Ths. Biện Thủy Tiên

CHẤN THƯƠNG MẮT

ĐẠI CƯƠNG 0,4% gây mù

Một cấp cứu nhãn khoa

Hay gặp trong sản xuất nông nghiệp,

công nghiệp, sinh hoạt

Nguyên nhân: 3 loại

Cơ học

Vật lý

Hóa học

CHẤN THƯƠNG MẮT

Chấn thương mi mắt

Chấn thương lệ bộ

Chấn thương nhãn cầu

Chấn thương mi mắt Đụng giập

Tụ máu dưới da mi ngay sau chấn thương, khỏi sau 1 – 2 tuần

Tụ máu xuất hiện chậm 24h sau chấn thương do tổn thương các vùng lân cận

Vết thương: rách da, tổn thương cơ vòng cung mi, đứt sụn mi, đứt lệ quản. Xử trí:

Vết thương không xuyên qua mi: gây tê tại chỗ, cắt lọc tiết kiệm, khâu hai mép vết thương, dùng kháng sinh

Chấn thương mi mắt Vết thương xuyên qua mi mắt: 5 nguyên tắc

Đặt lại các tổ chức rách đúng vào vị trí giải phẫu

Vết thương rách mi và bờ mi, phải bắt đầu khâu từ bờ tự do

Mi bị rách rời 2 góc mắt: khâu 2 góc trước

Dây chằng bị đứt: khâu nối hoặc khâu đính vào màng xương

Nếu kèm vết thương xuyên nhãn cầu: ưu tiên xử trí trước rồi mới khâu mi.

Chấn thương lệ bộ Tuyến lệ: ít tổn thương, có thể bị đẩy rời khỏi

vị trí → khâu vào phần mềm/cắt bỏ

Lệ quản: thường bị cắt đứt khi bị vết thương

góc trong mi → tạo điều kiện cho lệ quản

lành sẹo dựa trên que thông

Túi lệ: thường phối hợp các vết thương

xương thành trong hốc mắt

→ Xử trí cấp cứu hạn chế, đợi một thời gian

sau vết thương xương ổn định

Hậu quả: viêm mủ túi lệ 2 – 3 tháng sau.

Chấn thương nhãn cầu

Nhãn cầu kín

Chấn thương

đụng giập

Rách phiến

Xước giác mạc

Ngoại vật giác mạc

Nhãn cầu hở

Vỡ nhãn cầu

Rách nhãn cầu

Vết thương xuyên chột

Ngoại vật nội nhãn

Vết thương

xuyên thấu

Rách phiến Xước giác mạc: nông khó thấy

Chẩn đoán: tiền sử chấn thương, mắt bị kích

ứng, nghiệm pháp thuốc nhuộm (+)

Điều trị: kháng sinh tại chỗ

Ngoại vật giác mạc: do mảnh kim loại văng khi

mài dũa, dụi

Ngoại vật nông: nhỏ dicain 1%, dùng mũi kim

gạt ngoại vật, nhỏ kháng sinh tại chỗ

Ngoại vật sâu trong giác mạc khó thấy: nhỏ

kháng sinh tại chỗ, chuyển nhanh đến tuyến

chuyên khoa

Chấn thương đụng giập Do chấn thương trực tiếp bởi một vật tù cùn.

Gồm:

Xuất huyết tiền phòng

Rách chân mống mắt

Đụng giập thủy tinh thể

Xuất huyết trong pha lê thể

Rách võng mạc

Vỡ củng mạc

1.1 CƠ CHẾ TỔN HẠI DO CHẤN THƯƠNG ĐỤNG DẬP

Xuất huyết tiền phòng Máu chảy từ mống mắt, thể mi thành một lớp có giới

hạn nằm ngang. Mới có màu đỏ tươi, cũ đóng cục

màu đỏ thẩm

Xử trí:

Nội khoa: Nằm nghỉ tại giường, đầu cao 300

Uống nhiều nước (1 lít/5 phút). CCĐ: cao

huyết áp, cắt 2/3 dạ dày, glaucoma

Vitamin C, kháng sinh, tiêm Hyasa…

→ Theo dõi:

