5

Przedmowa ............................................................................................................ 11

Wstęp .................................................................................................................... 12

1. Badanie jamy brzusznej (M. Żakiewicz).................................................................. 13

2. Otwarcie jamy brzusznej w liniach: pośrodkowej i przypośrodkowej (M. Żakiewicz,P. Trębacz)............................................................................................................. 15

3. Boczne otwarcie jamy brzusznej (M. Żakiewicz) ..................................................... 17

4. Operacje na narządach jamy brzusznej (M. Żakiewicz) ........................................... 19

5. Ostry brzuch – ostra choroba brzuszna (P. Trębacz, M. Galanty(( ) ............................ 205.1. Diagnostyczne nakłucie jamy otrzewnej .............................................................. 215.2. Diagnostyczne płukanie jamy otrzewnej.............................................................. 22

6. Bakteryjne stany zapalne jamy brzusznej (P. Trębacz, M. Galanty(( ) ......................... 246.1. Zapalenie otrzewnej ............................................................................................. 246.2. Naciek zapalny i ropień wewnątrzbrzuszny ......................................................... 25

7. Przepukliny brzuszne (P. Trębacz(( , M. Galanty)...................................................... 277.1. Diagnostyka i leczenie przepuklin ....................................................................... 277.2. Przepukliny brzuszne prawdziwe......................................................................... 287.2.1. Przepuklina pępkowa ........................................................................................... 287.2.2. Przepuklina pachwinowa...................................................................................... 307.2.3. Przepuklina udowa ............................................................................................... 327.3. Przepukliny brzuszne rzekome............................................................................. 327.4. Przepukliny pooperacyjne .................................................................................... 337.5. Przepukliny okołostomijne................................................................................... 34

8. Układ pokarmowy .................................................................................................. 358.1. Przełyk (P. Trębacz(( , M. Galanty) ......................................................................... 368.1.1. Diagnostyka chorób przełyku............................................................................... 378.1.2. Podstawy chirurgicznego leczenia chorób przełyku ............................................ 388.1.3. Zapalenie przełyku ............................................................................................... 428.1.4. Urazy przełyku ..................................................................................................... 438.1.4.1. Przedziurawienie przełyku ................................................................................... 438.1.5. Ciała obce w przełyku .......................................................................................... 468.1.6. Przetoki przełyku.................................................................................................. 478.1.7. Oparzenia chemiczne przełyku............................................................................. 488.1.8. Zwężenie przełyku ............................................................................................... 498.1.9. Uchyłki przełyku .................................................................................................. 548.1.10. Choroby czynnościowe przełyku ......................................................................... 56

Spis treści

6

SPIS

TRE

ŚCI 8.1.11. Przepukliny okolicy połączenia przełykowo-żołądkowego ................................. 58

8.1.12. Nowotwory przełyku............................................................................................ 618.1.13. Szwy i zespolenia ścian wewnątrzbrzusznej części przewodu pokarmowego ....... 628.2. Żołądek i dwunastnica (P. Trębacz(( , M. Galanty) ................................................. 708.2.1. Diagnostyka chorób żołądka i dwunastnicy ......................................................... 708.2.2. Podstawy chirurgicznego leczenia chorób żołądka i dwunastnicy....................... 718.2.2.1. Otwarcie światła żołądka...................................................................................... 728.2.2.2. Częściowe wycięcie żołądka ................................................................................ 738.2.2.3. Przyszycie żołądka ............................................................................................... 738.2.2.4. Pyloromiotomia .................................................................................................... 748.2.2.5. Pyloroplastyka ...................................................................................................... 758.2.2.6. Wycięcie odźwiernika i zespolenie żołądka z dwunastnicą ................................. 758.2.2.7. Wycięcie odźwiernika i zespolenie żołądka z jelitem czczym............................. 768.2.2.8. Otwarcie światła dwunastnicy.............................................................................. 778.2.2.9. Zapalenie żołądka i dwunastnicy ......................................................................... 788.2.2.10. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.......................................................... 798.2.2.11. Wrzód stresowy .................................................................................................... 808.2.2.12. Ciała obce ............................................................................................................. 808.2.2.13. Choroby czynnościowe żołądka – zaburzenia w odpływie żołądkowo- -dwunastniczym .................................................................................................... 808.2.2.14. Ostre rozszerzenie i skręt żołądka ........................................................................ 828.2.2.15. Przewlekły skręt żołądka...................................................................................... 848.2.2.16. Nowotwory żołądka (R. Sapierzyński(( ) ................................................................. 858.2.2.17. Urazy żołądka i dwunastnicy ............................................................................... 868.3. Jelita: czcze i biodrowe (P. Trębacz(( , M. Galanty) ................................................ 878.3.1. Diagnostyka chorób jelita cienkiego .................................................................... 878.3.2. Podstawy chirurgicznego leczenia chorób jelit: czczego i krętego ...................... 898.3.3. Wgłobienie (wpochwienie) jelita ......................................................................... 928.3.4. Ciała obce ............................................................................................................. 958.3.5. Skręt jelita i skręt korzenia krezki jelita ............................................................... 998.3.6. Urazy jelit: czczego i krętego ............................................................................... 1008.3.7. Nowotwory jelit (R. Sapierzyński(( ) ....................................................................... 1018.4. Jelito grube (P. Trębacz(( , M. Galanty)................................................................... 1028.4.1. Diagnostyka chorób jelita grubego....................................................................... 1038.4.2. Podstawy chirurgicznego leczenia chorób jelita grubego .................................... 1038.4.3. Zespół okrężnicy olbrzymiej (M. Galanty, P. Trębacz, T. Kalinowski) ................ 1068.4.4. Wgłobienie jelita grubego .................................................................................... 1078.4.5. Niedrożność jelita grubego................................................................................... 1078.4.6. Urazy jelita grubego ............................................................................................. 1078.5. Wątroba (P. Trębacz(( , M. Galanty)........................................................................ 1098.5.1. Diagnostyka chorób wątroby................................................................................ 1108.5.2. Zaburzenia w unaczynieniu wątroby.................................................................... 1118.5.2.1. Diagnostyka zespoleń wrotno-obocznych............................................................ 1138.5.2.2. Leczenie zespoleń wrotno-obocznych.................................................................. 1158.5.2.3. Leczenie operacyjne wrodzonego zewnątrzwątrobowego zespolenia wrotno- -obocznego............................................................................................................ 1198.5.2.4. Leczenie operacyjne wrodzonego wewnątrzwątrobowego zespolenia wrotno- -obocznego............................................................................................................. 120

