1. Co możemy odczytać z karty tytułowej Pana Tadeusza? Uzupełnij schemat (z prawej strony wypisz elementy świata przedstawionego utworu)Tytuł utworu Pan Tadeusz

czyli

ostatni zajazd na Litwie

Historia szlachecka

Z r. 1811 i 1812

we dwunastu księgachwierszem

przez Adama Mickiewicza

Paryż1834

2. Inwokacja – czego dowiadujesz się z niej o narratorze? Wypisz co najmniej trzy informacje:a) …………………………………………………………………………………………………………b) …………………………………………………………………………………………………………c) …………………………………………………………………………………………………………

3. Uzupełnij tabelkęDom…………………………….. Dom …………………………………..Jacek…………………. zwany ……………….. Stolnik ……………………….. – właściciel

zamku

…………………………. brat Jacka, gospodarz …………………………………

…………………………………- córka Stolnika

………………………….. syn Jacka Zosia - …..........................................................

Telimena –pokrewieństwo niepewne, opiekunka …........………………………

……………….– ostatni z rodu, krewny po kądzieli

…............................... - woźny…...................................................................

………………..- Rębajło, sługa rodu, klucznik

Pozostali bohaterowie - goście:*…................................................. wraz z córkami; ….................................................................

…....................................................................................................................................................

* Wojski …................, ….................................................................................................................

* Rejent …................................, ....................................................................................................

*Asesor, ..........................................................................................................................................

*Woźny …......................... Brzechalski, ........................................................................................

….....................................................................................................................................................

Szlachta zaściankowa: mazurska* …..................................... - patriarcha rodu, wódz duchowy zaścianka. Uosobienie prawości, rozwagi i sumienia narodowego, patriota, weteran: konfederacji barskiej, wojny 1972, powstania Jasińskiego, obrony Pragi; nie miał zbytniego zaufania do Napoleona i nie pokładaj wielkich nadziei w tej kampanii

* …................................- przyjaźni się z Soplicami, wróg Niemców, zwolennik Napoleona

*................................................., Kropiciel - żołnierz powstania Jasińskiego, bardzo silny choć brak mu rozsądku

*Bartek Brzytewka (Szydełko), Maciek Konewka; Sak, syn Kropidła, zakochany w …................................+polsko-białoruska : Jurahy, Mickiewicze, Żagiele, Birbaszowie, Isajewicze.

Rosjanie* kapitan Nikita Rykow - …........................................................................................................

…...................................................................................................................................................

* major Płut - …..............................................................................................................................

…....................................................................................................................................................

4. Gdybyś miał wystąpić w sztuce „Pan Tadeusz” w jaką postać byś się wcielił?Zagram rolę…….........…………………ponieważ…………………....………………………

………………...............................................................................................................................…

………………………………………………………………………………………………………………

5. Wybierz role dla swoich koleżankę i kolegów, uzasadnij wybór.a) ……………………………………….. odegra ………………………………………………….…...

ponieważ…………………………………………………………………………………………….……

b)……………………….………wcieli się w postać ………………………………………...…………

bowiem…………………………………………………………………………………………….………

c) ……………………………………….wystąpi w roli………………………………………………….

Gdyż…………………………………………………………………………………………………………

d) ………………………………………….zaprezentuje się jako…………….………………………..

bo……………………………………………………………………………………………………………

6. Bohaterowie Pana Tadeusza często są określani nazwą urzędu, która pełnią lub pełnili. Kto czym się zajmował? Definicje podpisz terminami: stolnik, podkomorzy, wojski, woźny, rejent, asesor

a) Najwyższy urząd ziemski w Koronie, a trzeci w hierarchii na Litwie. Zajmował się przy pomocysądu rozstrzyganiem sporów granicznych pomiędzy posiadaczami gruntów. Należało do jegoobowiązków nanoszenie granic posiadłości na mapy i uwierzytelnianie ich własnym podpisem.Urząd tytularny …………………………

b)W dawnej Polsce urzędnik sprawujący pieczę nad stołem panującego, później - honorowyurząd ziemski -…………………………….

c) W dawnej Polsce niższy urzędnik sądowy, do którego obowiązków należało m.in. ogłaszaniepostanowień sądu……………………….

