CKV Muziek Lesbrief 1

Tijdens het maken van de lessen theater ben je al een keer een opera en een musical tegen gekomen. Tijdens deze lesbrief gaan we daar wat dieper op in.

Beluister fragment 1. http://www.youtube.com/watch?v=5ofaoLKPz7c

Het komt uit de opera ‘Madame Butterfly.

1. Zoek op internet op waar deze opera over gaat en geef hieronder een samenvatting.Eerste bedrijf Luitenant B.F. Pinkerton is een Amerikaanse marineofficier wiens schip deUSS Abraham Lincolnin de haven van Nagasaki ligt. Hij huwt de vijftien jaaroude JapansegeishaCio-Cio-San ('tsotsosan'), die hij Butterfly noemt.DehuwelijksmakelaarGoro, die het huwelijk heeft gearrangeerd, heeft eenhuisje op de heuvel gehuurd voor de pasgehuwden. De Amerikaanseconsul Sharpless, een aardige man, smeekt Pinkerton om het huwelijksvoornemenop te geven, als hij erachter komt hoe de onschuldige Butterfly dit huwelijkserieus neemt, terwijl de Amerikaan het als een tijdverdrijf opvat. (In dietijd kon in Japan aan het einde van een maand een huwelijk wordenopgezegd, net als de huur van een huis.) De luitenant lacht om debezorgdheid van Sharpless.De stoet verschijnt met de vrienden en de bruid, statig en glimlachend.Sharpless komt erachter dat Butterfly afscheid van haar voorouders heeftgenomen, om haar vertrouwen in Pinkerton te tonen. Zodoende kan ze nietmeer terugkeren naar haar familie (Butterfly: "Luister wat ik je wilvertellen"). Pinkerton komt er ook achter dat ze de dochter is van een inongenade gevallensamuraidie 'seppuku' (zelfmoord) pleegde. Daaromwerd ze als klein meisje verkocht en opgeleid tot geisha.Het huwelijkscontract wordt getekend en de gasten brengen een toast uitop het paar als de bonze, eenBoeddhistische monniken oom van Cio-Cio-San, binnenkomt. Hij uit verwensingen aan haar adres wegens haaraanhankelijkheid en het vertrouwen in een vreemde. De vloek van debonze dwingt haar vrienden en verwanten ertoe het feest te verlaten.Pinkerton is gepikeerd en jaagt de andere gasten weg, en ze vertrekkenboos.Met lieve woordjes troost hij de huilende bruid, en samen beginnen zij aaneen nieuw gelukkig leven (duet, Pinkerton, Butterfly: "Net als een kleineeekhoorn"; Butterfly: "Maar nu, geliefde, jij bent de wereld"; "Ah! Nacht vanextase").Tweede bedrijf Pinkertons dienstreis naar Japan is voorbij, en hij is teruggekeerd naar deVerenigde Staten, nadat hij Butterfly heeft beloofd terug te zullen keren als"de roodborstjes weer nestelen".Drie jaar gaan voorbij. Butterfly's trouwe dienares Suzuki verondersteltterecht dat hij hen aan hun lot heeft overgelaten, maar krijgt het verwijt datze het vertrouwen van haar meesteres beschaamt (Butterfly: "Huilen? Enwaarom?") Ondertussen is Sharpless door Pinkerton naar Butterfly gestuurdmet een brief waarin staat dat hij is gehuwd met een Amerikaanse.Butterfly (die geen Engels kan lezen) is verrukt door het zien van de brief van haar geliefde en kan niet bevatten dat er iets anders in staat dan eenuitdrukking van zijn liefde voor haar.

2. Door wie is het geschreven en wanneer werd het voor het eerst opgevoerd?

Luigi Illica enGiuseppe Giacosa. De opera werd voor het eerst opgevoerd in het Scala-theaterin Milaan op 17 februari 1904

3. De volgende termen komen uit de opera wereld. Zoek op wat ze betekenen.

BasEen bas is een soort mannelijke zang stem en bezit het laagste stembereik van alle spraaktypes

TenorIs de naam ven een hoge manelijke zangstem in de muziek, en evenees de naam van de derde stem in de vierstemmige muzikale harmonieleer

SopraanEen sopraan is een stemtype met een vocale bereik

MezzosopraanEen mezzo sopraan is de middelste vocale bereik voor vrouwen, vergelijkbaar met de bariton bereik onder mannen

BaritonIs een soort van mannelijke zangstem, dat ligt tussen de bas en tenor stemmen

4. Wat is een libretto?

is de gangbare benaming voor het tekstboekje van een opera, operetteof musical. In wijdere zin is een libretto de tekst, bestaande uit dialogenen regieaanwijzingen, die ten grondslag ligt aan een theatrale opvoeringmet muziek

Malcolm McLaren (1946) is een Engelse kunstenaar, muziekproducent en muzikant, vooral bekend als manager van de punkband the Sex Pistols. Eind jaren zestig begint hij met het ontwerpen van kleding en in 1972 opent hij, samen met levensgezellin Vivienne Westwood, in Londen een kledingboetiek. The Sex Pistols is een groep, die in 1975 uit klanten en personeel van zijn inmiddels

tot 'SEX' omgedoopte kledingboetiek wordt samengesteld. De band groeit uit tot de belichaming van de punk en McLaren maakt naam als behendig manipulator van de media. Ook begint hij als ex-manager naderhand muziek uit te brengen onder zijn eigen naam: in 1983 speelt hij met de single 'Buffalo Gals' handig in op de juist ontluikende hiphoprage en hij koppelt in 1984 delen van Puccini's 'Madame Butterfly' aan een sexy discobeat.

Beluister fragment 2: http://www.youtube.com/watch?v=H2Drw2_HmK0&feature=player_embedded#at=88

5. Waarin hoor je nog terug dat McLaren geinspireerd werd door Puccini’s opera?

De hoogste vrouwenstem.

6. Ga op internet op zoek naar nog zo’n crossover tussen opera en popmuziek.Handel : rinaldo: lascia ch’io pianga

7. Wat vind je van het verhaal van Puccini? En van de muziek?Niet erg ingrijpend ofzo, de muziek spreekt me ook helemaal niet aan.

We bekijken nu de musical Miss Saigon.

Bekijk fragment 3 http://www.youtube.com/watch?v=GIocsoaKF5o en 4 http://www.youtube.com/watch?v=i_ZQ1bd2U0Q&feature=related.

8. Zoek op internet op waar deze musical over gaat en geef hieronder een samenvatting.

Het gaat over een vietnamees meisje dat haar grote liefde ontmoet in een cafe waar ze werkt en zwanger raakt van deze man.

9. Door wie is het geschreven en wanneer werd het voor het eerst opgevoerd?Claude-Michel Schonberg en Alain boubil, met teksten van boubil Richard malthy Jr opgevoerd in londen op 20 september 1989

In het najaar van 2011 komt Miss Saigon weer naar Nederland. Lees het onderstaande artikel en bekijk het filmpje

http://www.telegraaf.nl/filmenuitgaan/musicals/8766357/__Nieuw_talent_in_Miss_Saigon__.html

10. Zou jij naar deze musical toe gaan? Waarom wel/niet? Gebruik goede argumenten!

Ik ben er al geweest en het is een super mooie musical waar ik op het eind natuurlijk wel een traantje heb gelaten.

11. Welke overeenkomsten zie/hoor je tussen de opera Miss Butterfly en de musical Miss Saigon?

Het heeft allebei met de liefde te maken.

12. Welke verschillen zie/hoor je?

Miss saigon is meer in de moderne tijd

13. Zou je na het zien van de musical de opera leuker vinden om te bekijken? Of maakt dat niets uit? Geef argumenten

Miss saigon was niet heel erg opera en niet erg om naar te luisteren idg , omdat er een mooie bedoeling achter zat

Het nummer ‘Good Night Saigon’ van Billy Joel gaat ook over de Vietnamoorlog.

Luister naar het nummer en lees de tekst hieronder

http://www.youtube.com/watch?v=j6gZefW4yEA&feature=related

Billy Joel – Good Night Saigon

We met as soul mates on Parris IslandWe left as inmates from an asylum

And we were sharp, as sharp as knivesAnd we were so gung ho to lay down our lives

We came in spastic like tameless horsesWe left in plastic as numbered corpses

And we learned fast to travel lightOur arms were heavy but our bellies were tight

We had no home front, we had no soft soapThey sent us Playboy, they gave us Bob Hope

We dug in deep and shot on sightAnd prayed to Jesus Christ with all of our might

We had no cameras to shoot the landscapeWe passed the hash pipe and played our Doors tapes

And it was dark, so dark at nightAnd we held on to each other

Like brother to brotherWe promised our mothers we'd write

And we would all go down togetherWe said we'd all go down togetherYes we would all go down together

Remember Charlie, remember BakerThey left their childhood on every acre

And who was wrong? And who was right?It didn't matter in the thick of the fights

We held the day in the palm of our handsThey ruled the nights, and the nightsSeemed to last as long as six weeks...

...On Parris IslandWe held the coastline, they held the highlands

And they were sharp, as sharp as knivesThey heard the hum of our motors

They counted the rotorsAnd waited for us to arrive

And we would all go down togetherWe said we'd all go down togetherYes we would all go down together

14. Zoek op wat Parris Island is.

Een marine korp

15. Uit couplet 2 en 3 spreekt een dubbel gevoel over de oorlog. Leg dit uit

Hij vind het wild en lomp, maar doet het zelf ook

In 1969 werd Richard Nixon de opvolger van Lyndon Johnson en daarmee president van de Verenigde Staten. Hij kreeg van zijn voorgangers het probleem van de Vietnamoorlog mee: een grote oorlog waarin ruim een half miljoen Amerikaanse mannen en vrouwen betrokken waren en die op alle punten vastliep.

Deze situatie en de hoog oplopende Amerikaanse verliezen leidden ertoe dat het moraal van de Amerikaanse troepen erg laag was; desertie en verzuim vierden hoogtij. Aan het thuisfront was het ook al niet veel beter: de roep van het publiek om de Vietnamoorlog te beëindigen werd steeds luider.

Nixon beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne dan ook "eerzame vrede", iets waar lang niet alle Amerikanen in geloofden, maar het waren er genoeg om hem de overwinning te geven.

