Circulair bouw- en sloopproces krijgt vorm in Rotterdam

De keten geslotenHet idee voor Rotterdam Cirkelstad ontstond bij het nadenken over materiaalstromen

in de bouwsector. Inmiddels behelst deze virtuele ‘stad’ een circulair bouw- en

sloopproces waarin opdrachtgever en opdrachtnemer verenigd zijn, en waarin mensen

met een afstand tot de arbeidsmarkt een grote rol spelen. Geen afval, geen uitval.

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn: een circulaire eco-nomie met een gesloten materiaalkringloop die ook nog eens oplossingen biedt voor groeiende werkloosheid. Door duur-zaam te slopen (= amoveren) en materiaal te hergebruiken behoudt het zijn waarde, kun je nieuwe wijken bouwen met oude wijken, de stad levert de grondstoffen. En de arbeids-krachten, want mensen die niet aan de bak komen kun je leer- en werkplekken bieden. Mooier nog: Rotterdam Cirkelstad is een sluitende business-case, zegt secretaris Rutger Büch: “Wanneer je materiaal zo sloopt dat je het kunt hergebruiken, ben je goedkoper uit dan wanneer je een Derde Maasvlakte van afval moet aanleggen en nieuw materiaal van ver moet halen. Zaak is dat je duur-zaam ontwerpt en demonteert, zodat materiaal de kwaliteit behoudt voor volgende producties. Kun je in dat amoveerpro-ces arbeidskrachten inzetten die de maatschappij geld kosten – uitkering, opleiding, reïntegratie – en je rekent dat door, dan levert dat veel op voor de samenleving, nog los van de winst voor het milieu en de sociale ‘winst’ die het werk de arbeidskrachten biedt.”

Gedeelde identiteitHet is dus van belang dat opdrachtgevers en opdrachtnemers elkaar hierin vinden. De cirkel moet echt rond zijn. Büch: “Het werkt alleen als elke partner 100 procent transparant is en zijn aandeel in het grote geheel laat opgaan. Ergens in de cirkel zitten de investeringen en ergens anders het rende-ment, beide aspecten moet je over alle partners kunnen de-len. Wat het lastig maakt, is dat je anders moet werken dan je gewend bent. Niet lineair, maar circulair. Je bent niet meer een partij in een team, je deelt jouw identiteit nu met ande-ren en zij met jou.”Dat het niet blijft bij een visie en ideeën bewijzen diverse pilot-projecten. En er is een ‘college’ benoemd: Jacqueline Cramer is burgemeester, bijgestaan door wethouders Anke van Hal, Anne-Marie Rakhorst, Jan Willem Croon, Alexandra van Huffelen en Aad van Nes. Büch: “Zo werken we via twee lijnen, een bestuurlijke om de principes uit te dragen en het proces te sturen, en een tactisch-operationele om de werking te toetsen en tonen. Het concept gaat uit van de kracht van een samenleving. Dat is geen romantiek, juist mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt hebben een grote drive om aan de slag te komen. Cirkelstad is namelijk geen maat-schappelijke onderneming. De arbeidskrachten krijgen eerst een half jaar een opleiding vanuit het Robedrijf; ze leren

structuur te brengen in hun leven, afspraken na te komen, et cetera. Slaag je, dan kun je een jaar aan de slag bij één van de partners. Kom je dat door, dan krijg je een vast contract. Juist daarom is die samenwerking zo belangrijk: we leiden mensen op, ze krijgen werkervaring, en verdienen uiteinde-lijk zelf een vaste baan.” De standaardDe partners willen snel de principes in de dagelijkse bedrijfs-processen verankeren. Büch: “Daar is het om te doen, duur-zaamheid als standaard. Opdrachtgevers zijn hierin van be-lang om standaard de markt met hun bestekken te prikkelen. Woonbron is onlangs gestart met de uitvoering van een plan van aanpak om de Cirkelstad-principes in de volle breedte toe te passen.”In samenwerking met de Hogeschool Rotterdam participeert Cirkelstad in het programma Concept House Village in Heij-plaat. Nog dit jaar staat de bouw van een Concept House op de planning, een woning van 100 procent gerecyclede mate-rialen. “Geen plaggenhut,” zoals Büch het verwoordt, “maar een huis dat aantrekkelijk en betaalbaar is, en dat voor een partij als BAM Woningbouw productioneel en procesmatig repeteerbaar is. Want dat is de clou: de principes van Cirkel-stad zijn het best gediend als het een makkelijk te kopiëren werkwijze wordt. In Rotterdam liggen de roots van Cirkelstad, maar het concept leent zich voor verspreiding naar andere regio’s.”

