Chit Hi Khong Khi

8/2/2019 Chit Hi Khong Khi

1/60

Cc khi nim :

Ch s sinh hc (Biotic indices):

Ch s sinh hc: cc ch s dng quan trc cht lng mi trng da trn tnh

mn cm ca sinh vt vi s bin i ca mi trng

1964, Woodiwiss tnh ton 1 ch th sinh hc bng cch cn trng lng cc sinh vt c

s mn cm vi s nhim cht hu c . S lng nhm sinh vt hin din hoc vng

mt ca mt s ch th loi dng tnh ton ch s

Ch s sinh hc c dng nh gi mc nhim cht hu c theo thang 0-15 (0: b

nhim nng; 15: khng b nhim)

Ch s a dng (Diversity indices):

Ch s a dng biu th phong ph loi trong mi trng chn dng gi tr

n loi. Chng c s dng nh gi 3 kha cnh ca cu trc qun x:

- S lng loi hoc phong ph (species abundance pattern)

- Tng lng sinh vt ca mi loi c mt hoc phong ph

- Tnh ng nht phn b cc c th gia cc loi khc nhau hoc tnh ng u

Gi tr ca chng da trn gi nh rng s gia tng nhim ca mt h sinh thi

(HST), s mt cc loi mn cm s gim thiu mt hoc nhiu cc yu t ny dn nvic suy gim tng th tnh a dng trong qun x: V d, thng gia tng s lng loi

thc vt, ng vt trong nhng h kit dinh dng t nhin pht hin thy trn ni hoc

m ly, nu chng b tc ng lm giu do nhim hu c t cht thi rn hoc lng

ng vt.

Ch s tng ng(Similarity indices)

Ch s tng ng bao gm s so snh tr ph loi ti 2 im thu mu khc

nhau v trong mt im c xem l i chng.

Sinh vt ch th ( Bio-indicator):

C th, qun th hay qun x c kh nng thch ng hoc rt nhy cm vi mi

trng nht nh.


2/60

Sinh vt ch th l cc loi SV m s hin din v thay i s lng cc loi ch th cho

s nhim hay xo trn ca mi trng.

Cc loi ny thng c tnh mn cm cao vi cc iu kin sinh l, sinh ho

Khi nim chung v c bn ca sinh vt ch th c mi ngi tha nhn l:

Nhng i tng sinh vt c yu cu nht nh v iu kin sinh thi lin quan n

nhu cu dinh dng, hm lng xy, cng nh kh nng chng chu (tolerance) mt

hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng v do , s hin din

ca chng biu th mt tnh trng iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong

gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca i tng sinh vt

Sinh vt tch t (Bioaccumulator):

L nhng sinh vt ch th, khng ch c tnh cht ch th cho mi trng thch ng, mcn c kh nng tch t mt s cht nhim no trong c th chng vi hm lng

cao hn nhiu so vi mi trng bn ngoi (kim loi nng). Nh bng phng

php phn tch ho sinh hu c m c th chng, ngi ta c th pht hin, nh gi cc

cht nhim ny d dng hn nhiu so vi phng php phn tch thu ho

Quan trc sinh hc:

Quan trc sinh hc, l s dng mt cch c phng php cc p ng sinh hc nhgi cc bin i mi trng (Rosenberg v Resh 1993). Vic gim st sinh hc c mc

ch c trng nh xc nh s tun th nhng gii hn cc cht gy nhim trong mi

trng theo cc b chun c php lut quy nh gi l quan trc sinh hc.

Gim st sinh hc:

Gim st sinh hc l s kim k tnh cc sinh vt, cc bin i v nhng qu trnh c

tin hnh trong cng mt mi trng chn. Gim st sinh hc gm lot cc gim st

ging nhau c tin hnh trong cng mt mi trng theo thi gian v n bin ng


3/60

Quan trc sinh hc v sinh vt ch th mi trng khng kh

Cc du hiu tn thng thc vt do nhim khng kh

Nhiu loi kh khc nhau trong khng kh tc ng n thc vt, nng ca

chng lun thay i. Nhng thc vt mn cm, trong nhng iu kin nht nh ca mi

trng xung quanh v nng cc cht nhim cao th xut hin tn thng cc l.

Cc cht nhim nng cao tc ng trong thi gian ngn c th gy tn thng

thc vt mnh, lm cc m b cht, mu sc thay i t mu xm kim loi n mu nu.

Trong qu trnh gi ho n s mt mu v chy l.

S tn thng mn tnh thc vt khi b cc cht gy nhim nng thp trong

thi gian di. Cc triu chng tn thng mn tnh gm l c mu ng , a vng

hoc nhanh gi.

Cc cht gy nhim chnh

1. Cc xit quang ho

Khi vit v nhim khng kh thng cp n khi hay sng .Thut ng ny dng

cho khng kh m hn hp zn chim u th, peroxyaxety nitrat v cc nit oxit (bng)

C 3 cht nhim dng kh ny l nhng xit quang ho, v xy ra phn ng tc ngtng h zn v peroxyaxetylnitrat cn thit phi c nh sng mt tri.

Bng 2 . Hp phn ca phc cc xit quang ho (sng m) vi nhng bin i

Ozon (O3)Nit xit NOx, NO, NO2, N2O, N2O3, N2O4 v N2O5Peroxyaxetylnitrat (PAN)Peroyaxetylnitrat PeroxypropionylnitratPeroxybutylnitrat Peroxyisobutylnitrat

zn(O3) cht nhim th sinh dng kh hnh thnh do kt qu phn ng phc tp, gia

cc nit xit vi s tham gia ca nh sng mt tri. zn xm nhp vo l thc vt qua

cc kh khng m trong qu trnh trao i thng thng gia thc vt v mi trng

xung quanh. Mn cm nht i vi O3 l cc l ang hnh thnh v va mi hnh thnh,


4/60

do nhng tn thng do tc ng ca O3 thng thng nhn bit r nht l nhng

l gi hn. Nhng t bo nhu m b tn thng u tin, sau n tht l. Hin tng

ny xy ra k c khi b tc ng mnh v khi tc ng lu di. Thng b mt l pha

trn b tc ng mnh hn th nhng s tn thng cng c th xy hai mt l.

Du hiu tn thng thc vt do tc ng ca zn khc nhau v ph thuc vo loi cy

mt l mm, hai l mm, cy l rng, cy xanh vnh cu v nng zn, nhng nhn

chung l l b lm m. Nhng m hoi sinh nh hoc cc m xut hin do cc t

bo b cht. Nhng m ny c mu kim loi hoc nu v theo thi gian chng s dn

thnh mu nu sng hoc sng. Cc m c th lin kt vi nhau to ra cc cm m

ln lm l a vng v rng. Du hiu c trng ca tc ng O 3 mnh ln thc vt l

xut hin cc im nhp li vi nhau to ra cc m trn b mt l do b tn thnghoc cht mt s t bo.

Nhng im ny c th c mu trng, en, , mu huyt d. Khi b tc ng nng

O3 thp, nhiu l c mu nu hoc mu ng thau. Tt c nhng c im ny dn

n a vng, gi ho v rng l.

S a vng nhng l gi c th l du hiu duy nht ca tc ng zn mn tnh trong

mt thi gian di v lm rng l sm. i vi cy l kim u l kim tr nn , sau bin sang mu nu v cui cng l mu xm. Trn cc l kim c th xut hin nhng

m l t mu vng.

Trongbng dn ra mt s loi thc vt v nhng triu chng in hnh khi b tn thng

do zn, ph thuc vo loi thc vt, iu kin thi tit, nng v thi gian tc ng

ca O3 , trng thnh ca l.

Bng: Loi thc vt thng b O3 lm tn thng v cc du hiu tn thng c trng.

Thc vt Du hiu in hnhCy tn b (Franxinus griffithii) Cc im mu sang, mu ng thau huyt dCy u (Glicin max) Mu ng thau, a vngDa chut (Cucumis sativus) Cc im mu trngCy nho (Vitis vinifera) Nhng im t mu nu n en

Ipomoea Nhng m mu nu, a vngHnh (Allium cepa) Nhng m mu trng, u l khng mu


5/60

Thng ui nga (Pinus

massoniana)

u cc l kim mu nu vng, l kim lm m

Khoai ty (Solanum tuberosum) Mu xm, cc m c nh kim loiRau bina (Spinacia) Cc m mu trng xmThuc l (Nicotiana) Cc m mu trng xm

Da hu (Citrullus lanatus) Cc m mu xm, c nh kim loi

Kh zon nng cao v tc dng lu di th sinh trng thc vt b gim st, gim

nng sut (bng)

Bng Tc ng gy hi ca O3 ln thc vt

TT Loi cy Nng O3

(ppm)

Thi gian tc

ng

Biu hin gy

hi1 Ci c (Raphanus sativus) 0,05 20 ngy

8 gi/ngy

50% l chuyn

sang mu vng2 Thuc l (Nicotiana

tobacum)

0,10 5,5 gi Gim 50% pht

trin phn hoa3 u tng (Vigna radiata) 0,05 5,5 gi Gim sinh

trng t 14,4

n 17%

4 Yn mch 0,075 19 gi Lm gimcng quang

hp

2/ Peroxyaxetylnitrat: L thnh phn trong sng m quang ha, mt cht c hi v l

ch th nhim mi trng khng kh. Peroxyaxetylnitrat (PAN) c to thnh nh

mt sn phm th sinh do phn ng phc tp gia hydrat cacbon vi s tham gia ca

nh sng mt tri.

Thc vt giai on non v ang sinh trng mnh PAN xm nhp qua cc kh khng

ca chnh nhng l non. S tn thng thc vt xy ra trc ht l nhng l non tn


6/60

l trn cng v bn l gi vn cn mn cm vi tc ng ca l. PAN c cng nng

cao th tc ng xy ra mnh hn so vi nhit thp.

Du hiu tn thng do PAN gy nn nhng thc vt khc nhau th khc nhau v cng

ging vi nhng du hiu tn thng gy nn do cc cht nhim khc, v nhng hp

cht ca chng.

Nhng thc vt c bn l rng, biu hin tc ng ca PAN ln pha trong ca l c th

l s xut hin cc m bng nc c mu bc trng hoc mu ng thau. Cc du hiu

ny thng thy rau x lch, u . nhng cy l hp (c, cy ha tho) xut hin

cc di a vng hoc bc trng trn l.

Cc du hiu tn thng do PAN thng gp ven bin mim Ty nc M, cn pha

ng li t gp.3/ Nit xit:

Trong khng kh nhim c cha cc nit xit, chng tham gia vo nhng phn ng to

thnh O3. Hai trong s cc nit xit c coi l nhng cht nhim thc vt tim nng

ca khng kh. l NO v NO2. gy tn thng thc vt, ging nh hot ng ca

cc cht kh khc nh O3 v SO2 th nng NOx phi tng i ln. Trong a s cc

trng hp, nng NOx trong mi trng xung quanh rt nh kh c th gy tnthng ng k cho thc vt. Tc ng mnh ca NO2 ln thc vt biu hin qua cc

du hiu ging vi tc ng mnh SO2, NO2 nng thp kch thch sinh trng thc

vt v l ca chng tr nn c mu ti hn. Tuy nhin mt s cy mn cm c th xut

hin s a vng khng c trng v rng l. Cy c chua cn non s sinh trng v tch

ly cht kh km.

Anderson v Mansfield (1979) gn y cho bit, NO l cht c bn gy nhim khng

kh trong nh knh nc Anh, ni ngun nhit hoc CO2 c s dng l hydrat

cacbon. Nhng ging cy c chua khc nhau phn ng khc nhau n tc ng ca NO.

Nu nng NO bng 0,40 ppm rt thun li cho pht trin ca ging c chua

Sonato c bit i vi nhng t ngho dinh dng. Nng NO t 0,4- 0,80 ppm

th ngc li, km hm sinh trng.


7/60

4. Sunfua ixit(SO2)

SO2 l cht gy nhim khng kh ph bin v rng khp, tnh c thc vt ca

n l c nghin c nhiu nm. SO2 do cc nh my nhit in v nhiu ngnh cng

nghip khc x thi vo khng kh. Nng ca n trong khng kh tng i cao gn

bng ni c ngun pht thi, th nhng cng xa ngun thi, n s pht tn v gim dn

nng . Trong nhng iu kin t nhin c th xy ra c hai trng hp: Tc ng

mnh tc thi v tc ng mn tnh ca SO2. Hin nay c rt nhiu ti liu cp n

s tn thng ca l cy do tc ng ca SO2, n xm nhp vo thc vt qua cc kh

khng, b xy ha n cc hp cht c tnh c hi cao sunfit (SO3 2-), sau bin i

dn sang sunfat (SO4 2-)Hp cht c tnh c cao - sunfit( SO3 2-) , v sau bin i

dn thnh sunfat (SO4 2-) l hp cht t c hn nhiu. SO2 nng thp trongkhng kh th thc t SO3 hon ton b xyha n sunfat v khng xy ra tn thng

thc vt. Trong trng hp nng SO2 cao v tc ng lu di th s chuyn ha SO2

sang SO3 xy ra nhanh hn s chuyn ha SO3 sang SO4 v kt qu xy ra s tn

thng thc vt. Nng SO4 trong thc vt c th t ti ngng c i vi thc vt

khi thi gian phi ra sng di. Cn c vo nng lu hunh trong l c th xc nh

mc tch lu lu hunh trong m thc vt.Kt qu tc ng mnh ca SO2 ln thc vt l rng lm cho l hoc ra l ca

chng s sng mu gia cc gn l (nu hoc trng) . mt s l xut hin hiu ng

(cy n en ) . S nht mu din ra 2 giai on v bt u bng s xut hin nhng ch

cha nc mu ti trn cc l non ang sinh trng. S a vng hoc nht mu l v

thay i n mu nu l mt du hiu tc ng mn tnh hoc lm tn thng bi

SO4. S tn thng ng k cho thc vt xy ra nng SO2 t 0,05- 0,50 ppm vi

thi gian tc ng l 8 gi hoc hn a ra dn liu v mt s thc vt mn cm vi tc

dng ca SO2 v phn ng phn hi ln tc ng trong nhng iu kin t nhin.