7

SPIS

TRE

ŚCI8.5.2.5. Leczenie operacyjne nabytego zewnątrzwątrobowego zespolenia wrotno-

-obocznego.......................................................................................................... 1218.5.2.6. Leczenie operacyjne przetoki tętniczo-żylnej .................................................... 1218.5.2.7. Leczenie wewnątrzwątrobowej dysplazji mikronaczyniowej (hipoplazja żyły wrotnej) ............................................................................................................... 1218.5.2.8. Postępowanie po operacjach korekcji zaburzeń w unaczynieniu wątroby......... 1218.5.3. Leczenie chirurgiczne chorób miąższu wątroby ................................................ 1228.5.4. Skręt płata wątroby............................................................................................. 1248.5.5. Leczenie chirurgiczne chorób zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych............ 1248.5.5.1. Otwarcie ściany pęcherzyka żółciowego............................................................ 1248.5.5.2. Usunięcie pęcherzyka żółciowego ..................................................................... 1248.5.6. Zabiegi odbarczające .......................................................................................... 1258.5.6.1. Wyłonienie przetoki pęcherzyka żółciowego..................................................... 1258.5.6.2. Zespolenie pęcherzyka żółciowego z dwunastnicą ............................................ 1278.5.7. Urazy wątroby .................................................................................................... 1278.5.8. Nowotwory wątroby (R. Sapierzyński(( ) .............................................................. 1308.6. Trzustka (P. Trębacz(( , M. Galanty)...................................................................... 1318.6.1. Diagnostyka chorób trzustki............................................................................... 1328.6.2. Ropień trzustki i ropień okołotrzustkowy .......................................................... 1338.6.3. Torbiel rzekoma trzustki..................................................................................... 1348.6.4. Zabiegi operacyjne na miąższu trzustki ............................................................. 1348.6.5. Urazy trzustki ..................................................................................................... 1368.6.6. Nowotwory trzustki (R. Sapierzyński(( )................................................................ 1368.7. Śledziona (M. Galanty, P. Trębacz) .................................................................... 1378.7.1. Leczenie chirurgiczne chorób śledziony ............................................................ 1388.7.2. Urazy śledziony.................................................................................................. 1388.7.3. Skręt śledziony ................................................................................................... 1398.7.4. Nowotwory śledziony (R. Sapierzyński(( ) ............................................................ 1408.8. Sieć i zabiegi chirurgiczne przy jej użyciu (P. Trębacz(( , M. Galanty) ................. 1418.9. Powikłania po zabiegach na terenie jamy brzusznej (P. Trębacz(( , M. Galanty)..... 1428.9.1. Wytrzewienie...................................................................................................... 1428.9.1.1. Rodzaje wytrzewień ........................................................................................... 1428.9.1.2. Leczenie wytrzewień .......................................................................................... 1448.9.1.3. Zapobieganie wytrzewieniom ............................................................................ 1468.9.2. Pooperacyjne zaburzenia w drożności przewodu pokarmowego....................... 1468.9.3. Ciała obce w jamie otrzewnej ............................................................................ 149

Piśmiennictwo .................................................................................................... 150

9. Układ moczowy (P. Trębacz(( , M. Galanty)............................................................ 1549.1. Kamica układu moczowego ............................................................................... 1549.2. Cewnikowanie dróg moczowych i opieka nad pacjentem z cewnikiem ............ 1569.2.1. Cewnikowanie .................................................................................................... 1569.2.2. Powikłania cewnikowania .................................................................................. 1589.2.3. Opieka nad pacjentem z cewnikiem................................................................... 1599.3. Dobór materiału do szycia w operacjach urologicznych.................................... 1599.4. Nerki ................................................................................................................... 1609.4.1. Wodonercze ........................................................................................................ 1609.4.2. Nowotwory nerek ............................................................................................... 163

8

SPIS

TRE

ŚCI 9.4.3. Leczenie chirurgiczne chorób nerek...................................................................... 164

