Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
Ph: +977-84420494
www.ayodhyashrivastav.com
Copyright disclaimer: All Rights Reserved with Ayodhya Prasad Shrivastav. No part of this
book may be reproduced, copied, modified or adapted, without the prior written consent of the
author, unless otherwise indicated for stand-alone materials.
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
2
>L
n]vssf – b'O{ zAb
gf/Ldf dxf;/:jtL, dxfnIdL / dxfsfnL tLg j6} b }jL u'0fx?
sf ] jf; /x]sf ]n ] k ltsf ] lglDt rl/q, ;Gtfgsf ] lglDt ddtf, ;dfhsf]
lglDt zLn, ;xof]uLsf] lglDt bof / hLjdfqdf s?0ffb| dxfk|s[ltsf] gfd gf/L xf] .
t;y{ ;dflhs /ysf b'O kf+u|f dWo] k'?if ?kL kf+u|f eGbf gf/L ?kL kf+u|f lgM;+b]x
clws efl/nf] / dxTjk"0f{ /x]sf] xF'bf gf/Lsf] e"ldsf, bfloTj / st{Jolgi7tf a9L
uDeL/ x'g] ub{5 . o; sf/0f s'g} gf/L ljz]ifsf] oL s'g} e"ldsf / u'0fdf ckof{Kttf
cyjf ljrng cfpF5 eg] s'g} :JffyL{ k'?if cyjf ;dfhsf] cGo s'g} tTjsf] hfn
kl/k+rsf] lzsf/ x'g'kg]{ cj:yf >[lht x'G5 . cem 3/ b]lv aflx/ lg:s]/ ;dfhdf
k'?if ;/x ;]jf lbg] s'g} sfdsfhL dlxnfn] olb klZrdf gf/Lx?sf] v'Nnfkg / k'?if
;xjf;sf] clgolGqt :jtGqtfsf] lsl~rt dfq klg cfef; kfPsL 5g\ / pgdf olb
:jtGqfnfO{ dof{lbt /fVg ;sg] Ifdtfsf] cefj 5 / zLnsf] dfqf clws ePsf]
sf/0faf6 ;Dks{df cfpg] jf;gfsf] nf]eL k'?ifsf] Ifl0fs OR5fsf] ;xh kl/k"lt{ x'g]
cj:yf 5 eg] ltgsf] ktgsf] af6f] km/flsnf] x'g k'Ub5 h;df cGo lgbf]{ifx? klg
ha/h:tL ws]lng k'Ug ;Sb5g\ .
t;y{ gf/L hfltn] k'?ifsf] nDk+6tf, w"t{tf / :jfyL{kg b]lv aRgsfnflu a9L
zLnjtL gx'g] / rfl/lqs ktg k/fejsf] af6f]nfO{ pRr dgf]ansf ;fy lt/:sf/
ug{ ;Sg] x'g'kb{5 . of] ;dosf] df+u xf] / of] lgtfGt cfjZos klg 5 eGg] s'/fsf]
k'i6\ofO{sf] nflu n]vsn] lj;f}+ ztfAbLsf] pTt/fw{sf] ;donfO{ o; sf/0f 5gf}6
u/]sf] xf] ls To:tf] zfGt / ;'Gb/ ;dfhdf t clt zLnjttfn] klttfsf] cj:yf
>[lht ug{ ;Sb5 eg] l;g]df, 6]nLjLhg, df]afOn / OG6/g]6 h:tf ;fwgx?af6
cZnLntf, pTtfjnf]kg / of}g :jtGqtf tyf ef]ujfbL ;+:s[ltsf] v'Nnf k|zf/0f
e}/x]sf]n] dflg;sf] dfgl;s cj:yf ljs[t x'Fb} uPsf] ;dfhnfO{ ;Gt'lnt / dof{lbt
/fVg] gf/Lsf] lhDd]bf/L emg\ a9\b} uPsf] 5 . o;nfO{ d2]gh/ /fVb} ;'x[bo kf7s
ju{n] n]vssf] p2]Zo cg';f/ syf j:t'sf] k|:t'tL ug'{kg]{ afWotfnfO{ x[bo+ud u/L
Ifdf ul/lbg' x'g]5 eGg] cfzf lnPsf] 5' .
cem csf{] dggLo s'/f s] 5 eg] >[li6sf] k|f/De b]lv cfh ;Dd h'g;'s}
/fHo,;fd|fHo,e"v08 / h:tf] ;'s} zf;g Joj:yf / h:tf] ;'s} /fd|f] g/fd|f] ;/sf/ jf
/fd/fHo g} lsg gxf];\,uf]/f], sfnf], h+unL,
;Eo,c;Eo,lzlIft,clzlIft,ljsl;t,cljsl;t,s'g} klg ;dfhdf hlxn] klg gf/L s}
z]fif0f x'G5,gf/Ls} anfTsf/ x'G5 / gf/LnfO{ g} j]Zof agfOG5 . lsg < lsg eg]
gf/Lx? k|lt/f]wdf zLnjtL x'G5g\ eGg] hgwf/0ffn] ulx/f] h/f hdfPsf] 5 . o;sf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
3
;d"n gfz ug{sf]nfuL gf/L jL/f+ugf x'g' k/]sf] 5 / cGofosf] k|ltsf/df pbf/ gx'g]
snf l;Sg klg h?/L 5,cGoyf s'g} k'?if 4f/f sn+ssf] 6Lsf klx/fO{PsL s'g}
gf/Ln] ToxL 6Lsf]nfO{ >[+uf/ agfP/ hLjg e/ cfkm"nfO{ 9f+6\g / ;dfhnfO{ 7ug
afWo x'g' kb{5 .
of] pkGof;df pbfx/0f :j?k ktgsf] b'vfGt b[Zo b]vfP/ To:tf b'3{6gf b]lv
aRg g}lts pTyfg / :j:y ;dfhsf] lgdf{0fdf ;xof]u k'/\ofpg p2]Zo lnOPsf] 5 .
n]vsn] ;++=@)%)÷@÷!* PsfbzLsf lbg n]vg z'? u/]/ @)%!÷&÷@ cflZjg
k"l0f{dfdf ;dfKt u/]sf] k|f/Dedf of] k':tssf] sn]j/ cTolws df]6f] ePsf] t/ ax't
k|oTgsf afjh"b Joj;flos k|sfzsx?af6 s7f]/ lg/fzf k|fKt ePkl5 ;'/lIft
/flvPsf] pkGof;sf] kf08'lnlkaf6 xfn w]/} sfF6 5fF6 u/]/ o;sf] cfsf/ 5f]6\ofOPsf]
5 / o;nfO{ cem} 5f]6\ofpg klg ;lsGYof] xf]nf t/ of] k':tsdf Oltxf;sf] of}6f
sfn v08sf] ;dfhsf] d"No dfGotf, cfly{s / z}lIfs cj:yf, oftfoft / ;+rf/
h:tf If]q ;d]t ;du| ;dfhs} lrq0f u/]/ P]ltxfl;s ;fdfu|L ;d]t k|:t't ug]{
p2]Zo lnOPsf]n] k':tssf] of] cfsf/ sfod /xg uPsf] xf] .
;fdflhs lxtsf] nflu lghL k|ofzdf eP klg k':ts k|sfzgdf Nofpg d]/L
5f]/L s+rgntf, u'+hgntf,5f]/f k+sh tyf cfz'tf]ifaf6 lg/+t/ cfu|x e}/x]sf] ;dodf
d]/f k"Ho u'? k|wfgfWofks >L a'l4gfy 1jfnL Ho"n] n]vg / k|sfzg sfo{nfO{
lg/+t/tf lbg k6s k6s k|]l/t / pT;flxt ug'{ ePsf]n] of] k':ts hg ;dIf cfpg
;s]sf] x]f ,t/ k':ts k|sfzgu[xdf k'u]/ 5nkmn e}/x]sf] cj:yf Toxf+ k'ug' ePsf
s]xL ;fyLx?n] xLhf] crfgs jxf+sf] lgwgsf] ;"rgf lbg'ePsf]n] d xtk|e / b'lvt
5' / u'?b]j k|lt >4f+hnL clk{t ub{5' . k':ts k|sfzgsf] nfn;f /fbg] d]/f ;Gtfg
k|lt :g]x cfzLif /x]sf] 5 . ;fy} o;sf] n]vgdf /ftL k|sfz Joj:yf / ;xh cj:yf
agfO{ ;xof]u lbg] d]/L ;xwld{0fL pdf b]jL sf] ;]jf k|lt cfef/ k|s6 ug}{ kb{5 .
k':ts sDKo"6/ 6fOk ug]{ cdg rf}w/L nufot d]/f ldq / ;xof]uLx? hf] ;a}sf]
gfd n]vg oxfF ;+ej 5}g, tL ;a}df xflb{s s[t1tf 1fkg tyf k':ts k|sfzs,d'b|s
/ z'e]Iff k|s6stf{ ;Hhgx?df xflb{s cfef/ k|s6 ub{5' .
of] k':tssf] :yfg kfq / 36gf ;lxt ;Dk"0f{ syf j:t' k"0f{ sfNklgs x'g\ .
s;}sf] hLjg ;Fu s'g} c+z ldNg uPdf ;+of]u g} dfGg' kb{5 . n]vssf] s;}sf] lgGbf
ug]{ jf lrQ b'vfpg] lsl~rt dfq klg p2]Zo 5}g n]vsn] o4lk krL;f}+ jif{ b]lv
n]vg sfo{ u/L/x]sf] eP klg l;4x:t n]vs gePsf] / pkGof; ljwfdf klxnf]
k|ofz ePsf] x'Fbf o;df x'g uPsf q'l6sf nflu Ifdfk|fyL{ 5' . kf7sx?af6 k|fKt x'g]
;'emfj / ;Nnfxsf] oyf]lrt cfb/ ug]{ k|lta4tf JoQm ub{5' .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
4
u'nl/of– alb{of cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
@)^(÷^÷@! n]vs
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
5
cWofo ! -!_
æ;ljtfsf] ljx] x'g] lglZrt eof] Æof] vj/ ;j{q km}lnof] .
ljjfx of}6f JolQmut ;DjGwsf] s'/f eP klg of] ;fj{hlgs rf;f] sf] ljifo
x'g] xF'bf ;j}sf] ljjfxsf] oqtq rrf{ x'g] g} ub{5 t/ of] ljjfx sf] s'/f ;fj{hlgs
rf;f] x'g] sf/0f s]xL csf]{ g} lyof] . of}6L o:tL s]6L h;n] ;fj{hlgs sNof0fsf]
nflu hLjg ;dk{0f ug]{ ;+sNk lnPsL lsxL / ;Dk"0f{ ljZjnfO{ g} cfˆgf] ;]jfsf] If]q
agfP/ dfgjtf sf] ;]jf ug{ rfxGyL To;}sf] ljjfx To;sf] cfTdfsf] ljk/Lt /fx'n
;Fu x'g uO/x]sf] lyof] .
;ljtf h;sf] cy{ x'G5 ;"o{, ljZjsf] ;j{>]i7 u|x, h;sf] k|sfzn] ;+k"0f{
hut r/fr/n] hLjg kfpF5 , ljsl;t x'G5 / cfˆgf] ;+k"0f{tf nfO{ k|fKt ub{5,
h;sf] cefjsf] sNkgf g} ug{ ;lsGg ToxL dxfk|tfkL ljZjrIf', ljZjfTdf,
ljZj:jfdL, hutsf] sNof0f ug{sf] nflu cfkm"nfO{ lg/Gt/ tkfO{ /xg] x'gfn] dxfg
tk:jLsf] ?kdf lrlgPsf, hutnfO{ ult lbgsf] nflu PsIf0f klg cfkm"n] lj>fd
gug]{ x'gfn] eujfg efis/sf] ?kdf hutljVoft ljZjj+lbtf / sNof0fsf/L k|ToIf
b]j lbjfs/ . ;+k"0f{ k|s[lt sf :jfdL . Og} lbgs/sf] gfdsf] kof{ojfrL ;ljtf sf]
ljjfxsf] rrf{ lyof] oqtq .
t/ ;ljtfsf] l:ylt ljNs'n leGg lyof] . j}jflxs a+Gwgdf afFlwg] ;'lglZrt
ePkl5 s]6Lx?sf] efj / dgf]bzfdf dgf]x/tf cfpF5, gofF gofF :jKg, sNkgf,
hLjg ;fyL ;Fusf] hLjg ofqfsf] ;'vb sNkgf x'G5, cfFvfsf gfgLx? s'g} bfz{lgs
em}+ lIflth k§L p75g\ / 6Ss cl8G5g\, ToxfF cfˆgf] ;'vdo ;+;f/ sf] bz{g u5{g /
cfTdfnfO{ cg'e"lt k|+fKt x'G5 .s]xL ;+sf]r, s]xL eo / stf stf dfOtL ljof]usf]
sNkgfn] klg d'6' nfO{ ysf{O /x]sf] x'G5, tfklg ljleGg c+ux?df dfbstf /
:km"lt{ ;xh} emNsG5 t/ oxfF t To:tf] s]xL klg lyPg . pgnfO{ klt ldng sf]
cfzf / ;'vb sNkgf lyPg gt dftf lktf / dfOtLsf ;DjlGwx? ;Fu cnufj
ePkl5 x'g] b'vb If0fsf] :d/0f g} lyof] of] t of}6f o:tf] ;ljtfsf] ljjfx lyof]
h;n] :jf+; t km]yL{ t/ z/L/ df cfTdf g}}geP h:tf] lyof] . ljgf hLjgsf] z/L/ .
o:tf] z/L/ h;n] of}6f o:tf] 8'+ufsf] ?k lnO{ ;s]sf] lyof] hf] 7"nf] af9L cfPsf]
gbLdf lbzfljxLg aUb} uPsf] lyof], ljgf dfemLsf] . ljgf dfemLsf] 8'+uf, s'g} ;dodf
klg 8'Jg ;Sg] t/ 8'J5 g}, of] klg t lglZrt eGg ;lsb}g . slxn] sfx+L+] lsgf/fdf
nfUg k'Ug klg ;Sb5, gk'Ug klg ;Sb5 . tfTko{ s] eg] o:tf] 8'+ufsf] ofqLsf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
6
;kmntf sf] af/]df eGg ;lsb}+g eg] c;kmntf sf] af/]df klg t lglZrt ?kdf
s]xL eGg ;lsGg.
cfˆgf] sf]7fdf n+u r]o/df a;]/ lrGtgdf nfu]sL ;ljtfsf] Hof]ltxLg cfFvf
df b'O yf]kf cfF;' hGd] / ltgLx? klg cghfg uGtJosf] kflys h:t} knssf] 9f]sf
af6 aflx/ xfd kmfn,] ufnfdf aUg yfn], ljgf dfemLsf] 8'+uf h:t]f . pgn] lj:tf/}
b'O cf}+nf ltgL dfly /fvL lbOg\ . ltgsf] k|jfx / j]u ;j} ?Sof] / ltgsf] cl:tTj
klg cf}+nfdf g} ;dflxt eof] . hjfgLsf] hf]z / pd+u lnP/ cl3 ;/]sf cfF;'sf
yf]kfx? h:t} pgsf] hLjg klg t c+wsf/df lt/f]lxt x'g k'u]sf] lyof] . tL cfF;'sf
b'O6f yf]kf 6]nLjLhgsf] :s|Lgdf kg{ uPsf] w'nf]nfO{ ;kmf ug]{ n]j]G8/ h:tf ;fljt
eP . cfFvfsf gfgLx/mdf of}6f cyfx j]bgf b]vf k/\of} / To; dfly cftLtsf s]xL
5fofx? plbt x'g yfn] . klxn] tL 5fofx? c:k:6 g} /x] t/ lj:tf/} lj:tf/} ltgn]
cfsf/, :j?k / /+u u|x0f ub}{ uP . ctLtsf tL 36gfx? s|da4 x'Fb} l;g]df h:tf]
;fd'Gg] cfpg yfn] .
-@_
klxnf] lrq b]vf k/\of} of}6f %% jif{L{o j[4sf] . afa' k|f0f gfy . xf] ltg} t x'g
. Onfdsf] of}6f 7"nf] lrof afufgsf] dflns . tdfd hUuf hdLg ePsf] hdLgbf/
k|f0fgfy . >L ;DklQsf] k|r"/tf eP klg pgL ;'vL 5}gg\ eGg] c?x?sf] ljrf/ lyof]
. o4lk of] hdLgbf/Lsf] o'u lyof] . ;fdfGo u|fdL0f hgtf k|fo hdLgbf/x? dfly g}
cfl>t x'Gy] . pBf]u wGwf snsf/vfgfx? guGo g} lyP . ;a} s[lifdf cfl>t lyP
. cfdhgtfdf s;}s;} ;Fu dfq lghL hUuf lyof] cGoyf cGo ufpFn]x?n]
lhdLbf/s]f hUufdf v]tL ub{y], cGg pAhfpFy] / pAhgLsf] efu lhdLbf/ sxfF lbGy] .
hUuf lhdLbf/sf] / >d s[ifssf] x'GYof] . s[lifdf cfw'lgstfsf] gfd g} lyPg .
k/Dk/fut t/Lsfn] v]tL x'GYof] . l;FrfOsf] Joj:yf lyPg . cfsfz]] v]tLdf lge{/tf
/xg] x'gfn] jif{ft gx'g] ;fn s[ifs / hdLGfbf/ b'j}sf] xfnt v/fj x'GYof] . s[ifssf]
3/df gt cGg x'GYof] gt dhb"/n] sfd g} kfpFy] . o;/L ;j} ef]s ef]s} /xGy] .
/f]u Aoflw, dxfdf/L, cGo s'g} b}jL k|sf]k of ;/sf/L sf]k x'Fbf dflg; hdLgbf/ sf]
z/0f kYof{] .hdLgbf/n] ;j} cj:Yffdf /Iff u/] jfkt hgtf;Fu j]7 j]u/ lnGy]
. cfˆgf] lghL v]tL ltgLx?s} db \btn] u/fpFy] t/ l:ylt ltgLx?sf] klg lrGtgLo g}
x'Gy\of] . a};fv b]lv cfiff9 ;Ddsf] tLg dlxgf sfn/flq ;/x x'GYof] . hUuf
wgLx?sf] nflu o;} cjlwdf dfnkf]t ltg'{ kb{Yof] / dfnkf]t ltg'{ To; o'udf s'g}
xF;L 76\7f lyPg . /fd|f] jiff{ gePsf] / v8]/L k/]sf] ;fn e'kltx? hUuf wLtf] /fVg
/ ljqmL ug{ afWo x'Gy] dfnkf]t lgb{otfsf ;fy c;'n ul/GYof] . dfnkf]t ltg{
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
7
g;Sg]nfO{ c8\8fsf] xflsdn] ks|g k7fpFYof] . s'g} s'g} 7fpFdf dfn c8\8fsf] ;fd'Gg]
sf7sf] 3f]8f /flvPsf] x'GYof] / ;dodf dfnkf]t a'emfpg g;Sg] hUuf wgLsf] of}6f
v'§f 3f]8f dfly / of}6f e'OFdf /fVg nufO v8f /flvGYof] . of] qmdaf6 klg dfnkf]t
c;'nL gePdf hUuf lnnfd x'Gy\of] . o:tf] cj:yfdf ;fx'x?n] v'j df}sf 5f]Ky]
.7"nf] Aofhdf C0f lbGy] .;fx' dxfhgx? df}h dHhfdf lyP. t/ k[YjLsf k'qx?sf]
b'b{zf x'GYof]. s'g} AolQmnfO{ hUuf lbFbf pm hUufnfO{ e"t h:tf] dfg]/ efUbYof] . Tof]
b'b{zf s;n] ;xg] < lghL e"ld /fv]/ kmfObf s] < e"ld af6 cGg} pJhfpg' / vfg' t
5 , :jfldTjsf] nfe s] < Tof] b'b{zfsf cltl/lSt xflsd,sfl/Gbf, hldGfbf/, k|x/L /
;]gf ufpFdf cyjf ufpFs} af6f] eP/ lg:sFbf ltgsf] ;]jf rfs/L ef]hg 5fhg sf]
Joj:yf ug'{kg,]{ lzsf/ v]nfpg' kg]{ / HjfO{ eGbf xhf/f} u'gf a9L ;]jf ug'{ kg]{ /
xft hf]8]/ pleO /xg' kg]{, pgLx?sf] OR5f cg';f/ ;]jf ug{ g;s]df ufnL / yKk8
vfg', h'Fuf pv]lng' h:tf sfdx? ;fdfGo lyP .oL sfd u/Lj dflg;sf] Ifdtf b]lv
aflx/ lyP . To;f] x'gfn] cfd hgtf e"ld?kL k|]t b]lv eoft'/ /xGYof] . a?
hdLgbf/ sf] yKk8 / ufnL vfg' a]z t/ lbg /ftsf] @$ 3+G6f qf; t x'Fb}g
e"ldlxg /x]kl5 . of] To; ;dosf] cfd ;f]rfO lyof] . o;/L cfdhgtf b'b{zf /
em+em6af6 aRgsf] nflu e" :jfldTj b]lv cfkm'nfO{ 6f9f /fVbYof] / hdLgbf/ dfly e"
:jfldTjsf] ef/ ePsf]n] ;/sf/LtGq sf] e/0f kf]if0fsf] k"0f{ lhDd]bf/L p;} dfly
x'GYof] .To;f] x'gfn] hdLgbf/x?n] hgtfsf] Jofks zf]if0f ub{y] . hgtfsf] zf]if0f
u/]/ sd{rf/Lx?sf] k]6 eb{y] . rfs/L k|yf g} To; a]nf d"nd+q lyof] . of]Uotfsf]
s'g} dxTj lyPg .
sd{rf/Lx?sf] cj:yf klg /fd|f] lyPg . k|To]s jif{ bz}sf] ;dodf khgL
x'GYof] . h;n] w]/} rfs/L k'¥ofPsf] x'GYof] / w]/} e]6L r9fPsf] x'GYof] p;sf] hflu/
yfldGYof] cGoyf pm l/Ttf] xft 3/ kms{GYof] . k|To]s sd{rf/L cfkm' eGbf dflysf]
sd{rf/Lsf] lghL ;]js eP/ a:Yof] . of] k|yfn] 7"nf] zf]if0fsf] kf]if0f ub{Yof] . k|To]s
sd{rf/L zf]if0fsf] lzsf/ lyof] eg] p;n] klg zf]if0f ug}{ kb{Yof] . zf]if0fsf] of] qmd
dlfy zfzs b]lv z'? eP/ tn hgtf ;Dd hfGYof] t/ hgtf d'lg sf]xL gePsf]n]
hgtf zf]lift dfq x'GYof] / p;n] zf]if0f ug]{ s'g} cfwf/ lyPg . of] k|yfn]
hdLgbf/x?nfO{ s|"/ agfO lbPsf] lyof] . hgtf ;Fu clwsf/Ls dfqfdf sfd / wg
c;'n]/ To;df cfkm'n] df]h dHhf ub}{ lnP/ dflysf nfO{ e]6L r9fpg] zf]if0fsf
Ph]06 hdLgbf/x?sf] cTofrf/ / Jolerf/sf syfx? ufpF 3/df ;fdfGo lyP
.hghLjg g} o:t} lyof] . hLjgsf] ult g} zf]if0f lyof] .
t/ hdLgbf/ k|f0fgfy of] ;+k"0f{ sfo{Jojxf/ b]lv cfkm'nfO{ e/;s 6f9f g}
/fVby]. pgsf] k|s[lt g} leGg} lyof]. cfˆgf /}tLx?;Fu dfgjLo Jojxf/ ub{y] ;j}sf]
;'vdf efuLbf/ x'Gy] .s|'/tf / cTofrf/sf] u+wklt cfpFb}gYof] ltgsf] Jojxf/ af6 .
pbf/tf / bfgzLntf df klg w]/} cuf8L lyP ,t/ pgsf] wlds :jefjn] pgnfO{
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
8
clxn] w]/} ;+s6df pEofO{ lbPsf] lyof] . ljut b'O jif{b]lv pgsf] Onfsfdf v8]/Lsf]
k/]sf] lyof] . jiff{ /fd|f] gePsf] sf/0faf6 cGg pTkfbg ePsf] lyPg . pgsf]
kfFrj6f ufpFsf /}tLx/mn] yf]/} w]/} h'g cGg pJhfP ,Tof] ltgLx?sf] kl/jf/sf] e/0f
kf]if0f sf] nflu g} kof{Kt x'g ;s]s]f lyPg eg] hdLgbf/ nfO{ lbg' kg]{ efusf] t
s'g} k|Zg} lyPg . klxnf] jif{ t of] cfzfdf ljTof] ls csf]{ jiff{df kfgLknf{ t/ csf]{
jiff{df klg cgfj[li6 g} /x\of] zf]if0fsf] o'usf] Ps jif{sf] v8]/L g} k|f0f3fts lyof]
lsgls hgtf ;Fu ;+lrt vfB kbfy{ t /xFb} /xFb}gy\of] eg] csf]{ jif{ klg v8]/L
k/\of} eg] O{Zj/nfO{ u'xf/g] afx]s cGo pkfo s]xL x'Fb}gy\of] . cj t]>f] jiff{sf]
cfudg e};s]sf] lyof] / cfwf cfiff9 u};s]sf] lyof] . cfsfzdf afbnsf 6'qmfx?
slxn] sfxL b]vf kb{y] t/ Ps} l5gdf x/fpFy] . o:tf] nfUbYof] h:tf] OGb| b]jtf
l/;fPsf 5g\ / OGb| b]jtfsf] l/; af6 kLl8t k[YjLsf k'qx?sf] cft{gfb+ ;xg g;sL
k[YjLsf] 5ftL l5of l5of ePsf] k|:6} b]lvGYof]. k[YjLsf k'qx?n] k[YjL dftfsf] b'vnfO{
a'em]sf lyP . ltgLx? ?Gy] cfˆgf] cfdfsf] Joyfdf . ltgsf cfF;' em/em/ aUby],
b/f/df kb{y] t/ dftfnfO{ To;af6 zLtntf k|fKt x'g' sxfF xf] sxfF emg\ ToxfF af6
j]bgfsf] ?kdf Hjfnf g} lg:sGYof] . dftf / k'qx?sf] of] s?0f s|Gbg b]lv OGb| b]jtf
t k|efljt ePgg\ t/ hdLgbf/ k|f0f gfy sf] x[bo l5of l5of e};s]sf] lyof]
kLl8tx?sf] kL8f b]lv . csf]{ lt/ dfnkf]t a'emfpg] k|Zg lyof] .
ljut b'O jif{ b]lv hgtf ;Fu Ps d'7\7L cGg k|fKt ePsf] lyPg t/ pgn]
C0f shf{ u/]/ klg cfˆgf] / c?sf] efu ;d]t dfnkf]t a'emfO{ lbPsf lyP . t/ o;
jif{sf] cfkmg} dfnkf]t bfvLn ug{ ;s]sf lyPgg\ . t;y{ o; jif{ o; If]qsf ;fgf
;fgf e'kltx? nufot pgnfO{ klg kqmfp k"hL{ cfpg] s''/f lglZrt lyof] / kqmfp
k'hL{ cfpg'sf] l;wf cy{ lyof] ckdfg, si6 hUufsf] nLnfdL . To;f] x'gfn] cfh
pgn] To; If]qsf] 7"nf] ;fx' s[i0f nfn ;Fu uP/ shf{ lng c7f]6 u/L;s]sf lyP .
pgn] Tof] s'/f cfˆgf] vf; vf; sfl/Gbfx?nfO{ /ftL g} egL ;s]sf] x'gfn]] k}bn ofqf
nfO{ cfjZos kg]{ ef]hg ;fdu|L / ?lkof lnP/ kms{bf wgsf] ;'/Iff x'g ;Sg]
k|jGwdf sfl/Gbfx? ljxfg} b]lv nfu]sf lyP . #)÷#% hgf n7\7afhx? cfˆgf]
n7\7L nfO{ k"5kf5 kf/L t]n nufpFb} lyP, n7\7L nrsfP/ To;sf] zlStsf] cg'dfg
nufpFb} lyP sf]xL sf]xL efnf rDsfpFb} lyP . k|f0fgfysf] :jfdLeSt 3f]8f xj]nLsf]
c+fugdf NofP/ afFwL ;lsPsf] lyof] . pm bfgf vfP/ c3fPsf] / ofqf ug]{ rfn kfO
;s]sf]n] otf ptf 3fF6L P}l7b} k'R5/ km/km/fpFb} ljr ljrdf lxglxgfpFYof] . ;DejtM
cfˆgf] dflns nfO{ t}of/Lsf] ;'rgf lbg rfxGYof] t/ k|f0f gfy cfˆgf] xj]nLsf]
;fd'Gg]sf] :ofgf] lzjfnodf k"hf cf/fwgfdf lyP . lgTolqmofaf6 lgj[Tt eP/
d+lGb/df uP/ b'uf{ kf7 / lzj :tf]q kf7 ug'{ To;kl5 >Ldbeujb uLtfsf] :jfWofo
/ lrGtg dggdf Ps cfwf 3G6f nfUg' pgsf] lbgrof{ sf] cleGg c+u lyof] . o;
j]nf dlGb/ leq af6 kf7 u/]/ cfjfh ;'lgb}gYof] . l7s ToxL a]nf lzjfnosf] aflx/
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
9
cf+ugaf6 s;}n] a8f] u+eL/ / zfGt jf0fLdf s]xL eg] h:tf] nfUof] pgsf] lrGtgdf
Jojwfg k/\of,] Wofg 6'6\of] . sfgsf] zlQm aflx/ k6\6L cfslif{t eof] . k'gM u+eL/
cfjfh cfof]
æho z+e" .Æ
of]uL ;Gof;L ;fw' ;+tsf] ;]jf ug{ kfP cfkm'nfO{ wGo 7fGg], df]If k|fKt x'g]
s'/fdf ljZjf; /fVg] k|f0f gfyn] ;Gof;Lsf] cfjfh ;'gL xtkt aflx/ lg:s] t/
;Gof;Lsf] ?k , >[+uf/ / cfs[lt b]v]/ cjfs / :tAw eP . s/La 5 km'6sf] :jf:Yo
z/L/, s]xL Zofj0f{ lnPsf] . ;jf{+u lje"lt /dfPsf] h6fh"6 a8f] t/Lsfn] afFlwPsf],
nfdf sfg, pGgt nnf6 h;df :j]t r+bgsf t]/;f] t]/;f] tLg j6f /]vf lvlrPsf,
sDd/df b'O xftsf] sfnf] s[i0flhg nk]l6Psf] . ljzfn g]q / cfFvfsf ef}+x? wg'if
h:tf] tlGsPsf . u+eL/ t/ cTolws cfsif{s d'vfs[lt, Ps k6s d'vdf cfFvf kg{
uPdf knsn] emksg g} lj;{g],jfofF xft sDd/df / bfofF xftdf ljs/fn lqz"n
;dft]/ e'OFdf 6\ofSs c8fO{ /fv]sf], lgZrn plePsf] lyof] ;Gof;L, ;fIfft z+s/sf]
?Kf /+udf . k|f0fgfy nfO{ b08jt ug]{ xf];} /x]g, :t'lt ug]{ Ifdtf ePg, xft ;Dd
hf]8]/ pleP ;Gof;Lsf ;fd'Gg] .
k|f0fgfyn] hLjg e/ ;fw' ;Gof;Lx? ;Fu cfzLjf{b t kfpg] u/]sflyP t/
k|fKt x'g' kg]{ k|fKtJo kfpg ;s]sf lyPgg\ . pgL wg wfGon] k/Lk"0f{ 5g\ . rf/ j6L
5f]/Lx? h]7L kTgL af6 hGd]sf 5g\ . h]7L kTgLsf] c;fdflos lgwg kl5 sfG5L
kTgL ljjfx u/]sf 5g\ . OgL klg s'nLg kltj|t ;TojtL / wd{lgi7 l5g t/ ltgsf]
sf]vaf6 clxn] ;Dd ^ j6f 5f]/fx? hGDfb} db}{ uPsf 5g\ / tdfd hf]uhk ,tGq,
dGq, o1 , tLy{ j|t ;j} t lgikmn e};s]sf 5g\.ca s'g} ;Gtfg gafFrg' / cfkm'
j[4tf tkm{ nlDsg' / cGTodf cyL{nfO{ sfFw nufpg] s;n] < s'g} of}6} 5f]/f nfO
eujfgn] hLljt /fvL lbP t x'GYof] lg . t/ ljlwsf] ljwfg xf] . O{Zj/n] h] u5{
To;df dfgjsf] sNof0f g} gLlxt x'G5 eGg] ;f]rfO{ /fVg] / sd{ k|lt dfq pGd'v x'g]
kmnsf] k|fKtLb]lv lg/fz e};s]sf k|f0fgfy nfO{ o;} sf/0fn] dflg;x?n] b'vL k|f0fL
dfGby] .
pgn] tLg j6L 5f]/Lsf] ljjfx u/L ;s]sf lyP , rf}yf] 5f]/L lszf]/fj:yfdf
k|j]z ub}{ lyO . b'O rf/ jif{ kl5 p;sf] ljjfx u/L lbP kl5 u[x:y wd{ b]lv d'St
x'g] cfzf lyof] . To; kl5 b'O a'9f a'9L / cfˆgf ufpFsf Kof/f /}tL b'lgof . wg
;+ro ug]{ cfjZostf 5}g eg]/ t xf]nf cfˆgf] cfh{gsf] tdfd ;DklQ /}tL b'lgofsf]
b'v kL8fdf vr{ ug]{ u/]sf 5g\ . oxL pbf/tf / bfgzLntfn] ubf{ s+ufn e};s]sf
5g\ . 3/df crfgs cfjZostf kg{ uof] eg] slxn] sfxL @, $ ?lkof klg t
lgl:sb}g .