Bng: Thc vt mn cm vi tc ng ca SO2 v phn ng phn hi ca chng

trong nhng iu kin t nhin

Thc vt Phn ng


8/60

Cy l rngQa nhiu hch Trng ht gia gn l vi sc mu nuCy mm xi (Rubus fruticosus)Cy m hng( rubus spp)Dng x

Thng bnh thng(pteridium spp) Cc vt cht hoi mu hng ra lDng x (dennstaedtia spp)Cy g lu nmBch dng (Betula lentaL) Trng nht gia vin l v gn lTn b M (Fraxinus americana L) Trng nht gia gn l rngCy thng xanhThng ui nga (Pinus massoniana)Thng en bc cc (Pinus nigra Amold) Cc gii hoi t trn lThng ui nga thng thng (Pinus

sylvestris L)

u cc l kim co mu nu

Thng ui nga Veismut Mu nu c l

(Pinus Strobus L)Thng N enThng N en c gai

(Picea pungens Engdm)

L mu nu hn v rng

Thng N en Chu u (Piecea abies L)

6. FlorTrong kh quyn, Flo gp dng kh, hn hp rn hoc dng flo kh c hp th trn

cc hn hp rn khc. Hydrflorua (HF) dng kh c hn florua dng rn. Do cc ti

liu ch yu cp n hot ng ca HF hn l cc dng khc.

HF cha trong cc cht thi c ngun nhim c nh. Cc nh my luyn kim v cc

x nghip cng nghip khc thng s dng nhm (Al).

Thm thc vt gn ngun thi b tc ng rt mnh. Tc ng mn tnh do HFgy nn l bnh a vng thc vt dc theo cc gn l, khi b HF tc ng mnh s din

ra hoi sinh vin l, bt u t nh l v sau lan ra bn l, kt qu lm cho l c th

bin dng.

Cc du hiu c hi do HF gy ra c nhiu nghin cu. cc cy l rng,

hoi t bt u t nh l v lan rng ti ranh gii ca b mt l. Trong s thc vt mt


9/60

l mm dng lm ch th sinh hc mi trng thng dng cy lay n (Gladiolus). Ph

thuc vo ging loi thc vt, mu l b hoi t thay i t trng n mu nu sng v

nu t nh n bn l, nhng sc hay di mu nu ti rt r v c th phn bit m cht

vi m sng. Nhng du hiu tn thng tng t c nghin cu cy hoa tunyp

(Tulipa), cy r qut (Iris) v cy loa kn (LiIium)

cc thc vt l kim xut hin nhng l kim vi cc nh l hoc vin l chy sm

hoc l hon ton b chy sm.

c im ca tc ng HF l kh nng ca n tch ly trong l, c bit vin v

nh l. nh gi nhng h hi do HF gy nn thng phi tin hnh phn tch m l

Chn on tn thng thc vt gy nn bi nhng cht nhim khng kh.

Nhng thng tin v cc cht gy nhim khng kh v tc ng ca chng nthc vt l rt hu ch, nhng cha xc nh c phi chnh nhng tn thng ny

l kt qu tc ng ca mt cht nht nh no . iu ny cn cc chuyn gia nhiu

kinh nghim ngoi thc a. bng dn ra mt s yu t c th gy nn cc du hiu

tn thng thc vt v nhng cht nhim. T cho thy, cn thit phi c nhng

chuyn gia gii trong lnh vc trng trt c th tr thnh nhng ngi gii on tt

trong lnh vc nh gi nhim kh quyn.Bng : Cc yu t tc ng n thc vt ging vi tc ng ca cc cht nhim

khng kh (ngun : Lacasse N.L.1976)

Cc nhn t sinh hc Cc nhn t l hcVi khun nh sng

Nm Tn thng, c hcCn trng, ve, b cht Cc cht dinh dng, pH

Nhng c th c vi sinh cht ging nhau Thuc bo v thc vt, mui

Giun Nhit Virus NcD dng di truyn Gi

xc nh tc ng d bo n thm thc vt t nhin v cy trng ngoi ng

rung, cn thit phi thu thp thng tin chung nh bng (bng 6)


10/60

i u ki n t Thc v t Thng s v a lS d ng thu cBVTV

Bao nhiu gi ng cyb tn thng

a hnh khu vc

S d ng cc ch tdinh dng

Gi ng cy tr ng vtn gi

Hng gi

Nhng tc nhnk ch th ch cc loib nh hi n c

B phn thc vt btc ng

Ngun gy nhim cth

Thi tit btthng

Phn b thc vt btn thng so vi

ngun nhimNhng phngphp lm t

Bng 6. Thng tin cn thit xc nh tc ng cht gy nhim khng kh

ngoi ng rung.

S dng sinh vt ch th quan trc hay gim st nhim khng kh :

Nhng phng php sinh hc quan trc nhim khng kh xung quang da trn cc

nguyn l s dng khu h sinh vt (biota) nh nhng th tng hp (integrator) cho stip xc mi trng. Cc loi trong khu h ng v thc vt c s dng lm ch th

sinh hc nhng thay i mi trng da vo kh nng mn cm ca chng. Loi ch th

mn cm nht l a y (Lichens) bi v b mt ton thn ca chng u hp th cc cht

khong. Ni no a y khng pht trin c th p dng phng php trng li a y

qun x thc vt mc hoang d cng c th l nhng ch th nhim khng kh. Cc loi

mn cm dn b dit vong v ch cc thc vt chng chu mi tn ti. Trong nhng vng

b nhim do pht thi, cng nh nhng vng xung quanh ca nh my ha cht ch c

nhng loi thc vt chng chu cao nht mi tn ti. S thoi ha dn cc rng rng l

cng l nhng ch th nhim. Lin quan n khu h ng vt, nhng cn trng c th

xem l nhng ch th sinh hc mn cm nhim khng kh v nc. Mu g cu

Daphinia magna sng trong nc ng lin k vi nhng ni nung chy nikel (Ni) thy


11/60

s gia tng tch ly kim loi (Fe, Ni, Cr). iu ny c khng nh bng phng php

phn tch tia X (Foltinova, 1988).

Ngc vi nhng kt qu ca ch th sinh hc cung cp thng tin v nhng thay i

trong cht lng ca mi trng, phng php quan trc sinh hc li hiu nhiu hn v

phng din s lng (MesijtriK v Pospisil, 1988), Nhng u th ca n l i hi

thng tin v ln tch ly cc cht nhim, s phn b li trong c th v s phn b

a l ca nhim c pht hin. S dng khu h sinh vt nh nhng i tng kim

chng, mc tip cn ca c th c kim nghim bng phng php phn tch.

Thm vo , s phn hi theo nng gia cc cht nhim v tc ng do nhim

gy ra c th c nh gi bng nhiu phng php khc nhau.

Thc vt l vt ch th v quan trc sinh hc mi trng khng khThc vt ch th l thc vt m nhng du hiu tn thng ca chng xut hin khi b

tc ng bi nng nht nh ca mt hay hn hp cc cht gy nhim.

Thc vt ch th l vt cm nhn (sensor) ha hc c th nhn dng khi c cht gy

nhim trong khng kh. quan trc thng da vo c trng v s lng m khng

phi l cht lng. Do , thc vt dng quan trc khng ch l vt ch th m cn gip

thu nhn cc nh gi v mt s lng.S tn thng thm thc vt do nhng cht nhim trong khng kh gy nn c

nhiu nghin cu v thng th hin bng cc nh mu trong cc atlas chuyn dng.

Thc vt c xem l ch th khi chng tch ly trong m nhng cht gy nhim

hoc nhng sn phm trao i cht sn sinh do kt qu tc ng tng h thc vt vi

cht gy nhim. Cc cht gy nhim l nhng kim loi nng (KLN) nh ch (Pb).

Cadimi (Cd) v nhng cht kh hydroflorua (HF), hoc sunfat (SO4) l kt qu bin i

ca SO2. Kt qu ca s tc ng, thc vt c th thay i tc sinh trng, thi gian

chn, ra hoa v s thnh to qu, ht km, thay i qu trnh sinh sn (trong chu trnh

khng sinh li) v cui cng l gim sc sn xut v nng sut. Mt hoc tt c cc

thng s nu trn c th s dng xc nh s xut hin cc cht gy nhim trong

khng kh xung quanh v tin hnh th nghim nhn dng v lm r s thay i ca


12/60

thc vt vi mt cht hoc hn hp cc cht gy nhim. Nhiu nghin cu khng

nh, cy thuc l ging Bel W3 rt mm cm vi tc ng ca O2 (Heck v

Dunninh, 1966). Cy thuc l ny xut hin nhng du hiu tn thng rt c trng khi

tc ng nhng nng O3 nht nh. Nhiu nghin cu cng cho bit, ging c chua

Tiny Tim b tc ng mn tnh ngay c nng O3 rt thp. cy u n ht

khi b tc ng bi nng nht nh kh SO2 s xut hin nhng du hiu tn thng

lm thay i tc sinh trng v nng sut. Rt nhiu loi thc vt khc cng l nhng

ch th cho cc cht nhim khng kh.

Mt s thc vt nh a y (Lichens, Peltigesa, Xanthoria) v ru (Bryophyta) nh

r l nhng vt tch ly cc cht gy nhim khng kh, ch yu l cc KLN chng

c th tch ly ti nng ln hn nhiu nng ca chng trong khng kh xungquanh.

S xut hin thc vt nhng du hiu tn thng c trng hoc nhng thay i

v s lng cc sn phm trao i cht, hoc hm lng cc KLN trong chng khi b tc

ng bi mt hay hn hp cc cht nhim khng kh.

Do , mt cu hi t ra l : Bng phng php no c th x l cc kt qu theo

di ny chuyn i sinh vt ch th bng sinh vt gim st ? tr li cu hi ny lmt vn phc tp, nhng nhng nghin cu gn y ca nhiu tc gi trong v ngoi

nc cho php xem xt vn ny mt cch h thng.

Nu s lng cc cht nhim c th o chnh xc nh nhng dng c v thit b

hin i c chnh xc cao th ti sao khng tin hnh o trc tip vi nhng thc vt

sng c kh nng bin i, nhng hn ch cho vn ny l rt tn km v thi gian v

tin ca. V d, dng c o O3 c gi trn 5.000 USD v nhiu thao tc phc tp

khc. Dng c gim st hm lng SO2 c gi cn c hn. Mt hn ch khc ca

nhng thit b ny ch l cn nhiu nhng nhn t tc ng khc khng c kim

sot mi trng xung quanh, tc ng ng thi n chc nng cc thit b v khc

phc chng li rt tn km. Cui cng, khi hon thnh vic o c v s liu thu c


13/60

nh cc thit b c th li khng hu ch v phng din t chc thc hin tng ng

vi vic thit lp cc ch tiu v tiu chun.

Vy thc vt xanh c th cho bit u g ? Trc ht n khng t, d ti to li ,

sinh sn nhanh v phn ng khc nhau n tc ng nhim. Bng cch ny c th chn

mt hoc mt s phn ng thch hp nht nghin cu trng hp c th. Cng c th

la chn hoc nhng thc vt ngn ngy (thm c) c th trng li theo tng ma v

hoc mt vi ln trong ma sinh trng , hoc nhng cy thn g (cy g v cy bi) m

c th trng trong nhng khu vc cn thit, chng pht trin v l cy ch th cho mt

thi gian di m khng cn phi chm sc nhiu.

Th nhng chng ta mun cy ch th thnh cy quan trc hay gim st, ngha l c

th cung cp vic nh gi tnh trng ca khng kh v cht lng v s lng. Vi mcch ny chng ta cn xc nh v s dng mt s quan h ph thuc gia phn ng ca

thc vt n nhim v nng ca cht ny trong mi trng xung quang. thc

hin c 3 phng php chnh .

1. So snh mc gy tn thng do cht nhim vi nng bit ca cht gy

nhim trong mi trng xung quanh.

2. S dng thc vt nh l b thu nhn hay l tp hp sng3. o s lng cht gy nhim hoc sn phm trao i cht lin kt vi chng xut

hin trong cc m thc vt sau tc ng ca cht ny v i chiu, so snh gi tr

thu dc vi nng cht gy nhim khng kh bao quanh. Nhng cy mc t nhin

hoc gieo trng b tc ng ca ton b ph cc cht gy nhim hin c trong khng

kh. Theo mc sinh trng ca thc vt xy ra s tch hp tt c cc trng thi ng

xut. Kt qu s cho bit hoc thc vt pht trin bnh thng hoc chm pht trin, suy

gim s hoa, khng c ht, m l hoc bc mu cy l kim hoc sinh trng ngng

tr hon ton.

Do nhng bin d di truyn hin c i vi thc vt m cc ging, loi thc vt phn

ng khc nhau n tc ng ca cc cht gy nhim. mt s loi th vt tc ng n

2 hoc nhiu cht nhim, mt s loi khc nhn chung khng c phn ng hoc phn


14/60

ng phn hi ca chng ln cng mt cht li rt yu. Phn ng ca mt s ging loi

thc vt do tc ng cc chy gy nhim hoc hn hp ca chng rt khc nhau. Do

, cn thit phi la chn cc ging hoc loi m chng cho phn ng xc nh n tc

ng ca cht gy nhim cho. S khc bit phn ng ca ru, dng x thc vt ht

trn v ht kn n tc ng ca cc cht gy nhim, cho php la chn nhng ging

loi thc vt xc nh s dng chng lm ch th sinh hc hoc gim st sinh hc.

Vic s dng nhng qun th kt hp vi vng vic tuyn chn c nhng thc

vt bn vng v mn cm i vi tc ng ca cc cht nhim thch hp gim st

khng kh nhim.

