Chương 5: Lời nguyền tài nguyên" Chương 5: Lời nguyền tài nguyên" và chiến lược khai thác khoáng và chiến lược khai thác khoáng

sảnsản

Lời giới thiệuLời giới thiệu

Đối với mỗi quốc gia, TNKS có vai trò quan Đối với mỗi quốc gia, TNKS có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội. trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên dựa vào nguồn tài nguyên quý Tuy nhiên dựa vào nguồn tài nguyên quý giá được xem là nguồn nội lực và lợi thế so giá được xem là nguồn nội lực và lợi thế so sánh, mỗi quốc gia lại có những chiến lược sánh, mỗi quốc gia lại có những chiến lược khác nhau để khai thác và sử dụng cho khác nhau để khai thác và sử dụng cho mục tiêu phát triển và do vậy kết quả mục tiêu phát triển và do vậy kết quả mang lại cũng khác nhau. mang lại cũng khác nhau.

Trên thực tế, có những quốc gia vốn rất Trên thực tế, có những quốc gia vốn rất giàu nguồn tài nguyên khoáng sản đã tiến giàu nguồn tài nguyên khoáng sản đã tiến hành công cuộc công nghiệp hóa và hiện hành công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa thành công nhờ nguồn nội lực này, đại hóa thành công nhờ nguồn nội lực này, thực sự đưa đất nước đi lên thành một thực sự đưa đất nước đi lên thành một quốc gia giàu có; quốc gia giàu có;

Nhưng cũng có những quốc gia vốn chẳng có Nhưng cũng có những quốc gia vốn chẳng có mấy nguồn nội lực này cũng lại rất thành mấy nguồn nội lực này cũng lại rất thành công trong công cuộc phát triển của mình công trong công cuộc phát triển của mình nhờ biết biến nguồn ngoại lực thành nội lực.nhờ biết biến nguồn ngoại lực thành nội lực.

Việc khai thác tài nguyên khoáng sản trên thế Việc khai thác tài nguyên khoáng sản trên thế giới trong một vài thập niên gần đây đã và giới trong một vài thập niên gần đây đã và đang trở nên nóng bỏng hơn khi mà những đang trở nên nóng bỏng hơn khi mà những tác động khôn lường về môi sinh và môi tác động khôn lường về môi sinh và môi trường của quá trình khai thác khoáng sản trường của quá trình khai thác khoáng sản ngày càng tăng lên và mang đến những hậu ngày càng tăng lên và mang đến những hậu quả to lớn cho xã hội. quả to lớn cho xã hội.

Không chỉ vậy, một vấn đề lớn đã nổi lên: Không chỉ vậy, một vấn đề lớn đã nổi lên: Nhiều Nhiều quốc gia rất giàu tài nguyên khoáng sản song quốc gia rất giàu tài nguyên khoáng sản song ngành công nghiệp này sau nhiều thập kỷ được ngành công nghiệp này sau nhiều thập kỷ được đầu tư phát triển lớn nhưng đã không mang lại đầu tư phát triển lớn nhưng đã không mang lại sự thịnh vượng cần có cho đất nước của họ. sự thịnh vượng cần có cho đất nước của họ. Càng khai thác tài nguyên để xuất khẩu thì sự Càng khai thác tài nguyên để xuất khẩu thì sự phân hóa và bất công xã hội ngày càng tăng; phân hóa và bất công xã hội ngày càng tăng;

Giới khoa học trên thế giới khi dày công nghiên Giới khoa học trên thế giới khi dày công nghiên cứu về tình trạng này đã gọi rằng đây chính là cứu về tình trạng này đã gọi rằng đây chính là ““Lời nguyền tài nguyên”,Lời nguyền tài nguyên”, sự trả giá cho việc sự trả giá cho việc đi theo con đường bóc lột thiên nhiên để phục đi theo con đường bóc lột thiên nhiên để phục vụ mục tiêu thịnh vượng mà không đạt được.vụ mục tiêu thịnh vượng mà không đạt được.

Lời nguyên tài nguyên trong con mắt của Lời nguyên tài nguyên trong con mắt của giới nghiên cứu với ẩn ý rằng: “của trời giới nghiên cứu với ẩn ý rằng: “của trời cho mà không biết làm lợi; tư tưởng ỷ lại, cho mà không biết làm lợi; tư tưởng ỷ lại, ‘ngồi mát ăn bát vàng’ khi có trong tay ‘ngồi mát ăn bát vàng’ khi có trong tay quá nhiều của cải trời cho”, hay là “sự quá nhiều của cải trời cho”, hay là “sự linh ứng của quy luật thiên nhiên”...; linh ứng của quy luật thiên nhiên”...;

Nhưng thực chất của câu chuyện này chính là Nhưng thực chất của câu chuyện này chính là sự yếu kém của một nền quản trị quốc gia sự yếu kém của một nền quản trị quốc gia thiếu minh bạchthiếu minh bạch..

Trước những tiêu chuẩn mới về xã hội phát Trước những tiêu chuẩn mới về xã hội phát triển bền vững trên toàn cầu, nhiều quốc gia triển bền vững trên toàn cầu, nhiều quốc gia đang tìm mọi cách để thoát khỏi lời nguyên tài đang tìm mọi cách để thoát khỏi lời nguyên tài nguyên, tìm cách đảo ngược tình thế nhưng nguyên, tìm cách đảo ngược tình thế nhưng xem ra sự thành công thì vẫn chưa thấy đâu xem ra sự thành công thì vẫn chưa thấy đâu còn những xáo trộn xã hội thì lại nảy sinh.còn những xáo trộn xã hội thì lại nảy sinh.

Gần đây, với sự khởi xướng của một số nước Gần đây, với sự khởi xướng của một số nước phát triển, Sáng kiến minh bạch trong công phát triển, Sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai khoáng (EITI) đã được đưa ra và nghiệp khai khoáng (EITI) đã được đưa ra và nhận được sự đồng thuận của rất nhiều các nhận được sự đồng thuận của rất nhiều các quốc gia, tập đoàn khai khoáng đa quốc gia và quốc gia, tập đoàn khai khoáng đa quốc gia và các tổ chức nghiên cứu và xã hội dân sự. các tổ chức nghiên cứu và xã hội dân sự.