Chảy máu tái phát: 3 – 5 ngày sau chấn thương

Tăng nhãn áp thứ phát

Xuất huyết tiền phòng

Phẫu thuật: mục đích

Chống tăng nhãn áp thứ phát

Chống dính góc tiền phòng

→ thời điểm mổ tốt nhất là 5 – 7 ngày sau

chấn thương

Rách chân mống mắt: đồng tử thường bị

méo, PXAS thường yếu hay mất

Đụng giập thủy tinh thể

Lệch thủy tinh thể từng phần:

Tiền phòng không đều

Mống mắt rung rinh khi nhãn cầu di động

Lệch thủy tinh thể toàn phần: ít gặp hơn

Lệch ra tiền phòng trông như giọt dầu

→ Gây viêm mống mắt thể mi, tăng nhãn áp

thứ phát sớm

Lệch vào trong pha lê thể

Xuất huyết pha lê thể: do vỡ mạch

máu của võng mạc hay hắc mạc

Thị lực giảm nhanh

Ánh đồng tử mất hoặc giảm

→ Biến chứng:

Tăng nhãn áp thứ phát

Tổ chức hóa pha lê thể với viêm

võng mạc tăng sinh hoặc bong võng

mạc

Rách võng mạc: gây chớp sáng

trước mắt. Về sau, chỗ rách bị phù,

thấm dịch và võng mạc bị bong →

nhìn đường thẳng sẽ bị cong, thị

trường thu hẹp, thị lực giảm

Vỡ củng mạc: chẩn đoán đặt ra khi

mắt bị chấn thương với tiền phòng đầy

máu, mắt mềm, phù kết mạc khu trú,

phản ứng thể mi (+). Thám sát ngay

nếu nghi vỡ nhãn cầu

Vết thương xuyên thủng

nhãn cầu Đặc điểm:

Các tổ chức nội nhãn có thể bị tổn thương,

phá hủy hoặc phòi ra ngoài

Dễ gây nhiễm khuẩn

Gây rối loạn chất dịch trong nhãn cầu → ảnh

hưởng dinh dưỡng các tổ chức trong mắt

Biến chứng nhãn viêm giao cảm cho mắt lành

→ vết thương xuyên thủng thường hay làm

hỏng mắt và dẫn tới mù lòa

Vết thương xuyên thủng

nhãn cầu

Vết thương xuyên giác mạc

Rách nhỏ: giác mạc tự đóng kín, độ sâu tiền

phòng bình thường. Cần phát hiện viêm mống

mắt, thể mi

Rách rộng hay bị kẹt mống mắt, tiền phòng xẹp

Vết thương xuyên củng mạc

Phía trước: dễ phát hiện do thể mi, dịch kính bị

kẹt vào mép vết mổ

Phía sau: thị lực giảm, mắt mềm, ánh đồng tử

giảm

Vết thương xuyên thủng nhãn

cầu Vết thương xuyên có dị vật nội nhãn: chẩn đoán nhờ

Tiền sử chấn thương

Vết tích của tổn thương trên mắt

Dị vật cản quang: Xquang hốc mắt thẳng nghiêng

Dị vật không cản quang: siêu âm B

Sơ cấp cứu vết thương xuyên nhãn cầu

Kháng sinh tại chỗ, toàn thân

Giảm đau

Tiêm huyết thanh chống uốn ván

Băng mắt rồi chuyển ngay tuyến chuyên khoa

Không nên: Kéo, gắp các tổ chức trong mắt

Tra thuốc mỡ trước khi khâu kín vết thương

Kim loại Không kim loại

Độc Không độc Độc Không độc

Chì

Kẽm

Kền

Nhôm

Đồng

Sắt

Vàng

Bạc

Bạch kim

Chất liệu

thực vật

Vải vóc

Lông

Đá

Thủy tinh

Sứ

Carbon

Một vài loại

plastics

- Phân loại bản chất Ngoại vật

BỎNG MẮT

Cấp cứu nhãn khoa đặc biệt

Thái độ xử trí bước đầu có vai trò

quyết định đối với tiên lượng bệnh

Bệnh căn

Bỏng mắt do hóa chất

Bỏng nhiệt

Bỏng do bức xạ

Bỏng mắt do hóa chất Bỏng do acid: loãng gây tổn thương nhẹ

và nông, đặc gây hoại tử rất nặng

Acid không tỏa lan theo chiều sâu vào

trong các mô của mắt → gây tổn thương

ngay từ đầu

Acid gây hoại tử đột ngột và đông các

protein bề mặt mắt → ngăn cản sự tỏa lan

của hóa chất

Acid hữu cơ ít độc hơn acid vô cơ

Bỏng mắt do hóa chất Bỏng do base: bỏng trầm trọng nhất do sự tỏa

lan vào mắt theo bề rộng và sâu, tác dụng liên tục nhiều ngày, khó tiên lượng ngay lúc đầu