9.4.3.1. Biopsja nerki.......................................................................................................... 1659.4.3.2. Usunięcie nerki..................................................................................................... 1659.4.3.3. Cięcie nerki........................................................................................................... 1669.4.3.4. Cięcie miedniczki nerkowej i początkowego odcinka moczowodu..................... 1679.4.3.5. Częściowe wycięcie nerki .................................................................................... 1699.5. Moczowody .......................................................................................................... 1699.6. Pęcherz moczowy................................................................................................. 1699.6.1. Nowotwory pęcherza moczowego ....................................................................... 1699.6.2. Leczenie chirurgiczne chorób pęcherza moczowego ........................................... 1729.6.2.1. Otwarcie pęcherza moczowego............................................................................ 1729.6.2.2. Częściowe wycięcie pęcherza moczowego .......................................................... 1749.6.2.3. Wytworzenie przetoki przedłonowej.................................................................... 1759.6.2.4. Nakłucie ściany pęcherza moczowego................................................................. 1769.6.2.5. Postępowanie po operacjach pęcherza moczowego i powikłania ........................ 1769.7. Cewka moczowa................................................................................................... 1769.7.1. Leczenie chirurgiczne chorób cewki moczowej................................................... 1769.7.1.1. Przecięcie cewki moczowej.................................................................................. 1789.7.1.2. Wyszycie cewki moczowej................................................................................... 1799.7.1.3. Powikłania po operacjach cewki moczowej......................................................... 1819.8. Stany pourazowe w urologii................................................................................. 1819.8.1. Pęcherz moczowy................................................................................................. 1829.8.2. Cewka moczowa................................................................................................... 1839.8.3. Nerki ..................................................................................................................... 1839.8.4. Moczowody .......................................................................................................... 1869.9. Nietrzymanie moczu............................................................................................. 1879.9.1. Niewydolność mechanizmu zwieraczowego cewki moczowej............................ 1879.9.1.1. Podwieszenie pochwy .......................................................................................... 1899.9.1.2. Podwieszenie gruczołu krokowego i nasieniowodów.......................................... 1909.9.1.3. Plastyka szyjki pęcherza moczowego .................................................................. 1909.9.2. Inne przyczyny nietrzymania moczu.................................................................... 1919.9.2.1. Ektopia moczowodów .......................................................................................... 1919.9.2.2. Operacja przeniesienia moczowodu do pęcherza moczowego ............................ 1929.9.3. Przetrwały moczownik ......................................................................................... 1949.9.4. Przetoki dróg moczowych .................................................................................... 1949.9.5. Wady rozwojowe pochwy .................................................................................... 1949.9.6. Obojnactwo ......................................................................................................... 1949.10. Zespół urologiczny kotów ................................................................................... 1949.10.1. Udrażnianie cewki moczowej ............................................................................. 1969.10.2. Wyszycie cewki moczowej w okolicy spojenia kulszowego .............................. 1969.10.3. Wyszycie cewki moczowej w okolicy przedłonowej.......................................... 197

Piśmiennictwo ..................................................................................................... 199

10. Układ rozrodczy samiczy (M. Żakiewicz, A. Max) ................................................. 20110.1. Jajniki .................................................................................................................. 20110.1.1. Torbiele jajników................................................................................................. 20110.1.2. Nowotwory jajników........................................................................................... 201

9

SPIS

TRE

ŚCI10.1.3. Usunięcie jajników .............................................................................................. 202

10.2. Macica ................................................................................................................. 20310.2.1. Ropomacicze ....................................................................................................... 20310.2.2. Wypadnięcie macicy............................................................................................ 20510.2.3. Nowotwory macicy ............................................................................................. 20610.2.4. Usunięcie macicy i jajników ............................................................................... 20610.2.5. Cięcie cesarskie ................................................................................................... 20810.3. Pochwa i srom ..................................................................................................... 21010.3.1. Nowotwory pochwy ............................................................................................ 21010.3.2. Wypadnięcie pochwy........................................................................................... 21010.3.3. Rozcięcie krocza.................................................................................................. 21110.3.4. Wycięcie pochwy................................................................................................. 21210.3.5. Plastyka sromu .................................................................................................... 21310.4. Gruczoły sutkowe................................................................................................ 21510.4.1. Nowotwory sutka ................................................................................................ 21510.4.2. Usunięcie gruczołów sutkowych......................................................................... 217

Piśmiennictwo ..................................................................................................... 221

11. Układ rozrodczy samczy......................................................................................... 22311.1. Jądra i moszna (M. Żakiewicz, A. Max)............................................................... 22311.1.1. Rany moszny i jąder ............................................................................................ 22311.1.2. Zapalenie jądra .................................................................................................... 22311.1.3. Wodniak jądra...................................................................................................... 22411.1.4. Nowotwory jąder ................................................................................................. 22411.1.5. Trzebienie ............................................................................................................ 22611.1.6. Wnętrostwo ........................................................................................................ 22911.2. Gruczoł krokowy (M. Galanty, P. Trębacz)......................................................... 23011.2.1. Diagnostyka chorób gruczołu krokowego........................................................... 23111.2.2. Choroby gruczołu krokowego u psów................................................................. 23311.2.2.1. Zapalenie bakteryjne ostre................................................................................... 23311.2.2.2. Zapalenie bakteryjne przewlekłe......................................................................... 23411.2.2.3. Ropień gruczołu krokowego ............................................................................... 23411.2.2.4. Łagodny rozrost i przerost gruczołu krokowego................................................. 23511.2.2.5. Metaplazja płaskonabłonkowa ............................................................................ 23511.2.2.6. Torbiele stercza i okołosterczowe ....................................................................... 23511.2.2.7. Nowotwory gruczołu krokowego........................................................................ 23611.2.2.8. Urazy gruczołu krokowego ................................................................................. 23711.2.3. Choroby gruczołu krokowego u kotów ............................................................... 23811.2.4. Leczenie chirurgiczne chorób gruczołu krokowego............................................ 23811.2.4.1. Całkowite usunięcie gruczołu krokowego .......................................................... 23911.2.4.2. Częściowe usunięcie gruczołu krokowego.......................................................... 24111.2.4.3. Omentalizacja gruczołu krokowego.................................................................... 24111.2.4.4. Wyszycie torbieli do ściany jamy brzusznej ....................................................... 24211.2.4.5. Kriodestrukcja ..................................................................................................... 24211.3. Prącie i napletek (M. Żakiewicz, A. Max) ............................................................ 24311.3.1. Rany napletka i prącia ......................................................................................... 24311.3.2. Spodziectwo ........................................................................................................ 24311.3.3. Przetrwałe wędzidełko napletka .......................................................................... 244