HjfO{ ltg} j6f ;DkGg 5g\ t/ klg a'9f a'9Lsf] bfgzLntf b]lv slxn] sfFxL
If'Aw e} xfN5g\ .;+lrt /xg ;Sg] ;DklQ cGTodf HjfO{x? s} t x'G5 . 6f9f 6f9fsf
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
10
bfh' efO{x? 6f9f 6f9f 5g\ . sxL s:f}n] a'9f a'9Lsf] jf:tf u/]sf] 5}g . slxn]sfxL
bfh' efO{sf lr¶Lx? kfpF5g k|f0f gfyn] . lr¶L vf]n]/ k9g' kg]{ k|foM cfjZostf sd}
x'G5 . lr¶Ldf slxn] ;'vf k/\of], slxn] 5f]/L gftL gfltgf sf] ljjfx 5, slxn]
5f]/fnfO{ k9fpg agf/; lt/ k7fpg' 5 cflb OTofbL s'/f / u+yg n]v]/ s]xL ;xof]u
u/L lbg] ckLn afx]s c? s] x'Gy\of] / lr¶Ldf < ltgLx?nfO{ klg yfx 5 ls
k|f0fgfysf 5f]/f 5}gg\ ltgnfO{ wgsf] cfjZostf s] < a'9f a'9L sf] vr{af6 hf]
hlt aR5 Tof] lng df s] bf]if 5 < crn ;DklQ t a'9fsf] clGtd cj:yfdf
5f]/Lx?nfO{ n]lv g} lbg]5g\ . k|f0fgfy of] cj:yfdf klg k|zGg g} 5g\ . 7Ls} t xf]
lg . rn ;DklQ /}tL b'lgof efO{ eftLhfx?df vr{ , ;fw" ;Gof;Lx?df bfg k'0o,
crn sf] s'/f b]vf hfnf . jf:tjdf o:tf] hLjg t lrGtfd'St hLjg x'G5 . s] sf]
cefj <, of]uL ;Gof;Lx? ;Fu s] eGg] < cefj} 5}g eg] s] dfUg] < To;}n] t s;};Fu
s]xL dfUb}g\ oxfF ;Dd ls cfˆgf nflu eujfg ;Fu klg s]xL eGb}gg \ .
5}7f} 5f]/f tLg lbg sf] dfq} lyof] ;lGgkft eof] Psl5gsf] nflu lrGtfn]
pgnfO{ klg 9fSof] t/ tTsfn eujb\uLtfsf k+lQmx? cfFvfsf ;fd'Gg] gfRg yfn] .
h;n] of] cfTdf nfO{ dg]{ elg 7fGb5 / o;nfO{ d[t dfGb5 tL b'j}n] hfGb}gg\
lsgsL of] cfTdfn] g t s;}nfO{ df5{ g s;}4f/f dfl/G5 g} . To;}n]] 5f]/fsf] nflu
lrGtf lsg < Tof] t jf:tjdf d]/f] x'Fb} xf]Og, d]/f] eGg] s'/f t ljZjdf s]xL g} 5}g .
t;y{ nfe / xflg sf] s'/f sxfF af6 cfpF5 < Tof] 5f]/f] klg t cGo 5f]/fx? h:t}
d/]sf] lyof] . t/ ;'v / b'vnfO{ ;dfg cj:yfsf dfGg] k|f0fgfy l:ylt k|1 e};s]sf]
lyP . zf]s ltgLaf6 6f9f g} /x\of] .ltgn] g t O{Zj/nfO{ g} bf]ifL dfg] g t
;+;f/nfO g} . To; kl5 klg sOof]+ cj;/ cfP, lz4 k'?ifx?sf] bz{gnfe u/,] tdfd
tLy{ j|tx? u/] t/ g s]xL dfUg' kg]{ 7fg] / g t s]xL dfu] g} . lbg' lng' O{Zj/Lo
s[To x'g\ . O{Zj/n] s]xL sfnsf] nflu z/L/ lbG5g, wg lbG5g, ;+;f/ lbG5g\ t/ ;j}
t gZj/ x'G5g\ . gfz x'g] s'/f k|lt s] df]x < To:tf s'/f dfu]/ s] nfe < kfP s]
v';L / u'Dof] eg] xflg s] <
t/ o; k6s cj:yf s]xL leGg} lyof] . l:yltk|1 dflg; klg O{Z/Lo k|]/0ffn]
slxn] sfxL+ ;defjsf] cj:yf 5f]8g k'U5 . pgnfO{ klg To:t} k/\of] crfgs
pgsf] efj e+ludf / ljrf/df kl/jt{g eof] . ;+Gtfg, cem} To;df k'q k|flKtsf]
nf]en] lxGb' ;+:sf/df of}6f cfˆg} klxrfg agfPsf] x'gfn] o; k6s Tof] nf]e ;+j/0f
x'g ;s]g . ;+ejtM hLjgsf] clGtd ;fWo kmlnt x'g] cfzf b]lvof] / pgn] b[9
:j/df ljgd|tf k"j{s eg] æeujg\, k'q nfesf] cfzL{jfb kfpmF .Æ
æltd|f b'O k'q sfod /xg] 5g\ b'O6f 5f]/f, b'O6f .Æ;Gof;Ln] eGof] / tTsfn
lxl8 xfNof] . ha pgdf r]tgf cfof] ta ;Dd ;Gof;L u};s]sf] lyof] . bfofF afofF
x]/], dlGb/ leq vf]h] kfun em} rf}tkmL{ vf]hL eof] t/ ;Gof;L ge]6g' lyof] g e]l6of]
g} . stf sxfF n'Kt e} ;s]sf] lyof] . cflv/ ;Gof;L g 7x/\of] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
11
-#_
;Gof;Lsf] s'/f ;fdfGo x'g uof] . of]uL ;Gof;Lx? To; ;dodf k|foM 3'dL
/xGy] . slxn] sfxL *÷!) hgfsf] ;fw' ;+tx?sf] 6f]nL klg rnL/xGYof] . ;fdfGo
u|fdL0f hghLjgdf ;fw' ;Gof;L k|lt >bf a9L g} x'G5 To;n] ljleGg e]ifwf/L
;fw'x? 3'ld /xGy] . xf]nf sf]xL kmSs8, st}af6 cfO k'Uof] x]fnf / st} nfUof] xf]nf
eGg] ;f]rfO{ eof] .
k|f0fgfyn] 3/df k|j]z u/] b'O lunf; ufO{sf] z'4 b"w / b'O6f /f]6Lsf]
:jNkfxf/ u/] . gf]s/ sfl/Gbfx?sf] 6f]nLsf] nflu k"/L t/sf/L r6gL crf/ sf] kf]sf
tof/ e};s]sf] lyof] . Ps ef/L g} lyof] . af]sg]n] af]s] . k|f0f gfy 3f]8fdf r9] .
gf]s/ sfl/Gbfx? sf]xL cl3 sf]xL kl5 kl5 nfu]/ lxF8] . 3/ af6 ljxfg lx8]sf] of]
6f]nL dWofGx x'Fbf of}6f ufpF lg/ au}rf df uP/ a:of] . au}rfdf /x]sf] Ogf/ af6
kfgL tflgof] . ;j}n] xft d'v wf]P, Psl5g ysfO{ df/] ,To; kl5 ;j}nfO{ ef]hg
ljt/0f eof] . ef]hg eof] / lbpF;f] ToxL cf/fd ug{sf] nflu wdfwd b/Lx? lj5g
nfu] . To; o'udf o:t} ofqf x'Gy] , dxLgf}+ kGb|f}+ lbgsf] af6f] lx+8g'kbf{ klg o:t}
6f]nLx? lx+8g] ub{y] / af6f]df kg]{ ufpFx?sf au}rf g} Ogsf] nflu wd{zfnf x'GYof] .
sxL sxL dfq klysx?sf] nflu 7"nf a8fn] kGyfuf/ agfO{lbPsf lyP t/ o:tf
k+yfuf/x? d'Vo dfu{x?df dfq x'Gy] . b'O tLg 38Lsf] lj>fd kZrft 6f]nLdf k'gM
gofF hf+u/ cfof] / ltgLx?n] km]/L k|:yfg u/] . o:t} syf k'/f0f Oltxf;sf s'/fx?
ub}{ aLr aLrdf lj>fd lnb}+ of] 6f]nL bLkgu/ k'Uof] / ;fx' s[i0fnfn sxfF uP .
;fx'n] oyf]lrt cfb/ ;Tsf/ u/]/ of}6f dlGb/df ;j}sf] af;sf] Joj:yf ldnfO{ lbP .
ufpFsf] dlGb/ eP klg ;fx"sf] s[kfn] dlGb/sf] /fd|f] k|fË0f, au}rf, b'O6f kSsL sf]7f
cltlysf] nflu 5'§} lyP . ;f/f+z df $),%) ofqLx?sf] nflu z/0f :ynL /fd|f] lyof]
. ;fFemsf] ef]hg ;fx" s} tkm{af6 eof] . /ftL ;a}n] cf/fd u/] . ef]nLkN6 lgTo
lqmof;Fu lgK6]/ k|f0fgfy / s[i0fnfnsf] aLrdf klxn] 3/ kl/jf/sf] af/]df To;kl5
bLgb'lgofsf] s'/f x'Fbf x'Fb} c+tdf s'/f jf:tljs la+b'df k'Uof] . k|f0fgfyn] cfˆgf] /
cfˆgf} /}tLsf] Aoyf syf ;'gfP ,;'vf sf] l:yltdf C0f kfpg cfu|x u/] .
æslt hltn] sfd rNg ;Sb5 <Æ;fx'n] ;f]w] .
æb'O xhf/ eP k'U5 .Æk|f0fgfyn] eg] .
æb'O xhf/ < of] t ax't w]/} eof] < oltsf] /sd s] ug'{ x'G5 < ltg{ klg t
;d:of knf{ . Ps jif{df !@)) . ?lkof t Aofh} ltg'{ knf{ / hxfF ;Dd dnfO{ yfx
5 tkfOsf /}tLx? cn5L / a]Odfg 5g\ . tkfO{n] s8fO{ u/]/ dfnkf]t c;"n u/fpg'
x'Gg To;}n] ls;fgx? nfk/jfx 5g\ . cfwf ciff9 u};s]kl5 aNn ds} /x/ 5g]{
t/v/ u5{g\ / ebf}+ ;Dd wfg /f]kfO{ u5{g\ . v]tL ug]{ pT;'stf eGbf cN5Lkg a9L
5 . ds} afnL o]gt]g leq\ofpF5g\ / sflt{s lat]kl5 aNn /lj afnLsf] nflu tof/L
z'? ub{5g\ . ta ;Dd e"ldsf] lr;f]kg x/fO{ ;Sb5 / hUuf afFemf] /xg hfG5 . of]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
12
;asf] sf/0f pbf/tf xf] . cfwf e+bf a9L hUuf afFEfmf] /xG5, v]tL ul/Psf] hUufdf
%) k|ltzt eGbf pAhgL dfly uPsf] 5}g . ufO{ j:t'x? kfn]sf 5g\ t/ ltgsf] k]6
el/g] sfddf Wofg lb+b}gg\ . To;}n] b'w l3psf] ljqmL klg tkfO{ sf] If]qdf 5}g.
;dli6 ?kdf x]g]{ / d'NofÍg ug]{ xf] eg] ds}, wfg, ux'F, rgf d;'/f] s/La !(÷@)
?lkof af]/f,/x/ o; jif{ efp w]/} r9]sf] 5 / @^ ?lkof af]/f, tf]/L #% ?lkof af]/f
5 l3p # ?lkof lsnf] 5 . ls;fgsf] >d kmnsf] df]n efp o:tf] 5 . xfdLn] C0f
c;'nLdf xfn k|rngdf cfO{ ;s]sf] sfuhsf] ?lkof ln+b}gf}+ . tkfO{nfO{ yfx 5 . of]
sfuhsf] ;'/Iff ug}{ ufx|f] 5 . o;nfO{ e'Odf uf8g ldNb}g, aflx/ lthf]/Ldf /fvbf
8f+sfn] nfg] x'g . To;f] x'gfn] xfd|f] n]gb]g sf/f]jf/ rfFbLsf l;Ssf / ;'gsf
czkmL{x? s} dfWodaf6 ;fljs cg';f/ rNb}5 . of] aL;f}+ ztfAbL e/v}/ dWo
sfndf k|j]z ePsf] 5 / o;n] gdfn'd lsg ;'gnfO{ g} cfˆgf] nIo agfP/ To;}sf]
efp a9fO{ lbPsf] 5 . clxn] ;'g @%) ?lkof tf]nf k'lu ;Sof] o:tf] dxFufO{ < of]
;j} ljrf/ ug'{ kb{5 . n]gb]g df tkfO{ h:tf] ;TojfbLn] C0fsf] ef/n] ef]nL b'v
kfpg gk/f]; eGg] p2]Zon] cfkmGt] eg]/ O{ s'/fx?sf] v'nf;f u/L lbPsf] x'F . plrt
cg'lrt d e+bf a9L cfkm}n] a'emg ;Sg' x'G5 . C0f lbgdf dnfO{ cfklTt 5}g .
d]/f] t sf/f]jf/ g} oxL xf] . t/ c;"nL k|lt ;fjwfgL /fVg' / cf;fdLsf] tf}n ug'{
xfd|f] l;4fGt ePsf]n] s'g} s'/f gn'sfO{ d}n] e/;s 5f]6s/Ldf ;j} s'/f lgj]bg
u/sf]] x'F .Æ
k|f0fgfysf] d'v ljbL0f{ eof] .rf/}lt/ sfnf afbnn] 9fs]sf] cg'ej u/] . ;fx"
w]/} af7f] /x]5 . 6f9f 6f9fsf hdLgbf/x?sf] cfly{s / ;fdflhs l:yLltsf] tf}n
/fVg] u/]sf] /x]5 . ToxL cfwf/df sf/f]jf/ ubf{ /x]5 eGg] s'/f a'em] pgn] . t/
pgsf /}tLx? cN5L nfk/jfx / a]Odfg /x]5g\ eGg] s'/fdf ltgsf] lrQ a'em]g .
pgn] /}tLx?sf] Odfgbf/L, d]xgt / nugsf] JofVof u/]/ b}jL k|sf]kn] ubf{
/}tL cfly{s cj:yfn] hh{/ x'g uPsf 5g\ k|s[ltn] ;fy lbgf;fy hdLgbf/L wg
wfGon] e/k"/ x'g]5 / C0f a'emfpg s'g} si6 x'g]5}g eGg] cfZj;g lbg'kg]{ eof] .
pgn] e"ldsf afFwb} eg] cGo hdLgbf/ h:t} d}n] a]7 a]uf/L lng] u/]sf] 5}g . bz}+
ltxf/ h:tf kj{x?df e]6L r9fpg' kg]{ u/fPsf] 5}g, /}tLsf ;'v b'v d}n] cfˆg} ;'v
b'v 7fg]sf] x'gfn] /}tL v'zxfn 5g\ . g}lts / rl/qjfg 5g\, rf]/L a]OdfgL 7uL
h:tf s's[Tox? d]/f] If]qdf 5}gg\ . o:tf] zflGtsf] jftfj/0fdf dfgjn] cfˆgf]
rf}tkmL{ ljsf;sf] nflu clwstd >d ug]{ df}sf kfpF5, cfn:osf] :yfg g} x'Fb}g,
k|s[ltsf] df/ gk/]sf] eP d]/f /}tL o;/L b'v kfpg] lyPgg\ t/ xfdLn] o;nfO{ cs}{
?kdf lnG5f}+ . b'v gk/] ;Dd ;'vsf] :jfb yfx kfpg ;lsGg / b'v jf:tjdf ;'vsf]
hgs xf] eGg] d]/f] wf/0ff ePsf]n] /flqnfO{ b]v]/ ljxfg cjZo x'G5 eGg] 7DdfPsf]
5' . /flq lbgsf] k|yd r/0f xf] eGg] d]/f] dfGotf 5 .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
13
C0fsf] s'/f 5'6L;s]sf] lyof] ;+jfb ca cs}{ df]8 ln+b} lyof] . ;fx"n] lardf
s'/f sf6b} eg] æd]/f] dfGotf cs}{ 5, klZrd O+uNof+8df s'g} ljb\jfg lyof] / To;n]
eGg] ub{Yof] ls dflg; eosf] ;Gtfg xf] . p;n] h] hlt sfd ub}{g Tof] eon] ubf{
ub}}{g / hlt sfd u5{ tL ;j} sfddf :jfy{ g} cfwfl/t x'G5 . lagf eosf] k|Llt
x'Fb}g eGg] s'/f /fdn] ;d'Gb|df k'n agfpg] ;dodf elg ;Sg' ePsf]n] k|]d klg ha
eosf] cfwf/df ul/G5 eg] cGo s'g} sfd t To;} klg eo s} cfwf/df x'g] s'/f
:jfefljs g} 5 . / hxfF ;Dd tkfO{sf] dflnskgsf] k|Zg 5 . of] klg ljrf/0fLo 5
. lsg eg] hgtfsf] nflu tkfO{ hlt;'s} bofjfg, Gofo k|]dL, ;bu'0fL eP klg O{
;j} c;/ / k|efj tTsfnLg x'g\ :yfoL k|efj o; af6 kb}{g 7"n 7"nf rl/qjfg,
bfgL / pbf/x? k[YjLdf ePsf 5g\ t/ ltgsf] d[To' kl5 sxfF s'g 7"nf] b'ik|efj
k/\of] . xfF:g] xf;L/x] , h;sf] ?g] l:yltdf lyof] /f]O{ /xof], sfd ug]{n] sfd ub}{
/x\of] , ls;fg v]t h]fTb} /Xof] , snsf/vfgf rNb} /x] gt ;"o{sf] ult d+b eof] g t
gIfq tf/fx? g} elTsP . s]xL If0fsf] nflu s'g} s'g} If]qdf cj/f]w b]lvof] t/ kl5
ltgsf] :yfg c?n] u|x0f u/LxfNof] . ;fj{hlgs hLjg k'gM ToxL ultdf rNg yfNof]
. To;}n] bfgjL/ z"/jL/, ljh]tf hf] hf] eP ltgsf] ;DjGw / hLjgsf] ult ltgsf]
;fydf ;]nfP/ uof] . …d gePdf b'lgofn] b'v kfpF5 ÚeGg] s'/f lg/y{s xf] . ca
/Xof] s'/f g]t[Tj kl/jt{gsf] k|efjsf] . tkfO{sf] a'9];sfn 5 s]xL jif{ kZrft ha
tkfO{ of] c;f/ ;+;f/af6 ljbf x'g' x'G5 ta tkfO{sf] :yfg s'g} cs}{n] u|x0f ug]{
lglZrt g} 5 . syd\ sbflrt olb Tof] pQ/lwsf/L tkfO{sf] :jefj b]lv leGg eof]
/ tkfO{sf] sfo{ Jojxf/sf] cfnf]rgf ub}{ ufpFdf pGgtL gePsf] sf/0fdf tkfO{s}
Jojxf/ nfO{ g} bf]ifL 7x/fof] eg] oxL cfh tkfO{sf] u'0fufg ug]{ hgtf p;}sf]
:j/df :j/ ldnfP/ tkfO{ nfO{ tkfO{sf] pQ/lwsf/Ln] ug]{ cfnf]rgfdf klg a9fO{
r9fO{ cfnf]rgf ug]{5g\ . tfTko{ s] eg] hgtf ;Ttfwf/L sf] ;fydf x'G5, zlSt sf]
kl5 nfU5 . rfx] Tof] s|"/ xf];, cTofrf/L xf]; cyjf h:tf] ;'s} xf]; . To;f] x'gfn]
d}n] dfgjsf] k|s[ltnfO{ g} :jfyL{ 7fGb5' . of}6f pbfx/0f lbG5' tkfO{nfO{ . dflg;n]
gbL gfnf kxf8 emLn ;d'Gb| xl/of] jg pkjg cflb k|fs[lts 56f b]v]/ To;sf]
k|z+;f ub{5 jfx Sof /fd|f] < s:tf] dgf]x/ < dgdf]xs, lrTtfsif{s, k|s[ltsf] cg'kd
b]g eg]/ eGb5 o;sf] tfTko{ of] xf]Og ls tL j:t'sf] p;n] s]jn lg/y{s k|z+;f
dfq u/]sf] xf] , o;sf] ;Lwf cy{ xf] ls O{ j:t' of] lrh d]/f] 3/df, j}7sdf , ePsf]
eP cyf{t d]/f] lghL ePsf] eP Sof cfg+b cfpFYof] slt /fd|f] x'g] lyof] < of] efj
cGt/dgdf gePsf] eP / jf:tjdf tL j:t'x? ;Fu To;sf] :jfefljs lg:jfy{ k|]d
dfq ePsf] eP To;n] lt j:t' nfO{ c+ufnf] xfn]/ efjljxjn eP/ lsg gfRb}g,
k|]dn] lsg z'4 cfg+lbt x'b}+g < ltgL;Fu cnu x'g' kbf{ lsg s/fO{ s/fO{ k|f0f g} 5'6]
h:tf] ?b}+g < dfgjsf] of] :jfyL{ k|s[ltnfO{ xd]zf Wofgdf /fVg' kb{5 hxfF ;Dd
dnfO{ nfUb5, x'gt of] tkfO{sf] JoflQmut s'/f xf] t} klg cfkmGtsf] gftfn] ;'emfj
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
14
;Dd of] 5 ls hgtfsf] nflu cfkm" dfq cyfx C0fsf] ;fu/df 8'Ag' plrt x'Fb}g .
C0f sxfF af6 cfof] s;/L cfof] < ltg'{ kg]{ xf] xf]Og < of] ;j} s'/f hgtfnfO{ /
3/sf] s'/f xf] eg] 3/sf ;b:onfO{ af]w x'g'kb{5 / o;df p;nfO{ klg k|ToIf
;xefuL agfpg' kb{5 . o:tf] ug'{ ePg eg] ToxL hgtfn] ToxL kl/jf/ tkfO{sf]
k|lts"n ;dodf tkfO{sf] ljk/Lt s'/f u/]/ P}ofz, zfx vr{ eljio k|lt nfk/jfx
cljj]sL cflb gdfn'd s] s] eGg]5g\ oxfF ;Dd ls tkfO{ dfly hgtfnfO{ cN5L
agfO{ lbPsf] 5, s'g} k|ult gePsf] eGb} hgtfnfO{ r]tgzLn g} x'g glbPsf],
cGwsf/df /fv]/ zf;g ug{ vf]h]sf], h:tf bf]if klg nufpg] 5g\ . t;y{ cfˆgf]
lhdLbf/Lsf] dfnkf]t / cfjZos vr{ sf] nflu C0f lng] s'/f t plrt x'G5 t/
u}/sf nflu cem To;df klg ltgLx?sf] tkm{af6 ;xof]usf] nflu cg'go ljgo g}
gePsf] cj:yfdf C0f lnP/ /}tL kfNg' of] a'l4dfgL xf]nf h:tf] dnfO{ nfUb}g . Æ
s'/f km]/L d"n 7fpFdf cfO{ k'u]sf] lyof] ;fx"sf] nfdf] JofVofg / ;Nnfx
jf:tjdf l7s} h:tf] nfUof] k|f0fgfynfO{ . t/ cfTdf dfg]g . ef]sf gfËf u/La
u'?jfx? d sxfF cfP/ dbt xf]; k|e', d/+] k|e' eGg ;Sg] ;fx; klg t 5}g tL ;Lwf
u|fdL0fx?df . hdLgbf/Lsf] gfd} uGxfPsf] 5 rf/}lt/ . of] gfd g} o:tf] e"t xf]
h;n] u/La s+ufn hgtf ,hdLgbf/sf] ;fd'Gg] kg{ g} 8/fpF5g\ . hLjg
ofkgsf] s'g} ;fwg ePkl5 hdLgbf/ sxfF s/fpg hfFbf hdLgbf/sf j/Lj/L /xg]
rfkn";, rfs/Lafh x? ;Fu hdLgbf/n] klxn] l/kf]6{ lnG5, of] cf;fdL sxfF s] s] 5
< ufO{, e}+;L,/fFuf ,uf]? ,7"nf] v;L, e]8f cyf{t /fd|f] 6Gg df]6f] 3f6f] rf}kfof 5 5}g<
5 eg] o;nfO{ Ps b'O dg cGg kfgL lbg] / Tof] j:t' oxfF rflxPsf] 5 elg dfuL
xfNg], cfˆgf] 3/df cfO{ ;s]kl5 gp;n] lsg df+u]sf] elg eGg ;Sb5 g lkmtf{
k7fpg] cfjZostf g} x'G5 . olb rf}kfof 5}gg\ eg] bf]kfofsf] vf]hjLg x'G5 . 5f]/L,
a'xf/L ,gftLgL, s] s:tf 5g\ < 5g\ eg] lhdLGbf/sf pbf/ s'/f , eujfg h:tf] ;j}
kmnsf bftf , elg k|z+zf ul/ s]xL rLhj:t' lbg] / km]/L klg cfpg' x} ;+sf]r
gdfGg' elg yk cfZjf;g klg lbg] / b'O rf/ lbg kl5 dflnssf] 3/ lnkkf]t ug'{
5 , kfx'gf cfpFg]jfnf 5g\ cyjf dflns n] Nofpg' ePsf] e}+;LnfO{ c?n] b'xg g}
;s]gg\ cyjf dflnlsgL cfh ef]nL gdfn'g lsg pbf; /xG5Lg sf]xL ;fyL eP
;do sf6\g ;lhnf] x'GYof] eg]/ rn]j]6Lx? nfO{ af]nfO{ hdLgbf/sf] OR5f t[Kt
geP;Dd ltgLx? Toxf+ /xGy] . g t ltgsf] lj/f]wsf] s'g} dxTj lyof] / g t
nf]snHhf arfpg] s'g} pkfo g} x;Gy\of] . wgsf] dfq xf]Og >d / z/L/sf]
zf]if0fsf] ;fy} cfTdfsf] klg zf]if0f x'GYof] . t;y{ u/La u'?jfx? k|foM ;fx"
dxfhgsf] r+u'ndf km:g k'Uby] / ToxfF Ps k6s hf] km:of] Tof] ;+tfg b/ ;+tfg
C0f sf] af]em af6 d'St x'g ;Sb}gYof] cyf{t ;fdfGo hgtfsf] nflu Psflt/ s'jfF
Psflt/ vfO{ eg] h:t} lyof] .;fx"sf] b[li6sf]0f oyfy{jfbL lyof] . o:t} cfbz{jfbL sf]
t ;j{gfz x'G5 eGg] p;sf] b[9 ljZjf; lyof] . k|f0fgfy Ps l5g t 3f]l/P t/
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
15
pgsf] cfTdfsf] cfjfh / d'6'df kg]{ rf]6n] ltgnfO{ Jolyt kf/\of] . ;fx"s} s'/f nfO{
;sf/fTds ?k lb+b} eg]
ætkfOsf] egfO w]/} xb ;Dd 7Ls 5, bfgL TofuL hf] klg dg}{ kb{5 / s;}sf]
d/0fn] s'g} 7"nf] e"s+k NofpFb} ;+;f/df . e"sDk} cfP klg sfnfGt/df Tof] klg
zflGt t x'G5 x'G5 , eg] of] gZj/ z/L/nfO{ ljklTt b]lv cnu /fv]/ klg nfe t
s]xL b]lvb}g . gZj/tf k|s[ltsf] zf:jt lgod x]f eg] hgtfnfO{ 5f]8]/ Psn} lsg
lx+8g] < C0f ltg{ g;Sg], abgfdL x'g], hfoHoyf lnnfd x'g] OToflb eon] o:tf] df
t emg :yfg g} gkfpg] eof] o:tf]df t st{Jo cyjf sd{ g} k|wfg x'g] eof] xf]Og
;fx"hL,< , tkfO{n] olt 7"nf] a+b Jofkf/ ug'{ x'G5, sf/f]jf/ 5 o;df klg t 3f6f
nfug] , 6f6} plN6g] ;j} vt/f / ;Defjgfx? 5g\ . clg s] tkfO{n] cfˆgf] sfd o;}
eon] a+b ug{ ;Sg' x'G5 t < olt vt/f eP klg tkfO{n] cfˆgf] st{Jo ub}{ x'g' x'G5
eg] d]/f] st{Jon] dnfO{ klg cfx\jfg ub}{5 .Æ
;fx" lg?Ttl/t h:tf eP, cem} jftf{ a9fpg] ljrf/ t u/] t/ lg/y{s 7fg]/
tYodf dfq s'/f ug{ ;f]r]/ eg] æTo;f] x'gfn] ;fx"sf] lgod ;Fu tkfO{ kl/lrt g}
x'g'x'G5 xf]nf . xfd|f s]xL lglZrt lgod x'G5g\ . tL lgod bf]x/fO{ lbg'kg]{ 7fGb5' .
