Che biul maturalny

�

Biuletyn maturalny

Centralna KomisjaEgzaminacyjna

publikacja współfinansowanaprzez Europejski Fundusz Społeczny

Joanna Toczko

Chemia

�

Autor biuletynu: Joanna ToczkoAutor opracowania graficznego: Maja Chmura ([email protected])

Redaktor merytoryczny cyklu: Joanna DziedzicRedaktor z ramienia CKE: Lucyna GrabowskaRedaktor językowy: Katarzyna Martyka-FiećkoRedaktor techniczny: Stefan Drobner

Stan prawny na dzień 1 grudnia 2006 r.

Wydawca: Centralna Komisja EgzaminacyjnaWarszawa 2007

ISBN 83-7400-218-2

Łamanie tekstu: Trzecie Oko S.C. ([email protected])

�

Spis treści

i. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

ii. Zanim podejmiesz decyzję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

�. Jakajeststrukturaiformaegzaminumaturalnegozchemii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

�. Wjakisposóbwynikiegzaminumaturalnegosąprzedstawianenaświadectwie. . . . . 7

�. Zjakichpomocymożnakorzystaćwczasieegzaminumaturalnegozchemii . . . . . . . . 7

4. Informatormaturalny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

iii. Jeżeli podjąłeś już decyzję . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

�. Jakopisanesąwymaganiaegzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

�. Jakskonstruowanesązadaniaiarkuszeegzaminacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �5

�. Jakrozwiązywaćzadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

4. Jakuniknąćtypowychbłędów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �4

Aneks

czyliprzykładowyarkuszegzaminacyjnydlapoziomurozszerzonegozrozwiązaniami . . . . �7

4

Wstęp Wmaju2005rokuporazpierwszyodbyłsiępowszechnyegzaminmaturalnywnowejformie.Wszyscyzdającyrozwiązywalizdanegoprzedmiotutesamezadania,apraceegzaminacyjnesprawdzanebyłypozaszkołąprzezodpowiednioprzeszkolonychegzaminatorówiocenianewedługjednakowychwcałymkrajukryteriów.Wsesjachmaturalnych,któreodbyłysięw2005i2006roku,egzaminmaturalnyzchemiizdawałookoło7,5%wszystkichprzystępującychdomatury,spośródktórychokoło38%wybrałojąjakoprzedmiotobowiązkowy.

Wynikiegzaminumaturalnegozchemiipokazały,żenależyonadotrudniejszychprzedmiotówegzaminacyjnych.Zdrugiejjednakstrony,średniewynikiuzyskaneprzezzdającychchemięsąwzględniewysokie w porównaniu z wynikami uzyskanymi z innych przedmiotów matematyczno-przyrodniczych.Wynikconajmniej30%możliwychdouzyskaniapunktówzpoziomupodstawowegoosiągnęłookoło95%zdającychw2005rokuiokoło93%wroku2006.Możnazatempowiedzieć,żeegzaminmaturalnyzchemiizdaćbyłodośćtrudno,alejeżeliktośgozdał,tozdobrymwynikiem.Sądzę,żejednązmożliwychprzyczyntakiejsytuacjijestfakt,iżnaukachemiiwymaganietylkozapamiętaniapewnychwiadomości,aletakżeichzrozumieniaorazumiejętnościlogicznegomyśleniaiprecyzyjnegoformułowaniasądów.Dlatych,którzychcąnauczyćsięchemiibezpróbyzrozumieniajejpraw,zjawisk,języka,spełnieniewymagańegzaminacyjnychbędziebardzotrudne,oilewogólemożliwe.Dlatychjednak,którzystarająsięnietylkozapamiętać, ale i zrozumieć wiedzę chemiczną, nauka tego przedmiotu nie będzie trudna, co więcej,przyniesiedużosatysfakcji,równieżwpostaciwysokiegowynikunaegzaminiematuralnym.

Niniejszy Biuletyn skierowany jest przede wszystkim do maturzystów, którzy wybrali chemięjako przedmiot egzaminacyjny lub planują taką decyzję. Czytelnicy znajdą w nim podstawoweinformacje o egzaminie i wskazówki, jak informacje te wykorzystać wprzygotowaniu do egzaminu.Jedenz rozdziałówwcałościpoświęcony jest temu, jak rozwiązywaćzadaniaegzaminacyjne.Analizaproblemu postawionego w zadaniu oraz wybór właściwego sposobu jego rozwiązania to warunkikoniecznedouzyskaniadobrejoceny.Mamnadzieję,żeprzykładyanalizyirozwiązańwybranychzadańzdotychczasowychsesjimaturalnychpomogąwkształtowaniutakiegopodejściadoegzaminu.

Zapraszam do lektury Biuletynu, mając nadzieję, że dla osób, które wybrały chemię jakoprzedmiotegzaminacyjny,będzieonpraktycznąpomocąwdobrymprzygotowaniusiędoegzaminu,aosobyniezdecydowane–zachęcidowyborutegoprzedmiotu.

Zanim podejmiesz decyzjęW roku szkolnym, w którym przystąpisz do egzaminu maturalnego, czeka cię bardzo

ważnadecyzjaowyborzeprzedmiotów,którechcesznamaturzezdawać.Dokońcawrześniabędzieszmusiałzłożyćdyrektorowiswojejszkoływstępnądeklarację,aniepóźniejniżdo�0grudnia–deklaracjęostateczną.

Jestsprawąoczywistą,żewybórtenpodyktowanyjestprzedewszystkimwymaganiami,jakiewyższeuczelniestawiająkandydatom,ubiegającymsięoprzyjęcienaokreślonekierunkistudiów. Warto jednak pamiętać o swoich zainteresowaniach i zamiłowaniach, ponieważprzygotowanie do egzaminu zprzedmiotu, który lubisz i którym się interesujesz, jest o wielełatwiejsze,niżwprzypadkuprzedmiotu,któregonielubisz,nierozumiesz,alboktórycięnudzi.

Zanim zdecydujesz się na wybór chemii jako przedmiotu maturalnego, zapoznaj sięz poniższymi informacjami, opracowanymi na podstawie przepisów prawnych dotyczącychmatury.Mówiąoneoróżnychwariantachegzaminuzchemii ikonsekwencjachichwyboru.Wdalszejczęścitegorozdziałuprzedstawionezostałyinformacjeostrukturzeiformieegzaminumaturalnego z chemii, pomocach, zktórych można korzystać w czasie egzaminu, oraz o In-formatorzematuralnymod�005rokuzchemii.

I

II

5

Jaka jest struktura i forma egzaminu maturalnegoz chemii

Egzamin maturalny z chemii jest egzaminem pisemnym i może być zdawany jako przedmiotwybranyobowiązkowolubdodatkowo.

Chemia wybrana jako przedmiot obowiązkowy

Egzaminmaturalnyzchemiijakoprzedmiotuobowiązkowegomożebyćzdawanynapoziomie:

podstawowym lubrozszerzonym.

Osobyzdającechemię jakoprzedmiotobowiązkowyna poziomie podstawowym rozwiązująarkusz dla poziomu podstawowego. Osoby, które zdecydowały się zdawać chemię jako przedmiotobowiązkowynapoziomie rozszerzonym,rozwiązująarkusz dla poziomu rozszerzonego.

Ponadto absolwenci klas dwujęzycznych, którzy wybrali chemię jako przedmiot obowiązkowy, rozwiązują – po przerwie – arkusz, zawierający dodatkowe zadania egzaminacyjneprzygotowane w języku obcym, będącym drugim językiem nauczania. Zadania te są konstruowanezgodniezwymaganiamidlapoziomupodstawowego.

Chemia wybrana jako przedmiot dodatkowy

Egzamin maturalny z chemii jako przedmiotu dodatkowego jest zdawany na poziomierozszerzonym.

Osoby,którezdecydowałysięzdawaćchemięjakoprzedmiot dodatkowy,rozwiązująarkusz dla poziomu rozszerzonego.

Ponadtoabsolwenci klas dwujęzycznychmogąrozwiązać–poprzerwie–arkuszzawierającydodatkowezdaniaegzaminacyjneprzygotowanewjęzykuobcym,będącymdrugimjęzykiemnauczania.Zadaniatesąkonstruowanezgodniezwymaganiamidlapoziomupodstawowego.

Poniższatabelailustrujestrukturęegzaminumaturalnegozchemii.

Poziom Czastrwania Zadania egzaminacyjne

podstawowy(obowiązkowy dla zdających chemięnapoziomiepodstawowym–jakoprzed-miotwybranyobowiązkowo)

��0minut

sprawdzają wiedzę i umiejętność zas-tosowaniatejwiedzywpraktyce;obej-mujązakreswymagańokreślonychdlapoziomupodstawowego

rozszerzony(dowyboru–alternatywniezpoziomempodstawowym – dla zdających chemięjakoprzedmiotwybranyobowiązkowo;obowiązkowy dla zdających chemię jakoprzedmiotwybranydodatkowo)

�50minut

sprawdzają umiejętność zastosowaniapoznanych metod do rozwiązywaniaproblemów dotyczących treści z zak-resu wymagań określonych dla po-ziomurozszerzonego

zadania dodatkowe dla absolwentów klas dwujęzycznych

(obowiązkowe dla zdających chemię ab-solwentówklasdwujęzycznych)

80minut

dotyczątreścizzakresudanegoprzed-mioturealizowanychwdrugimjęzykunauczaniazgodniezwymaganiamidlapoziomupodstawowego

1

1.1

1.2

6

W jaki sposób wyniki egzaminu maturalnegosą przedstawiane na świadectwie

Wynikiegzaminumaturalnegosąwyrażanewskaliprocentowej,np.jeżeli zdający za rozwiązanie arkusza otrzymał 30 punktów na 50 możliwych do uzyskania, to na świadectwie dojrzałości będzie miał wpisany wynik 60%.

Zdającyzdałegzaminmaturalny,jeżeliotrzymałconajmniej30%punktówmożliwychdouzyskaniazewszystkichprzedmiotówobowiązkowychnawybranympoziomie.

Oznacza to, że jeżeli na egzaminie maturalnym z chemii za rozwiązanie arkusza dla poziomu

podstawowego można uzyskać 50 punktów, to – aby zdać egzamin z chemii – trzeba za roz- wiązanie tego arkusza otrzymać co najmniej 15 punktów, rozszerzonego można uzyskać 60 punktów, to – aby zdać egzamin – trzeba za rozwiązanie tego arkusza otrzymać co najmniej 18 punktów.

Ponadto jeżeli zdający z jednego przedmiotu obowiązkowego nie spełnił tego warunku, aleze wszystkich egzaminów obowiązkowych uzyskał średnią co najmniej 30%, to także zdał egzaminmaturalny.

Naświadectwiedojrzałościodnotowujesiępoziomiwynikczęścipisemnejegzaminuzdanegoprzedmiotu.Wrokuszkolnym2006/2007osoby,któreprzystąpiąwczęścipisemnejdoegzaminuzda-negoprzedmiotunapoziomie rozszerzonym (ipo razpierwszyotrzymająświadectwodojrzałości),naświadectwietymbędądodatkowomiałyodnotowanywynikztegoprzedmiotunapoziomiepodstawowym–ustalonywedługspecjalnegoprzelicznika.Oznacza to, że jeżeli zdający egzamin maturalny z chemii otrzyma 40 punktów za rozwiązanie arkusza dla poziomu podstawowego (na 50 możliwych do uzyskania), to na świadectwie będzie miał wpisany wynik 80% za egzamin z chemii na poziomie podstawowym. Jeżeli uzyskał 30 punktów za rozwiązanie arkusza dla poziomu rozszerzonego (na 60 możliwych), to na świadectwie będzie miał wpisane wynik 50% za egzamin z chemii na poziomie rozszerzonym oraz – tylko w roku szkolnym 2006/2007 – wynik 57% za egzamin z tego przedmiotu na poziomie podstawowym. Laureaciifinaliściolimpiadprzedmiotowychsą–napodstawiezaświadczeniastwierdzającegouzyskanie tytułu laureata lub finalisty, które przedkładają dyrektorowi swojej szkoły jakoprzewodniczącemu szkolnego zespołu egzaminacyjnego – zwolnieni z egzaminu maturalnego z da-negoprzedmiotu.Zwolnienie to jest równoznaczne z uzyskaniem przez nich najwyższego wyniku napoziomie podstawowym i rozszerzonym z tego przedmiotu. Na świadectwie dojrzałości wpisuje sięwtedy–wmiejscuprzeznaczonymnawynikegzaminuzdanegoprzedmiotu–„zwolniony/zwolniona”orazumieszczaadnotacjęoposiadanymtytule laureata lubfinalistyolimpiady iuzyskaniuzegzaminumaturalnegozprzedmiotutejolimpiady100%punktównapoziomiepodstawowymirozszerzonym. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że jeśli zdający zadeklarował zdawanie przedmiotówdodatkowych (co nie jest obowiązkowe), a nie przystąpił do tych egzaminów, to na świadectwiematuralnym,wmiejscuprzeznaczonymnawynikiegzaminówzprzedmiotówdodatkowych,będziemiałwpisane 0%.