EITI đang được xem như là một giải pháp tổng EITI đang được xem như là một giải pháp tổng hợp mang tính toàn cầu để thiết lập nên một hợp mang tính toàn cầu để thiết lập nên một chuẩn mực mới cho vấn đề khai thác tài nguyên chuẩn mực mới cho vấn đề khai thác tài nguyên thiên nhiên của các quốc gia trên thế giới, ngăn thiên nhiên của các quốc gia trên thế giới, ngăn chặn “sự linh ứng của quy luật thiên nhiên”... chặn “sự linh ứng của quy luật thiên nhiên”...

Ở Việt Nam những năm gần đây vấn đề Ở Việt Nam những năm gần đây vấn đề khai thác KS và những tác động tiêu cực khai thác KS và những tác động tiêu cực đến môi trường cũng như bài toán kinh tế đến môi trường cũng như bài toán kinh tế tài nguyên đang được đặt ra rất cấp thiết, tài nguyên đang được đặt ra rất cấp thiết, được sự quan tâm lớn của toàn xã hội. được sự quan tâm lớn của toàn xã hội.

Lời nguyền tài nguyên là gi?Lời nguyền tài nguyên là gi?

Cụm từ "Cụm từ "lời nguyên tài nguyênlời nguyên tài nguyên" lần đầu được " lần đầu được Richard Auty dùng trong cuốn sách có tựa đề Richard Auty dùng trong cuốn sách có tựa đề “Duy trì phát triển trong các nền kinh tế khoáng “Duy trì phát triển trong các nền kinh tế khoáng sản” sản”

Giả thuyết lời nguyền tài nguyên vào năm Giả thuyết lời nguyền tài nguyên vào năm 1993. Ông đã chỉ ra rằng:1993. Ông đã chỉ ra rằng:

"không chỉ các quốc gia giàu tài nguyên có thể "không chỉ các quốc gia giàu tài nguyên có thể thất bại trong việc làm lợi từ của trời cho, thậm thất bại trong việc làm lợi từ của trời cho, thậm chí các nước này còn hoạt động kém hiệu quả chí các nước này còn hoạt động kém hiệu quả hơn các nước khác mà thiên nhiên kém ưu đãi hơn các nước khác mà thiên nhiên kém ưu đãi hơn”.hơn”.

Các nghiên cứu cũng cho thấy việc khai thác tài Các nghiên cứu cũng cho thấy việc khai thác tài nguyên thiên nhiên, và thậm chí hơn thế, là nguyên thiên nhiên, và thậm chí hơn thế, là hiện tượng bùng nổ khai thác tài nguyên có thể hiện tượng bùng nổ khai thác tài nguyên có thể gây ra các hậu quả tiêu cực tới tăng trưởng kinh gây ra các hậu quả tiêu cực tới tăng trưởng kinh tế và phát triển con người trong giai đoạn dài.tế và phát triển con người trong giai đoạn dài.

Như vậy, không nên coi tài nguyên thiên nhiên Như vậy, không nên coi tài nguyên thiên nhiên như là vận may vô tận, mà đòi hỏi cách quản lý như là vận may vô tận, mà đòi hỏi cách quản lý kinh tế vĩ mô phù hợp và quản trị hiệu quả, cụ kinh tế vĩ mô phù hợp và quản trị hiệu quả, cụ thể là dưới dạng thể chế minh bạch và có trách thể là dưới dạng thể chế minh bạch và có trách nhiệm giải trình.nhiệm giải trình.

Nhưng để làm được điều đó, điều đầu tiên cần Nhưng để làm được điều đó, điều đầu tiên cần là hiểu rõ hơn lời nguyền tài nguyên xảy ra như là hiểu rõ hơn lời nguyền tài nguyên xảy ra như thế nào và tại sao.thế nào và tại sao.

Hai thành phần cơ bản của lời nguyền tài Hai thành phần cơ bản của lời nguyền tài nguyên không nằm ngoài cái gọi là: nguyên không nằm ngoài cái gọi là:

1) Căn bệnh Hà Lan và 1) Căn bệnh Hà Lan và

2) Nền quản trị yếu kém.2) Nền quản trị yếu kém.

Căn bệnh Hà LanCăn bệnh Hà Lan

Vào những năm 1960, sau khi phát hiện mỏ khí Vào những năm 1960, sau khi phát hiện mỏ khí gas lớn ở vùng Groningen, biển bắc, Hà Lan đã gas lớn ở vùng Groningen, biển bắc, Hà Lan đã tập trung khai thác và xuất khẩu một lượng khí tập trung khai thác và xuất khẩu một lượng khí đốt lớn. đốt lớn.

Điều này đã mang lại cho nước này nguồn Điều này đã mang lại cho nước này nguồn ngoại tệ khổng lồ và nền kinh tế Hà Lan giàu ngoại tệ khổng lồ và nền kinh tế Hà Lan giàu lên nhanh chóng.lên nhanh chóng.

Tuy nhiên cũng chính nguồn ngoại tệ ấy đã Tuy nhiên cũng chính nguồn ngoại tệ ấy đã đẩy giá đồng nột tệ của Hà Lan lên cao làm đẩy giá đồng nột tệ của Hà Lan lên cao làm giảm xuất khẩu và sức cạnh tranh của các giảm xuất khẩu và sức cạnh tranh của các ngành sản xuất khác trong nước. ngành sản xuất khác trong nước.

Để chỉ tình trạng kinh tế đó ở Hà Lan, năm Để chỉ tình trạng kinh tế đó ở Hà Lan, năm 1977, tạp chí The Economist lần đầu tiên đưa 1977, tạp chí The Economist lần đầu tiên đưa ra thuật ngữ “căn bệnh Hà Lanra thuật ngữ “căn bệnh Hà Lan” .” .