L nhng i tng quan trc trong h thng gim st sinh hc c th s dngnhng du hiu tn thng thc vt, nhng thay i v sinh trng v sinh sn, s gim

nng sut hoc sc sn xut, cng nh nhng thay i v phn b cc loi. Th nhng

tt c nhng phn ng phn hi phn ln li ph thuc vo tui thc vt, vo cc yu t

ca mi trng xung quanh v phng php lm t, hm lng cht dinh dng trong

t, m tng i, nhng iu kin a hnh v thi tit tt c cc yu t ny u

nh hng n kiu phn ng phn hi ca thc vt nht nh n tc ng ca nng

nht nh hoc liu lng ca cht nhim bt k no hoc hn hp chng. Lin quan

n bin d (tnh thay i), thm ch trong nhng gii hn qun th thc vt c chn

cc tri gim st, s cn thit s dng s lng ln thc vt c tnh n hng gi em

theo cc cht nhim, lm nh vy thc vt c th chu nh hng ti a ca hot

ng gi. Nhng ging chng chu v mn cm ca cng mt loi thc vt c th c

gieo trng trn khu vc chn thu nhn cc phn ng phn hi n tc ng ca bt

k cht nhim no. C th s dng ton b ci vn trng mt s loi thc vt m

mi mt loi trong chng u mn cm vi tc ng ca cc cht gy nhim khc

nhau hoc hn hp cc cht nhim. Thc vt c th gieo trng trong cc chu hoc

trng trc tip vo t khu vc chun b. Oshima (1974) s dng thit b ti t

ng cho h thng ch th sinh hc gim st khng kh v nh vy thc vt c th


15/60

trong vng 1 tun l khng cn chm sc kh hu kh hn bang Carnifornia. gim

thiu sai s s dng cng mt hn hp t hoc loi t cho tt c thc vt trong

mng li gim st. Thc vt trng trc tip vo t cn phi trng vo ci h cha y

hn hp t nht nh.

MI LIN QUAN GIA NHNG PHN NG PHN HI THC VT V

NNG CC CHT GY NHIM.

Trc khi tin hnh th nghim iu kin ng rung cn hnh dung v hiu r

phn ng phn hi thc vt n tc ng ca cht gy nhim xc nh hoc hn hp

cc cht.

iu ny i hi phi kim sot cht ch vic tuyn chn thc vt thit lp s

ph thuc liu lng phn ng phn hi. Nu phn ng phn hi thc vt n tc ng

l s tn thng l thay i tc sinh trng, nng sut hoc tch ly sinh hc, nn cn

c nghin cu t m hiu thc vt phn ng nh th no n cc liu lng khc

nhau ca cng mt cht gy nhim hoc hn hp ca nhng cht ny.

S tn thng ca cc l c th phn tch nh cc loi nh chp khi cy b cc

cht nhim tc ng vi cc l i chng khng b tc ng hoc phn tch trong

phng th nghim. Trong trng hp khi khu vc th nghim m s lng thc vt c

ngha thng k, ngi ta chia thnh cc vung, cc s liu v s tn thng l c th

biu th ra s lng, mc tn thng, s cc l b tn thng trn mt n v b

mt v nh th ph thuc s tn thng cc l theo thi gian v liu lng cht gy

nhim. th ny c th so snh vi th liu lng phn ng phn hi, nhng s

liu thu c trong phng th nghim. Sau cht lng kh c xc nh lin quann hm lng hn hp xc nh cc cht gy nhim dng xy dng th i

chng. Nh vy, nh thc vt c th xc nh cht lng khng kh xung quanh trong

nhng iu kin c th cho thi gian xc nh th thy c tt, trung bnh hoc

xu v xc lp dng cht gy nhim hoc thnh phn hn hp ca cc cht ny. Khi


16/60

nim tt, xu hay trung bnh c th xp vo ng cong liu lng phn ng

phn hi, c thit lp trc i vi tc ng tng h thc vt v cht gy nhim

trong phng th nghim, ng thi kim tra trong qu trnh thc nghim nng cc

cht gy nhim.

TUYN CHN VT LIU THC VT

quan trc hay gim st sinh hc khng kh b nhim cn c tiu chun la

chn vt liu thc vt. Vic la chon thc vt s dng gim st sinh hc cn p ng

nhng yu cu nht nh. Thc vt cn c phn ng r nt n tc ng ca chy gy

nhim, ngha l n phi c nhng du hiu tn thng c th nhn din bng mt

thng, s thay i tc sinh trng hoc thay i hnh thi, ri lon ra hoa, kt quv to ht hoc thay i sc sn xut v sn lng. Kh nng ti to phn ng ny c th

thc hin bng vic s dng lng ln cng loi ht d kim hoc nhng mm thc vt.

la chn nhng thc vt m d trng cy v khng kh khn chm sc, thng s

dng thc tin canh tc thng thng. Thc vt b bnh hoc tc ng ca su hi khng

th s dng lm vt gim st sinh hc. m bo cho kt qu nghin cu ng nht,

cc nh nghin cu thng s dng cc ht, cc mm c cng ngun gc v th nghim

cc vng a k khc nhau.

Khi tin hnh nhng nghin cu ny rt quan trng phi hiu bit cu trc di

truyn ca vt liu thc vt em s dng. Du chun di truyn (gen nh du) gip cc

nh nghin cu nhn bit vt liu thc vt. Khi nghin cu cy hng nm cn gieo trng

chng mt s ln trong ma vi vic s dng cng mt hn hp t thun tin kim

tra.

NH GI PHN NG PHN HI CA THC VT

Vic s dng phng php ny nh gi s lng cc s liu thu c ph thuc vo

thc vt, cht gy nhim v cc thng s cn o. Mc tn thng cc l ca cy c,

v d nh u hoc thuc l thng quan st bng mt vi vic xc nh din tch


17/60

(tnh ra %) b mt l b tn thng (mu ng thau) tnh kt ht, bnh m hoc cc

dng tn thng khc. Cy u (phaseolus vulgaris) c th s dng n khi xut hin

cc l ba thy cy thuc l n giai on ra hoa v thm ch sau . Cy hoa lay-n

(Gladiolus) ch trong mt v, trong khi cy thng ging Beismutova v cy nho

c th s dng trong sut thi k sinh trng. H thng in hnh nh gi u

c minh ha bng 7.

Kt qu theo di c th gp li thnh cc nhm sau:

1. Din tch b mt l b tn thng (%)

2. Din tch nhng tn thng mi ca mi thc vt bt k thi gian no, hoc

3. B mt l.Trong trng hp thc vt l kim b tn thng, s liu cn bao gm:

1. Chiu di cy

2. Mu ca l kim

3. Dng l kim

4. Tui l kim

5. s lng cc l kim b tn thng trn mt cnh (tnh ra %)Nu phn ng phn hi c xc nh theo cc ch tiu sinh trng v sc sn

xut th cn thit phi tin hnh o:

- Tc tng trng

- S l hoc din tch b mt l

- Ngy hnh thnh mm cy

- Ngy bt u ra hoa- T l gia s lng mm v hoa

- T l gia s lng hoa v qu

- S lng ht trong 1 qu

- T l gia mm v r


18/60

- Tng u ra (khi hoc sinh khi)

i vi thc vt thn g cn bit nhng thng s sau:

- S lng cnh

- Chiu di cnh- ng knh cnh

- ng knh thn im cho bn trn mt t

- Tc tng trng thn

- Kch thc l hoc l kim b mt

- S lng qu hoc nn (thng)

- S lng ht

Bng 7: H thng nh gi phn ng phn hi ca cy u (phaseolus vulgaris. L.) n

tc ng bi ozone:

(Ngun: Feder, 1979)

nh gi tn thng Ch s mc tn

thng

S lng l b tn thng (%)

Khng 0 0

Va 1 1 25

Trung bnh 2 26 50

Trunh bnh mnh 3 51 75

Mnh 4 76 -99

Hon ton 5 100

V d cc l u tin:


19/60

S ngy tnh t lc gieo

ht

7 0 0

11 1 15

15 2 40 (+25)

20 4 80 (+40)

Ch thch: s tn thng c quan st bng mt bng xch xc nh din tch (%) b

mt l c bn m hoc b mt hoi t. Vic tnh ton tng s c th tin hnh qua 3 5

ngy n khi l rng. Thc vt ch c th s dng n khi xut hin cc l 3 thy tng th

ba, bi v sau khi chng xut hin rt kh theo di b mt l.

Nu mc nhim c xc nh theo kh nng hp ph cht nhim th tin

hnh o hoc s lng cht nhim,hoc s lng sn phm chuyn ha (metabolit) ca

cht nhim.

Hm lng sunfat trong cc m tng quan vi nng SO2 trong mi trng

xung quanh, Flo- vi nng HF. Cng c th thit lp phng trnh tng quan mc

cc cht nhim trong cc m v trong mi trng xung quanh. so snh kt qu cacc nh nghin cu khc nhau, cn thit phi c vic chun ha chi tit phng php

tuyn chn v x l vt liu thc vt v dng c s dng. Thc vt l nhng vt thu

nhn sng, c th s dng mt cch thnh cng gim st kim loi nng (KLN).

Loi ru Hypnum cupressiforme c kh nng hp th cc KLN nh Zn, Pb, Cd,

Ni, Cu v Mn. Cc KLN khng ch c tch ly trong cc l ca a y (Lichenes m

cn c thn n hp th v tch ly trong cc m. Bng cch tuyn chn thc vt, sy

kh, cn v phn tch ha hc cc m sy kh, c th tnh c s lng kim loi hp

th. Tin hnh o khong thi gian gia vic tuyn chn, c th so snh hm lng kim

loi trong m vi nng kim loi hoc kim loi trong khng kh xung quanh.


20/60

a y c th s dng kim sot hm lng SO2 trong mi trng xung quanh.

Chng c kh nng tch ly SO2 ty theo ging. S phi hp cc phng php gim st

bng thit b vi nhng nghin cu v s sng st v bin th ca a y cho php xc lp

c s ph thuc gia sinh trng hoc kh nng sng st ca a y v nng SO2

trong mi trng xung quanh. a y c th thu thp t nhng ngun khng nhim

trng trong nhng iu kin c kim sot, nhng phn c kch thc c xc nh

ca chng c th a vo khu vc th nghim cng to iu kin nghin cu chi tit

s sinh trng ca chng. iu ny cho php thnh lp mng li kim sot quy m

rng v cc ngun hot ng ca SO2 nh a y. Tc sinh trng v mu ca a y

cho bit s hin din hay khng hin din SO2 v nng tng i ca n trong khi

khng kh i qua khu th nghim. Khi xut hin lng d tr a y phi ra sng c ththit lp h thng gim st n gin v tin cy.

Phng php ny c s dng trong gim st SO2 nc Anh, Canada, Php,

Thy S, Bc Ai re len v M. Trn c s nhng dn liu ni trn c th thy rng

nhng thc vt nh ru, a y, thc vt ht trn v ht kn c th s dng lm vt gim

st sinh hc nghin cu v nh gi s lng cc cht gy nhim trong khng kh

xung quanh. c tng tin hnh lm r s khc bit gia gim st sinh hc v ch

th sinh hc, a ra mt s v d minh ha kh nng s dng thc vt kim sot

nhng cht gy nhim dng kh v dng rn.

GIM ST SINH HC CC CHT OXY HA QUANG HA

Ozone peroxyanyl nitrat v nito oxyt (NOx) l hp phn chnh ca sng m

quang ha hin r 4 loi peroxyaxetylnitrat (PAN)

Peroxyaxetyl-nitrat

Peroxybutiryl nitrat

Peroxyisobutiry-nitrat


21/60

Cht c nghin cu nhiu trong nhm ny l PAN n ng thi cng l hp

phn duy nht trong thnh phn ca sng m quang ha cc nng gy tn thng

thc vt. Do , y ch tp trung cp n PAN

Trong NOx c nito m n oxit (NO), nito i oxit (NO2) v nito oxit ha tr 5(N2O5), trong s cc oxit ny th NO v NO2 c coi l c hi thc vt. Th nhng so

vi O3 v PAN th chng gy c hi thc vt t hn.

Nng nn ca O3 khong 0,02 0,04ppm, PAN < 0,01ppm. Nng Ox thay

i bin rng v ph thuc nhiu vo cng giao thng vn ti trong cc thnh

ph nng giao ng t 0,1 0,3 ppm.

Tt c cc cht oxy ha quang ha l nhng chtcht nhim dng kh v

s thnh to chng, nng v pht tn trong khng kh ph

thuc vo iu kin thi tit.

S ngng ng khng kh dn n tch lu cc cht xy ho

quang ho. Kt qu chuyn ng khi khng kh nhim, mt s

cht xy ho quang ho hoc cc cht tin sinh ca chng cmang i khong cch xa trn lc a v trn i dng. Hin

nay r nhng nng cc cht xy ho quang ho c th t

ti cc gi tr cc i vo ban ngy v gim rt chm vo ban

m. Nng O3 ln hn 0,15 ppm ghi nhn c vo sau

na m mt s a phng nc M, nI thng xuyn theo

di nng O3. S tn thng thm thc vt bi zn xy ra nhiu ni cc nc cng nghip pht trin. Nng zn i

khi t ti 0,22 ppm trong vng 3 gi.

1. Cc h thng gim st sinh hc cc cht xy ho quangho


22/60

thit lp mng li gim st O3 v cc cht xy ho quang hokhc nhau, cn thit phi xem xt hng lot cc phn ng tngh gia thc vt- c quan nhy cm cht gy nhim trong mItrng khng kh bao quanh thc vt. Trong s cc yu t nhhng n phn ng phn hi thc vt n tc ng ca cccht xy ho quang ho c:

a. Ngng tn thng quy c v phng din di truyn hoccc phn ng sinh l. (Tc sinh trng, ra hoa, kt qu vthnh to ht, mc nng sut...)

b. Tui thc vt hoc mc trng thnh thc vt hoc cc phnca n.

c. iu kin gieo trng, k c d tr cc cht dinh dng, m

ca t, chiu sng, nhit v m tng i cakhng kh, loi t...

d. Nng cht gy nhim v di tc ng, ngha lnhng nng cao cc cht tc ng trong thi gian ngn (tcng mnh, su sc), nng cc cht nh tc ng trong thigian di hoc nhng tc ng nh lp li thng xuyn (tcng mn tnh)

e. Cc yu t thi tit: Tc v hng gi thnh hnh, lng

ging thu v my. Tt c cc yu t ny c thc vt hp nhtli bng phng thc c trng phn ng ln tc ng ca chtgy nhim xc nh.

Th nhng mt khi thc vt tr thnh vt phn nh tng th ttc cc yu t th s thay i mt trong cc yu t c th kotheo s thay i phn ng phn hi n tc ng ca cht gy nhim.

Cc h thng x l gim st sinh hc vi mc ch thay i nng

cc cht xy ho l mt i hi nu khng tnh n s hiubit v tt c cc yu t nu trn.