lsgsL wgsf] d'v sfnf] x'G5, cfkmGtdf klg s6'tf k}bf u/L lbG5 . t;y{ d]/f] gLlt
s] 5 eg] lng'lbg' afa' 5f]/fsf], aVzLz nfv sf] . cyf{t n]gb]g lx;fj afa' 5f]/fdf
klg ;kmf /fVg' kb{5 lx;fj u/L ;s]kl5 afa'n] 5f]/fnfO{ rfx] nfvf}+ sf] wg
aV;L;df b]cf]; rfx] 5f]/fn] afa'nfO{ ;j} ck{0f u/f]; .Æ
k|f0fgfyn] d':s'/fpFb} eg] æof] lgod ;Fu d lans'n ;xdt 5' . o:tf]
Jojxf/df dgdf]6fj x'Fb}g .Æ
æbf]>f] s'/f, ;fx"n] yKb} eg], ;fx"nfO{ d"n wgrfx] gftL kgftL vgftLsf]
kfnfdf lkmtf{ k|fKt xf]; t/ Aofh eg] ;fn;fn} tf]lsPsf] ;dodf ldNg} kb{5, lng}
kb{5, lbg} kb{5 . o:tf] gePdf ;fx" c;fdLsf] lx;fj lju|G5 / emu8f x'g] ;+efjgf
x'G5 . c+ t]>f] lgod s[i0fnfnn] s'/f cuf8L a9fP, Aofh n]gb]g sf] s'/f ePkl5
s'g} wgdfn c+;fdL;Fu ef]u aGwsL lng' x'Fb}g t/ b[li6 aGwsL cjZo lng' kb{5 .Æ
k|f0fgfy n] of] s'/fsf] klg k|z+;f g} u/] æo;af6 c;fdL ;r]t /xG5 / C0f
a'emfpgdf nfk/jfxL ub}{g . d tkfO{nfO{ jflif{s # xhf/ ?lkofsf] cfdbfgL k|fKt
x'g] b'O6f df}hf b[li6 aGwsL /fVb}5' .Æ
;fx" cf;fdLsf aLr nfdf] jftf{ kl5 n]gb]g lglZrt e};s]sf] lyof] . ;fx"
s[i0fnfn n] b'O{ xhf/ ?lkof lbP . k|f0fgfyn] To;sf] sfuh n]lv lbP .ljxfgsf]
ef]hg klg s[i0fnfn s} tkm{af6 eof] . ;j}hgf n] cf+gb ;Fu vfP . 3fd rsL{
;s]sf] lyof] To;f] x'gfn] lbgel/ cf/fd ug]{ afx]s c? sfd s]xL ePg . tLg
ah]kl5 ;"o{sf] tfkdf s]xL sdL cfof] / kf0f gfysf] 6f]nL] s[i0fnfn ;Fu a8f]
cfTdLotf k"j{s ljbf eP/ lx8\of] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
16
k|f0fgfyn] cfˆgf] of]hgf cs}{ lsl;dsf] agfPsf lyP . kms{g] ;dodf ;f]emf]
af6f] 5f]8]/ s]xL 3'Db} cfˆgf] lhdLbf/Lsf] b'O6f ufpF cd}of / s/]nL x'Fb} hfg] ljrf/
lyof] . tL b'O ufpFaf6 # jif{ b]lv Psbfgf cGg k|fKt ePsf] lyPg . hlxn] klg
sfl/Gbf x?n] ToxfF ef]Sd/L / cefjsf] dfq ;"rgf Nofpg] u/]sf lyP . o; k6s
;fx"sf s'/f klg dgdf v]nL/x]sf] x'gfn] jf:tljstf cfˆg} cfFvfn] x]g{ a'emg /
hdLGbf/ bofn' 5g\, s'g} s8fO{ ub}{gg,\ cfˆgf] vr{af6 pa/ \of] eg] dfq hdLGbf/nfO{
lbg'knf{ eGg] efjgf pJh]sf]n] ls;fgx? nfk/jfxL / cN5L ePsf 5g\ ls < Tof]
klg yfx kfpgsf] nflu ;j{k|yd cd}of tkm{ lx+8g] cfb]z eof] 6f]nLnfO{ . of] 6f]nLn]
lx+8fO{df tLa|tf Nofof] lsgls af6f]df @ sf]if hlt h+un kb{Yof] / 8fsfx?sf] klg
;+ejfgf lyof] . Tf;y{ ofqf lg/fkb lyPg . ltj| lx8fO{sf afah'b klg of] 6f]nL
a]n'sf * ah] eGbf klxn] cd}of k'Ug;s]g . cd}ofdf crfgs hdLGbf/sf] cfudgsf]
vj/ h+unsf] cfuf] h:t} 3/ 3/df km}lnof] . hltd'v Tolt s'/f . xfdLx?sf] xfn
vj/ a'emg cfPsf] eGg] s;}n], s;}n] b'O jif{ b]lv afnL gkfPsf]n] cfˆgf n7}t
sfl/Gbf x?nfO{ NofPsf 5g\ / ef]nL /fFuf uf]? ufO{ afv|f ;j hkmt x'G5g eGg]
s;}n], s;}n] dxtf]sf] 3/sf] emu8f lgK6fpg cfPsf 5g\ eGg] o:t} y/L y/Lsf s'/f
z+sf pkz+sf lyof] ufp+df .
hdLGfbf/sf] 6f]nL ufpFsf] d'lvofsf] kfx'gf x'g k'u]sf] lyof] . d'lvof b]j l;+x
k|f}+9 k'?if lyP . e/k"/ kl/jf/ lyof] . v]tL af/L /fd|} x'GYof] . rf}kfof x?sf] sdL
lyPg . k6gfsf] lanfotL :s"ndf sIff $ ;Dd k9g] df}sf kfPsf lyP . t;y{ To;
If]qdf pgsf] ljb\jtfsf] wfs g} hd]sf] lyof] . 6f9f 6f9fsf ufpFx?df klg s v u
3 ;Dd glrg]sf] hg;dfhdf rf/ k9g' To; o'usf] ax't} 7"nf] s'/f lyof] . tdfd
lhdLbf/ a8fxlsd x? ;d]t cgk9 x'Gy] . lzIffsf] cfZostf af/] hgr]tgf slt
klg lyPg eg] klg x'G5 . o:tf]df n]vk9 ug{ hfGg] dfq} xf]Og ls :s"ndf ljlzi6
lzIff g} kfpg' eg]sf] dfd"nL s'/f lyPg . :s"n kf7zfnfx? sxL+ sxL+ stf stf
dfq lyP ltgdf klg k7g kf7gsf] ;d'lrt Joj:yf lyPg . agf/; k6gf, dy'/f
lt/sf a|fDx0fx?nfO{ 7"nf j8fn] af]nfP/ cfˆg} 3/df /fv]/ 5f]/fx?nfO{ k9fpg
nufpFy] / /fdfo0f k9g ;Sg', ;+:s[tsf b'O rf/ j6f ZNff]s s07 ug{ ;Sg',
dxfef/tsf] cfVofg a'emg ;Sg' g} ax't} 7"nf] pknlAw dflgGYof] eg] ef/t af6
lgoldt lzIff k|fKt u/]sf d'lvof b]j l+;x t Oltxf;,e"uf]n, ul0ft ,c/aL / kmf/;L
;flxTo, /fhgLlt k9]sf ;j} If]qdf k|f+/les 1fg k|fKt u/L ;j}sf, ef/tdf
:jtGqftf cfGbf]ngsf g]tfx? ;Fu k|efljt lyP . Plzofdf :jtGqtfsf] nx/ rn]sf]
lyof] ef/t cfh xf] ls ef]nL xf] :jtGq e}xfNg] jftfj/0f agL ;s]sf] lyof] . c+u|]h
lj/f]wL tdfd kq klqsfx?sf] e/df/ e};s]s]f lyof] k"/} Plzof g} /fhgLltsf] nflu
tftf] tfjf agL ;s]sf] lyof] .b]j l;+xn] rf]/L rf]/L ef/tLo kq klqsf dufP/ k9g]
ub{y] . kl/0ffd :j?k /fhgLlts If]qdf emg\ emg\ rfv a9\b} uPsf] lyof] t/ kq
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
17
klqsf g]kfn leq Nofpg s'g} ;lhnf] sfd lyPg . ef/t d} w/ ks8df kl/g] 7"nf]
vt/f lyof] . o; vt/f af6 d'lQm kfpg] s'/f ;f]Rb} lyP . o:t}df s'g} ldqn] /]l8of]
lsGg] ;Nnfx lbPsf] lyof] / xfn} pgL cfˆgf ldq d+8nLsf ;fy ef/t uP/ of}6f
/]l8of] v/Lb u/L NofPsf lyP .
/]l8of] cfPsf] va/ ;'g]/ /]l8of] x]g{ ufpFsf g/ gf/Lx?s]f eL8 lyof] .
sf7sf] of}6f 7"nf] afszsf] cfsf/ ePsf] /]l8of]nfO{ 7"nf] a}7sdf 6]a'ndf /flvof] .
b'O6f nfdf nfdf afF; 3/ lg/ ufl8of] / To;df c:ktfndf 3fpdf afFwg] k§L h:Tff]
of}6f k§L tGsfP/ afFlwof] . ufpFdf a8f] xif{ / sf]nfxn lyof] . dflg;n] /]l8of] b]Vg
kfPsf lyP . k|ltIffsf] 38L a8f] d'l:snn] ljTof] ;fFemsf] ^ aHof] . Tof] klg 38L
x]/]/ xf]Og c8sn nufOof] . 38L ;fOsn cflb a:t' x? ufpFdf k'Ug ;s]sf g}
lyPgg\ . /]l8of]n] :jfF :jfF u/\of] crfgs s'g} :6]zg nfUg uof] / k|zf/0f z'? eof] .
dflg;n] af]n]sf] ufPsf] afhfx? ah]sf] y'k|} dflg; af]n]sf] ;'g]/ afs;df Toltsf
dflg; / afhfx? s;/L cl6P xf]nfg < ciff9sf] udL{, ;fF; km]g]{ 7fpF gePsf] s;/L
afFr] xf]nfg < ltgLx?n] vfG5g s] < ;'T5g s;/L < a8f] cfZro{ / sf}t"xn JofKt
lyof] . jL/ l;+xn] ;j}sf] lh1f;f a'em] / ;j}nfO zfGt /xg eg]/ /]l8of]sf] dzLg
af/]df ;txL hfgsf/L lbb} eg]—
æof] /]l8of] leq dflg; 5}gg\ dzLg dfq 5 . oxfF /flvPsf] of] PDkmnL kmfo/
xf] of] a]6«L xf] , a]6«L af6 tftf] cfuf] h:tf] lah'nL lg:sG5 To;n] PDknLkmfo/nfO{
em6sf lbG5 To;n] of] afs; leqsf] dzLg nfO{ lqmofzLn u/L lbG5 / dzLgn]
nfdf] :jfF; tfg] h:tf] ub{5 . o:t} 7"n 7"nf dlzg /]l8of] :6]zgdf /fv]sf] x'G5
ToxfF af]n]sf] s'/f / 5f]l8Psf] cfjfh nfO{ dzLgn] dfly xjfdf p8fO{ lbG5 ToxL
cfjfh oxfF xfjfdf tflgP/ cfpF5 .Æ
of] s'/f ;'g]/ dflg;x? 5Ss} k/] . o:tf] klg x'g ;S5 /, d'lvofn] 9fF6]sf x'g
< 9fF6g' t gkg]{ xf] < t/ o:tf] x'G5 sxfF < c;Dej s'/f xf] of] cGtdf ufpFn]x?df
sfg] v';L rNof] . o;df d'lvofn] e"tk|]tx?nfO{ s}b u/]sf] 5g\ / d'lvofn] h;f]
h;f] eG5g ltgLx? ToxL sfd u/L /x]5g\ . xf] of] g} ;jeGbf ;+tf]ifhgs pQ/ eof]
. a'9fn] dfg] afnaflnsfn] klg, t?0fx? cln csdsfpFb} lyP, xf] ls xf]Og eGg]
s'/f dgdf v]nL/x]sf] lyof] t/ tYo pQ/ ltgLx? ;Fu klg gePsf]n] / d'lvof
aflx/af6 k9]/ cfPsf] Hof]ltif k+rfË ltlyaf/ x]g{ ;Sg] ;d]t Ifdtf ePsf] JolQm
x'gfn] e"tk|]tnfO{ d+q zlQm 4f/f gafFwg] t s'/} ePg eGg] ;f]rfO{n] g} k|fyldstf
kfof] . of] ;f]rfO{n] sf}t"xn / pT;'stfsf] 7fpFdf eo hufof} . ToxfF a;]/ afhf uLt
;'Gg] ls g;'Gg] < sf]lx sf]lxn] Tof] ;d"xdf emfFs|L 5 5}g < To;sf] d'vfs[lt / efj
a'emgsf] nflu cGhfgdf otf ptf cfFvf bf}8fpg yfn] . l7Ss o;} ;dodf
hdLgbf/ cfˆgf] 6f]nLsf ;fydf k'u]sf lyP . clwsf+z dflg;x? Tof] lkzfr nLnf
b]lv pDsg] lgx'F vf]Hb} lyP / hdLgbf/sf] cfudgn] ltgLx?sf] af6f] ;lhnf] kf/L
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
18
lbof] afnsx? efuLxfn] o'js / a[4x? oyf]lrt clejfbg ub}{ lj:tf/} lj:tf/} cfˆgf]
3/ tkm{ nfu] . To;f] x'gfn] hdLgbf/sf] cfudgsf] s'/f Ps}rf]6L ufpFsf] k|To]s
3/df k'Uof] / ;j}n] hdLgbf/ cfpg'sf] c6sn sf6g nfu]sf lyP .
d'lvofn] dfGo cltlyx?sf] 7"nf] ;Ddfg u/] . ;j}nfO{ oyf]lrt ef]hg /
lj>fdsf] Joj:yf eof] . /ftL a8f] a]/ ;Dd ufpFn]x?sf] dfGotf, Odfgbfl/tf /
nugzLntf af/]df rrf{ eof] . ;j yf]s l7s 5, k|s[ltn] g} xfdLnfO{ s+ufn agfpg
nfu]sf] 5 egL d'lvofsf] lgisif{nfO{ k|f0fgfyn] rfxL grfxL krfpFb} lgb|fsf]
cfuf]zdf k'u] .
-$_
c;nL g}li7s a|fDx0f . df]tL h:tf] /+u . cf};t sb pGgt d:ts nfdf] gfs
. k|f}9tfsf] kl/ro bL /fv]sf nfdfsfg, s]xL tn ;Dd em'lnPsf . 7"n7"nf cfFvf,
h;df ljlrqsf] t]h emNsL/x]sf], rZdf nfufpg' kg]{ cfjZostf gePsf]n] sfuh,
lstfjdf slxn] sfxL b]vfkg]{ cToGt ;"Id ;]tf] ls/f cfkm' ;dfg cGo k|f}9x?nfO{
b]vfP/ cfˆgf] cfFvfsf] t]hlZjtfsf] kl/ro lbg] u/]sf, ;]tf] wjn b+t k+lSt cem}
sfod} /x]sf] . k|foM u+eL/ /xg] / r]tgzLn b]lvg], b"w, bxL, dvg, 3Lpsf] cTolws
zf}lsg / sd{df ljZjf; ug]{, pbf/tf, bof / bfgzLntf sf k|ltd"lt{, sDd/n]
cfˆgf] em'sfjdf s]xL l9kL s:g nfu] klg 3f]8f r9gdf lgs} xf]lzof/ . 5/ l5d]sL
lhdLGbf/, ;fx" dxfhgx?n] pgsf] OHht ub{y] . ;fdfGo hgtfn] ltgnfO{ s'g}
rdTsfl/s of]uL h:tf] dfGbYof] k|f0fgfy nfO{ .
Ct' jiff{sf], t/ kfgL gk/]sf]n] a};fv h:tf] b]lvg] df};d . ljxfgL kv .
;"o]f{bo ePsf] lyPg . cfˆgf] lgTolqmof k"hfkf7 cflb ;a} EofP/ ;]tf] 3f]8fdf r9]/
pgL Psn} ufpF e|d0fdf lgsn]sf lyP . ;xjL/] cf]nL cfˆgf] emf]k8Lsf] cuf8L
cf+ugdf a;]/ /f]O{/x]sf] b]vf k/\of] . p;sf] >LdtL / aRrfx? klg 5ftL lk6L lk6L
s?0f s|Gbg ub}{ lyP . ToxL ghLs} To;sf] Psdfq /f+ufsf] zj k8L/x]sf] lyof],
/f+ufsf] csf]{ v'§fklg vfnL lyof] . k|f0fgfyn] cf]nL bDklQsf] Joyf Ps b[li6df g}
a'lemxfn] . jiff{ofddf k|fo dfxfdf/Lsf] ?kdf km}lng] Eofu'tf /f]uaf6 tdfd
hgfj/x? dg]{ u/]sf 5g\ . ufpF3/df o;nfO{ ufpFsf] s'g} kfkL cfTdfsf] sf]k dfg]/
k'hf ug]{ rng 5 t/ kfkL cfTdfn] k"hf kfP/ klg hLjxTof gu/L lbP t x'GYof] lg
. cf]nLsf] of}6f uf+uf lxhf] / of}6f cfh d/]sf] /x]5 . ca kfgL k/\of] eg] s]n] v]tL
ug]{ < p;n] ;Gt] ;fx"sf] kf]/ s} C0f lkmtf{ a'emfpg ;s]sf] 5}g . Aofh ;d]t u/]/
!)÷!@ ?lkof k'Uof] xf]nf . 3/df cGgsf] gfddf cln slt hf} afFsL /x]5 . u/Lasf]
cfxf/ hf}, ds}, sf]bf], ux'F g} t xf] . b'O6f /f]6L agfof], clnslt g"g v';f{gL ;Dd
ePkl5 t sfd rnL g} xfN5 . of] cGgn] cfˆgf] ;fyL cGgnfO{ vf]hb}g . To;}n] t
u/Lasf] ;Rrf ldq xf] . t/ 3/df o;sf] e+8f/ klg t ;lsg nfu]sf] 5 a'9fa'9L /
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
19
b'O6f 5f]/fx? w]/} lbg b]lv Ps 5fs dfq t vfg] u/]sf 5g\ . hf} klg l;l4of] eg] <
;fx"n] lbgnfO{ t lbG5 t/ b'O rf/ j6f s'/f ;'gfO{lbxfN5 . o:tf] ;dodf emg /f+uf
dg'{ < of] t ;fIfft gs{sf] af6f] aGof] . sd dx+uf] 5 / /fFuf klg < aL; ?lkof
eGbf sddf hf]8f cfpFb}g . ;Tofgfz xf]; tL nDkm"x?sf], h;n] ca /fFufnfO{ klg
vfhf agfP/ vfO{ lbg] u/]sf] 5g\ . o;}n] t uf]? / /f+ufsf] d'No a[l4 u/L lbPsf] 5 .
ls;fgsf] t 9f9}+ efFrL lbPsf] 5 . k|f0fgfy sf] 3f]8f ToxL ?Sof] . 3f]8f af6
pq]/ pleP . cf]nL kl/jf/ pgnfO{ b]v]/ emg\ emg\ lanf}gf ug{ nfUof] . k|f0fgfyn]
Ps k6s ;/;/L /fFufsf] zj lt/ x]/]] . pgn] /f]O/x]sf cf]nL kl/jf/nfO{ w}o{ awfpFb}
eg] v]tLsf] ;dodf eujfgn] 7"nf] b'v lbPsf x'g t/ klg o;nfO c?n] ;xL lbb}+g,
lxDdt xfg'{ x'b}g / eujfgnfO{ lj;{g' x'Fb}g . ltdLx?sf] nflu Ps hf]8f /fFuf lsGg]
k};f d}n] lbG5' . eGb} k|f0fgfyn] sDd/df afFlwPsf] k]6Laf6 @).– ?lkof lgsfn]/ lbP
. of] /sd dnfO{ lkmtf{ ug'{ kb}{g ltdL;Fu ePsf] avt o:t} sf]xL b'vLhgnfO{
lblbg' eg] .
cf]nL af]Ng} ;s]g s]xL a'emg} ;s]g , 36gf :jKg h:tf] nfUof] . lhdLgbf/sf]
pbf/tfsf] rrf{ t 3/ 3/df lyof] t/ lhdLgbf/ ePsf] sf/0faf6 hgtfn] ;+b]x
ltgL dfly klg ub{Yof] . s'GgL xfQLsf] bfFt h:tf] xf] ls < vfg] bfFt cs}{ / b]vfpg]
bfFt cs}{ . h] ;'s} xf]; < of] pbf/tf tTIf0f O{Zj/Lo s[kfsf] cg'kd pbfx/0f eof]
cf]nL kl/jf/sf] nflu . lhdLgbf/ k|lt efjljef]/=ePsf] x'gfn] k|f0fgfy 3f]8fdf r9]/
cfˆgf] af6f] nfu]sf ] pgLx?nfO{ kQ} rn]g . cfef/ AoQm g} ug{ ;s]g . d/L;s]sf]
dflg; nfO{ crfgs hLjg k|fKt ePkl5 xf]z sxfF /xG5 / <
-$_
k+l8t Zofd z/0f pkfWofo %) jif{sf k|f}9 k'/f]lxt lyP . b'O 5f]/f 5f]/L sf]
;fgf] kl/jf, klt kTgL b'O hgf, hDdf ^ hgf lyP 3/df . tLg ufpFdf ohdfgL
lyof] rf/}lt/ ;'v ;DkGgtf lyof] . syf efujt k"hf k|lti7f, ltly, rf8 kj{df olt
cGgkft k|fKt x'GYof] ls jif{ e/L /fd|} u'hf/f rNg ;SbYof] . t/ clxn] k+l8thLsf]
si6sf] s'g} ;Ldf g} lyPg . rf/}lt/ ef]s, /f]u ,csfn dxfdf/L / b'b{zf km}lnPsf]
;dodf bfg wd{ s;n] ug]{ < bfg, o1 gePkl5 k+l8thLsf] hLjg rng] cGo s'g}
af6f] lyPg .
b'O6f 5f]/fx? ljjfx of]Uo e};s]sf lyP t/ b'j} 5f]/f eGbf d'lgsL 5f]/L
d+unf ut jif{ af/x j;+t kf/ u/]/ t]/f}+df kbfk{{0f u/]sL lyog\ . To;f] x'gfn]
/hf]bz{g eGbf klxn] g} sGofbfg ug'{ clgjfo{ e};s]sf]n] Zofd z/0fn] j/s]f vf]hL
u/]/ glhs} of}6f ufpFdf ;d[4zfnL a|fDx0f sxfF hg} ;'kf/L u/]sf lyP t/ csfn /
b'ef{Uosf] sf/0f ut jif{ ljjfx x'g ;s]g . ljjfx xf]; t s;/L < lgDg:t/
dflg;sf] ljjfxdf t sOof}+ ufpFsf ;hftLox?df lgdGq0f lbg'kb{5 , !))÷!%)
hgf hGtL cfpF5g\ # lbg cyjf % lbg hGtL a:5g\ eg] s'nLg j|fDx0f sxfF of]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
20
eGbf 36L x'g] t k|Zg} cfpFb}g . cem j/ kIf klg t dfd"nL x}l;otsf dflg; sxfF
5g\ / < s/La @) hgfsf] 7"nf] kl/jf/ 5 . tdfd ufpFdf k'/f]lxtL rNf]sf] 5 . @))
eGbf 36L hGtL cfpg] k|Zg} 5}g . tLg lbg eGbf sd hGtL /f]Sg] k|Zg} 5}g . j/
klg xf]gxf/ 5 ut jif{ ljjfx ;/] klg o; jif{ t lgD6\ofpg' g} k/\of] cGoyf csf]{
jif{ sGof !$ jif{df nfUg] 8/ / ljrd} sxL /hZjnf eO{ eg] < cf]x < dxfkfts
nfug], ;ftk':tf gs{df kl/g] 8/ . O{Zj/sf] eo / hutsf] eo . b'j}af6 aRgsf]
nflu Zofdz/0fn] ;fx" ;Fu cGg, l3p, n'uf nQf, efF8f at{g nufotsf lhG;L
;fdfgsf] ;fy} kfFr ;o ?lkof gub klg NofPsf lyP . ljjfx s/Lj Ps xhf/df
lgD6g] cfzf lyof] . 7"nf] 3/fgfdf 5f]/L lbgnfO{ t 7"n} C0f sf] cfjZostf k5{ g} .
t/ b'ef{Uo t a|fDx0fsf] kl5 kl5 nfu]sf] lyof] . rf/}lt/ lgdGq0f jf8L
;lsPsf] lyof] . ljjfxsf] nug d'x"t{ lglZrt lyof] .a8f] hf]/zf]/sf ;fy t}of/L rNb}
lyof] . o:t}df rf]/x?n] klg cfˆgf] as|b[li6 pt} k§L nufP / hGtL cfpg' eGbf b'O
lbg klxn] g} 3/sf] ;j} gubL / tdfd dfnj:t' ;kmfr6 ul/lbP . ljxfg 3/df
xfxfsf/ dlRrof] . k+l8thL af/Daf/ d"l5{t x'Gy], a|fDx0fLnfO{ xf]z} lyPg . ufpFsf
dflg;x?sf] 7"nf] hd36 lyof] t/ ;j} lg?kfo . ;fGTjgfsf ;'vf zJb afx]s
s;};Fu c? s]xL lyPg . ufpFsf a'9fkfsfn] a|fDx0fnfO{ ;demfO{ a'emfO{ u/]/ km]/L
;fx" sxfFaf6 C0f Nofpg] ;Nnfx lbP . bz af/x hgf o'jsx? ;'/Iffsf] nflu n6\7L
/ efnf lnP/ ;fydf hfg tof/ eP . s]xL o'jsx? rf]/x?sf] ;'/fu kQf nufpg
lxF8] . b'jnf ktnf c;xfo h:tf b]lvg] b'lgofsf] ;Dk"0f{ Aoyfsf] k|ltd"lt{ e}/x]sf
Zofd z/0f cuf8L / kl5 kl5 o'jsx?sf] 6f]nL . ;fx"n] ca C0f lbG5 ls lbb}g <.
o:t} cfzf lg/fzfsf] kL+u v]Nb} lx+8b} lyP . b'O sf]; af6f] s6]sf] pgnfO{ yfx g}
ePg .
cd}of ufpFsf dflg;x?n]] xltof/ a+b s]xL dflg;x?sf] 6f]nL cfˆgf] ufpF tkm{
cfpg nfusf] b]v]/ rf/}lt/ xNnf u/L lbP . d'lvofsf] a}7sdf klg xNnf k'Uof] .
k|f0fgfy cfkm} Totfk§L nfu] . kl5 kl5 nZs/ kmf}h klg k'Uof] . lar ufpFdf b'j}
kIf cfd'Gg] ;fd'Gg] eP . a|fDx0fnfO{ t cfˆgf] z/L/ / j/Lk/Lsf] s'g} s'/fsf] xf]z}
lyPg . hLljt nfz h:tf lx+8]sf lyP . To;f] x'gfn] ;fd'Gg] s]f cfO k'Uof] yfx} ePg
t/ k|f0fgfyn] ltgnfO{ b]Vgf ;fy lrgLxfn] . cuf8L a9]/ b08jt u/]kl5 aNn
Zofz/0fn] k"/} cfFvf vf]n]/ x]/] .;fd'Gg] hdLGbf/nfO{ b]v]kl5 ;+lrt ;fx;sf] afFw
km'6\of] / a8f] hf]/n] ljnfk ug{ yfn] . ?bg s|+bg ubf{ ub}{ a]xf]; eP . pgnfO{ af]s]/
d'lvofsf] 3/df NofOof] . d'vdf kfgL sf] 5L6fxflgof] . d'v w'nfOof] . aNn
k+l8thLn] cfFvf vf]n] . xf]zdf cfP kl5 ;a} 36gf atfP, cfˆgf] dha'/L klg . nf]s
/ k/nf]ssf] rrf{ eof]. wd{ / sd{sf] dLdf+;f klg .
k|f0fgfy crfgs cfˆgf] cf;g af6 p7]+ / eg] æk|hfsf ] ;'v b'v ;Fu
zf;ssf] ;'v b'v uFfl;Psf] x'G5 t;y{ k|hfsf] ;'vsf] vf]hL g} zf;ssf] Psdfq
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
21
st{Ao x'G5 . ;dfhdf ;'vsf] k|fKtL g}ltstfsf] dfWod af6 x'G5 / ;dfhnfO{
g}ltsjfg agfpg] sfddf o1, bfg / wd{ sf] 7"nf] xft x'G5 . oL wfld{s sd{x?sf]
clwi7ftf a|fDx0f ju{ xf] . s'g} klg ju{ olb ;fG;fl/s lr+Qf b]lv d'St 5 eg] dfq
cfˆgf] st{Josf] ;d'lrt kfng ug{ ;Sb5 / cfˆgf] k]zfdf bIftf k|fKt ug{ ;Sb5 .
Joj;flos bIftf ljgf Joj;fo cw'/f] x'G5 / tdfd y/Lsf lj3\g pkl:yt x'G5g\ /
si6sf sf/0f aGg hfG5g\ . o; cy{df a|fDx0f ju{nfO{ klg sfo{ bIftf / lgk'0ftf
k|fKt ug{sf] nflu nugzLntfsf] cj:yfdf /xg lbg' kb{5 . tkfO{ ;dfhsf] ljk| x'g'
x'G5 ,g}ltstfsf 7]sbf/ x'g' x'G5 eg] tkfO{ sf] ;'v b'vsf] 7]Ssf of] ;dfhn] lng'
kb{5 / d lsgsL o; ;dfhsf] cu|h x'F eg] tkfO{ sf] kfl/jfl/s lrGtfdf d}n]
cu+|0fL :yfg u|x0f ug'{ kg]{ bfloTj x'gfn] tkfO{sf] 5f]/L tkfO{sf] dfq 5f]/L xf]Ogg\ ls
d]/L klg 5f]/L x'g\ . ljjfxsf] vr{ o:tf] cj:yfdf d}n] Joxf]g'{ kg]{ x'g cfPsf] 5 .
tkfO{ 3/ kms{g'; . d ;fo+sfn ;Dd tkfO{sf] ufpFdf cfpg] 5' . Æ olt eg]/
a|fDx0fnfO{ ;demfO{ a'emfO{ u/]/ k|f0fgfyn] e]nf ePsf cGo ls;fg Joj;foL
dhb'/x?nfO{ tdfd t/Lsfn] cfZjf;g bLO cf cfˆgf 3/ hfg] cfu|x ug'{ eof] .
ufpFsf] aflx/ cfFksf] ;3g au}+rfdf 8]/f lyof] hGtLsf] . k|f0fgfy k+l8t Zofd
z/0fsf] 3/ / au}+rfsf] lardf cf]x/ bf]x/ ul//x]sf lyP . Ps t a|fDx0f ;d'bfosf]
e]nf, cem To;df k'/f]lxtkg sf] ljlzi6tf . k|f0fgfy cfˆg} 5f]/Lsf] ljjfx eP h:t}
a8f] Jo:t lyP . hGtL tLg lbg dfq a:of] of] tLg lbgdf /ft lbg k|f0fgfy sf]
nflu a/fa/ /x\of] .
ljbfO{sf] ;do ghLs cfof] . k|f0fgfy cf+ugdf pleP . a/ sGofnfO{ ;fy}
/fv]/ ljbfO{ z'? eof] . k|f0fgfyn] hGtLsf] ;a} dflg;nfO{ cfˆg} xftn] blIf0ff lbb}
uP cGtdf ;dwL ldngsf] ;do cfof] . cfFvf e/L cfF;' lnPsf k|f0fgfy b'O kfOnf
cuf8L ;/] .;dwL / k|f0fgfy pleP cfd'Gg] ;fd'Gg] . crfgs of}6f sfl/+bf cl3
;/\of] / k|f0fgfysf] 5]pdf uP/ pleof] . p;sf] xftdf of}6f] y}n]f lyof] . k|f0fgfyn]
y}nfdf xft xfn] / dxf/fgL ljs6f]l/ofsf] kmf]6f] ePsf] Ps Ps cfgfsf 7"nf 7"nf
tfdfsf Ps c+h'nL l;Ssf lems]/ a/ sGofsf] lz/df 5'jfO{ j/Lk/L 3'dfO{ xfjfdf
kmfnL lbP . clg t s] lyof] / ufpFsf u/La u'?jf ef]s /f]un] kLl8t hgtf ef]sf]
af3 em} t5f8 d5f8 u/L l;Ssf n'6\g nfUf]] . gn'6g] sf] sdL gn'6fpg] ;Fu cefj
. k|f0fgfyn] y}nfaf6 d'¶L e/L e/L l;Ssf lgsfNg] / n'6fpg] hgtfn] n'6g] . o;tf]
hGtL / hGtLsf] ;]jf ;Tsf/, < hdLGbf/sf] bfloTj / pbf/tf g t s;}n] of] eGbf
klxn] b]v]sf] lyof] g ;'g]sf] lyof] / gt o:tf] km]/L km]/L b]vg kfpg] cfzf g} lyof] .