Định nghĩa thuật ngữ “Căn bệnh Hà Lan”Định nghĩa thuật ngữ “Căn bệnh Hà Lan”

““Căn bệnh Hà lan” chỉ nguy cơ (tình trạng) suy Căn bệnh Hà lan” chỉ nguy cơ (tình trạng) suy giảm mạnh của khu vực sản xuất (manufacturing giảm mạnh của khu vực sản xuất (manufacturing factor) khi một quốc gia tập trung khai thác factor) khi một quốc gia tập trung khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên để xuất khẩu. nguồn tài nguyên thiên nhiên để xuất khẩu.

Mở rộng ra, thuật ngữ này cũng dùng để chỉ tình Mở rộng ra, thuật ngữ này cũng dùng để chỉ tình trạng giảm sút của nền kinh tế do có sự gia tăng trạng giảm sút của nền kinh tế do có sự gia tăng dòng ngoại tệ nói chung như sự tăng nhanh giá dòng ngoại tệ nói chung như sự tăng nhanh giá tài nguyên thiên nhiên xuất khẩu hay nguồn viện tài nguyên thiên nhiên xuất khẩu hay nguồn viện trợ từ nước ngoài, nguồn vốn FDItrợ từ nước ngoài, nguồn vốn FDI

2 nguyên ly cua mô hinh Căn bệnh Hà 2 nguyên ly cua mô hinh Căn bệnh Hà LanLan

Trong nguyên lý chính yếu của mô hình căn Trong nguyên lý chính yếu của mô hình căn bệnh Hà Lan, một ngành phát triển bùng nổ sẽ bệnh Hà Lan, một ngành phát triển bùng nổ sẽ làm lu mờ các ngành khác trên hai phương làm lu mờ các ngành khác trên hai phương diện:diện:

- - Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lựcHiệu ứng chuyển dịch nguồn lực: là việc : là việc chuyển nguồn lực qua ngành đang bùng nổ.chuyển nguồn lực qua ngành đang bùng nổ.

- - Hiệu ứng tiêu dùngHiệu ứng tiêu dùng: làm tăng chi tiêu ở các : làm tăng chi tiêu ở các ngành phi thương mại.ngành phi thương mại.

Hiệu ứng chuyển dịch nguồn lựcHiệu ứng chuyển dịch nguồn lực

Khi ngành khai thác tài nguyên phát triển Khi ngành khai thác tài nguyên phát triển mạnh nó đòi hỏi vốn và lao động, do đó mà mạnh nó đòi hỏi vốn và lao động, do đó mà tiền lương tăng lên. Điều này dẫn tới hàng loạt tiền lương tăng lên. Điều này dẫn tới hàng loạt lao động chuyển dịch sang từ các ngành yếu lao động chuyển dịch sang từ các ngành yếu thế hơn cho ngành khai thác tài nguyên.thế hơn cho ngành khai thác tài nguyên.

Hiệu ứng tiêu dùngHiệu ứng tiêu dùng

Do sự bùng nổ của việc khai thác tài nguyên Do sự bùng nổ của việc khai thác tài nguyên nên nhà nước thu được một lượng nguồn thu nên nhà nước thu được một lượng nguồn thu và ngoại tệ dồi dào. và ngoại tệ dồi dào.

Việc này có hại cho các ngành phi thương mại Việc này có hại cho các ngành phi thương mại như sản xuất, chế tạo và nông nghiệp do chi như sản xuất, chế tạo và nông nghiệp do chi phí đầu vào của các ngành này tăng lên. phí đầu vào của các ngành này tăng lên.

Đồng nội tệ sẽ tăng giá so với ngoại tệ và làm Đồng nội tệ sẽ tăng giá so với ngoại tệ và làm khó khăn cho các ngành sản xuất và chế tạo khó khăn cho các ngành sản xuất và chế tạo vì khả năng cạnh tranh quốc tế về giá giảm vì khả năng cạnh tranh quốc tế về giá giảm xuống do ngành này lệ thuộc vào xuất khẩu.xuống do ngành này lệ thuộc vào xuất khẩu.

Căn bệnh Hà Lan trở nên nghiêm trọng khi việc Căn bệnh Hà Lan trở nên nghiêm trọng khi việc khai thác tài nguyên đột ngột giảm do giá tài khai thác tài nguyên đột ngột giảm do giá tài nguyên giảm hay nguồn tài nguyên bị cạn kiệt. nguyên giảm hay nguồn tài nguyên bị cạn kiệt.

Sự biến động này có thể tạo ra một sự mất ổn Sự biến động này có thể tạo ra một sự mất ổn định cho nền kinh tế và có thể lan ra và ảnh định cho nền kinh tế và có thể lan ra và ảnh hưởng tới các ngành khác, và dĩ nhiên là gây hưởng tới các ngành khác, và dĩ nhiên là gây thiệt hại cho ngành sản xuất và chế tạo nhiều thiệt hại cho ngành sản xuất và chế tạo nhiều hơn.hơn.

Quản trị yếu kém là nguyên nhânQuản trị yếu kém là nguyên nhân

Một điểm chung giữa các nhà nghiên cứu về lời Một điểm chung giữa các nhà nghiên cứu về lời nguyền tài nguyên là một nền quản trị nhà nguyền tài nguyên là một nền quản trị nhà nước kém là nhân tố quan trọng để giải thích lời nước kém là nhân tố quan trọng để giải thích lời nguyền tài nguyên.nguyền tài nguyên.

Auty (2006) lập luận rằng việc khai thác tài Auty (2006) lập luận rằng việc khai thác tài nguyên thiên nhiên tạo ra khuynh hướng một nguyên thiên nhiên tạo ra khuynh hướng một đường cung địa tô cao được đo đếm bằng tỷ lệ đường cung địa tô cao được đo đếm bằng tỷ lệ của nguồn thu trên tổng đầu tư. của nguồn thu trên tổng đầu tư.

Địa tô cao ảnh hưởng tới chính phủ và các thể Địa tô cao ảnh hưởng tới chính phủ và các thể chế công bằng các cách thức cá biệt.chế công bằng các cách thức cá biệt.