d) W średniowieczu był zastępcą kasztelana do spraw wojskowych. Później jego funkcjapolegała na sprawowaniu opieki nad rodzinami i majątkami szlachty wyruszającej na wojnę. Ztego powodu na urząd ten wybierano ludzi, którzy z jednej strony cieszyli się powszechnymzaufaniem i szacunkiem, a z drugiej znali się na sprawach wojskowości. Z biegiem lat urządstawał się urzędem tytularnym, z którym nie wiązały się żadneobowiązki……………………………………………………………………………

e)................................. - urzędnik legitymujący się wykształceniem prawniczym, powołany dosporządzania aktów prawnych, np. umów kupna-sprzedaży, darowizn, uwierzytelniania ipoświadczania dokumentów, sporządzania testamentów, przyjmowania dokumentów naprzechowanie itp.; w dawnej Polsce:dokonujący wpisów i wypisów z ksiąg sądowych, kierującykancelarią i archiwum;

f)......................................- urzędniki sprawującym nadzór nad policją ziemską powiatu

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz Inwokacja

Litwo! Ojczyzno moja! * ty jesteś jak zdrowie;Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobieWidzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.Panno święta, co Jasnej bronisz CzęstochowyI w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowyNowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem,(Gdy od płaczącej matki pod Twoją opiekęOfiarowany, martwą podniosłem powiekę*I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń proguIść za wrócone życie podziękować Bogu),Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.Tymczasem przenoś moją duszę utęsknionąDo tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;Gdzie bursztynowy świerzop*, gryka jak śnieg biała,Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina* pała,A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedząZieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

* Litwo! Ojczyzno moja! - bardzo ciekawie - inwokacją do Litwy! - rozpoczyna się to arcydzieło literatury polskiej napisane przez największego polskiegopisarza. Trzeba jednak pamiętać o ponad czterechsetletniej symbiozie Polaków i Litwinów we wspólnym państwie. W księdze "Rok 1812" mówi Gerwazy (w. 339-340): Dziwneć to były losy tej naszej Korony i naszej Litwy! wszak to jak małżonków dwoje!Te wspólne losy dwóch narodów zostały zapoczątkowane małżeństwem króla (tak!) Polski, św. Jadwigi Andegaweńskiej z litewskim księciem Jagiełłą (1386);ostatecznie przypieczętowane aktem Unii Lubelskiej (1569); formalnie przerwane przez trzeci rozbiór (1795). Duchowy związek Polaków z Litwą trwa dodziś w twórczości takich pisarzy jak Miłosz czy Konwicki. Niewątpliwie przedmiotem tęsknoty Mickiewicza jest Wielkie Księstwo Litewskie (obecna Litwai Białoruś), ale rozumiane jako równorzędna obok Korony (dzisiejsza Polska i Ukraina) część Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Szlachta litewska była całkowicie spolonizowana i w większości ogromnie lojalna wobec wspólnego państwa, zachowała jednak dumę z historii Litwy imiłość do swej mniejszej Ojczyzny. Litwinem był poseł nowogródzki, bohater obrazu Jana Matejki, Tadeusz Rejtan

* martwą podniosłem powiekę - osobą mówiącą w Inwokacji (w. 1-22) jest sam Mickiewicz, a nie jak w prawie całym utworze fikcyjny narrator-szlacheckigawędziarz. Najlepszym dowodem na to jest przywołanie rzeczywistego zdarzenia z życia poety, który w wieku chłopięcym "wypadłszy z okna, był jakiś czasbez życia", jak wspomina jego przyjaciel, Antoni Odyniec.

W Inwokacji podaje Mickiewicz cel (Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną...), powód (...bo tęsknię po tobie) i sposób tworzenia (widzę i opisuję) "PanaTadeusza".

* bursztynowy świerzop narobił niemało kłopotów komentatorom poematu. Najlepiej podsumował je J. M. Rymkiewicz w przedmowie do "Pana Tadeusza"(Wydawnictwo Literackie Kraków 1997):"A więc co to wreszcie jest ten świerzop...? To rzodkiew, gorczyca, koniczyna, rzepak, głóg, lewkolist czy jakaś łopucha?"Rymkiewicz i większość badaczy przyjmuje współcześnie, że jest to już rzecz nie do wyjaśnienia. Dla własnych potrzeb stworzyłem na ten temat pewnąteorię: otóż moim zdaniem świerzop nie istnieje i nigdy nie istniał. Mickiewicz, mitologizując swoją Litwę, sięgnął po wyraz zasłyszany w dzieciństwie(słownik starszy o 37 lat od "Pana Tadeusza" podaje słowa: świrzopa - klacz, świrzepa - 3 gatunki dzikich roślin), lekko go przekręcił i kazał mu być roślinąuprawną (tu niewątpliwie rację mają komentatorzy stwierdzający, że nie może to być chwast). Wsłuchajmy się w to słowo i przyznajmy, o ileż lepiej brzmi niżgorczyca czy rzepak!