Mt s yu t c th r, mt s khc phi o v kim tra, tinhnh nghin cu c th c lp lun v khng nh l thcvt biu hin nh th no trong nhng iu kin bit, vcng vi mc ch nghin cu tip v nh gi sm v mt slng cc yu t cha r.


23/60

Ngoi ra, ngi nghin cu cn bit phn ng ca thc vt ncc loi bnh v cn trng c th phn bit cc triu chngca c th sng vi cc du hiu tn thng hoc nhng huqu khc do cht nhim khng kh gy nn.

V iu ny thng xuyn khng xy ra, nn v c bn cn sdng vt liu thc vt khng b tn thng v c gi l cctriu chng m phng

2. Tuyn chn vt liu thc vt

Thc vt dng gi m st sinh hc phi l mt phn ca cng qunth v mt di truyn, chng phi c phn ng c trng ntc ng ca cc cht nhim, c biu hin r rng. Kh nng tIto ca phn ng ny cn c m bo bi s hin din ca s

lng ln vt liu c cng ngun gc (ht hoc mm). Do cnchn thc vt khng tht thch hp vi nhng iu kin cn thittrong chm sc vi vic s dng thc tin canh tc thng thng,khng i hi nhiu cng sc trong phng chng cn trng vbnh tt.

Cn thit s dng mu thc vt hoc ht c cng ngun gc m bo tnh ng nht ca cc phn ng thc vt. Cu trc vdi truyn ca vt liu thc vt cn phi nghin cu k.

m bo tnh tng ng ca vt liu cn s dng tnhtrng nh du di truyn. Trong cc gii hn ca cng mt loi thybin ln ca phn ng phn hi n tc ng ca cht gy nhim nht nh.

3. Gim st sinh hc zn (O3)

Trong s ln thc vt t nhin v gieo trng ngn ngy hoc dingy, ngi ta bit mt s loi mn cm i vi tc ng caO3 v chng c s dng gim st sinh hc O3 trong khng

kh xung quanh.3.1. Cy thuc l

Bnh m thi tit ca cy thuc l (Nicotina tabacum L.)_ lloi bnh do O3 gy nn v l phn ng c trng n tcng ca O3. Ging Bel_ W3 cc k mn cm vi nng O3thp. Mc tn thng cc l c th tng quan vi nng


24/60

O3 trong khng kh. Ging Bel_B bn vng vi tc ng ca O3v c th s dng nghin cu so snh cng vi ging Bel_W3.Heck W.W (1966) xc nh rng, mc d c phn ng thun giamc tn thng l vi nng O3 trong khng kh, nhng sph thuc ny khng tuyn tnh. Nhng trong nghin cu ca

Feder W.A (1978,1979) li a ra kh nng thit lp s ph thuctuyn tnh trong iu kin tng s lng thc vt khu thnghim, v m rng mng li khu th nghim. hnh 20 (trang60-61) dn ra v d s ph thuc tuyn tnh ca liu lng-phnng phn hi trn c s nghin cu trong nhng iu kin tnhin vi s lng ln cc thng s.

Sau khi gieo trng thc vt ca hai ging, tin hnh cc nghin cuv chng v ghi chp mc tn thng thc vt ca mi ging

Bel_W3 c th i chiu vi nng O3 o bng my v thitlp s ph thuc ton hc gia mc tn thng thc vt vnng O3 trong khng kh bao quanh. S khc bit gia ccmc tn thng ging Bel_W3 mn cm vi tc ng caO3 v ging Bel_B bn vng vi tc ng ca O3 s l ocht lng khng kh lin quan n O3.

3.2. Gieo trng thc vt

Ht cy thuc l ging Bel_W3 v Bel_B ly t cng mt ngun,

trng trc tip vo t v ti cn thn bng dung dch Choland(mt na nng ). Cc ht ny mm v sinh trng thc vt xyra iu kin chiu sng lin tc v nhit khong 24oC trongmt bung vi b lc than g ( loi b cc cht xyt xy ho vSO2). Cc cy non c trng li vo trong ti giy nh cha hnhp t gm than bn v trn chu (peclit) t l 1:1 v vi,thch cao (Bng 8)

Bng Phng php chun b hn hp t trng cy thuc l sdng lm thc vt gim st sinh hc


25/60

A. Phng php chun b hn hp than bn peclit trng cy

1. Trong my trn b tng trn hai x y (khong 10l/ 1 x) than bn vi 2 xy (10l/1 x ) peclit. Thm vo mi x cha peclit 2l nc ct hoc nc kh ionsao cho thp t ton b peclit. Cn 4 lit cho ton b hn hp.

2. Sauk hi khuy trn cn thn than bn v peclit trong vng 5 pht thm 72 g viv 48 g CaSO4 hoc X a bng tay mt cch t t, nu khng hn hp s dnhvo my trn.

3. Trn u trong 20 30 pht, 2 hoc 3 ln dng my trn p v cc cc tln

4. hn hp trong 2 tun l v kim tra pH, hn hp cn c pH 5,5- 7.0. Nu pH< 5,2 thm tieps 72 g vi v khuy trn u nng pH ln 5,5

B. Phng php chun b hn hp than bn- Peclut -t trng cy ngoi ng rung1. Ly than bn - peclit v t kh trng bng hi t l 3:1

2. S dng loi t c ph nhiu tt

3. Khuy trn trong my trn b tng nh hng dn trn. Khng thm nc hocmui khong pH 5,5 -6,5

Gim st sinh hc (biomoningtoring) Dioxit lu hunh

Dioxit lu hunh (SO2) l cht nhim c bit n v c nghin curt nhiu, n xm nhp vo khng kh do cc cht thi ca cc nh my nhit in, cc


26/60

nh my v x nghip x l cng nghip, thi ra trong khi ch bin v luyn kim. Nhiuth nghim ng rung chng minh c rng, SO2 c tc ng cp tnh ln thmthc vt ti cc im gn ngun v c tc ng mn tnh ti cc a im xa ngun. Datheo cc kt qu nghin cu v thc vt ti cc im gn ngun SO2 c th lp bn v nhng tn thng ca thc vt. Nhng ranh gii ti cc im c thc vt b tn

thng trn bn phn nh ng ranh gii cc vng b nh hng bi ngun SO2,cng nh vai tr ca cc loi gi chnh v a hnh ln s phn tn SO2. Nu ngun SO2ch c mt, th trn bn vng ny c th l dng elip v chim mt khng giankhong vi kilomet vung. Cn nu c nhiu ngung khc nhau, th vng ny c thchim khng gian vi trm km2.

Nhiu thc vt sinh trng trong iu kin t nhin thng c s dng xc nh sc mt ca SO2 trong khng kh. Phn ng ca mt s loi thc vt ni chung nh thcvt thn g, thc vt dng bi v thn c phn hi li s tc ng ca SO2 cng bitn. Nhiu thc vt bc thp nh a y, ru v nm cng rt mn cm i vi tc ngca SO2, m mt s trong chng c th lm sinh vt ch th hoc sinh vt gim st SO2kh quyn rt tt. Trong chng ny chng ta xem xt cc thc vt bc cao c mch vcc thc vt bc thp khng c mch lm sinh vt gim st SO2 kh quyn.

I. Xc nh nhng tn thng thc vt bc cao do SO2 gy nn

c thng tin rng ri v tc ng ca So2 ln thc vt thu c t t nhin v tphng th nghim. Rt nhiu bi bo v s liu c xut bn chng minh c rng,thc vt b tn thng c lin quan n tnh mn cm tng i ca chng i vi tcng ca SO2. Cc du hiu tn thng ca thc vt do tc ng cp tnh v mn tnhca SO2 c cp n trong nhiu nghin cu.

xc nh s tn thng ca thc vt do SO2 gy nn, cn phi bit chnh xc loi vging thc vt no b tn thng do SO2 gy nn v giai on no ca thi k sinhtrng chng mn cm nht i vi tc ng ca SO2 trong iu kin t nhin. Trongbng 11 gii thiu mt s loi thc vt gim st ph bin nht c s dng trong cc

th nghim ng rung. Tc ng cp tnh ca SO2 ln mt s thc vt c th rt inhnh, cn nhng hu qu ca n c d bo trc. Tc ng ca SO2, c bit l tcng mn tnh, ln nhiu thc vt khc c th khng c r rng lm

Bng 11. Nhng thc vt mn cm lm ch th cho tc ng ca SO2 kh quyn linquan n thi gian sinh trng, khi chng c kh nng mn cm nht v nh vy lmc bnh nhiu nht


27/60

( Ngun: Barrett va Benediet, 1970)

Ma xun v u ma h

Cy poa mt nm (Poa annua L,)

Cy bch gii (cy ci u) (Brassica spp,)Loi cy hoa tm (Viola spp,)

Cy cc (Zinnia elegans Jacq,)

Cy dng x (Pteridium spp,)

Cy ngy (Rubus spp,)

Cy nho (Vitis vulpine L,)

Cy to di v cy to (Malus spp,)

Cy dng chu u (Populus tremuloides Michx.)

CyFraxinus Americana L,

Cy bulo treo (Betula pendula Roth,)

Ma h

Cy inh lng (Medicago sativa L,)

Cy i mch (Hordeum vulgare L,)

Cy kiu mch (Fagopurum esculentum Moench,)

Cy x lch dip xon (Cichorium endiva L,)

Cy b ng (Cucurbita pepo L,)

Cy bu b (Cucurbita spp,)Sau ma h

Cy thng trng (Pinus strobes L,)

Cy thng Bancsa (Pinus banksiana Lamb)

Cy vn sam chu u (Pica sbies L)


28/60

1. Cc du hiu tn thng

S xut hin nhng du vt c trng trn cc l ca thc vt (mn cm vi tc ngca SO2) phn nh c s c mt ca SO2 trong kh quyn. Nhng khi kim chngvn ny cn phi bit tr li cc cu hi sau:

1. Cc ngun SO2 c phn b u?

2. Nhng loi thc vt no b tn thng, chng c mn cm vi tc ng ca SO2 haykhng?

3. Nhng du hiu tn thng no c nhn thy, chng c c trng cho tc ng caSO2 hay khng?

4. Cc du hiu gn ngun c biu hin r nt hn hay khng v chng c gim dn

theo khong cch t ngun x ra xa khng?5. C hay khng s ph thuc gia s lng cc ca tn thng, mc tn thng cathc vt v hng thnh hnh ca nhng loi gi chnh?

Trn cc trm quan trc (monitoring) xc nh nng SO2 trong khng kh v sph thuc mc tn thng ca thc vt vi nng ca SO2 phi cn n cc thitb my mc, i khi cn s dng cc tiu ch nh s lng cc ca tn thng ca thcvt mn cm i vi tc ng ca SO2. Linzon (1971) thnh cng trong vic phthin s ph thuc gia hm lng SO2 trong khng kh (cc kt qu nhn c trn cctrm ly mu khng kh t ng) v mc tn thng ca cc cy thng trng (PinusStrobus L) do tc ng ca SO2 gy nn ti vng Sadberi (tnh Ontario, Canada). Davo mc tn thng ca thc vt thn g v cc kt qu thu c theo s la chn mukhng kh, tc gi xc nh c ba vng nghin cu chnh: vng bn trong (ni vng),vng trung chuyn (vng m) v ngoi vng (vng sch), ph thuc vo khong ccht u ngun thi SO2 ti Sadberi.

2. Phn tch ho hc

S khc nhau c bn ca lu hunh so vi phn ln cc cht gy nhim khng khkhc l lu hunh cn thit cho hot ng sng ca cc thc vt bc cao. Phn lnlu hunh c thc vt hp th t t. Nhng, nhiu cy thn c v thn g c khnng tch lu lu hunh t khng kh theo con ng hp thu SO2 t kh quyn thngqua cc l cy. Cng ca qu trnh ny ph thuc vo tc gi, vo cng chiu sng v chiu cao ca thc vt hoc l tn l cy. Bi v lu hunh c tch lu


29/60

trong cc m thc vt, nn da vo php phn tch ho hc chun c th xc nh chm lng lu hunh tng s (hoc sunfat) trong cc m thc vt. Van Raay xc nhc hm lng lu hunh trong cc thc vt thn c sinh trng trn cc vng c gimst sinh hc ti H Lan v biu th n bng % ca tng khi lng cht kh. Lihnell v

bn s phn b SO2 ti Thu in da trn cc s liu v hm lng lu hunh

trong cc l cy Bch dng thu c nh vic o t trng sunfat bng my o c,bng cch to kt ta bari t cc mu l cy.

Linzon v nnk (1979) khuyn co mt s hn ch khi s dng cc kt qu v nng lu hunh trong cc l thc vt lm ch tiu cho s tn thng thc vt do tc ng caSO2 gy nn v mc tn thng ca thc vt cn c vo nhng vn sau:

1. V lu hunh c trong thnh phn t nhin ca thc vt, nn cn phi bit nng nn ca n, v chng s khc nhau trong cc vng khc nhau v c s bin i theo ma

tu theo cc loi thc vt, cc yu t a phng v cc giai on sinh trng ca thcvt

2. Nng lu hunh thng thy cc vng ny

3.Vic nh v ngun SO2

4. Cc kt qu gim st SO2 kh quyn.

Tt nht l s thng tin v cc du hiu tn thng ca thc vt mn cm cn phi phi

hp vi cc kt qu phn tch ho hc lu hunh (hoc sunfat) trong cc c quan thcvt khc nhau, sau xc nh s ph thuc ca kt qu ny vi vic gim st(monitoring) SO2 kh quyn. C nh vy mi cho php chng ta phn tch mt cchchnh xc s tn thng ca thc vt do SO2 gy nn v nh gi nh lng tc ngca SO2 ln thc vt trong vng cho.

III. GIM ST SINH HC CHO SO2 NH THC VT BC CAO

Cy thng trng (Pinus strobes L )

Trong vn m v trong cc iu kin t nhin trn cc cy mm (cy con) thngtrng c pht trin mt loi bnh gi l hi chng cn ci a vng. Bnh ny c c


30/60

im l cc l kim non c mu xanh sng, sau chng bin thnh cc m bn muvng, sau cc u nhn ca l kim b qun li.

Cc l kim gi b rng sm hn so vi vic xut hin cc l non. Cy b km hmsinh trng mnh v thng th b cht. Hi chng cn ci a vng l do tc ng ng

thi ca SO2 v O3. Nu ch c tc ng ca SO2 ring l th s lm thay i mu ucui cc l kim tr thnh mu , sau thnh mu nu xm. Trn cc l kim cng cth xut hin nhiu vt m mu vng - s pha trn mu l kim.