door Ruud Slierings

1. Waarom deelnemer?Oranje: “Wij willen veel meer met gescheiden grondstoffen doen. Tot voor kort konden we het alleen voor laagwaardig gebruik kwijt. Daarnaast willen we investeren in het behoud van kennis door vakmensen op te leiden. Toen Holcim in 2006 betonnen containers voor de Roteb wilde fabriceren van gerecycled beton, met behulp van mensen die ingeschre-ven stonden bij het Robedrijf, was de link snel gelegd. Wij hadden een amoveerproject bij Woonbron lopen en konden het betongranulaat leveren. Daaruit is Rotterdam Cirkelstad voortgekomen.”Van der Leck: “Door samenwerking te intensiveren kunnen we de arbeidsmarkt ontsluiten en mensen een nieuwe kans op werk bieden. Dat is van grote sociale waarde, voor het individu en voor de stad. Cirkelstad is de ideale infrastruc-tuur: bedrijven stellen zich open als leer/werk-bedrijf en als werkgever. De som van de samenwerking levert meer op dan elke partij individueel kan bieden.”Schrederhof: “Een corporatie levert maatschappelijke presta-

ties op een zakelijke manier. Als je materiaal hergebruikt, het milieu minder belast en dat doet met mensen die het contact met de arbeidsmarkt kwijt zijn, dan is dat winst aan alle kan-ten. Er zijn altijd mensen die zeggen ‘het kan niet’. Woon-bron is opdrachtgever, aan ons de taak het proces te forceren en aan te tonen dat het op een budget-neutrale manier kan.”Barbarani: “Maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid zijn onderdeel van het beleid van Holcim. Dankzij Cirkelstad past dat nu in een groter geheel. Het biedt ons de kans daarin verder te gaan dan we als individuele partij kunnen. Het beleid van Cirkelstad is: volledig herge-bruik. Prima.”Baars: “Het concept spreekt ons aan, ook vanwege de ken-nisuitwisseling tussen de partners. Duurzaam amoveren, met maatschappelijk ondernemende partijen, die ook de re-integratie op gang brengen, dat is super. Voor ons een ideale manier om te kijken hoe we ketenpartners bij elkaar kunnen brengen en het concept kopieerbaar kunnen maken.”Franken: “Vaak wordt een hovenier pas als laatste in

VERDIENMODEL

Cirkelstad is minimaal kostenneutraal voor partners. De amoveerder maakt 15 procent meer kosten om materiaal kwalitatief bruikbaar te houden, maar heeft geen stortkosten en kan het tegen een concurrerende prijs verkopen aan de opdrachtgever in de cirkel. Daarnaast bespaart de reïntegratie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de maatschappij geld, omdat zij niet langer een beroep op een uitkering doen. Op het cirkelstad-concept is een social return on investment-analyse uitgevoerd (= zichtbaar maken van maatschappelijke en ecologische waarde): elke geïnvesteerde euro in Cirkelstad levert de maatschappij e 1,69 op (bron: rotterdamcirkelstad.nl).

>>

Robedrijfdetacherings -organisatie gemeenteTon van der Leck

BAM Woningbouw RotterdambouwbedrijfPeter van der Have

Search advies- en inspectiebureauMichel Baars

De keten wordt groter en steviger, Rotterdam Cirkelstad telt momen-teel zeven partners, onder wie vier initiatief-nemers (Woonbron, Oranje, Holcim, Robedrijf).

Oranje amoveerbedrijf Hans Oranje

Holcimbetonproducent Giovanni Barbarani

WoonbroncorporatieKarin Schrederhof

Van der TolhoveniersbedrijfRob Franken

De partners in Rotterdam Cirkelstad

Drie vragen voor elke partner:

8buildingbusiness duurzaam juni 2012 9 juni 2012 buildingbusiness duurzaam

de keten toegevoegd. Nu kunnen we in een vroeg stadium participeren en de ontwikkeling van bijvoorbeeld de open-bare ruimte mede vormgeven. Duurzaamheid zit in onze bedrijfsvoering verankerd, dit jaar zijn wij uitgeroepen tot duurzaamste hovenier van Nederland. Dit concept past ons perfect.”Van der Have: “Cirkelstad sluit goed aan bij ons thema Waar-devolle Wijken: eerst kijken naar de sociaal-economische pijler en pas dan naar het fysieke aspect in de vorm van bouwpro-ductie. Wanneer deze pijlers met elkaar in balans zijn, gaat het goed met de wijk. Door met mensen uit de wijk aan de slag te gaan en gerecycled materiaal te gebruiken maak je de cirkel perfect rond.”