-%_
r}q dlxgf . dw]zdf of] dlxgfdf hf8f]sf] k"0f{tM cGt e};s]sf] x'G5 t/
hf8f]sf] cjz]if sf] ?kdf /x]sf] dn]l/ofn] kL5f 5f]8]sf] x'Fb}g . eFu]/f ;DdnfO{ t
hf8f] / tfkn] RofK5 eg] dflg;sf] s] ;Ldflyof] <
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
22
k|f0fgfysf] jfT;Notf, bof, wd{zLntf / ljgosf] kl/0ffd cyjf k|fs[lts
;+s6sf] :jfefljs ;dfKtL b'O{ jif{sf] v8]/L l;l4Psf] lyof] . z'? >fj0f b]lv kfgL
kg{ z'? ePkl5 xLn] bz}+ dfg]/ dfq uof} . kl/0ffd :j?k o; jif{ hxfF afnLgfnLsf]
k|r"/tf eof] ToxL dn]l/ofsf] ljleGg ?k klg b]vf k/]sf] lyof] . @$ 3+6fdf @,#
k6s, lbgsf] Ps k6s ,t]>f] lbg jf rf}yf] lbg hf8f] nfu]/ Hj/f] cfpg], dw]zdf
o;nfO{ h"8L, lth/f, rf}yLof/ cflb gfdn] lrGg], hdLGbf/gLnfO{ sflt{s b]lv z'?
ePsf] lth/fn] clxn] ;Dd klg /fd|/L 5f]8]sf] lyPg . ljxfg gLdkftsf] sf9f lkpg],
h+unL af]6 s+hfsf] kmn kL;]/ lkpg], cfo'j]lb{s k|f0fbf cf}ifwL klg sOof] zLzL kLO
;s]sL lyOg\ . 6f}6sf, emf8km's, tGq dGq ,tfaLh slt xf] slt < z'Sn kIfsf]
k|f+/e ePkl5 lth/fn] Rof§} 5f]8] h:tf] eof] t/ 3/L 3/L k]6 b'Vg yfNof] . r}q /fd
gjdL lbg ePsf]n] k|f0fgfysf] 3/sf] cuf8L cf+ugdf eujg gfd ;+sLt{g rnL/x]sf]
lyof] . ;fw' ;+t dxGtx?sf] e]nf lyof] . gf/Ljn ,5'xf/f ,ls;ld;, ;'vf ld7fO{sf]
e/df/ . b'w bxL slt xf] slt < :jNkfxf/ rn]sf] lyof] . sLt{g ug]{ lst{gdf nfu]sf]
lyP eg] ;fw' ;Gof;Lx? oqtq w'gL /dfP/ lrlnd r9fpFb} ef]n] z+e" . æaf]nadÆ
cflb y/L y/Lsf hohosf/Lsf ;fy ufFhf efFu wt"/fsf] s; ntfnt tfGb} lyP .
j]b k'/f0fsf syfx?, Znf]s, bf]xf, rf}kfO{, 5+bx? k9b} ctL{ pkb]z lb+b} lyP . >f]tf
>4fn'x? af6 kf+8fn vrfvr el/Psf] lyof] .
.
æa'jf a'jf cfdfsf] hf]8 hf]8n] k]6 b'Vg nfu]sf] 5 xh'/nfO{ t'?Gt} leq
af]nfpg' ePsf] 5 . Æ !@ jif{sL aflnsf s'd'bgL leqaf6 xtflzb} cfP/ k|f0fgfysf]
xft ;dfTb} 3/ k§L tfg]sLn] ;fw' / eStsf] s'/fdf Jojwfg k/\of] . k|f0fgfy klg
xt/ kt/ leq bf}8] . hdLgbf/gLnfO{ k|zj Joyf nfu]sf] /x]5 . Ps l5gdf nx/
h:tf] p7]/ km]/L kL8f zflGt e} xfNy\of] . klxn] t j}BhL nfO{ af]nfpg] ljrf/ eof]
t/ o:tf]df j}Bsf] sfd s] < eg]/ gf]s/ gf]s/gLx?sf] d'vdf x]/] . ltgLx? xft
afFw]/ v8f lyP . Tolt nfdf] kl/jf/, kl/jf/sf wgL e}sg klg Psnf] , lg/Lx k|f0fL
k|f0fgfy. cfˆgf 5f]/f gftL geP ;Dd sf]xL kl/jf/sf] wgL x'G5 t < efO{x? t
efjsf ;fyL kf] t< slxNo} sf]O{ kL8f lgjf/0fsf] nflu cfPsf] b]lvPsf] 5}g . ;a
:jfyL{, :jfy{s} nflu dfq ;+ks{ u5{g\ . ltgLx? eGbf t a? O{ gf]s/ gf]s/gL
sf/LGbfx? g} l7s 5g\ . wg t Ogn] klg lnG5g\ t/ ;]jf t u5{g . ;'v b'vsf
;fyL t 5g\ . pgn] Ps k6s km]/L a'9f sfl/Gbf ;'sO{sf] d'vdf x]/] . ;'sO{ o;
3/sf] a8f] jkmfbf/ JolQm . pm t tof/ g} /x]5 s]xL /folbgsf] nflu . tTsfn eGof]
dflns of] c? s]xL xf]Og v'l;ofnLsf] If0f ghLlsb} uPsf] dfq xf] .
r}t] emf+s|LnfO{ afwf lgjf/0fsf] nflu af]nfO lbG5' . wlgof rdf/gL, ;'s/L
wf]jLgL, sfnL gfpgL OgLx? g} t o:tf] ;dosf ljz]if1 x'g\ . hf hf /] nvgf
pgLx? sxfF klg va/ u/ x/ k6s pgLx?n] g} t ;'Ts]/L l;xf/]sf 5g\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
23
Ps} l5gdf ;a k|aGwsx? k|aGwdf nfu] . k|f0fgfy leq aflx/ ub}{ /x] lbg
laTof] /ft klg laTof] s'g} ljz]if k|ult ePg kL8f a9]g . obf sbf dfq z"n h:tf]
p7Yof] lhdLGbfl/gL 56k6fplyg\ . bf]>f] lbg j}BhLnfO{ af]NffOof] pgn] b'O rf/
k'l8of ;fdfGo cf}ifwL lbP . lrGtf glng] lgb]{z u/] / k|;jsf] ;do klg k'/f
gePsf] eGg] c8sn u/] . tLg lbg ;Dd o:t} jftfj/0f /x\of] rf}yf] lbg l7s
lbpF;f] leqL sf]7fdf s]xL Hofb} Ao:ttf b]lvof] / s'g} gjhft lzz'sf] ?bg sf]
cfjfh cfof] . Ps l5gkl5 3/ 3/df ufpF e/df k|zGgtf sf] gofF nx/ ylkof] .
hdLGbf/sf 3/ 5f]/f hGDof] 5f]/f .
of] aRrf xf] ls d';f] xf] < k|f0fgfysf] d'vaf6 c:km'6 :j/ lg:Sof] . s]xL
pd+u cyjf xif{ h'g lyof] Tof] cs:dft x/fO{ xfNof] .
5}7Lsf] lbg . aflx/ a8f] xif{ pNnf;sf] jftfj/0f lyof] . Ps 7fpFdf kft'/
gfrL /xsL]yL, st} st} efF8x?n] :jf+u kfb{} xF;fO{ /x]sf lyP . ;'sOsf 5f]/fx?
cfˆgf] k/Dk/fut afhfsf ;fh ;fdfg lnP/ h'6]sf lyP . xhf/L xHhfd emofnL
ahfpFb} pkm|b} lyof], cfˆgf cfFvf sf gfgL pN6fO{ kN6fO{ h]fs|ofO u/L s]6fs]6LnfO{
xF;fpFb} lyof] ,s+7 wf]jL /S;L vfP/ kr/f cnfKb} lyof] .
gf]s/ gf]s/fgLx? a8f] Ao:t lyP . k'/L srf}8L bxL a8f ;nfb ltsf]gf
lkrlsof ld7fO{ sf] 9]/sf 9]/ nfu]sf] lyof] . ufpFsf dflg;x? r/{d/{ h'Qf kmf6sfb}{
xftdf lunf; cyjf nf]6f lnP/ wdfwd ef]h vfg cfpFb} lyP . tnfpdf kfOg]
sdnsf] 7"n 7"nf dfof nfUbf kftx?sf] 9]/ lyof] s'gfdf . ef]hg k|aGwsx?s] kft
lj5\ofO{ lbGy] / kfgL vfgsf] nflu ;fy} NofPsf efF8fdf kfgL /fvL lbGy] . a8f]
k|]dk"0f{ e08f/f rnL /x]sf] lyof] o:tf] e08f/f t oxfF slt xf] slt < 5f]/Lx?sf]
kfnfdf rNof], 5f]/fx?sf] kfnfdf klg rNof], km/s olt dfq ls 5f]/f ar]gg\ . ef]h
e08f/fsf] rxnkxnsf] aLrdf k'/f]lxtn] 5f]/fsf] d'v x]g]{ ;fOt k|f0fgfynfO{
atfPsf]n] clxn] k|f0fgfy k|;"lt 3/df hdLgbf/gLsf] kn+usf] aundf /flvPsf]
dlrofdf a;]sf lyP / hdLgbf/gLn] 5f]/fsf] z/L/ af6 sk8f p7fO{ lbPkl5 h'g
aRrf ToxfF b]lvof] To;af6 a8f] Iff]e eof] pgnfO{ . To;}n] pgsf] d'vaf6 pk/f]Qm
s'/f cleAoQm k'g k'u]sf] lyof] .
of] t 5 lbgsf] k|uflt xf] elgg\ ozf]bf b]jLn], hGd]sf] lbg t o;nfO{ b]vbf
8/ g} nfUbYof] . d';f eGbf 7"nf] lyPg . slQsf] :ofgf] /x]5 x} < dflg;sf] aRrf]
eGg} g ;'xfpg] .
of] aRrf t Vj}, Toxf+ eGbf cuf8L k|f0fgfyn] af]Ng plrt 7fg]gg\ .
d'lZsnn] !) OGr sf] nDafO,{ kftnf xft v'§f, jhg s'GgL cfwf ;]/ 5 ls
< :jfF; km]/L/x]sf] df6f]sf] :ofgf] lvnf}gf eGbf a9L t 5b}5}g . t} klg ozf]bf b]jL
nfO{ ;fGTjgf lbg' kg]{ cfjZos lyof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
24
k|f0fgfysf] cfTdfnfO{ ;Gtf]if x'g] 7fpF lyPg . tdfd :j:Yo 5f]/fx? hGd] t/
s'g} afFr]gg\ eg] of] d';f] afFrnf / < oxL d';f]sf] hGdsf] v';L dgfpg /}tL b'lgof
nfu]sf] lyof] tg dg wgn] . afn aRrf hGd]sf] v';LofnL < ;fFRb} lyP k|f0fgfy
dgdg} . jt{dfg ;dodf of}6f u[x:ysf] 3/df *,!) j6f ;Dd aRrfx? hGdG5g\ .
hGdfpg' klg h?/L g} 5 . lsgls slxn] x}hf, slxn] cf}nf], slxn] bfb'/f h:tf
;do ;dodf dxfdf/L km}lnP/ k"/f ufpFsf ufpF Onfsfsf Onfsf g} ;"Go u/L lbg]
ub{5g\ . dflg;sf] hLjgsf] k|Tofe"lt 5}g . o:tf]df k|s[lt k|bTt d[To'sf] af9Ln]
dfgjsf] j+z g} gfz gu/L b]cf]; eGg] p2]Zon] rfF8} rfF8}+ afns hGdfpg' kg]{ x'g
cfpF5 . o;sf nflu ;fdflhs lgod klg ag]sf 5g\ h:t} afn ljjfx, ax' ljjfx
cflb .O{ ;j} hg;+Vof j[l4sf ;fwg g} t x'g . hg;+Vof j[l4 gu/L t pkfo g} 5}g
cy{ Joj:yf / dflg;sf] hLjg s[lifdf dfq cfwfl/t ePsf] / s[lifdf 3/sf] yf]/}
hg;+Vofn] sfd glbg] ePsf] ;fy} wg ansf] ;fy} hgan klg zlQm, dfg k|lti7f /
pRrtfsf] dfgb08 x'gfn] clgolGqt ?kdf ;Gtfg kfpg' klg t h?/L g} 5 /
kfPsf ;Gtfgx? dWo] s'g} s'g} dfq afRg] x'gfn] ;Gtfgsf] hGddf v'l;ofnL dgfpg]
k|yf aGg uPsf] s'/f dx;'''; u/] k|f0fgfyn] . b]jtfx?sf] k|sf]k gxf]; dxfdf/Lx?
gcfpg\ / hGd]sf hlt ;j} ;Gtfg afFRg] s'/f kSsf e}lbPsf] eP ;Gtfg hGddf
olt v'l;ofnL dgfpg] k/Dk/fsf] ljsf; x'g] lyPg xf]nf . of] t c+Wof/f] kIfsf]
kL8fn] pHofnf] kIfsf] :jfut clegGbgsf] nflu k|]l/t u/]sf] 5 . rf/}lt/sf]
sf]nfxn gfr/+u uf]nf tdfzf b]lv cln k/ of}6f vl6ofdf cf/fdsf] d'b|fdf ljrf/
dUg /x]sf k|f0fgfysf] tGb|f e+u u/\of] ;'sO{ rdf/n] . dflns xhf/L xHhfdn] ahfO{
/x]sf] emofnL d'v+ df /fvL lbPsf] 5 To;} s'd d6sfO{ /x]sf] 5 dflns cfPkl5
dfq emofnL afhg] /] .
k|f0fgfyn] s'/f a'lem xfn] s'g} klg pT;jdf ljz]if ?kn] ;lDdlnt x'g]x?df
afhf ahfpg]x?n] afhf ahfpFbf ahfpFb} aLrdf s'g} jfB oGq /]fls lbg,] gfrg]fn]
gfrg] dfq} t/ uLt gufpg], ls t lzz'nfO{ lnP/ gfRb} hfg] lkmtf{ lbg gdfGg] .
bdfO{n] lzz'nfO{ cfwf n'uf nufO{ lbO cfwf afFsL /fvLlbg,] bLbLx?n] lzz'sf] of}6f
cfFvfdf ufhn nufO{ csf]{ afFsL /fvL lbg] Og} sfdx? t x'G5g\ / d"nLn] ltgLx?sf]
dfFu k"/f u/L lbP kl5 pgLx?n] klg cfˆgf] sfd k"/f u5{g \ .
k|f0fgfy p7]/ cf+ugdf pleP . ;j} g[[To ufg uf]nf tdfzf sf] aLRfdf
JojWffg k/]sf] /x]5 . pgn] k|zGgtfn] xf]Og ls cf}krfl/stfsf] lgjf{x ug{
cfjZos 7fg]/ ;j}nfO{ Ps Ps ljuxf hUuf lbPsf] elg cfZjf;g lb+b} uP c+tdf
Wofg lbP s6/fsL dzx'/ g[Tof+ugf zDdL lt/ . rf}aL; kRrL; jif{sL rkn ;'Gb/L
.g[Todf ;f]/} sf]0fn] gfRg]] uf9f /ftf] ;f8L, To;df 6fFl;Psf l;tf/fx?n] To;sf]
?k/+u / ;f}Gbo{nfO{ cem} sf+ltdo agfO{ /x]sf lyP eg] hdLgbf/gL ozf]bf b]jLnfO{
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
25
l/emfO{ v';fO{ cg'go ljgo u/L lzz'nfO{ sfvdf lnP/ cf+ugdf a8f] dgf]of]u ;Fu
g[To ub}{ lyO{ . k|f0fgfynfO{ b]v]kl5 emg pkm|L pkm|L gfRg nfuL .
æltdLnfO{ s] lbp+ t < ;f]w] k|f0fgfyn] .
æ dnfO{ s07xf/ rflxof] .
æ of] t a8f] dxuf] s'/f xf] <
æ o:tf] v'l;sf] lbg b]Vg' klg t ax't} dxuf] xf] .
æ To;f] eP ef] dxuf]nfO{ g} n}hfpm .
æcsf{nfO{ bL ;Sg' ePsf] s'/f km]/L lbg ldN5 t dflns <Æ
k|f0fgfy em:s] . 5f]/fnfO{ g} n}hf egL ltgn] u/]sf] kl/xf;sf] pQ/df To;n]
Tof] 6f]6sf k|lt ;+s]t u/]sL lyP h;n] ubf{ hGdgf;fy ;fngfn ;lxt lzz'nfO{
t/fh'sf] Pp6f kn8fdf / csf{] kn8fdf u+ufe'h}gLn] sf]bf] /fvL lzz' a/fa/ sf]bf]
tf}nL lbO{ 5f]/f lsg]sL lyO . 5f]/f t jf:tjdf u+uf e'h}gLsf] e};s]sf] lyof] .
csf{sf] gfd lbP kl5 afFR5 ls < Pp6f pkrf/ of] klg .
æe'h}gL a'9L l5g\ ltgsf] b"wdf Tolt tfut 5 5}g a? ltdLn] cfkmgf] tfultnf]] b"w
v'jfpg]===== . s'/f k'/f x'g kfPg pgL cfkm} em:s] of] t cljjflxtf /lx5] eGg] s'/f]
x7ft\ ;Demgf x'g cfof] . zDdL klg nfhn] e't'Ss eO{ d'v d08n /ftf] x'g uof] .
?Sg g} ghfg]sf v'§fx? Ps}l5g cl8P . nfh krfpgnfO{ afnsnfO{ Ps k6s cfkm"
tkm{ kmsf{P/ ;'d;'dfO{ To;kl5 hdLgbf/sf] sfvdf ydfO{ lbO / 58\s] k/]/ gfRg
yfnL / p;n] hdLgbf/gLsf] sf]7f lt/ d'v 3'dfO{ . ptf ozf]bfb]jLn] leqaf6
s07xf/ zDdL lt/ kmflng\ p;n] xf/ l6k]/ xftdf lnP/ xNnfO{ xNnfO{ rf/}lt/
b]vfO{ / 3f6Ldf klxl/O lnO . To;} v'lzofnLdf To;sf] d'vaf6 gofF uLt
u'Ghfodfg eof] æbz/ysf] 3/df /fdn] hGd lnP, d t gfR5' gfR5' gfR5' .Æ
-^_
b'O{6f k|f}9 k'?if a8f] uDeL/ jftf{df ;+nUg lyP . jftf{sf/x? dWo] Ps hgf %%
jifL{o k|f0fgfy lyP / csf{] k'?if wfld{s sd{sf08L ufpFsf k'/f]lxt k'hf/L a|fXd0f
lyP . pgn] dy'/faf6 j]b j]bfGtsf] cWoog u/]/ j]bkf7L ePsf lyP eg] agf/;sf
k|lz4 sd{sf08L /fdgfy :jfdLsf] lzioTjdf /x]/ ;Ddf]xg jzLs/0f, pRrf6g,
df/0f cflb dGq / tdfd tGqx?sf] klg /fd|f] 1fg k|fKt u/]sf lyP . ufpF 3/df
syf jftf{ u/]/ hLjg lgjf{x e}/x]sf] lyof] . k|f0fgfysf] tkm{af6 s]xL hUufhdLg
klg kfPsf lyP . cfkmgf] wd{ sd{df ;+nUg /xg], k|foM lxGb" ljlw / ;+:sf/nfO{
s7f]/tfk"j{s nfu" /fVb} dg':d[ltsf] Joj:yfnfO{ nfu" ug{ tTk/ x'Gy] . pd]/ o:t}
s/La %), %% sf] aLrdf lyof] . uf}/ j0f{, k'i6 z/L/, r'Rr] gfs, nfdf] sfg, pGgt
nnf6 h;df lqk'08 nufPsf] ;]tf] s'tf{ dfly dzLgf] /fd|f] zfn cf]9]sf] 3fF6Ldf
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
26
?b|fIfsf] dfnf, v'§fdf sf7sf v]/fp / xftdf ns8Ls]f gSsfzL] ul/sf] gDa/bf/
n¶L . b'j} k|f}9df z'?df xNsf ?kdf z'? ePsf] jftf{ clxn] a8f] uDeL/ e};s]sf]
lyof] jftf{sf] ljifo lyof] ;ljgosf] lzIffsf] lbzf lgwf{/0f .
æ;ljgo . gfds/0f ;+:sf/df s'nk'/f]lxtn] ToxL gfd lbPsf lyP k|f0fgfysf]
k'qnfO{ . Hof]ltifLx?n] afnssf] hGd klqsf agfP/ afns ljnIf0f a'l4sf] 1fgL,
wdf{Tdf, gLlt lgodsf] hflg:sf/, k/f]ksf/L x'g] / rt'lb{z gfd km}nfpg] eg]/
eljiojf0fL u/]sf lyP eg] csf{] tkm{ s]xL r]tfjgL klg lbPsf lyP h:t} #)÷#%
jif{sf] aLrdf 7"nf] v'8\lsnf, k|f0f hfg];Ddsf] ;+s6 cfpg ;Sg].
k|f0fgfynfO{ Hof]ltifdf ljZjf; gePklg lg/fzfsf] 5fofFn] uxg sfnf]
cGwsf/sf] ?klnP/ pgnfO{ o:t/L afFw]sf] lyof], h;df ls afnssf] hLljt /xg]
cfzf g} blvb}gYof] . To;f] x'gfn] st{Jox?sf] kfngf ;do ;dodf ub{} /x] klg
afns k|lt pk]Iffsf] efj g} /fVby] . of] s'/f a'9f] xhf/L xhfdn] a'em]sf] lyof] /
p;n] k|foM afnsnfO{ cfˆg} 3/df /fVbYof] . xhfdgL a'9L / a'9fn] afnssf]
z/L/nfO{ alnof] / :km'lt{ /fVgsf] nflu dflnz k|lt c;fWo ljZjf; /fVg] x'gfn] b'j}
k|f0fLn] afnsnfO{ h8L a'6L xfn]/ ksfPsf cf}iflwo'Qm pa6g / tf]/L t]nsf] dflnz
ug]{ ub{y] . clnslt klg 7G8L xfjf rNgf ;fy xL+usf] 3"F6L lbg] / aL;} j6f g+udf
xL+usf] n]k ul/ lbg] / l;pF9fsf] kftsf] /;sf] 3"F6L lbg] h:tf sfddf nfuL /xGy] .
b"w v'jfpgnfO{ ozf]bfb]jLsf] sfvdf k'¥ofpg' / ;]jf rfs/Lsf] nflu km]/L cfˆg}
3/df NofO{ xfNg' lgod em}+ lyof] . gf]s/x?n] df}sf kfpgf ;fy afnsnfO{ p7fO{
sfvdf lnP/ 3'dfpg yfNy] . slxn] dlGb/df nu]/ 3+6Lsf] cfjfh ;'gfpg], slxn]
km'njf/Ldf 3'dfpg] . afns vl6ofdf PSn} ;'Tg kfpg] s'/f t b'n{e g} lyof] . sfv}
sfvdf af; .
;a}sf] d]xgtn] /+u b]vfof] . afns z'SnkIfsf] rGb|df em}+ a9\g yfNof] . a9\g]
dfq xf]Og To;sf] xft kfpdf k'i6tf b]lvg yflnof] . o;}n] k|f0fgfy emg lrlGtt
eP . of] k"j{ hGdsf] s'g} 7"nf] zq' /x]5 . cfˆgf] cfr/0f / lqmofsnfkn] df]lxt kf/L
/x]sf] 5 . ha xfdL o;sf] k"0f{ k|efjdf cfO{ xfN5f}+ ta of] u} xfNg]5 / o;sf]
b'Mvdf /f]O{ /f]O{ k|f0f u'dfpg] cj:yf kg{ hfg]5 . hGd]/ tTsfn d/]sf cyjf b'O{rf/
b; lbg Ps cfwf dlxgf afFr]/ dg{] ;Gtfg eGbf w]/} afFr]/ dg{] ;Gtfg a9L b'vbfoL
x'G5g\ . oL t k/d zq' xG'5g\ . k"j{ hGds]f abnf lng kf] cfpF5g\ . cxF, d logsf]
hfndf, logsf] df]xdf kg{] 5}g . ug'{ kg{] st{Jo ;Dd ub{} hfg] xf], Tolt dfq xf]] .
oxL ljrf/wf/fsf] kmn:j?k pgL afns;Fu a9L 6fFl;b}gy] t/ afns kfFrf}
jif{df k|j]z u/]kl5 k9fpg' t k¥of] . snd k"hf t u/fpg} k¥of] eg]/ agf/;af6
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
27
Ps hgf a|fXd0fnfO{ af]nfP/ afnssf] lzIfs lgo'St u/L lbPsf lyP . clxn] afns
lstfa t k9\bYof] t/ crfgs o:tf] o:tf] k|Zg aLrdf ;f]wL lbGYof] ls u'?
lg?Ql/t x'g hfGy] . :jo+ u'? ljr/f klg w]/} k9]sf lyPgg\ eg] afnssf] k|Zg klg
k|f}9x?nfO{ xNnfpg] vfnsf x'Gy] . o;af6 k|f0fgfy lrlGtt /xg yfn] .
æo:tf] afnsnfO{ t cof]Wof, sfzL, dy'/f lt/ k9fpg k7fO{ lbg' k5{ .Æ
k'hf/LhLn] ;'emfj lbP .
æTof] t 7Ls} lyof] k'hf/L hL t/ tLy{:ynx?df j]b k'/f0f, ts{, Hof]ltif /
cfo'j{]bsf] dfq lzIff x'G5 ca gofF o'us]f ;'qkft e};s]sf] 5 . dflg; c+u|]hL k9\g
yfn]sf] 5 . xfd|f] /fhwfgLdf k9]sfn] klg k/LIff lbg ef/td}+ hfg' kg{] /] . gofF o'u
lj1fgsf] o'u xf] eGg] egfO{ 5 / o;sf] nfuL c+u|]hL gk9L gx'g] /] . To;}n] d]/f]
ljrf/df xfd|f] wd{ bz{g Hof]ltif ts{sf] lzIffsf] ;fy} lj1fg k§L g} o;nfO{
em'sfpg ;s] j]z x'GYof] ls < dgsf] s'/f vf]n] k|f0fgfyn] .
k'hf/LhLnfO{ of] s'/f 7\ofDd} dg k/]g . pgn] eg] æc+u|]hL lzIff jf:tjdf lzIff
xf]Og . of] t Pp6f rfn dfq xf] . c+u|]hx?sf] ef/taf6 v'§f p7\g nfu]sf] /
gful/sx?df r]tgf hfuL/x]sf]n] pgLx?n] /fhgLlts rfn v]n]sf x'g\ .Æ
æxf]Og . lzIffdf klg rfn x'G5 / k'hf/LhL <Æ
æx'G5, cjZo x'G5, /fhgLltsf] k|j]z lzIffdf klg x'G5 o;nfO{ o:t/L eGg
;lsG5 ls lzIffnfO{ c+u|]hn] clxn] /fhgLlts ;fWonfO{ k|fKt ug{sf] nflu ;fwgsf]
?kdf k|of]u u/L /x]sf 5g\ / w]/} xb;Dd ;kmntf o; sf/0f kfPsf 5g\ ls
ef/tjf;L ax't} ;Lwf 5g\, logn] 7"nf a8f b]lvg] dfly ‰jf§ } ljZjf; u/L xfn5g\ /
cGw elQmdf lognfO{ k5fg{ ;Sg] s'g} cGo hflt g} 5}g .Æ
ætkfO{+sf] cfzo sxL+ of] t xf]Og ls c+u|]hL lzIffn] bf;TjnfO{ k|>o lbO{ /x]sf]
5 .Æ z+sfo'St jf0fL lyof] k|f0fgfysf] .
æcjZo . d]/f] cfzo oxL xf] .Æ eGb} k'hf/LhLn] /fhgLlts ljZn]if0f ug{ yfn]
æx]g'{;, cfˆgf] efiff / ;+:sf/ zfl;tx? dfly yf]Kg ;Sg' /fhgLltdf klxnf] ;kmntf
x'G5 eg] zfl;tn] zf;ssf] efiff / ;+:sf/nfO{ cfTd;ft u/L lnPsf] /x]5 eg] Tof]
;'l:y/ zf;gsf] k"j{ ;"rgf x'G5 . o;sf] nflu c+u|]hx?n] ef/tdf c+u|]hL lzIffsf]
k|rf/ k|;f/df nfu]sf 5g\ eg] ef/tLox?sf] k/Dk/fut ;+:s[ltnfO{ vtd ug{ wd{sf]
cf8 lnPsf 5g\ . jf}lbs wd{ lsgls /x:odo 5 t;y{ o; k|lt cljZjf; hufpg
klg ;hLn} 5 eg] O{zfO{ wd{{ b'O{ zAbdf ;Lldt 5, h;df ;fdflhs ;dfgtfnfO{
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
28
k|>o lbOPsf] 5 . kmn:j?k oxfFaf6 efu]/ k6gf uPsf] a'w] ;fsL{ cfh ktn"d
nufpF5, a'z6{ nufpF5, r'/f]6 lkpF5 ;a}sf] ;fydf a;]/ vfgf vfG5, a'w]sf] 7fpFdf
a's/6\ofs ;fxa eP5 . adkm'jf t]nL aukmf]8{ ag]5, lr/}t] rdf/ rfG;n/ gfdn]
snS6/sf] cb{nL 5 . ;a wdfwd lqmli6og x'Fb} u} /x]5g\ . n+sfsf lo ljeLif0fx?n]
c+u|]hL x's"dt sfod /fVg d2t ug{df nfu]sf 5g\ . cfˆg} bfh' efO{x?nfO{ æ;fnf
OlG8og sfnf s'QfÆ eGg] ub{5g\ . gfs v'DRofp+b} eg] k'hf/Ln] .
æpgn] t kfOG6 a'z6{ kfP, b'O{ 5fs dL7f] ef]hg, lrof gf:tf, :yfoL gf]s/L,
afnaflnsfnfO{ lzIff lbnfpg] cj;/ ;a} t /fd|f] eof] eg] of] k|ultaf6 of] nf]s
;k|]g / k'hf/LhL .Æ ls+lrt xfF:o ub{} k|f0fgfyn] eg] .
æof] nf]s t ;k|]g t/ of] If0f cjZo ;k|] h:tf] b]lvof] k|f0f afa'Æ k'hf/LhL
u+eL/ e};s]sf lyP, pgn] eg] æklxn] d klx/gsf] s'/f u5'{ . x]g'{; xfd|f] ;dfhdf
>lds ju{ lsgls s7f]/ kl/>dL x'G5 t;y{ /fh/f]ux? ax't} sd x'G5g\ p;nfO{ .
To;f] x'gfn] oBlk s[ifsnfO{ kfOG6 h:tf] gldNbf] kf]zfssf] s'g} cf}lrTo g} 5}g t/
klg ;do lgsfn]/ slxn] sfxLF nufo}f eg] p;nfO{ Tolt vt/f 5}g .Æ
ævt/f <, kf]zfsaf6 <Æ cfZro{ dfg] k|f0fgfy .