Một cung đường địa tô cao sẽ có khuynh hướng Một cung đường địa tô cao sẽ có khuynh hướng ảnh hưởng tới chính phủ trong các chính sách ảnh hưởng tới chính phủ trong các chính sách tái phân bổ địa tô thứ mà có quyết định mang tái phân bổ địa tô thứ mà có quyết định mang tính chính trị lớn hơn và trực tiếp hơn, trong khi tính chính trị lớn hơn và trực tiếp hơn, trong khi cũng làm chệch hướng các khích lệ từ sự tạo ra cũng làm chệch hướng các khích lệ từ sự tạo ra thịnh vượng hiệu quả.thịnh vượng hiệu quả.

Nó cũng sẽ có khuynh hướng kéo dài sự ỷ lại Nó cũng sẽ có khuynh hướng kéo dài sự ỷ lại của chính phủ vào xuất khẩu các mặt hàng, của chính phủ vào xuất khẩu các mặt hàng, trong khi thất bại trong việc hấp thụ nguồn lực trong khi thất bại trong việc hấp thụ nguồn lực lao động nông thôn dư thừa, do đó tạo ra tình lao động nông thôn dư thừa, do đó tạo ra tình trạng tăng thu nhập một cách thiếu công bằng trạng tăng thu nhập một cách thiếu công bằng (Auty, 2006; Sachs & Warner, 1995).(Auty, 2006; Sachs & Warner, 1995).

Trái lại, một cung đường địa tô thấp như trong Trái lại, một cung đường địa tô thấp như trong ngành sản xuất, chế tạo:ngành sản xuất, chế tạo:- Sẽ khiến chính phủ thúc đẩy việc tạo ra sự - Sẽ khiến chính phủ thúc đẩy việc tạo ra sự thịnh vượng bằng cách cung cấp khuyến khích thịnh vượng bằng cách cung cấp khuyến khích đầu tư hiệu quả, phát triển sản xuất (để có thể đầu tư hiệu quả, phát triển sản xuất (để có thể có các nguồn thu từ thuế); có các nguồn thu từ thuế); - khuyến khích một nền công nghiệp hóa mang - khuyến khích một nền công nghiệp hóa mang tính cạnh tranh cao với lực lượng lao động được tính cạnh tranh cao với lực lượng lao động được tăng cường, thúc đẩy đô thị hóa và giải quyết tăng cường, thúc đẩy đô thị hóa và giải quyết vấn đề lao động nông thôn dư thừa.vấn đề lao động nông thôn dư thừa.

Do vậy sẽ duy trì được sự bình đẳng về thu nhập Do vậy sẽ duy trì được sự bình đẳng về thu nhập và thu được một lượng tiết kiệm thực cao hơn.và thu được một lượng tiết kiệm thực cao hơn.

Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) cũng liên hệ “hiệu ứng Quỹ Tiền tệ thế giới (IMF) cũng liên hệ “hiệu ứng tham lam” của việc khai thác tài nguyên tới chất tham lam” của việc khai thác tài nguyên tới chất lượng công quyền. lượng công quyền. Họ lập luận rằng địa tô cao cho khai thác tài Họ lập luận rằng địa tô cao cho khai thác tài nguyên thiên nhiên cổ vũ cho thói quan liêu và tìm nguyên thiên nhiên cổ vũ cho thói quan liêu và tìm kiếm địa tô tham lam, những thứ có thể là sự bảo kiếm địa tô tham lam, những thứ có thể là sự bảo hộ về thuế tới sự quen biết hoặc tham nhũng.hộ về thuế tới sự quen biết hoặc tham nhũng.

Một số nhà lý thuyết cho rằng khai thác tài nguyên Một số nhà lý thuyết cho rằng khai thác tài nguyên thiên nhiên sẽ có xu hướng cổ vũ cho một “nhà thiên nhiên sẽ có xu hướng cổ vũ cho một “nhà nước bóc lột” hơn là một nhà nước phát triển.nước bóc lột” hơn là một nhà nước phát triển.

Nhà nghiên cứu Michael Lewin Ross cho rằng:Nhà nghiên cứu Michael Lewin Ross cho rằng:- Khi mà các chính phủ chủ yếu dựa vào nguồn thu - Khi mà các chính phủ chủ yếu dựa vào nguồn thu từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hơn là thuế từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên hơn là thuế thu nhập, các chính phủ này sẽ có khuynh hướng thu nhập, các chính phủ này sẽ có khuynh hướng kém giải trình về các nhu cầu từ các công dân của kém giải trình về các nhu cầu từ các công dân của họ.họ.- Sự giàu có về dầu mỏ và khoáng sản đã thúc giục - Sự giàu có về dầu mỏ và khoáng sản đã thúc giục các chính phủ đầu tư nhiều hơn vào an ninh nội địa.các chính phủ đầu tư nhiều hơn vào an ninh nội địa.- Địa tô cao có thể dẫn tới tình trạng chính phủ chi - Địa tô cao có thể dẫn tới tình trạng chính phủ chi tiêu lãng phí và dễ dàng, bao gồm việc mở rộng bộ tiêu lãng phí và dễ dàng, bao gồm việc mở rộng bộ máy chính phủ và vung tay chi tiêu cho xây dựng máy chính phủ và vung tay chi tiêu cho xây dựng cơ sở hạ tầng, từ đó là mầm mống gia tăng tình cơ sở hạ tầng, từ đó là mầm mống gia tăng tình trạng tham nhũng khi năng lực quản trị của bộ máy trạng tham nhũng khi năng lực quản trị của bộ máy yếu kém. yếu kém.