Dochinger v nnk (1970) cho rng, trong hai loi kh gy nn hi chng cn ci a vngth SO2 c tc ng mnh hn. Rober (1976) so snh cc dng v tnh mn cm vchng chu i vi hi chng cn ci a vng cy thng trng trong iu kin t nhinti cc vng c lng SO2 cao v thp khc nhau. Nh my k it xc nh hm lnglu hunh trong cc m ca l v r cy. Tc gi chng minh c rng, hm lng lu

hunh trong cc m thn cy g chng chu ti cc vng c lng SO2 cao th hmlng lu hunh trong cy cao hn cc vng c lng SO2 thp. Cn cc cy thng mn cm th hm lng lu hunh tng s trong cc m ti cc vng c SO2 caohoc l thp u nh nhau hoc chnh lch khng ng k.

S hu hoi sinh trng lu di

Linzon (1971) cho rng, cy thng trng l cy mn cm nht trong s cc cy h tngbch (cy l kim) i vi cc tc ng ca SO2. Tc ng nhiu ln ca SO2 lm cho

cy yu i v lm cho chng b cht . S dng cc kt qu v mc tn thng ca chngthng ny do tc ng ca SO2 gy nn cng vi cc kt qu phn tch hm lng SO2trong khng kh, Linzon xc nh c ba vng nghin cu di hn xung quanhSadberi (tnh Ontario, Canada): Vng bn trong (ni vng) gn cc ngun SO2 (khong1800 km2), vng m v ngoi vng (bn ngoi hay l vng khng kh sch). Trong mimt vng tc gi nghin cu s sinh trng, sc sn xut (nng sut ma mng) vs sng st ca cy thng trng, cc mu thc vt c ly chn lc trong khong thik t nm 1953 1963. o cao v ng knh thn cy (ngang tm ngc) vo nm

1953 v c lp li vo nm 1963. Sau khi tnh ton cc cy g b mt theo nhngnguyn nhn khng ph thuc vo tc ng ca SO2, xc nh tn tht kinh t mamng theo thi gian, gim mc bi thu i vi mi vng b nh hng ca SO2

Cy thng bnh thng

Cy thng bnh thng (Pinus Sylvestris L,) c xem l cy mn cm bnh thng ivi tc ng ca SO2. Farrar v nnk (1977) nghin cu s phn b ca cy thng


31/60

thng ti khu cng nghip Pennin (Anh quc). Da vo bn c th thy rng, cythng khng c trng cho khu ny, thm ch c trong cc iu kin thun li ca n.Bi v khu ny c lin quan vi nhiu vng c nng SO2 trong khng kh cao, Farrara ra kt lun l SO2 c th hn ch s pht tn rng ca cy thng bnh thng.

Cy dng laiTrong cc iu kin t nhin cy dng lai chu u (Populus tremuloides Michx) lch th sinh hc rt mn cm khi c SO2 trong khng kh xung quanh. Trong cc nghincu dn ra rt nhiu th nghim da theo s lai ging cc chng loi cy dng khcnhau, nhm mc ch sao cho nhn c cc bin chng lai c phn ng nht nh no phn hi li tc ng ca SO2 nng cao v thp khc nhau. chn ra c ccdng v tnh ca cy dng lai (Popunus deltoids Bartr. Cv. Angulata xP.Trichocarpa torr. V Grey) v xc nh c cc dng v tnh chng chu v mn

cm i vi tc ng ca SO2. Dng v tnh 211 rt mn cm i vi tc ng ca So2,trong khi dng v tnh 207 chng chu tt khi nng SO2 trong khng kh cao,cng nh thp. Vic s dng cc ging di truyn xc nh ny trong cc iu kin tnhin, lin quan dn cc dng v tnh ca cy dng lai, c th tng thm tnh hiu quca vic gim st sinh hc SO2 trong khng kh mi trng xung quanh cng vi s htr ca cc ging thc vt thn g l kim.

Phn tch thm thc vt gn cc ngun pht thi

Phn tch hm lng sunfat trong cc l cyLinell (1969) lp bn v s pht tn kh SO2 xung quanh ccs x nghip khai thc dutrong vng Cvarntorp, Thu in, da theo cc kt qu nhn c v hm lng sunfattrong cc l cy Bch dng v cy to, cng nh trong l kim ca cy vn sam csinh trng trn cc khong cch khc nhau t du ngun pht thi. Lu hunh chatrong cc l cy c kt ta bari v o c ca dung dch huyn ph sunfat trongcc l cy Bch dng, em so snh chng vi cc th v s suy gim sinh trngca mt s ging cy l kim khc. Linell tm thy hai dy th ny tng t nhau. Nh

vy, c th a ra kt lun v tin cy ca phng php ny xc nh hm lngSO2 trong khng kh vng Cvarntorp.

chua ca v cy

Cc mu v cy c ly t cy on (Tilia cordata Mill), cyFraxinus excelsior L, cysi (Quercus robur L), cy trn (Carpinus belulus L., Alnus incana L v CoryllusavellanaL,) ti cc cng vin quc gia min nam Ba Lan trong cc thi im khc nhau


32/60

ca nm. Thy rng, chua ca v cy cao nht cc mu c ly vo u ma xun,cn thp nht - cc mu ly vo ma h. Gi tr pH ca v cy cao nht cc mu cly trong cc vng c hm lng SO2 trong khong kh thp. V cy thng thng c gitr pH thp nht, cn v cyFranxinus excelsior L, - c pH cao nht.

xc nh chua ca v cy c th s dng s n gin nh sau:1. Ly mu phi ly v ca cc cy Franxinus excelsior L hoc l cy on (Tiliacordata Mill) bi v n c d chua thp nht v c s kin to b mt su.

2. Cc mu v cy phi ly vo u ma xun, khi chua ca v cy cao nht.

3. Ly mu phi ly phn ngoi ca v cy, chng c chua cao nht

4. Nghin vn cc mu v cy, pha thm nc ct, sau o chua bng my o pH

vi cc thu tinhTrong kt qu nh gi trng thi rng v cng vin b SO2 tc ng mnh, Grodzinaska(1977) thit lp c s ph thuc gia chua cc v thn cy g v nng SO2trong khng kh v trong nc ma.

Ensen v Sossting nghin cu s thay i cc tnh cht ca cc v cy thch (AcerL,), Fraxinusexcelsior L., cy on (Tilia cordata Mill.),c ly mu ti vngCopenhagen, an mch, thy rng, khi gim dn khong cch t trung m thnh ph thch tiu pH ca v cy s gim t 5,0 n 3,0, cn hm lng lu hunh c tng ln

trung bnh t 0,25 n 0,45%S phong ph v a dng sinh hcRozenberg v nnk. (1979) nghin cu thm thc vt gn nh my nhit in. Trong rngcy si c ln thng trng v thit sam (Tsuga), h chng minh c rng, s a dangsinh hc v s lng (cp) ca mt s loi cy thn g ph thuc ngc li vi khongcch t chng n nh my nhit in, trong s ph thuc ny biu hin r hn khic gi thi t nh my n. S a dng sinh hc v s lng nhng cy Bch dng (Betulla lenta L) v thng trng s tng ln khi xa ngun SO2 hn. S lng si vsi trng s gim xung cng vi vic gim khong cch t ngun SO2. S phong ph

v a dng sinh hc tng ln ti cc im cch xa nh my hn. Rozenberg v nnk chorng, s phong ph v a dng sinh hc l cc tiu ch tt nht nh gi tc ng caSO2, hn l nh gi tc ng ln tng cy ring r.

IV. Gim st sinh hc SO2 Nh TV bc thp

Ru v a y


33/60

Ru v a y l cc thc vt bc thp ph bin rt rng ri. Chng khng c nhng mmch v r. Tt c cc cht dinh dng t dung dch nc xm nhp trc tip vo trongtn. Nhiu dng a y c th hp th lu hunh t khng kh v d tr n lng tha.Gillberg (1965) a ra vn ny khi xc nh hm lng lu hunh trong a y

Parmalia saxatilis dc theo khu Newcasl apon Tail (bng 12)

Bng 12. S tch lu lu hunh t kh quyn trong tn a y loi Parmalia saxatilisdc theo khu Newcasl apon Tail (Ngun: Gilberg, 1965)

Khong cch t trung tmthnh ph, km

Hm lng lu hunh, 10 -3 %

Trong tn Trong khng kh6,4 2870 0,02

13.6 695 0,01433,6 225 -

Cc loi a y c s dng rt nhiu lm cc vt gim st sinh hc SO2. Chng l sinhvt cng sinh c to thnh t nm (micbiont), l cc loi nm c ti hoc nm mv to (phicobiont). Cc loi a y pht trin mnh nht tng v pha trn v pha di,ni c s hnh thnh cc bi nm cht, v tng chnh gia, ni c s hnh thnh cc binm xp v cc loi to cng sinh. a y rt phong ph v a dng theo kch thcv hnh dng. Trong bng 13 a ra cc loi a y bnh thng. Khi tng nng SO2trong khng kh cc loi a y l v bi b trit tiu u tin. Mn cm nht i vi tc

ng ca SO2 cc loi a y l phn c th ca to cng sinh (bng)Bng 13. Cc dng sng ca cc loi a y n gin

Vng bt Cc dng v nh hnh, c cu trc khng r

Bi To v b cng, c th c rt t cc bi m, tip gip rt cht vi thnn

Vy To v b cng, bn cnh nhng ch nh ln

Tm To v b cng, bn ra cc rang (mng) v to thnh cc chn biL Tn dng l c bi cht pha di v ghp vo bng cc cht n hi

Bi Cc dng si thng hoc cc dng bi


34/60

Vic s dng cc loi a y biu sinh v cc loi ru lm cc ch th sinh hc cho SO2 cmt s mt mnh v hn ch nht nh nh trong bng 14

Bng 14. Mt s u th v hn ch nht nh khi s dng cc loi a y biu sinhlm ch th sinh hc cho SO2 kh quyn

Nhng u im Nhng hn ch

1. Cc loi a y pht trin rt chm vsng rt lu

1. Cc Loi a y kh nng ti inh rtthp v chng c th b cht khi c tcng ca SO2 ln chng

2. Chm sc cc loi a y d v cychng sang ch khc rt d

2. Cc loi a y tch lu khng ch luhunh, m cn florua v nhiu kim loinng

3. cc loi a y khng c h mch vchng d hp thu lu hunh t dungdch nc

3. Phn ng ca cc loi a y phn hili tc ng ca SO2 c nng cao xyra chm

4. Cc dng a y thay i theo tnh mncm i vi SO2 t rt mn cm chon min dch hon ton

4. Lit k v xc nh cc dng a ytrong iu kin t nhin rt kh thchin, tn nhiu thi gian v cng sc

5. Cc loi a y mn cm i vi nng

SO2 thp hn cc thc vt bc cao

5. Cn phi c nhng nhiu bit chuyn

su v cc loi a y

6. nh du c s ph thuc rt rgia s ph bin ca a y v nng SO2 trong khng kh mi trng xungquanh

Nhng nhng u th vt tri nhng hn ch, chnh v th cc loi ru v a y vn

c s dng xc nh hm lng SO2 trong khng kh kh quyn. Thng chngc s dng trong s kt hp vi cc loi ru biu sinh, bi v loi ny v loi khcu nm trn cc phn gc v trn thn cc cy g. Tn ti kh nhiu phng php nhgi tnh mn cm ca cc loi ru v a y biu sinh i vi tc ng ca SO2 trong cciu kin t nhin v phng th nghim. Mt trong s c a ra trong bng 15


35/60

Bng 15. Cc ch tiu nh gi tnh mn cm ca cc loi a y biu sinh v ru i vitc ng ca SO2 trong cc iu kin t nhin v phng th nghim.

Cc ch tiu nh gi Phng php nh gi

1. Sinh khi Xc nh khi lng cht kh

2.Hm lng dip lc Chit rt, my quang k ph

3.S thay i mu Chp nh mu

4.Mt bao ph cami dng

nh gi bng mt thng, nh du v o din tch

5. Sc sn xut v ssinh sn

Kim tra t nguyn sinh ru v mng ang nh ccloi a y

6. Tn s gp li ca miloi

Kim k trn cc cy thn g

7. S sinh trng v phttrin

Chp nh, o din tch

8. S sinh trng mnh nh gi bng mt thng, xc nh sinh khi

9.S tn thng ca tn nh gi bng mt thng, o din tch cc phn b tnthng v khng b bnh ca tn

10. Hm lng luhunh

Php phn tch ho hc

11.Tng s cc dng Kim k trn cc thn cy g

C l, khng tn ti ch tin tng hp cho vic nh gi, m trong cc iu kin t nhinthng s dng cc ch tiu sau:

1. Tng s cc dng

2. Mc bao ph ca mi dng

3. Tn s gp li ca mi dng

4. S lng cc i mi dng

S minh ho bng bn


36/60

Ngoi tc ng ca lu hunh c tch lu t ioxit lu hunh, cc loi a y v rucng nm tri tc ng ca SO2 do s thay i pH ca v cy g m chng ang ksinh. V cc cy g c th hp thu lu hunh t cc dung dch pha long v tu theocu trc ca v v kh nng m sn c ca n m pH ca v cy c th s b gim dos tch lu lu hunh trong

Vn ny c kim chng trn mt s loi cy thn g tu theo vic gim khongcch t trung tm thnh ph. Kt qu l s thay i pH v cy g s lm thay i nhius lng cc dng i din, c ngha c v din th nht nh cho cc dng mn cm ivi tc ng ca SO2, c biu hin khi cc dng bin mt. Trong bng 16 a ratrt t bin mt cc loi a y sinh trng trn cc v phn gc v phn thn cy g ditc ng ca SO2

Bng 16 Tnh lin tc ca s bin mt cc bi a y trn cc v phn gc v phn thn

cy g khi c s nhim mc trung bnh ca SO2

(mc trung bnh nm 39-170 g/m3 SO2)

Giai on th nht

Cc loi a y b trit tiu cng vi cc v cy chua v kh nng m thp ( v d, cyBch dng v cc h tng, bch)