Z jakich pomocy można korzystać w czasie egzaminu maturalnego z chemii

Informacjęomateriałachiprzyborachpomocniczych,zktórychmogąkorzystaćzdającywczęś-ci pisemnej egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów, dyrektor Centralnej KomisjiEgzaminacyjnej zamieszcza na stronie internetowej Komisji Centralnej (www.cke.edu.pl) na conajmniej2miesiąceprzedterminemczęścipisemnejegzaminu. Obecnieobowiązującainformacjanatentematmówi,żenaegzaminiematuralnymzchemiizdającypowinienwczasieegzaminumiećdodyspozycjikartę wybranych tablic chemicznychoraz

2

3

7

możekorzystaćzprostegokalkulatora.Niemożetobyćkalkulator,któryrysujewykresy,rozwiązujerównania, oblicza parametry danych statystycznych. Spośród obecnie dostępnych na rynkuwymaganiatespełniająwzasadzietylkokalkulatorynajprostsze,toznaczytakie,przyktórychużyciumożna wykonywać cztery podstawowe działania: dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie.Przyrozwiązywaniuzadańegzaminacyjnychzchemiiwzupełnościtowystarcza,ponieważdanewza-daniach,którewymagająlogarytmowania,sątakdobierane,abymożnabyłodziałanietowykonaćbezpomocy tablic logarytmicznych lubkalkulatora.Przykład:wzadaniu35.warkuszu II (poziomrozszerzony) na egzaminie maturalnym z chemii w maju 2006 roku należało obliczyć pH wodydeszczowej,wktórejstężeniejonówwodorowychwynosi0,00001mol•dm–3.Zdającypowinienumiećbezużyciakalkulatorawyrazić liczbę0,00001jako10–5orazwyciągnąćzniej logarytmdziesiętny:log10–5=–5. Kartawybranychtablicchemicznychjestumieszczonawinformatorzematuralnymzchemiioraznastronach internetowychCentralnejKomisjiEgzaminacyjnej ikomisjiokręgowych.Powinnabyćtakżedodyspozycjiuczniówwkażdejszkole,ponieważszkołykończącesięmaturąotrzymałytekartyw2005roku.

Informator maturalny Najbardziejpodstawowymiszczegółowymźródłeminformacjioegzaminiematuralnymzchemiijest„Informator maturalny/od 2005 roku/chemia”,opublikowanyprzezCentralnąKomisjęEgzaminacyjnąw2003roku.Dlaosobyplanującejzdawaniechemiinamaturzejestonlekturą obowiązkową. Poza opisem struktury i formy egzaminu oraz jego regulacji prawnych Informator zawieraopisstandardówwymagańegzaminacyjnych iszczegółowyopiswymagańegzaminacyjnych,któresąpodstawą konstrukcji zadań i arkuszy egzaminacyjnych. Ponadto można w nim znaleźć przykładowearkusze(IiII)zmodelamiodpowiedziischematamipunktowaniaatakżeprzykładowerozwiązaniatycharkuszyzprzyznanymiprzezegzaminatorapunktamizarozwiązaniaposzczególnychzadań. Jesienią2006rokuukazałsiętakże„Aneks do informatora – od maja 2007 roku. Chemia”,opisującyegzaminmaturalnyzchemiiwformieobowiązującejodsesjiwiosennej2007roku.Jestwniminformacjaostrukturzeiformieegzaminuorazozasadachocenianiaarkuszyegzaminacyjnychatakżeumieszczonownimprzykładowearkuszeegzaminacyjnezkryteriamiocenianiazpoziomupodstawowegoirozszerzonego.

Jeżeli podjąłeś już decyzjęJak opisane są wymagania egzaminacyjne

W tym rozdziale znajdziesz podpowiedź, jak czytać i analizować standardyorazszczegółowyopiswymagańegzaminacyjnych.

Jeżelipodjąłeśdecyzjęoprzystąpieniudoegzaminumaturalnegozchemii,powinieneśwnikliwieprzeczytaćiprzeanalizowaćszczegółowyopiswymagańegzaminacyjnychdlategoprzedmiotui:

zastanowićsię,czyrozumiesz,naczympolegakażdezwymagań;

jeśli zdecydowałeś się na egzamin na poziomie rozszerzonym, sprawdzić, czymiałeśokazjępracowaćwszkolenadwszystkimielementamiwymagań.

Jeśliczegośnierozumieszalbomaszjakieśwątpliwości,powinieneśprzedewszystkimpoprosićopomocswojegonauczycielachemii,który:

wskaże,cobyłonalekcjachomawianeićwiczoneoraznacopowinieneśzwrócić szczególnąuwagę;

podpowieci,zjakichpodręcznikówizbiorówzadańnajlepiejkorzystać.

4

III

1

8

Standardy wymagań egzaminacyjnych

Standardy wymagań egzaminacyjnych są zatwierdzoną przez ministra edukacji normą wiedzy i umiejętności, jakimi powinni wykazywać się absolwenci na zakończenie poszczególnych etapówkształcenia.Stanowiąonepodstawęprzeprowadzaniasprawdzianówiegzaminówwcałymkraju.

Podstawąegzaminumaturalnegozchemii sąwięcstandardywymagańegzaminacyjnychdlategoprzedmiotu.Sąonejednakowedlawszystkichosóbzdającychmaturęzchemii–niezależąodtypuszkołyiprofiluklasy,którąukończyłeś,programuchemiianipodręcznikawykorzystywanegowszkole.

Tym, co łączy standardy wymagań egzaminacyjnych z z chemii z różnymi programami jejnauczania,jesttakzwanapodstawa programowaztegoprzedmiotu,określonaosobnodlakształceniana poziomie podstawowym i rozszerzonym. Z niej „wyprowadzone” są zarówno standardy wymagańegzaminacyjnych,któresąjednakowewcałymkraju,jakiprogramynauczaniaipodręczniki,którychjestwiele,aichwybórzależyodszkoły.

Programy nauczania określają wymagania edukacyjne, z których wynika system ocenianiaobowiązującywszkole(musionbyćzgodnyzpodstawąprogramową).Wedługjegozasadbyłeśocenianyw swojej szkole. Standardy wymagań egzaminacyjnych umożliwiły zaś opracowanie szczegółowychwymagańegzaminacyjnych,któresprawdzaegzaminmaturalny.

Trzeba pamiętać, że wewnątrzszkolny system oceniania i system egzaminów zewnętrznychstanowiądwawzajemnieuzupełniającesięsystemy.Każdyznichspełnianieco inną rolę ikażdy jestrównieważny.

Relacje między podstawą programową kształcenia ogólnego, programami nauczania,wewnątrzszkolnym systemem nauczania oraz standardami wymagań egzaminacyjnych i egzaminamizewnętrznymiilustrujeponiższyschemat.

Wiadomościiumiejętnościsprawdzanenaegzaminiematuralnymzostałypogrupowanewtrzechobszarach: I. Wiadomościirozumienie II. Korzystaniezinformacji III. Tworzenieinformacji.

1.1

Podstawa programowa kształcenia ogólnego

ProgramnauczaniaStandardy

wymagańegzaminacyjnych

Wewnątrzszkolnewymaganiaedukacyjne Informatormaturalny

Wewnętrznysystemoceniania

Egzamin zewnętrzny

�

Standardy wymagań egzaminacyjnych egzaminu maturalnego z chemii

W przypadku egzaminu maturalnego z chemii standardy wymagań egzaminacyjnych sąnastępujące(wedługInformatoramaturalnegood2005rokuzchemii):

Obszar i. Wiadomości i rozumienieZdającyzna,rozumieistosujeprawa,pojęciaiterminyorazwyjaśniaprocesyizjawiska:

Poziom podstawowy Poziom rozszerzony

Standard I.1

[zdający]znairozumieprawa,pojęciaizjawiskachemiczne,posługujesięterminologiąisymbo-likąchemicznązwiązanąz:

a) budowąatomu,izotopamiipromieniotwórczościąnaturalną,b) wiązaniamichemicznymi,c) molemsubstancjichemicznej,d) pierwiastkamiizwiązkamichemicznymi,e) typamireakcjichemicznych,f) roztworamiwodnymiiichstężeniem,g) dysocjacjąjonowąireakcjamizobojętnieniaistrącaniaosadów,h) reakcjamiutlenianiairedukcji,i)węglowodoramiiichpochodnymi.

Standard I.1

jaknapoziomiepodstawowymoraz:a) budowąatomuwjakościowymuję-

ciumechanikikwantowej,izotopamiipromieniotwórczościąsztuczną,

b) szybkościąreakcjichemicznych,katalizą,c) układamikoloidalnymi,d) elektrolitami,dysocjacjąjonową

orazreakcjamizachodzącymiwroz-tworachwodnych,

e) ogniwamigalwanicznymiielektrolizą,f) szeregiemhomologicznym,g) izomeriązwiązkóworganicznych.

Standard I.2

[zdający]opisujewłaściwościnajważniejszychpierwiastkówizwiązkówchemicznychorazichzastosowania:

a)właściwościfizyczneichemicznemetaliiniemetali(Na,K,Mg,Ca,Al,Zn,Fe,Cu,H,O,N,Cl,Br,C,Si,P,S),

b)właściwościfizyczneichemicznetlen-kówwymienionychmetaliiniemetali,wodorkówniemetaliO,N,Cl,Br,S,najważniejszychzasad,kwasówisoli,węglowodorówiichpochodnych,

c)zastosowaniapoznanychsubstancjichemicznychizagrożeniapowodowaneniewłaściwymichwykorzystaniem.

Standard I.2

jaknapoziomiepodstawowymoraz:a)właściwościfizyczneichemicznemetali(Cr,Mn,Ag),b)właściwościfizyczneichemiczne

tlenkówwymienionychmetali,wodorków,wodorotlenków,kwasówisoli,węglowodorówiichpochodnych.

Standard I.3

[zdający]przedstawiaiwyjaśniazjawiskaiprocesychemiczne:

a) zapisujerównaniareakcjichemicznychwformiecząsteczkowejijonowej,

b) interpretujejakościowoiilościoworównaniareakcjichemicznej,

c) opisujeefektyenergetyczneprzemian,d) określaczynnikiwpływającenaprzebieg

reakcjichemicznych.

Standard I.3

jaknapoziomiepodstawowym.

1.2

�0

Obszar ii. Korzystanie z informacjiZdającywykorzystujeiprzetwarzainformacje:


Standard II.1

[zdający]odczytujeianalizujeinformacjeprzedstawionewróżnejformie:

a) tablicchemicznych,wykresów,tabel,schematów,rysunków,

b) wtekstachotematycechemicznej.

Standard II.1


Standard II.2

[zdający]uzupełniabrakująceinformacjenapodstawieanalizytablicchemicznych,wykresów,tabel,schematów,rysunkówitekstów.

Standard II.2


Standard II.3

[zdający]selekcjonuje,porównujeprzedstawioneinformacje.

Standard II.3


Standard II.4

[zdający]przetwarzainformacjewedługpodanychzasad:

a) konstruujeschematy,rysunki,tabele,wykresy,b) formułujeopisyprzedstawionychzjawisklubprocesów.

Standard II.4


Standard II.5

[zdający]wykonujeobliczeniachemiczne:a) zzastosowaniempojęciamolaiobjętościmolowej,b) stechiometryczne,c) związanezestężeniemprocentowymistężeniemmolowymroztworu.

Standard II.5

jaknapoziomiepodstawowymoraz:a) związanezizotopamiiprzemianamipromieniotwórczymi,b) zzastosowaniemwarunkówstandar-

dowychiwarunkównormalnych,c) związanezrozpuszczalnością,przeli-

czaniemstężeń,d) związanezSEMogniwaorazzzasto-

sowaniemprawelektrolizy,e) związanezestałąrównowagi,stałą

istopniemdysocjacji,prawemrozcień-czeńOstwalda,pHroztworu,

f) związanezszybkościąreakcjichemicznej,

g) związanezefektamienergetycznymiprzemian.

��

Obszar iii. Tworzenie informacjiZdającyrozwiązujeproblemy,tworzyiinterpretujeinformacje:


Standard III.1

[zdający]wyjaśniazależnościprzyczynowo-skutkowewzakresie:podobieństwiróżnicwewłaściwościachpierwiastków,zależnościmiędzybudowąsubstancjiajejwłaściwościamiorazprzemianchemicznych.

Standard III.1


Standard III.2

[zdający]planujetypoweeksperymentyiprzewidujeobserwacje.

Standard III.2

[zdający]planujeeksperymentyiprzewidujeobserwacje.

Standard III.3

[zdający]interpretujeinformacjeorazformułujewnioski.

Standard III.3

[zdający]interpretujeinformacjeorazformułujewnioskiiuzasadniaopinie.

Zwróćuwagęnato,żestandardywymagańegzaminacyjnychsąokreśloneodrębnie dla poziomu podstawowego i rozszerzonego,przyczymstandardydlapoziomurozszerzonegosąstandardamidlapoziomupodstawowegoposzerzonymiopewnezagadnienia.

Standardyobszaru Iokreślajązakres treści (czylizagadnień),któremogąbyćsprawdzanenaegzaminiematuralnymzchemii.Ichukładwprogramienauczaniaipodręczniku,zktóregouczyłeśsięwszkole,możesięróżnićodukładu,wjakimzostałyprzedstawionewopisiestandardu.

Warto także zwrócić uwagę, że do wykonania czynności wchodzących w zakres standardówobszaruIIiIIItrzebanauczyćsiętego(wiedziećto,rozumiećistosować),cowchodziwzakresstandardówobszaruI. Informacje,którewykraczająpozazakresobszaruI,asąkoniecznedorozwiązaniadanegoproblemu,podanesąwtreścizadanialubpoprzedzającymgowprowadzeniu.

Analizującpowyższezapisymożemystwierdzić,że

StandardyzobszaruIokreślają,jakie

I.�

prawa,pojęciaizjawiskachemiczneorazterminyielementysymbolikichemicznej

zdającypowinien znaćirozumieć.

I.�

właściwościnajważniejszychpierwiastkówizwiązkówchemicznychorazichzastosowania

zdającypowinien umiećopisywać.

I.� zjawiskaiprocesychemiczne zdającypowinien umiećprzedstawiaćiwyjaśniać(iwjakisposób).

��

Standardy z obszaru II określają, jakie operacje (czynności) zdający powinien umieć wykonać,wykorzystująciprzetwarzającinformacjepodanewtreścizadaniawformie:

tekstuotematycechemicznej,tablic,tabel,wykresów,schematów,rysunków.