* Dzięcielina – koniczyna.

7.Opisz dwór w Soplicowie i jego mieszkańców.

Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju,Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;Świeciły się z daleka pobielane ściany,Tem bielsze, że odbite od ciemnej zieleniTopoli, co go bronią od wiatrów jesieni.Dóm mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogi,I stodołę miał wielką, i przy niej trzy stogiUżątku, co pod strzechą zmieścić się nie może;Widać, że okolica obfita we zboże,I widać z liczby kopic, co wzdłuż i wszerz smugówŚwiecą gęsto jak gwiazdy, widać z liczby pługówOrzących wcześnie łany ogromne ugoru,Czarnoziemne, zapewne należne do dworu,Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek:Że w tym domu dostatek mieszka i porządek.Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.Właśnie dwókonną bryką wjechał młody panekI obiegłszy dziedziniec zawrócił przed ganek,Wysiadł z powozu; konie porzucone same,Szczypiąc trawę ciągnęły powoli pod bramę.We dworze pusto, bo drzwi od ganku zamkniętoZaszczepkami i kołkiem zaszczepki przetknięto.Podróżny do folwarku nie biegł sług zapytać;Odemknął, wbiegł do domu, pragnął go powitać.Dawno domu nie widział, bo w dalekim mieścieKończył nauki, końca doczekał nareszcie.Wbiega i okiem chciwie ściany starodawneOgląda czule, jako swe znajome dawne.Też same widzi sprzęty, też same obicia,Z któremi się zabawiać lubił od powicia;Lecz mniej wielkie, mniej piękne, niż się dawniej zdały.I też same portrety na ścianach wisiały.Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczymaPodniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacieSiedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,W ręku trzymna nóż, ostrzem zwrócony do łona,A przed nim leży Fedon i żywot Katona.Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,

Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny,Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali,Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.Nawet stary stojący zegar kurantowyW drewnianej szafie poznał u wniścia alkowy I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,By stary Dąbrowskiego usłyszyć mazurek.Biegał po całym domu i szukał komnaty,Gdzie mieszkał, dzieckiem będąc, przed dziesięciu laty.Wchodzi, cofnął się, toczył zdumione źrenicePo ścianach: w tej komnacie mieszkanie kobiéce?Któż by tu mieszkał? stary stryj nie był żonaty,A ciotka w Petersburgu mieszkała przed laty.To nie był ochmistrzyni pokój! Fortepiano?Na niem noty i książki; wszystko porzucanoNiedbale i bezładnie; nieporządek miły!Niestare były rączki, co je tak rzuciły.Tuż i sukienka biała, świeżo z kołka zdjętaDo ubrania, na krzesła poręczu rozpięta.A na oknach donice z pachnącemi ziołki,Geranium, lewkonija, astry i fijołki.Podróżny stanął w jednym z okien - nowe dziwo:W sadzie, na brzegu niegdyś zarosłym pokrzywą,Był maleńki ogródek, ścieżkami porznięty,Pełen bukietów trawy angielskiej i mięty.Drewniany, drobny, w cyfrę powiązany płotekPołyskał się wstążkami jaskrawych stokrotek.Grządki widać, że były świeżo polewane;Tuż stało wody pełne naczynie blaszane,Ale nigdzie nie widać było ogrodniczki;Tylko co wyszła; jeszcze kołyszą się drzwiczkiŚwieżo trącone; blisko drzwi ślad widać nóżkiNa piasku: bez trzewika była i pończoszki;Na piasku drobnym, suchym, białym na kształt śniegu,Ślad wyraźny, lecz lekki; odgadniesz, że w bieguChybkim był zostawiony nóżkami drobnemiOd kogoś, co zaledwie dotykał się ziemi.Podróżny długo w oknie stał patrząc, dumając,Wonnemi powiewami kwiatów oddychając,Oblicze aż na krzaki fijołkowe skłonił,