10

SPIS

TRE

ŚCI 11.3.4. Przerostowe zapalenie grudek chłonnych .......................................................... 244

11.3.5. Stulejka ................................................................................................................ 24411.3.6. Załupek................................................................................................................ 24511.3.7. Wypadnięcie prącia ............................................................................................. 24511.3.8. Trwały wzwód prącia .......................................................................................... 24611.3.9. Martwica prącia ................................................................................................. 24611.3.10. Złamanie kości prącia.......................................................................................... 24611.3.11. Nowotwory prącia i napletka .............................................................................. 24611.3.12. Amputacja prącia................................................................................................. 247

Piśmiennictwo ..................................................................................................... 249

12. Krocze, odbytnica i odbyt ...................................................................................... 25112.1. Przepuklina przepony miednicy (M. Galanty)..................................................... 25112.1.1. Postępowanie zachowawcze................................................................................ 25412.1.2. Leczenie chirurgiczne.......................................................................................... 25512.1.3. Wpływ kastracji na leczenie przepuklin przepony miednicy .............................. 25812.1.4. Rodzaje biomateriałów do operacji przepukliny przepony miednicy ................. 25812.1.5. Powikłania pooperacyjne .................................................................................... 25912.2. Przepuklina przepony miednicy u kotów (M. Galanty)....................................... 26012.3. Uchyłek odbytnicy (M. Żakiewicz, M. Galanty) ................................................. 26012.3.1. Rodzaje uchyłków odbytnicy .............................................................................. 26012.3.2. Operacje uchyłku odbytnicy................................................................................ 26312.4. Zwężenie odbytnicy (M. Galanty, Żakiewicz) ..................................................... 26412.5. Wskazania do wycięcia odbytnicy (M. Galanty)................................................. 26512.6. Wypadnięcie odbytnicy (M. Galanty, M. Żakiewicz)........................................... 26712.6.1. Odcięcie wypadniętej odbytnicy ......................................................................... 26812.6.2. Przyszycie odbytnicy do ściany brzucha............................................................. 27012.7. Brak odbytu (M. Galanty, M. Żakiewicz)............................................................. 27012.8. Niedorozwój odbytnicy (M. Galanty).................................................................. 27112.9. Zapalenie zatok przyodbytowych (M. Galanty, M. Żakiewicz).......................... 27112.9.1. Wycięcie zatok przyodbytowych......................................................................... 27112.9.2. Metody wycięcia zatok przyodbytowych............................................................ 27212.10. Czyraczyca okołoodbytowa (M. Galanty) ........................................................... 27312.10.1. Etiopatogeneza i leczenie zachowawcze czyraczycy okołoodbytowej .............. 27312.10.2. Operacja czyraczycy okołoodbytowej (M. Żakiewicz)....................................... 27512.11. Przetoka kałowa (M. Żakiewicz, M. Galanty) ..................................................... 27612.12. Przetoka odbytniczo-pochwowa (M. Galanty) .................................................... 27712.13. Nowotwory odbytu i jego okolicy (R. Sapierzyński, M. Galanty(( ) ...................... 278

Piśmiennictwo ..................................................................................................... 280

Skorowidz nazw polskich ....................................................................................... 282

Skorowidz nazw łacińskich ..................................................................................... 301

11

Przez kilka ostatnich dziesięcioleci, wiele pokoleństudentów weterynarii uczyło się sztuki chirurgicz-nej z jedynego istniejącego podręcznika „Chirur-gia małych zwierząt” prof. dr. hab. M. Żakiewicza. Przez wiele lat był on kanonem wyznaczającymstandardy postępowania chirurgicznego każdegopraktykującego chirurga małych zwierząt.

Od ukazania się pierwszego wydania tego pod-ręcznika minęło około czterdzieści lat, a od ostat-niego – szóstego wydania piętnaście. W tym cza-sie nastąpił ogromny postęp w chirurgii weteryna-ryjnej, co sprawiło, że wiele informacji stało sięnieaktualnych. Chociaż na rynku księgarskim po-jawiły się przekłady innych książek dotyczącychtej tematyki, wielu lekarzy nadal korzysta ze „sta-rzejącego” się podręcznika prof. M. Żakiewicza,co wskazuje, że jest zapotrzebowanie na tegorodzaju publikację.

Wychodząc naprzeciw tej potrzebie podjęliśmysię razem z kolegami pracującymi w zespole truduzaktualizowania zawartych w nim treści. Efektemtych prac stał się podręcznik, który Czytający trzy-ma w ręku. Nieliczne rozdziały z „Chirurgii ma-łych zwierząt” prof. M. Żakiewicza pozostawionoz nieznaczną korektą, część została przeredagowa-na zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy, więk-szość natomiast została napisana od nowa. Pojawi-ły się także nowe rozdziały. W pracy nad książkąwykorzystałem moje ponad 30-letnie doświadcze-nie chirurgiczne i dydaktyczne.

Całość podręcznika została zaprojektowanajako wydanie czterotomowe, obejmujące takie za-gadnienia jak:– chirurgia ogólna, chirurgia tkanek miękkichi anestezjologia (tom I);– chirurgia głowy, szyi i klatki piersiowej(tom II);– chirurgia brzucha i miednicy (tom III);– chirurgia układu kostno-stawowego i układunerwowego (tom IV).