Pas in 1975 kwam er een einde aan de oorlog. Op 30 april tekende Zuid-Vietnam de capitulatie; Vietnam was weer herenigd. De Vietnamoorlog was voorbij, maar de kosten in mensenlevens waren hoog: 47.244 Amerikaanse doden, 153.329 gewonden, 2.483 vermisten. 365.000 Vietnamese burgers hadden het leven verloren, het Zuid-Vietnamese leger had bijna 224.000 doden en 570.000 gewonden te betreuren, het Noord-Vietnamese leger ruim 660.000 doden en een onbekend aantal gewonden.

 

16. Waar in de songtekst vind je een verwijzing naar al de doden die vielen?On paris islandWe held the coastline , they held the higlandThey hear the hum our motorsThey counted the rotors

17. In couplet 1 en 8 gebruikt Joel bijna dezelfde zin. Leg uit waarom hij dit doet.Voor een verstrekt gevoel

‘ And we would all go down togetherWe said we'd all go down togetherYes we would all go down together ‘

18. Leg uit hoe de muziek hier de tekst versterkt.

Geen koptelefoon

Beluister het volgende fragment.

http://www.youtube.com/watch?v=EUQEqvxdBnk

19. De Doors gebruiken naast tekst nog andere middelen om het beklemmende gevoel van de oorlog over te brengen. Welke?

De beelden en de gebruikte instrument

http://www.youtube.com/watch?v=1b26BD5KjH0

This is the end

Beautiful friend

This is the end

My only friend, the end

Of our elaborate plans, the end

Of everything that stands, the end

No safety or surprise, the end

I'll never look into your eyes...again

Can you picture what will be

So limitless and free

Desperately in need...of some...stranger's hand

In a...desperate land

Lost in a Roman...wilderness of pain

And all the children are insane

All the children are insane

Waiting for the summer rain, yeah

There's danger on the edge of town

Ride the King's highway, baby

Weird scenes inside the gold mine

Ride the highway west, baby

Ride the snake, ride the snake

To the lake, the ancient lake, baby

The snake is long, seven miles

Ride the snake...he's old, and his skin is cold

The west is the best

The west is the best

Get here, and we'll do the rest

The blue bus is callin' us

The blue bus is callin' us

Driver, where you taken' us

The killer awoke before dawn, he put his boots on

He took a face from the ancient gallery

And he walked on down the hall

He went into the room where his sister lived, and...then he

Paid a visit to his brother, and then he

He walked on down the hall, and

And he came to a door...and he looked inside

Father, yes son, I want to kill you

Mother...I want to...WAAAAAA

C'mon baby,--------- No "take a chance with us"

C'mon baby, take a chance with us

C'mon baby, take a chance with us

And meet me at the back of the blue bus

Doin' a blue rock

On a blue bus

Doin' a blue rock

C'mon, yeah

Kill, kill, kill, kill, kill, kill

This is the end

Beautiful friend

This is the end

My only friend, the end

It hurts to set you free

But you'll never follow me

The end of laughter and soft lies

The end of nights we tried to die

This is the end

20. Voor de film Apocolyspe now werd het nummer ‘ The End’ van de doors gekozen als introsong. Bekijk/beluister het fragment , lees de tekst en zoek op waar de film over gaat. Vind jij dit een goede keuze? Waarom wel/niet?

Ik vind het een goede keuze omdat het goed aansluit bij het onderwerp van de film

21. Leg uit hoe deze drie nummers ook vandaag de dag nog actueel zijn. Je zou echter ook kunnen zeggen dat de nummers gedateerd zijn. Geef voor beide standpunten argumenten.

Voor: mensen luisteren ze nog elke dagTegen: het is al heel lang gelden gemaakt

22. Welk nummer spreekt je het meest aan? Waarom?Billy joel good saigon die was het aller moosite

23. Ga op zoek naar nog een nummer dat geschreven werd als protest tegen oorlog.

Lionel richie we are the world

CKV Muziek Lesbrief 2: Mozart

1. Ga naar het Internet en schrijf aan de hand van de volgende en eventueel andere websites de biografie van Mozart.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart www.tova.nl/Componisten/Biografien/mozart.htm www.klassiekemuziekgids.net/componisten/ mozart

www.maurice-abravanel.com/mozart_nederlands.html

1. Geboren?

2. Voor het eerst bekend geworden?

3. Wat was (waren) zijn

lievelingsinstrument(en)?

4. Reizen?

5. Mozart was ook in Nederland.

Waar? Wanneer?

17-01-1756

Juni 1763

Viool

Beieren zwaben wurttemberg palts Rijnland luik tienen Leuven Brussel Parijs Londen gent Antwerpen Rotterdam den haag Rome.

Enchede en amsterdam 1904,1908

6. Problemen met de liefde?

7. Kinderen?

8. Grote successen?

9. Ruzies?

10. Geld?

11. Verhouding met de machthebbers?

12. Gestorven?

Ja met costanze

Karl thomas (1784-1858), Franz xaver Wolfgan(1791-1844)

Hij componeerde meer dan 600 werken, waaronder 21 stukken voor toneel of opera 15 missen meer dan 50 syfonieen 25 pianoconcerten 12 vioolconcerten 27 concert-arias 17 pianosonates en 26 strijkkwartetten.

Hij was grote concurrent met armadeus.

Goed ze waardeerden hem

Wene 5 december 1791

Over Mozart bestaan veel anekdotes die een beeld geven van de persoon die hij was. Veel van deze anekdotes kun je vinden op de website http://www.anecdotage.com

1. Mozart laat een windOp een dag in 1777 schreef Mozart (die toen 21 jaar oud was) een brief aan zijn zus Anna. “Mama zei tegen me, “Ik denk dat jij een wind hebt gelaten’. Ik zei dat het absoluut niet waar was. ‘Maar ik ben er zeker van’, hield ze vol. Ik dacht toen: ‘Misschien had Mama had toch gelijk’. Ik bracht toen mijn vinger naar mijn kont en rook er aan. En ja hoor, dat was het bewijs!’

2. AmbitieEen jonge man vroeg ooit advies aan Mozart over het componeren van een symfonie. Mozart zei, dat hij het beste met ballades kon beginnen, omdat hij nog zo jong was. ‘Maar zelf schreef u al symfonieën, toen u tien was, wierp de jongen tegen. ‘Ja’, antwoordde Mozart, ‘maar ik hoefde dan ook niet om advies te vragen!

3. Inktvissymphonie?Mozart wedde een keer met Haydn om een kist champagne dat deze het stuk dat Mozart eerder op die dag had gecomponeerd niet zou kunnen spelen. Haydn nam de weddenschap aan en de muzieknoten werden op de piano gezet. Na een paar seconden stopte hij. De muziek was zo geschreven dat terwijl de handen links en rechts op het toetsenbord waren er ook een toets in het midden aangeslagen moest worden. Haydn gaf op,

daarna ging Mozart aan de piano zitten. Toen hij bij de ‘onmogelijke’ noot kwam boog hij voorover en speelde de noot met zijn neus..

4. Zerlinaaa!Bij de eerste repetitie van Don Giovanni in Praag, was Mozart erg teleurgesteld door de jonge zangeres die de rol van Zerlina had. Toen ze moest schreeuwen op het moment dat Don Giovanni haar probeerde te versieren, deed ze dat ondanks Mozarts herhaalde aanwijzingen niet overtuigend genoeg. Tenslotte verloor hij zijn geduld en verliet het dirigentenpodium. Hij kroop het donkere toneel op, verscheen heel plotseling voor de zangeres en kneep haar in haar arm. Zoals te verwachten was, schreeuwde ze als een mager speenvarken. ‘Fantastisch’, riep Mozart, ‘denk eraan! Vanavond net zo!’

5. Mozart's kapperMozart's kapper klaagde voortdurend over zijn beroemde klant. Niet Mozart’s haar vormde het probleem, dat was makkelijk te knippen. Het lastige was dat Mozart nooit stil kon blijven zitten. Iedere keer, als Mozart een nieuw idee had (en dat was nogal vaak!) sprong hij op en rende naar de piano, waardoor de kapper gedwongen was om met het haarlint achter hem aan te lopen.

2. Lees de vijf anekdotes hierboven en kruis daarna aan welke karaktereigenschappen Mozart volgens jou had.

Mozart was (meerdere antwoorden mogelijk)

saai humoristisch brutaal

vol ideeën levendig verwaand

zelfbewust ordinair dom

3. Ga nu naar de bovengenoemde (Engelstalige) website en lees ook andere anekdotes over Mozart. Schrijf de anekdote die je het leukst vindt, hieronder in het Nederlands op:

Mozarts kapper klaagde voortdurend over zijn beroemde klant. Niet dat mozarts haar vormde het probleem dat was makkelijk te knippen. Het lastige was dat mozart nooit stil kon blijven zitten.

4. Over Mozart zijn veel films gemaakt. De beroemdste is wel Amadeus van regisseur Milos Forman. Bekijk de fragmenten, lees de recensie van de film en beantwoord daarna de vragen.

http://www.youtube.com/watch?v=Du-rD2QL1Pc

http://www.youtube.com/watch?v=9A0a7QCLTcE&feature=related

Amadeus

regie Milos Forman

genre drama, musical - filmhuisfilm -

tijdsduur 180 minuten

jaar 1984

acteurs F. Murray Abraham, Elizabeth Berridge, Tom Hulce, Simon Callow, Rou Dotrice, Jeffrey Jones, Christine Ebersole

samenvatting

De Italiaanse componist Antonio Salieri (F. Murray Abraham) is ervan overtuigd dat de muziek van Wolfgang Amadeus Mozart (Tom Hulce) goddelijk is. Zijn grootste wens is zelf zo goed te kunnen componeren, zodat hij de Heer kan eren via zijn muziek. Salieri heeft echter van nature niet het vermogen gekregen om briljante composities te maken. Hij kan dan ook maar niet begrijpen waarom God juist voor het walgelijke schepsel Mozart koos als Zijn instrument. Salieri's jaloezie kent geen grenzen en hij besluit wraak te nemen op God én Mozart.

recensie

'Amadeus' van Milos Forman is een biografische film. Maar iedereen die normaal gesproken spontaan jeuk krijgt van dit genre waar 'normale' mensen uitgroeien tot helden, moet deze film zeker niet zomaar afschrijven van hun 'to watch-lijstje'. Milos Forman heeft een uitstekende, strak geregisseerde film gemaakt die alle ingrediënten in zich heeft die een goede film behoort te hebben. Van sterke dramatiek tot aan een steengoede soundtrack: 'Amadeus' heeft het allemaal.