æxf] 7"nf] vt/f . >lds afx]s afFsL tLg ju{n] zf/Ll/s >d ax't} sd u5{ .
o:tf] cj:yfdf /fh/f]ux? x'g] ;Defjgf a9L x'G5 t;y{ k|frLg Clifx?n] o;sf]
arfpsf] nflu cGo tLg j0f{n] hg} nufpg] ljwfg rnfP . zf}r hfFbf sfgdf hg}
r9fPkl5 sfgsf] gzfdf bafa kb{5 / zf}r v'n:t x'G5 ljsf/ hGdg kfpFb}g . of]
ljsf/ /x\of] eg] kl5 dw'd]x h:tf /fh/f]ux? x'g ;Sb5g\ . a;]/ lk;fa km]gf{n]
lkzfa ;kmf x'g'sf ;fy} uf]8f e/L 5L6f kb{}g . kmn:j?k lkzfa dfu{åf/f z/L/n]
kmfn]sf] ljhftLo kbfy{x? k'gM z/L/dfly cfqmd0f ug{ kfpFb}gg\ . of] ;a} ;'ljwf
;'?jfn, wf]tL s'tf{ sdLhdf dfq ;Dej 5 . /x\of] s'/f ef]hgsf] . ef]hgdf t}No /
df+;nfO{ ltgLx?n] hlt ;'s} kf}li6s dfg'g t/ d ;+If]kdf olt dfq eG5' ls
cfw'lgstfsf] xf]8df xfdLx? /f]u Aoflwn] csfndf d/L /x]sf 5f}+ / hf] ;bfrfl/tfdf
ljZj:t /xG5 Tof] lg/f]uL / bL3{hLjL x'G5] o;sf] 7Ls ljk/Lt jt{dfg If0f ;'gf}n]f
b]lvP klg klZrdL kl/j]z k]g8f]/fsf] b'Mvsf] afs; h:tf] ;flat x'g]5 cem o;nfO{
;/n u/]/ egf} eg] xfd|f] ?jfO{ Tof] gjljjflxtf sGofsf] ?jfO{ h:tf] 5 hf] ;Dk"0f{
;+;f/ kfpg dfOtL3/ 5f]8\g] a]nfdf ?G5] . v'a ?G5] t/ s]xL a]/ dfq . t/ klZrdL
v'zL Tof] gf}of]jgf ljwjfsf] ?jfO{ h:tf] 5 . h;nfO{ jiff{] jif{ ?g' 5, 56k6fpg' 5,
d/0fko{Gt klg lrtfdf zj klg 56kl6g] g} 5, ;Gtfgsf] eofgs cFWof/f]
eljiosf] e'd/LnfO{ b]v]/ .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
29
æclg of] c+u|]lhotsf] cfsif{0f < s] dflg; To;} bf}8]sf x'g t otf k§L <Æ
æxf], laNs'n 7Ls . of] d[udfl/lrsf . cFwf]bf}8 e]8Lsf] h:tf] .Æ
æclg of] bf}8 b]lv ;GtfgnfO{ s] k/ /fVg ;lsPnf t <Æ
æ;lsPnf t/ o;sf] nflu ;fjwfgLsf] cfjZostf 5 . of] klZrdLkg ;a}
unt xf] elglbg] xf] eg] ;Gtfgn] x]/f}+ t unt eg]sf] s:tf] x'Fbf] /x]5 eg]/ To;}df
6fFl;g k'Ug] 5g\ . of] dflg;sf] :jefj xf] . t;y{ unt s'/f rflxF s]xL /x]5 eg]
afnsnfO{ To;sf] ghLs cjZo k'¥ofO{ lbg' kb{5 ls p;n] :jo+ cln 6f9fg} a;]/
ko{j]Ifs em} To;nfO{ b]vf];\ / plrt cg'lrtsf] lgSof{]n u/L xfnf];\ . t/ afnssf]
z/L/ / ;+:sf/ cfˆg} kl/j]z leq /xg' kb{5 .Æ
æo;sf] tfTko{ aRrfnfO{ ;+:s[ltsf /Ifs ;+:s[t ljBfnodf nu]/ egf{ u/fpg'
k¥of] t <Æ
æxf]Og, d]/f] tfTko{ k'/fgf] kf]+uf kf]yL a|fDx0fsf] cfr/0f ckfpg nufpg] eg]sf]
xf]Og . s'g} o:tf] u'?s'ndf k7fpmF hxfF j]bj]bfGtdf cGj]if0f x'G5, wd{ / g}ltsjfg
hLjg z}nL 5 ;fy} jt{dfg o'usf u'0fx? u|x0f ug{] / cju'0fx?sf] pk]Iff ug{ ;Sg]
Ifdtf hxfF 5 ToxfF n}hfpmF .Æ
Psl5gkl5 b'j} ldq 3f]l/P . ljrf/ ub{} hfFbf k|f0fgfyn] æjf/f0f;Lsf] afaf
l;4]Zj/ gfysf] cf>d s:tf] /xg] 5 <Æeg].
æ7Ls, laNs'n 7Ls . d ;xdt 5', t/ clxn] xf]Og ca &÷* dlxgf kl5 ha
of] ;ftf}+ jif{df k|j]z u/f];\ ta dfq eGb} k'hf/LhL ;GWof pkf;gfsf] ;do ghLs
cfpg nfu]sf]n] ToxfFaf6 ljbf eP .
-&_
o; jif{klg ltxf/sf] rf8 a8f] w'dwfd;Fu dgfOof] . k'8L, srf}8L, ;]n, lkmgL,
vL/, lkrlsof cflb y/Lyl/sf] ef]hg / ld7fO{sf] e/df/ . s]6fs]6Lx? gofF gofF
sk8f / v]n tdfzfdf d:t lyP . t/, k|f0fgfysf] 3/df cs{} dfxf}nsf] /rgf u/]sf]
lyof] ;ljgon] . cfFugdf 7'l:;P/ a;L/x]sf] lyof] l/;fP/ . a8f] dfgdgf}tL klg
rNof] dfGb} gdfgf]; . ljifo lyof] gofF l;nfP/ NofOPsf] sf]6sf] . k|f0fgfyn]
;b/d'sfd k7fP/ ;ljgosf] nflu z'4 sfnf] sfzdL/fsf] sf]6 l;nfO{ dufPsf lyP .
;ft ?lkofFsf] sk8f tLg ?lkof l;nfO{,!) ?lkof k/]s]f lyof] sf]6nfO{ .
gf]s/rfs/x? cfFvf km}nfO{ km}nfO{ x]/] æbz ?lkofF < / l;nfO{ tLg ?lkof < x/]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
30
eujfg b'O{ cfgfdf Anfph, rf/ cfgf sdLh b'O{ cfgfdf g]s/ l;lnG5 of] slt
dxFuf] < eg]/ bfFtn] lha|f] 6f]Sb} lyP
t/ ;ljgon] lh2L u¥of] t u¥of] . /+u /ftf] eg]sf], sfnf] lsg < oxL lh2 lyof]
To;sf] . cfdf afa' gf]s/x?n] s;}n] dgfpg g;s]kl5 xhf/L xhfd cfof] p;n]
afnsnfO{ sfvdf p7fof] / sf]6 klg xftdf lnP/ dgfpgsf] nflu sfg]v'zL ug{
nfUof] csf{] sf]6 ef]nL g} agfO{ lbg] elg sa"n klg u¥of] . afnsn] ;Gtf]if h:tf]
dfGof] / sf]6 a'9f]sf] xftaf6 cfˆgf] xftdf lnP/ æTo;f] eP o;nfO{ hnfO{ lbG5'Æ
eGb} glhs} an]sf] cu]gf]df ‰ofKk} kmfnL lb xfNof] .
5f]/fsf] lh2af6 x}/fg eP/ ToxL a;]sL ozf]bfb]jLn] xtkt sf]6 cfuf]af6
lgsflng\, s]xL dfq} hn]sf] /x]5, sfd glbg] vfnsf] b]v]/ k|f0fgfyn] xf] xf] u/]/ a8f]
hf]8n] pGd'St xfF;f] xfF:b} eg] æt}+n] t sf]6 dfq hnfO; t/ d}n,] yfx 5< a'jfn]
NofO{ lbg' ePsf] /ftf] lsgf/fsf] ;]tf] wf]tL b'O{ cfgfsf] df]n k/]sf] To; hdfgfdf <
a'lem; d}n] bfFtn] b'O{ 6'qmf u/]/ uwfnfO{ cf]9fO{ lbP y]+ .Æ eGb} kmtkmtfpFb} aflx/
a}7s tkm{ nfu] .
Tof] 36gf eGbf klxn] efb| dlxgfdf cs{] 36gf klg 36L ;s]sf] /x]5 . Ps
lbgsf] /flt afns ;ljgo ;'Tbf ;'Tb} crfgs cfˆgf] cf]5 \ofgdf p7]/ a:of] / ?g
nfUof] . a[4 bDkltn] 8/ nfUbf] :jKg b]Vof] ls < eGg] cg'dfg u/]/ r'k u/fpg]
k|ofz ug{ yfNbf æcfn'sf] t/sf/L vfG5' .Æ eGg nfUof] .
k¥of] km;fb, cfn' < a8f] b'n{e rLh xf] . zx/ ahf/df t o;sf] lsgd]n x'G5
/ kfOG5 klg . t/, ufpFdf ebf}sf] dlxgfdf sxfF kfpg] <
ufpFn]x?n] pAhfPsf] cGg vl/b u/L lbg] d08L glhsdf gePsf]n] b'O{ b'O{
lbgsf] af6f] u/]/ cGg uf8fdf af]s]/ a]Rg ;b/d'sfd hfg' k5{ eg] cfn" g t 3/df
w]/} lbg /fVg ;lsG5 / g t sxLF ghLsdf laqmL ug{ g} ;lsG5 . km]/L ls;fgn]
uf8fdf cfn' af]s]/ d08L n}hfg] s'/f klg t nfh dg'{ xf] < cfn' a]Rg NofPsf] eg]/
pk]lIft eP/ sltn] tf8\gf lbg] x'g\ / olt ;xFbf klg sxLF s;}n] lsgL lbPg eg] <
vl/b laqmLsf] rng gePsf]n] 7"n 7"nf hUufwgL / hldgbf/n] #÷$ s¶f dfq
nufpF5g\ cfn' . afFsL ;Lhgdf :yfgLo nf}sf, km;L{ cflb 3/]n' pTkfbgn] ;a}sf]
sfd rnLg} xfn5 . ca cfn' nufpg] ;Lhg t cfpFb}5 . clns lbg kl5 lapsf]
nflu cfn' t cfpnf t/ cfh sxfF kfOof];\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
31
ax't kmsfOof], tdfd k|nf]eg lbOof] t/ ;a} xf/] . lh2L afnsnfO{ r'k nufpg]
s'g} pkfo g nfu]kl5 gf]s/x?nfO{ hufO{of] / gf]s/x? 3/3/df uP/ b'O{ rf/ bfgf
cfn' 5 ls < eGb} xfn ;fn} h'g h'g 3/df zfbL ljjfx, syf k'/f0f, 5}7L, Gjf/g
h:tf pT;jx? ePsf lyP Tox+f vf]hL ub{} lxF8] . cGtdf Pp6f gf]s/sf] k|ofz
;kmn eof] / b'O{bfgf cfn' lnP/ 3/ kmSof{] .pm To;sf] t/sf/L vfP/ dfq vl6ofdf
;'Tg uPsf] lyof] .
æo:tf] lh2L afnsnfO{ ca oxfF /fv]/ sNof0f 5}g . ;ftf}+ jif{ nflu xfN5 kl5
kl5, ;ftf}+ t s] < afRof] eg] slt xf] slt < o;nfO{ aflx/ gk7fO{ pkfo g} 5}g .Æ
k|f0fgfyn ]eg] .
æof] b"w] afnsnfO{ < Tolt 6f9f kGw| lbgsf] af6f] xf]nf oxfFaf6 .Æ cfZro{ /
b'vldl>t :j/ lyof] ozf]bfb]jLsf] .
æs] eof] t <Æ k|f0fgfyn] zLtn :j/df ;Demfpg] p2]Zon] eg] æhGd dfq lbP/
x'Fb}g x]/, sd{ klg lbg ;Sg' kb{5 ;GtfgnfO{ . ljGg"nfO{ aflx/ k7fpFbf bf]xf]/f] nfe
b]v]sf] 5' cem eGg] xf] eg] t]Aa/ nfe 5 . Pp6f t To;n] lzIff kfpF5, o'u hdfgf
stf u}/x]sf] 5 To;sf] cg'ej x'G5, bf];|f] s'/f 6f9fkgn] xfd|f] df]xe+u u/L /xG5 of]
klg cfjZos g} 5 . t];|f] s'/f To;sf] lh2af6 xfdLnfO{ km'/;t x'G5 .
æoL tLgj6} s'/f dft[Tj eGbf w]/} d'lg kb{5g\ .Æ
æ;Gtfgsf] eljio lgdf{0fdf hlt cfjZostf dft[Tjsf] Kof/ b'nf/sf] x'G5
Tolts} lkt[Tj s7f]/tf / cg'zf;gsf] klg x'G5 . o;sf] tof/L u/L b]p a? xfdL
klg hfpF cln lbg tLy{ a|t u/f}+ . o;nfO{ pt}lt/ 5f]8L lbpFnf .Æ eGb} k|f0fgfyn]
csf{] tkm{ d'v kmsf{O{ xfn] .
ozf]bf b]jLsf] x[bodf s;}n] xyf}8fn] k|xf/ u/] h:tf] eof] . a'9];sfnsf] ;Gtfg
a8f] bfg k'0o, o1, hf]u hksf] kmn . o;sf] afnskgaf6 cfgGb lng kfpg]
;dodf of] xfdL b]lv 6f9f hfg] eof] / v]Ng] s'b\g] ;do / lbgdf lstfa snd,
:n]6 kf6L af]s]/ u'?sf] cg'zf;gdf /xg' kg{] eof] . tF klg cefuL xfdL klg < ;f]Rb}
hfFbf ozf]bfsf] dg ef/L eof], ;fydf ;'tL /x]sf] ljGg"nfO{ 5ftLdf 6fFl;P/ hf]8\n]
lrksfpg yflng cfFvfsf] sf]/ /;fP/ cfof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
32
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
33
cWofo @ -!_
kmfNu'g dlxgf . g hf8f], g udL{ . jf:tjdf dlxgfsf] /fhf eg] klg x'G5
o;nfO{ . u/Lan] hf8f]af6 qf0f kfPsf] x'g5 eg] a"9fx? k'g s]xL ;do af+Rd kfpg
zlSt ;+ro ug{ pT;'s x'g yfN5g\ . ls;fgn] ds} wfg, df;, leq\ofPsf x'G5g\ /
vfgfsf] kL8f x'Fb}g eg] /lj km;n tof/ x'g} nfu]sf] x'G5 . Ps t Ct' g} a;Gt kg{]
x'gfn] af]6 lj?jfx? n6/Dd km'nn] 9flsPsf x'G5g / kmn lbg] tof/Ldf cfˆgf]
;'jf;n] ufpFnfO{ 9fsL lbPsf x'G5g\ . ;+If]kdf of] dlxgf dgf]x/ dlxgfsf] ?kdf
lrlgg] x'gfn] g} xf]nf, tdfd o'js o'jtLx?sf] hLjg ;"qsf] ufF7f] afFwL lbg] sfd
klg of] dlxgfdf k|z:t x'g] x'+bf of] z'e nugsf] dlxgf gjo'jsx?sf] nflu ljz]if
cfsif{0fsf] ljifo klg x'G5 .
s[i0fkIfsf] rt'bz{L{ ltly, lxGb'x?sf] dxfg kfjg kj{, dxflzj/flq . jf/f0f;Lsf]
xf6 ahf/, uNnL, wd{zfnf, xf]6n, dlGb/, /]na] :6]zg ;a} vrfvr el/Psf lyP,
tLy{ofqLx?af6 . bf]sfgbf/x?sf] bf]sfg 7;f7; ;fdfgn] el/e/fp lyP . ld7fO{
k;nx?nfO{ km'/;t} lyPg . agf/;L ;f8Lsf] 5'§} axf/, km"n dfnf r'/f kf]t], s+7L
dfnf, 6Lsf, l;Gb"/sf] e/df/ . ho ad ef]n]sf] gf/fsf] aLr wd{sf 7]s]bf/x?n]
;f]em} :ju{ k7fpg] l6s6 afF8L /x]sfn] xl/zrGb| 3f6, dl0fsl0f{sf 3f6, bzf:jd]w
3f6 cflb k|d'v 3f6x?df :gfgfyL{x?sf] 7"nf] eL8 . ;a} 3f6x? cfhsf] h:tf] kSsL
;L9L nfu]sf ;kmf ;'U3/ ;'Jojl:yt / bz{gLo lyPgg\ . cgu9 9'+ufsf ;L9Lx? obf
sbf cJojl:yt nufOPsf] eP klg u+ufhLdf :gfgu/L dfly pSng] ofqLx?n] lnP/
lxF8\g] lr;f] n'ufaf6 6klsg] kfgLn] tL ;L9Lx?nfO{ klg lrKnf] u/fO{ lbPsf] lyof] .
To;f] x'gfn] g'xfP/ plSng] / 3f6df tn emg{]x?n] a8f] l:y/tfk"j{s v'§f /fVg'
kb{Yof] . hfg cghfgdf sf]xL lrlKnof] eg] krf;f}+ ld6/ tn, sxfF slt rf]6 nfUg]
xf] cg'dfg} ug{ sl7g . cem d]nf ePsfn] To;df lslRrP/ k|f0f} hfg] klg a9L
;Defjgf lyof] . o:t} cj:yfdf wf]tLnfO{ cfwf a]/]/ nk]6]s]f , dfly lgj{:q pGgt
nnf6 h;df rGbg n]k ePsf] t]hZjL cf+vf, 3gfsfnf /f}+n] o'St ef}x, cf]+7 ls+lrt
df]6f], ;fgf] ;fgf] skfn h:df 7"n]f ufF7f] nfu]sf] 7"nf] 6'KkL, Ps b[li6df g} jbkf7L
a|fDx0f s'df/ ePsf] :ki6} b]lvg], pd]/ oxL t]/x jif{sf] cf;kf; ePsf] Pp6f lszf]/
cln xtfl/P h:tf] Ps xftdf lktnsf] ;fg]f afN6Lg / csf{] xftn] wf]tL ;DxfnL
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
34
/fv]sf] cln rfF8f] rfF8f] t/ a8f] oTgk"j{s v'§f /fVb} dl0fsl0{fsf 3f6df tn emb{}
lyof] .pm u+ufhn lng u}/x]sf] s'/f :ki6 g} lyof] .
dfly dlGb/x?df 306f aHg z'? eof] . lszf]/sf] v'§fdf emg :km"lt{ cfof] . t/
crfgs Pp6f v'§f lrlKng uP5 / ;L+9Ldf nf]6]sf] Tof] lszf]/ tn u+ufhL tkm{ ;/{
lrlKng k'Uof] t/ tn u+ufhLdf 5\ofKk} kg'{ eGbf klxn] g} Pp6f a8f] sf]dn xftn]
a8f] km'tL{;Fu s7f]/tfn] To;sf] xft ;dftLxfNof]] . ks8 olt b[9 lyof] ls lszf]/
cfˆgf] lrKnfO{sf] a]udf ePsf]n] Ps k6s kmgSs 3'dL xfNof] . ;dfTg] afnfnfO{
klg 7"nf] an} nufpg' k¥of] t/ lszf]/ km'Tsg kfPg .
a]u ?Sof] / lszf]/n] cfkm"nfO{ ;+ot ub{} p7\of] t/ To;nfO{ z/L/sf] ljleGg
c+udf rf]6 k6s nfUg uPsf]n] rf]6sf] kL8f p;sf] cg'xf/df emlNsof] . pm h]gt]g
p7]/ v8f eof] ta To;n] b]Vof] To;nfO{ u+ufhLdf k'Ug b]lv /]fSg] b[9 zlQmsL wgL
Pp6L lszf]/L kf] /x]l5g\ .
Zofd j0f{sf] ;'s'df/ z/L/, dxf;d'b| em}+ ulx/f sfnf d[uh:tf cfFvf, To;sf]
dfly wg'iffsf/ em}+ nfdf nfdf e}+f / kns, o'jtL x'g] k|f/lDes nIf0f b[li6uf]r/
e/x]sf], sfgdf :j0f{sf ;fgf ;fgf emfnf, gfsdf ;fgf] sLn, v'§fdf kfon .
wfgL/+usf] s'tL{ h;df ;fgf ;fgf rDsLnf a'§f / l;tf/f hl8Psf], ;fgf] n]+xufnfO{
gofF ?k lbP/ :s6{ gfd lbPsf] / dy'/fdf a9L rNg] /flwsf ;]6 nufPsL, o:t}
!!÷!@ jif{sf] cf;kf;df b]lvPsL lszf]/L pHhjn wjn bGtk+lQm b]vfP/ afn
;'ne r~rntf / dgf]efjn] ubf{ Ps k6s t lvTsf 5f]8]/ xfF;]sLn] j/Lk/Lsf]
eL8sf] klg Wofg Ps If0fsf] nflu cfkm"lt/ cfslif{t ul/g\, t/ lszf]/sf] z/L/sf]
rf]6k6sn] To;nfO{ rfF8} g} uDeL/tfdf kl/0ft ul/ lbof] .
o:tf] lrKnf] af6f]df o;/L bf}8 nufOG5 t < x]/ t z/L/e/L lxnf] df6f] / 7fpF
7fpFdf rf]6 k/]sf] . p;n] ;xfg'e"lt k|s6 ub{} 6'6] km'6]sf lxGbL zAb af]Nb} æca Ps
8'asL u+ufhLdf nufpm rf]6 klg ;Grf] x'G5 clg kfgL n}hfpnf . sxfF;Dd hfg' 5
< ;xfg'e"ltdf k|Zg u/L lszf]/Ln] .
æafaf l;4gfysf] cf>ddf .Æ u'?b]jn] eujfgnfO{ g'xfO{ lbg] t/v/ ubf{ ub{}
k/]jfn] kfgLdf lji6f u/L lbPsf]n] bf}8b} csf{] hn lng cfPsf] .Æ eGb} o'jsn]
emD6]/ afn6L p7fof] xtkt Ps 8'a'NsL u+ufhLdf nufof] / aflN6gdf kfgL lnP/
uLnf] wf]tL nufP/ g} lxF8\g pBt eof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
35
æpsfnf] cf]/fnf]df a9L rgfvf] x'g' kb{5 . o;df x8a8L eof] eg] vTtd
eOG5 .Æ eGb} lszf]/Ln] p;sf] xftaf6 aflN6g lng] pkqmd u/L .
lszf]/Lsf]] lxGbL pRrf/0f ljz'4 gePsf] n] pm u}/ lxGbL efifL ePsf] s'/f
cg'dfg ub{} cfFvf / d'vs} efjn] aflN6g lbg OGsf/ ub{} lszf]/n] ltd|f] 3/ sxfF xf]
<Æ elg ;f]Wof] .
æg]kfn . kfNkf lhNnf, tfg;]g ahf/ .Æ ;+lIfKt pQ/ lyof] lszf]/Lsf] .
ætfg;]g < p;f] eP ltdL g]kfnL .Æ o; k6s lszf]/n] g]kfnLdf g} k|Zg u¥of]
.
æxf] d g]kfnL . ltdLn] klg t xfd|f] efiff af]Nof} < s] ltdL klg g]kfnL xf}+ <Æ
æcF d klg g]kfnL x'F . d]/f] 3/ klg tfg;]g xf] .Æ
cuf8L cuf8L lszf]/ kl5–kl5 lszf]/L ;L9L pSnb} lyP . kl/rosf] l;nl;nf
hf/L lyof] . x'gt lszf]/ klg o;k6s ax't} ;fjwfgLn] v'§f uf8\b} uf8\b} pSnL
/x]sf] lyof] t/ lszf]/L cem w]/} ;fjwfg b]lvGyL . p;sf cfFvf lszf]/sf] v'§f df g}
lyof] . km]/L lrKnG5 ls < eGg] 8/ . t/ lszf]/n] cfkm"nfO{ tfg;]gsf] atfPkl5
lszf]/Lsf d'vd08ndf ck|Toflzt rds cfof] / ckgTj efjn] k'n'Ss lszf]/sf]
d'vdf x]/L .
æcg'xf/ / e]ife'iffn] t g]kfnL h:tf] 5}g .Æ dgdf ;Gb]x k:of] . t/ dgn] g}
tTsfn pQ/ lbof] æj]bkf7L xf] . olx klx/g / /xg ;xgn] klxrfg} n'sfO{ lbPsf] 5
. km]/L a|fDx0f hflt rfx] ef/tsf rfx] g]kfnsf Pp6} cfs[ltsf t x'G5g\ . lszf]/L
cfkm} ;Gt'i6 eO{ t/ tTsfn k|Zg p7\of] ætfg;]g, d}n] t ltdLnfO{ b]lvg .Æ k|s6df
k|Zg u/L .
æd]/f] cfdfn] dfOtLaf6 rf/ ufpF bfOhf] kfpg' ePsf]n] a'jf kxf8af6 dw]z
em/]sf] w]/} jif{ latL ;Sof] . a'jfg} kxf8 guPsf] o'u laTof] xfdLn] t emg ;'g]sf]
dfq .Æ
æslt jif{ b]lv oxfF 5f}+ <Æ ;f]wL lszf]/Ln] .
æeof] sl/a ^ jif{ . o; cjlwdf hDdf rf/ k6s g]kfn uPF . cfdf a'jf g}
cfpg] a:g] ug'{ x'G5 . ca t d]/f] Pp6f efO{ klg rf/ jif{sf] e};s]sf] 5 csf{] jif{
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
36
p;nfO{ klg Nofpg] /] . b'j} efO{ oxL+ k9\g] /] . ltdL klg k9\5\of}+ ls <Æ lszf]/n]
k|Zg klg u¥of] .
æd 3/df k9\y]+, Ps hgf u'?n] k9fpg' x'GYof] / a'jfn] klg k9fpg' x'GYof] .
clxn] xh'/cfdf oxF 3f6 a:g cfpg' ePsf]n] cfdfsf] ;fydf b'O dlxgf b]lv d
klg oxL+ 5' . a'jf 3/ kms{g' ePsf] 5 . ca kfn} kfnf] sfG5f afx? cfpg] hfg] /] .
cfdfsf] k]6sf] /f]u 5, oxL+ cf}iflw klg u/fpg] /] d klg oxL+ a:g] / k9\g] klg .Æ
æ5f]/L dfG5] klg cf>d cyjf kf7zfnfdf k9\g] < lszf]/n] k|Zg u¥of] .
æca t ef/tdf 5f]/L dfG5] klg v'Nnd v'Nnf k9\5g\ xfdL sxfF ufpF 3/df
k9\g] t ;d:of g} 5 .Æ
æclg oxfF sxfF a:5\of} lg <Æ ;f]Wof] lszf]/n] .
æof] 6f]ndf tdfd g]kfnL kl/jf/x? 5g\, d]/f] a'jfn] Pp6f ;fgf] 3/} lsGg'
ePsf]5 ltd|f] cf>dsf] glhs} uNnLdf t 5 lg . slxn] slxn] cfpg] ug'{ clg c?
s'/f ub{} u/f}+nf .Æ
æcf>dn] aflx/ hfg t k|foM dgfxL x'G5 xfdLnfO{ . slxn] cg's'n k¥of] eg]
cfpFnf .Æ
lszf]/n] lszf]/Lsf] 3/sf] klxrfg / cfjZos ljj/0f ;f]Wof] 3/ t cf>dsf]
d"n u]6 lg/} /x]5 . lszf]/ cf>dsf] 9f]sfdf k'uL ;s]sf]n] 5'l§g] a]nf ePsf] a'emL
lszf]/Ln] .
æcf>ddf ltdLnfO{ vf]Hbf s] eg]/ ;f]Wg] <Æ k|Zg ul/ .
æd]/f] gfd ;ljgo . clg ltd|f] lg <Æ
æd <Æ, lszf]/Ln] ;ljgos]f cg'xf/df Psk6s k'gM x]b{} egL æ;ljtf .
-@_
b'Uw ljgfosdf c+u|]hx?n] O;fO{ wd{ k|rf/sf] nflu Pp6f ;]jf s]Gb| vf]n]sf
lyP . ljleGg cfkb ljkbdf :yfgLo JolQmx?nfO{ ;xof]u ug{], cf}ifwf]krf/ ug]{ /
lgMz'Ns lzIff k|bfg ug{] oL tLg j6f sfo{qmdn] hgdfg;nfO{ cfslif{t t'NofPsf
lyP . c+u|]hL lzIffsf] :s'n ;fo+sfnLg ePsf]n] ;a}nfO{ ;'ljwf lyof] . o;df s]xL
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
37
j]bkf7Lx?n] klg lzIff lng] ub{y] . oBlk c+u|]hL :s'ndf lzIff k|fKt ug{] s'/fnfO{
ca x]o b[li6n] t x]l/b}gYof] t/ klg ;fwf/0f dflg;x? To;df k|j]z ug{ xrlsGy]
vf; u/]/ a|fDx0f ju{ . To;f] x'gfn] cf>d af;L 5fqx? ;+:s[t kmf/;L / lxGbL
efiffsf uxg ;flxTo, Oltxf;, bz{g, Hof]ltif, ul0ft, ts{ zf:q / tTj 1fgsf]
lrGtg ub{y] h;sf] p2]Zo cWofTdsf] ;fwgfåf/f nf]s k/nf]s ;kmn kfg'{ lyof] eg]
c+u|]hL lzIffdf k|df0fjfb / oyfy{jfbL lrGtg k|jflxt lyof] h;df 1fg lj1fgsf
;fy} cfw'lgs /fhgLltsf] cWoogdf klg hf]8 lbOGYof] . To;f] x'gfn] j]bkf7Lx?nfO{
o; b]lv 6f9f /fVg] g} r]i6f ul/GYof] . t/ ;ljgo c+u|]hL lzIff k|lt :jfefljs ?kn]
rfv lnO /x]sf] lyof] / k|f/Dedf 3/df k9]sf s]xL zAbx? cem} klg p;nfO{ s07}}
lyP . ;ljtf ToxLF O+lunz :s'ndf k9\yL Ps lbg ;ljgon] cfˆgf] dgsf] s'/f
vf]Nof] M
æltd|f] :s"ndf j]bkf7Lx?nfO{ k|j]z ldNs ls gfO{ <Æ
æa8f] v'zLn] ldN5 .Æ
æs]–s] k9fpF5g\ ToxfF <Æ
æToxfF efiff, wd{, bz{g, lj1fg ;a} yf]s t k9fpF5g\ . t/ ltdLn] lsg ;f]Wof}+
<Æ
æd]/f] klg c+u|]hL k9\g] k|an OR5f 5 .Æ
æta t ax't /fd|f] . ;ljtfn] k|zGgtf k|s6 u/Lg\ . t/ tTsfng} pgsf]
v'lzofnL nf]k eof] . ;ljgo t cf>ddf cGt]jf;L eP/ a;]sf] 5 . u'?sf] ;]jf,
rfs/L, dlGb/sf] ehg sLt{g, k"hf cf/tL, cltlyx?sf] :jfut ljbfO{ slt 7"nf]
sfd o;sf] lhDdf 5 . laxfg rf/} ah] p7] b]lv lbge/L sfd / k9fO{df dfq Ao:t
. ;fFem cf/tLkl5 k|jrg ;Gt d+xtx?sf], hf] lgs} a]/;Dd rnL /xG5 . p;nfO
d]/f] 3/ Ps}l5gsf] nflu cfpg] k'm/;t lgsfng t slt sl7g 5 \ t/ pm cGt]jf;L
ePsf]n] ljleGg sfddf cf>daf6 aflx/ lg:sg' kb{5 / ;fy} p;sf] afa' hldgbf/
k|f0fgfysf] wd{zLntf, ;ljgosf] lghL Ifdtf / JolQmTjn] klg u'?b]jnfO{ k|efljt
kf/]sf] x'gfn] p;nfO{ s]xL 5"6 /x]5 . cem} xfdLx? Ps} ufpF 7fpFsf eg]/ u'?hLn]
a'em\g' klg ePsf] 5 t}klg u'?b]jn] c+u|]hL k9\g lbg] s'/fdf t z+s} 5 .Æ
æsxfF x/fof}<Æ ;ljgon] 3r3rfof] pgnfO{ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
38
æsxL xf]Og cGt xf]Og, ltd|} ljrf/df lyPF . u'?b]jn] k9\g k7fpg'x'G5 ls
k7fpg dfGg' x'Gg < k7fP klg ltdL dfly t emg af]em dfq ylkG5 . s;/L ;do
lgsfNg ;S5f}+ <Æ
æ;dos} ;d:of 5 < u'?b]j k'/ftg s'/fnfO{ gofF kl/j]zdf j}1flgs b[li6n] x]g{]
eGg] s'/fdf ljZjf; /fVg' x'G5 . jxfFn] t cl:tg} k9\ c+u|]hL klg k9L xfn 1fg u'g
hlt tfGg ;s] j]z} xf] eGg' x'GYof] t/ ;fFem s/La rf/ 306f ;do lgsfNg] s;/L
<Æ lrGtfn]] ;ljgonfO{ 3]¥of] .
æs] ltd|f] s'g} sfd d}n] u/L lbg ;S5' <Æ ;f]lwg\ ;ljtfn] .
æltdLn] < d]/f] sfd ltdLaf6 u/fpg kfP d klg ax't} v'zL x'Gy]+ t/==. Æ
æ s] t ljGg" <Æ
æcf>dsf] s7f]/ lgodn] ltd|f] k|j]z ToxfF jlh{t 5 . a? c+u|]hL :s"n s}
kf7x? ;f/L lbg' / c? :s"n] d2t u/L lbg' d cfh u'?b]j;Fu lj:tf/df s'/f ug{]5'
.Æ
æ7Ls, laNs'n kSsf .Æ
æTo;f] eP xft ldnfpm .Æ ;ljgo wL/, uDeL/ ePklg ljgf]bL k|s[ltsf] ePsf]n]
cfˆgf] xft ;ljtf lt/ a9fof] . ;ljtfn] gd:sf/sf] d'b|fdf cfˆgf] b'j} xft hf]8 \b}
elgg\ æxft ldnfOGg .Æ
ælsg ;lj <Æ cfZro{rlst eP/ ;f]Wof] æltdL t c+u|]hL lzIff k9\b} 5\of}
c+u|]hx?n] t xft ldnfp5g\ .