Czynnościteto:

II.� odczytywanie i analizowanie

II.� uzupełnianie

II.� selekcjonowanie i porównywanie

II.4 przetwarzanie

II.5 stosowanie do obliczeń

Standardy z obszaru III określają, jakiego typu informacje zdający powinien umieć tworzyć. Sąnimi:

III.� wyjaśnienia(zależnościprzyczynowo-skutkowych)

III.� plany(eksperymentów),przewidywania(obserwacji)

III.� interpretacje, sformułowania(wniosków),uzasadnienia(opinii)

Szczegółowy opis wymagań egzaminacyjnych

Szczegółowy opis wymagań egzaminacyjnych jest najważniejszą częścią Informatora,ponieważ precyzuje standardy wymagań egzaminacyjnych. Zadania, które znajdują się warkuszachegzaminacyjnych, nie mogą wykraczać poza wiadomości i umiejętności wymienione w wymaganiachegzaminacyjnych.

OilestandardydlapoziomupodstawowegoirozszerzonegoprzedstawionesąwInformatorzewtejsamejtabeli,otyleszczegółowyopiswymagańdlapoziomupodstawowegostanowijedną(bardzodużą)tabelę,adlapoziomurozszerzonego–drugą.

Wkażdejztychtabelwymaganiasąułożonewedługposzczególnychstandardów.

1.3

��

Przykład:

OpiswymagańegzaminacyjnychzestandarduI.2dlapoziomupodstawowegorozpoczynasięnastępująco:

Standard Opiswymagań

2) [zdający] opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i związków chemicznych oraz ich zastosowania: Zdający potrafi:

a)właściwościfizyczneichemicznemetaliiniemetali(Na,K,Mg,Ca,Al,Zn,Fe,Cu,H,O,N,Cl,Br,C,Si,P,S),

�) podaćtypowewłaściwościfizycznewymienionychmetaliiniemetali(np.stanskupienia,barwa,połysk,zapach);

�) podaćtypowewłaściwościchemicznewymienionychpierwiastków,wtymzachowaniewobec:

tlenu(Mg,Ca,Al.,Zn,Fe,Cu,H,C,P,S),wodoru(N,S,Cl,O,Br),wody(Na,K,Mg,Ca,Cl),kwasównieutleniających(metale),siarkiichloru(metale);

Opiswymagańegzaminacyjnychzestandardu I.2dlapoziomurozszerzonegorozpoczynasięnastępująco(wytłuszczonotewymagania,któreniebyływymienionedlapoziomupodstawowego;wInformatorzeniemawytłuszczeń):

Standard Opiswymagań

2) [zdający] opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i związków chemicznych oraz ich zastosowania: Zdający potrafi:

a)właściwościfizyczneichemicznemetaliiniemetali(Na,K,Mg,Ca,Al,Zn,Fe,Cu,H,O,N,Cl,Br,C,Si,P,S,Cr, Mn, Ag),

�) podaćtypowewłaściwościfizycznewymienionychmetaliiniemetali(np.stanskupienia,barwa,połysk,zapach);

�) podaćtypowewłaściwościchemicznewymienionychpierwiastków,wtymzachowaniewobec:

tlenu(Na, K,Mg,Ca,Al.,Zn,Fe,Cu,Cr, Mn, Ag,H,C,P,S),

wodoru(N,S,Cl,O,Br),wody(Na,K,Mg,Ca,Cl),kwasównieutleniających(metale), kwasów utleniających (metale: Cu, Ag, Al, Fe),siarkiichloru(metale);

3) opisać zachowanie metalu w roztworze soli innego metalu;

4) opisać metody otrzymywania metali i niemetali w reakcjach: utleniania-redukcji, elektrolizy;

�4

Widziszwięc,żewymaganiaegzaminacyjnedlapoziomurozszerzonegozawierająwymaganiadlapoziomupodstawowegooraztezagadnienialubumiejętności,którenapo-ziomiepodstawowymnieobowiązują.

Wprzypadkupodpunktua)standarduI.2narozszerzonympoziomieegzaminu,wymaganajestodzdającegoznajomośćwłaściwości fizycznych ichemicznychwiększej liczbypierwiastków (ich listaposzerzonajestosrebro,chromimangan).Oczekujesięodniegotakżewiadomościnatematzachowaniatychmetaliorazsoduipotasuwobectlenuorazzachowaniamiedzi,srebra,glinuiżelazawobeckwasówutleniających.

Jak skonstruowane są zadania i arkusze egzaminacyjne

Wtymrozdzialeznajdzieszinformacje,którebardziejniżstronymerytorycznejegzaminu,dotyczą jego strony formalnej. Ich znajomość nie jest, oczywiście, konieczna, aby dobrzeprzygotowaćsięegzaminu,mogąokazaćsię jednakpomocne:pozwoląCi„oswoićsię”zar-kuszemegzaminacyjnym,kartąwybranychtablicchemicznych,sposobemredagowaniazadańegzaminacyjnych.

Zadania egzaminacyjne

a) typy zadań egzaminacyjnych

Warkuszachegzaminacyjnychznajdująsięzadaniaróżnychtypów.Wartosięznimizapoznać,ponieważodtypuzadaniazależytechnikajegorozwiązywania.Możnawyróżnić2rodzajezadań:

otwarte,przyrozwiązywaniuktórychzdającysamredagujeodpowiedź; zamknięte,przyrozwiązywaniuktórychzdającywybieraspośródpodanychodpowiedzi.

Zadaniaotwarteizamkniętemogąmiećróżnąformę,coilustrujeponiższatabela.

Zadania otwarte: Zadania zamknięte:

rozszerzonej odpowiedzi

Sątozadania,wktórychodzdającegowymagasięnapisaniadłuższejwypowiedzi.Wprzypadkuchemiimogątobyćnaprzykładzadaniarachunkowealbotakie,wktórychnależyzaprojektowaćdoświadczenie.

przyporządkowania (na dobieranie)

Wzadaniachtegotypuzdającydysponujedwiemalistamiielementyjednejlistymusiprzyporządkowaćelementomdrugiej,np.wymienionymsubstancjomprzyporządkowujeichwłaściwości.Naogółjednalistazawieraojedenelementwięcejniżdruga.

krótkiej odpowiedzi

Wtegotypuzadaniachzdającyformułujekrótkąodpowiedź,naprzykładpodajenazwęzwiązkuchemicznegolubprocesu,albowzórlubrównaniechemiczne.

wielokrotnego wyboru

Sątozadania,wktórychzdającywybierajednąspośródkilku(najczęściejczterech)podanychodpowiedziA,B,C,D.

2

2.1

�5

z luką

Wzadaniachzlukązdającyuzupełniapodanywtreścizadaniatekst(którymmożebyćtakżerównaniechemicznelubschematprocesu),wpisującwodpowiedniemiejscabrakującekrótkieinformacje.

typu prawda – fałsz

Wtreścizadańtegotypupodanychjestkilkatwierdzeń,azdającymaocenićichprawdziwośćlubpoprawność.

Przykłady zadań różnych typów

Zadania otwarte

Zadanie rozszerzonej odpowiedzi (5 pkt)

Masz do dyspozycji: blaszkę cynkową, blaszkę miedzianą, roztwór siarczanu(VI) miedzi(II),roztwórsiarczanu(VI)cynku.

Zaproponuj doświadczenie, w którym porównasz aktywność miedzi i cynku. W tym celu:

a) przedstawschematycznyrysunekdoświadczenia,b) opiszprzewidywaneobserwacje,c) napisz,wformiejonowej,równanie(-a)zachodzącej(-ych)reakcji,d) sformułujwniosekwynikającyztegodoświadczenia.

Egzamin maturalny z chemii, maj 2005

Zadanie krótkiej odpowiedzi (1 pkt)

Właściwościfizyczneichemicznesubstancjimożnaokreślićnapodstawiebudowyichcząsteczek.Masacząsteczkowaetanoluwynosi46u,apropanu44u,jednaketanolwrzewtemperaturze78°C,apropanwtemperaturze-4�°C.

Podaj przyczynę tak dużej różnicy temperatur wrzenia tych substancji.


Zadanie z luką (3 pkt)

Wmiejscekropekwstawwzorybrakującychreagentówiwspółczynnikistechiometryczne.

I. …..Al+….. �Al�O� II. …..K+….. …..KOH+….. III. …..+….. H�SO4

Materiał diagnostyczny z chemii, grudzień 2005

�6

Zadania zamknięte

Zadanie przyporządkowania (na dobieranie) (2 pkt)

Poniżej przedstawiono nazwy pięciu tworzyw sztucznych, otrzymywanych w procesachpolimeryzacjilubpolikondensacji:

poliamid,polichlorekwinylu,poliformaldehyd,polistyren,teflon.

Uzupełnij następującą tabelę, wpisując obok wzoru związku nazwę tworzywa, które otrzymuje się na drodze polimeryzacji lub polikondensacji tego związku:

Wzórzwiązku Nazwatworzywa

H�N–(CH�)5–COOH

HCHO

CF�=CF�

CH�=CHCl

Materiał diagnostyczny z chemii OKE w Warszawie, grudzień 2004

Zadanie wielokrotnego wyboru (1 pkt)

Poniżejprzedstawionosymboleatomówijonówróżnychpierwiastkówpogrupowanewzbiory(A–D).

Zaznacz zbiór, którego wszystkie elementy mają jednakową konfigurację elektronową.

A. Ca�+,K+,ClB. Na+,Cl–,ArC. Ca�+,S�–,KD. Mg�+,Na+,Ne

Egzamin maturalny z chemii, styczeń 2006

Zadanie typu prawda – fałsz (2 pkt)

Węgielreagujeztlenkiemwęgla(IV)wedługrównania

C(s)+CO�(g) �CO(g)

Określ, która z poniższych ilościowych interpretacji tego równania jest prawdziwa, a która fałszywa. Uzupełnij tabelę, wpisując słowa PRAWDA lub FAŁSZ.

Interpretacjarównaniareakcji PRAWDA/FAŁSZ

�molwęglareagujez�molemtlenkuwęgla(IV)ipowstają�moletlenkuwęgla(II)

�atomwęglareagujez�cząsteczkątlenkuwęgla(IV)ipowstają�cząsteczkitlenkuwęgla(II)

��,4dm�węglareagujez��,4dm�tlenkuwęgla(IV)ipowstaje44,8dm�tlenkuwęgla(II)

��gwęglareagujez44gtlenkuwęgla(IV)ipowstaje56gtlenkuwęgla(II)

Materiał diagnostyczny z chemii OKE w Warszawie, grudzień 2004

�7

b) struktura zadania egzaminacyjnego

Każdezadanieegzaminacyjnemusiokreślać:

czynność(działanie),jakązdającymawykonać; treść(materiał,temat),wstosunkudoktórejtaczynnośćmabyćwykonana.

Ponadtowtekściezadaniamogąbyćokreślonepewnewarunki,czyliokoliczności,wktórychwymaganaczynnośćpowinnabyćwykonana.Polecenie–treśćzadaniazawierającaokreślenieczynności,treściiwarunków–możebyćtakżepoprzedzoneinformacjąwprowadzającą.Informacjatamożeodnosićsiędojednegolubkilkuzadań.

Przykład:

Informacja do zadania 1 i 2Kwas benzoesowy (benzenokarboksylowy) jest najprostszym karboksylowym kwasemaromatycznym. W temperaturze �5°C jego stała dysocjacji wynosi około 6,5·�0–5. Kwasbenzoesowy jest stosowany do konserwowania żywności. W Unii Europejskiej oznaczonogo symbolem E��0. Kwas benzoesowy w reakcji z zasadą sodową tworzy inny konserwant,oznaczonysymbolemE��.

Zadanie 1. (1 pkt)Napisz, używając wzorów półstrukturalnych (grupowych) reagentów organicznych, równanie reakcji otrzymywania konserwantu o symbolu E211 z konserwantu o symbolu E210.

Zadanie 2. (2 pkt)Określ odczyn wodnego roztworu konserwantu E211. Swoją opinię uzasadnij, pisząc w formie jonowej równanie odpowiedniej reakcji.

Struktura zadania 1.czynność: napisz*treść: równaniereakcjiotrzymywaniakonserwantuosymboluE��zkonserwantu osymboluE��0warunek: używającwzorówpółstrukturalnych(grupowych)reagentóworganicznych* Zauważ, że czynność ta jest ostatnim ogniwem łańcucha czynności, które trzeba wcześniej wykonać: ułożyć wzory substratów (wzór zasady sodowej na pewno pamiętasz, wzór kwasu benzoesowego możesz ułożyć na podstawie informacji do zadania), zobaczyć, że jest to reakcja zobojętniania, dzięki czemu można napisać wzory produktów: odpowiedniej soli i wody.

Struktura zadania 2.czynnośćI: określ**treśćI: odczynwodnegoroztworukonserwantuE�� wtympoleceniuwarunekniejestokreślonyczynnośćII: uzasadnijtreśćII: równanieodpowiedniejreakcjiwarunekII: piszącwformiejonowej** W tym zadaniu trzeba wiedzieć, że konserwant E211 jest solą sodową kwasu benzoesowego (tego wymaga zadanie 1.), a więc solą mocnej zasady i słabego kwasu, która w środowisku wodnym ulega hydrolizie. Trzeba wiedzieć, jak przebiega hydroliza soli, i umieć zastosować tę wiedzę do zapisu równania reakcji hydrolizy benzoesanu sodu. Określenie odczynu roztworu możliwe jest wtedy, gdy pamiętasz, że wodne roztwory soli słabych kwasów i mocnych zasad mają odczyn zasadowy, albo na podstawie równania reakcji, w wyniku której powstają jony OH– – a więc w kolejności odwrotnej, niż polecenia podane w treści zadania.

Egzamin maturalny z chemii, 2002

W powyższym przykładzie informacja do zadań jest krótkim tekstem o tematyce chemicznej.Wprowadzeniedozadanialubwiązkizadańmożeprzybieraćtakżeinneformy,takiejak:

tabele(np.tabelezawierającewartościtemperaturtopnieniaiwrzeniaróżnychsubstancji); schematy(np.schematyciągówreakcji); wykresy(np.wykresyrozpuszczalnościsoli); rysunki(np.schematycznerysunkiwykonaniaiprzebiegudoświadczeńchemicznych).