Giai on th hai

Cc dng a y mn cm b trit tiu khi v cy ca nhiu cy g dng trung gian (vd, cy si l to (Quercus griffithii) v cy ng ng Firmiana simplex). Theo mc chua ho v thc vt, cc loi a y s thay i cc chng loi theo hng bn vng vitc ng ca SO2

Giai on th 3Cc loi a y b trit tiu khi cy thn g c v chua v kh nng m thp (v d, cydu UlmusL)

xc nh tnh mn cm tng i ca ru v a y i vi cc tc ng ca SO2 cnphi v th v s ph bin ca tng dng c sinh trng trn cc nn chun trongtng khu vc c th hoc trn cc trm gim st, ti ni m nng SO2 trong khng


37/60

kh xung quanh c ghi li nh cc thit b my mc. Le Blanc v De Sluver (1970)nu ra ch tiu nh lng cho vic nh gi din tch bao ph v tn s gp li ca midng a y, chng c nhn thy trn cc trm quan trc SO2 gn Monreal, Canada(bng 17)

Bng 17. Nhng gi tr din tch bao ph v tn s Gp li ca cc loi ru v a ytrn cc v gc cy v trn cc thn cy du chu M (Ulmus Americana), FraxinusPennsylvenica, cy dng Canada (Populus Canadensis), cy thch (Acersaccharum) (Ngun : Le Blanc v De Sluver, 1970)

Mc nh gi Tn s gp li v din tch bao ph

1 Rt tha, rt thp

2 Tha, thp

3 Khng dy, trung bnh trn mt vi cy g

4 Dy, cao

5 Rt dy, cao trn phn ln cc cy g

Glbert theo di s ph bin ca dng a y Evernia prunastri mn cm i vi tc ngca SO2 v dng min dchLecanora conizaeoides trn cc cy g v cy Fraxinus

Excelsiordc theo 32 km xuyn sut t vngNewcasla-apon-Tain n pha ty. ng sdng din tch bao ph (%) lm cc ch tiu nghin cu.E. prunastri c tm thy trongkhong 12 km t trung tm thnh ph, din tch bao ph ca n tng ln n 40 % trongvng khng nhim ( trong khong 32 km t trung tm thnh ph ). ng thi din tchv mt bao ph ca L. conizaeoides tng ln theo mc gim bt khong cch ntrung tm thnh ph v gim xung khi tng khong cch t trung tm ln (bng 18).Tn ca L. conizaeoides kh thm nc, v n c bao ph bi mt lng ln axit

fumaprotosetatic, lm cho n khng b mc bnh di tc ng ca SO2 v dng ch thcc tt

Bng 18. Nhng thay i v din tch bao ph (%) ca cc loi a yLecanoraConizaeoides (min dch vi SO2) v Evernia prunastri (mn cm vi SO2) trn v cyFraxinus excelsior dc theo vng Newcasla-apon-Tain n pha ty ( Ngun Gilbert,

1969)


38/60

Cc loi a y Khong cch t trung tmNewcasla-apon-Tain, km

8 12 16 20 24 32

L.Conizaeoides 10 90 60 20 20 10

E. prunastri 0 5 10 25 25 40

Dc theo lt ct c th xc nh cc vng tu theo s chi phi ca cc dng biu sinhhay l cc dng sinh trng. u mi cc vng ny c th a ra cng vi vic o nng SO2 v xc nh mi lin h gia s phn b v phn ch yu ca cc dng biu sinhv nhng nng ca SO2 (nng trung bnh trong nm). Vic xc nh cc vng chonhng loi a y sinh trng trn cc cy g c th gm 3 vng nh sau:

Vng 1 Vng bn trong (ni vng) Khng c nhng a ydng hnh l v dng bi

Vng 2 Vng trung gian hay l vng chuyn tip C cc loi a y dng l,nhng pht trin yu

a. Vng bn trong C cc loi a y dngbi, nhng pht trin yu

b. Vng bn ngoi C cc loi a y dng l

v bi, pht trin ttVng 3 Vng bnh thng hay l vng bn ngoi

Houcsvors v Rouz (1970) nghin cu s phc tp hn vi 10 vng c hm lngSO2 khc nhau ti Anh Quc v X Uyn. Sau khi xc nh ranh gii cc vng, s

phn b cc phn quan trc c thc hin trong cc cc vng tng ng dc theo cckhu nghin cu. Sau cc phn ny c biu th trn bn bng cc k hiu ring.

Lin kt cc vng ng nht li theo cc ng ng mc , c th xy dng c sphn b SO2 trn vng nghin cu.

Vic xc nh c chu vi cc vng c nng SO2 nht nh no cho php chnla cc dng ch th thc vt biu sinh. Ensen v Sosting nu r mc trng nhau rtcao ca s ph bin cc dng a y trong cc gii hn vng vi ng bin phn b SO2xung quanh Kopengagena (an Mch). H khm ph ra c ba dng a y ng nht,


39/60

s ph bin ca chng tng ng vi nng SO2 trung bnh trong nm (bng 19).S dng cc loi ru v a y, Gilbert xc nh nng SO2 trung bnh nm xung quanhvng Newcasla-apon-Tain, lm hn ch s xut hin cc dng ch th (bng 20)

D tho nghim chnh theo s minh ho bn cc vng c nhim SO2 trong phm

vi Anh Quc c thc hin bi cc hc sinh nc Anh. Cc s nh gi cGilbert gii thiu trong bng 21

Bng 19. Mi lin h gia s ph bin cc dng a y c trng v nng SO2 khquyn trung bnh nm ti vng Kopenhagena

(Ngun:Ensen v Sosting, 1973)

Cc dng a y ch th Nng SO2 trung bnh nm, mkg/m3

Buellia punctata 90-110Lecanora subfusca 70-80

Physcia Pulverulenta 40

Bng 20. Nng SO2 trung bnh nm trong kh quyn lm hn ch s xut hincc dng a y v ru ch th quanh vngNewcasla-apon-Tain

(Ngun:Gilbert,...)Dng Nng SO2 lm hn ch, 10-3%

Cc dng a yParamelia saxatalis 0,020Paramelia fuliginosaCc dng ruGrimmia pulvinata 0,016

Hypnum cupressiformeBng 21. By vng dng kim tra nhim khng kh c hc sinh Anh quc a

ra

Vng Cc thc vt c bo t- lm cht ch th 0. nhim mnh(gn ngun hoc ltrung tm thnh ph

Khng c a y, ch c toPleurococcus trn cc cy g vtrn cc tng axit

1. Gim dn nhim

a yLecanora conizaeoides cng mu xanh xm trn cc cyg v cc tng axit

2. Gim dn nhim

a yXanthoria parietina c thn l mu da cam sng trncc tng kim


40/60

3. Gim dn nhim

a yParmelia c thn l mu xm trn cc tng axit, RuGrimmia pulvinata trn cc tng kim, Lecanora &

Pleurococcus trn cc cy g4. Gim dn nhim

Cc dng a y c thn l mu xm xut hin trn nn cccy g

5. Gim dn nhim Lecanora tr thnh t bnh thng hn, xut hin cc dng ay bi, c bit l Evernia6. Khng kh rt sch Nhng a y dng bi bnh thng, c bitUsnea

Hc sinh nu yu cu gim st vng v nh du c by dng a y thng, mtdng ru v mt dng o. Trong hc sinh cung cp cc nh mu v cc dng a y.Cc dng ch th c nhn thy trn cc cy g mc v trn cc tng c b mt chuav kim, nhng kt qu quan trc c ghi li vo s theo di. Vic nh gi cc dnga y c thc hin trn by vng, mi mt vng c nng SO2 khc nhau. Sau khithu thp cc dng c ghi li s to ra bn nhng phn a y (t l 1:63360) cho

vng nghin cu. S hp nht cc bn nhng khu vc nghin cu cho php nhnc mt bn cc min vng a y cho vng quc Anh. Nh vy cc vng nytng ng vi nhng nng SO2 nht nh, t c th bit c nhng a phngc nng SO2 cao

Nghin cu nhim khng kh do SO2 gy nn bng cch cy thc vt

Brodo (1961) nghin cu phng php cy a y sinh trng trn cc thn gtrong cc vng sch vo trong cc vng c nhim ng k. Cc a v cy hnh trn

cng vi a y c ct t cc thn g kho mnh. S pht trin tip theo ca nhng ay c cy c th xc nh bng phng php so sng cc nh chp. Le Blank v Rao(1975) s dng phng php Brodo cy cc dng a y v ru ti vng Sadberi (thuctnh Ontario, Canada), theo di chng lin tc trong sut mt nm. nh gi trngthi ca cc dng thc vt biu sinh cy ti vng Sadberi chia ra thnh nm vng cnng SO2 khc nhau, chng c Dreisinger v Mac Govern (1970) xc nh:

Vng Nng SO2 trung bnh nm, ppm

I 0,30- 0,42

II 0,20-0,30III 0,01-0,20

IV 0,005-0,01

V


41/60

D trn mt chng trnh quan trc lu di, ngi ta a ra c kt lun nh sau:nu nng SO2 thp hn 0,002 ppm, th cc loi ru hoc l cc loi a y cy ukhng b tn thng (bng 22) . Trong cc vng nm st Sadberi, phn ln cc loi ruv a y cy b cht hoc b tn thng nng .

Bng 22. Nhng hu qu do tc ng lu di ca SO2 ln cc loi ru v a y biusinh trong vng Sadberi, thuc tnh Ontario, Canada

(Ngun: Blanca v Rao, 1973)

Nhng nng trung bnh nm caSO2 , ppm

Mc tn thng

0,03 Cp tnh

0,006-0,03 Mn tnh

0,002 Khng c

Trong bng 23 gii thiu nhng thay i xy ra vi cc dng thc vt biu sinh thngthng.

Cy cc dng a y l phng php c p dng rng ti Chu u, c bit ti c.Cc mu v cy cng vi Hypogymnia physodes c nh du trn cc tm vn bng

g ti cc phng th nghim trong nhiu vng ca nc c. thc hin c s phntch thng k cc kt qu mi phn th nghim cn phi ly mi mu trn mt tm vn.Khi nng trung bnh nm ca SO2 bng 0,23 mg/m3 , th H.physodes s b cht sau29 ngy. Trong cc vng c hm lng SO2 thp (trung bnh 0,08 mg/m 3) s cht hoitn caH. physodes thy sau 68 ngy vi khong 60% cc trng hp. Tn tht cxc nh nh chp nh hng ngoi v o din tch b mt lnh ln v tn thng cc tn.Senbec a ra kt lun rng H. physodes l ch th rt tt cho nhng nng SO2 khquyn thp.

Bng 23. Mt s thay i trong cc dng ru Orthotrichum v PylaisiellaPolyantha v cc dng a y Parmelia v Physcia millegrana c cy vo gncc ngun SO2 ti Sadberi, tnh Ontario, Canada

(Ngun : Blanca va Rao,1973)

Du hiu nh gi Nhng thay i trong ru v a y


42/60

Mu Cc dng a y t mu xm tr thnhmu nu sng. Cc dng ru t mu xanhchuyn thnh mu nu vng nht

Bn ngoi V b cc dng a y c bao ph bicht sp

Bn trong Cc t bo ca cc l ru b mt mu.Cc t bo cc dng a y b cht vtiu sinh cht. Hm lng lu hunh tngln trong c hai loi thc vt biu sinh

Vi sinh vt

Quan trc s nhim bnh ca thc vt trong cc iu kin t nhin

Trong tin trnh nghin cu nhng nh hng ca SO2 ln thm thc vt gn ngun

thy rng, thc vt c hoc khng c mt s bnh nht nh, ch yu trn cc l cy ,c th ch th trn s c mt ca cht gy nhim SO2. y khng phi l s bt ng,ti v nh bit lu hunh l cht dit nm rt hu hiu.

Nhng thay i trong tn s gp li v s lan rng ca cc bnh nm l ph thuc vonng SO2, thng c nhn thy trong cc vng trung tm v trung chuyn tngng vi khong cch t u ngun SO2. Seffer v Khedzcoc (1955) tin hnh theodi rng ri vic nhim bnh ca cc l cy v cc l kim nhn cc cy l kim v cccy g h tng bch gn nh my luyn kim Anaconda ( Bang Montana, Hoa K )

pht hin nhiu loi nm g v nm l kim trong mt vi dng Cronartium,coleosporium, Melampsora, Peridermium, Pucciniastrum, Lophodermium,Hypodermav Hypodermella hoc l chng c mt, hoc l chng lm c ch trong cc vng, ti nim c s tn thng cy ln nht (bng 24). S pht trin ca nhiu loi bnh lm cch cy pht trin, thm ch c khi nng SO2 thp ch gy tn thng yu cho thcvt. Linzon (1971) nhn thy rng, nm g Cronartium ribiclia trn cy thng trng hunh b cht hon ton trong vng trung tm c nng SO2 cao, gn Cadberi (Ontario,Canada) chng minh c rng, s c mt ca nm Microsphaera alni trn cy inh

hng v trn cc l cy si sinh trng gn nh my selluloza, l nhng thc vt ch thtt cho SO2 c nng cao trong thnh ph. Lophodermium juniperum thng c trn

Juniperus communis ti nc Anh tr cc vng gn Th Lun n c nng SO2cao.

Cc cy g b yu i di tc dng ca SO2, chng c th tr thnh mn cm hn ivi cc nm bnh v su b , v d nh b n v . Seffe v Khedzcoc (1955) tm thy


43/60

bang Montana (M) s thi mt r cc cy g do nm t Armillaria mellea (Fr.)Quel. Gy ra ch yu trn cc cy g ang b tn thng sng gn ngun nhim SO2.

Bng 24. Tc ng tiu cc ca SO2 kh quyn ln nhiu loi nm cc nhn gybnh cho thc vt trong iu kin t nhin

Cc loi mm Cy ch

Cronartium commandae Pk. Cy thng l kim to sng chen chc

Cronartium harknessii Mein Cy thng l kim to sng chen chc

Cronartium ribicola Fisch. Cy thng trng

Hypodermella laricis Tub Cy l kim

Lophodermium juniperum (Fr.) de N Cy bch trn thng

Lophodermium pinastri (Schrad.) C. Cy thng vng

Melampsora albertens Arth. Cy dng lai chu u

Melampsora occidentalis Jacks. Cy dng c lng qu

Microsphaera alni Cy ing hng, cy si

Pucciniastrum ptulatum (Pers.) Cy linh sam to

Rhytisma acerinum (Pers.) Feries. Cy thch, cy Acer pseudoplatanus L.