æof] d"v{tfsf] s'/f xf] .Æ æh'g cfb/ ;Ddfg k|]d dof{bf xft hf]8]/ k|blz{t x'G5
Tof] t xft ldnfpg'df 5Fb}5}g eg] csf{] j}1flgs sf/0f klg 5 .Æ
æj}1flgs sf/0f Æ xftldnfpg] s'/fdf <Æ
æxf] . lgZro klg 5 . ;?jf /f]ux? xftsf] dfWodaf6 c?nfO{ ;lhn};Fu ;g{
;Sb5g\ . oL tYo xfd|f k|frLg dgLifLx?n] a'em]sf] x'gfn] clejfbgsf] xfd|f] ljz]if
k/Dk/fx? j}1flgs cfwf/df rnfOPsf x'g\ .
cf]x eujfg . ltdL t ;fx|} a'l4dfgL e};s]sL /lx5f}+ <Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
39
æd]/f] a'jfaf6 k|fKt hfgsf/L xf] s] . ;fdfGo hfgsf/L .Æ
;+Wof bLksf] ;do x'g nfu]sf]n] ;ljgo ljbf dfu]/ ToxfFaf6 lxF8\of] .
-#_
;ljgonfO{ c+u|]hL lzIff u|x0f ug{] cg'dlt k|fKt e};s]sf] lyof] t/ To;dfly
cTolws ef/ kg{ uPsf] s'/f :jo+ u'?b]j :jfdL s[kfg+bn] klg dx;"; ub{y] . t/
;ljgosL ;xf/f lyO{g\ ;ljtf . p;sf] x/ ;Dej d2t ug{] uly{g\ . ;do rLn em}+
t]h ultn] p8\b} /x\of] . ;ljtfsf] :s'n] ;xof]u af6 ;ljgo lbg k|ltlbg pgLk|lt
cfslif{t x'+b{} uof] . To;sf] Wofgdf ca ;ljtf g} s]lGb|t x'Fb} uPsL lyOg\ . ;dosf]
ultsf] ;fy} ptf ;ljtfsf] klg lszf]/L r~rntf x/fpFb} uPsf] lyof] . To;sf] :yfg
nHhf / uDeL/tfn] ln+b} uPsf] lyof] .
;dosf] ult rNb}/x\of] . b'j}n] lszf]/ cj:yf TofuL ca gofF cj:yfdf k|j]z
ub{} lyP . k9fO{df sf] eGbf sf] sd < 5'6\ofpg} ufx|f] lyof] . ;ljgon] ptf
ljBfkL7af6 u'?s'nsf] k/LIff kf; u/L ;s]sf] lyof] eg] otf c+u|]hL lzIffsf] kl/0ffd
k|sfzg cfh ePsf]n] ljBfnodf ef/L eL8 lyof] . k/LIffdf ;kmn x'g] x? dfGohg
k|lt 9f]s clejfbg ub{} eujfg ljZjgfynfO{ wGojfb lbg / ld7fO{ k|;fb v'jfpg
bf}8 nufpFb} lyP eg] c;kmn x'g]x?n] efUo / sd{nfO{ >fKb} lxF8]sf lyP .
pb\3f]ifsn] kl/0ffd kq ljt/0fsf] qmddf gfd lnof] æ;ljtf zdf{ .Æ
;ljtfsf] 5ftLsf] w8\sg a9\of] . pgL lj:tf/} dfly plSng\ / k|df0f kq
ljt/0fsf nfu cfpg' ePsf cltly 8]k'6L lzIff clwsf/Lsf] ;fd'Gg] pleOg\ .
cltlyn] k|df0f kq xftdf lnP/ Ps k6s pgsf] d'vdf x]/]/ k|yd >]0fLdf pQL0f{
Zofaf; ax't /fd|f] eg]/ k|z+;f ub{} xftsf] ;l6{lkms]6 ;ljtfsf] xftdf /fvL lbP .
aflx/ a/08fsf] tn 5fq5fqfx?sf] aLrdf plePsf] ;ljgon] hf]8 hf]8n] tfnL
ahfpg yfNof] ToxL aLrdf pb\3f]ifsn] To;sf] gfd klg af]nfof] .
pm klg] d~rdf k'Uof] / clwsf/Ln] To;nfO{ klg k|z+zfsf] efjn] x]/] clg k|yd
>]0fLdf kf; ePsf] elg ;'vdo eljiosf] cfzLif lbFb} k|df0f kq lbP . b'j}sf] v'zLsf]
;Ldf lyPg . bf}8\} b'j} hgf . klxn] ;ljtfsf 3/ uP . cfdfnfO{ 9f]s] cfzLjf{b u|x0f
u/] . To;kl5 ;ljgo cfˆgf] cf>ddf uof] u'?nfO{ 9f]u u/]/ ;fyL ldqx?;Fu
oyf]lrt Jojxf/ k|bz{g ub{} eujfg ljZjgfysf] bz{gsf] nflu u'?sf] cf1f dfUof] .
u'?b]jn] ;xh} cf1f k|bfg ug{' eof] . pm k|zGg dgn] bf}8\b} ;ljtf sxfF uof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
40
æ;lj, dlGb/ hfg] xf]Og <Æ k'Ugf;fy ;f]Wof] ;ljgon] .
æeujfgsf] bz{g ug{ ls ld7fO{ vfg <Æ xfF:b} lh:sfpg] p2]Zon] ;fl]wg
;ljtfn] .
æb'j} sfd ug{ .Æ
æb]j bz{g ljlw t dfG5]n] ltdL;Fu l;sf];\ .Æ :j/df u'gf;f] ldl; h:tf] lyof] .
;ljgon] Ps k6s ;ljtfsf] d'vdf x]¥of] ToxfF lhl:sfpg] afx]s s'g} cGo efj
lyPg . ;ljtfsf] egfO{sf] tfTko{ a'‰of] p;n] k|;fb r9fpgdf cfˆgf] dfGotf /
Jojxf/nfO{ ;D‰of] . b]jtfnfO{ klg dflg;n] km"n k|;fb /+u clj/ r9fP/ k|zGg ug{
;S5 / < cfˆgf] ;b \ljj]s / st{Josf] kfng tyf >4f elQmåf/f kf] eujt k|flKt
x'G5 . ef}lts kbfy{;Fu b]jtfx?sf] g t s'g} dtna x'G5 g t cfjZostf g} . of]
ef]u k|;fbL OToflb sfddf dflg;n] :jo+ cfkm}n] vfgsf] nflu / cfkm'nfO{ wfld{s
b]vfpgsf] nflu b]jL b]jtfx?nfO{ d'5]sf] dfq t xf] . To;}n] ;ljgon] b]jtfnfO{
ef}lts kbfy{ ck{0f ug{ laNs'n dg k/fpFb}g . pm t ehg sLt{g, :jfWofo lrGtg
dgg / >4f elQmdf ljZjf; /fVb5 . s'g} c;kmntfn] csd{0o / ;kmntfn] 3d08L
g agfO{b]cf];\ To;sf] nflu ;do ;dodf b]jbz{g / lrGtgaf6 cfTdz'l4 u/L /xg'
kb{5 eGg] dfGotf /fVb5 . o:tf jLt/fuLsf] ;fydf dlGb/ uPdf s] nfe < dgdg}
xfFl;g\ ;ljtf .
æcfh t ld7fO{ r9fpg] efsn u5f}+ clg dfq hfG5' dlGb/ .Æ
ær9fpg] xf]Og . vfg], v'jfpg] arg lbg ;Sb5' .Æ
ær9fPkl5 vfPdf s] xflg x'G5 t <
æof] b]jtfsf] ckdfg xf], 3";sf] k/Dk/fnfO{ an k'¥ofpF5 .Æ
s'/f ubf{ ub{} b'j} hgf dlGb/sf] åf/;Dd k'u] . rGbg, k'ik, ld7fO{, cu/aQL
a]]Rg] jfnfx?sf] nfOg . k|;fb n]t] hfcf] afa" eGg] rf/}lt/ cfjfh cfO{/x]sf] lyof] .
t/ o:tf] cfjfhaf6 ljNs'n nfk/jfx b'j} hgf km"nsf] Pp6f Pp6f u'R5f lnP/
cuf8L a9\b} lyP . eujfg ef]n] afafsf] b/af/sf] l;+xåf/ cfO{ k'Uof] . jiff{ dlxgf
eP klg / ;fo+sfn e};s] klg PsfbzLsf] lbg k/]sf] n] dlGb/df eL8\g} lyof] . ç
z+e", ef]n] z+s/, af]n adsf] :j/ nx/Ldf ahL /x]sf zv 306fx?n] ;xh} elQm
dfu{ tkm{ cu|;/ x'g] k|]/0ff lbO /x]sf] lyP .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
41
wgL u/La ;a}sf] ;dfgtfsf] bz{g x'GYof] ToxfF . ;Dk"0f{ b'lgof g} wfld{s /x]5
eGg] h:tf] nfuL /x]sf] lyof] .
b'j} hgfn] b]j bz{g u/]/ r/0ffd[t u|x0f u/] . k'hf/Ln] b'j} dfly hn 5sL{ lbof]
b'j} hgf cfgGb dug eP/ 3/ kms{g elg dlGb/ b]vL aflx/ lg:sFbf l;dl;d] kfgL
kg{ z'? e};s]sf] lyof] . ;ljgon] b]j bz{g u/]/ cfTdz'l4 / dg k|zGg ePkl5
ld7fO{ vfg] lgod /fv] cg';f/ b'j}hgf ld7fO{ k;ndf uP / agf/;sf] k|lz4 /fd
e08f/af6 ld7fO{ v/Lb u/]/ cfˆgf] af6f] nfu] .
ToxfFaf6 aflx/ lg:sbf emg kfgLsf] j]u a9\nf h:tf] eof] . To;}n] r'/f kf]t]sf]
uNnL ;fgf] af6f] eP/ cl3 a9] b'j} hgf .
unLdf /+u la/+uL r'/fx? ldhf{k'/, sfgk'/, nvgpmdf ag]sf /]zdLr'8L
sf]lardf dSsfzLbf/ agf/;L r'8L, y/L y/Lsf kf]t] s07L, dfnf, kmLtf rf]6Lx?,
l6sf t slt x'g\ slt . l;Gb'/ Psbd /ftf]M l;ld|s, u'nfaL kx]+nf] / a;GtL /+usf] /
qmLd, kfp8/, ufhn, ;'/df g]nklnz, lnkl:6ssf] ahf/ .
æk|;fb n]tL hfcf] alxgL, l;Gb"/ n]tL hfcf] ljl6of .Æ unLdf rf/}lt/ oxL
cfjfh . zx/L dflg;, b]xftL dflg;, sfgk'l/of, aDaO{, dxf/fli6«og, u'h/ftL,
g]kfnL tdfd lsl;dsf ck6'8]6 / ;fwf/0f ufpFn] ls;fg ;a}sf] cfsif{0f lyof]
b'sfgdf . g bf]sfgsf] dfn 36f]; / g t u|fxs g} . v/Lb laqmL ck/Dkf/ .
bf]sfgbf/ dfnfdfn, u|fxsx? lgxfn . ;ljgonfO{ a8f] cfZro{ nfUof] . of] unLsf]
bf]sfgx?df s] s] dfnj:t' /x]5g\ < d]nf cfpg] x? s]–s] lsGbf /x]5g\ < p;nfO{
clxn];Dd yfx g} ePg5 . ;}s8f] k6s oxL af6f] lxF8L ;s]5, t/ dfnj:t' k|lt
cgle1 . sndsfkLsf bf]sfgdf cffvf u8\g] t/ o:tf b'sfgdf c+vf g}} gkg]{ < t/
cfh o:tf] s] eof] < bf]sfgsf k|To]s j:t'n] cfˆgf] kl/ro lsg lbg yfNof] < p;sf
cfFvf ulxl/P/ dfnj:t'sf] hfFr k/v lsg u/L /x]5g\ cfh <
æotf leq cfO{ xfng'; afa'Æ ?emg' x'G5, ?3f nfUnf .Æ Pp6f cwj}+;]n] Pp6f
bf]sfgaf6 af]nfO{g\ . ;ljgon] k|Zgjfrs b[li6n] ;ljtf lt/ x]¥of] . kfgL a9\b}
uPsf] b]v]/ pgn] klg cfFvfn] g} :jLs[lt ;"rs efj JoQm ul/g\ . b'j} hgf a'9Lsf]
bf]sfg leq uP/ a;] .
a'9Ln] u|fxsx?nfO{ k6fpg] p2]Zon] ufpF 3/ ;dfhsf] s'/f ubf{ ub{} a8f]
xf]lzof/Ln] cfˆgf] bf]sfgsf] dfnj:t'sf] k|z+zf, To;sf] dxTj, kmfObf cflb pNn]v
ub{} uPsL lyOg\ . o;} qmddf ;ljtfsf] ;fd'Gg] /f]N8 uf]N8 uxgfsf] afs; /fvL
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
42
To;af6 gofF gofF l8hfOgsf uxgfx? lgsfNb} eGg yflng\ ææ ca ;'g rfFbLsf] o'u
x/fof] ;'g ;jf ;o ?lkof tf]nf, rfFbL tLg ?lkof t]fnf < x] eujfg t/ ca oL
uxgfn] dflg;sf] OHht /fvL lbg] ePsf 5g\ . laGbL, d+un;"q, ;'xfu lrGx, ef]n]
z+s/sf] cfzLjf{bsf] ?kdf lsg]/ dlxnfx? nufpF5g\ . o;af6 klt bL3{hLjL .
wgwfGon] kl/k"0f{tf k|fKt x'g] . of] g]sn]z, of] sfgsf em'Dsf, emfnf, afnf, gy'gL,
6Lsf, s+ug, xf/ . ;'xflug :qLsf] z'e >[+uf/ . 6Lsf laGbL, u[x0fL cfgGbL, ufhnsf]
v'df/–nf]ug]sf] Kof/ .Æ o:t} no ldnfP/ eGb} lyO{g\ a'l9n] .
h]j/x?sf] rsfrf}w+ lyof] . ;ljgon] Pp6f g]sn]z / Ps hf]8L emfnf xftdf lnP/
pN6fO{ kN6fO{ x]g{ yfNof] . emfnf clxn]sf cfw'lgs l8hfOgdf tLg v08sf] ag]sf]
lyof] . g]sn]z t hlt x]¥of], cfFvfsf] Kof; g} ga'lemg] . p;n] ;ljtf lt/ cy{k"0f{
b[li6n] x]¥of], l7Ss ToxL If0f ;ljtfn] klg p;nfO{ x]l/g\ . b'j}sf] cfFvf h'Wof]
;ljtfsf lx/0fL h:tf r~rn cfFvfn] r~rntf la;{], k'tnL sfFrsf] lzzfsf] uf]nL
em}+ cl8\of] g rfx]/ ghfg]/ gdfn'd s]–s] e}xfNof] Ps kndf .
a'9Ln] gofF gofF hf]8L 5 clnslt rnfvL ug{ ;s] dfn laS5 eGg] s'/f al'emg\
/ elgg\ æo:tf] g]sn]z, ljns'n gofF l8hfOg, alnof] klg xbsf] . emfnf t emg\
eGg} kb{}g . nufpm g gfgL z'Sn kIf rf}b;sL rGb|df h:tL 5\of} cem of] uxgf <
rf/j6f rfFb Ps} 7fpFdf e}xfN5g\ . efp klg j:t'sf] u'0feGbf w]/} ;:tf] . rf/ rf/
cfgfsf] b'j} yf]s .
ærf/ rf/ cfgf <Æ ;':s]/f 5f]l8g\ ;ljtfn] .
æxfF xfF hDdf rf/ rf/ cfgf . ahf/df ;f9] rf/ cfgf eGbf 36Lg} kfOFb}g .
ædg k5{ ltdLnfO{ <Æ;ljgon] ;f]Wof] .
æ/fd|f] 5 .Æ nfh dfGb} ;ljtfn] elgg\ .
æTo;f] eP otf cfpm . cfpm g cfpmÆ eg]/ ;ljgon] pgnfO{ cfˆgf] ghLs
a;fNof] . ;ljtfn] sfgdf nufPsf] 6K; lgsflng\, ;ljgon] emfnf nufO{ lbg elg
pgsf] sfg lt/ xft a9fof] . t/, of] s] eof] < xft cl3 a9\g} g;Sg] h:tf eP
p;sf] cfFvf km]/L ;ljtfsf] cfFvfdf h'Wg uof] . p;nfO{ k"/f ;+;f/ 3'd] em}+ nfUof] .
tL b'O{ lazfn ulx/f dxf;d'Gb|df p;sf] cl:tTj x/fO{ xfNof] . pm t b'lgofdf
5Fb}5}g of]] b'lgof g} 5}g . bf]sfg dflg; s]xL t 5}gg\ ToxfF . ToxfF 5 ;ljsf]
cfFvfdf cyfx Kof/sf] dxf;fu/ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
43
c]x Û k|s[ltsf] /rgfdf o:tf s'/fx? klg /x]5g\ . b'O6}sf] ;fF; rn]sf] lyof] t/
;fF; rn]sf] klg kQf lyPg b'j}nfO{ . b'j} hgf Kof/sf cgGt ulx/fO{df v;L ;s]sf
lyP . bLg b'lgof b]lv a]va/ .
Pp6fn] cghfgdf 5f]8]sf] ;'jfl;t ;fF; csf{sf] gfsaf6 kmf]S;f]df k|j]z ub{}
;Dk"0f{ z/L/, gzf gzf, u|lGy, pku|lGynfO{ cfˆgf] cfln+ugdf hs8L /x]sf] lyof],
df]xofzdf afFwL /x]sf] lyof] .
æl;Fb'/ Ps k};fsf] slt tf]nf <Æ s'g} u|fxssf] :j/n] pgLx?sf] tGb|f e+u u/L
lbof] . ;ljgon] ax't k|ofz u¥of] sfgdf emfnf nufO{ lbgnfO{ t/ b'j}sf] z/L/
ghLs x'gf ;fy b'j} lt/af6 5'6\g] k|f0fjfo'n] b'j}nfO{ a];'w kf/L lbg] x'gfn] emfnf
klx/fpg ;s]g . xft sfFKof], xlNnof], ;Sb} ;s]g . crfgs, gdfn'd s'g efjgfn]
k|]l/t eP/ p;n] g]sn]z p7fof] / Ps k6s k'gM ;ljtfsf] ;'Gtnfsf] s];/f h:tf
/;Lnf cf]+7sf] d':sfg x]b{} g]sn]z pgsf] 3fF6Ldf klx/fO{ lbof] . ;ljtf nfhn]
et'Ss eO{g\ . d'v /ftf] eP/ cfof] . uf08Lj wg'if em} lvFlrPsf cfFvL ef}+sf] 8f]/L
s6] h:tf] eof], kns dfyL p7] tn v;],To; kl5 dfly p7\g} ;s]gg\, ;ljlgolt/
x]g{] ;fx; ePg .
k;n] a'9L v'zL eO{g\ pgsf] b'j} uxgf laqmL ePsf]n] . ;ljtf d'Uw lyO{g\
pgsf lk|o cfTdLon] k|]dsf] jiff{ ub}{ uxgf klx/fO{ lbPsf] lyof] / ;ljgo efjljef]/
lyof] To;sf] k|f0f, To;sf] cfTdf, To;sf] k|]o;Ln] To;sf] Kof/ :jLsf/ u/L ;s]sL
lyOg\ . k|]dLsf] nflu of] eGbf dxfg ;'v b'lgofdf c? s] x'G5 / <
-$_
r'gf/ If]qdf x}hf dxfdf/L km}lnPsf] va/ nuftf/ k|jfx e}/x]sf] lyof] .
lrlsT;sx?sf] 6f]nL x}hfsf] /f]syfdsf] nflu uPsf] ePtf klg dxfdf/Lsf] ?k lnO{
;s]s]fn] lrlsT;sx?n] :jo+;]jsx?nfO{ ;]jf ug{ ckLn u/]sf lyP . pQm sfo{df
tdfd u}//fhgLlts ;+3 ;+:yfx?n] klg cfˆgf] ;]jf k|bfg ub{} o'js o'jtLx?nfO{
dfgjhLjgsf] /Iffdf ;xof]u ug{ ckLn ub{} lyP .
o:t} Ps ;d"x lxGb' ljZj ljBfnodf klg k'Uof] / ToxfFsf k|wfgfWofks /
5fqg]tfx?nfO{ e]6L ;xof]usf] nflu cfu|x u/]sf] lyof] .
;ljtfn] !($& sf] ef/t :jtGqtfsf] ;dodf cfGbf]ngsf/L / ltgsf kLl8t
kl/jf/x?sf] nflu cfˆgf] tgdg wg ;dk{0f u/]sL lyOg\ eg] ef/t kfs ljefhgsf]
;dodf e8\s]sf] lx+;fdf klg cfˆgf] k|f0f ;Dd xTs]nfdf /fv]/ ;dfhdf
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
44
pkb|jsf/Lx?sf] lj?4 n8]sL lyOg\ . ;+ljwfg ;efsf ;b:ox?n] gofF ;+ljwfgsf]
k|f?k tof/ ug{sf] nflu hgdt ;+sng ubf{ ;ljtfn] To;df a9Lr9L efu lnP/
;dfgtf ;DaGwL clwsf/x?df gf/Lsf] :yfgaf/] Jofks rrf{ u/]sL lyOg\ . xfn
pQm ;+ljwfg ;efsf] a}7s rNb} lyof] .
tfTko{ s] eg] To;a]nf ;ljtf Pp6f ;r]t ;dfh;]jL / ;ljgo Pp6f dxfg
bfz{lgssf] ?kdf ljVoft x'Fb} uPsf lyP . ;ljtf t ljZjljBfnodf :jtGqtf
;+/If0f dlxnf dGrsL ;]qm]6/L klg lyOg\ . To;}n] ;dfh;]jLx?n] ljZjljBfnosf]
k|fªu0fdf ;ljtfnfO{ vf]hLxfn] . ;ljtf / k+thLsf] w]/} klxn] b]lv kl/ro lyof] .
k+thLn] ;ljtf;Fu s'zn d+un ;f]Wg' eof] / cfkm"lt/ ;a} ;Gr} 5 eGb} k+thL cfh
stfaf6 o'lgjl;{6Ldf <Æ ;f]lwg ;ljtfn] .
æxfd|f] s'zntf rfxL+ cs'zntfsf] w'/Ldf gfRg z'? u/]sf]n] d otf lt/ bf}8]5'
cfh .Æk+tn] eg] .
æcF, o:tf] cz'e s] x'g uof] t <Æ
ædxf cz'e eof] gfgL, dxf cz'e . b]z e/v/} cfhfb ePsf] 5 t/ sxLF
dxfdf/L sxL+ clgsfn, sxL+ clt j[li6 rf}t/kmf b'v} b'Mv t 5 . nf} x]/ t xfd|}
l5d]sdf r'gf/df eLif0f dxfdf/Lsf] ?kdf sfn/f km}n]s]f 5 . dflg; sL/f km6]+u|f em}+
km6fkm6 d/L /x]sf 5g\ . lrlsT;sx?sf] ;]jfn] k|of{Kt ePg . :jod;]jsx?sf]
vf]hLdf tkfO{+x? sxF cfPsf] 5' . ca d2t ug'{ kg{] eof] .Æ
æd}n] dxfdf/Lsf] s'/f ;'Ggf;fy tof/L u/]sL lyPF . :jo+;]jsx?sf] 6Ld tof/
5 o;df dlxnfx? klg efu lng] ljrf/ ul/Psf] 5 . t/, xfd|f o'js ;xof]uL ;fyL
aflx/ hfg' ePsf]n] clxn];Dd 6Ld v6\g kfPsf] 5}g .Æ
ToxL+ ;dodf ;ljgo b]vf k¥of] . p;n] ;ljtfnfO{ b]lv ;s]sf]n] pgLx? tkm{
g} cfpg nfu]sf] lyof] eg] ;ljtfsf] cf+vf klg p;dfy k/L;s]sf]n] pgL klg a8f]
Aou| efjn] k+tsf ;fy pt} al9g\ . b'j}sf] ;'vb e]6df cfFvf / d'vsf] efjn] Ps}
If0fdf olt lbg 6f9f /x]sf] Aou|tf, si6 / rfxgfsf] Aoyf egL xfNof] . Ps csf{nfO{
b]v]/ cfln+uga4 e}hfg] elg cfTdfdf p7]sf] cft'/tf / Aofs'ntfdfly
ljZjljBfnosf] v'Nnf jftfj/0fn] a8f] ank"j{s c+s'zL nufof] .
æslxn] cfO{ k'Uof}+ ufpFaf6 < g]kfndf ;a}nfO{ ;Gr} 5 <Æ ;ljtfn] ;f]lwg <
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
45
æ;anfO{ ;Gr} 5, d e/v/} (M#) ah]sf] /]naf6 cfO{ k'u]+ cf>ddf u'?r/0fdf
aGbgf u/]/ t'?Gt} cfO{ xfn]+ . d]/f] lgTo lqmof klg afFsL 5 3/ lt/} hfpmF .Æ
æo:tf] cft'/L s] sfd sf] < lgTo lqmofaf6 lgK6]/ /ftlbgsf] ofqfsf] ysfg /
lgGb|f d]6fP/ cfpg' kb{Yof] .Æ ;ljtfsf] :j/df ;xfg'e"lt eGbf k|]dsf] lem8sL g}
a9L lyof] . ;ljgosf] b'j} cfFvf p7]/ ;ljtfsf] cfFvfdf ufl8g k'u] . cfFvfn] g}
;ljsf] em8sLsf] pQ/ lbPsf] lyof] . æltdLnfO{ cfFvfdf aGb gu/];Dd s] cfFvfdf
lgGb|f cfpg ;S5 / <Æ
k|Zg / pQ/, ug'f;f / lg/fs/0f, Ps} If0fdf xhf/ k|Zg b'j}af6 / b'j}af6 Ps
Ps k|Zgsf xhf/ xhf/ pQ/ . d"s t/ r+rn, sf]dn t/ x[bo e]bL gogx?n]
k/:k/df lgK6\ofO{ xfn] . b'j} hgfn] k+thLsf] pkl:yltsf] sf/0faf6 cf}krfl/s
enfs'zfnLsf s'/f u/] . To;kl5 ;ljtfn] r'gf/ If]qdf x}hf km}n]sf] s'/f bzf{pFb}
t'?Gt} :jo+;]jsx?sf] 6f]nL To; If]qdf lnP/ lxF8\g] s'/f ul/g\ . ;ljtfn] 5fqfx?
klg 6f]nLdf hfg tTk/ /x]sf / k"0f{ tof/Ldf a;]sf] eg]kl5 ;ljgon] lj:do dfGof}
/ pgsf] d'v tfSg nfUof] / cfZro{ ldl>t :j/df eGof] . æxfdLx?sf] 6f]nL t ToxfF
hfg} kb{5 To;df s'g} b'Odt 5}g t/ 5fqfx?sf] 6f]nL <Æ
ælsg 5fqfx? s] :jfjnDaL 5}gg\ < ls cem} klg canf 5g\ < ca ef/t
:jtGq e};s]sf] 5 >Ldfg hL .Æ s6fIf ul/g\ ;ljtfn] .
æef/t t :jtGq e};Sof] t/ gf/L t cfˆg} :yfgdf 5g \ s'df/LhL . km]/L of]
xfd|f] ;+:s[lt < o;nfO{ klg t x]g'{ kb{5 .Æ
æcyf{t ltdLn] :qLhflt hg;]jf If]qdf plqg' xG'g eGg] kIfdf 5f} t < ca t
ef/tdf klg tdfd dlxnfx? pRr lzIff k|fKt u/]/ gf]s/L, pBf]u Jofkf/, /fhgLlt
x/ If]qdf k'?if;Fu k|lt:kwf{ ul//x]sf 5g\ . c:ktfndf dlxnf 8fS6/ g;{x? klg
5g\ lg <Æ
æTof] t 7Ls xf] . t/, oL ;a s'/f zx/ ahf/df ;+e|fGt hg ;Dd dfq ;Lldt
5g\ ufpF 3/ ;dfhdf o;/L dlxnfx?n] ;fj{hlgs hLjgdf a:g] sfdnfO{ 7Ls
dfGb}gg\ . of] clzIff / c1fgtfsf] bf}/df Ps} rf]6L dfly xfd kmfNg', dnfO{ t cln
s:tf] s:tf] nfUb5 . of] If]qdf o;eGbf klxn] o:tf] s'g} sfd dlxnf ju{af6 ePsf]
/]s8{ klg t e]l6b}g .Æ
æs'g} klg gofF sfd klxnf] sfdsf] ?kdf t ulgG5 ulgG5 . klxnf]] sfd g}
gxf]; t bf]>f] =sfdsf] cl:tTj g} sxfF x'G5 < b'O{ b]lv dflysf ;a} uGtLx? Ps s}
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
46
a'O{ r9]/ t dfly pSn]sf x'G5g\ . Pssf] cl:tTj gxf];\ t cGosf] klg cl:tTj x'Fb}g
. ef/t / ;fy} o'/f]ks} s'/f ug{] xf] eg] 1ftJo Oltxf;df o;/L ;fj{hlgs ;]jfsf]
If]qdf ˆnf]/]G; gfO6]+lun n] ;j{k|yd o'4 If]qdf uP/ ;}lgsx?sf] ;]jf u/]sf] Oltxf;
klg t ltdLn] k9]sf 5}gf} / ljGg" <Æ
æk9]5' afaf k9]5' . ;g\ !*#$ df ef]sf], gfËf], clzlIft, hF8\ofxf, n'6]/f,
emu8fn' / bl/b| c+u|]h;Fu ?;sf] n8fO{ x'Fbf o'4 :yndf ;}lgsx?sf] x]/rfx /
pkrf/sf] nflu ;f+;b ljlnod gfO6]+u]n sL 5f]/L km\nf]/]+; gfO6]+u]n s|Lldofsf]
c:ktfndf cfˆgf ;+lugLx?sf ;fy v6]sL lyOg \ . ltgsf] ;]jf sfo{sf] cfh klg
e"l/ e"l/ ;/fxgf x'G5 . ltgsf] Odfgbf/L, nug, kl/>d, b[9 ;+sNk / ;]jf j|tn]
pgnfO{ cd/ agfO{ lbof] . dlxnf 8fS6/ / g;{x?n] cfˆgf] ;]jf wd{ k|f/De ubf{
pgsf d"lt{ / kmf]6f]sf ;fd'Gg] pleP/ zky lnG5g / cflz{jfb k|fKt ub{5g\, t/
yfx 5 ;lj, ufpFn]x?n] ltgnfO{ k|f/Dedf lt/:sf/k"0f{ cf+vfn] o; sf/0f x]/]sf lyP
ls To:f ;dodf ;fj{hlgs If]qdf dlxnfx?sf] k|j]znfO{ ;fdflhs dof{bfsf] pn+3g
u/]sf] dflgGYof] .Æ
æk/Dk/fjfbL, c1fgL, d"9 s'g} s'g} JolQmn] lt/:sf/ u/]sf] eP d hfGb}g t/
To; a]nfsf] la|6]g . ljZjsf] cu'jf, ToxfFsf] ;|df6sf] klg slxn] sfxLF cj1f ug{]
Ifdtf ePsf dxfb"/bzL{ / sd{7 JolQmTj k|wfgdGqL nf8{ kfd:6gn] t o'jtL
ˆnf]/]G;sf] cf1fnfO{ afnsn] em} kfng ub{y] / olt >4f uy{] h:sf] pkdf klg lbg
ufx|f] 5 .Æ
k+thLn] clxn];Dd af]Ng] cj;/ kfPsf lyPgg\ . ;ljtfsf] jfSo l;l4gf ;fy
ltgn] ;dGjofTds efjn] eg] ælxGb' bz{gdf k'?if / gf/LnfO{ Pp6f /ysf] b'O{ kf+u|f
eg]sf] 5 . Pp6fsf] cefjdf csf{] ck"0f{ 5 . t;y{ l;4fGt ?kn] ;ljtfhLsf]
k|:tfjn] ;dy{g kfpF5 .Æ
of] jftf{ cGtxLg xf]nf h:tf nfUof] ;ljgonfO{ . pm gf/L clwsf/sf] k|an
;dy{s lyof] t/ ;dfgtf ;DaGwsf] p;sf] cfˆg} b[li6sf] lyof] . ;fy} w}o{tf /
sfddf noa4tfsf] kIfkftL lyof] . s'g}klg /fd|f] sfdsf nflu hg;dy{gsf]
cfjZostf kb{5 . hglj/f]wn] /fd|f] sfdnfO{ 3[l0ft agfO{ lbG5 . ;dfhsf s'/Llt
/ d"9 dfGotfx?nfO{ lgik|efjL agfpgsnfuL klxn] hgr]tgf hufpg' clg dfq
sfo{nfO{ d"t{?k lbg' kb{5 . lzlIft ;dfhnfO{ s'/f a'emfpg sl7g x'G5 t/ a'emfO{
;s]kl5 sfd ug{ ;lhnf] x'G5 eg] clzlIft ;dfhdf syf sxfgL Oltxf; cflb
b[i6f+t, /f]dflG6s d'b|f, xf; k/Lxf;sf] dfWodaf6 s'/f a'emfpg t ;lhnf] x'G5 t/
x[bo+ud u/fpg ufx|f] x'G5 . o:tf] ;dfhn] s'g} s'/fnfO{ a]l7s t 7fGb5 t/
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
47
a]7LsnfO{ 5f]8\g rfxFb}g . of] t a8f] v/fa l:ylt x'G5 . o:tf] kl/j]zdf c;kmntf
cufl8 cufl8 x'G5, ;kmntf b]Vg] gu0o x'G5g\ .
t/ ;ljtfsf] cfTdan, lgi7f / st{Jok/fo0ftf b]lv pm cgle1 lyPg . pgsf]
k|To]s kfOnf ;xL lbzfdf p7\5g\ eGg] b[9ljZjf; ePsf]n] p;n] z'?df ;ljtfsf]
k|:tfjdf cfZro{ JoSt u¥of] . ;dfh;Fu gldNbf] sfd t x'g u}/x]sf] 5}g eGg]
cfz+sfdf s]xL ts{ lbP klg cGtdf cfkm}n] v'zL k|s6 ub{} eGof] æd}n] t z+sf kf]
k|s6 u/]sf] ;dfhdfly . t/, ;dfh;Fu gn8\g] xf] eg] ;dfhn] t dfgjtfnfO{ g}
vtd kf/L lbg ;Sb5 . ltdL cfˆgf] 6Ld tof/ kf/]/ cf>ddf cfpm d cfˆgf] 6Ld
;lxt ToxLF x'g]5 .Æ
ca cfZro{ dfGg] kfnf] ;ljtfsf] lyof] pgn] elgg\ æcfh} yfs]/ cfP5f}+ cfh}
s;/L hfG5f}+ <Æ cfh xfdL hfG5f}+, ltdL ef]nL cfpg' .Æ
æxf]Og ;lj Û d klg cfh} lx85' .Æ st{Jo kfngdf g} jf:tljs / :yfoL cfgGb
cfp+5 .Æ ;ljgon] a8f] sf]dn :j/df eGof] . ;ljtfsf] lagf cf1f ;ljgosf] ;fF;
klg rNb}g eg]] p;sf] dw'/ / k|]ddoL jf0fL b]lv ;ljtf klg cfb|{ e} xflng\ /
d':s'/fpFb} k+thLsf] ;fydf ljBfyL{ o'lgogsf] sfof{notkm{ nflug\ .