8. Opis zamku

O dwa tysiące kroków zamek stał za domem,Okazały budową, poważny ogromem,Dziedzictwo starożytne rodziny Horeszków;Dziedzic zginął był w czasie krajowych zamieszków.Dobra całe zniszczone sekwestrami rządu,Bezładnością opieki, wyrokami sądu,W cząstce spadły dalekim krewnym po kądzieliA resztę rozdzielono między wierzycieli.Zamku żaden wziąć nie chciał, bo w szlacheckim stanieTrudno było wyłożyć koszt na utrzymanie;Lecz Hrabia, sąsiad bliski, gdy wyszedł z opieki,Panicz bogaty,krewny Horeszków daleki,Przyjechawszy z wojażu upodobał mury,Tłumacząc,że gotyckiej są architektury;Choć Sędzia z dokumentów przekonywał o tem,Że architekt był majstrem z Wilna, nie zaś Gotem.

*Słusznie Woźny powiadał, że w zamkowej sieniZmieści się i palestra i goście proszeni.Sień wielka iak refektarz, z wypukłym sklepieniemNa filarach, podłoga wysłana kamieniem,Ściany bez żadnych ozdób,ale mur chędogi;Sterczały wkoło sarnie i jelenie rogiZ napisami,gdzie, kiedy te łupy zdobyte;Tuż myśliwców herbowe klejnoty wyryte,I stoi wypisany każdy po imieniu;Herb Horeszków, Półkozic, jaśniał na sklepieniu.*Gdy Hrabia ujrzał zamek i zatrzymał konia.Pierwszy raz widział zamek z rana i nie wierzył,Że to były też same mury;tak odświeżyłI upięknił poranek zarysy budowy:Zadziwił się pan Hrabia na widok tak nowy.Wieża zdała się dwakroć wyższa, bo sterczącaNad mgłą ranną; dach z blachy złocił się od słońca,Pod nim błyszczała w kratach reszta szyb wybitych,Łamiąc promienie wschodu w tęczach rozmaitych;Niższe piętra oblała tumanu powłoka,Rozpadliny i szczerby zakryła odoka; (114-124)

*Weszli w sień. - Rzekł Gerwazy: "W tej ogromnej sieni Brukowanej nie znajdziesz Pan tyle kamieni,Ile tu pękło beczek wina w dobrych czasach;Szlachta ciągnęła kufy z piwnicy na pasach,Sproszona na sejm albo sejmik powiatowy,Albo na imieniny pańskie, lub na łowy.Podczas uczty na chorze tym kapela stałaI w organ i w rozliczne instrumenty grała;A gdy wnoszono zdrowie, trąby jak w dniu sądnymGrzmiały z choru; wiwaty szły ciągiem porządnym:Pierwszy wiwat za zdrowie króla Jegomości,Potem prymasa, potem królowej Jejmości,Potem szlachty i całej Rzeczypospolitej,A na koniec, po piątej szklenicy wypitej,Wnoszono: Kochajmy się! wiwat bez przestanku,Który, dniem okrzykniony, brzmiał aż do poranku;A już gotowe stały cugi i podwody,Aby każdego odwieźć do jego gospody".Przeszli już kilka komnat; Gerwazy w milczeniuTu wzrok na ścianie wstrzymał, ówdzie na sklepieniu, przywołując pamiątkę tu smutna, tam miłą. (...)aż się zatrzymaliNa górze, wwielkiej, niegdyś zwierciadlanej sali;Dziś wydartych zwierciadeł stały puste ramy,okna bez szyb, z krużgankiem wprost naprzeciw bramy”(239-248)

*Przeszli już kilka komnat; Gerwazy w milczeniuTu wzrok na ścianie wstrzymał, ówdzie na sklepieniu,Przywołując pamiątkę tu smutną, tam miłą;Czasem, jakby chciał mówić: "Wszystko się skończyło",Kiwnął żałośnie głową; czasem machnął ręką.Widać, że mu wspomnienie samo było mękąI że je chciał odpędzić; aż się zatrzymaliNa górze, w wielkiej, niegdyś zwierciadlanej sali;Dziś wydartych zwierciadeł stały puste ramy,Okna bez szyb, z krużgankiem wprost naprzeciw bramy.Tu wszedłszy starzec głowę zadumaną skłoniłI twarz zakrył rękami, a gdy ją odsłonił,Miała wyraz żałości wielkiej i rozpaczy. (Księga II)

9.Jacek Soplica, to bohater, który przechodzi przemianę. Taką postać nazywamy …...............................................................................