W celu łatwiejszego korzystania z podręczni-ka, omówienie poszczególnych jednostek choro-

Przedmowa

bowych zostało pogrupowane według poszcze-gólnych układów organizmu. Poza opisami tech-nik operacyjnych dużo uwagi poświęcono takżezagadnieniom związanym z etiologią, patogeneząi rozpoznawaniem chorób, przez co, mam nadzie-ję, podręcznik będzie stanowił dobre uzupełnienieistniejących na rynku pozycji książkowych o po-dobnej tematyce. Równocześnie dołożono starań,by układ książki, wzorem podręcznika Żakiewicza,cechowała prostota i przejrzystość.

W podręczniku dużą uwagę przyłożono dowłaściwej terminologii medycznej, w celu ogra-niczenia stosowania dowolnych, powszechnieużywanych, a nie zawsze poprawnych określeńsynonimicznych. Terminy anatomiczne zostałyużyte zgodnie z aktualnym nazewnictwem we-terynaryjnym zawartym w „Anatomicznym mia-nownictwie weterynaryjnym” pod redakcją prof.dr. hab. Z. Milarta, wydanym przez PWRiL w 2002 roku.

Mam nadzieję, że ten nowo przygotowany pod-ręcznik, przeznaczony dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej oraz lekarzy weteryna-rii, okaże się pomocny zarówno w nauce, jak rów-nież w codziennej praktyce klinicznej.

Dziękuję całemu zespołowi współautorów, któ-rzy podjęli się opracowania poszczególnych roz-działów podręcznika. Dzięki ich fachowej wiedzyi zaangażowaniu przekraczającym normalne obo-wiązki, możliwe było zrealizowanie tego dzieła.

Dziękuję też redakcji Powszechnego Wydaw-nictwa Rolniczego i Leśnego za inicjatywę i trud związany z czynnościami redakcyjnymi.

Dziękuję moim rodzicom, nauczycielom – Fran-ciszkowi i Jadwidze, za wszczepienie we mnie pasjido zawodu, a także mojej żonie Barbarze oraz dzie-ciom: Pawłowi, Magdalenie, Marcinowi i Marii zawsparcie oraz cierpliwe przyjmowanie wszelkichniedogodności, jakie przyszło im znosić w czasiepisania tego podręcznika.

Marek Galanty

12

Wstęp

W tym tomie zawarte są zagadnienia dotyczące chirurgii brzucha i miednicy. W poszczególnych rozdziałach zostały opisane: chirurgia powłok brzucha (otwarcie jamy brzusznej, przepukliny) oraz poszczególnych układów i narządów zawartych w jamie brzuszneji jamie miednicy, zaczynając od układu pokarmowego poprzez układ moczowy i rozrodczy męski oraz żeński. Omówione zostały takżechoroby tych narządów, które topograficznie nie są zlokalizowane naterenie brzucha. Dotyczy to szyjnej i piersiowej części przełyku orazanomalii pierścienia naczyniowego dużych naczyń krwionośnychzlokalizowanych na terenie klatki piersiowej. W ostatnim rozdzialeznalazły się opisy dotyczące chirurgii przepony miednicy,okolicy odbytu, sromu i krocza. Taka koncepcja pracy umożliwiłakompleksowe omówienie i domknięcie zagadnień związanychz chorobami tych narządów, które zlokalizowane są nie tylko w jamiebrzusznej i miednicy, ale również w sąsiednich rejonach ciała.Zamieszczone ryciny i tabele mają za zadanie ułatwienie przyswojeniatreści zawartych w tej części podręcznika.

20

Tabela 1. Najczęściej występujące choroby jamy brzusznej manifestujące się ostrym brzuchem

Choroby chirurgiczne Choroby internistyczne

Przewód pokarmowy: ostre rozszerzenie/skręt żołądka, krwotok z wrzo-du żołądka, perforacja wrzodu żołądka, zatkanie przewodu pokarmowe-go, wgłobienie jelita cienkiego, obecność ciała obcego, perforacja jelita, skręt jelita, zadzierzgnięcie jelita, wgłobienie ślepo-okrężnicze, wgłobienie jelita ślepego, perforacja jelita grubego

Przewód pokarmowy: zapalenie żołądkai jelit (bakteryjne, wirusowe, toksyczne),krwotoczne zapalenie żołądka i jelit, za-parcie

Wątroba, śledziona, trzustka: ropień wątroby, pęknięcie guza wątroby, skręt płata wątroby, martwicze zapalenie pęcherzyka żółciowego, perfo-racja pęcherzyka lub dróg żółciowych, zatrzymanie odpływu żółci, skręt śledziony, pęknięcie guza śledziony, ropień trzustki

Wątroba, śledziona, trzustka: ostre zapa-lenie wątroby, żółciowe zapalenie wątroby,zapalenie trzustki

Układ moczowo-płciowy: ropień nerki, zablokowanie/pęknięcie moczo-wodu, pęknięcie pęcherza moczowego, zablokowanie/pęknięcie cewki moczowej, kamica układu moczowego, ropień gruczołu krokowego, ropo-macicze, skręt rogu macicy, skręt wnętrowskiego jądra

Układ moczowo-płciowy: ostry stan zapal-ny w układzie moczowym

Przyczyny leżące poza jamą brzuszną: przepuklina jądra miażdżystego w odcinkach piersiowo-lędźwiowym i lędźwiowym kręgosłupa, urazy krę-gosłupa, urazy ostatnich żeber

Układ naczyniowy: zatorowość aortybrzusznej i tętnic biodrowych wewnętrznychu kotów

Jest to zespół dynamicznie narastających objawów dotyczących jamy brzusznej, z któ-rych na pierwszy plan wysuwają się objawy bólowe, reakcje obronne przy omacywaniu brzucha i odpowiedź ogólna organizmu. Do-datkowo, ostrej chorobie brzusznej mogą to-warzyszyć wymioty, biegunka, zatrzymaniemoczu itp.