Het verhaal van 'Amadeus' begint met de introductie van Antonio Salieri (F. Murray Abraham). Na een mislukte zelfmoordpoging is de Italiaan in een gesticht geplaatst. Als een jonge priester toenadering zoekt tot de oude man, vertelt Salieri zijn levensverhaal. Een verhaal vol wrok, wanhoop en verbittering.

In tegenstelling tot de titel je doet vermoeden, gaat 'Amadeus' niet zozeer over de persoon Wolfgang Amadeus Mozart. De film focust meer op Salieri, de tegenpool van Mozart. Aan de hand van Salieri's anekdotes kom je meer te weten over Mozart en Salieri's persoontje zelf uiteraard. Het zal je al snel duidelijk worden dat de verteller van het verhaal een nogal vreemde blik heeft op de geschiedenis. In de film haat Salieri Mozart hartgrondig en dat steekt hij niet onder stoelen of banken. Of het verhaal achter 'Amadeus' nu wel of niet geheel historisch correct is doet dan ook niet ter zake. Regisseur Forman is meer geïnteresseerd in het in beeld brengen van een tragisch verlopen verhaal dan in het neerzetten van een keurig, chronologisch opgebouwd geschiedenislesje. Een benadering die zoals gezegd erg goed uitpakt.

De film concentreert zich op menselijke fouten en tekortkomingen die in ieder van ons schuilen. In dit verhaal zijn geen stoere helden en boosaardige schurken: integendeel geen enkel personage is overwegend goed of slecht. Forman heeft echte mensen neergezet, waarvan je gaat houden. Zo lijkt Salieri aanvankelijk een nare, afstandelijke man, maar langzaamaan kan je steeds meer begrip voor hem opbrengen. Voor Mozart geldt juist het omgekeerde: in eerste instantie zie je een onbezorgde, vrolijke jongeman, maar met het verstrijken van de film zie je steeds meer slechte randjes van zijn karakter bovendrijven. De moeilijke rollen in 'Amadeus' bieden een mooie uitdaging voor alle acteurs.

De casting van 'Amadeus' is dan ook essentieel voor het slagen van de film. Gelukkig heeft Forman er juist aan gedaan om wat minder bekende acteurs voor zijn film aan te trekken. Zo is de vrijwel onbekende Tom Hulce een verademing als de jonge Amadeus Mozart. Op geheel eigen wijze zet hij een vrolijke, levensgenieter neer, die over enkele onhebbelijke eigenschappen beschikt. Het knappe van Hulce's prestatie is dat hij ondanks Mozart's arrogantie, overspelige gedrag en leugenachtige natuur, toch nog sympathiek en charismatisch blijft overkomen. De argeloze flair waarmee Hulce acteert is erg aanstekelijk en zijn beroemde schaterlachje zal nog dagenlang in je geheugen rond blijven zweven.

De ware ster van 'Amadeus' is uiteindelijk F. Murray Abraham. Wat deze acteur hier neerzet getuigt van ware klasse. Abraham etaleert in zijn rol een ware scala aan emoties: van intense haat tot wanhoop. Vooral de scènes waarin Salieri getuige is van Mozart's opmerkelijke, muzikale talent zijn fantastisch om te zien. Je kunt de haat en jaloezie in Abraham's ogen bijna voelen. Als kijker word je meegesleurd in de tragische geschiedenis van een man die beseft dat hij eigenlijk een talentloze, verbitterde oude man is geworden die nooit zal kunnen opboksen tegen de genialiteit van een schijnbaar, zorgeloze, puberale jongeman.

Naast het sterke spel van de cast, is de muziek ook onovertroffen. Uiteraard putte Forman voor de soundtrack uit het rijke oeuvre van Wolfgang Amadeus Mozart en Salieri. De composities van Mozart verhogen de sfeer en intensiteit van de film. Zelfs als je totaal niet houdt van klassieke muziek, dan nog zul je snel geheel ondergedompeld worden in de melancholieke sfeer van de film. Forman heeft een knappe eenheid gesmeed tussen beeld en geluid. Naarmate de film vordert verandert de muziek ook van luchtige deuntjes in wat meer moeilijker en, zwaarmoedige composities. Desondanks wordt 'Amadeus' nooit topzwaar, zoals je misschien wel gewend bent van andere biografische films. Met name Hulce's luchtige spel voorkomt dat de film je somber maakt. Wat overigens niet wil zeggen dat dat de dramatische momenten verzwakt.

De nieuwsgierigen onder ons zullen wel hebben gezien dat de totale speelduur van 'Amadeus' een niet misselijke 180 minuten bedraagt: een dikke drie uur dus. En inderdaad je zult heel wat zitvlees moeten kweken om de film uit te zitten. Maar ondanks de niet geringe lengte van de film, verveelt deze productie geen moment. Dat komt omdat Forman zijn film erg goed heeft opgebouwd. De regisseur neemt de tijd om zijn karakters goed uit te diepen, zodat de plotselinge ommezwaai van de film juist extra hard aankomt. De film begint rustig, maar halverwege wordt het tempo flink opgeschroefd zodat je meegesleept wordt in de langzame lichamelijke en geestelijke aftakeling van zowel Mozart als Salieri. Wat startte als een luchtig drama, verandert in een spannende, mysterieuze thrillerachtige rolprent. Een geheimzinnig figuur biedt Mozart veel geld voor het schrijven van een requiem, Mozart die in geldnood zit accepteert dit aanbod, maar wordt later zo opgeslokt door zijn werk dat dat ten koste gaat van zijn huwelijk en gezondheid. De plotwendingen zorgen voor een verhaal waarbij je je steeds betrokken voelt en waarvan je de afloop maar wat graag wilt weten.

Iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in films, mag deze unieke film eigenlijk niet missen. De acteerprestaties zijn geweldig, de muziek is ijzersterk en het verhaal is verrassend en meeslepend. Tussen al het domme bioscoopgeweld waarmee je tegenwoordig wordt doodgegooid is deze 'Amadeus' een verademing.

recensentFrank v.d. Ven - redactie@movie2movie.nl

5. Wat lijkt je leuk in de film, wat lijkt je minder leuk?

Leuk Minder leukcasting De lange speelduur

6. Hier zie je een foto uit Amadeus. Wie is dit? Mozart of Salieri? Hoe weet je dat?Saleiri mozart zit op de achtergrond

7. Hier is een ‘moderne’ Mozartpop uit onze eigen tijd te zien. Wat denk je – zag hij er echt zo uit? ‘Bewijs’ je antwoord met wat je allemaal over hem aan de weet bent

gekomen.

Ik denk het wel met kleding en haar

Lees de volgende tekst.

Een voorstellingsgeschiedenis

De opera's die Mozart (1756-1791) in zijn Weense jaren (na 1780) schreef, werden spoedig in de Amsterdamse theaters vertoond. Al vóór 1790 nam de Hoogduitsche Toneelsociëteit Die Entführung aus dem Serail in het repertoire op. Die eerste Mozart beviel het publiek zo goed dat spoedig andere titels volgden: Die Zauberflöte, Don Juan en Die Hochzeit des Figaro. De belangstelling voor opera in het algemeen groeide en daarom werd er besloten tot de bouw van een nieuw, voor Amsterdamse begrippen groot theater dat begin 1791 werd geopend. Het telde 519 plaatsen en het stond aan de Amstelstraat. Ter vergelijking: het huidige Muziektheater tegenover die Amstelstraat, dat werd geopend in 1986, telt 1600 plaatsen.

Tentoonstelling:Scene-foto's van verschillende Mozart-opera producties, vanaf de 2e helft van de 20e eeuw tot nu.

Mozart klonk niet alleen in het Duits, maar ook in het Nederlands en zelfs in het Frans. Amsterdam ontwikkelde zich tegen het einde van de achttiende eeuw snel als theaterstad. Aan het Leidseplein stond de Stadsschouwburg, waar gesproken en gezongen toneel in het Nederlands ging. Mozart werd er gekoesterd onder titels als De Schaaking uit het Serail en De Tooverfluit. De theaterkritiek uit die tijd hekelde 'de dwaze tekst' van laatstgenoemd werk en sprak van een 'vod' en een 'moffengedrocht'. Maar de muziek vond men prachtig.Ook het gezelschap van de Franse schouwburg (in het theatergebouw dat nog steeds bestaat als de Kleine Komedie) ontdekte Mozart als kassucces: La flûte enchantée en L'Enlèvement du Sérail waren het populairst. Nóg een gezelschap droeg bij aan de enorme belangstelling: het Joods Hoogduits Toneelgezelschap. Als gastensemble in de nieuwe Hoogduitse Opera trokken de joodse producenten vanaf 1795 volle zalen met de vier hierboven al genoemde topstukken. Een oud affiche geeft aan dat op 29 september 1795 De Tooverfluit tot leven kwam op muziek 'van de beroemde Mozard'.

Een stevig fundament was gelegd voor een rijke opvoeringsgeschiedenis van Mozarts opera's, vooralsnog in Amsterdam. De muzikale basis werd gevormd door behoorlijke orkesten; dat van de Stadsschouwburg bestond uit zo'n 35 musici, dat van de Hoogduitse Opera telde 28 tot 30 musici. De faam van het muziektheaterleven moet niet gering zijn geweest, want niemand minder dan Louise Lange was tussen 1798 en 1801 verbonden aan de Hoogduitse Opera. Als Aloysia Weber komen we haar tegen in het leven van Mozart. Op haar had Wolfgang zijn zinnen gezet. Niet zij, maar haar jongere zus Konstanze werd uiteindelijk Mozarts bruid. Aloysia was de sopraan met het soepele keeltje ('gelaüfige Gurgel' naar Mozarts woorden) die in talloze uitvoeringen onder leiding van de componist zong. Het Amsterdamse publiek luisterde dus naar een authentieke Mozart-interpretatie. Haar voordracht aria's als 'Ach, ich liebte' uit 'Die Entführung' bracht de toehoorders volgens overlevering in vervoering.

Lang teerde Mozarts succes op de vier bovengenoemde stukken. Pas rond 1820 kwam het tot opvoering van zijn laatste opera La clemenza di Tito (uit 1791), uiteraard in het Duits gezongen en aangekondigd als Titus. Pas in 1824 maakte het Amsterdamse publiek kennis met Così fan tutte. Maar de nieuwe Italianen, Rossini voorop, de opkomende Duits-romantische stukken (zoals Der Freischütz van Von Weber) en het nieuwe Franse repertoire, drukten Mozart nogal weg. Ook inhoudelijk werden Mozarts komedies met het

vrijpostig liefdesbedrog als in Così niet gewaardeerd in de steeds preutser wordende maatschappij.