10. Przeczytaj poniższy fragment a następnie uzupełnij tekst:

Cała pomni okolica,Co tu zbroił nieboszczyk - pan Jacek Soplica;Ale kiedy o grzechach jego wszyscy wiecie,Czas i zasługi jego ogłosić na świecie:Obecni tu są naszych wojsk jenerałowie,Od których usłyszałem wszystko, co wam mowię.Ten Jacek nie był umarł (jak głoszono) w Rzymie,Tylko odmienił życie dawne, stan i imię;A wszystkie przeciw Bogu i Ojczyźnie winyZgładził przez żywot święty i przez wielkie czyny. On to pod Hohenlinden, gdy Ryszpans jenerałNa pół pobity już się do odwrotu zbierał,Nie wiedząc, że Kniaziewicz ciągnie ku odsieczy,On to Jacek, zwan Robak, śród grotów i mieczyPrzeniosł od Kniaziewicza listy Ryszpansowi,Donoszące, że nasi biorą tył wrogowi.On potem w Hiszpaniji, gdy nasze ułanyZdobyły Samosiery grzbiet oszańcowany,

Obok Kozietulskiego był ranny dwa razy!Następnie, jak wysłaniec, z tajnemi rozkazyBiegał po różnych stronach ducha ludzi badać,Towarzystwa tajemne wiązać i zakładać;Na koniec w Soplicowie, w swem ojczystym gnieździe,Gdy gotował powstanie, zginął na zajeździe.Właśnie o jego śmierci nadeszła wiadomość

Do Warszawy w tę chwilę, gdy Cesarz JegomośćRaczył mu dać za dawne czyny bohaterskie Legiji Honorowej znaki kawalerskie.

Owoż te wszystkie rzeczy mając na uwadze,Ja, reprezentujący województwa władzę,Moją konfederacką ogłaszam wam laską:Że Jacek wierną służbą i cesarską łaskąZniósł infamiji plamę, powraca do cześciI znowu się w rzęd prawych patryjotów mieści;Więc kto będzie śmiał Jacka zmarłego rodzinieWspomnieć kiedy o dawnej, zagładzonej winie,Ten podpadnie za karę takiego wyrzutuGravis notae maculae, wedle słów StatutuKarzących tak militem, jak i skartabela,Co by siał infamiją na obywatela;A że teraz jest równość, więc artykuł trzeciObowiązuje równie i mieszczan, i kmieci.Ten wyrok marszałkowski pan pisarz umieściW aktach jeneralności, a woźny obwieści. Co się tycze Legiji Honorowej krzyża,Że późno przyszedł, nic to sławie nie ubliża;Jeśli Jackowi nie mógł służyć ku ozdobie,Niech służy ku pamiątce, wieszam go na grobie.Trzy dni tu będzie wisiał, potem do kaplicyZłoży się jako wotum dla Boga Rodzicy".

(Nagłówek nawiązujący do treści -słowa kluczowe)

………………………………………………………………………

Zawiadamiam (kogo?) ………………………………………………………………………………….

że dnia 23 III w kaplicy w Soplicowie (co się wydarzyło?)……………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………………...

(podpis) ……………………………………………..

11. Wyjaśnij, jak rozumiesz znaczenie słów wypowiedzianych przez jednego z bohaterów epopei.

„Wpadam do Soplicowa, jak w centrum polszczyzny /Tam się człowiek napije, nadysze ojczyzny”

…………………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………………...

12. W podanym fragmencie zaznacz środki poetyckie, nazwij je, określ ich funkcję w utworze:

Słońce już gasło, wieczór był ciepły i cichy;

Okrąg niebios gdzieniegdzie chmurkami zasłany,

U góry błękitnawy, na zachód różany;

Chmurki wróżą pogodę, lekkie i świecące,

Tam jako trzody owiec na murawie śpiące,

Ówdzie nieco drobniejsze, jak stada cyranek.

Na zachód obłok na kształt rąbkowych firanek,

Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy,

Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy,

Jeszcze blaskiem zachodu tlił się i rozżarzał,

Aż powoli pożółkniał, zbladnął i poszarzał;

Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło

I raz ciepłym powiewem westchnąwszy - usnęło.

Określ jaki nastrój tworzą te środki artystyczne w podanym fragmencie

…………………………………………………………………………………………………………...

…………………………………………………………………………………………………………...

MOTYWY