�8

Odpowiedzi,które redagujezdającywprzypadkuzadańotwartych lubktóresązredagowanew treści zadaniawprzypadku zadań zamkniętych, równieżmogąprzybierać różne formy.Najczęściejspotykanewzadaniachzchemiisą:

odpowiedźsłowna, zapisobliczeń, symbolelubwzorychemiczne, równaniareakcjichemicznych, tabele, schematy, wykresy, rysunki.

Arkusze egzaminacyjne

Arkusz egzaminacyjny ma formę broszury formatu A4. Wszystkie strony w arkuszach sąponumerowane.

Stronatytułowaarkuszazawieranastępująceelementy:

rodzajegzaminu,przedmiot,numerarkusza,poziomegzaminu,czaspracy, łączna liczbapunktów, które można otrzymać za rozwiązanie wszystkich zadań znajdujących się w ar-kuszu;

instrukcjędlazdającego; miejsce na naklejkę z kodem szkoły, zaznaczenie dysleksji, PESEL zdającego orazkod

zdającego(kodystosowanesątylkowniektórychregionachPolski); symbol arkusza i informacja o sesji egzaminacyjnej (miesiąc i rok), w której arkusz jest

użyty.

Instrukcja dla zdającego zawiera bardzo ważne informacje. Koniecznie trzeba uważnie jąprzeczytać przed przystąpieniem do rozwiązywania zadań. Przestrzeganie wskazań instrukcji pozwoliuniknąćproblemównaturyformalnej,któremogąmiećwpływnaważnośćlubwynikegzaminu.

Tekstyzadańegzaminacyjnychwydrukowanesąodstronydrugiej(naodwrociestronytytułowej)dostronyznapisemBRUDNOPIS.Warkuszachdlaobupoziomówjestpookołotrzydziestuzadań.

Ostatniąkartkęarkuszastanowikartaodpowiedzi.Zdającypowinienwypełnić jązgodniez in-strukcją.

Wskazówki dla maturzystów

Najlepiej jest zapoznać się z instrukcją dla zdającego wcześniej niż w momencieegzaminu.Możeszwtymceluwykorzystaćarkuszeegzaminacyjnezchemiiużytewpoprzednichsesjach egzaminacyjnych. Są one publikowane w internecie na stronie Centralnej KomisjiEgzaminacyjnej(cke.edu.pl).Treśćinstrukcjiwkolejnychsesjachzasadniczonieulegazmianie(zwyjątkieminformacjioliczbiestronwarkuszu,któramożebyćniecoinnawróżnychsesjachegzaminacyjnych).

Pamiętaj, że:

zanimzacznieszrozwiązywaćzadania,musiszsprawdzić,czytwójarkuszniejestwadliwy (to znaczy, czy zawiera wszystkie strony i czy nie ma usterek drukarskich; gdybysię takzdarzyło–zgłoś ten faktosobomzzespołunadzorującego,wtedyotrzymasznowy,niewybrakowanyarkusz),następniewypełnij–zgodniezinstrukcją–stronętytułowąarkuszaikartęodpowiedzi;

2.2

��

rozwiązaniaiodpowiedzimusiszzapisywaćwprzeznaczonymnatomiejscu–podtekstemkażdegozadania;

w rozwiązaniach zadań rachunkowych powinieneś przedstawić swój tokrozumowaniaprowadzącegodowyniku; jeżeliszukaną jestwielkośćmianowana,oprócz jejwartościliczbowejmusiszpodaćodpowiedniąjednostkę;

twojapracamusibyćczytelna–konieczniestarajsiępisaćwyraźnie;

możeszużywaćtylkoczarnegoatramentu(długopisu),niemożeszużywaćołówkaanikorektora;

nakońcuarkuszajestbrudnopis,któryprzeznaczonyjestwyłączniedlaciebieiniepodlegasprawdzaniu;

możesz korzystać z karty wybranych tablic chemicznych, które powinny byćprzygotowanewsaliegzaminacyjnejdlakażdegozdającego.

Karta wybranych tablic chemicznych

Kartazawieradane,któresąbardzopomocnewrozwiązywaniuzadań,aczasamiwręczdotegoniezbędne.Zapoznajsięzniąprzedegzaminem,naprzykładwykorzystującjąwczasierozwiązywaniaarkuszy egzaminacyjnych opublikowanych na stronach Centralnej Komisji Egzaminacyjnej lub komisjiokręgowych.

Wkarcieznajdujesię:

układ okresowy pierwiastków;każdypierwiastekjestwnimopisanywnastępującysposób:

tablica rozpuszczalności soli i wodorotlenków w temp. 250C,wktórejinformacjeorozpuszczalnościsubstancjipodanesązapomocąoznaczeńR,TlubNwmiejscuprzecięciawierszadladanegokationuikolumnydladanegoanionu;

elektroujemność wg Paulinga na podstawie układu okresowego pierwiastków; wartościelektroujemności poszczególnych pierwiastków (bez lantanowców i aktynowców) podane sąprzyichsymbolachumieszczonychwukładzieokresowym;

szereg elektrochemiczny metali; w tej tabeli podane są symbole elektrod (półogniw) oraz ichpotencjałynormalne,np.

Elektroda E0[V]

Li/Li+ -�,04

tabela stałych dysocjacji wybranych kwasów w roztworach wodnych,wktórejpodanesąwzorykwasóworazwartościstałychdysocjacji(KalubKa1).

2.3

12MgMagnez

24,31

liczba atomowa symbol

nazwa

masa atomowa

�0

Model odpowiedzi i schemat punktowania

Modelodpowiedziischematpunktowaniajestprzeznaczonyprzedewszystkimdlaegzaminatorów,czyliosób,któresprawdzająpracematuralne.Egzaminatoramisądoświadczeninauczycielechemii(takżeakademiccy),którzyzwynikiempozytywnymukończyliszkolenieprzygotowującedosprawdzaniaarkuszyegzaminacyjnychzegzaminumaturalnegozchemii.Sprawdzaniepracmaturalnychwkażdejsesjijestponadtopoprzedzoneszczegółowymszkoleniemzzastosowaniemmateriałówegzaminacyjnychużytychwtejsesji,apoprawnośćstosowaniaprzezegzaminatorówkryteriówocenyjestweryfikowanawtrakciesprawdzaniaprac.Dzieje się takdlatego, żewłaściwestosowaniekryteriówwymagabardzodobregoprzygotowaniamerytorycznego,atakżepewnejpraktyki.

Wmodeluodpowiedziischemaciepunktowaniadodanegoarkuszaokreślonesą:

1) ogólnezasadyocenianiaodpowiedziuczniowskich,2) oczekiwaneodpowiedzidowszystkichzadańznajdującychsięwtymarkuszuorazszczegółowe

zasadyichoceniania.

Osobomprzygotowującymsiędoegzaminumaturalnegozchemiimożeprzydaćsięznajomośćogólnychzasadoceniania.Sąonenastępujące:

Zdający otrzymuje punkty tylko za poprawne rozwiązania, precyzyjnie odpowiadające poleceniom zawartym w zadaniach.

Poprawne rozwiązania zadań, uwzględniające inny tok rozumowania niż podany w modelu, oceniane są zgodnie z zasadami punktacji.

Jesttofundamentalnekryteriumoceniania.Zaswojerozwiązaniezadania(lubodpowiedźnapytanie)otrzymaszpozytywnąocenętylkowtedy,gdy:

�)będziepoprawne,�)będzienatemat.

Pierwszywarunekniebudziwątpliwości,natomiastdrugiczasamiwywołujekontrowersje.Trzeba jednak pamiętać, że na egzaminie chodzi nie tylko o to, aby nie popełnić błędumerytorycznego, ale także o to, aby dokładnie wykonać polecenie. Wprzeciwnym wypadkuzdającyuzyskiwalibypunktyzawykonaniezupełnieinnychzadańniżte,któreznajdowałysięwarkuszach.

Zzasadytejwynikatakże,żekażderozwiązanie,któreprecyzyjnieodpowiadapoleceniuijestpoprawne,ocenianejestpozytywnie.

Gdy do jednego polecenia zdający poda dwie odpowiedzi (z których jedna jest prawidłowa,druganieprawidłowa),tonieotrzymujepunktówzażadnąznich.

Egzaminatorjestzobowiązanytraktowaćodpowiedźnapytaniejakocałość.Niemożezniejwybieraćelementówpoprawnych,ignorującte,którezawierająbłędy.

Jeżeli polecenie brzmi: Napisz równanie reakcji..., to w odpowiedzi zdający powinien napisaćrównaniereakcjichemicznej,anie jejschemat.Jeżelipoleceniebrzmi:Napiszschematciąguprzemian..., to zdający powinien napisać schemat ciągu przemian, a nie równania kolejnychreakcji.

Zasadatawynikazkoniecznościprecyzyjnegowykonywaniapoleceń.

2.4

��

Dobórwspółczynnikówwrównaniachreakcjichemicznychmożeróżnićsięodprzedstawionegow modelu odpowiedzi (np. mogą być zwielokrotnione), ale bilans musi być prawidłowy.Niewłaściwydobór lubbrakwspółczynnikówwrównaniureakcjipowodujeutratę1punktuzazapistegorównania.

To zasada, o której trzeba pamiętać przy zapisywaniu równań reakcji. Poleceniawymagające wykonania takiej czynności są na ogół oceniane jednym punktem. Jeżeli w na-pisanymprzezciebierównaniuzabrakniedowolnegoelementu,tracisz�punkt!

W poprawnie uzgodnionym równaniu reakcji współczynniki należy sprowadzićdonajmniejszych całkowitych, jednak za poprawne są uznawane takie zapisy, w którychwspółczynnikisąinneniżnajprostsze(np.pomnożoneprzez�).Jeżelistosujeszwspółczynnikiułamkowe(np.połówkowe),musiszmiećpewność,żerównanietoniebędzieinterpretowanenapoziomiemolekularnym.

W rozwiązaniach zadań rachunkowych oceniane są: metoda, wykonanie obliczeń ipodaniewynikuzjednostką.

W rozwiązaniach zadań rachunkowych błędny zapis jednostki lub jej brak przyostatecznymwynikuliczbowymwielkościmianowanejpowodujeutratę1punktu.

Wobliczeniachwymaganejestpoprawnezaokrąglaniewynikówliczbowych. Zapoprawneobliczeniabędącekonsekwencjązastosowanianiepoprawnejmetodyzdającynie

otrzymujepunktów.

Cztery powyższe zasady odnoszą się do oceniania rozwiązań zadań rachunkowych.Wynikaznich,że:

�) poszczególnepunktyprzyznawanesąza wybórwłaściwejmetodyrozwiązania;egzaminatorprzyznajepunkty,jeżeliwroz- wiązaniuzaprezentowanyjestwłaściwysposóbdojściaoddanychdoszukanej, właściweobliczeniaiwłaściwywynik(zjednostkąwprzypadkuwielkościmiano- wanych);�) jeżelizastosowałeśnietypowąmetodęrozwiązania(metodytypoweprzedstawionesą wmodeluodpowiedzi)izrobiłeśtodobrze,będzieonoocenionepozytywnie;�) jeżelizastosowałeśniewłaściwąmetodęrozwiązania(toznaczyźlepowiązałeśdane zszukaną),nieotrzymaszżadnychpunktówzatorozwiązanie,mimożeobliczenia idziałanianajednostkachmogąbyćformalniepoprawne;4) przy zaokrąglaniu wyników liczbowych (pośrednich i końcowego) powinieneś stosowaćzasadyzaokrąglanialiczbpoznanenalekcjachmatematyki.

Zapoprawnespostrzeżeniaiwnioskibędącekonsekwencjąniewłaściwiezaprojektowanegodoświadczeniazdającynieotrzymujepunktów.

Zarozwiązaniezadania,którepoleganazaprojektowaniudoświadczenia,otrzymaszocenępozytywnątylkowtedy,gdytwójpomysłnadoświadczeniebędziepoprawny.Jeżelibędzieonniewłaściwy,nieotrzymaszpunktównie tylkozaprojektdoświadczenia,ale takżezakolejneelementypolecenia(np.obserwacje,wnioski),mimożeformalniemogąbyćpoprawne.

��

Jak rozwiązywać zadania

Rozdziałtenjestpoświęconyanalizieproblemów,któretrzebarozwiązaćwzadaniachegzaminacyjnych. Doświadczenia dotychczasowych sesji maturalnych wskazują, że zdającyczęstomająztymnajwiększeproblemy.

Wanalizietreścizadaniatrzebanajpierwodpowiedziećsobienapytania:co, z czym i na jakich warunkach trzeba zrobićwtymzadaniu.Następniedobrzejestzastanowićsięnadtym,co trzeba wiedzieć,aco trzeba umieć zrobićiz jakich pomocy można skorzystać.

Ten sposób postępowania przedstawiony został na przykładach zadań,zaczerpniętych przede wszystkim z arkuszy użytych na egzaminie maturalnym z chemiiwmaju�005rokuiwstyczniu�006roku.Sątozadaniasprawdzająceumiejętnościzzakresuróżnychstandardówinaróżnympoziomie.

Droga dochodzenia do odpowiedzi (lub rozwiązania), zaprezentowana wponiższychprzykładach, jest oczywiście jedną z możliwych, a nie jedyną. Warto także pamiętać,że w większości przypadków takiej analizy dokonuje się wpamięci, a toku rozumowania niezapisujesięwmiejscuprzeznaczonymnaodpowiedź,chybażejesttozadanierachunkowealbowpoleceniujesttowymagane.

Standard I

Zadanie (2 pkt) – poziom podstawowy

Określ, na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków, typ wiązania w związkach: KBr i HBr.