Tentoonstelling:Kostuum voor Susan Patterson/Lilian Watson als Aspasia in Mitridate, rè di PontoDe Nederlandse Opera, regie Pierre Audi, 1992 Ontwerp Jorge Jara Bruikleen De Nederlandse Opera

In 'Annalen', het naslagwerk over de operagezelschappen in Nederland tussen 1886 en 1995, valt uit de lijsten met opvoeringsdata goed te zien dat pas na 1950 de belangstelling voor Mozart flink stijgt. Van de aanvankelijk zo geliefde Zauberflöte staan tussen 1886 en 1950 slechts negen opvoeringsperiodes vermeld. Don Giovanni (doorgaans Don Juan genoemd) kreeg iets meer opvoeringen. Steeds in het Duits gezongen. Pas in 1926 maakte Nederland kennis met de oorspronkelijke Italiaanse tekst dank zij de befaamde 'Italiaansche Opera'.

De renaissance van Mozart op de Nederlandse planken werd bevorderd door de promotie vanuit Mozart-stad Salzburg met zijn Mozarteum en de Festspiele. Tussen 1920 en 1940 speelde de Wagnervereeniging hierop in met modeluitvoeringen van ondermeer Don Juan in 1926 en Die Zauberflöte in 1931, waarvoor grote dirigenten werden gecontracteerd als Karl Muck en Bruno Walter en theatervormgever Oskar Strnad. Van belang was ook de groeiende faam van Mozart-opvoeringen door de Weense Staatsopera. Diepe indruk maakte dat gezelschap met zijn gastvoorstellingen in het Holland Festival van 1949 toen zowel Don Giovanni (in het Duits gezongen!), Die Entführung als Le nozze di Figaro werden opgevoerd met topzangers als Elisabeth Schwarzkopf , Irmgard Seefried, Anton Dermota en Erich Kunz. Dè Mozart-dirigenten van toen leidden die voorstellingen: Josef Krips en Karl Böhm.

Geen wonder dat de nog jonge Nederlandsche Opera het Mozart-succes in 1952 oppakte met een eigen Don Giovanni gedirigeerd door Josef Krips, en met Scipio Colombo (titelrol), Erich Kunz (Leporello), Gré Brouwenstijn (Donna Anna) en Greet Koeman (Donna Elvira), meteen gevolgd door Le nozze di Figaro (met Colombo en Brouwenstijn als de Graaf en de Gravin). Daarna kwamen Die Zauberflöte in 1954 (met Josef Krips), en Così in 1955 aan de beurt. Bijna het kwartet aan titels waar Mozart eind achttiende eeuw in Amsterdam een vliegende start mee maakte. Die Entführung moest wachten tot 1960. In de

jaren zeventig en tachtig zorgde de Nederlandse Operastichting voor enkele krachtige Mozart-producties in regie van Götz Friedrich; zijn Don Giovanni- met-de-bloedvlek werd legendarisch.

Een opera-seizoen was niet meer compleet zonder Mozart. Het gezelschap dat vanaf 1955 als Opera Forum tot mei 1993 vanuit Enschede werkzaam was, begon het bestaan zelfs met Figaros Hochzeit. In de laatste vijf jaar van haar activiteiten bouwde Opera Forum een Mozart-cyclus op in regie en aankleding van Vittorio Patané. Opvallend was dat daarin ook één van de zogeheten jeugdopera's aan bod kwam, de opera buffa La finta semplice (De geveinsde eenvoud) uit 1769. Dit type luchtige pastorale liefdeskomedies (Mozart schreef ook La finta giardiniera/ De geveinsde tuinierster uit 1775), maar eveneens de strak vormgegeven klassieke drama's (naar de vorm opera seria genoemd) als Mitridate uit 1770 of het herdersspel Il re pastore uit 1775 vonden geen genade in de ogen en oren van de Mozart-kenners. Pas met het aantreden van Pierre Audi als artistiek directeur kwamen bij De Nederlandse Opera Mitridate en Il re pastore in diens regie kortstondig op het speelplan.

In opera is zingen belangrijk. In het Nederlandse Mozart-verhaal blijft het spetterende debuut in 1962 van Cristina Deutekom als Koningin van de Nacht een memorabel moment; de laaiend-erotische Don Giovanni die John Bröcheler zong èn acteerde in 1980 en 1984 zindert nog na. Het expressieve 'Per pietà' door Charlotte Margiono in Così uit de jaren negentig onder leiding van Nikolaus Harnoncourt bevestigt de kwaliteit van Mozart op Nederlandse planken.

Heinz Köhnen.

Copyright © 2002-2003 Theater Instituut Nederland

8. Zoek op internet op waar de opera’s Die Zauberflöte, Don Juan en Die Hochzeit des Figaro over gaan en beschrijf kort hieronder.

Die ZauberflöteDie Zauberflöte (Nederlands: De toverfluit) (KV 620) is een opera ('zangspel') van Wolfgang Amadeus Mozart in twee bedrijven naar een libretto van Emanuel Schikaneder, gebaseerd op "Lulu oder die Zauberflöte", een verhaal geschreven door Christoph Wieland. Alle drie waren vrijmetselaar. De eerste opvoering was op 30 september 1791 in Wenen, in het Theater auf der Wieden. Het is één van de weinige sprookjesopera's die de status van

meesterwerk hebben behaald, mede doordat Mozart hier de absolute synthese bereikt tussen het Duitse zangspel en de Italiaanse opera.

Don JuanDom Juan (oorspronkelijke titel: Dom Juan ou le Festin de Pierre) is een komedie van Molière die bestaat uit vijf bedrijven (die respectievelijk drie, vijf, vijf, acht en zes scènes bevatten). Dom Juan werd voor het eerst opgevoerd op 15 februari 1665 in het Théâtre du Palais-Royal te Parijs.

Die Hochzeit des FigaroLe Nozze di Figaro , in het Duits , De bruiloft van Figaro en De bruiloft van Figaro is een opera van Wolfgang Amadeus Mozart, KV 492e De Italiaanse libretto is van Lorenzo da Ponte en is gebaseerd op de komedie La Folle Journee ou le Mariage de Figaro (De Grote Dag of De bruiloft van Figaro) van Pierre Augustin Caron de Beaumarchais, uit 1778. De première vond plaats op 1 Mei 1786 in Wenen Burgtheater op Plein Michael's plaats. De opera speelt zich af in het kasteel van graaf Almaviva in Aguasfrescas de buurt van Sevilla rond 1780.

9. Wat vond het Nederlands publiek volgens deze tekst van Die Zauberflöte? Ga in op zowel tekst als muziek.

De voorstelling van pierre audi en karel appel- uit een bespreking door joke van de weij

De voorstelling van Pierre Audi en Karel Appel - uit een bespreking door Joke van der Weij

(zie: http://stopera.nl/educatie/PDF/DNO_Zauberflote_0203.pdf)

Deze opera is niet nieuw. Die Zauberflöte ging in 1995 bij De Nederlandse Opera in première en maakte een geweldige indruk: dit leek op geen enkele andere

opera: dit was ‘een bewegend schilderij met knaleffecten’. De regie was van Pierre Audi, de artistiek directeur van De Nederlandse Opera; het decor was van de Nederlandse beeldend kunstenaar Karel Appel. Appel is beroemd geworden met de CoBrA groep uit 1948, die hij oprichtte onder andere samen met de schilder Corneille. Zij kregen met hun kleurrijke, naïeve kunstwerken bekendheid over de hele wereld.

Appel en Audi zijn met deze voorstelling heel dicht bij het sprookje gebleven. Hun Zauberflöte is een feest om naar te kijken. Het is een stripverhaalachtige voorstelling met hoge rijdende bergen, een vrolijke stoet van gigantische sprookjesdieren en dansende vogels die in een soort carnavalsoptocht voorbijtrekken.

De drie kleine jongetjes dragen lange vliegeniersjassen en vliegen in speelgoedvliegtuigjes. De drie dames zijn pinnige types met jagershoedjes en rokbroeken. De slang die Tamino bijt is een reusachtig monster met zwaailichten. Knalgele bosnimfen waggelen door het bos. De tuin heeft wellustige bloemkelken met lichtgevende bloemen. Papageno rijdt in een lelijke eend het podium op. De priesterorde en de tempel zijn voorzien van felle heldere kleuren, die doet denken aan het werk van Mondriaan. De priesters en slaven

dansen op een ‘oosterse’ manier.

Hoe verschillend hij er ook uitziet: deze Zauberflöte lijkt op de oorspronkelijke uitvoering uit de 18e eeuw: het sprookje wordt dicht bij het libretto uitgevoerd. De grote hoeveelheid changementen doet herinneren aan de Zauberflöte van Mozart en Schikaneder. Zo druk als het hier op het toneel is, zo moet het toen ook geweest zijn. Het is onmogelijk om alles te volgen, zoveel gebeurt er tegelijkertijd!

Deze Mozart-opera is vanwege de verschillende sferen waarin de opeenvolgende scènes zich afspelen, altijd een hele klus geweest voor de decorontwerpers. Want in Die Zauberflöte komen zowel de wereld van het sprookjesachtige volkstheater (met Papageno, Tamino en Pamina) aan bod, als de mysterieuze wereld van Sarastro en het duistere rijk van de Koningin van de Nacht.

Bovendien vragen de opeenvolgende scènes ook om snelle decorwisselingen en een creatief gebruik van de toneelmachinerie. Een enorme uitdaging voor vormgevers en decorontwerpers! En niet te vergeten voor de mensen achter het toneel!

Maar om dezelfde redenen en natuurlijk om de mooie, leuke muziek is deze opera altijd heel populair geweest. In de loop van de tijd zijn er dan ook veel verschillende ensceneringen geweest. Toevallig weten we zelfs hoe de allereerste opvoering uit 1791, die van Schikaneder, eruit gezien heeft, want er zijn gravures bewaard gebleven van de decors. Deze Appel-Zauberflöte ziet er heel anders uit, maar de grote afwisseling van sfeer en decors, en ook de plezierige hoeveelheid ‘trucs’ is dezelfde als die van ruim twee eeuwen geleden. En het plezier van het publiek ook!

De in bovenstaande tekst besproken Zauberflöte-voorstelling van het Amsterdamse Muziektheater in 2003 baarde behoorlijk wat opzien. Dat kwam o.a. doordat de bekende schilder Karel Appel tekende voor het decorontwerp. Uit een achtergrondtekst vind je hierover de nodige informatie.