Rozpoznanie ostrej choroby brzusz-nej (tab. 1–3) oparte jest na zebranym wy-wiadzie, badaniu klinicznym pacjenta,badaniach obrazowych i laboratoryjnych. Ze-branie szczegółowego wywiadu jest szcze-gólnie przydatne w przypadku pacjentówz objawami ostrego brzucha rozwijającymi

się nagle, bez wyraźnej przyczyny. Zgro-madzone dane powinny dać odpowiedź na pytania dotyczące:– wieku zwierzęcia,– historii szczepień,– wcześniejszych zachorowań,– początku wystąpienia objawów, czasu ich trwania i intensywności,– występowania nudności i wymiotów,– występowania biegunek/zaparć,– częstotliwości i przebiegu oddawaniamoczu,– rodzaju spożywanej karmy (kości),– przyzwyczajeń zwierzęcia (gryzieniepatyków, połykanie ciał obcych) itp.

Ostry brzuch – ostra choroba brzuszna

35

Układ pokarmowy (canalis alimen-tarius) to zespół narządów wyspecja-lizowanych w trawieniu i wchłania-niu składników pokarmowych orazw wydalaniu pozostałości po tymprocesie. Przewód pokarmowy jest także ważnym elementem układów odpornościowego i wewnątrzwy-dzielniczego. U psów i kotów skła-da się on z przełyku, żołądka, jelitacienkiego, jelita grubego i odbytnicyzakończonej odbytem. Do przewo-du pokarmowego należą także 2 naj-większe gruczoły organizmu – wą-troba i trzustka (ryc. 7).

Narządy rurowe przewodu po-karmowego (przełyk, żołądek i jeli-to) mają taką samą budowę. Ich ścia-na składa się z błon: śluzowej, pod-śluzowej, mięśniowej i surowiczej(lub łącznotkankowej). Narządy

Układ pokarmowy

Ryc. 7. Topografi a wewnątrzbrzusznej częściprzewodu pokarmowego psa (zwierzę ułożonena grzbiecie): a – żołądek; b – śledziona;c – pęcherzyk żółciowy; d – przewódżółciowy wspólny; e – wątroba; f – trzustka;g – jelito ślepe; h – jelito czcze; i – tętnicagłówna (aorta brzuszna); 1– odźwiernik żołądka 2 – część dogłowowa dwunastnicy;3 – część zstępująca dwunastnicy;4 – część poprzeczna dwunastnicy; 5 – częśćwstępująca dwunastnicy; 6 – końcowy odcinek jelita czczego; 7 – jelito biodrowe (kręte);8 – okrężnica wstępująca; 9 – okrężnicapoprzeczna; 10 – okrężnica zstępująca;11 – odbytnica

e

d

c

i

a

bf

2

1

8

9

g

43

7

6

11

10

h

5

74

UKŁ

AD P

OKA

RMO

WY Wykonanie gastrokolopeksji polega na

przyszyciu odcinka okrężnicy poprzecznej,długości 10–15 cm, do krzywizny większejżołądka. Miejsce zespolenia znajduje się tużnad przyczepem sieci większej do krzywiznywiększej żołądka. Okrężnicę i żołądek zszy-wa się ze sobą 2 piętrami niewchłanialnychszwów monofilamentowych. Przed dokona-niem zespolenia trzeba wykonać skaryfika-cję błony surowiczej żołądka i okrężnicy, np.wielokrotnie nacinając ją skalpelem (umoż-liwia to powstanie zrostu pomiędzy zespa-lanymi narządami).

Gastropeksja w ranie operacyjnej wy-konywana jest w czasie zamykania jamybrzusznej. Okolicę odźwiernikową żołądkaprzeszywa się szwami zamykającymi kresębiałą. Kolejne etapy zabiegu zostały przed-stawione na ryc. 35.

B

CA

Ryc. 35. Kolejne etapy gastropeksji w ranie laparotomijnej: A – wyznaczenie obszaru żołądka przeznaczonego do przyszycia; B – usuwanie błony surowiczej i mięśniowej z wyznaczonego do gastropekcji odcinka ściany żołądka; C – błona surowicza i mięśniowa zostały całkowicie usunięte, widoczna obnażona błona śluzowa żołądka; D – gastropeksja w ranie laparotomijnej (strzałkami zaznaczono 3 z 6 szwów mocujących żołądek do ściany brzucha

8.2.2.4. Pyloromiotomia

Pyloromiotomia wykonywana jest przy za-burzeniach pracy odźwiernika i ma na celu poszerzenie jego ujścia. Polega na podłuż-nym przecięciu błon surowiczej i mięśnio-wej odźwiernika, bez naruszenia ciągło-ści jego błony śluzowej. Po otwarciu jamy brzusznej najłatwiej wyłonić odźwiernik przez uchwycenie krzywizny większej żo-łądka i pociąganie jej do momentu ukaza-nia się odźwiernika. Podłużne nacięcie ścia-ny odźwiernika powinno przebiegać na jego brzusznej powierzchni. Cięcie należy roz-począć na granicy odźwiernika i dwunast-nicy, przedłużając je na ścianę żołądka. Na-stępnie powstałą ranę należy poszerzyć na tępo kleszczykami naczyniowymi (ryc. 36, 37). W przypadku podejrzenia uszkodzenia

115

WĄT

ROBA

Ryc. 61. Kaniulacja jednej z żył krezkowych jelita czczego w trakcie minilaparotomii

Ryc. 62. Obraz rentgenowski zespolenia wrotno-nieparzystego: A – zdjęcie wykonane na początku wstrzykiwania środka kontrastującego; B – widoczna wykontrastowana żyła nieparzysta (strzałki), brak wykontrastowania wewnątrzwątrobowych żył wrotnych

A

B

najczęściej świadczy o przecieku zewnątrz-wątrobowym.