-%_
agf/; b]lv ;Dejt ^) ls=dL= klZrd blIf0f ljGWofrn kxf8df cjl:yt
k|lz4 zlQmkL7x? dWo]sf] Pp6f zlQm kL7 5 . ejfgL k/fjDaf hub\wfqL
hublDasf ejfgL ljGWojfl;gL b]jLsf] k|l;4 dlGb/ . hxfF b}lgs xhf/f}+ >4fn'
eQmx?sf] ckf/ eL8 e}/xG5 .
agf/; b]lv eujtL ljWojfl;gLsf] bz{g ug{ a;df ofqf ubf{ sl/a $)
ls=dL= b'/Ldf kSsL af6f]sf] bfofF afofF ;fgf 7"nf ufpF oq tq b]lvG5g\ eg] ufpFsf
rf/}lt/ sf];f}+;Dd tdfd v08x/x?, l9:sf, k'/fgf 6'6] km'6]sf d"lt{, dxnsf
eUgfjz]ifn] ;xh} ko{6ssf] Wofg cfslif{t ub{5g\ .\ oL ;a} s'/fn] o; s'/fsf]
k'li6ofO{ ub{5g\ ls oxfF s'g} ;dodf s'g} ax't} ;d[4zfnL gu/ x'Fbf] xf] . cfh klg
To; If]qdf kTy/sf d"lt{ / snfs[ltx? 7]nf, 8]nf, 3'DtL / 7"nf ;fgf bf]sfgx?df
k|z:t v/Lb laqmL e}/x]sf] b]vg ;lsG5 .
jf:tjdf ToxfF lyof] r'gf/ gfdsf] ;d[4zfnL /fHo . h;sf] k|dfl0fstf
lsNnfsf] v08x/x?n] ub{5g\ . slxn] lyof] of] /fHo / s;/L ktg eof] < of]
Oltxf;sf] avfg oxfF ug{ ;fGble{s 5}g . t/ o;sf] dxTj o;df 5 ls afj" b]jsL
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
48
gGbg vqLn] oxL lsNnfnfO{ cfbz{dfg]/ pb'{ efiffdf ærGb|sfGtfÆ gfdsf] k':tsnfO{
rf/ v08df k"/f ug'{ ePsf] lyof] eg] To;nfO{ klg ck"0f{ dfg]/ kl5 ;Dejt\ @@
efudf ærGb|sfGtf ;+tltÆ gfdn] a[xb pkGof;sf] /rgf ug{ k'u]sf lyP . oL
k':tsx?af6 gu/sf] dlxdf, zf;g Joj:yf / ;dfhsf] l:yltsf] ;xh} kQf kfpg
;lsG5 eg] csf{] tkm{ o;df oL dxnx? ;a} ltn:dåf/f afFlwPsf lyP eGg] bzf{pg'
ePsf]n] o:tf] /x:ojfbL pkGof;sf] hgdfg;df p7]sf] dfFunfO{ k|sfzsn] ck"lt{
ug{] g} 7"nf] ;d:of kg{ uPsf] lyof] .
ToxL+ /fhdxnsf] v08x/x?sf] Pp6f ljzfn lznfv08dfly b'O{ hLj Ps cfTdf
eP/ cfln+uga4 e}/x]sf lyP . cfTdf / k/dfTdfsf] ldng h:tf] . rf}b; ltlysf]
rGb|df cfˆgf] k"0f{ of}jgsf ;fydf ;kmf lgnf] cfsfzdf pbfPsf tf/fx?;Fu
n'sfdf/L v]n v]Nb} c¶xf; u/L /x]sf] lyof] . rf/}lt/ ;fDo / ;'?lrk"0f{ jftfj/0f .
lznfv08dfly a;]sf] t?0fn] cfˆgf] sfvdf cl4tLo ?k of}jgfnfO{ cfln+ugdf lnP/
To;sf] d'v d08nnfO{ o;/L Wofg dUg eP/ x]/L /x]sf] lyof] ls To;nfO{ s'g}
s'/fsf] ;'wa'4g} lyPg . b'j} x/fO{ /x]sf lyP k/:k/ . t?0fsf] :jfF;sf] ult
c:jfefljs e};s]sf] lyof] t?0fLsf] klg o:t} cj:yf lyof] . To;sf pGgt / k'i6
p/f]hx? rf8} rf8} p7a; u/L /x]sf lyP . t?0fn] sdngogL t?0fLsf] cfFvfdf
cfFvf u8fP/ p;sf ck|ltd ;f}Gbo{ / dw' /;n] e/k"/ cf]+7 lt/ a8f] la:tf/} cfˆgf]
cf]+7 a9fof] . pkm, cu]gfsf] cFuf/ h:tf u/d t/ /;n] kl/k"0f{ . kf]v/fsf] ;'Gtnfsf]
s];/fn] klg k|ltikwf{ ug{ g;Sg] cg'kd cf]]i7 kmns . c;xgLo lyof] Tof]] ?k ;f}+bo{
/ Tof] eGbf klg cj/0fgLo lyof] ltgLx?sf] Tof] cnf}lss ldng . t?0fL s]xL
rNdnfO{ . ;DejtM Kof; cem} a9]/ xf]nf . t?0f klg ls+lrt xf]zdf cfP h:tf] eof]
. Pp6f c:km'6 :j/ lg:of] To;sf] d'vaf6 æ;ljÆ .
æd]/f] k|f0fÆ t?0fLsf] :j/ 6f9faf6 cfP h:tf] ;'lgof] .
ædfly cfsfzdf x]/ t rGb|dfnfO{ .Æ t?0fn] p;sf] d'v b'j} xftdf p7fP/
rGb|dflt/ b]vfof] . rt'b{zLsf] rGb|df cfˆgf] k"0f{ of}jgsf ;fy 6Ns]sf] lyof] . z'Sn
kIfsf] rt'bzL{sf] rGb|df, h;nfO{ k"l0f{Dffsf] rGb|df eGbf klg ;'Gb/ eg]/ sljx?n]
sljtf n]Vb5g\ . To;nfO{ aLr aLrdf afbnsf ;fgf ;fgf 6'qmf stf stf af6f
cfP/ 9fSg] k|ofz ub{y] / rGb|df Ps}l5gdf aflx/ lgSnL xfNYof] . rGb| / afbnsf]
aLrsf] of] v]n a8f] /dfOnf] b]lvGYof] .
t?0fLn] t?0fsf] 5ftLdf n'sfO{ /fv]sf] d'vnfO{ o'jsn] rGb|dfnfO{ b]vfpg elg
rGb|df lt/ kmsf{of] . rGb|dfsf] k|sfz kgf{ ;fy t?0fLsf] cg'xf/ bLlKtdfg eof] /
;x:q]f] rGb|df Ps;fy pbfP .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
49
cf]x Û Tof] ?k ;'+wfnfO{ x]/]/ xf]zdf /xg ;Sg] dxfof]uLsf] xf]nf . gf/b, c+lu/f,
jlzi7, k'n:to < of}jgsf] ;fd'Gg] s;}n] cfˆgf] wd{ Odfg /fVg ;Sb}g . t?0fdfly
klg ?ksf] gzf xfjL x'Fb} uPsf] lyof] .
t?0fLn] ca t?0fnfO{ rGb| / afbnsf] v]n b]vfpFb} kl/xf; ul/g\ æx]/ t ljGg" .
afbnn] rGb|dfnfO{ c+sdfn ug{ vf]H5 rGb|df efuL /x]5 .Æ
æ;ljgon] klg kl/xf; ub{} eGof] æsxfF, rGb|df pHHjn wjn, sf]dn / sxfF
v;|f] afËf], l6+uf] s'?k, sfnf] 3gLe"t afbn < rGb|df To;sf] cfuf];df s;/L
hfcf];\ .Æ
æt/ k|]ddf ?k /+u cfs[lt k|s[ltsf] e]b t x'Fb}g . ;dk{0f / Ps csf{df ljnog
dfq x'G5 jf:tljs k|]ddf . o;}n] t /ftL l;t em5{, laxfg ;"o{sf] k|sfzdf ljnLg
x'gsf] nflu, ;fgf gbL gfnfsf] t s'/} 5f]8f}+ 7"n 7"nf gbLx? klg uh{gf ub{} lxF8\5g\,
nx/fpFb} lxF8\5g o'jtL 5', cfNxflbt 5', >[+ufl/t 5', lk|o ldngsf] pd+udf 5' eGg]
s'/f bzf{pFb} hf]zdf tdfd ljgfz ;d]t ub{} lxF8\5g s]jn dxf;d'b|;Fu ldngsf]
nflu . olb ltgL dxf;d'b|df gldn'g t ltgsf] ;f}+bo{, ?k of}jg, u/h t8ksf]
dxTj g} s] 5 < xf]Og / < To;}n] k|]dLsf] cl:Tjdf cfkmgf] ;dfkg g} ;f}Gbo{sf]
k"0f{tf xf] . t/ e}uf] lt b'j}sf] v]ndf xfdL afws g agL lbpF .Æ eGb} ;ljtfn]
;ljgosf] b'j} xftsf] xTs]nf v]fn]/ cfgf] d'vsf] cuf8L km}nfpFb} o:tf] ul/g\ dfgf}+
rGb|dfsf] pHofnf]nfO{ 5]Sg v]fh]sL 5g\ .
;ljgon] xfF:b} eGof] æxTs]nfn] ;"o{nfO{ 5]Sg nfu]sf] ltdLn] <Æ
æxfdL b'Osf aLrdf rGb|dfsf] s] sfd .Æ elgg\ ;ljtfn] .
æ;"o{sf] ;fd'Gg] rGb|df To;} klg t cfpFb}g .Æ
æsxfF 5 / olt a]nf ;"o{ <Æ
æd]/f] sfvdf .Æ lbge/Lsf] ysfO{ d]6\g cf/fd x'Fb}5 .Æ o;sf] d'sflanf
rGb|dfn] ug{ g;s]/ g} xf], dfly x]/ t rGb|df efu]/ hfg nfu]sf] 5 klZrd lbzfdf
.Æ
æ;"o{eGbf t rGb|df g} /fd|f], ;'Gb/, zLtn, dw'/, b[li6lk|o, dw'/;sf] jiff{ ug{],
k|]dL o'unx?nfO{ ;'v lbg], oxfF ;DdsL ?v, lj?jf nufot ;a} jg:kltnfO{ ;'wf
jiff{pg], slt dxfg, slt k/f]ksf/L <Æ ;ljtfn] elgg\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
50
æt/ ;"o{eGbf sd, ax't} sd .Æ ;ljgon] eGof] ærGb|dfdf zLtntf, ;f}Gbo{ /
;'wf/; t 5 t/ ;"o{ ljZjcfTdf x'g, ;"o{s} k|efjaf6 ;a} k|f0fL / jg:kltn] hLjg
kfpF5g\, phf{ kfP/ ljsl;t x'G5g\ . rGb|dfsf] k|sfzsf] cufl8 xTs]nf /fVbf k|sfz
6Ss /f]lsG5 tn emb{}g t/ ;"o{df dxfg t]hl:jtf sf] klg u'0f ePsfn] o;sf]
k|sfzn] xTs]nfnfO{ kf/ u/]/ tnlt/ klg k|sfz km}nfO{ /fVb5 . h:tf] ls ltdLn]
d]/f] hLjg dfly . ;"o{ / rGb| jf:tjdf b'j} Ps csf{sf] nflu x'g\ .Æ
;lj emg\–emg nHhfn' x'Fb} uOg\ . ltgsf cf]+7 /;fP, cf]+7 / cGo c+ux? ;a}
sfDg yfn] . v08x/x?df gdfn'd stf nf6f]sf];]/f] s/fof] . b'j}hgf em:s] ;fjwfg
klg eP . ;fjwfg gePsf] eP ;DejtM Tof] af9Ldf b'j} auL kf] hfg] lyP ls <
;ljgon] ;ts{tf ckgfpFb} k|zË abNof] æxfd|f] k|]dsf] of] 8f]/LnfO{ ax't ;Dxfn]/
/fVg' 5 s;}sf] s'b[li6 gkf/];\ .Æ
æb'lgofsf] s'g} zlQmn] of] 8f]/L 6'6fpg ;Sb}g ljGg" .Æ
æt} klg dnfO{ slxn] sfxLF 8/ nfU5 .Æ
æl5M k'?if eP/ o:tf] 8/ < n p7 ca lzlj/df hfcf}+ .Æ
;ljgon] pgs]f xft ;dfTof] / p7\of] / sGwfdf xft /fv]/ lxF8\of] .
o; ldngsf d"s ;fIfL v08x/x?, rGb|df / tf/fn] x]b{} /x] .
æ;dfhdf k;]/ sfd ug{ slQsf] ufx|f] /x]5 ,Æ b]Vof] ls gfO{ <
æufx|f] dfq xf]Og < dxfsf] ufx|f] /x]5 . ltdL ;fydf ge}lbPsf] eP t d oL
ufpFn]sf] aLrdf s;/L a:g ;Sy]+ . x] eujfg, oLgsf dfGotf / ;f]+rfO{ ;Dem]/ g}
lhp l;l/+u x'G5 .Æ
-^_
agf/;af6 :jf:Yo 6f]nL cfPsf] cfh ;ftf}+ lbg lyof] . o'js / o'jtLx?sf]
;+o'Qm 6f]nL ufpFdf k'u]kl5 ufpFdf xNnL vNnL dlRrof] . d]dx? cfP, d]dx? cfP
elg sfgf v'zL x'g nfUof] . kbf{ ug{] cfO{dfO{x? 3/sf] leQf lrofO{ lrofO{ x]g{ nfu]
. s]6fx?sf] eL8 nfUof] . k'/ftg ?l9jfbLx? o:tf hjfg s]6Lx? 3/af6 aflx/
s]6fx?sf] ;fydf lxF8]sf] b]v]/ gfs v'DRofP . s:tf] nfh} x/fPsf gSsr/f
gSsr/Lx? . 6f]nLn] ha 3/–3/df uP/ cf}iflw ;]jg ug{] / /f]u lg/f]ws ;'O{
nufpg eg] ta t emg cfkt} cfO{ nfUof] . x}hfdftfnfO{ 9f]u ug{], k"hf kf7 ug{],
aln r9fpg] kf] t cf}iflw k§L nfUbf t x}hf b]jtfsf] ckdfg x'G5 ufpFg} e'l6G5 .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
51
x/] lzj s:tf] hdfgf cfof] < b]j b]jtfx?sf] ckdfg ug{] < O{ c+u|]hL k9]sfx?n]
b'lgofnfO{ dfg{] eP . ufpF–ufpFdf k"hf kf7 rn]s} lyof] . emfFqmLx?n] s'v'/fsf] rNnf,
e]+8fsf] kf7f 7fpF 7fpFdf sf6\b} /SzL vfFb} lxF8]sf lyP t} klg x}hfsf] /f]syfd
gePsf]n] s]xL o'jfx?n] cf}iflw u/fpFbf b]jtfsf] ckdfg x'G5 ls < kmfObf x'G5 <
bf]wf/df k/]sf lyP t/ Jofks g/gf/Lsf] d[To' b]lv ql;t ePsf oL o'jfju{n]
a'9fkfsfx?sf] 8/ dfg] klg leq leq} 6f]nLnfO{ ;xof]u ug{] c7f]6 u/] . s'g} klg
kl/jt{gsf] jfxs o'jfju{ x'G5 eGg] s'/f a'em]/ 6f]nLsf sfo{stf{x?n] klg
o'jfju{nfO{ g} a9L k|efljt kfg{] r]i6fdf lyP . of] k|ofz ;kmn klg eof] . s]xLn]
/f]u lg/f]ws ;'O{ nufP s]xLn] cf}iflw vfP . :jf:Yo 6f]nLsf] :jo+;]js bnsf] ufpF
ufpFsf] 3'dfO{ / ;DemfO{ a'emfO{ ltgLx?åf/f /f]uLnfO{ x'g] u/]sf] ;]jf rfs/Ln] /+u
b]vfof] /f]u dfly w]/} xb;Dd lgoGq0f eof] t/ of] 6f]nLn] cfkm"nfO{ vt/f dx;'; ub{}
lyof], emfFqmL wfdLx?n] ltgLx?nfO{ wd{ lj/f]wL, O{Zj/ lj/f]wL cflb 3f]lift u/L
;s]sf lyP . kmn:j?k b'O{ u'6 lyof] / o:tf] jftfj/0fdf :jo+;]jsx? dfly s'g}
klg ;dodf s'g} lsl;dsf] cfqmd0f x'g ;Sg] cyjf vt/f x'g ;Sg] ;+efjgf a9L
ePsf]n] sfo{stf{x? ;d"x agfO{ ;]jf 6xn / hgr]tgf hufpg] sfddf nfu]sf lyP
. sfo{stf{x?sf] ef]hg cfjf; cflbsf] ax't} Go"g k|aGw lyof] t/ sfo{stf{x? h'g
nugsf ;fy h'6]sf lyP Tof] x]g{} nfos lyof] . cem ;ljtf, emg o:tL b]lvGyg\
h:tf] bof / ;]jfsL b]jL xf]pg\ ltgnfO{ vfgf kLgfsf] xf]; lyPg cf/fd s] xf]
To;sf] af]wg} lyPg . lxhf] /ftL;Dd klg aQL xftdf lnP/ %–& hgfsf] 6f]nLn]
/f]uLx?sf] ;]jf ;'>'jfdf 3'd]s} lyof] . ;ljtfn] t :jo+ cfkm"nfO{ ˆnf]/]G; s} ?kdf
pkl:yt u/L /x]sL lyOg\ .
t/ cfh ;fFem Pp6f 36gf 36L xfNof] . ;ljtfx?sf] dlxnf 6f]nL kNnf]
ufpFaf6 ;fFemsf] ;dodf 8]/fdf kms{g nfu]sf] lyof] . 8]/f u/]sf] ufpF ;'/hk'/
v08x/sf] k"j{ k§L k5{ aLrdf af6f] 5 . ufpFsf] 5]paf6 g} v08x/ z'? x'G5 .
lrlsT;sx? klg ;fy} lyP csf{] lt/af6 cfPsf] s]6fx?sf] 6f]nL;Fu rf}af6f]df e]6
x'g uof] . ;fFemsf] ;do ;a} yfsL ;s]sfn] Psl5g v08x/sf 7"n 7"nf 9'+ufdf
la;fpg] ljrf/ u/]/ ;a} hgf a;]/ ukmufkm ug{ dfq s] z'? u/]sf lyP
v08x/lt/af6 c;Lgf k/]em}+ ;fgf ;fgf 9'+uf d'9f jif{g nfUof] . ;a} ltt/ ljt/ 8]/f
lt/ efu] . crfgs Pp6f 9'+uf ;g;gfpFb} cfof] / ;ljgosf] 6fpsf]df nfUof] .
/utsf] km'xf/ aUof] . Tof] b]v]/ ;ljtf lrRrfOg . ;a} 6f]nL tTsfn hDdf eof] .
?l9jfbLx?n] 6f]nLdfly b]jtfsf] k|sf]k eof] eGg] h:tf] dx;'; xf]; eg]/ v08x/af6
9+'uf aiff{Psf] :ki6 lyof] . lrlsT;sx?n] Aofuaf6 k|fylds lrlsT;fsf pks/0f
lgsfNg nfu] . ;ljtfn] rf]6df xTs]nfn] lyr]/ /ut /f]Sg] k|ofz ub{} lyOg\ ;Dk"0f{
a|Dxf08sf] s?0ff / b'Mv ltgsf] cg'xf/df pq]/ cfPh:tf] lyof] . Tolt rfx, Tolt
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
52
k|]d b'O{ z/L/ Ps k|f0f . Ps k|f0f eGg] xf] eg] Ps c+un] b'O{sf] klg cfef; lbg]
x'gfn] a? o; eGbf klgdfyL p7]/ b'O{ 5}g, cå}t e};s]sf . ;ljgonfO{ nfu]sf]
rf]6sf] kL8f ;ljtfnfO{ x'g] g} eof] .
tTsfn cf}iflw pkrf/ eof] t/ /ftL b'j} hgfn] Pp6f ;Nnfx agfP .
if8\oGqsf/Lxn] st} /ftL cfqmd0f u5{g\ ls < o;sf] nflu b'j} hgfn] kfnf] a:g]
c7f]6 u/] / v08x/sf] s'gf sfKrfnfO{ /ftL r]s ug{ ;f]r] . s'g} clgi6sf] o]hgf
e}/x]sf] 5 eg] To;sf] e08fkmf]/ xf]; eGg] p2]Zon] b'j} hgf vfgf vfP/ v08x/sf]
lsgf/} lsgf/df 3'Db} lyP . t/ sxL+ sf]xL km]nf k/]g . ck/fwLx?n] cfˆgf] lrGx
5f]8]sf /x]g5g\ . To;kl5 b':;fx;Lx?sf] of] hf]8L cfˆgf] k|]dsf] ;+;f/df lgln{Kt x'g
k'u]sf] lyof] .
;ljtfsf] k|Zgn] ;ljgosf] ;fdG'g] of] ;ft lbgsf] ufpFn] ;]jf / ;fFemsf] 36gf
Ps} l5gdf dfg; k6ndf NofO{lbPsf] lyof] . hg;fwf/0fsf] ;xof]u gkfP/ o]fhgf
;~rfngdf s:tf] b'Mv x'G5 eGg] s'/f a'emL ;s]sfn] p;n] eGof] æs'g} klg ;dfh
Ps}rf]6L ljsl;t x'Fb}g hlt klg ljsl;t ;dfh xfdLn] cfh kfpF5f}+ tL ;a} klxn]
t cljsl;t g} lyP / ha ;dfh ;'wf/sx?n] ;'wf/sf] k|:tfj NofP ta hgtfsf]
lj/f]w ;xg} k¥of], sxL+ n8fO{ n8\g' k¥of], sxLF h]n g]n vfg' k¥of] / sxL+ sxL+ t
em'l08g' klg k¥of] . ;dfhaf6 s'g} s'/Llt x6fpg k|oTg ug{] klxnf] JolQm t lgZro
klg df/ vfG5 . ;DejtM clwsf+ztof pm c;kmn dfq x'G5 t/ kl5sf
cg'ejLx?n] ;+3if{ ub{} hfFbf Tof] klxnf] JolQm zLif{:y ;Ddfghgs kbdf k'Ug hfG5
. rfx] pm d/L;s]s} lsg gxf];\ . To:tf] x'gfn] d t z'e sfdsf] k|f/Dedf
c;kmntfnfO{ ;kmntfsf] klxnf] ;f]kfg dfGb5' / w}o{, ;fx; tyf lg/Gt/tfnfO{
sd{of]uLsf] ;]gfklt 7fGb5' .Æ
æef] ef] bfz{lgs dxf]bo .Æ eGb} ;ljtf xf‘l;g .
pgsf] xfF;]fn] rf/}lt/ dlGb/df rfFbLsf 3F6Lx?ah] h:tf] eof] .
ænf} lxF8 t 8fS6/ ;flxaf ;''Tg hfp+ .Æ eGb} ;ljgon] ;ljtfnfO{ ;xf/f lbof] .
Tof] ;ljtfnfO{ h;n] ;a}sf] ;]jfdf cfkm"nfO{ lbge/ tkfO{/x]sf] x'G5 t/
ljgozLntf x/fPsf] x'Fb}g, To;nfO{ ufnL ug{] cyjf :t'lt ug{] b'j} k|lt ;defj /fVb}
xd]zf gd| /xG5 . ToxL gd|tfn] z/L/nfO{ ;xf/f lbof] . lgb|fb]jLsf] sfvdf
dfofn'nfO{ k'¥ofpgsf] nflu .
-&_
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
53
agf/;sf] ;"o{ ljgfos If]qsf] Pp6f ;fgf] t/ ;'Gb/ 3/sf] aflx/ ;fd'Gg]
sDkfp08nfO{ aLrdf O§f ;f]ln+u u/L af6f] lgsfn]/ b'O{efudf ljeflht ul/Psf]
lyof] . Ps efudf a]nf h"xL rDkf rd]nL, ljleGg /+usf u'nfa cflb nufOPsf lyP
eg] csf{] tkm{sf] v08df tf8, gl/jn cflb ?vx?sf] dgf]x/ zf]efn] lrQ x/0f
ub{Yof] . ;g\ !(%) sf] km]a|'c/Lsf] klxnf] ;Ktfx . kmfNu'g dlxgf g hf8f] g udL{ .
;"o{ b]jtfsf] tfkdf cfPsf] sdLn] pgsf] nfdf] ofqf] dfkg ;dfkgsf] ;Gb]z lbg
nfu]sf] n] r/f r'?ËLx?n] klg oyf;+ej rfF8} rfF8} b'O{ rf/bfgf l6k]/ cfˆgf] u'8
tkm{ u}xfNg] s'/fdf k|oTgzLn lyP .
Tof] u[x afl6sfdf rf/ j6f au}+r] s';L{ / Pp6f ;fgf] 6]a'n /flvPsf] lyof] .
h; dWo] Pp6f s';L{ vfnL lyof] t/ afFsL s';L{df b'O6f t?0f / Pp6L t?0fL a;]/
ukm u/L /x]sf lyP . ltgLx? dWo] klZrd d'v u/]/ a;]sf] Pp6f rf}aL; jifL{o
t?0f / To;sf] 7Ls ;fd'Gg] a;]sL clt ;'Gb/L t?0fLsf] aLrdf jftf{nfk rnL /x]sf]
lyof] . klZrd d'v u/]sf] t?0fsf] pRr d:tsn] To;sf] a'l4dQf / t]hl:jtfsf]
kl/ro lbO{ /x]sf] lyof] eg] To;sf] vfbLsf] s'tf{ / kfohfdfaf6 :jIftf /
;f}Dotfsf] ;xh} af]w x'GYof] t/ d:tsdf /x]sf] lqk'08n] pGgt cfWoflTds ljrf/
wf/fsf] dxf;d'Gb| dflysf] ;]t'sf] kl/ro lbGYof] of] lyof] bz{gzf:q Pd= P= sf]
clGtd jif{df cWoo/t hdLgbf/ k'q ;ljgo . wd{ bz{g, tTj1fgsf] ;fy ;fy}
cfw'lgstf k|lt pGd'v . k/Dk/fut / cfw'lgs ljrf/sf] ;dGjosf] cg'kd pbfx/0f
ldl;Psf] of] t?0f / o;sf ljrf/wf/f a8f] qmflGtsf/L lyP t/, pm clxn] zflGt
eP/ ldqx?sf] ukm;k ;'Gb} lyof] .
t];|f] s';L{df a;]sL t?0fL xfd|f] k"j{kl/lrt ;ljtf x'g\ . lxGb" ljZj ljBfnosL
Pd=aL=aL=P;= clGtd jif{sL 5fqf . ltgL clxn] @@ a;Gt kf/ ug{ nfu]sL a8f]
nfj0odoL, d[b'eflifgL, sf]dn x[bof t/ qmflGtsf/L ;fdflhs ljrf/wf/f /fVg]
t?0fLsf] ?kdf agf/;df rlr{t x'Fb} uPsL lyOg\, clxn] . x}08n'dsf] ;"tL wf]tL /
sDd/;Dd k'u]sf] g]kfnL rf]nf] a8f] zfnLgtf;Fu nufPsL xfn ;ljgo;Fu jftf{df
clNemPsL lyOg\ . jftf{ e}/x]sf] lyof] cfh sfn]hdf ;DkGg ePsf] ef/tLo
;+ljwfgdf gf/LnfO{ k|fKt ePsf clwsf/x?sf] ;DaGwdf ;+ljwfgsf] :jfut
clegGbgdf ;ljtfn] lbPsf] efif0f k|lt .
pgsf] bfofF k§L a;]sf] o'js a8f] ;'bz{g b]lvGYof] . To;sf] b]xoli6, u|Ljf,
sfg / pGgt nnf6n] gjo'jssf] t]hl:jtfsf] kl/ro lbGYof] . of] o'js g]kfnsf]
bfr'{nf lhNnfsf] z'4 s'dfo"F a|fDx0f s'df/ lyof] t/ cfdf rfxLF agf/;sL
a|fDx0fsGof lyOg\ . o'jssf] afa' j]b cWoog ug{ a:bfsf] cj:yfdf Ps hgf
;o"{kf/L a|fDx0fsf] d[b'eflif0fL clt r~rn sGof k|lt nufj x'g uPsf] lyof] . of]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
54
rfxgf b'j} lt/af6 cfzlStsf] ?kdf kl/0ft x'g gkfpFb} sGofsf] ljjfx x'g uof] .
cNkjoz sGofnfO{ b'nfx;Fu ljbf ug{] k|rng gePsf]n] p;sf] ljbfO{ ePg t/ Ps
jif{ klg glaTb} b'nfxsf] crfgs lgwg eof] . k|rng cg';f/ sGof ;tL hfg' kg{]
lyof] t/ ;tL k|yfsf] cGtsf] nfuL pRr :t/Lo g]tfx?sf] k|ofz / c+u|]h ;/sf/n]
agfPsf] sfg"gnfO{ pn+3g u/]/ ;tL hfg gkfpg] jftfj/0fsf] ;[hgf e};s]s]fn]
sGofsf] 3/ kIfn] uf]Ko ?kdf ;tL u/fpg] k|ofz ubf{ g]kfnL j]bkf7L o'jsn]
k|zf;gsf] ;xof]u lnP/ sGofsf] p4f/ u/]sf] lyof] . kmn:j?k g]kfnL o'js a|fDx0f
;d'bfo b]lv pk]lIft / j]bk7g kf7gaf6 jl~rt x'g uof] . t/ o'js lyof] xf]gxf/ .