Nhà nghiên cứu Graham Davis cho rằng:Nhà nghiên cứu Graham Davis cho rằng:

““Bóng ma căn bệnh Hà Lan có thể châm ngòi Bóng ma căn bệnh Hà Lan có thể châm ngòi cho các chính sách chủ nghĩa bảo hộ để hỗ trợ cho các chính sách chủ nghĩa bảo hộ để hỗ trợ các ngành công nghiệp thiếu hiệu quả hoặc các ngành công nghiệp thiếu hiệu quả hoặc tạo ra một trạng thái lạc quan thái quá về kế tạo ra một trạng thái lạc quan thái quá về kế hoạch kinh kế vĩ mô, dẫn tới các dự báo sai, hoạch kinh kế vĩ mô, dẫn tới các dự báo sai, vay mượn tài chính thiếu cân nhắc.vay mượn tài chính thiếu cân nhắc.   

Nigeria: Ví dụ điển hinh về lời nguyền tài Nigeria: Ví dụ điển hinh về lời nguyền tài nguyênnguyên

Nigeria không chỉ là một nước giàu tài nguyên Nigeria không chỉ là một nước giàu tài nguyên thiên nhiên, mà còn là một quốc gia có nền thiên nhiên, mà còn là một quốc gia có nền kinh tế đơn ngành. kinh tế đơn ngành.

Trong rất nhiều khía cạnh, Nigeria thể hiện Trong rất nhiều khía cạnh, Nigeria thể hiện như là một ví dụ điển hình về lời nguyền tài như là một ví dụ điển hình về lời nguyền tài nguyên. nguyên.

Khởi đầu những năm cuối của thập kỷ 60, Nigeria Khởi đầu những năm cuối của thập kỷ 60, Nigeria đã nếm phải căn bệnh Hà Lan qua việc bùng nổ đã nếm phải căn bệnh Hà Lan qua việc bùng nổ xuất khẩu dầu mỏ. xuất khẩu dầu mỏ.

Lực lượng lao động di chuyển từ các vùng nông Lực lượng lao động di chuyển từ các vùng nông thôn ra thành thị đã dẫn tới sự sụt giảm về sản thôn ra thành thị đã dẫn tới sự sụt giảm về sản lượng thực phẩm và kéo theo giá cả thực thẩm lượng thực phẩm và kéo theo giá cả thực thẩm tăng cao. tăng cao.

Tỷ lệ đóng góp của nông nghiệp trên GDP giảm Tỷ lệ đóng góp của nông nghiệp trên GDP giảm từ 68% vào năm 1965 tới 35% vào năm 1981. Sự từ 68% vào năm 1965 tới 35% vào năm 1981. Sự sụt giảm này đặc biệt ở các cây công nghiệp như sụt giảm này đặc biệt ở các cây công nghiệp như ca cao, dầu cọ và cao su với sự sụt giảm lên tới ca cao, dầu cọ và cao su với sự sụt giảm lên tới 75% trong giai đoạn từ năm 1970 đến 1981. 75% trong giai đoạn từ năm 1970 đến 1981.

Trong khi đó, ngành dịch vụ đã tăng nhanh Trong khi đó, ngành dịch vụ đã tăng nhanh chóng, đặc biệt là dịch vụ công quyền tăng tới chóng, đặc biệt là dịch vụ công quyền tăng tới 16%; và ngành sản xuất, chế tạo (ngành mà 16%; và ngành sản xuất, chế tạo (ngành mà chính phủ đã đầu tư lớn và được bảo hộ) tăng 8% chính phủ đã đầu tư lớn và được bảo hộ) tăng 8% trong cùng giai đoạn.trong cùng giai đoạn.

Nguồn thu từ dầu mỏ đã được một lượng lớn để Nguồn thu từ dầu mỏ đã được một lượng lớn để xây dựng khu liên hiệp thép Ajakouta nổi tiếng, xây dựng khu liên hiệp thép Ajakouta nổi tiếng, nơi mà chưa bao giờ sản xuất nổi một tấn thép nơi mà chưa bao giờ sản xuất nổi một tấn thép nào. nào.

Tuy nhiên, năng lực khai thác hiệu quả vốn trong Tuy nhiên, năng lực khai thác hiệu quả vốn trong ngành sản xuất, chế tạo bị giảm liên tiếp từ 77% ngành sản xuất, chế tạo bị giảm liên tiếp từ 77% vào năm 1975 tới 50% vào năm 1983 và sau đó vào năm 1975 tới 50% vào năm 1983 và sau đó là 35%, đã nhắc nhở rằng 2/3 đầu tư của chính là 35%, đã nhắc nhở rằng 2/3 đầu tư của chính phủ trong ngành chế tạo và sản xuất là lãng phí. phủ trong ngành chế tạo và sản xuất là lãng phí.

Các số liệu này còn cho thấy rằng trong khi Các số liệu này còn cho thấy rằng trong khi nông nghiệp bị tác động giảm mạnh thì bộ máy nông nghiệp bị tác động giảm mạnh thì bộ máy nhà nước lại phình to thêm bởi các chương trình nhà nước lại phình to thêm bởi các chương trình mở rộng đầu tư sản xuất công nghiệp và xây mở rộng đầu tư sản xuất công nghiệp và xây dựng cơ sở và dịch vụ công quyền. dựng cơ sở và dịch vụ công quyền.

Nhìn một cách riêng biệt, chính phủ đã đầu tư Nhìn một cách riêng biệt, chính phủ đã đầu tư quá mức cho cơ sở hạ tầng. Chi tiêu của khối quá mức cho cơ sở hạ tầng. Chi tiêu của khối công trong tổng vốn đã tăng từ 20% tới 55% từ công trong tổng vốn đã tăng từ 20% tới 55% từ những năm 1960 cho tới thời điểm cơn sốc dầu những năm 1960 cho tới thời điểm cơn sốc dầu mỏ lần thứ hai vào năm 1980 mỏ lần thứ hai vào năm 1980

Từ năm 1965 đến 2000, nguồn thu thực tế sau Từ năm 1965 đến 2000, nguồn thu thực tế sau chi phí của chính phủ từ dầu mỏ từ các công ty chi phí của chính phủ từ dầu mỏ từ các công ty là khoảng 350 triệu USD (tại thời điểm giá năm là khoảng 350 triệu USD (tại thời điểm giá năm 1995) hay 10 tỉ USD trong suốt 35 năm dòng. 1995) hay 10 tỉ USD trong suốt 35 năm dòng.