Czynność: określTreść: typwiązaniawzwiązkach:KBriHBrWarunek: napodstawieróżnicyelektroujemnościpierwiastków

Co trzeba wiedzieć: jakajestzależnośćmiędzywartościąróżnicyelektroujemnościłączącychsięatomów

atypemwiązania,któretworzą

Co trzeba umieć: skorzystaćztablicyelektroujemnościpierwiastków obliczaćróżnicęelektroujemności

Rozwiązanie: OdczytujemyelektroujemnościH,KiBrztablicy:elektroujemnośćHwynosi�,�,

elektroujemnośćKwynosi0,�,aelektroujemnośćBrwynosi�,8. ObliczamyróżniceelektroujemnościdlaKBriHBr:

dlaKBrwynosiona�,8–0,�=�,�adlaHBrwynosiona�,8–�,�=0,7(zwróćuwagęnato,żeprzyobliczaniuróżnicyelektroujemności zawsze od wartości większej odejmujemy wartość mniejszą, takabyotrzymanywynikbyłliczbądodatniąlubrównyzeru).

Obliczonymróżnicomelektroujemnościprzyporządkowujemytypwiązania(totrze-bawiedzieć),coprowadzidostwierdzenia,żewKBrjestwiązaniejonowe,awHBrkowalencyjne(atomowe)spolaryzowane.

Odpowiedź: KBr – wiązanie jonowe, HBr – wiązanie kowalencyjne spolaryzowane (zamiastnazwykowalencyjnemożnaużyćnazwyatomowe)


3

3.1

��


Uczeńprzeprowadziłdoświadczenie,któreilustrujerysunek:

Przedstaw, w formie jonowej skróconej, równania reakcji zachodzących w probówkach I, II i III lub zaznacz, że reakcja nie zachodzi.

Czynność: przedstaw(napisz)Treść: równaniareakcjizachodzącychwprobówkachI,IIiIIIlubzaznacz,żereakcjanie zachodziWarunek: wformiejonowejskróconej

Co trzeba wiedzieć:

jakprzebiegająreakcjeroztworówmocnychkwasówztlenkamizasadowymi orazroztworamizasadisoli naczympolegaskróconyjonowyzapisrównaniareakcji żetlenekpotasujestzasadowy żeindeks(aq)oznaczawodnyroztwórsubstancji,doktórejindekstensię odnosi

Co trzeba umieć:

określić,jakiejonyobecnesąwwodnychroztworachwymienionychwzadaniu substancji(kwasów,zasadisoli) zapisywaćrównaniareakcjiwformiejonowejskróconej korzystaćztablicyrozpuszczalności

Rozwiązanie:

I probówka wroztworzeNaOHobecnesąjonyNa+iOH–,awroztworzeH�SO4–jonyH+, HSO4

–iSO4�–

spośródtychjonówreagujązesobątylkojonyH+iOH–,ponieważsiarczan(VI) iwodorosiarczan(VI)sodusąrozpuszczalnewwodzie reakcjamiędzyjonamiH+iOH–przebiegawedługrównania: H++OH– H�Oitorównaniejestwymaganąodpowiedzią.

NaOH(aq) K2O NaNO3(aq)

I II III

H2SO4(aq)

�4

II probówka

wtymdoświadczeniudysponujemy(stałym)suchymK�OiroztworemH�SO4,

wktórymsąjonyH+,HSO4–iSO4

�–

K�Ojesttlenkiemzasadowym,więcreagujeonzjonamiH+,apowstający siarczan(VI)potasujestrozpuszczalnywwodzie(sprawdźtowtablicy rozpuszczalności) reakcjamiędzyjonamiH+iK�Oprzebiegawedługrównania:

K�O+�H+ �K++H�O

itorównaniejestwymaganąodpowiedzią.

III probówka

wroztworzeNaNO�obecnesąjonyNa+iNO�–,awroztworzeH�SO4–jonyH+,

HSO4–iSO4

�–

spośródtychjonówżadneniereagujązesobą,ponieważsiarczan(VI)sodu jestrozpuszczalnywwodzie,akwasazotowy(V)–jakomocnykwas–wroztworze wodnymwystępujewformiezdysocjowanej reakcjaniezachodziitostwierdzeniejestwymaganąodpowiedzią.


Zadanie (1 pkt) – poziom rozszerzony

Zapisz w formie jonowej (zapis skrócony) równanie reakcji, jakiej ulega azotan(V) amonu w roztworze wodnym.

Czynność: zapiszTreść: równaniereakcji,jakiejulegaazotan(V)amonuwroztworzewodnymWarunek: wformiejonowej(zapisskrócony)


naczympolegahydrolizasoliijakierodzajesolijejulegają naczympolegaskróconyjonowyzapisrównaniareakcji znaćwłaściwościkwasuazotowego(V)iamoniaku

Co trzeba umieć:

zastosowaćtewiadomościdoazotanu(V)amonu zapisaćwzórazotanu(V)amonu

Rozwiązanie:

wzórazotanu(V)amonu:NH4NO� jesttosólmocnegokwasu(HNO�)isłabejzasady(NH�) wwodnymroztworzeNH4NO�obecnesąjonyNH4

+iNO�–

jonyNH4+pochodząodsłabejzasady–ulegająhydrolizie,jonyNO�

–pochodzą odmocnegokwasu–nieulegająhydrolizie jonyNH4

+reagujązwodą(ulegająhydrolizie)wedługrównania:

NH4++H�O NH�+H�O

+

itorównaniejestodpowiedziądozadania.


�5

Standard II


W dwóch probówkach znajdują się wodne roztwory soli: I. octanu sodu II. chlorku amonu.

Określ, jakie odczyny mają te roztwory.

Czynność:określTreść: jakieodczynymająteroztworyWarunek: niema


naczympolegahydrolizasoliijakierodzajesolijejulegają naczympolegajonowyzapisrównaniareakcji jakiejonysąodpowiedzialnezakwasowyizasadowyodczynroztworu znaćwłaściwościkwasusolnegoioctowegoorazzasadysodowejiamoniaku

Co trzeba umieć:

zastosowaćtewiadomościdowymienionychwzadaniusoli zapisaćwzorywymienionychwzadaniusoli zapisywaćrównaniareakcjiwformiejonowej

Rozwiązanie:

I. octan sodu

wzóroctanusodu:CH�COONa jesttosólsłabegokwasu(CH�COOH)imocnejzasady(NaOH) wwodnymroztworzeCH�COONaobecnesąjonyNa+iCH�COO–

jonyNa+pochodząodmocnejzasady–nieulegająhydrolizie,jonyCH�COO– pochodząodsłabegokwasu–ulegająhydrolizie jonyCH�COO–reagujązwodą(ulegająhydrolizie)wedługrównania:

CH�COO–+H�O CH�COOH+OH–

zrównaniawynika,żewroztworzepowstajenadmiarjonówOH-,cooznacza, żeroztwórmaodczynzasadowy(Iczęśćodpowiedzi).

II. chlorek amonu

wzórchlorkuamonu:NH4Cl jesttosólmocnegokwasu(HCl)isłabejzasady(NH�) wwodnymroztworzeNH4ClobecnesąjonyNH4

+iCl–

jonyNH4+pochodząodsłabejzasady–ulegająhydrolizie,jonyCl–pochodząod

mocnegokwasu–nieulegająhydrolizie jonyNH4

+reagujązwodą(ulegająhydrolizie)wedługrównania:


+

zrównaniawynika,żewroztworzepowstajenadmiarjonówH�O+,cooznacza,

żeroztwórmaodczynkwasowy(IIczęśćodpowiedzi).


3.2

�6


Zapis 1s22s22p63s23p2 (K2L8M4) przedstawia konfigurację elektronową atomu

A. argonu. B. węgla. C. krzemu. D. siarki.

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Czynność:zaznaczTreść: poprawnąodpowiedźWarunek: niema


naczympolegazapiskonfiguracjielektronowejatomudanegopierwiastka jakajestzależnośćmiędzybudowąatomuajegopołożeniemwukładzieokre- sowym

Co trzeba umieć:

obliczyćliczbęelektronówwatomienapodstawiejegokonfiguracjilubokreślić numerpowłokiwalencyjnejiliczbęelektronówwalencyjnychnapodstawiepołożenia pierwiastkawukładzieokresowym

Rozwiązanie:

I sposób: zprzedstawionegozapisukonfiguracjielektronowejwynika,żewatomiejest �4elektronów,toznaczy,żejegoliczbaatomowa(Z)wynosi�4 liczbaatomowapierwiastkajestrównocześniejegoliczbąporządkowąwukładzie okresowym czternastypierwiastektokrzem(Si).

II sposób: zprzedstawionegozapisukonfiguracjielektronowejwynika,żewatomiesą4elek- tronywalencyjnena�.powłoce oznaczato,żepierwiastektenleżyw�4.grupiew�.okresie jestnimkrzem(Si) sprawdzamy,czywśródpodanychodpowiedzijestkrzem.

Możemy także postąpić odwrotnie, to znaczy sprawdzić położenie w układzie okresowymkażdegozpodanychpierwiastków,określićichkonfiguracjeelektronoweisprawdzić,którajesttakasama,jakpodanawtreścizadania.Tensposóbpochłaniajednakwięcejczasu.

Odpowiedź: C



„(…) Przekonanie, że należy unikać wszelkich tłuszczów, w dużym stopniu wynikało z obserwacji społeczeństw bogatych krajów zachodnich, gdzie ich spożycie jest znaczne i odnotowuje się dużą zapadalność na chorobę wieńcową. Jednak zależność ta dotyczy jedynie tłuszczów nasyconych. W społeczeństwach, w których konsumuje się stosunkowo dużo tłuszczów jedno- i wielonienasyconych, na tę chorobę zapada z reguły mniej osób. Na przykład tradycyjna dieta Kreteńczyków zawiera duże ilości oliwy (będącej bogatym źródłem tłuszczów jednonienasyconych) i ryb (bogatych w tłuszcze wielonienasycone). (…)”

Czasopismo „Świat Nauki” WSiP, nr 3 marzec 2003, s. 46– 47

�7

Dokonaj analizy tego tekstu oraz

wymień jeden produkt spożywczy będący źródłem tłuszczów jednonienasyconych i jeden produkt spożywczy będący źródłem tłuszczów wielonienasyconych.

CzynnośćI: dokonajanalizyTreśćI: tekstuWarunekI: niemaCzynnośćII: wymieńTreśćII: produktspożywczybędącyźródłemtłuszczówjednonienasyconychWarunekII: jedenCzynnośćIII: wymieńTreśćIII: produktspożywczybędącyźródłemtłuszczówwielonienasyconychWarunekIII: jeden


dorozwiązaniategozadanianiesąpotrzebneżadnewiadomości!

Co trzeba umieć:

rozumiećianalizowaćczytanytekst

Rozwiązanie:

wefragmencietekstu,którydotyczydietyKreteńczyków,czytamy:zawieradużeilościoliwy(będącejbogatymźródłemtłuszczówjednonienasyconych)iryb(bogatychwtłuszczewielonienasycone);

wynikaztego,żeoliwajestbogatawtłuszczejednonienasycone,aryby–wtłuszcze wielonienasyconeitojestodpowiedźdozadania.



But-2-en można otrzymać w wyniku reakcji dysproporcjonowania propenu na odpowiednich katalizatorach. Reakcja polega na tym, że z alkenu o n atomach węgla powstają dwa nowe alkeny: jeden o (n+1) atomach węgla i drugi, o (n–1) atomach węgla.

Podaj nazwę drugiego alkenu, który powstał w wyniku tej reakcji i napisz jej równanie, posługując się wzorami półstrukturalnymi (grupowymi).

CzynnośćI: podajTreśćI: nazwędrugiegoalkenu,którypowstałwwynikutejreakcjiWarunekI: niemaCzynnośćII: napiszTreśćII: równanietejreakcjiWarunekII: posługującsięwzoramipółstrukturalnymi(grupowymi)

Co trzeba wiedzieć: cotosąalkeny znaćpodstawowezasadynazewnictwaalkenów

Co trzeba umieć: zastosowaćtewiadomości rozumiećianalizowaćczytanytekst

�8

Rozwiązanie:

wtekściewprowadzającymczytamy,żesubstratemreakcjijestpropen,któryzawiera �atomyC,awięcn=� jednymproduktemreakcjijestbut-�-en,któryzawiera4atomywęgla(czylin+�) ztegowynika,żedrugimproduktemreakcjijestalken,którymusizawieraćn–�

atomówwęgla,czyli�–�=�atomywęgla,awięcjesttoetenitojestodpowiedźdopierwszegopolecenia

zapisujemyrównaniereakcji,wiedząc,jakiesąjejreagenty

�H�C–CH=CH� H�C–CH=CH–CH�+H�C=CH�

itojestodpowiedźdodrugiegopolecenia(pamiętaj,żerównanietrzeba zbilansować).



Efekt energetyczny pewnej reakcji scharakteryzowano następująco: nastąpiło prze-kazanie energii z otoczenia do układu; energia wewnętrzna układu wzrosła.

Analizując tekst określ, czy reakcja jest egzoenergetyczna czy endoenergetyczna.

Czynność:analizującokreślTreść: czyreakcjajestegzoenergetycznaczyendoenergetycznaWarunek: niema

Co trzeba wiedzieć: cotojestreakcjaegzoenergetycznaiendoenergetyczna

Co trzeba umieć: umiećzastosowaćtewiadomościwpraktyce rozumiećianalizowaćczytanytekst

Rozwiązanie:

wtekściewprowadzającymjestmowaotym,że:nastąpiłoprzekazanieenergii zotoczeniadoukładu;energiawewnętrznaukładuwzrosła wynikaztego,żeomawianareakcjajestreakcjąendoenergetycznąitojestodpowiedź napytanie.