10. Lees deze door en vul de onderstaande tabel in.

Info over Karel Appel Christiaan Karel Appel (Amsterdam, 25 april 1921 – Zürich, 3 mei 2006) was een Nederlandse kunstschilder en beeldhouwer in de moderne kunst uit de tweede helft van de twintigste eeuw, die tot de expressionisten kan worden gerekend. Zijn grote invloed duurt voort tot op heden. Hij is vooral bekend geworden als lid van de kunstzinnige groepering Cobra.

Wat is er zo bijzonder aan Karel Appel’s decor?

(minstens 3 punten noemen!)

a)artestiek

b)vrolijk

c)bewegelijk

Hoe verhoudt zich deze Amsterdamse versie tot de originele van Mozart zelf?

De grote hoeveelheid changementen doet herinneren aan de

Zauberflöte

van Mozart en Schikaneder. Zo druk als het hier op hettoneel is, zo moet het toen ook geweest zijn. Het is onmogelijk om alleste volgen, zoveel gebeurt er tegelijkertijd!

Is het decor gemakkelijk te realiseren geweest?

Waarom (niet)?

Nee het is heel erg artestiek en grootst.

11. Als je dit zo leest – lijkt je de voorstelling van het Muziektheater leuk? Waarom (niet)?

Nee, ik hou niet van theater, dus weet zeker dat ik deze ook niet leuk zouvinden

Maschienenkomödie of opéra maçonnique?

Da Mozarts Schöpfung die an seine Arbeit gestellten Anforderungen so unverhältnismäig übertraf, da hier nicht ein Individuum, sondern ein ganzes Genus von überraschendster Neuheit geboren schien, müssen wir als den Grund davon betrachten, da dieses Werk einsam dasteht und keiner Zeit recht angeeignet werden kann. Hier ist das Ewige, für alle Zeit und Menschheit Gültige.(1)

Deze lofrede op Mozarts Zauberflöte vloeide uit de pen van niemand minder dan Richard Wagner. Omstreeks 1840 wees Wagner op de vereisten ('Anforderungen') van Mozarts compositieopdracht, die hij van Emanuel Schikaneder (1751-1812) ontving. Mozart overtrof Schikaneders verwachtingen en leverde een volkomen nieuw, geniaal, tijdloos en universeel kunstwerk, een ideale Duitse opera, dus. Ongetwijfeld probeerde Wagner hiermee de liefhebbers van Mozarts populaire Singspiel voor zijn idealen (het Gesamtkunstwerk) te winnen. Wagners romantische uitspraken als "ewig" en "für alle Zeit und Menschheit gültig" beschouwen, zou daarom een zware misstap betekenen ten opzichte van dé Toverfluit van Mozart en Schikaneder, de 'authentieke' Zauberflöte die op 30 september 1791 in première ging. De kwestie 'authenticiteit' moeten we echter onmiddellijk in vraag stellen. Over welke Toverfluit hebben we het dan? Over een volksopera, een sprookje met leuke deuntjes, of een esoterisch bouwstuk van de vrijmetselarij? In dit essay proberen we het één en ander te verduidelijken.

Een vroege iconografische bron voor Die Zauberflöte: een reeks aquarellenvan Josef Quaglio voor een opvoering in het Münchense Hoftheater (1793).

Op deze afbeelding zien we het decor voor de vuur- en waterproeven. (München, Theatermuseum)

Theaterimpresario X wandelt naar Librettist Y (hier toevallig gelijk aan X, Schikaneder), vraagt Y om een libretto, dat door Componist Z getoonzet wordt en door een theateréquipe op de planken wordt gebracht. Ziedaar een uiterst simplistische benadering van het operabedrijf zoals het in Mozarts tijd (1756-1791) functioneerde. Ondertussen zijn de productiegroepen van het muziektheater reusachtig aangegroeid. Regisseurs, dramaturgen, lichtontwerpers en PR-verantwoordelijken waren de laat-achttiende-eeuwse homme de théâtre vreemd, enkele uitzonderingen (Goethe, bijvoorbeeld) buiten beschouwing gelaten.

Wagner was op de hoogte van het bescheiden ontstaanskader van Die Zauberflöte: in een ander fragment heeft hij het over een "nederig theater voor Weense pleziermakers". Hij refereert daarmee aan het (Starhembergische) Theater auf der Wieden, dat de Weners ook onder de naam Freyhaus-Theater kenden. Het maakte namelijk deel uit van het Freyhaus (sic), een gebouwencomplex in de Weense voorstad dat zijn naam dankte aan het feit dat het op adellijke grond stond en daarom vrijgesteld was van belasting. Sinds 1789 werd dit theatertje door Emanuel Schikaneder [ps. Johann Joseph Schickeneder] geleid, die voor Mozart zeker geen onbekende was. In september 1780 streek de impresario in Salzburg neer, waar hij de winter doorbracht met zijn (toen nog) rondreizende toneelgroep. Hij bracht er een gemengd repertoire met enkele subversieve stukken: Die Räuber (Schiller), Le mariage de Figaro (Beaumarchais) en Hamlet (Shakespeare).

Blik op de Weense voorstad met in het midden het Freyhaus.

Jaren later stapte Schikaneder opnieuw in Mozarts leefwereld. Na een poos gezongen te hebben in het Burgtheater nam hij het roer over van het Freyhaus-Theater, dat als volgt werd beschreven:

Het [theater] bood plaats aan duizend mensen, was dertig meter lang en vijftien meter breed, het toneel was twaalf meter diep en van alle gemakken, rekwisieten, toneelmachinerieën en dergelijke voorzien. Het theater had een dubbele rij loges, een parterre in twee delen en, in Mozarts tijd, twee galerijen. Aangezien er in dit enorme complex geen gebrek was aan woonruimte, woonden de directeur en de meeste leden van het gezelschap in het Freyhaus.(2)

Schikaneder beschikte over een meer dan behoorlijke groep uitvoerders om zijn producties te realiseren.(3) Het orkest telde vijfendertig leden en een veelkleurige instrumentatie (vijf eerste violen, vier tweede violen, vier altviolen, drie cello’s, drie contrabassen, twee fluiten, hobo’s, klarinetten, fagotten, hoorns en trompetten, drie trombones en pauken).(4) Een eigen kapelmeester, Johann Baptist Henneberg, was er aangesteld om het orkestrale peil nauwlettend in het oog te houden. Daarnaast werkten enkele uitstekende zangers en zangeressen voor Schikaneder: de bas Franz Xaver Gerl (Sarastro), de tenor-fluitist Benedikt Schack (Tamino) en Mozarts schoonzus, coloratuursopraan Josepha Hofer-Weber (Koningin van de Nacht). Over het Freyhauskoor bezitten we weinig gegevens, maar uit iconografische bronnen en aanplakbiljetten kunnen we opmaken dat Schikaneder een voorkeur had voor massagroepen.

Ondanks deze aantrekkelijke eigenschappen bezat het Theater auf der Wieden een volks imago. Iedereen - uit welke bevolkingsklasse ook - die er een kaartje kocht, kreeg toegang tot de parterre (17 kreuzer), de loges of de galerijen (7 kreuzer). Wie een goede plaats wilde, moest maar op tijd aanwezig zijn en zich vooral niet te veel aan details storen. Wat deze precies inhielden, lezen we in de memoires van Ignaz Franz Castelli:

Nadat het theater open was gegaan [...] moest ik drie uur zitten wachten, badend in hitte en zweet en doortrokken van de knoflookstank van de worsten die verorberd werden.(5)

Niet alleen binnenin het theater, maar ook erbuiten heerste een woelig sfeertje als we Egon Komorzynski mogen geloven:

Op de grote binnenplaats bevond zich een tuin met lanen, bloembedden en een houten paviljoen: daar kwamen Schikaneders mensen na de repetities en na de voorstelling bij elkaar en maakten er een dolle boel van tot diep in de nacht, onder leiding van de joviale baas, die de acteurs en actrices ‘zijn kinderen’ noemde en goedmoedig de scepter zwaaide.

In datzelfde paviljoen zagen verschillende nummers van Die Zauberflöte het licht. Voor de componist was dit praktisch: hij kon zijn muzikale ideeën meteen uitproberen in het gezelschap van enkele frivole dames, onder wie Barbara Gerl-Reisinger (Papagena) en de zeventienjarige Marianne Gottlieb (Pamina en tevens de oervertolkster van Barbarina in Le nozze di Figaro). Dit laatste wist hij aan zijn vrouw Constanze, destijds aan het kuren in Baden, in een brief (25 juni 1791) mooi te praten: "Het is niet goed voor mij om alleen te zijn wanneer ik iets in mijn hoofd heb.[...] Waar ik geslapen heb? Thuis, natuurlijk!"

Hoewel soms gezegd wordt dat Schikaneder in financiële problemen zat toen hij Mozart de opdracht voor Die Zauberflöte gaf, genoten zijn 'machinekomedies' veel bijval. De eerste daarvan, Der dumme Gärtner aus dem Gebirge, oder die zween Anton (1789)(6), was een hit: het spektakel werd in hetzelfde jaar tweeëndertig keer opgevoerd en stimuleerde zes vervolgafleveringen. Mozart componeerde een set klaviervariaties op een ariathema uit de 'sequel' Die verdeckten Sachen (Ein Weib ist das herrlichste Ding auf der Welt, KV 613, 1797).(7) Onmiddellijk na Der dumme Gärtner ontstond Oberon, König der Elfen van Karl Ludwig Gieseke (ps. Johann Georg Metzler, de Eerste Slaaf) en Paul Wranitzky. Dat het libretto een onrechtstreekse bewerking was van Christoph Martin Wielands (1733-1812) heldendicht Oberon,(8) zal Mozart extra gemotiveerd hebben om de première bij te wonen. Zowel vader als zoon Mozart waren Wielandfanaten; Mozart jr. ontmoette hem persoonlijk in Mannheim (1778) en had een exemplaar van Oberon in zijn boekenkast staan.