8.5.2.2. Leczenie zespoleń wrotno--obocznych

Wrodzone zespolenie wrotno-oboczne jest wskazaniem do zabiegu chirurgicznego. Za-bieg ma na celu zlikwidowanie patologiczne-go przecieku, bez wytworzenia nadmierne-go ciśnienia w układzie wrotnym. Ze wzglę-du na obecność przecieku u wszystkich pa-cjentów stwierdza się niedorozwój i niewy-dolność wątroby. W czasie rozwoju i dora-stania zwierzęcia wątroba stymulowana jest składnikami pokarmowymi i hormonami do-pływającymi do niej przez żyłę wrotną. Za-sadnicze znaczenie dla rozwoju wątroby mainsulina. W przypadku obecności przeciekuwątroba rozwija się słabo lub nie rozwija sięwcale. W związku z tym zarówno miąższ na-rządu, jak i naczynia wrotne nie są przygo-towane na przyjęcie całej krwi wrotnej poszybkim zamknięciu miejsca przecieku. Zbyt szybkie zamknięcie patologicznego naczy-nia grozi nadciśnieniem wrotnym, mogącymwe wczesnym okresie pooperacyjnym (do 72godz. po zabiegu) objawiać się zastojem krwina terenie jamy brzusznej i doprowadzić dozgonu pacjenta (ryc. 63). Powikłaniem odle-głym nadciśnienia wrotnego jest powstanienabytych zespoleń zewnątrzwątrobowych wokresie kilku tygodni po zabiegu.

Tylko u około 30% pacjentów z zespo-leniem zewnątrzwątrobowym możliwe jest szybkie zamknięcie przecieku. U pozosta-łych 70% zwierząt przywracanie normalne-go unaczynienia wrotnego musi trwać około 6–8 tygodni. Różnice te wynikają z rozmia-rów przecieku u poszczególnych pacjentów i stanu wewnątrzwątrobowego układu wrot-nego. Do oceny wydolności układu wrotne-go można posłużyć się pomiarami ciśnienia wrotnego wykonywanymi przed i po czaso-wym zamknięciu przecieku. Pomiarów do-konuje się przy użyciu zestawu do pomia-

231

nego (ryc. 179). Gruczoł krokowy od stronybrzusznej pokryty jest obficie unaczynionątkanką tłuszczową (ryc. 180, 181), natomiast od strony grzbietowej połączony jest z od-bytnicą pasmem tkanki łącznej. Cewka mo-czowa przebiegająca przez gruczoł krokowy nosi nazwę sterczowej części cewki moczo-wej i jest najważniejszym elementem mecha-nizmu zwieraczowego, odpowiedzialnego zatrzymanie moczu u samca. Gruczoł kroko-wy oddaje liczne przewody wyprowadzają-ce, uchodzące do światła cewki moczowej.Przewody te służą do ewakuacji płynu ster-czowego, będącego głównym składnikiemejakulatu. Wydzielina gruczołu krokowe-

go stanowi 98% objętości ejakulatu, two-rząc jego 1. i 3. frakcję. Gruczoł krokowyodgrywa również zasadniczą rolę w miej-scowej obronie przeciwbakteryjnej dolnychdróg moczowych. Komórki gruczołowe syn-tetyzują i uwalniają tzw. sterczowy czynnik cynkozależny, substancję działającą bakte-riobójczo na Gram-ujemne pałeczki tleno-we. Rozwój i funkcjonowanie stercza zależąod testosteronu jądrowego, dlatego wszelkiezaburzenia w gospodarce hormonalnej jąder samca znajdują bezpośrednie odbicie w kon-dycji gruczołu krokowego.

11.2.1. Diagnostyka chorób gruczołukrokowego

Praktycznie wszystkie choroby gruczołukrokowego (tab. 20) przebiegają z jego po-większeniem. W związku z tym dominują-cym objawem klinicznym są zaburzenia wwydalaniu kału. Powiększony gruczoł kro-kowy modeluje światło odbytnicy, utrudnia-jąc swobodne przemieszczanie się mas kało-wych. Oprócz trudności w defekacji, o cho-robie gruczołu krokowego mogą świadczyć:krwiomocz, ropomocz, zaburzenia w odda-waniu moczu oraz zaburzenia w poruszaniusię dotyczące tylnych kończyn.

Choroby gruczołu krokowego możnapodzielić na bakteryjne i niebakteryjne. Dochorób bakteryjnych zalicza się: zapalenieostre i przewlekłe oraz ropień.

Do chorób niebakteryjnych zalicza się: ła-godny rozrost i przerost, metaplazja płasko-nabłonkowa, torbiele, nowotwory oraz zmia-ny pourazowe.

Przy podejrzeniu choroby gruczołu kro-kowego bardzo ważne jest przeprowadze-nie badania przez odbytnicę i omacanie ją-der. W czasie badania przez odbytnicę nale-ży ocenić: wielkość stercza i jego położenie,symetrię gruczołu, bolesność.