Napisz, co zaobserwowano podczas doświadczenia przedstawionego na rysunku:

HCl(stężony)

Na2CO3(aq)

��

Czynność:napiszTreść: cozaobserwowanopodczasdoświadczeniaprzedstawionegonarysunkuWarunek: niema

Co trzeba wiedzieć: jakprzebiegająreakcjewodnychroztworówwęglanówzroztworamikwasów żetlenekwęgla(IV)(dwutlenekwęgla)jestgazem(bezbarwnymibezwonnym)

Co trzeba umieć: opisywaćobserwacje(spostrzeżenia)

Rozwiązanie:

stężonykwassolnywypieratlenekwęgla(IV)zwęglanów(solikwasuwęglowego) tlenekwęgla(IV)jestgazem,więcwprobówcemożnazaobserwowaćwydzielanie siębezbarwnegoibezwonnegogazu zwróćuwagęnato,żepozatymnieobserwujesiężadnychinnychzmian,np.zmiany

barwyroztworówaniwytrącanialubrozpuszczaniaosadów,ponieważużywanesątylkoroztwory,któresąbezbarwne.

Odpowiedź:Wydzielasięgaz(zwróćuwagęnato,żemodelodpowiedzidotegozadanianiewymagaokreślenia,żejestonbezbarwnyibezwonny).



Zgodnie z normami Unii Europejskiej dopuszczalna zawartość jonów azotanowych(V) w wodzie pitnej wynosi 44 mg/dm3 wody. Po zbadaniu próbki pobranej z rzeki okazało się, że w objętości 30 cm3 tej wody znajduje się 0,004 g jonów azotanowych(V).

Określ, czy woda pobrana z rzeki nadaje się do picia. Odpowiedź uzasadnij obliczeniami.

CzynnośćI: określTreśćI: czywodapobranazrzekinadajesiędopiciaWarunekI: niemaCzynnośćII: uzasadnijTreśćII: odpowiedźWarunekII: obliczeniami

Co trzeba wiedzieć: dorozwiązaniategozadanianiesąpotrzebneżadneszczegółowewiadomości zchemii

Co trzeba umieć: przeliczaćjednostkimasyiobjętości oceniaćzgodnośćznormąotrzymanychwielkości

Rozwiązanie:

wtreścizadaniapodanajestnormaorazdanedotyczącebadanejwody–wyrażonewróżnychjednostkach(normawmiligramachna�dm�,azawartośćazotanów(V)wbadanejwodziewgramachna�0cm�);trzebawięcalboprzeliczyćnormę,albo–informacjęobadanejwodziewyrazićwmiligramachnadm�;wybierzemytendrugisposób,ponieważjest„elegantszy”

�gto�0�mg,więc0,004gto0,004•�0�mg=4•�0–�•�0�mg=4mg

�0

4mgazotanów(V)znajdująsięw�0cm�wody;�cm�to�0–�dm�,więc�0cm� to�0•�0-�dm�=�•�0–�dm�

jeżeli4mgazotanów(V)znajdująsięw�•�0–�dm�wody,tow�dm�wodyznajdujesię

4≈ �,�•�0�mgazotanów(V),toznaczyok.��0mgazotanów(V)�•�0–�

terazmusimytenwynikporównaćznormą;widzimy,żezawartośćazotanów(V)

wbadanejwodzie jestdużowiększaniżdopuszczonaprzeznormę,więcbadanawodanienadajesiędopicia.

Odpowiedź: Ponieważjesttozadanierachunkowe,jakoodpowiedźpowinnybyćprzedstawionewszystkieobliczenia(sąoneuzasadnieniemodpowiedzi).



Tlenek siarki(IV) można otrzymać na skalę przemysłową w wyniku spalania pirytu (FeS2):

4FeS2 + 11O

2 2Fe

2O

3 + 8SO

2

Oblicz, jaka objętość tlenku siarki(IV), zmierzona w warunkach normalnych, powstanie w wyniku spalenia 30 gramów pirytu.

Czynność:obliczTreść: jakaobjętośćtlenkusiarki(IV)powstaniewwynikuspalenia�0gramówpirytuWarunek: zmierzonawwarunkachnormalnych

Co trzeba wiedzieć: żetleneksiarki(IV)jestgazem ilewynosiobjętośćmolowagazówwwarunkachnormalnych

Co trzeba umieć: wykonywaćobliczeniawoparciuorównaniereakcji

Rozwiązanie:

Uwaga!We wszystkich zadaniach, które wymagają obliczeń w oparciu o równanie reakcji, należy założyć, że wydajność reakcji jest równa 100%, o ile w treści zadania nie jest podana inna jej wartość.

I sposób: reagentami,którenasinteresujązpunktuwidzeniarozwiązaniazadaniasąFeS� iSO� zrównaniareakcjiodczytujemystosunekliczbymoliFeS�iSO�:

widzimy,żeliczbamolipowstającegoSO�jest�razywiększaniżliczbamoli użytegoFeS�

nFeS�=4

=�

nSO�8�

��

abyobliczyćobjętośćSO�,musimypoznaćjegoliczbęmoli,atoobliczymy,dziękiznajomości liczby moli FeS�, ponieważ znamy jego masę (w tym obliczeniumusimyużyćmasymolowejFeS�):

jeżelispalono0,�5molaFeS�,topowstanie�razywięcejmoliSO�,czyli nSO�

=�•0,�5mola=0,5mola

terazmożemyobliczyćobjętość0,5molaSO�:

VSO�=nSO�•Vmol=0,5mol•��,4dm�

=��,�dm�

II sposób:Rozwiązanieprzedstawionepowyżejsprowadzasiędoprostejproporcji,ułożonejwoparciuorównaniereakcji(aletokrozumowaniapozostajetakisam):

obliczamymasęmolowąFeS�(��0g)

zrównaniareakcji4FeS�+��O� �Fe�O�+8SO� wynika,żez4•��0gFeS�otrzymujemy8•��,4dm�SO� więcz�0gFeS�otrzymamyxdm�SO�

ztegowynika,że x=��,�dm�SO�

Odpowiedź: Powstanie ��,� dm� tlenku siarki(IV) (w tym zadaniu w odpowiedzi trzebaprzedstawićtokrozumowania,czylimetodęrozwiązaniaiobliczenia).


Standard IIIZadanie (3 pkt) – poziom podstawowy

Zaprojektuj jedno doświadczenie pozwalające na odróżnienie dwóch węglowodorów o wzorach: H C�H5a bH�C–CH�–CH�–CH� C=C

H HWtymcelu:a) wybierz odpowiedni odczynnik spośród następujących: – wodorotlenek miedzi(II), – woda bromowa, – zasada sodowa;b) zapisz, jakie przewidujesz obserwacje;c) w oparciu o przewidywane obserwacje podaj uzasadnienie identyfikacji każdego z podanych węglowodorów.

CzynnośćI: wybierzTreśćI: odpowiedniodczynnikWarunekI: spośród[podanych]

nFeS�=mFeS�=

�0g=

�0g=0,�5mola

MFeS�(56+�•��)g��0g

mol mol

mol

mol

3.3

��

CzynnośćII: zapiszTreśćII: jakieprzewidujeszobserwacjeWarunekII: niemaCzynnośćIII:podajTreśćIII: uzasadnienieidentyfikacjiWarunekIII: woparciuoprzewidywaneobserwacje;każdegozpodanychwęglowodorów

Co trzeba wiedzieć: jakiesąpodstawoweróżnicewewłaściwościachchemicznychalkanówialkenów zapomocąjakichodczynnikówmożnaodróżnićalkanyodalkenówidlaczego jesttomożliwe

Co trzeba umieć: rozpoznawaćwzorypółstrukturalne(grupowe)węglowodorów formułowaćspostrzeżenia

Rozwiązanie: a) spośródwymienionychwtreścizadaniaodczynnikówdoodróżnieniaalkanów (związekI)odalkenów(związekII)nadajesiętylkowodabromowa(odpowiedźI) b) wprzypadkudodaniawodybromowejdozwiązkuInieobserwujemyżadnych

zmian,zaśwprzypadkudodaniategoodczynnikadozwiązkuIIobserwujemy,żewodabromowastopniowosięodbarwia(wodabromowajestbrunatna,amieszaninaporeakcyjna–bezbarwna)–tojestodpowiedźII

c) alkanyniereagujązwodąbromową,aalkenyreagują(tojestodpowiedźIII).

Na podstawie egzaminu maturalnego z chemii, styczeń 2006


Wodorotlenek kobaltu (II) ulega następującym reakcjom:

I. Co(OH)2 + 2H+ Co2+ + 2H

2O

II. Co(OH)2 + 2OH– [Co(OH)

4]2–

Reakcje te wskazują, że charakter chemiczny wodorotlenku kobaltu(II) jest A. zasadowy B. kwasowy C. amfoteryczny D. obojętny.Zaznacz poprawną odpowiedź.

Czynność: zaznaczTreść: poprawnąodpowiedźWarunek: niema

Co trzeba wiedzieć: naczympolegacharakterkwasowy,zasadowy,amfoteryczny,obojętny

Co trzeba umieć: interpretowaćjonowyskróconyzapisrównaniareakcji

Rozwiązanie: zrównaniaIwynika,żeCo(OH)�reagujezkwasami(boreagujezjonamiH+),

azrównaniaIIwynika,żewodorotlenektenreagujezzasadami(boreagujezjonamiOH–)

zpowyższychstwierdzeńwynika,żeCo(OH)�macharakteramfoterycznyOdpowiedź:C

Egzamin maturalny z chemii, 2002

��


Właściwości fizyczne i chemiczne substancji można określić na podstawie budowy ich cząsteczek. Masa cząsteczkowa etanolu wynosi 46 u, a propanu 44 u, jednak etanol wrze w temperaturze 78°C, a propan w temperaturze –42°C.

Podaj przyczynę tak dużej różnicy temperatur wrzenia tych substancji.

Czynność:podajTreść: przyczynętakdużejróżnicytemperaturwrzeniatychsubstancjiWarunek: niema

Co trzeba wiedzieć: coijakwpływanawysokośćtemperaturywrzeniasubstancji

Co trzeba umieć: zastosowaćtewiadomościdosubstancjipodanychwewprowadzeniudozadania analizowaćtekst formułowaćzależnościprzyczynowo-skutkowe(wiedzieć,cojestprzyczyną,aco jestskutkiem)

Rozwiązanie: nawysokośćtemperaturywrzeniasubstancji(przyzachowaniustałegociśnienia)

ma wpływ masa jej cząsteczek (im jest większa, tym wyższa jest temperaturawrzenia)orazoddziaływaniamiędzycząsteczkowe(imsąsilniejsze,tymwyższajesttemperaturawrzenia)

etanol i propan mają zbliżone masy cząsteczkowe, dlatego można przypusz-czać,żedużaróżnicaichtemperaturwrzeniawynikazróżnicywsileoddziaływańmiędzycząsteczkowych

w przypadku cząsteczek o zbliżonych rozmiarach, oddziaływania są silniejszemiędzytymicząsteczkami,wktórychwystępująfragmentypolarne(sąbiegunyelektryczne)

wprzypadkupropanumamydoczynieniazcząsteczkaminiepolarnymi,awcząs-teczkachetanoluznajdująsięgrupy–OH,któresąpolarne(wiązanietlen-wodórjest spolaryzowane), a każdy atom tlenu dysponuje dwiema wolnymi paramielektronów;fakttenpowoduje,żewsąsiadującychzesobącząsteczkachatomywodoruzgrup–OH,mającecząstkowy ładunekdodatni,przyciąganesąprzezatomytlenu,mającecząstkowyładunekujemny,ipowstająwiązaniawodorowe.

Odpowiedź:Wetanoluwystępująsilniejszeoddziaływaniamiędzycząsteczkoweniżwpropanie(lubwetanoluwystępująwiązaniawodorowe,awpropanie–nie).


�4

Jak uniknąć typowych błędów

Analizawynikówegzaminumaturalnegozchemii,któryodbyłsięwmaju2005rokuorazwstyczniuimaju2006roku,pozwalaokreślićtypowebłędy,którepopełniajązdający.

1. Najwięcejtrudnościsprawiało:

a) precyzyjne wykonywanie poleceń: zdającypodawaliwzorysubstancji zamiast ichnazw (lubod-wrotnie), pisali równania reakcji zamiast schematu ciągu przemian, zapisywali równania reakcjiw formie cząsteczkowej zamiast jonowej, klasyfikowali substancje w porządku odwrotnym niżwymaganywpoleceniu,obliczaliwielkościinneniższukanawymienionawtreścizadania;

b) konstruowanie zwięzłej i logicznej struktury wypowiedzi:zdarzałysięodpowiedzi,wktórychobokpoprawnychstwierdzeńznajdowałysiębłędne,aczasamisprzecznesformułowania,dyskwalifikującecałąodpowiedź,pojawiałysięrównieżwypowiedzi,którebyły„obok”problemupostawionegowzadaniu;

c) właściwe posługiwanie się terminologią chemiczną: takiebłędyzdarzałysiębardzoczęsto ido-tyczyły terminów z zakresu wszystkich zagadnień objętych wymaganiami egzaminacyjnymi,a szczególnie w opisach związanych zwłaściwościami substancji oraz zagadnieniami doś-wiadczalnymi;

d) dokonywanie uogólnień: wprzypadkutegotypupoleceń,odpowiedziczęstoniebyłyuogólnieniem,lecz powtórzeniem informacji szczegółowej zawartej wtreści zadania, albo były zbyt dużymuogólnieniem,doktóregosformułowanianieuprawniałyinformacjepodanewtreścizadania;

e) formułowanie obserwacji i wniosków wynikających z doświadczenia: niektórzy zdający zamiastobserwacji i wniosków zapisywali równania reakcji, inni – w swoich wypowiedziach używaliniewłaściwejterminologii;

f) wyjaśnianie zależności przyczynowo-skutkowych: częstymbłędembyłomylenieprzyczynyzeskut- kiem.