Bn ha v s ph bin cc m nha ca cy thch ba l (Acer negundo)

m nha l bnh thng thy mt s loi cy thch. Cc m en thy rt r mttrn ca cc l, l cc m nha. Mi mt m l mt loi nm Rhytisma acerinum(Pers.) Fries. ixit lu hunh v lu hunh trong dung dch l cc thuocs dit nm clin qun viR. acerinum.

Biven v Grinkhol (1976), cng nh Vic v Biven (1976) theo di s lan rng cabnh ny trn cy thch (Acer pseudoplatanus L.) ti Liverpool (nc Anh). H pht hinthy rng c tn ti s l thuc nht nh gia mc cc m nha trn cy thch vnhng nng trung bnh nm tng ng ca SO2 ( bng 25 )


44/60

Bng 25 . S ph thuc ca s xut hin m nha ( do nm Rhytisma acerinum(Pers.) Fries gy nn ) trn cy thch (Acer pseudoplatanus L.) vo nng trung

bnh nm ca SO2 kh quyn

( Ngun :Biven v Grinkhol, 1976)

Mc lan rng ca bnh Nng trung bnh nmca SO2 , mg/cm3

Khng co cc m en , cc l cy sch

Cc m rt tha tht, ch c mt m trn cy hoc thn

Cc m khng thng xuyn , trung bnh khong 10

m trn mt cyCc m rt thng gp, trung bnh khong 2-3 mtrn mt l

Mt lng ln cc m trn l cy, trn mi mt l cth l mt m, trn nhiu l t mt n bn m

Cc m c trn tt c cc l, nhiu m trn mt l

>85

70-85

55-70

40 -55

25-40


45/60

GIM ST SINH HC CHO HYDRO FLORUA

Cc hp cht flo trong khng kh thng gp trng thi kh hydro florua (HF) - dnght cng hoc HF c ht gi trn cc ht ca c nguyn t khc .hydroFlorua ldng c hi nht cho thc vt trong cc hp cht flo. Cc hp cht flo

c nghin cu rt k, v vy y ch xem xt HF.HF cng nh lu hunh dng SO2, u c thc vt tch lutrn u l v quanh mp l. Trong cc trng hp khi nng HFvt qu gi tr ngng, th m cht bt u din ra t uchic l n bn l, theo cc mp l hoc xy ra ng thi theomp l v t u chic l n nch l. Nhng du hiu tc ngcp tnh c xut hin cc thc vt mn cm sng gn cc

ngun HF, chng s yu i khi tng khong cch t u ngunthi. Tc ng ca HF ln thm thc vt c th c minh hobng bn , to ra nhng bn ca nhiu a phng b tcng bi HF, bn ny s phn nh cng v thi gian kodi ca tc ng do ngun HF, cng nh cc hng ch yu cagi v a hnh a phng.

Tn ti nhiu phng php ho hc v c hc khc nhau xcnh nng HF trong kh quyn, t v thc vt. Cc kt qu

phn tch ho hc v c hc c th kt hp vi cc kt qu vphn ng phn hi ca cc thc vt mn cm v min dch trnmt vng no nhm xc nh cc ch tiu hay l nh gi nng HF mt cch tng i trong vng . C mt s thc vt bccao v a y mn cm hoc l min dch i vi tc ng ca HFkh quyn chng c th s dng lm cc cht gim st sinh hchu hiu cho HF (bng 26).

Bng 26. Nhng thc vt mn cm v min dch i

vi tc ng ca HFtrong cc iu kin t nhin (Ngun: Ellison,

1976)

Thc vt rt mn cm

Cy m (Prunus armeniaca L.)


46/60

Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco

Cy Freesia hybride Hort.

Cy Gladiolus hortulanus Bailey

Cy thng: Thng (Pinus sylvestris L.)Vng (Pinus ponderosa Laws.)

Cy vn sam: Picea engelmanni Parry ex. Engelm.

Thng (Picea abies L.)

Xbia (Picea omorika L.)

Picea sitchensis (Bong.) Carr

Thc vt chu ng gii v min dch honton

Cy l kim chu u (Larix decidua Mill.)

Cy linh sam:

C ch (Abies procera Rehd.)

Mt mu (Abies conoolor (Gord. & Glend.)

Hoopes)Cy thit sam (Tsuga heterophylla (Raf.) Sarg.)

II. nh gi cc tn thng do HF gy nn

Cc du hiu tn thng

Phn ng phn hi ca mt s cy thn g l rng v l kim n nng HF no c trong kh quyn c th nhn bit c qua cc m b cht,

mc d l khng b rng. cc cy l kim do tc ng ca HF cc m bcht bt u trn cc phn u l kim nhn (xut hin trong tt c ccma) v sau chuyn dn xung phn l pha di. Mu ca cc phn btn thng thay i t mu xanh sang mu nu nht. Tn thngmnh lm cho l kim b rng. Cng c xut hin s nhim bnh do HF gynn cc l nhn cn non, nhng khng gy tn thng nng hn cc lg.


47/60

S dng phn ng phn hi ca thc vt gim st sinh hc ngunhydroflorua c mt s u im v nhc im (bng 27).

Bng 27. Nhng u im v nhc im tng i ca vic sdng thc vt lm gim st sinh hc HF

(Ngun: Little, 1974)

u im Nhc im

1. C rt nhiu thcvt bc cao v ay mn cm i viflo.

2. Cc thc vt mn

cm c c tnhphn ng li nhngnng flo nhtnh no .

3. Nng flo trong thc vt cth xc nh cmt cch chnh xc.

4. C th thit lpc s ph thucgia tnh mn cmv nng flo.

5. Khi tng nng flo trong

thc vt v trongkhng kh th

cc du hin tnthng c

xut hin r hn.

1. Cc cy mn cm c trng trong nhknh (phng m), trong khng khkhng b nhim bi flo hoc HF, sau cy votrong cc iu kin tnhin.

2. Phn ng phn hi tc ng ca HF

cc cy mn cm khng xy ra ngay lptc.

3. Da vo cc du hiu tn thng khngth xc nh liu lng (nng thi gian)do cc nguyn nhn sau:

- Mt phn flo c nc ma ra tri

- Mt phn flo c th tn ti dng t c

hi hn cho cc thc vt - Trng thi dinh dng cy trng c thnh hng ln s xut hin cc du hiuny

4. Cc du hiu tn thng do HF gynn c th ging cc du hiu gy

Nu trong vng c cc thc vt mn cm v min dch i vi flo,


48/60

th theo s lng v mc xut hin cc du hiu tn thng

c trng ca cc thc vt mn cm c th xc nh ch s

tn thng hoc l nng gy c hi cho thc vt. nh

lng ch s tn th

ng

c xc nh bng cch nh gi bng

mt thng mc tn thng trn bn l v tnh ra %. Cc

phng php thc thi trong phng th nghim l xc nh

chu vi phn l cy b tn thng bng cch o mt phng

hoc chp nh cc phn l cy b tn thng. Cc du hiu tn

thng c th em so snh vi cc ch tiu (v mt s lng) cc

biu hin phn ng phn hi ca tng thc vt ring l hoc l ccnhm thc vt - gim st sinh hc, sinh trng trn cc v tr chn

mu hoc l ti cc im tin hnh gim st.

Ging nh cc cht gy nhim khc, vic xc nh s c mt ca HF trong kh

quyn ch da theo cc du hiu tn thng ca thc vt l kt qu cha ng tin cy

(bng 27). Thc vt c th khng c phn ng phn hi ln mt liu lng (nng X

thi gian) no ca HF, khi m cy vn cha mt ln b nh hng v cha tch lu

mt lng HF tng ng. Thm ch trong cc trng hp nh th phn ng phn hi li

c th xy ra chm hn do nhit khng kh thp hoc do cc cht dinh dng khng

. Phn ng phn hi s thiu ht nc, nhit khng kh thp v vt k sinh khng

bt buc (Botrytis) c th rt ging phn ng ca chng phn hi li tc ng ca HF.

xc nh mt cch chnh xc cc tn thng ca thc vt do tc ng ca HF kh

quyn gy nn trong vng nh sn, cc kt qu gim st bng cc du tch v hmlng HF trong thc vt v nu c th th s dng lun cc kt qu v nng HF trong

kh quyn

Phn tch ho hc


49/60

Flo (F) l nguyn t t nhin c trong cc m thc vt dng mui florua. Trong

thi k sinh dng nhng iu kin bnh thng l ca nhiu thc vt ch lu khong

0,05 - 0,10 10-3 % F. V th cc mc ng nn ca F cn phi c nh gi sau khi

nhn c kt qu phn tch ho hc trong tng phn ring r ca thc vt.

xc nh hm lng Florua trong cc m thc vt c th s dng mt s phng

php. Kuk v nnk. (1976) xut phng php mi nht c s dng rng ri trong

thc t, l phng php ion chn lc cho php xc nh hm lng florua trong thc

vt rt nhanh v rt chnh xc.

chnh xc ca vic nh lng florua trong cc mu cy ph thuc vo mc cn

thn khi chun b v x l mu trc khi phn tch (bng 28). Cc mu cn phi ra

ring. Cc ht bi v lng florua dng ht cn phi c lo b.Bng 28. Chun b mu thc vt phn tch florua ((Ngun: Kuk, 1976)

Ra

Cc mu cn phi ra cn thn loi b ht bi v cc ht rn khc

1. Ra cc mu m vi ln trong dung dch ra (hn hp EDTK)

2. X nhiu ln trong nc khng c ion (nc ct 2 ln)

Phi khCc mu cn c sy kho nhit 60-80 0C trong khong 12- 48 gi tu theo tnh

cht ca cc m

nhit qua cao v qu lu c th lm bay mt florua

Nghin mu

Cc mu phi c nghin nh n mt khi ng nht v ry qua ry c 30 l trn 1

cm

trnh tht thot florua do bay hi t cc mu, vic sy khi phi c thc hin

nhit thp. Khi phn tch, cc mu cn phi trn u v nghin nh

S dng thc vt lm ch th sinh hc nhim kh quyn do florua gy nn v xc nh

ngung, tc v mc nhim s rt thc t, nu kt qu quan trc du hiu tn


50/60

thng c xem xt ng thi hoc theo cc kt qu phn tch hm lng florua trong

cc thc vt cho

III. Gim st sinh hc florua nh thc vt bc cao

Cy m

Cy m ((Prunus armeniaca L.) rt mn cm i vi florua nng thp./ Phn ng

phn hi tc ng ca florua ging phn ln cc phn ng cc cy thn g l to mn

cm khc. Cc du hiu tn thng do florua gy nn c xut hin u tin theo mp

cc l cy m. Nhng phn b tn htowng, cc m cht b mt mu, c dng hnh bn

nguyt (ng knh 1- 3 cm), chng ko di n khi s hoi t khng lan rng thm

theo mp l na. Cc du hiu ny c th hin trn hnh 32. ng vch mu nu

nht rt b l s phn chia gia cc m cht v ccs m songs ca l m sng c mu

xanh. M cht c th d nhn bit, nhng cc l vn khong b rng. Mn cm nht i

vi tc ng ca florua l cc l non ang pht trin mnh, chng thng gp cc chi

r (hoc cnh bn). C ngha ti cc im m cc dng mi c to thnh pht trin rt

nhanh

Cy l kim h tng bch

Nh bit, rt nhiu cy g l kim mn cm vi tc ng ca florua (hnh 33) nhhng ca florua do pht thi ca cc nh my lin hp sn xut v ch bin nhm v

ccs nh my sn xt phn bn, ln cc cy l kim khc nhau c phn nh trong nhiu

nghin cu. c tha nhn nhiu nht nh mt chit th sinh hc cho florua l hai

dng cy l kim Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco v cy thng vng (Pinus

ponderosa Laws.).

CyPseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco

Treshow v nnk. (1967) thc hin bn lt vt bt u t nh my phn phootsphat, vi

mc ch xc nh phn ng phn hi ca 10 cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco

trong ba im quan trc dc theo lt ct. V tr mi a im quan trc trn lt ct c


51/60

xc nh cng vi s tnh ton hm lng trung bnh ca florua trong cc l kim. Cc

cy g nhm A (nhm i chng) nm xa ngun florua nht so vi cc nhm khc;

nng trung bnh ca florua trong cc l kim ca cy g nhm A l 50 ppm v thp

hn. Nhm B l nhm trung chuyn tnh theo khong cc t u ngun: nng trung

bnh ca florua trong cc l kim ca nm B nm trong khong 52 -200ppm. Cc cy

nhm C nm gn ngun, ni m nng trung bnh ca florua trong l kim ln hn 200

ppm. Trong tt c cc im quan trc xc nh c s tng thm b rng (theo bn

knh) cy, chiu di cc l nhn v khi lng kh trc khi nh my phn ln i vo

sn xut, cng nh trong sut bn nm hot ng. S tng thm b rng c xc nh

bng phng php khoan xuyn tm. Mooux mt cy chn ra ba cnh, trn cc cnh

xc nh chiu di cc l nhn v khi lng cht kh ca 100 g l kim . Cc phn cnli ca cc l kim dng xc nh hm lng florua

S gia tng chu vi thn cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco b gim xung nu

nh tng nng trung bnh ca Florua trong l kim (bng 29), thm ch trong cc

trng hp, khi m cc du hiu tn thng khng nhn thy c r rng

Bng 29. Thay i s sinh trng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.), nh phn

ng phn hi tc ng ca florua c thi ra t nh my phn ln, sau bn nmhot ng

(Ngun: Treshow, 1967)

Ch tiu NhmA (200 ppm HF)

S tng thm b

rng , mm

1,47 1,16 1,10*

di cc l kim,

mm

26,3 24,3* 24,2*

Khi lng kh

(100 g l kim)

0,68 0,68 0,63


52/60

* Nhng gi tr ny khc nhau ch yu so vi cc phng n i chng

S km hm vic tng thm b rng, thm ch khi khng c cc du hiu tn thng r

rng c xem nh l phn ng quan trng nht ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.)