Voor de twee volgende opera's - Der Stein der Weisen, oder der Zauber-Insel (1790) en Die Zauberflöte (1791) - werd opnieuw uit het oeuvre van Wieland geput. Deze keer diende zijn oriëntaalse sprookjesverzameling Dschinnistan oder auserlesene Feen- und Geistermärchen (Winterthur, 1786-1789) als bron.(9) In 1996 deed de eerstgenoemde opera heel wat stof opwaaien. Mozartfanaten werden toen plots opgeschrikt door het bericht dat er nieuwe muziek van Mozart zou ontdekt zijn, operamuziek dan nog wel! Nu ja, ‘nieuw’: Alfred Einstein maakte al in 1945 gewag van Benedikt Schacks Stein der Weisen met daarin Mozarts instrumentatie voor het zogenaamde ‘kattenduet' Nun, liebes Weibchen.(10) Wat echter opschudding veroorzaakte, was David Buchs ontdekking van een manuscript uit een voormalige Sovjetbibliotheek, waarin de kopiïst boven verschillende nummers "von Mozart" had geschreven. Dit veranderde eensklaps de blik op Die Zauberflöte, want er bestond nu een onmiskenbaar precedent voor de zogezegd 'nieuwe' Toverfluit.(11)

Der Stein der Weisen vat aan met een offer dat Sadik, priester en leider van de gemeenschap, aan de god Astromonte (vgl. met Sarastro), brengt. Het ritueel wordt bijgewoond door het jonge paar Nadir en Nadine (Tamino en Pamina), maar ook door de pasgetrouwde ‘natuurmensen’ Lubano en Lubanara (Papageno en Papagena). Omdat enkel maagden dergelijke offers mogen meemaken, wordt Lubano's jachtuitrusting ontnomen. Astromonte brengt via een boodschapper, de Genius (Drie Knapen), een tovervogel die enkel voor de meest deugdelijke maagd zal zingen. Onderwijl zeurt Lubanara over haar echtelijk leven, dat ze met de hulp van Astromontes boosaardige broer, Eutifronte (Koningin der Nacht), nieuw leven poogt in te blazen. Eutifronte beantwoordt Lubanara's oproep, neemt haar mee onder de grond en tovert Lubano een gouden gewei op het hoofd (vgl. slot op Papageno's mond). Ondertussen vreest Nadir dat Astromonte Nadine als zuiverste maagd zal wegnemen nadat de vogel voor haar zal gezongen hebben. De jongeren plannen hun vlucht, wat Sadiks (Nadines vaders) hart breekt. Uiteindelijk doet Nadine toch mee aan de wedstrijd die ze wint, tot grote nijd van Vier Dames (Drie Dames). Nadirs vrees wordt bewaarheid: Astromonte ontvoert haar.

In het tweede bedrijf begint de zoektocht naar Nadine en Lubanara. Als Nadir Astromonte in zijn droom vervloekt, wordt dit door Eutifronte opgevangen. Hij zal (zoals de Koningin) de jongeman voor zijn kar proberen te spannen: hij belooft dat hij hem Nadine zal teruggeven in ruil voor Astromontes dood. Eutifronte jaagt namelijk op de almachtige ‘Steen der Wijzen’ (Zonnekrans van Sarastro, ooit eigendom van Pamina's vader), die eerder werd toegewezen aan Astromontes toekomstige zoon. Intussen moppert Lubano over zijn lot. Een Genius brengt hem een groot stuk fruit met daarin, tot zijn ontgoocheling, een boek met wijze woorden. Acht huppelende dwergen, in dienst van Eutifronte, leiden hem tot bij Lubanara, die uiteraard van Eutifrontes plannen met Nadir afweet. Ze besluit de waarheid aan het licht te brengen, maar wordt nu ook gestraft: de enige woorden die ze nog weet uit te brengen zijn "miauw, miauw". Nadir krijgt van Eutifronte een magisch zwaard (vgl. dolk die Pamina krijgt) waarmee hij Astromonte zal vermoorden. Alsof dat nog niet genoeg was, wordt hem ook nog een toverpijl overhandigd om Astromontes vogel te doden. Dit is een list van Eutifronte, die Nadine in vogel heeft omgetoverd. Tegen beter weten in doodt Nadir dus zijn eigen verloofde. Eutifronte tovert vervolgens Lubano in de kooi, zodat Nadir opnieuw denkt de vogel voor zich te hebben. Gelukkig komt een oude man op de proppen met de échte vogel én de verlossende waarheid: Nadir is Astromontes zoon en dus erfgenaam van de Steen der Wijzen. De knaap overhandigt Eutifrontes zwaard aan zijn vader, waarna een adelaar de Steen brengt. Alles eindigt goed: Nadine herrijst uit de dood en belooft met Nadir de jaarlijkse tempelrituelen in ere te zullen houden.

Vergelijken we dit gegeven met De Toverfluit, dan kunnen we niet om enkele gelijkenissen heen. Spirituele machten (Astromonte/Sarastro vs. Eutifronte/Koningin der Nacht) bekampen elkaar met behulp van vertegenwoordigers (Sadik en de herders/Priesters vs. Demonen en Dwergen/Drie Dames en Monostatos). Als pionnen gebruiken zij aardse mensen van zowel hoge als lage afkomst (respectievelijk Nadir/Tamino-Nadine/Pamina en Lubano/Papageno-Lubanara/Papagena). Magische objecten (vogel, zwaard en pijl/toverfluit en -klokjes) suggereren een feërieke sfeer, terwijl bovennatuurlijke boodschappers (Genius/Drie Knapen) af en toe uit de lucht neerdalen. Koren

worden in beide opera’s doeltreffend aangewend: bijvoorbeeld achtervolgen in Der Stein der Weisen jagers Lubano (Seht doch! Mit gold’nem Geweih) en bejubelt de Arcadische bevolking haar leider (Herr Astromonte, wir danken euch). Beide Singspiele moraliseren de vrouw, de liefde, het huwelijk (cf. Lubano’s Den Mädchen trauet nicht zu viel en Die Lieb ist wohl ein närrisch Ding), deugd en ondeugd. Ook Der Stein is niet van enkele racistische uitspraken gespeend: Eutifronte wordt door Lubano als 'schwarzer Kerl' en 'Teufel' aangesproken, wat sterk doet denken aan Papageno’s eerste ontmoeting met Monostatos ("Hu, das ist der Teufel sicherlich!").

Hoewel slechts enkele (drie?) fragmenten uit Der Stein der Weisen van Mozarts hand zijn, vertoont de muziek van beide toveropera’s sterke parallellen.(12) Beide Singspiele werden op scène gebracht door dezelfde groep mensen wier stemsoort en acteerstijl voor de rolverdeling doorslaggevend moet geweest zijn. Zo nam de charmante Emanuel Schikaneder de hansworstrollen voor zich (Anton, Lubano en Papageno): zijn aria's zijn dan ook voornamelijk strofische meezingers voor jan-en-alleman. Emanuels broer, Urban, specialiseerde zich in ernstige priesterrollen, terwijl Urbans dochtertje, Anna, de engeltypes (Genius en Eerste Knaap) vertolkte. Franz Xaver Gerls basstem leende zich dan weer tot huiveringwekkende rollen (Eutifronte en Sarastro), deze van echtgenote Barbara tot de frivole partijen (Lubanara en Papagena). Benedikt Schack (Tamino) was in Der Stein der Weisen niet prins Nadir, maar toch valt het op hoezeer Nadirs partijen (veelal door Schack gecomponeerd) naast deze van Tamino gelegd kunnen worden. Over de vertolkers heen kan men dus ook verbanden blootleggen. De grondig uitgewerkte scènes waarin Astromonte figureert, bezitten dezelfde structuur als deze van de Koningin van de Nacht (een inleidend begeleid recitatief, gevolgd door vocaal vuurwerk in onvervalste belcantostijl).

Ten slotte kunnen we het nog even hebben over het scenische aspect van deze toveropera’s. Schikaneders 'Zauberoper' heeft zijn wortels in de barokopera en de voorliefde voor wonderbaarlijke effecten, zoals vlugge scènewisselingen, machinerieën, donder- en bliksemgeluiden. Alhoewel vele achttiende-eeuwse librettisten, met name Metastasio, een grondige afkeer hadden van visueel hocus-pocus, verdween het nooit uit het operalibretto. Het was dan ook een vast onderdeel van de opera geworden. Vanaf het prilste stadium van de operageschiedenis bevolkten goden van de boven- (Apollo, Astromonte) en onderwereld (Pluto, Eutifronte) de Europese theaterpodia. Een bekende vertegenwoordiger van de toveropera is Händel die, naast ‘heroïsche’, ook dergelijke libretti toonzette. Van deze laatste kan Orlando (1732/3) het meest de vergelijking met de Toverfluit doorstaan. In deze opera wordt tovenaar Zoroastro (Sarastro!) eveneens door een bas gezongen.(13) Zijn obscure taalgebruik alludeert naar de Egyptische mysteries ("Gieroglifici eterni, che in zifre luminose ogn’or splendete / Ah! Che alla mente umana altro che belle oscurità non siete.") en evenzeer naar de Toverfluit, waarin de Isis en Osiris-cultus centraal staat (zie verder).

Kende Mozart deze traditie? Op zijn minst was hij ermee vertrouwd. Tijdens de Engelse concertreis van 1764 hoorde hij Händels muziek voor het eerst; als volwassene herontdekte Mozart de händeliaanse stijl op de zondagmatineeconcerten van Gottfried van Swieten. Voor diens Gesellschaft stopte hij Acis and Galatea (KV 566), Messiah (KV 572), Ode for St Cecilia’s Day (KV 591) en Alexander’s Feast (KV 592) in een nieuw orkestraal kleedje. Vele fragmenten uit Die Zauberflöte, waaronder de (Franse) ouverture, bezitten ondubbelzinnige Händel-kenmerken.

Dit alles brengt ons tot een kernprobleem van Die Zauberflöte. Waarom kende deze opera, die een 'samenraapsel'(14) is van ingrediënten uit verschillende keukens, een ononderbroken, succesvolle opvoeringsgeschiedenis? Wat brachten Wagner en vele anderen (b.v. Beethoven) ertoe om precies deze opera zo sterk te prijzen? "So ist denn alles Heuchelei?"