Base kết hợp với protein tế bào, làm tan rã tế bào và nhuyễn mô → base thâm nhập dễ hơn

Nguy hiểm nhất là: NaOH, KOH, nhóm amoni và các hợp chất của nó, vôi và xi măng

Biến chứng thứ phát rất nặng: viêm màng bồ đào trước, đục thủy tinh thể, glaucoma, khô mắt

Các hóa chất khác: các dung môi, các chất tẩy rửa

Phân loại và tiên lượng ĐỘ TỔN THƯƠNG TIÊN LƯỢNG

Nhẹ GM: khuyết biểu mô, mờ nhẹ

KM: không dấu hiệu khiếm

dưỡng

Không có/có ít sẹo GM

Thị lực giảm 1 -2 hàng

Trung

bình

GM: đục trung bình, nhìn rõ

chi tiết mống mắt

KM: ít/không có khiếm

dưỡng

Sẹo GM trung bình

Tân mạch ngoại vi

giác mạc

Thị lực giảm 2 – 7

hàng

Trung

bình

nặng

GM: đục mờ, không nhìn rõ

chi tiết mống mắt

KM: khiếm dưỡng < 1/3 chu

vi rìa

Thời gian liền sẹo kéo

dài. Giác mạc bị sẹo

và có tân mạch

Thị lực < 1/10

Phân loại và tiên lượng ĐỘ TỔN THƯƠNG TIÊN LƯỢNG

Nặng GM: trắng mờ, không

nhìn rõ chi tiết đồng tử

KM: khiếm dưỡng 1/3

– 2/3 chu vi rìa

Thời gian liền sẹo lâu

Có thể loét hoặc

thủng

Sẹo GM, tân mạch,

thị lực đếm ngón tay

Rất

nặng

GM: hoàn toàn trắng,

không thấy đồng tử

KM: khiếm dưỡng

> 2/3 chu vi rìa

Lâu lành, thường bị

loét thủng

Sẹo, tân mạch trầm

trọng, có thể teo nhãn

Bỏng nhiệt

Ít nguy hiểm cho mắt vì nhãn cầu được bảo vệ

bằng phản xạ chớp mắt và lớp nước mắt

Tổn thương mi có thể nặng và gây biến chứng co

rút mi

Bỏng do bức xạ

Tia cực tím: 6 – 10h sau khi phơi nắng, đau dữ

dội, chảy nước mắt, sợ ánh sáng, co quắp mi, phù

kết mạc → khỏi trong vài ngày, không di chứng

Do ánh sáng: khi quan sát nhật thực gây bỏng

hoàng điểm. Dấu hiệu: lóa mắt, mờ mắt dần tăng

thành ám điểm. Phù hoàng điểm, sẹo hoàng điểm,

mất thị lực trung tâm

Xử trí Nguyên tắc chung: 5 nguyên tắc

Loại bỏ ngay chất gây bỏng ra ngoài, rửa sạch

bằng nước sạch sẵn có

Chống đau

Chống nhiễm khuẩn

Chống dính mi (tra thuốc mỡ, không được

băng chặt mắt)

Chống thiếu dinh dưỡng ở giác mạc (dùng

thuốc dãn mạch), tăng cường sức đề kháng

của cơ thể

Xử trí Nguyên tắc xử lí riêng

Bỏng nóng thường gây dính mi cầu

Lấy hết dị vật gây bỏng còn trong mắt

Rửa mắt. Nhỏ thuốc sát khuẩn. Chống dính

Tăng cường dinh dưỡng giác mạc

An thần, giảm đau

Bỏng do hóa chất: như trên đặc biệt bỏng do

Vôi: Gây tê tại chỗ, không rửa mắt ngay từ đâu,

dùng kẹp lấy hết vôi cục còn, rửa mắt bằng nước

đường hoặc huyết thanh đẳng trương

Phospho: nhỏ đồng sulfate 0,5%