2. Niektórebłędywynikałyznieznajomościpodstawowychwłaściwościfizykochemicznychpierwiastkówizwiązkówchemicznych,któresąwymienionewszczegółowymopisiewymagańegzaminacyjnych.Przykłademmogąbyćproblemyzpodaniemwłaściwości fizycznychsodu isiarki,alboklasyfikacjątypowychkwasównakwasyutleniająceikwasysłabe.

3. Wielebłędówzwiązanychbyłozzapisemrównańreakcji.Częstozdającymieliproblemyzjonowymzapisemrównańreakcji,szczególniewformieskróconej.Wprzypadkuzapisywaniarównańreakcji,którymulegajązwiązkiorganiczne,pomijaliproduktyuboczne,alboniedokonywalibilansurównania,mimożezczynnościamitrudniejszymiradzilisobiebardzodobrze.

4. Wzadaniach rachunkowychczęstymbłędembyłypomyłkiwdziałaniachnajednostkach iwprze-liczaniu jednostek,aleprzedewszystkim–błędywynikającezniedokładnejanalizy treści zadania.Zdającyobliczaliwielkościinneniższukanaalbopodstawialidowzorówniewłaściwedane.

Napewnoprzyodpowiednimprzygotowaniudoegzaminuwiększościbłędówmożnauniknąć.Mam nadzieję, że poniższe wskazówki będą pomocą w uzyskaniu satysfakcjonujących wynikówegzaminu.

4

�5

!

!

Przed egzaminem

Przedewszystkimdobrzeprzygotujsięmerytorycznie:nauczsiętego,cojestopisanewwyma- ganiachegzaminacyjnych.

Pamiętaj, że nie wszystko można wywnioskować – niektóre rzeczy trzeba wiedzieć i trzeba jezapamiętać!Najlepszymsposobemzapamiętywaniajestrozwiązywaniedużejliczbyzadańipo-leceń. To, oczywiście, wymaga czasu. Doegzaminu trzeba przygotowywać się systematycznie,kilkadninaukiprzedegzaminemnapewnoniewystarczy.

ZapoznajsięzKartąwybranychtablicchemicznych.

W czasie egzaminu

Naegzaminweźtylkoteprzyborydopisaniaipomoce,którychzdającymożeużywaćwczasie egzaminu.

ZastosujsiędopoleceńzawartychwInstrukcji.

Dobrze przeanalizuj treść każdego zadania. Przeczytaj je uważnie i upewnij się, że dobrze je zrozumiałeś.

Nierozwiązujzadańautomatycznie.

Niespieszsię–czasegzaminujestwystarczającodługi.

Winformacjachwprowadzającychdozadań(tekstach,rysunkach,schematach,wykresachitd.),atakżewtreścizadańmożeszrobićswojeadnotacjelubzaznaczenia.Korzystajrównieżzbrud-nopisu. Egzaminator tych zapisów nie będzie sprawdzał, a tobie może to ułatwić rozwiązaniezadania.

Precyzyjnie formułuj swoje odpowiedzi. Najpierw zastanów się, co chcesz napisać, a potem

sprawdź,czytwojaodpowiedźjestlogicznainatemat.

Odpowiadajdokładnienatemat,toznaczyrób to i tylko to,czegowymagapolecenie.

Unikajwszelkich„ozdobników”.

Nieużywajpojęć,którychznaczenianiejesteśpewien.

Starajsięposługiwaćprostymilogicznymjęzykiem.

Przywykonywaniupoleceńwymagającychopisaniaobserwacji(spostrzeżeń)pamiętaj,że:

�) obserwacjesąrejestremtychefektówtowarzyszącychreakcjomchemicznym,któremożemypoznać za pomocą zmysłów (wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku) albo urządzeń (np.reagującychnaprzepływprąduelektrycznego);

�) w opisie obserwacji do danego doświadczenia powinieneś starać się dokładnie opisaćprzewidywaneefekty,np.nietylkostwierdzićfakt,żeroztwórzmieniazabarwienie,aletakżeokreślić,zjakiejbarwynajaką.Zdrugiejstrony,jeżeliniejesteśpewien,czydobrzepamiętaszdanącechę,niepiszoniej,bobłądzdyskwalifikujecałąodpowiedź;

�) wprzypadkutypowychzjawiskużywamyodpowiednichokreśleń:

jeżeliwwynikuzmieszaniaroztworówlubreakcjiroztworuzsubstancjągazowąpowstajesubstancja nierozpuszczalna (albo trudno rozpuszczalna), mówimy, że wytrąca się osad; możemy także powiedzieć, że roztwór mętnieje (albo uległ zmętnieniu), jeżeliprzewidujemy,żeilośćpowstałegoosadujestniewielka,

�6

jeżeliwwynikureakcjipowstajegaz,mówimy,żegazsięwydziela,

jeżeliwwynikureakcjizbarwnegoroztworupowstaje roztwóroinnejbarwie,mówimy że roztwór zmienił barwę,

jeżeliwwynikureakcjizbezbarwnegoroztworupowstajeroztwórbarwny,mówimy,żeroz- twór się zabarwił,

jeżeliwwynikureakcjizbarwnegoroztworupowstajeroztwórbezbarwny,mówimy,żeroz- twór się odbarwił.

Sprawdź,czywrównaniachreakcji(szczególnietychbardziejskomplikowanych)niepominąłeśproduktówubocznychiczywłaściwiedobrałeśwspółczynniki.Wrównaniachreakcjiutlenianiairedukcjisprawdź,czytwójzapisspełniaprawozachowaniamasyiładunkuorazczydokonałeśbilansuelektronowego(nawetwtedy,gdyniejesttowymaganewpoleceniu).

Sprawdź,czyformazapisuodpowiedzijestzgodnaztą,którejwymagapolecenie,np.czyjestto wymaganyopissłowny,równaniereakcji,obliczenie,rysunek,wykres,tabelaitd.

Pisz czytelnie. Nie poprawiaj zapisów, z których chcesz się wycofać, ale je przekreśl, a obok napisznowąodpowiedź.

Po egzaminie Zaglądaj na stronę internetową Centralnej Komisji Egzaminacyjnej: będą tam publikowanemodelowe rozwiązania zadań, a także wyniki egzaminów w postaci klas wyników (tzw. skalistaninowej).Dziękitemubędzieszmógłzorientowaćsię,jakwyniki,któreuzyskałeś,mająsiędowynikówuzyskanychprzezinnychzdających.

!

�7Centralna KomisjaEgzaminacyjna

publikacja współfinansowanaprzez Europejski Fundusz Społeczny

Opracowała:Joanna Toczko

ChemiaAneks

Przykładowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego

�8

Prezentujemy przykładowy arkusz egzaminacyjny na egzamin maturalnyz chemii dla poziomu rozszerzonego. Powstał on przez dostosowanie arkusza IIużytegowsesjiwiosennejw2005roku. Uwaga:Wzamieszczonymarkuszuwwiększościzadańusuniętorubrykiprzeznaczonenawpisanierozwiązanialubodpowiedzi.

��

Poziom rozszerzonyCzas pracy 150 minut

Zarozwiązaniewszystkichzadańmożnaotrzymaćłącznie60 punktów.

Zadanie 1. (2 pkt)

Zapis 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2 (K2L8M4) przedstawia konfigurację elektronową atomu pewnego pierwiastka w stanie podstawowym.

a) Podaj nazwę tego pierwiastka.b) Ułóż wzór jego związku z wodorem oraz wzór tlenku, w którym pierwiastek ten przyjmuje swój najwyższy stopień utlenienia.

Informacjadozadania�.i�.Polon 2

8140 Po ulega przemianiea.Okres połowicznego rozpadu tego izotopu wynosi 138 dni.

Zadanie 2. (1 pkt)

Napisz równanie tej przemiany.

Zadanie 3. (1 pkt)

W pojemniku umieszczono 1 gram polonu 28140 Po. Oszacuj masę tego izotopu, która pozostanie po

upływie 414 dni.

Zadanie 4. (2 pkt)

Określ, na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków, typ wiązania w KBr, HBr i Br2.

Zadanie 5. (1 pkt)

Właściwości fizyczne i chemiczne substancji można określić na podstawie budowy ich cząsteczek. Masa cząsteczkowa etanolu wynosi 46 u, a propanu 44 u, jednak etanol wrze w temperaturze 78°C, a propan w temperaturze – 42°C.

Podaj jedną przyczynę tak dużej różnicy temperatur wrzenia tych substancji.

Zadanie 6. (3 pkt)

Tlenek siarki(IV) można otrzymać na skalę przemysłową w wyniku spalania pirytu (FeS2):

4FeS2 + 11O

2 2Fe

2O

3 + 8SO

2

Oblicz objętość tlenku siarki(IV), która powstanie w wyniku spalenia 30 gramów pirytu w tem-peraturze 800°C i pod ciśnieniem 1000 hPa.Stała gazowa R wynosi 83,1 hPa · dm3 · K–1· mol–1.


40

Zadanie 7. (1 pkt)

W laboratorium uczeń chciał otrzymać trudno rozpuszczalne związki i wykonał doświadczenia przedstawione na poniższym rysunku:

NaOH(aq)

HCl(aq)

KI(aq)

I II III

FeCl3(aq)

Na2S

(aq) Pb(NO

3)

2(aq)

Wskażprobówkę,wktórejniewytrąciłsięosad.

Zadanie 8. (3 pkt)

Uczeń przeprowadził doświadczenie, którego przebieg ilustruje rysunek:

NaOH(aq)

K2O(s) NaNO

3(aq)

I II III

H2SO

4(aq)

Przedstaw, w formie jonowej skróconej, równania reakcji zachodzących w probówkach I, II i III lub zaznacz, że reakcja nie zachodzi.

Zadanie 9. (3 pkt)

Na VI stopniu utlenienia chrom tworzy sole: chromiany(VI) i dichromiany(VI).Przeprowadzono doświadczenie, które zilustrowano za pomocą następujących jonowych równań reakcji:

2CrO4

2– + 2H+ Cr2O

72– + H

2O

Cr2O

72– + 2OH– 2CrO

42– + H

2O

Opisz, w jaki sposób wykonano ten eksperyment. W tym celu:a) opisz doświadczenie słownie lub za pomocą schematycznego rysunku,b) napisz przewidywane spostrzeżenia,c) sformułuj jeden wniosek, dotyczący trwałości chromianów(VI) oraz dichromianów(VI) w za- leżności od środowiska (odczynu roztworu).


4�

Zadanie 10. (2 pkt)

Z podanego poniżej zbioru kwasów wybierz i wpisz do tabeli te, które można zaliczyć do odpowiednich grup.

stężony kwas siarkowy(VI), kwas chlorowodorowy (solny), kwas siarkowodorowy,kwas etanowy (octowy), stężony kwas azotowy(V), kwas bromowodorowy.

Kwasyowłaściwościachsilnieutleniających Kwasysłabe

Zadanie 11. (2 pkt)

Dane są jony CO3

2– i NH4

+.

Zaklasyfikuj powyższe jony do kwasów lub zasad według teorii Brönsteda. Uzasadnij swoją decyzję, pisząc odpowiednie równania reakcji.

Zadanie 12. (3 pkt)

Do 1 cm3 wodnego roztworu AlCl3 o stężeniu 1 mol •dm–3 dodawano kroplami 7 cm3 wodnego roztworu

NaOH o takim samym stężeniu. Po dodaniu każdej kropli zasady zawartość probówki mieszano.

a) Napisz, co obserwowano podczas wkraplania roztworu NaOH do roztworu AlCl3 od początku doświadczenia do zużycia całej objętości zasady.b) Napisz w formie jonowej równania zachodzących reakcji chemicznych.

Zadanie 13. (2 pkt)

Określ odczyn wodnego roztworu octanu sodu. Uzasadnij swoją odpowiedź, podając symbole lub wzory wszystkich drobin (cząsteczek lub jonów) znajdujących się w tym roztworze po hydrolizie.

Zadanie 14. (2 pkt)

Badano zachowanie cynku, miedzi i magnezu wobec rozcieńczonego kwasu solnego (chlorowodoro-wego), przeprowadzając doświadczenia przedstawione na poniższym rysunku: Zn Cu Mg

I II III

HCl(aq)

Korzystając z szeregu elektrochemicznego metali, wskaż, w których probówkach przebiegały reakcje chemiczne. Wyjaśnij, dlaczego we wskazanych przez ciebie probówkach metale reagowały z kwasem solnym (chlorowodorowym).


4�

Zadanie 15. (3 pkt)

a) Dobierz współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniu pierw- szego etapu reakcji siarczku miedzi (II) z kwasem azotowym (V):

...... CuS + ...... HNO3

...... CuO + ...... S + ...... NO + ...... H2O

b) Napisz wzór substancji, która w tej reakcji pełni rolę utleniacza, i wzór substancji, która pełni rolę reduktora.

Zadanie 16. (2 pkt)

Podczas elektrolizy wodnego roztworu pewnego elektrolitu na anodzie zachodziła reakcja przedstawiona równaniem:

2H2O O

2 + 4H+ + 4e–

Sumaryczne równanie tego procesu elektrolizy można przedstawić następująco:

2H2O 2H

2 + O

2

Napisz jedno równanie reakcji, która mogła przebiegać na katodzie. Podaj przykład substancji (wzór sumaryczny), której wodny roztwór mógł pełnić podczas tego procesu rolę elektrolitu.

Zadanie 17. (2 pkt)

Szybkość reakcji 2SO2 + O

2 2SO

3

wyraża się równaniem kinetycznym v = k[SO2 ] 2[O

2 ]

Oblicz, jak zmieni się szybkość tej reakcji, jeżeli do przeprowadzenia procesu, przy niezmienionej ilości reagentów, zastosuje się naczynie o trzykrotnie mniejszej objętości.