De receptie van deze 'groe Oper' wordt - zoals deze van Così fan tutte - belemmerd door de kritiek op het libretto. Over de kwaliteiten en betekenis van Schikaneders drama werd al zoveel geschreven en gediscussieerd dat men tegenwoordig nog moeilijk waarheid van mythe kan onderscheiden. Wie is trouwens de geestelijke vader van Die Zauberflöte: Schikaneder, Gieseke of Mozart zelf? Misschien kan men zich beter afvragen wie het libretto 'samenstelde'. De 'firma Schikaneder' heeft immers - conform de

achttiende-eeuwse traditie - gezocht, samengeraapt en geadapteerd. De bronnen van dit tekstuele knip- en plakwerk zijn goed gekend door studies van Edward J. Dent, Hermann Abert, Alfons Rosenberg en Peter Branscombe.(15) Twee negentiende-eeuwse bronnen worden steevast aangehaald: de ongedateerde brief van Schikaneders (latere) concertmeester, Ignaz von Seyfried, aan journalist Friedrich Treitschke, en een anoniem artikel in het Weense 'Monatschrift für Theater und Musik' (1857).(16)

We volgden even deze bronnen als leidraad en kwamen op de volgende hypothese uit. Schikaneder zoekt in 1790 naar een waardige opvolger voor Der Stein der Weisen.(17) Hij (her)leest enkele sprookjes uit Wielands Dschinnistan en ontleent de titel van het 'nieuwe' libretto aan een sprookje van Jakob Liebeskind: Lulu oder die Zauberflöte. Hierin vraagt de fee Perifirime (Koningin van de Nacht) aan prins Sidi (Tamino) om haar tovertondeldoos terug te halen uit de burcht van de tovenaar Dilsenghuin. Als talisman krijgt hij van Perifirime een toverfluit mee. Sidi slaagt glansrijk in zijn queeste: hij brengt niet alleen het magische object terug, maar bevrijdt ook Perifirimes dochter, Lulu. Als beloning mag hij met Lulu trouwen. De verhaalstof (magische instrumenten en objecten, bevrijding enz.) vertoont alweer heel wat gelijkenissen met Der Stein der Weisen én met Oberon, König der Elfen. In de laatste opera redt een ridder, Hüon von Bordeaux, een prinses, Rezia, uit de handen van een oosterse despoot, hierbij gebruik makend van een toverhoorn die elfenkoning Oberon hem geschonken heeft. Wielands verzameling bracht mogelijk nog andere ideeën aan voor Die Zauberflöte, bijvoorbeeld het motief van de Drie Knapen (Die klugen Knaben), de Moor (Adis und Daghy), de held die verliefd wordt op een portret (Neangir und seine Brüder)...(18)

Schikaneders schatplichtigheid is daarmee nog slechts gedeeltelijk besproken. De openingsscène waarin Tamino achtervolgd wordt door een slang (of een leeuw), gered wordt door de Drie Dames en dan een 'vreemde vogel' (Papageno) ontmoet, lijkt verdacht veel op een passage uit Chrétien de Troyes' ridderroman Yvain, ou Le Chevalier au Lion (ca. 1177).(19)

Mogelijk heeft Schikaneder Mozart al in november 1790 over Die Zauberflöte gesproken: in deze periode vernoemt hij een 'Pa pa pa-duet' (Papageno en Papagena) in een brief aan de componist. Wanneer Mozart effectief aan de partituur is beginnen werken, blijft een raadsel. Gebeurde dit pas in maart 1791, met de bedoeling tegen het eind van de zomer de opera te voltooien? Ondertussen komt Schikaneders grootste concurrent, Karl Marinelli van het Leopoldstadt Theater, met een succesvolle voorstelling op de proppen: Die Zauberzither, oder Kaspar der Fagottist. Het libretto van Joachim Perinet is gebaseerd op... Lulu oder die Zauberflöte. Mozart gaat er op 11 juni een voorstelling van bijwonen om zich te amuseren, maar vindt het maar niks (brief aan Constanze, 12 juni). Schikaneder zal er minder gerust in geweest zijn: hij wil steeds nieuwe spektakels op poten zetten, het publiek verrassen en de kassa gevuld zien. In de inleiding tot zijn libretto Der Spiegel von Arkadien (muziek van Süssmayr, 1794) geeft hij dit zonder schroom toe:

Ik schrijf om het publiek te amuseren en wil mij niet geleerd voordoen. Ik ben acteur - directeur - en werk voor de kassa: maar niet om het publiek op te lichten, want een intelligent mens laat zich maar één keer beetnemen. (20)

Uit het oorspronkelijke aanplakbiljet van de première komt een tweede aanwijzing voor Schikaneders spektakeldrift naar voor. De affiche verzwijgt twee elementen: de naam Papagena, die in plaats daarvan als ‘ein altes Weib’ aangeduid staat, en de Drie Knapen. Wilde Schikaneder nog niet verklappen dat de oude vrouw (tijdens het tweede bedrijf) in Papagena zou veranderen en dat de goddelijke boodschappers plots als een deus ex machina zouden verschijnen?

Hebben Schikaneder en Mozart - zoals Seyfried en de anonieme journalist volhielden - besloten om de plot van de opera een andere wending te geven, terwijl een gedeelte reeds afgewerkt was? Het blijft een nooit volledig te ontkrachten hypothese die staat of valt met de historische juistheid van Seyfrieds getuigenis, die pas decennia na de première opgetekend werd. Misschien had Seyfried het (opzettelijk?) bij het verkeerde eind, vergat of verwarde hij enkele feiten, zodat de legende van de plotomkering ontstond. Of bezat Seyfried motieven om op bewuste wijze onwaarheden te verkopen?(21)

In ieder geval maakt de verhaallijn een eigenaardige draai in de finale van het eerste bedrijf, als Tamino de wijsheidstempel binnentrekt en een dialoog voert met Sarastro's Eerste Priester. De polen 'goed' en 'kwaad' worden omgekeerd en Tamino zal met Pamina in Sarastro's wijsheidstempel

ingewijd worden. Voor deze 'Egyptische' rituelen bestaan verschillende bronnen, met op de eerste plaats een artikel in het Journal für Freymaurer van Ignaz von Born (1742-1791), een notoir vrijmetselaar en kennis van Mozart. Daarin beschreef Born de Egyptische Isis en Osiris-mysteriecultus in vergelijking met de vrijmetselarij. Een andere benadering van dezelfde stof kan men tevens in Jean Terrassons roman Sethos. Histoire ou Vie Tirée des Monuments, anecdotes de l’ancienne Égypte (1731) terugvinden. Dit boek vertelt de gebeurtenissen van prins Sethos, zoon van Osoroth en Nephte. Nephte's rivale, koningin Daluca, probeert Sethos voor haar boosaardige zaak te winnen. Sethos is echter

deugdzaam en volgt de raad op van de Isis- en Osirispriesters, die hem op het goede pad houden. Na een uitgebreid ritueel wordt Sethos zelf hogepriester, omringd door grote priesterkoren, die Terrasson als volgt beschrijft:

De grands choeurs chantaient en musique lente des hymnes tirés de rites anciens, et accommodés à la nécessité présente.

Dergelijke ‘grote koren’ worden ook ten tonele gevoerd in een andere opera van Marinelli's theater, Das Sonnenfest der Brahminen (1790), en in Kotzebues drama Die Sonnenjungfrau (1791). Deze werken gingen wederom tijdens de incubatieperiode van Die Zauberflöte in première. Toch hoeven we niet eens de grenzen van Mozarts oeuvre over te steken. In 1773 componeerde Mozart de koren en instrumentale entr’actes voor Thamos, König in Ägypten (KV 345/336a), een heroïsch drama van (vrijmetselaar) Tobias Philipp von Gebler.(22) In Thamos onderwijst Sethos (Sarastro), hogepriester in de zonnetempel van Heliopolis, zijn dochter Tharsis (Pamino) en prins Thamos (Tamino). Zijn valse vriend, Pheron (Monostatos) heult samen met Mirza (Koningin van de Nacht) om Sethos van de troon te gooien.

Kortom, het libretto van Die Zauberflöte is rijk aan symbolen en motieven uit de meest uiteenlopende tradities en stijlen, gaande van de middeleeuwse ridderepiek (Chrétien de Troyes), de oriëntaalse fabel (Wieland en Liebeskind), de Egyptische exotiek (Terrasson en Gebler) en - last but not least - de vrijmetselarij (Born). Mozart was een gedreven logebroeder en zou zelf plannen gehad hebben om een eigen loge op te richten (de Grotta).(23) Dat het Zauberflöte-libretto meer dan sporadisch naar esoterische praktijken verwijst, is dan ook niet verwonderlijk. Wil men deze interpreteren, moet men op zijn hoede zijn voor zinloze interpretaties, die weinig of geen uitstaans hebben met de ware intenties van de makers, laat staan enige meerwaarde bieden voor de publieke receptie van de opera.(24) Of Mozarts betrachtingen 'sub rosa' helemaal oprecht waren (cf. compositieopdrachten, abonnees voor zijn concerten, leningen bij broeder Michael Puchberg...), laten we graag in het midden. We richten ons liever op een niet te miskennen artefact: Mozarts schitterende partituur.

Ook in dit document treft men parallellen aan met andere composities. De band met Der Stein der Weisen kwam eerder aan bod. Tussen de toneelmuziek van Thamos, König in Ägypten en Die Zauberflöte bestaan evenmin uitsluitend tekstuele relaties. Zo neigt de tweede Zwischenakt van Thamos (do klein, accenten door de blazers en een stuwende ritmiek) naar het spannende openingstafereel van de opgejaagde Tamino (Zu Hülfe, zu Hülfe!). De Thamos-koren - lofredes aan de zon - zouden niet misplaatst geweest zijn in Die Zauberflöte. In de muziek van Mozarts doorbraak op Singspiel-gebied, Die Entführung aus dem Serail (1782), ontmoeten we dan weer de figuur van de innig liefhebbende ridder (Belmonte/Tamino), die een geile Moor (Osmin/Monostatos) moet trotseren om een schone deerne (Constanze/Pamina) te bevrijden. Of wat te denken van de

vergevingsgezinde Titus (in Mozarts metastasiaanse opera La clemenza di Tito, 1791), zowel tekstueel als muzikaal een broer van Sarastro? In zekere zin kunnen we spreken van intertekstuele archetypes, die eigen zijn aan Mozarts tijdsgeest: de Aufklärung. Thema's als vergevingsgezindheid (Pascha Selim/Sarastro/Titus) vindt men evengoed in artistieke als in politieke teksten terug.(25) Telkenmale verbaast Mozart ons daaromtrent met zijn compositorische bagage, alsof hij tijdens zijn leven een muzikale encyclopedie opbouwde die hij steeds verder uitpuurde en vervolledigde.(26)

Zelden slaagt een éénduidige theorie erin de structuur van Die Zauberflöte op voldoende wijze te verklaren en zodus de omkeringsthesen te weerleggen.(27) Ging Mozart überhaupt systematisch te werk bij het componeren van zijn opera's? Mogen Mozarts opera’s het statuut krijgen van gesloten, onverbreekbare constructies?(28) In functie van de wensen of grillen van librettisten, zangers of de eigen smaak herzag hij verschillende opera's voor hernemingen (b.v. Weense uitvoeringen van Idomeneo, re di Creta en Don Giovanni). Van het duet van Tamino en Papageno (II. Bedrijf) bestaan twee versies die de première niet haalden. Pas in allerlaatste instantie (28 september) voegde Mozart een extra priestermars toe (tweede bedrijf).