Franco phn hi li tc ng ca florua. Treshow v nnk., xc nh mt cch thnh

cng ngng nng florua, m trong ngng thy c qu trnh sinh trng thn

g chm li khng c cc du hiu tc ng khc ca florua. iu ny xy ra khi nng

trung bnh ca florua trong l kim l 100-200 ppm (bng 30) . Cc du hiu tn

thng ca l kim c xut hin khi nng florua ln hn 200 ppm, cy bt u cht

khi nng florua ln hn 500 ppm.

S ln ln rt nhanh ca cc l kim cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l du

hiu sm nht v s tch lu florua. Nhng vic tng nng trong l kim s lm gimbt chiu di trung bnh cc l kim (bng 29)

Bng 30 . Phn ng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tc

ng c florua theo hm lng florua trong l kim

(Ngun: Treshow v nnk., 1967)

Phn ng phn hi Nng florua trong l kim, ppmGin on s trng thnh nhng khng

c du hiu tn thng

Ngun: Treshow v nnk., 1967)

Tn thng cc l kim > 200Cy b cht >500

Nhiu nghin cu chng minh rng, cyPseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l thc

vt ch thi sinh hc mn cm i vi florua. Bi v cy Pseudolsuga menziesii l thc

vt nhiu nm, vic nh gi s phn trin ca cc cy ny trong sut thi gian di cc

vng ln cn ngun thi florua c th xem nh l tiu ch tc ng lin tc tt nht n

cht lng khng kh lin quan n florua

Cy thng vng ((Pinus ponderosa Laws.)

Cy thng vng phng Ty (Pinus ponderosa Laws.), l cy bn a chnh cc vng

pha ty thuc Bc M. Adams v nnk., (1956) tin hnh cc nghin cu trn mt phm


53/60

vi rng v nh hng ca florua ln cc cy thng vng non trong cc vng xung quanh

thnh ph Spocan (Bang Wasington, Hoa K).

Trn ba trm nghin cu c b tr xung quanh ngun florua c b phn gim st t

ng nhm kim tra lng florua xm nhp vo kh quyn. Trn tt c cc trm ny thit

k nhiu thng dng c dung tch khong 20 l v trng ln cc cy thng vng non,

khong 5 nm tui, mi thng trng 4 cy. Kim tra nghin cu nh k cc cy non,

adams v nhiu cng s ca mnh xc nh c mc tn thng v s lng ca cc

l kim v tnh ton ch s tn thng ca tng l kim, ch s tn thng ca tng cy

non v ch s trung bnh cho vng xt v tng th (bng 31). Trn mi trm tm ra c

ng thng ph thuc gia mc tn thng trung bnh ca cc l kim v nng trung

bnh ca florua trong kh quyn.Khi tin hnh cc nghin cu khc vi cy thng vng, nhn thy rng , bn vi mi

tun (canxi cacbonat) ln cc l kim, kt qu l c phn ng gia vi vi lng florua

trong khng kh to thnh canxi florua,, n ngn cn s thm florua vo trong cc l

kim. Khi so snh cc cy c bn vi v cc cy khng c bn vi c th tch ra

c hiu lc tc ng ca florua ln s pht trin ca thc vt v phn ng phn hi

ca n.Bng 31. Tnh ton nhng tn thng cc cay thng vng non (Pinusponderosa

Laws.) do tc ng ca florua ti cca im chn mu

(Ngun: Adams v nnk., 1956)

Tnh ch s tn thng ca cc l kim

1/ Ly 1% cc l kim b rng c ma lm mu vt

2. o chiu di cc phn l kim b rng v ton b chiu di ca chng

Ch s tn thng ca cc l kim = Chiu di cc phn l kim b rng/ Chiu di trung

bnh cc l kim X100

Tnh ch s tn thng ca tng cy g


54/60

Ch s tn thng ca cy g = Ch s tn thng ca cc l kim X % l kim b rng/

100

Tnh ch s trung bnh cho vng xt v tng th

Ch s trung bnh cho vng xt v tng th = ch s trung bnh s tn thng ca tng

cy theo tt c cc cy.

Cy Gladiolus hortulanus Bailey v cy Freesia hybride Hort.

Nh bit, c rt nhiu ging nh Gladiolus hortulanus Bailey, Freesia hybride Hort.,

tulipa, cy li dng (Iris), loa kn (Iilium), thu tin ((Narcissus) v nhiu cy mt thn

g khc mn cm i vi florua kh quyn. Gladiolus hortulanus Bailey c s dng

rng ri nht lm ch th sinh hc nhim florua

Gladiolus hortulanus Bailey Gladiolus hortulanus Bailey (bng 32) . nh gi nng ca florua cn xem xt

phn ng phn hi xut hin khi c s tn thng ph thuc vo ging ca Gladiolushortulanus Bailey v liu lng florua (nng X thi gian). Nhng m hoi t thngxut hin trn u ngn l, sau lan rng xung di theo b mt ca chic l hoc ltheo mp l, hoc l ng thi theo mp l v theo chiu ngang ( hnh 31). Cth thit lp c s ph thuc gia din tch tn thng ca l(tnh ra %) v nng florua trong cc m ca l thc vt. Nhngs ph thuc gia din tch tn thng ca l (tnh ra %), nng

florua trong cc l thc vt v nng florua trong kh quyn th khng th thit lp c.


55/60

Nu trong vng c cc thc vt mn cm v min dch i vi flo, th theo s lng

v mc xut hin cc du hiu tn th ng c trng cacc thc vt mn cm c

th xc nh ch s tn thng hoc l nng gy c hi cho thc vt. nh lng ch

s tn thng c xc nh bng cch nh gi bng mtthng mc tn thng trn

bn l v tnh ra %. Cc ph ng php thc thi trong phng thnghim l xc nh

chu vi phn l cy b tn thng bng cch o mt phnghoc chp nh cc phn l

cy b tn thng. Cc du hiu tn thng c th em sosnh vi cc ch tiu (v mt

s lng) cc biu hin phn ng phn hi ca tng thc vtring l hoc l cc nhm

thc vt - gim st sinh hc, sinh trng trn cc v tr chnmu hoc l ti cc im

tin h nh gi m st.


56/60

Loan dnh

Ging nh cc cht gy nhim khc, vic xc nh s c mt ca HF trong kh quynch da theo cc du hiu tn thng ca thc vt l kt qu cha ng tin cy (bng27). Thc vt c th khng c phn ng phn hi ln mt liu lng (nng X thigian) no ca HF, khi m cy vn cha mt ln b nh hng v cha tch lu mtlng HF tng ng. Thm ch trong cc trng hp nh th phn ng phn hi li c

th xy ra chm hn do nhit khng kh thp hoc do cc cht dinh dng khng .Phn ng phn hi s thiu ht nc, nhit khng kh thp v vt k sinh khng bt

buc (Botrytis) c th rt ging phn ng ca chng phn hi li tc ng ca HF. xc nh mt cch chnh xc cc tn thng ca thc vt do tc ng ca HF kh quyngy nn trong vng nh sn, cc kt qu gim st bng cc du tch v hm lng HFtrong thc vt v nu c th th s dng lun cc kt qu v nng HF trong kh quynPhn tch ho hcFlo (F) l nguyn t t nhin c trong cc m thc vt dng mui florua. Trong thik sinh dng nhng iu kin bnh thng l ca nhiu thc vt ch lu khong 0,05 -

0,10 10-3 % F. V th cc mc ng nn ca F cn phi c nh gi sau khi nhnc kt qu phn tch ho hc trong tng phn ring r ca thc vt. xc nh hm lng Florua trong cc m thc vt c th s dng mt s phng

php. Kuk v nnk. (1976) xut phng php mi nht c s dng rng ri trongthc t, l phng php ion chn lc cho php xc nh hm lng florua trong thcvt rt nhanh v rt chnh xc. chnh xc ca vic nh lng florua trong cc mu cy ph thuc vo mc cnthn khi chun b v x l mu trc khi phn tch (bng 28). Cc mu cn phi raring. Cc ht bi v lng florua dng ht cn phi c lo b.Bng 28. Chun b mu thc vt phn tch florua ((Ngun: Kuk, 1976)

RaCc mu cn phi ra cn thn loi b ht bi v cc ht rn khc1. Ra cc mu m vi ln trong dung dch ra (hn hp EDTK)2. X nhiu ln trong nc khng c ion (nc ct 2 ln)

Phi khCc mu cn c sy kho nhit 60-80 0C trong khong 12- 48 gi tu theo tnhcht ca cc m nhit qua cao v qu lu c th lm bay mt florua


57/60

Nghin muCc mu phi c nghin nh n mt khi ng nht v ry qua ry c 30 ltrn 1 cm trnh tht thot florua do bay hi t cc mu, vic sy khi phi c thc hin nhit thp. Khi phn tch, cc mu cn phi trn u v nghin nh

S dng thc vt lm ch th sinh hc nhim kh quyn do florua gy nn v xc nhngung, tc v mc nhim s rt thc t, nu kt qu quan trc du hiu tnthng c xem xt ng thi hoc theo cc kt qu phn tch hm lng florua trongcc thc vt choIII. Gim st sinh hc florua nh thc vt bc caoCy m ((Prunus armeniaca L.)) rt mn cm i vi florua nng thp./ Phn ng

phn hi tc ng ca florua ging phn ln cc phn ng cc cy thn g l to mncm khc. Cc du hiu tn thng do florua gy nn c xut hin u tin theo mpcc l cy m. Nhng phn b tn htowng, cc m cht b mt mu, c dng hnh bnnguyt (ng knh 1- 3 cm), chng ko di n khi s hoi t khng lan rng thm theo

mp l na. Cc du hiu ny c th hin trn hnh 32. ng vch mu nu nhtrt b l s phn chia gia cc m cht v ccs m songs ca l m sng c mu xanh.

M cht c th d nhn bit, nhng cc l vn khong b rng. Mn cm nht i vi tcng ca florua l cc l non ang pht trin mnh, chng thng gp cc chi r(hoc cnh bn). C ngha ti cc im m cc dng mi c to thnh pht trin rtnhanhCy l kim h tng bch

Nh bit, rt nhiu cy g l kim mn cm vi tc ng ca florua (hnh 33) nhhng ca florua do pht thi ca cc nh my lin hp sn xut v ch bin nhm v

ccs nh my sn xt phn bn, ln cc cy l kim khc nhau c phn nh trong nhiunghin cu. c tha nhn nhiu nht nh mt chit th sinh hc cho florua l haidng cy l kim Cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco v cy thng vng (Pinus

ponderosa Laws.).CyPseudolsuga menziesii (Mirb.) FrancoTreshow v nnk. (1967) thc hin bn lt vt bt u t nh my phn phootsphat, vimc ch xc nh phn ng phn hi ca 10 cyPseudolsuga menziesii (Mirb.) Francotrong ba im quan trc dc theo lt ct. V tr mi a im quan trc trn lt ct c

xc nh cng vi s tnh ton hm lng trung bnh ca florua trong cc l kim. Cc cyg nhm A (nhm i chng) nm xa ngun florua nht so vi cc nhm khc; nng

trung bnh ca florua trong cc l kim ca cy g nhm A l 50 ppm v thp hn. NhmB l nhm trung chuyn tnh theo khong cc t u ngun: nng trung bnh caflorua trong cc l kim ca nm B nm trong khong 52 -200ppm. Cc cy nhm C nmgn ngun, ni m nng trung bnh ca florua trong l kim ln hn 200 ppm. Trongtt c cc im quan trc xc nh c s tng thm b rng (theo bn knh) cy, chiudi cc l nhn v khi lng kh trc khi nh my phn ln i vo sn xut, cng nhtrong sut bn nm hot ng. S tng thm b rng c xc nh bng phng phpkhoan xuyn tm. Mooux mt cy chn ra ba cnh, trn cc cnh xc nh chiu di


58/60

cc l nhn v khi lng cht kh ca 100 g l kim . Cc phn cn li ca cc l kimdng xc nh hm lng floruaS gia tng chu vi thn cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco b gim xung nu nhtng nng trung bnh ca Florua trong l kim (bng 29), thm ch trong cc trnghp, khi m cc du hiu tn thng khng nhn thy c r rng

Bng 29. Thay i s sinh trng ca cyPseudolsuga menziesii (Mirb.), nh phn ngphn hi tc ng ca florua c thi ra t nh my phn ln, sau bn nm hotng (Ngun: Treshow, 1967)C tiu Nhm

A (200 ppm HF)

S tng thm brng ,mm

1,47 1,16 1,10*

di cc l kim,mm

26,3 24,3* 24,2*

Khi lng kh(100 g l kim)

0,68 0,68 0,63

* Nhng gi tr ny khc nhau ch yu so vi cc phng n i chngS km hm vic tng thm b rng, thm ch khi khng c cc du hiu tn thng rrng c xem nh l phn ng quan trng nht ca cy Pseudolsuga menziesii(Mirb.) Franco phn hi li tc ng ca florua. Treshow v nnk., xc nh mt cchthnh cng ngng nng florua, m trong ngng thy c qu trnh sinh trngthn g chm li khng coscacs du hiu tc ng khc ca florua. iu ny xy ra khinng trung bnh ca florua trong l kim l 100-200 ppm (bng 30) . Cc du hiu tn

thng ca l kim c xut hin khi nng florua ln hn 200 ppm, cy bt u chtkhi nng florua ln hn 500 ppm.S ln ln rt nhanh ca cc l kim cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l duhiu sm nht v s tch lu florua. Nhng vic tng nng trong l kim s lm gimbt chiu di trung bnh cc l kim (bng 29)

Bng 30 . Phn ng ca cy Pseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco phn hi li tcng c florua theo hm lng florua trong l kim (Ngun: Treshow v nnk., 1967)

Phn ng phn hi Nng florua trong l kim, ppmGin on s trng thnh nhng khngc du hiu tn thng

Ngun: Treshow v nnk., 1967)

Tn thng cc l kim > 200Cy b cht >500

Nhiu nghin cu chng minh rng, cyPseudolsuga menziesii (Mirb.) Franco l thcvt ch thi sinh hc mn cm i vi florua. Bi v cy Pseudolsuga menziesii l thc vtnhiu nm, vic nh gi s phn trin ca cc cy ny trong sut thi gian di cc


59/60

vng ln cn ngun thi florua c th xem nh l tiu ch tc ng lin tc tt nht ncht lng khng kh lin quan n floruaCy thn

Documents

Chit Hi Khong Khi