Zadanie 18. (2 pkt)

Oblicz entalpię tworzenia (ΔHX) tlenku węgla(II)

C(grafit)

+ O2 CO

(g)

na podstawie entalpii następujących reakcji:

C(grafit)

+ O2 CO

2(g) ΔH

1 = – 393,5 kJ ∙ mol–1

CO(g)

+ O2 CO

2(g) ΔH

2 = – 283,0 kJ ∙ mol–1

Zadanie 19. (3 pkt)

Oceń, jak wpływa na ilość amoniaku powstającego w wyniku reakcji syntezy

N2(g)

+ 3H2(g)

2NH3 ΔH = – 92,4 kJ

a) obniżenie ciśnienia,b) podwyższenie temperatury,c) wprowadzenie dodatkowej ilości azotu.


T1 kat

12

4�

Zadanie 20. (2 pkt)

W związkach organicznych węgiel występuje na różnych stopniach utlenienia.

Określ stopnie utlenienia węgla (podkreślone atomy) w cząsteczkach, których wzory podano w ta-beli.

Wzórgrupowyzwiązku CH4 CH�OH HCHO CH�CHO

Stopieńutlenieniawęgla

Zadanie 21. (2 pkt)

Poniżej przedstawiono wzór półstrukturalny (grupowy) pewnego węglowodoru:

HC C CH3

a) Napisz równanie reakcji tego związku z bromem w stosunku molowym 1:1. Użyj wzorów pół- strukturalnych (grupowych) związków organicznych.b) Posługując się podziałem charakterystycznym dla chemii organicznej, nazwij typ tej reakcji.

Zadanie 22. (2 pkt)

Napisz równania reakcji, których przebieg ilustruje poniższy schemat. Użyj wzorów półstruktu-ralnych (grupowych) związków organicznych.

H2C CH CH

3 A B

Zadanie 23. (2 pkt)

Metylobenzen (toluen) może reagować z bromem, tworząc w zależności od warunków różne produkty.

Analizując równania reakcji zapisane poniżej, określ warunki (A) reakcji I i podaj wzór jednego z możliwych produktów (B) reakcji II.

CH3 CH

2Br

+Br2 +HBr

CH3

+Br2 B+HBr

Zadanie 24. (2 pkt)

But-2-en można otrzymać w wyniku reakcji dysproporcjonowania propenu na odpowiednich katalizatorach. Reakcja polega na tym, że z alkenu o n atomach węgla powstają dwa nowe alkeny: jeden o (n+1) atomach węgla i drugi, o (n–1) atomach węgla.

Podaj nazwę drugiego alkenu, który powstał w wyniku tej reakcji i napisz jej równanie, posługując się wzorami półstrukturalnymi (grupowymi).


+H2O/katalizator +[0]

FeBr3

A

44

Zadanie 25. (3 pkt)

Formalina jest wodnym roztworem metanalu (aldehydu mrówkowego) o stężeniu ok. 40%.

Zaprojektuj doświadczenie pozwalające zidentyfikować metanal (aldehyd mrówkowy) w for-malinie. W tym celu:a) narysuj schemat wykonania doświadczenia,b) zapisz oczekiwane obserwacje,c) napisz równanie zachodzącej reakcji chemicznej.

Zadanie 26. (2 pkt)

Dokonaj analizy schematycznych rysunków przedstawiających dwa doświadczenia i uzupełnij brakujące informacje, podając wzór substancji X oraz formułując w tabeli obserwację.

I II

Wzór substancji X: .........................................................................................................................................................

Probówka Obserwacje

I

II osadrozpuszczasięipowstajeroztwórobarwieszafirowej

Zadanie 27. (3 pkt)

Glutation o wzorze: H H

H2N — C — CH

2 — CH

2 — CO — NH — C — CO — NH — CH

2 — COOH

COOH H2C — SH

jest tripeptydem występującym w żywych komórkach.

Napisz wzory półstrukturalne (grupowe) aminokwasów, które powstaną w wyniku całkowitej hydrolizy tego związku.

Zadanie 28. (2 pkt)

Wceluzbadaniawpływuróżnychsubstancjinabiałkoprzeprowadzonodoświadczeniepokazanenaponiższymrysunku:

a) Napisz numery probówek, w których zaszła denaturacja białka.b) Opisz różnicę między denaturacją i wysalaniem białka.


Na

etanol

glicerol

X

Pb(NO3)2(aq)

wodny roztwór białka kurzego

NH4SO4(aq) H2SO4(stężony) CH3OH(aq) KCl(aq)

45

Model odpowiedzi i kryteria oceniania

Zdający otrzymuje punkty tylko za poprawne rozwiązania, precyzyjnie odpowiadające poleceniom zawartym w zadaniach. Odpowiedzi niezgodne z poleceniem (nie na temat) są traktowane jako brak odpowiedzi. Komentarze wykraczające poza zakres polecenia nie podlegają ocenianiu.

Gdy do jednego polecenia zdający podaje kilka odpowiedzi (jedną prawidłową, innenieprawidłowe),tonieotrzymujepunktówzażadnąznich.

Jeżelipoleceniebrzmi:Napiszrównaniereakcji...,towodpowiedzizdającypowiniennapisaćrównaniereakcjichemicznej,aniejejschemat.Jeżelipoleceniebrzmi:Napiszschematciąguprzemian...,tozdającypowiniennapisaćschematciąguprzemian,anierównaniakolejnychreakcji.

Niewłaściwydobórlubbrakwspółczynnikówwrównaniureakcjipowodujeutratę�punktuzazapistegorównania.

Wrozwiązaniachzadańrachunkowychocenianesą:metoda(toznaczysposóbpowiązaniadanychzszukaną),wykonanieobliczeńipodaniewynikuzjednostką.Błędnyzapisjednostkilub jej brak przy ostatecznym wyniku liczbowym wielkości mianowanej powoduje utratę�punktu.Wobliczeniachwymaganejestpoprawnezaokrąglaniewynikówliczbowych.

Poprawnerozwiązaniazadań,uwzględniająceinnytokrozumowanianiżpodanywschemaciepunktowania,ocenianesązgodniezzasadamipunktacji.

Zapoprawneobliczeniabędącekonsekwencjązastosowanianiepoprawnejmetodyzdającynieotrzymujepunktów.

Zapoprawnespostrzeżeniaiwnioskibędącekonsekwencjąniewłaściwiezaprojektowanegodoświadczeniazdającynieotrzymujepunktów.

Num

erza

dani

a

Schematoceniania

Punktacja

zaczynność

suma-ryczna

1a)Zapodanienazwypierwiastka:

krzem1

2b)Zaułożeniewzorówzwiązkuzwodoremitlenku,wktórympierwiastekprzyjmujenajwyższystopieńutlenienia:

SiH4SiO�

1

2

Zanapisanierównania:

�8�40Po�

80�6Pb+4

�He(lub4�lub) 1 1

3Zaoszacowaniemasy,którapozostanie:

0,��5glub��5mglubg1 1


�8

46

4

Zaokreślenietypuwiązania:KBr–jonoweHBr–kowalencyjnespolaryzowanelubatomowespolaryzowaneBr�–kowalencyjnelubatomowe

3 popr. odp. – 2 p.,

2 popr. odp. – 1 p.,

1 popr. lub brak popr. odp. – 0 p.

2

5

Zapodanieprzyczynyróżnic,np.:Oddziaływaniamiędzycząsteczkowewetanolusąsilniejszeniżwpropanie.

1 1

Zametodęrozwiązania(poprawnąinterpretacjęrównaniareakcjiiobliczenieobjętościgazuwdanychwarunkachtemperaturyiciśnienia)

1

Zaobliczenia 1

Zawynikzjednostką–44,58 dm3

Przykładrozwiązania:

Z 4 moli FeS2 powstaje 8 moli SO2

i, więc

4 • 120 g FeS2 — 8 moli SO2

30 g FeS2 — x moli SO2

________________________________________

pV=nRT i T=1073 K

1

7

8

Zawskazanienumeruprobówki:

II1 1

3

ZazapisanierównaniareakcjizachodzącejwprobówceI:

H++OH– H�O1

ZazapisanierównaniareakcjizachodzącejwprobówceII:

K�O+�H+ �K++H�O1

ZastwierdzenienatematprobówkiIII:

Reakcjaniezachodzi.1


6 3

47

a)zaopissłownydoświadczenia(zawierającynazwylubwzoryużytychodczynników),np.:

Dowodnegoroztworuchromianu(VI)potasudodajęroztwórkwasusiarkowego(VI)iobserwujęzachodzącezmianyzabarwienia.Następniedootrzymanegoroztworudodajęzasadęsodowąiobserwujędalszezmiany.

lubschematycznyrysunekilustrującyprzebiegdoświadczenia

1

b)zanapisaniespostrzeżeń,np.:Żółtyroztwórchromianu(VI)potasupodwpływemroztworukwasusiarkowego(VI)zmieniłzabarwienienapomarańczowe.Pododaniudotegoroztworuzasadysodowejjegobarwastałasięzpowrotemżółta.

1

c)zasformułowaniewniosku,np.:Wśrodowiskuzasadowymtrwałesąchromiany(VI),awśrodowiskukwasowym–dichromiany(VI).

1

10

Zawypełnienietabeli:

Za każde 2 poprawne

wpisy – po 1 pkt.

2

ZazakwalifikowaniejonuCO3

2–jakozasadyorazzapisanierównaniareakcji,np.:

CO��–+H�O HCO�

–+OH–

1

12

ZazakwalifikowaniejonuNH4

+jakokwasuorazzapisanierównaniareakcji,np.:


+

1

3

a)zanapisanieobserwacji,np.:

Początkowowytrącałsiębiałygalaretowatyosad,którynastępnieuległrozpuszczeniu.

1

b)zanapisanierównańreakcji,np.:

Al�++�OH– Al(OH)�Al(OH)�+OH– Al(OH)4

–

2x1

Zaokreślenieodczynuroztworu:

zasadowy1

14

Zapodaniesymboliiwzorówcząsteczekijonówobecnychwroztworze:

CH�COO–,Na+,CH�COOH,OH–,H�O

1

Zawskazanienumerówprobówek:I,III

1


Kwasy o właściwościachsilnie utleniających

Kwasy słabe

stężonykwassiarkowy(VI),stężonykwasazotowy(V)

kwassiarkowodorowy,kwasoctowy

13 2

11 2

9 3

48

15

Zawyjaśnienie,np.:ZniMgreagujązHCl,ponieważwszereguelektrochemicznymznajdująsięprzedwodorem.

1

3

a)zabilanselektronowy,np.:

CuS+H�O CuO+S+�H++�e–|x�NO�

–+4H++�e– NO+�H�O|x�

zapodanierównaniareakcjizewspółczynnikamistechiometrycznymi:

3CuS+2HNO� 3CuO+3S+2NO+H�O

1

1

b)zanapisaniewzoruutleniaczaireduktora:

Utleniacz:HNO�

Reduktor:CuS

1

Zazapisanierównaniareakcjikatodowej:

�H�O+�e– H�+�OH–lub�H++�e– H�

1

Zapodaniewzorusoli,np.:Na�SO4(jeżelirównaniereakcjikatodowejilustrujeredukcjęwody)lubH�SO4(jeżelirównaniereakcjikatodowejilustrujeredukcjękationówwodorowych)

1

Zametodęrozwiązania(porównaniewartościszybkościreakcjiprzedzmianąipozmianie)

1

17

Zaodpowiedź–wzrośnie 27 razy

Przykładrozwiązania:

i

i,więc

Szybkośćreakcjiwzrośnie27razy.

12

Zazastosowaniepoprawnejmetody,prowadzącejdoobliczenia:

ΔHx=ΔH�–ΔH�

1

Zapoprawnywynikzjednostką:

ΔHx = –110,5 kJ mol–11

19

Zaokreśleniewpływuposzczególnychczynnikównailośćamoniaku:

a) zmniejszenieb) zmniejszeniec) zwiększenie

3x1 3


16 2

14 2

18 2

4�

20

21

Zaokreśleniestopniutlenieniawęgla:4 popr. odp. –

2 pkt.,3 popr. odp. –

1 pkt.,2, 1 lub brak popr. odp. –

0 pkt.

2

2

a)zanapisanierównaniareakcji:

1

b)zanazwanietypureakcji:

addycjalubprzyłączanie1

22

Zanapisaniekażdegorównaniareakcji:

Uwaga:Wdrugimrównaniureakcjimożebyćpodanywzórkonkretnegoutleniacza,np.CuO.

2x1 2

ZaokreśleniewarunkuAreakcjiI,np.:

światło1

23

ZapodaniewzoruproduktuBreakcjiII:

1

2

Zapodanienazwyproduktu:

eten1

Zanapisanierównaniareakcji:

�CH�–CH=CH� CH�=CH�+CH�–CH=CH–CH�

1

Wzór grupowy związku CH4 CH3OH HCHO CH3CHO

Stopień utlenienia węgla –IV –II 0 I

x

x

x


24 2

50

25

a)zanarysowanieschematuwykonaniadoświadczenia,np.:

1

3

b)zazapisanieobserwacji,np.:

Powstajeceglastoczerwonyosad.1

c)zanapisanierównaniareakcji:

HCHO+�Cu(OH)� HCOOH+Cu�O+�H�O1

ZapodaniewzorusubstancjiX:

Cu(OH)�

1

26

Zasformułowanieobserwacji,np.:

1

2

Zanapisaniewzorukażdegoaminokwasu:

3x1

3

a)zanapisanienumerówprobówek,wktórychzachodzidenaturacjabiałka:

I,III,IV

1

b)zaopisanieróżnicymiędzydenaturacjąiwysalaniembiałka,np.:

Wysalanietoodwracalneścinaniesiębiałka,adenaturacja–nieodwracalne.

1

Razem 60 60

x

x

Probówka Obserwacje

I wydziela się gaz

IIosadrozpuszczasięipowstajeroztwórobarwieszafirowej

x

228

27

5�

Życzymy sukcesu

na egzaminie!

Documents

Che biul maturalny