2. Welke bijdrage?Van der Leck: “Het Robedrijf brengt kennis in en helpt de reïntegratie te realiseren: welke competenties zijn nodig, hoe kunnen wij het leer/werkbedrijf helpen vormgeven en voor-al: hoe kunnen we mensen op hun sterke punten inzetten zodat ze toegevoegde waarde leveren? Wij nemen in feite een deel van de P&O-taken van bedrijven over.”Baars: “Search werkt vooral aan de voorkant van het proces: onderzoek doen voorafgaand aan het amoveren, de kansen voor hoogwaardig hergebruik inventariseren, het duurzaam en op een maatschappelijk verantwoorde manier aanbeste-den. Onze taak is ook opdrachtgevers attent maken op de voordelen van deze werkwijze. Wij creëren vraag, kun je zeg-gen.”Franken: “Wij willen waarde toevoegen aan de openbare ruimte, gebruik maken van licht en schaduw, van klimaat-omstandigheden. Ook: gebouwen voorzien van gevelbegroe-ning of daktuinen, regenwater opvangen en hergebruiken, de biodiversiteit stimuleren. En: ons werk is uitermate ge-schikt om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan werk te helpen.”Schrederhof: “Wij willen de principes van Cirkelstad veranke-ren in onze organisatie: het amoveren, het creëren van werk-gelegenheid en het bieden van toegevoegde waarde voor de maatschappij. Dus ervoor zorgen dat het op procesniveau modus wordt. In een organisatie van zevenhonderd mensen is dat een stevige krachtproef, maar we geloven er absoluut in.”Oranje: “Amoveren, nieuwe medewerkers opleiden en kennis delen. Je kunt eindeloos dingen op papier blijven zetten, maar wij dachten: we gaan het gewoon doen. Met elkaar en zonder onderlinge strijd. Als we dat weten te bereiken, gaat de bouw er heel anders uitzien.”Van der Have: “We willen duurzame, energieneutrale wonin-gen bouwen die én gebruik maken van gerecycled materiaal én demontabel zijn, zodat materialen blijvend hergebruikt

kunnen worden. Je kunt een huis van de toekomst bouwen, maar je hebt meer aan ‘het huis van nu’: prettig om in te wonen, betaalbaar, energetisch verantwoord en zoveel moge-lijk gebruik makend van de kracht van de wijk.”Barbarani: “Of de klant er nu wel of niet om vraagt, minimaal 20 procent van het materiaal waarmee wij werken is gerecy-cled. Binnen Cirkelstad is dat 100 procent. Het zou mooi zijn als we het percentage ook buiten Cirkelstad omhoog kunnen brengen. Daarnaast blijven we ook mensen van het Robedrijf inzetten, we zijn nu chauffeurs aan het opleiden.”

3. Succesvoorbeeld?Van der Have: “Aan de Rondolaan op Heijplaat hebben we een project gerealiseerd dat tegen Cirkelstad aanleunt. Door Oranje is geamoveerd, Holcim heeft kalkzandsteen-elemen-ten uit de sloop toegepast, en wij hebben woningen met warmte-/koudeopslag gerealiseerd.”Schrederhof: “Veel facetten van Cirkelstad doen we al jaren, maar in stukjes. De uitdaging is om dit zo goed samen te brengen dat we de keten echt kunnen sluiten en het de stan-daard wordt.”Franken: “We hebben het Green City Project ontwikkeld waar-in we jongeren opleiden tot zelfstandig daktuinhovenier, een kansrijk beroep in grote steden. Voorts hebben we tuintypen ontwikkeld die uitgaan van de kringloopgedachte.”Oranje: “Als je ziet dat mensen zelf weer hun eigen brood kunnen verdienen en zich welkom voelen, dat is prachtig. Doe je dat ook nog eens door materiaal te recyclen en de CO

2-uitstoot te verminderen, dan ben je goed bezig. Het pro-

ject aan de Baarsweg in Hoogvliet uit 2006 is het eerste suc-cesverhaal in een inmiddels groeiende en hopelijk veel langer wordende reeks.”Barbarani: “Het beste voorbeeld is ons dagelijks werk. Hol-cim past de principes al decennia toe: materiaal hergebruiken en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opleiden en een baan geven.”

Van der Leck: “Wij hebben amoveerders bij Oranje geplaatst. En we zijn nu met Woonbron bezig om bewoners van de eigen wijk die zonder werk zitten te betrekken bij het verbe-teren en leefbaar houden daarvan. Het sociale niveau van de hele wijk verbetert daardoor.”Baars: “Search heeft verschillende sloopwerken op deze duur-zame manier aanbesteed. Maar het inventariseren vooraf is voor veel opdrachtgevers nieuw, er is nog geen goede afzet-markt. Duurzaam amoveren, dat beheersen steeds meer par-tijen, maar de stap ervoor en erna, dáár ligt de uitdaging. We hebben continuïteit nodig, net als bij reïntegratie: het inbed-den in een structurele werkwijze, zoals bij Cirkelstad.” µµ

‘Elke partner moet bereid

zijn om zijn deel in het grote

geheel te laten opgaan’

‘De clou is dat

Cirkelstad makkelijk elders

te kopiëren valt’

10buildingbusiness duurzaam juni 2012