De zoektocht naar de authentieke Zauberflöte drijft vandaag een andere richting uit. Onderzoekers houden hoe langer hoe meer rekening met verschillende betekenissen, betekenislagen of -complexen, die elkaar geenszins hoeven uit te sluiten.(29) Bijlange niet iedereen hield of houdt evenveel van de opera als Richard Wagner, laat staan Mozarts tijdgenoten, met Goethe als (zoveelste) uitzondering. Carl von Zinzendorf noteerde op 6 november 1791 in zijn dagboek:

[...] a 6h au Théatre de Starhemberg [= Theater auf der Wieden] au fauxbourg de la Vienne dans la Loge de M. et Me d Auersperg, entendre la 24me representation von der Zauberflöte. La musique et les Decorations sont jolies, le reste une farçe incroyable.(30)

In het 'Musikalisches Wochenblatt' las men op 10 december 1791:

Die neue Maschienenkomödie: Die Zauberflöte, mit Musik von unserm Kapellmeister Mozard [sic], die mit grossen Kosten und vieler Pracht in den Dekorationen gegeben wird, findet den gehoften Beifall nicht, weil der Inhalt und die Sprache des Stücks gar zu schlecht sind.(31)

© Bruno Forment, 2001 (rev. 2003). Voor een eigentijdse benadering van de opera, zie: http://www.brunoforment.com/research/vernunft.htm.

12. Lees tekst C4 rustig door. Onderstreep of markeer wat je interessant vindt. Vul vervolgens de antwoorden op onderstaande vragen in het schema in.

Wat vond Richard Wagner van de Zauberflöte?

Goed

Wie was Emanuel Schikaneder? Hoe belangrijk was hij voor Mozart? Waarom?

Hij was assistent van mozzart

Wat en waar is het Freyhaus? Zou je het leuk vinden daar in Mozart’s tijd naar toe te gaan? Waarom (niet)?

Berghausen , ja dat lijkt me wel okay omdat mozart daar geboren is.

Waar haalden Schikaneder en Mozart de Zauberflöte-stof vandaan?

Door op de toverfluit te fluiten

Wat is ruwweg de ‘plot’ van de Zauberflöte? S.v.p. in max. 10 regels samenvatten!

De intendant van een operagezelschap (Sarastro)heeft een jonge regisseur (Tamino) binnengehaald,die Mozarts verheven sprookje modern platwalst.Hij schrapt de draak, bruskeert de drie dames, helptde boze moor om zeep en maakt van de heiligetempel een nichtentent. Papageno zucht onder zijnnieuwe teksten, Monostatos krijst om sabotage.En als dan prima donna (Pamina), die zwalkt tussenverliefdheid voor de jongen en weerzin tegen zijnwerk, ontdekt dat haar moeder (Koningin van denacht) het prinsje al op zijn toverfluit heeft latenspelen, mag voor de try-outs (de proef) wordengevreesd..

Welke verklaring(en) wordt(-en) gegeven voor de aanhoudende populariteit van de Zauberflöte?

Het is een van de beste stukken ooit

Wanneer is de opera voor het eerst met Mozart besproken? Door wie? En wanneer werd hij voor het eerst opgevoerd?

In 1995 in nederland

In het artikel staan een aantal recensie-achtige citaten. Zijn die positief? Negatief?

Geef ’n paar voorbeelden.

Positief, iedereen vond het een erg goed stuk bijv de 2de

Noem een aantal bronnen die het libretto van de Zauberflöte hebben beïnvloed.

Bron 3 en 4

Hoe beoordeel je deze Belgische tekst over de Zauberflöte?

Door hem grondigdoor te nemen.

CKV Muziek Lesbrief 3: Film muziek

Wanneer men vroeger naar de film ging werd dit geprojecteerd met een cinematograaf. Dit toestel werd uitgevonden door de gebroeders Lumière. Hiermee kon men alleen beelden zien maar geen geluid horen deze film werd dus ook een ‘stille of stomme film’ genoemd. Maar deze projector maakte zo’n storend geratel dat men een pianist inhuurde die speelde terwijl hij naar de beelden keek. De muziek was pure improvisatie naar het gevoel dat de pianist kreeg bij de beelden.

Later werd er in plaats van een pianist een heel orkest ingeschakeld die zelfs een eigen plaats kreeg in de orkestbak. Aanvankelijk was er nog steeds sprake van een afgesproken speelplan, maar men improviseerde op een aantal melodieën afgesproken met de dirigent. Later gaat de dirigent werken volgens een cuesheet: een draaiboek van de muziek. Het bevat de duur en aard van de scènes met eventueel een passende muziekselectie

http://www.youtube.com/watch?v=buhjfQmRozg

Fragment 1: The ImmigrantCharlie bevindt zich met een groep Europese emigranten op weg naar Amerika. In tegenstelling tot de andere passagiers heeft Charlie geen last van zeeziekte. Geïnspireerd door een zieke Rus krijgt Charlie wel ernstig de hik. Verder kent de gezamenlijke maaltijd een vrij ongewoon verloop….

1. De pianist en geluidsman hadden nog meer geluiden kunnen weergeven bij The Immigrant. Welke?

De bijgeluiden van hun die aan het eten zijn

Rond 1920 wordt het zogenaamde cinema- of bioscooporgel ingezet om de film van muziek en geluid te voorzien. Het orgel bood immers heel wat meer mogelijkheden om klankeffecten weer te geven. Daarbij was één organist betalen vooral flink wat goedkoper dan een hele groep orkestmusici.

http://www.youtube.com/watch?v=fPmruHc4S9Q

2. Welke filmbeelden roept deze muziek (ragtime) bij je op?

Een beetje een spannende/droevige film

Pas in de jaren 1930 begon men voor het eerst met pogingen op de muziek op te nemen op een klankband en hem bij de film toe te voegen. Het grote probleem hiervan was dat men de film en de muziek gelijktijdig moest afspelen en dat de muziek luid genoeg moest kunnen klinken voor de hele zaal. Voor het eerst bij ‘The Jazz Singer in 1927.

http://www.youtube.com/watch?v=24sB2hxrU3g

3. Hebben ze de klankband gelijktijdig laten afspelen met het beeld?

Ja.

Na talloze pogingen ontstond uiteindelijk toch de geluidsfilm. Dit had uiteraard wel ernstige gevolgen voor de bioscooporkesten, want deze waren overbodig geworden. Vaak gaat Disney zijn muziek lenen bij grote componisten. Walt Disney lanceert met ‘Fantasia’ de eerste stereotonen in de bioscoop. Vanaf 1985 zal Disney starten met een digitale geluidstechniek bij deze film.

Dankzij de wervelende mengeling van muziek en de Disney-tekenstijl heeft Fantasia de filmfans al generaties lang in haar ban gehouden. Wandelende bezemstelen, dansende

nijlpaarden en Mickey Mouse maken van Fantasia nog steeds een onvergetelijke film!

http://www.youtube.com/watch?v=XChxLGnIwCU

http://www.youtube.com/watch?v=nEjPDS8Jp1E

4. Welk genre muziek heeft Walt Disney gebruikt voor zijn film?

Bleus

5. Vind je de muziek passend bij de filmpjes? Waarom?

Ja de meeste sluiten heel goed op het beeld in

Ondertussen werken componist en filmmaker heel erg met elkaar samen. De componist weet wat er zal gebeuren in de film en kan er zijn nieuw gecomponeerde muziek op afstemmen. Zo komt het dat de film een echt kunstproduct wordt.

Ontstaan van de Dolby-Surround-Sound. Na de intrede van deze geluidstechniek in de bioscoop is deze nu ook in de huiskamer bij film op tv te horen. Verder ontwerpt men ook toestellen die erop gericht zijn om kijkers de trillingen van de luidsprekers te laten voelen (homecinema). Zo wordt iedereen met het filmgeluid omsingeld!

Filmmuziek is een genre op zich geworden. Soms ligt de ‘soundtrack’ van een film vroeger in de winkel dan dat de film uitkomt in de bioscoop.

6. Geef vijf namen van bekende hedendaagse filmcomponisten, vermeld telkens minstens 1 van zijn films.

John williams star tek indiana jones ET

Luister naar de volgende fragmenten en beantwoord over elk fragment de volgende vragen.

1. http://www.youtube.com/watch?v=1-rHdSWZLpQ&feature=related

2. http://www.youtube.com/watch?v=PabhBbNQOd0

3. http://www.youtube.com/watch?v=DaT-JX5r8i8

7. Bij welk soort genre film (dus horror, comedy, thriller etc.) hoort dit muziekfragment?

1. HORROR

2. COMMEDY

3. HORROR

8. Hoe kun je dit terug horen in de muziek?1.

SPANNING OPBOUWEND

2.EEN GRAPPIG DEUNTJE

3.SPANNING OPBOUWEND

9. Wat zou er volgens jou gebeuren in de film tijdens dit moment?

1. Een enge scene

2. Een grapige achtervolgingscene

3. Een vechtscene

10. Uit welke film is het afkomstig? En wanneer kwam deze film uit?

1. The escatasy of gold 2009

2.king of kings 1961

3.alien 1979

11. Wat is het doel van filmmuziek?

Het gevoel bij de scenes verstrekken

12. Zoek vijf voorbeelden van filmmuziek waarvan een willekeurig persoon meteen zou weten van welke film het fragment afkomstig is.

Geef hieronder de naam van de componist, de naam van de film en een linkje naar het fragment

John williams star trek http://www.youtube.com/watch?v=IptbC3p2lCk John williams indiana Jones http://www.youtube.com/watch?v=CXDY0jvaCPw&feature=fvstJohn Williams ET http://www.youtube.com/watch?v=O15x-B8PgeE John Williams jurrasic park http://www.youtube.com/watch?v=D8zlUUrFK-M John Williams harry potter http://www.youtube.com/watch?v=hQwtcnYK9JM