Tuy nhiên, thu nhập bình quân đầu người (theo Tuy nhiên, thu nhập bình quân đầu người (theo sức mua tương đương) thậm chí giảm từ 1.113 sức mua tương đương) thậm chí giảm từ 1.113 USD vào các năm 1970 tới 1.084 USD vào năm USD vào các năm 1970 tới 1.084 USD vào năm 2000. 2000.

Điều này dẫn tới việc Nigeria trở thành một Điều này dẫn tới việc Nigeria trở thành một trong 15 nước nghèo nhất thế giới.trong 15 nước nghèo nhất thế giới.

Nguồn thu từ dầu mỏ trên bình quân đầu người Nguồn thu từ dầu mỏ trên bình quân đầu người là 33 USD, trên GDP đầu người là 245 USD vào là 33 USD, trên GDP đầu người là 245 USD vào năm 1965; vào năm 2000 nguồn thu này tăng năm 1965; vào năm 2000 nguồn thu này tăng lên 350 USD trên đầu người và trên GDP gần lên 350 USD trên đầu người và trên GDP gần như giống vào năm 1965. Hơn nữa, tỷ lệ nghèo như giống vào năm 1965. Hơn nữa, tỷ lệ nghèo đói (phần trăm dân số sống dưới 1 USD/ngày) đói (phần trăm dân số sống dưới 1 USD/ngày) đã tăng từ 36% tới gần 70% từ năm 1970 tới đã tăng từ 36% tới gần 70% từ năm 1970 tới 2000 (từ 19 tới 90 triệu người). 2000 (từ 19 tới 90 triệu người).

Chênh lệch giàu nghèo cũng tăng đáng kểChênh lệch giàu nghèo cũng tăng đáng kể. .

Trong năm 1970, phần thu nhập của giới Trong năm 1970, phần thu nhập của giới thượng lưu (chiếm 2% dân số) bằng với giới thượng lưu (chiếm 2% dân số) bằng với giới cùng khổ (chiếm 17%), cùng khổ (chiếm 17%),

Nhưng vào năm 2000 thì thu nhập của giới Nhưng vào năm 2000 thì thu nhập của giới thượng lưu bằng toàn bộ 55% phần nghèo khổ thượng lưu bằng toàn bộ 55% phần nghèo khổ nhất. nhất.

Các sản phẩm dầu mỏ chiếm tới 80% nguồn thu Các sản phẩm dầu mỏ chiếm tới 80% nguồn thu của chính phủ, 95% tổng thu từ xuất khẩu và của chính phủ, 95% tổng thu từ xuất khẩu và 90% ngoại tệ kiếm được 90% ngoại tệ kiếm được

Indonesia đã tránh được “Lời nguyền tài Indonesia đã tránh được “Lời nguyền tài nguyên”nguyên”

Không giống như Nigieria, Indonesia là quốc gia Không giống như Nigieria, Indonesia là quốc gia đã tránh được “Lời nguyền tài nguyên” bằng đã tránh được “Lời nguyền tài nguyên” bằng những quy định, chính sách rõ ràng. những quy định, chính sách rõ ràng.

Là một nền kinh tế dồi dào tài nguyên, Indonesia Là một nền kinh tế dồi dào tài nguyên, Indonesia đã quản lý để duy trì chặt chẽ và phù hợp cho đã quản lý để duy trì chặt chẽ và phù hợp cho tăng trưởng kinh tế từ những năm 1970, trong đó tăng trưởng kinh tế từ những năm 1970, trong đó quan trọng nhất là nguồn tài nguyên dầu mỏ. quan trọng nhất là nguồn tài nguyên dầu mỏ. Đây cũng bài học hữu ích cho các quốc gia khác Đây cũng bài học hữu ích cho các quốc gia khác trong việc tránh hoặc giảm nhẹ hậu quả của “Lời trong việc tránh hoặc giảm nhẹ hậu quả của “Lời nguyền tài nguyên”. Những bài học này làm nổi nguyền tài nguyên”. Những bài học này làm nổi bật vai trò của chính sách tài chính bảo thủ và tái bật vai trò của chính sách tài chính bảo thủ và tái đầu tư nguồn thu từ dầu mỏ vào các ngành đầu tư nguồn thu từ dầu mỏ vào các ngành thương mại khácthương mại khác

Indonesia xử lý các nguồn thu từ dầu mỏ thông Indonesia xử lý các nguồn thu từ dầu mỏ thông qua một cam kết “Nguyên tắc ngân sách cân qua một cam kết “Nguyên tắc ngân sách cân bằng”. bằng”.

Kết quả là quốc gia này đã đạt được tỷ lệ ngân Kết quả là quốc gia này đã đạt được tỷ lệ ngân sách thâm hụt vào GDP rất nhỏ trong những sách thâm hụt vào GDP rất nhỏ trong những năm 1970 và 1980. năm 1970 và 1980.

Chính phủ thậm chí đã thực hiện một số “thủ Chính phủ thậm chí đã thực hiện một số “thủ tục tinh tế” là chuyển ngân quỹ tích lũy dư thừa tục tinh tế” là chuyển ngân quỹ tích lũy dư thừa sang tiền gửi chính phủ. sang tiền gửi chính phủ.

Các phản ứng tài chính có vị trí quan trọng

Chính phủ Indonesia cũng theo đuổi việc cân Chính phủ Indonesia cũng theo đuổi việc cân đối thu chi giữa các ngành, đầu tư khá bình đối thu chi giữa các ngành, đầu tư khá bình đẳng cho cơ sở hạ tầng, dịch vụ xã hội, nông đẳng cho cơ sở hạ tầng, dịch vụ xã hội, nông nghiệp và công nghiệp.nghiệp và công nghiệp.