Badania dodatkowe przeprowadzaneprzy podejrzeniu choroby gruczołu kroko-wego obejmują diagnostykę rentgenowską

Ryc. 180. Minilaparotomia – w ranie operacyjnejwidoczna tkanka tłuszczowa pokrywająca dobrzusznąpowierzchnię gruczołu krokowego

Ryc. 181. Minilaparotomia – odsłonięta dobrzusznapowierzchnia gruczołu krokowego: g.k. – gruczołkrokowy

GRU

CZO

Ł KR

OKO

WY

254

KRO

CZE

, ODB

YTN

ICA

I ODB

YT

nie napięta. Zwierzę cierpi, nie oddaje mo-czu ani kału. Taki stan, trwający kilka dni, prowadzi do mocznicy. Niekiedy w przepu-klinie znajdują się jelita (ryc. 209) lub tor-biele stercza. Zawartość worka przepuklino-wego stanowi często rozszerzona i/lub wpu-klająca się doń odbytnica.

Przepukliny mogą być obu- lub jedno-stronne. Częstotliwość występowania prze-

puklin obustronnych podawana przez róż-nych autorów jest różna i waha się od 33,3do 70%. Spośród przepuklin jednostronnychprzepukliny po prawej stronie są obserwo-wane około dwukrotnie częściej niż po le-wej. Dotychczas nie udało się uzasadnić tej skłonności. Schorzeniami, które mogą byćwzięte za przepuklinę kroczową są uchył-ki odbytnicy, nowotwory okolicy około-odbytowej, pochwy oraz zatok przyodby-towych.

12.1.1. Postępowanie zachowawcze

Może być stosowane w przypadkach prze-puklin ze słabo wyrażonymi zaburzeniami w defekacji. Postępowanie to w dłuższejperspektywie czasowej jest mało efektywnei zwykle traktowane jest jako element przy-gotowania przedoperacyjnego. Sprowadza się to do stosowania diety z wysoką zawar-tością włóknika, podawaniu preparatów ta-kich jak metyloceluloza czy też oleju parafi-nowego, powodujących rozmiękczenie kałui ułatwiających defekację. Nierzadko wska-zane jest dodatkowe wykonywanie lewatywlub też manualne usuwanie kału z odbytni-cy. W przypadku przepuklin z uwięźniętympęcherzem moczowym, w celu zmniejszeniastanu zapalnego oraz zlikwidowania ewen-tualnej mocznicy, konieczne jest opróżnienie pęcherza poprzez jego cewnikowanie albo w przypadku trudności z wprowadzeniem cewnika wykonanie punkcji. W tym ostat-nim przypadku wska zane są nieraz kilkakrot-ne punkcje pęcherza lub, po tymczasowymodpro wadzeniu pęcherza do jamy brzusznej,codzienne cewnikowanie psa. Dodatkowymelementem postępowania zachowawczego jest leczenie innych chorób nasilających za-burzenia w defekacji (stany zapalne odbytu,odbytnicy, cewki moczowej, choroby gru-czołu krokowego, gruczołów zatok przyod-bytowych).

Ryc. 208. Widoczna martwica ściany pęcherza moczo-wego

Ryc. 209. Zawarte w przepuklinie jelita cienkie

260

KRO

CZE

, ODB

YTN

ICA

I ODB

YT 12.2. Przepukliny przepony miednicy u kotów

Oprócz psów przepuklina przepony miedni-cy występuje także u kotów (ryc. 219), jed-nakże spotykana jest rzadko. W piśmiennic-twie weterynaryjnym niewiele jest doniesieńdotyczących występowania tego rodzajuprzepukliny u kotów. Przyczyną jej powsta-wania mogą być wzmożone parcia powsta-łe na skutek zespołu okrężnicy olbrzymiej,stanów zapalnych odbytu czy też jako powi-kłanie występujące po wyszyciu cewki mo-czowej. Opisane zostały również przypadkitej przepukliny, w których trudno było usta-lić przyczynę powstawania. W powstawa-niu przepuklin u kotów, w przeciwieństwiedo psów, nie upatruje się tła hormonalnego,ponieważ choroba ta dotyczy głównie zwie-rząt sterylizowanych. Zawartość przepukli-ny przepony miednicy u kotów stanowi zwy-kle rozszerzona odbytnica. Przemieszczeniestruktur/narządów jamy otrzewnej do prze-pukliny przepony miednicy u kotów jest rzadko obserwowane.

Leczenie zachowawcze u kotów, podobnie jak u psów, ma niewielkie znaczenie. W le-czeniu operacyjnym u kotów stosowane sątakie same metody operacyjne jak u psów (ryc. 220). Jedyna różnica polega na tym, żeu kotów, w przeciwieństwie do psów, brak więzadła krzyżowo-kulszowego.

Ryc. 219. Widoczna u kota lewostronna przepuklinaprzepony miednicy

Ryc. 220. Śródoperacyjny widok wszytego we wrotaprzepukliny mięśnia zasłonowego wewnętrznego u kota

12.3. Uchyłek odbytnicy

12.3.1. Rodzaje uchyłków odbytnicy

Innymi defektami, zwykle współistniejącymi z przepukliną przepony miednicy, są uchyłki odbytnicy (diverticulum recti). Rozróżnia się 3 postacie tych uchyłków: prawdziwe, uchył-ki rzekome i esowatość odbytnicy. W przy-padku uchyłków prawdziwych, określanych jako rozszerzenie odbytnicy (rectal saccu-lation) (ryc. 221), dochodzi do zwiększeniaświatła odbytnicy ze ścieńczeniem, rozciąg-nięciem i zmniejszeniem napięcia ściany, lecz z zachowaniem wszystkich jej warstw.Przypadki uwypuklania się błony śluzowejprzez pękniętą mięśniówkę odbytnicy okre-ślane są jako uchyłki rzekome (rectal diver-ticulum) (ryc. 222, 223). Żakiewicz określał