Đặc biệt là nguồn thu từ dầu mỏ được đầu tư Đặc biệt là nguồn thu từ dầu mỏ được đầu tư phần lớn vào nông nghiệp và công nghiệp với phần lớn vào nông nghiệp và công nghiệp với ưu tiên nhiều hơn cho phát triển nông nghiệp ưu tiên nhiều hơn cho phát triển nông nghiệp (ví dụ: sản xuất gạo, nghiên cứu và khuyến (ví dụ: sản xuất gạo, nghiên cứu và khuyến nông, đầu tư thủy lợi, và trợ cấp phân bón). nông, đầu tư thủy lợi, và trợ cấp phân bón).

Kết quả là Indonesia đầu tư một phần lớn các Kết quả là Indonesia đầu tư một phần lớn các khoản thu từ dầu mỏ cho nguồn vốn chi tiêu khoản thu từ dầu mỏ cho nguồn vốn chi tiêu hơn là chi tiêu hiện hành, thông thường là từ hơn là chi tiêu hiện hành, thông thường là từ 50-60%  từ  năm 1972-1983 50-60%  từ  năm 1972-1983

Bài học kinh nghiệm nào cho Việt NamBài học kinh nghiệm nào cho Việt Nam Ngành khoáng sản ở Việt Nam hiện đang đóng Ngành khoáng sản ở Việt Nam hiện đang đóng

góp vào tổng sản phẩm quốc nội dưới 10% góp vào tổng sản phẩm quốc nội dưới 10% (tổng cục Thống kê, 2009). (tổng cục Thống kê, 2009).

Câu chuyện về khai thác tài nguyên thiên Câu chuyện về khai thác tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa - nhiên phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước hiện nay và trong thời hiện đại hóa đất nước hiện nay và trong thời gian tới của Việt Nam đang là vấn đề rất thời gian tới của Việt Nam đang là vấn đề rất thời sự. sự.

Bài học từ kinh nghiệm quốc tế với “Lời nguyền Bài học từ kinh nghiệm quốc tế với “Lời nguyền tài nguyên” vẫn rất hữu ích cho Việt Nam do tài nguyên” vẫn rất hữu ích cho Việt Nam do vài nguyên nhânvài nguyên nhân::

Thứ nhất, Việt Nam đối mặt với áp lực đang Thứ nhất, Việt Nam đối mặt với áp lực đang tăng về việc tăng cường khai thác nguồn tài tăng về việc tăng cường khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên trong tương lai gần vì nhu nguyên thiên nhiên trong tương lai gần vì nhu cầu đang tăng lên từ nền kinh tế toàn cầu, đặc cầu đang tăng lên từ nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là nền kinh tế Trung Quốc. biệt là nền kinh tế Trung Quốc.

- Sự nổi lên của nền kinh tế Trung Quốc có thể - Sự nổi lên của nền kinh tế Trung Quốc có thể khiến Việt Nam và các nước Đông Nam Á đánh khiến Việt Nam và các nước Đông Nam Á đánh mất lợi thế cạnh tranh trong sản xuất có thể đạt mất lợi thế cạnh tranh trong sản xuất có thể đạt được trong việc khai thác tài nguyên thiên được trong việc khai thác tài nguyên thiên nhiên. nhiên.

- Nền kinh tế thiếu đa dạng của Việt Nam sẽ dễ - Nền kinh tế thiếu đa dạng của Việt Nam sẽ dễ bị ảnh hưởng. bị ảnh hưởng.

Việt Nam cũng nên chú ý tới những kinh nghiệm Việt Nam cũng nên chú ý tới những kinh nghiệm và bài học được rút ra từ các quốc gia châu Phi, và bài học được rút ra từ các quốc gia châu Phi, những nước là đối tượng theo đuổi của Trung những nước là đối tượng theo đuổi của Trung Quốc về vấn đề nhiên liệu và các khoáng sản. Quốc về vấn đề nhiên liệu và các khoáng sản. Trong bối cảnh Việt Nam khác về văn hóa, lịch Trong bối cảnh Việt Nam khác về văn hóa, lịch sử và địa lý so với các nước châu Phi, nhưng các sử và địa lý so với các nước châu Phi, nhưng các vấn đề chung về sự quản lý yếu kém, tham vấn đề chung về sự quản lý yếu kém, tham nhũng và minh bạch ở khu vực đó chắc chắn nhũng và minh bạch ở khu vực đó chắc chắn cũng là bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. cũng là bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Lưu ý, Việt Nam xếp thứ 120 trong số 180 quốc Lưu ý, Việt Nam xếp thứ 120 trong số 180 quốc gia về thứ hạng của chỉ số tham nhũng theo chỉ gia về thứ hạng của chỉ số tham nhũng theo chỉ số xếp hạng về minh bạch thế giới.số xếp hạng về minh bạch thế giới.

Thứ hai, “Lời nguyền tài nguyên” cũng có thể Thứ hai, “Lời nguyền tài nguyên” cũng có thể ảnh hưởng đến các tỉnh của Việt Nam. ảnh hưởng đến các tỉnh của Việt Nam.

Quy mô dưới quốc gia cũng là một vấn đề mà Quy mô dưới quốc gia cũng là một vấn đề mà đã nhận được sự chú ý trong các tài liệu về “Lời đã nhận được sự chú ý trong các tài liệu về “Lời nguyền tài nguyên” và đây cũng biểu thị là một nguyền tài nguyên” và đây cũng biểu thị là một lĩnh vực cần nghiên cứu thêm. lĩnh vực cần nghiên cứu thêm.

Ở Việt Nam, khai thác khoáng sản có thể đóng Ở Việt Nam, khai thác khoáng sản có thể đóng góp phần quan trọng cho hoạt động kinh tế và góp phần quan trọng cho hoạt động kinh tế và doanh thu của Chính phủ cho một số tỉnhdoanh thu của Chính phủ cho một số tỉnh. .

Vậy thì “Lời nguyền tài nguyên” có thể ảnh hưởng Vậy thì “Lời nguyền tài nguyên” có thể ảnh hưởng thế nào đến tăng trưởng kinh tế và phát triển thế nào đến tăng trưởng kinh tế và phát triển

nhân lực ở các tỉnh này? Sau đây là một số kiến nhân lực ở các tỉnh này? Sau đây là một số kiến nghị có thể xem xét cho ngành khai thác khoáng nghị có thể xem xét cho ngành khai thác khoáng

sản tại Việt Nam:sản tại Việt Nam: 1) Duy trì các chính sách tài khóa chặt chẽ trong 1) Duy trì các chính sách tài khóa chặt chẽ trong

các thời kỳ bùng nổ tài nguyên, đặc biệt khi các các thời kỳ bùng nổ tài nguyên, đặc biệt khi các tài nguyên thiên nhiên này chiếm một phần chủ tài nguyên thiên nhiên này chiếm một phần chủ yếu của nền kinh tế địa phương hoặc quốc gia. yếu của nền kinh tế địa phương hoặc quốc gia.

Một giải pháp nên lựa chọn là gửi nguồn thu từ Một giải pháp nên lựa chọn là gửi nguồn thu từ hoạt động khai thác khoáng sản vào một quỹ tài hoạt động khai thác khoáng sản vào một quỹ tài chính. chính.

Ví dụ về thành công này là ở Na Uy, Ả rập Xê út và Ví dụ về thành công này là ở Na Uy, Ả rập Xê út và một số nước khác. một số nước khác.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu của một số nhà Tuy nhiên, theo nghiên cứu của một số nhà nghiên cứu nếu thực hiện đúng, có thể không nghiên cứu nếu thực hiện đúng, có thể không có lựa chọn tốt nhất cho một quốc gia mà tính có lựa chọn tốt nhất cho một quốc gia mà tính minh bạch còn yếu kém hoặc còn thiếu minh minh bạch còn yếu kém hoặc còn thiếu minh bạch. bạch.

Ở những trường hợp này, việc giảm tỷ lệ khai Ở những trường hợp này, việc giảm tỷ lệ khai thác có thể là một lựa chọn tốt hơn bởi “Chưa thác có thể là một lựa chọn tốt hơn bởi “Chưa khai thác dầu khí và khoáng sản dưới lòng đất khai thác dầu khí và khoáng sản dưới lòng đất là một hình thức tiết kiệm”.là một hình thức tiết kiệm”.

2) Sử dụng hiệu quả và minh bạch các nguồn thu từ 2) Sử dụng hiệu quả và minh bạch các nguồn thu từ khai thác tài nguyên là một lựa chọn để kiểm soát khai thác tài nguyên là một lựa chọn để kiểm soát chi tiêu trong giai đoạn bùng nổ khai thác tài chi tiêu trong giai đoạn bùng nổ khai thác tài nguyên. nguyên.

- IMF khuyên rằng các nguồn thu này cần được tính - IMF khuyên rằng các nguồn thu này cần được tính toán để phân phối một cách hợp lý trong đó ưu tiên toán để phân phối một cách hợp lý trong đó ưu tiên dành cho người trưởng thành và phụ nữ.dành cho người trưởng thành và phụ nữ.

- Chính phủ cần công khai các nguồn thu chi từ khai - Chính phủ cần công khai các nguồn thu chi từ khai khoáng qua các loại thuế, phí. Điều này sẽ giúp khoáng qua các loại thuế, phí. Điều này sẽ giúp minh bạch hóa chính sách về tài nguyên khoáng minh bạch hóa chính sách về tài nguyên khoáng sản, nhất là các nguồn thu từ các căn cứ tính thuế sản, nhất là các nguồn thu từ các căn cứ tính thuế được công khai rộng rãi.được công khai rộng rãi.

3) Tái đầu tư nguồn thu từ dầu mỏ để tăng 3) Tái đầu tư nguồn thu từ dầu mỏ để tăng cường cho các ngành phi thương mại. Như cường cho các ngành phi thương mại. Như trường hợp của Indonesia, điều này sẽ giảm trường hợp của Indonesia, điều này sẽ giảm thiểu các hiệu ứng trì trệ trong sản xuất, chế thiểu các hiệu ứng trì trệ trong sản xuất, chế tạo và nông nghiệp, trong khi cũng có khả tạo và nông nghiệp, trong khi cũng có khả năng giúp đỡ để tránh chi tiêu lãng phí.năng giúp đỡ để tránh chi tiêu lãng phí.

4) Hãy duy trì nếu không thể tăng đầu tư giáo 4) Hãy duy trì nếu không thể tăng đầu tư giáo dục, cả ở Việt Nam và đặc biệt tại các tỉnh có dục, cả ở Việt Nam và đặc biệt tại các tỉnh có hoạt động khai thác khoáng sản. Đầu tư vào hoạt động khai thác khoáng sản. Đầu tư vào giáo dục cũng là một phương tiện để đạt được giáo dục cũng là một phương tiện để đạt được phát triển bền vững trong lĩnh vực khai thác phát triển bền vững trong lĩnh vực khai thác bằng cách giúp chuyển vốn tự nhiên vào vốn bằng cách giúp chuyển vốn tự nhiên vào vốn con ngườicon người

5) Cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải 5) Cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các tổ chức công cộng trong việc quản trình của các tổ chức công cộng trong việc quản lý phát triển khoáng sản. lý phát triển khoáng sản.

Thể chế minh bạch và trách nhiệm giải trình là Thể chế minh bạch và trách nhiệm giải trình là cơ chế cần thiết để tránh tham nhũng và những cơ chế cần thiết để tránh tham nhũng và những việc không mong muốn.việc không mong muốn.

Bài học sâu sắc nhất từ “căn bệnh Hà Bài học sâu sắc nhất từ “căn bệnh Hà Lan” chính là bài học về vấn đề “bền Lan” chính là bài học về vấn đề “bền vững” trong tăng trưởng kinh tế. vững” trong tăng trưởng kinh tế.

Nói cách khác, dù trong hoàn cảnh nào, Nói cách khác, dù trong hoàn cảnh nào, thời đại nào, nếu tăng trưởng kinh tế thời đại nào, nếu tăng trưởng kinh tế không đảm bảo sự “bền vững” thì tăng không đảm bảo sự “bền vững” thì tăng trưởng ấy không có giá trị. trưởng ấy không có giá trị.