;dos]f k|jfxnfO{ a'emg] vfnsf] . p;n] c+u|]h ldzg/ldf ;xfotf dfUof] .
ldzg/Lsf] ;xof]un] To;n] c+u|]hL lzIff kfpg yfNof] / c+u|]hx?sf] ;+:s[ltdf 9Ng
yfNof] . ;dfGftf / :jtGqtf h:tf pRr cfbz{x? To;nfO{ ax't lk|o eP .
lxGb"x?df rn]sf] s'/LtLx? p;nfO{ dg kb}{gy\of] . sfnfGt/df ToxL ljwjf sGof;Fu
p;n] ljjfx u/\of} . o;af6 sGofsf] dfOtL kIf t ax't} v'zL eP t/ a|fDx0fx?af6
pm k"0f{ alxis[t eof] . agf/;df dfq xf]Og cfˆgf] ufpF 7fpFdf klg k|j]z jlh{t
eof] t/, p;sf] ;fdflhs qmflGtsf] b[9efjgfn] k|efljt eP/ c+u|]hx?n] p;nfO{
cfˆgf] ;]jfdf lnP . p;n] a|fDx0fx?sf] a:tL g} gePsf] 7fpF vf]h]/ /fd|f] 3/ agfof]
/ cfˆgf] sfo{sfndf gfd / wg b'j} sdfof] . a|fDx0fx?n] p;nfO{ alxisf/ u/]sf
lyP t/ p;n] bfg blIf0ffsf nf]eL oL 7ux?nfO{ a|fDx0fTj x/fPsf] hfltRo"t
dfGbYof] . o:tf 9f]+uLx?nfO{ e]§fP;Dd lgrf]/]/ cfˆgf] abnf lnof] ca p;sf] ;DaGw
clwsf+ztof c+u|]hx? l;t} lyof] . t/ hGde"ldsf] dfof TofUg g;s]sf] x'gfn] jif{df
Ps b'O{ k6s ;kl/jf/ bfr'{nf hfg] a:g] ub{Yof] . ToxLF a|fDx0fsf] 5f]/f] clxn] s';L{df
a;]sf] lyof] . Tof] t?0f, gfd lyof] afbn . qmflGtsf/L ljrf/ cfdf afa'af6
ck'tfnLdf k|fKt ePsf] lyof] p;nfO{ . clxn] Tof] zfGt a;]/ ;xkf7L ldqx?sf] ukm
;'gL /x]sf] lyof] .
;ljtfn] ef/tLo ;dfhdf JofKt k5f}6]kg cGt ug{sfnflu gf/LnfO{ ;dfgtf
/ :jtGqtfsf] k"0f{ clwsf/ k|fKt x'g' kb{5 eGg] ltgsf] ;'emfj lyof] .
;+ljwfg lgdf{tfx?nfO{ klg ;+ejtM ToxL s'/f v6\s]sf] x'g' kb{5 .!(%) sf]
hgj/L @^ df nfu" ePsf] ;+ljwfgdf ;ljtfn] cfzf u/] cg';f/ gf/Lx?nfO{ klg
Jofks clwsf/ lbOPsf] tyf gf/L hfltnfO{ dfly p7fpgsf] nflu cGo ;fdfGo
gful/sx?sf] clwsf/df lgoGq0f ;d]t ug{ ;lsg] k|fjwfg ePsf] lyof] .
gf/Lhfltsf] nflu pRr cfbz{ af]s]/ cfPsf] of] ;+ljwfgsf] clegGbgsf] cfh ljZj
ljBfnosf gf/Lhfu/0f d~rn] ljz]if cfof]hgf u/]sf] lyof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
55
clegGbg ;df/f]xdf ljleGg jQmfx?n] ud{hf]zLsf ;fy ;+ljwfgsf] clegGbg
:jfut ub{} o;sf] ;kmntfsf] sfdgf u/] eg] ;ljtfn] a8f] xiff{]Nnf;sf ;fy o:tf]
cf]hk"0f{ efif0f lbPsL lyOg\ h;sf] rrf{ k|To]s JolQmsf] lha|f]df em'l08g k'u]sf]
lyof] . ToxL clegGbg ;df/f]xaf6 kms{]sf cleGg ldqx? Ps hgf ;fyL /kmLssf]
3/sf] k|+fu0fdf jftf{df ;+nUg lyP . ;+ljwfgdf gf/Lsf] k|ltef / Ifdtfsf] ljsf;
ug{sf] nflu h'g b[li6sf]0f ckgfOPsf] lyof] To;df ;ljgosf] lrQ a'em]sf] lyPg .
of] ;dfgtf zAbn] gf/Lsf] ktgsf] vf8n vgL lbPsf] 5 eGg] p;sf] ;f]rfO{ lyof] .
To;}n] p;n] l6Kk0fL ub{} eGof] ægf/L u[x0fL ePsf]n] gf/Lsf] :yfg 3/df ;jf{]k/L
x'G5 dft[;QfTds kl/jf/x?df t gf/Lsf] ;Qf ;jf{]k/L x'G5 x'G5 t/ xfd|f] h:tf]
lkt[;QfTds ;dfhdf 3/sf] cleef/f gf/Ldfly g} x'G5 . o;nfO{ ;/;/L x]bf{
gf/LnfO{ ef/ af]sfP/ k'?if oz cf/fd u/L /x] h:tf] nfU5 t/ jf:tljstf s] xf]
eg] of] ef/n] gf/Lsf] k'?if eGbf a9L dxTj /x]sf] s'/f klg ;+s]t ub{5 lsgsL ef/
h:n] w]/} jxg u5{ pm :jfefljs ?kn] sd ef/ af]Sg] eGbf >]i7 x'G5 / w]/} ef/
To;n] af]S5 h;df zlQm x'G5 . To;}n] t lxGb" jf+Udodf gf/LnfO{ zlQmsf] k|tLs
dflgPsf] 5 . k'?if t of] zlQmsf] k"/s xf] . o:tf] dxTj /fVg] =============== .
;ljtfn] s'/f sf6\b} d':s'/fpFb} elgg\ æTo;f] eP wf]aL eGbf wf]aLsf] uwf >]i7
x'G5, 6«s, a;, /]n cflb ef/jfxgx? cfˆgf] lgdf{tf dflg; eGbf klg >]i7 x'G5g \ <
ælgM;Gb]x >]i7 x'G5g\ / sbflk x'Fb}gg\ . b'j} s'/f 5 . rfx] uwf xf];\, :qL xf];\,
k'?if xf];\, of s[ltd ef/ jfxg xf]pg ltgL ta;Dd jf:tjdf >]i7 x'G5g\ ha;Dd
cfˆgf] lglZrt st{Josf] kfng ub{5g \ t/ logL lgs[i6 ta x'g hfG5g\ ta logn]
cfkm"nfO{ dfq ;fdflhs ;+/rgfsf] Ps dfq wf/s 7fGb5g\ . :qL / k'?ifdf snx
ta dfq x'G5 ha Pp6fn] cfkm"nfO{ csf{] eGbf a9L lhDd]jf/L af]s]sf] elg cxd\
k|s6 ub{5 . :qL hflt Ps dfq k[YjLsf] o:tf] hLj xf] h;df k|s[ltn] cb\e't Ifdtf
lbPsL 5g\ . lxGb" wd{zf:qx?n] o;} sf/0f gf/LnfO{ b]jL eg]sf 5g\ . h;sf] ;Lwf
cy{ 5 ls p;n] cfkmgf] st{Josf] kfng u/];Dd To;sf] :yfg k'?ifeGbf pRr 5 .
ca ltdL of] ljrf/ u/ ls k'?if eGbf pRr :yfgdf /x]sL gf/Ln] ;+ljwfgnfO{ cfwf/
agfP/ s'g} cbfntdf pleP/ d / k'?if b'j} ;dfg 5f}+ eGg] bfjL lnG5] eg] Tof]
gf/LnfO{ To; a]nf eL/af6 n8]sf] ufO{ gdfg]/ s] dfGg] < of] t bof ug'{ kg{]
cj:yf dfGg' kb{5 lsgls p;n] cfˆgf] b]ljTj :yfg 5f]8]/ tn em/]/ k'?ifsf]
nfOgdf cfpg rfx]sf] :ki6 g} 5 . dflyNnf] kbsf] Tofu u/]/ TfNnf]] kbsf] rfxgf
ug'{ d[u df/Llrsf dfq xf] . of] cfTd k|j+rgf xf] . cfkm"nfO{ 7Ug' xf] .Æ
æo;sf] dtna ltdL ;+ljwfgdf k|bQ ;dfgtf l;4fGt;Fu ;xdt 5}gf}+ <Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
56
æs]xL dfqfdf dfq < lsgls ;+ljwfgsf tL wf/fx?n] gf/L hflt sdhf]/ 5,
c1fgL 5, ;dfhdf lkl;PsL 5, lgDg :yfgdf a;]sL 5 cflb xLg efjgfsf]
k|i6Ls/0f ub{5 . tfTko{ of] ls gf/L ltdLx? t canf xf] eg]/ ;+s]t ub{5 . t/ d
o:tf] xLg efjgfsf] kf]if0fsf] kIfkftL 5}g d gf/LnfO{ canf xf]Og ;anf dfGb5'
,zlQm wf/0fL dfGb5' / k'?ifsf] nflu zlQmsf] >f]t 7fGb5' .
æltd|f] bz{gdf lg , ls+lrt Jo+u ub{} elgg\ ;ljtfn] ægf/LnfO{ olt dfly
:yfgdf /fv]sf] 5 t/ k"hf kltsf] u/fOG5 kTgL k"hfsf] ljwfg t st} b]lvPg .
gf/Lsf] nflu t klt k/d]Zj/ elgof] tLh, k~rdL nufot tdfd kltj|tx?
oxfF;DdsL kltsf] r/0f/h lng] ;Dd ========
;ljtfsf] s'/f k'/f x'g gkfpFb} xfF:of] ;ljgo . a8f] lgi5n efjsf] xfF;f] xfF:b}
eGof] æolt ;fgf] s'/f ltdLn] a'em\g ;lsg5\of} . cln slt k[i7e"ld ;lxt d o;
af/] atfpF5' . x]/ O{Zj/n] >[li6 /rgf qmddf dfgj ;dfhnfO{ ;'b[9 / ljsl;t ub{}
hfg] p2]Zon] b'O{ hflt agfof] Pp6f g/ / csf{] gf/L . ;dfhnfO{ ljsl;t ug{sf]
nflu ;fdflhs ;+/rgfnfO{ g} lqmofzLn /fVg] oGqnfO{ g/ eGof] . of] :jefjn] g}
dxTjfsf+IfL x'G5 / Ps;'/] klg . of] k|foM Pslbzfdf nlIft x'G5 t;y{ o;sf]
dfgl;s cj:yfnfO{ Psd'vL k|wfg eGg ;lsG5 t/ ;dfhn] ljsf; dfq t rfxFb}g
t;y{ ;dfhnfO{ ;'b[9tf k|bfg u/L ;fdflhs ;+/rgfdf tfnd]n ldnfO{ /fVgsf]
nflu c? klg s]xL tTjx?sf] cfjZostf k¥of] . tL ;a} tTj ;a} u'0fx? O{Zj/n]
gf/Ldf e/]/ k'?ifsf] ;xwld{0fL agfO{ lbof] . o;/L gf/Ldf ;Gtfg k|ltsf] jfT;No,
klt k|ltsf] k|]d / 3/sf ;b:ox? k|lt ddtf / :g]x tyf Tofu cnu cnu u'0fx?
Pp6} hLjdf ;dfj]z u/L lbof] .Æ
;ljgo Psl5g /f]lsof] / km]/L eGg nfUof] æ;la s] ltdLn] Pp6f s'/f dx;';
u/]sL 5\of}+ Pp6} gf/L s'g} ;dodf cfdf, s'g} ;dodf kTgL / s'g} ;dodf u[x0fL
x'G5] / k|To]s e"ldsfsf] p;n] e/k"/ lgjf{x klg u/]sL x'G5] . klt c:j:ytfn], rfx]
s'g} ;d:of jf si6n] ha pm kTgLsf] sfvdf kN6G5 ta kTgLn] To; k|lt
ddtfdoL rl/qåf/f kltsf] ef/ x/0f ug{] sf]lzz u5{] . ha pm klt;Fu of}g
;dfuddf x'G5] ta pm s]jn kltsf] x'G5] Tof] If0fdf ljZjsf] s'g} dfof, dfg,
k|lti7f, nfe, ;'v p;sf] ;fd'Gg] x'Fb}g . ha kl/jf/ / ;fdflhs Jojxf/df p pq]sL
x'G5] ta p;n] :jwdf{ cg';f/ cfˆg} lsl;dsf] cfr/0f ub{5] . o;/L ax'cfofdL
JolQmTjsf] Ifdtf 5 p;df . k'?ifsf klg o4lk tdfd t ?k x'G5g\ t/ k'?if x/
If]qdf gf/L hlt Ifdtfjfg / ;Ifd 5}g .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
57
æca d ltd|f] k|Zgdf k|j]z u5'{ . ltdL ca eg ls o:tf] dlxdfdoL ax'?k0fL
gf/LnfO{ olb k'?ifn] kTgLsf] ?kdf k"hf ug{] xf] eg] of] t cf]5f]kg x'ghfG5, 5f]6f]kg
x'g hfG5, gf/Lsf] ckdfg x'g hfG5 lsgls pm kTgL dfq t xf]Og] . pm ;fyL,
;xof]uL / cfdf klg t xf] . of] dd{ / dxTjnfO{ g} a'em]/ xf] lxGb' wd{zf:qn]
kTgLsf] k"hf eGbf gf/Lsf] Tof] d"n ?ksf] k"hf ul/of] h;nfO{ cfdf elgG5 . a'‰of}+
;lj < gf/Lsf] k"0f{ ?k dft[Tjdf x'G5 To;} x'gfn] cflZjg / r}qdf dxfdlxdfdoL
dft[?k zlQmbfogL hublDasfsf] k"hf cf/fwgf k'?ifn] ug{' kg{] wd{zf:qn] lgb{]z
u/]sf] xf] . of] gf/L k"hf x}g / ;lj <Æ
afbnn] z'?df b'j}sf] jftf{nfO{ t ;fdfGo dfg]sf] lyof] t/ kl5 uDeL/tf
dx;'; u¥of] / ;f]Wof] æljGg" ltd|f] s'/fnfO{ lxGb' ;dfhn] t ;dly{t ub{5 t/
lqmlZrog tyf cGo ;dfhdf hxfF dft[ k"hfsf] k|fjwfg 5}g ltgLx?sf] nflu t of]
;+j}wflgs Joj:yf w]/} /fd|f] ePg / <
æs;n] eGof] <Æ ;ljgon] ;f]Wof] . s'g wd{ u|Gydf cfdfsf] ckdfg ug{ eg]sf]
5 < s'/fg k9, ;l/ot k9, lqmlZrog wd{sf] s'/f u5f{} < afOan sf] b'j} v08 cf]N8
6]i6fd]G6 / lgp 6]:6fd]G6 k9, d}n] yfx kfP hlt sf] wd{ zf:qx? ;a}df gf/Lsf]
dxTjnfO{ k'?if eGbf a9L g} :jLsf/ ul/Psf] 5 . olb s'g} c1ft wd{zf:qdf gf/Lsf]
dxTjnfO{ 36fOPsf] /x]5 cyjf s'g} ;dfhdf klg gf/Lsf] cjx]ngf x'G5 eg] d
lglZrt ?kn] eGg ;S5' ls Tof] ;dfh ktgtkm{ pGd'v 5 . To; ;dfhdf hlt
;'s} k|ult xf];\ t/ ;fdflhs ;Gt'ng rflxF x'g} ;sb}g .Æ
æclg of] ;dfhdf o:tL gf/Lsf] o:tf] b'/fj:yf s;n] u/\of] t <Æ afbnn]
;f]Wof] .
ægf/L k'?if b'j}n] . gf/LnfO{ cfˆgf] zlQmsf] af]w 5}g / k'?ifnfO{ gf/Lsf] dxTj]
af]w 5}g To;f] x'gfn] oL b'j} kf+u|f cFWof/f]df u}/x]sf 5g\ .Æ
æta ltdLn] ;dfgtfsf] l;4fGtnfO{ s'g ?kdf x]5f}{ t <Æ
æof] t ljNs'n jflxoft s'/f xf] . d}n] t z'?df g} egL ;s]+ . k'?if Ps
lbzfd'vL / efj's x'G5 t/ ;fdflhs tdfd o:tf sfo{ 5g\ h'g k'?ifn] a9L /fd|f]
t/Lsfn] ;Dkfbg ug{ ;Sb5 . To:tf sfdx?df dlxnfsf] cfjZostf s] < k'?if
b'?x, hl6n, 3[l0ft, ;a} sfd ug{sf] nflu ag]sf] 5 . tL ;a} sfd sf]dnx[bof
gf/Ln] ug{ ;sb}gg\ . ljsf;sf] ky k|bz{s klg k'?if g} xf] . t/ k'?if ck"0f{ 5 gf/L
lagf . t;y{ gf/Ln] p;nfO{ k|To]s If]qdf g;3fO{ pkfo g} rNb}g . o:tf] ul/dfdo
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
58
c+unfO{ t'ngfTds ?kdf x]l/g' sbflk plrt x'Fb}g . of] t ct'ngLo 5 . lsgls
kltsf] lglDt rl/q, ;Gtfgsf] lglDt ddtf, ;dfhsf] lglDt zLn ;xof]uLsf] lglDt
bof / hLjdfqdf sf?0ffb| dxfk|s[ltsf] gfd g} gf/L xf] .Æ
æof] dxTjnfO{ ;+ljwfgn] :jLsf/ u/]/, gf/L clwsf/x?nfO{ ;dfhdf j}wflgs
k|Tofe"lt ul/ lbPsf] 5 eg] gldNbf] t ePg <Æ afbnn] k'gM k|Zg u¥of] .
ægldNbf] lsg ePg < gldNbf] g} t ePsf] xf] . d]/f] b[li6sf]0fdf ;+ljwfg n]Vbf
ægf/Lx?sf] zf:qLo dxTjnfO{ :jLsf/ ub{} gf/Lx?sf] k5f}6]kg, clzIff / c1fgtf
x6fpgs]f nflu x/;Dej pkfox? ul/g] 5g\Æ eGg] zAbfjnLsf] k|of]u u/] a]z x'g]
lyof] . cyjf s'g} klg gful/sdfly wd{, hft hflt, efiff / /fhgLlts dfGotfsf]
cfwf/df e]befj ul/g] 5}g elg k|Tofe"lt u/L lbP k'UYof] o;af6 ;k{ klg dYof{] /
nf¶L klg efFlrg] lyPg t/ ;dfgtf zAbn] t ;a u8a8 ul/ lbPsf] 5 . dnfO{
;+ljwfgdf k|o'Qm zAbfjnL;Fu lj/f]w 5 g ls jf:tjdf gf/Lsf] :jtGqtf;Fu . d
:jtGqtfsf] k|an ;dy{s 5' t/ ;a}sf] cf–cfˆg} 5'§} dof{bf 5 h;sf] kfng x'g}
kb{5 .Æ
æclg s] o; Joj:yfn] gf/Lsf] dof{bf e+u x'G5 t <Æ o;kfnL ;ljtfsf] k|Zg
lyof] .
æe+u x'g] a9L ;Defjgf 5 . Pp6f pbfx/0f lbG5' 8'+uf agfpg] sf/Lu/n] a8f]
;'em a'emsf ;fy 8'+uf agfpF5 / dfemLdf klg 8+'uf rnfpg Tolts} cem Tof] eGbf
a9L ;'ema'em x'g' kb{5 . olb dfemLn] ;'ema'emsf] kl/ro lbg ;s]g eg] 8'+uf aLr
wf/fdf 8'A5 . l7Ss o:t} ;+ljwfgsf] cj:yf x'G5 . ;+ljwfg lgdf{tfn] ;+ljwfg agfO{
lbG5 hgtfsf] nflu . t/ hgtfdf ;+ljwfg axg ug{] Ifdtf gePdf c/fhstf
km}lng] afx]s c? s]xL x'Gg . ef/tdf xfn clzIff / c1fgtfsf] dfqf a9L 5 .
ul/aL k|an 5 . oL d'Vo zq';Fu n8\g' g} klxnf] cfjZostf 5 . jt{dfg ;+ljwfgn]
h'g ;dfgtfsf] s'/f u/]5 Tof] ;fwf/0f JolQmsf] ;dem eGbf 6f9fsf] s'/f 5 .
;fwf/0f dflg;n] To;sf] cs{} cy{ lgsfNg]5 / 6f7faf7f dlxnfx?n] cfkm"nfO{ klg
æs]xL x'FÆ elg b]vfpgsf] nflu gfd, oz / a8Kkg k|fKg ug{sf] nflu ;fwf/0f
u[x0fLx?nfO{ e8\sfpg] 5g\ . ;fwf/0f u[x0fLx? ltgsf] kl5 kl5 gf/f h'n';df nfUg]
5g\, 3/ Jojxf/ rf}k6 x'g] 5g\ . ;dfhdf k|ltålGbtf l58\g] 5 ltgsf] xftdf
czflGt / ckoz kg{]5 g]qLx? dfnfdfn x'g]5g\ . ;+ljwfgsf] of] Joj:yfn] s]xL
cx+sf/L gf/Lx?nfO{ g]qL agfO{ lbg] 5 afFsL dlxnf cfˆgf] :yfg / dxTj eGbf tn
emg{] 5g\ / ;fdflhs 9fFrfnfO{ vNaNofO{ lbg]5g\ .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
59
æof] s'/f t gf/Ldfly dfq lsg < ;Dk"0f{ ;dfh}dfly nfu" x'Gg / < g]tflu/Ldf
hgtf g} t 7luPsf] x'G5 .Æ
æTof] s'/f 7Ls xf], Tof] /fhgLltsf] Jofks ljifoj:t' xf] t/ d}n] t ;aeGbf
eofjx l:ylt h'g b]v]+ To;sf] dfq} rrf{ u/]sL x'F . /fHodf tdfd, hflt, wd{,
efiffsf emu8f x'g;S5g\ . t/ tL ;a} s'/f s]jn b'O6fsf] dfWodaf6 ;Dkflbt
x'G5g\ . Pp6f k'?if Pp6f gf/L . To;}n] d"ndf g} 6s/fjsf] cj:yf cfO{ /x]sf] 5
eGg] d]/f] egfO{ 5 < 5]p 6'Kkfsf] t u0fgf g} 5}g, d"n 6'6]kl5 c? sf] s] dxTj <Æ
;ljgosf] ts{sf] ;fd'Gg] qmfGtsf/L0fL ljrf/wf/fsL ;ljtfsf] lrQ a'em] h:tf]
b]lvof] . p;sf] cfFvfdf ;ljgo k|lt k|z+;fsf] efj :ki6 g} b]lvGYof] .
s'/f ;dfKtx'g] nIf0ft lyPg t/ clegGbg ;df/f]xsf] ysfO{sf] efj ;ljtfsf]
d'vd08ndf JofKt lyof] To;f] x'gfn] ;ljgo / ;ljtf b'j}n] labf dfu] afbn;Fu .
æ;ljtfnfO{ t ljZjn] g} !@ 306fsf] nflu labf lbO ;s]sf] 5 .Æ] afbnn]
s';L{af6 p7\b}rGof] t/, ;ljgonfO{ ljbf eg]/ d h+unL aGg rfxGg .Æ
afbnsf] s'/f ;'g]/ Psl5g t b'j} hgf lhNn} k/] t/ ;ljgon] tTsfn s'/f
a'emL xfNof] . ljgozLntfsf] Tofu u/]kl5 t dflg; h+unL x'g] g} eof] . p;n] xfF:b}
eGof] . t/ ldq, ljgozLntf klg ;ljtfsf] k|s[lt xf] . ljZjsf] dxfg Psdfq
t]hZjL ;"o{ b]jtfn] t slxn] klg cx+ u/]sf] b]lvPsf] 5}g ltgsf] ls/0f xd]zf tn
em/]/ ljgozLntfs} ;Gb]z t lbG5g\ To;}n] t ;ljtf / ;ljgosf] tfbfDo :yflkt
5 . ;ljtf ;"o{sf] t]hZjL ?k xf] eg] ;ljgo To;sf] d[b' ?k . x}g / <Æ
;ljtf s]xL nhfOg\ / nHhfnfO{ n'sfpgsf] nflu xfF:g yflng . b'j} hgf xfF:b}
afbn;Fu 5'l§P .
-*_
cfhef]nL jf/f0f;L zx/sf] gjtNnf v08df h'g 7fpFdf clxn] lrxfg 5, To;
a]nf Tof] o:tf] rf/bLjf/Ln] 3]l/Psf] lyPg / To; If]qdf o:tf] Jojl:yt a:tL klg
a;L ;s]sf] lyPg . If]q nueu lgh{g lyof] . o;}sf] kmfObf p7fP/ :jtGqtf
k|flKtsf] lgx' / rfnafh g]tfx?sf] ef]6sf] nflu >[lht dgdf]xs gf/fx?af6 jzLe"t
eP/ agf/; / 5/l5d]sL 6f]n k8f];sf u/La u'?jfx?n] lrxfgsf] rf/}lt/ ;fgf
;fgf em'08L em'k8L v8f u/L 3/ / e":jfdL x'g] ;kgf k"/f u/L/x]sf lyP .
emf]k8Lx? v8f ePsf :yfgdf g t kfgL lyof] g aQLsf] s'g} k|aGw, af6f] 3f6f]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
60
uNnL klg lyPg Pp6f dfly csf{] emf]k8L xhf/f}+ xhf/ . To;df z/0f lnPsf cfˆg}
b]zsf tL z/0ffyL{x? cfˆg} emf]k8Lsf] af6f] la/fP/ csf{sf] emf]k8Ldf a:g] / 306f}+
cfˆgf] emf]k8L vf]Hb} lxF8 \g] k|foM ;fdfGo s'/f lyof] . ul/aL xf]Og bl/b|tfsf] b]jLn]
ToxfF ;fIfft d'sfd u/] h:tf] b]lvGYof] . s'g} klg pBf]u, wGbf k]zf Joj;fo ug{df
cof]Uo ;flat ePsf JolQmx?sf] nflu /fhgLlts lkmN8 sdfpm pj{/ e"ld /x]sf]
To; wtL{df Rofpm em}+ pd|]sf egfpFbf g]tfx?n] lbgx"F efif0f / gf/f h'n";df tL
u/Lax?nfO{ e/k"/ pkof]u ug{ kfPsf lyP, gf/fsf] cy{ / p2]Zo a'‰g' a'emfpg'
eGbf /fhgLlts :jfy{ / ef]6sf] sdfO{ dfq Psdfq p2]Zo lyof] . jiff{sf] udL{ /
kfgLsf] em/Ldf tL ef]sf k]6 gfËf cfË cfˆgf hxfg kl/jf/nfO{ ;fy nufO{
g]tfhLx?sf] h'n"; / efif0fdf cfˆgf ;'s]sf xft p7fO{ p7fO{ lhGbfjfb \ Û d'bf{jfb
eGg] ub{y] . g]tfhLx?n] ef]6 a}+s dfly lgoGq0f ubf{ ub{} ef]6 a}+s dfly od/fhn]
klg sAhf ug{ nfu]sf] s'/f yfx} ePg5 .
Ps lbg Pp6f em'k|f]df eft kfSbf kfSb} crfgs cfuf] nfUof] . 3fF; kftsf
e'mk|f tL klg an]gL hf]l8Psf af?bdf cfuf] nfu] em}+ blGsg yfNof] . hf] h:tf]
cj:yfdf htf efUof] / efUg pDsg ;Sof] Tot} efUg nfUof] . d[To'n] nv]6\g] /
dflg; efUg]df k¥of] . To;} a]nf lg/fl>t JolQmx?sf] emf]k8L x]g{ b'O hgf
kqsf/x?n] ;ljgonfO{ ;fydf u} lbg cg'/f]w u/]sfn] tL kl/lrt kqsf/
;fyLx?sf] ;fydf Pp6f lh1f;'sf] x}l;otn] ;ljgo klg ToxfF k'Ubf cfuf] nfuL
;s]sf] /x]5 . dflg; / d[To'sf] aLrsf] Tof] ;+3if{ / To;af6 hGd]sf] xf] xNnf
qflxdfd\sf] :j/n] cfsfz u'Ghdfg e}/x]sf] lyof] t/ u/Lax?sf] s?0f lrTsf/ /
u'xf/ eujfg ljZjgfynfO{ v'zLkfg{ wgLx?n] 3gsfO{ /x]sf 7"n7"nf 306fsf]
3gsf/n] ubf{ eujfgsf] sfgdf k:g gkfP/ g} xf]nf u/Lasf] /Iffy{ cf}9/ bfgL
sxlnPsf lzjn] klg /Iff ug{ uPgg\ xf]nf . b'O{hgf kqsf/ / ;ljgosf] ;zQm
k|oTgn] klg s]xL x'g ;s]g . x]bf{ x]b{} z/0f:ynL v/fgL x'g k'Uof] / To;df tdfd
g/gf/L, a[4, afnssf] cfx'lt eof] . ToxfFsf] /Iffdf kqsf/ ;d]t ;ljgo klg
cfuf]sf] /fkmdf em'lN;of] gfs / d'vaf6 k]6df k;]sf] w'Fjfsf] d':nf]n] ltgLx?nfO{
klg d'l5{t kf¥of] . d[To'sf] Tof] tf08j g[Tosf] b[Zon] Psflt/ dfg; k6nnfO{
cfqmfGt kf¥of] eg] csf{] tkm{ cfuf]sf] eLif0f nk]6n] z/L/nfO{ z'is agfO{ lbof]
tLg}hgf oqtq 9n] . s;n] s;/L c:ktfn k'¥ofof] / k|f/lDes s]–s] pkrf/ eof] <
ltgLx?nfO{ yfx x'g ;s]g . ;ljgo xf]zdf cfpFbf 8fS6/ / g;{x?sf] aLrdf
cfkm"nfO{ c:ktfndf kfof] . ;ljtfsf] klg Pd=aL=jL=P;= k"/f e};s]sf]n] clxn]
OG8f]/df g} 8\o"6L nfUg] u/]sf] x'Fbf pgL klg ToxLF lyOg\ . ;ljgo xf]zdf cfPsf] /
zf/Ll/s l:ylt vt/fd'St esf]n] cGo 8fS6/ / g;{x? otf ptf uP . ;ljtfn]
;ljgosf] xft cfˆgf] xftdf lnP/ a]8s} Ps s'gfdf al;g \ . ;ljgosf] c:j:ytf /
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
61
:jfF; km]g{df s]xL sl7gfO{ z]if g} lyof] To; k|lt lrlGtt / pbf; cfFvf e/L cfF;'
lnP/ a;L /lxg\ . b'j} r'k lyP t/ dgsf efjx? cfFvfsf] dfWodaf6 cfbfg k|bfg
e}/x]sf lyP . ;ljtf b'MvL lyOg, b'j}n] b'j}nfO{ ;fGTjgf / ;+j]bgf lbO{ /fv]sf, kf]vL
/fv]sf lyP d'v}n] af]Ng' kg{] cfjZostf g} s] lyof] / <
/ftL @÷# ah];Dd t ;a} l7s e};s] h:t} nfUbYof] ;ljgo cfgGbn] ;'t]sf]
lyof] ;ljtf c:ktfnsf s]xL lgod / s]lx nf]s nHhfsf] lgjf{x ub{} Pp6f :6'ndf
a;]/ ;ljgosf] lj5\of}gfdf afFsL z/L/ lkmhfO{ ;'t]sL lyOg\ pgsf] xft ;ljgosf]
ufnfdf /x]sf] lyof] . b'O{6f klys d:t lgb|fdf lyP . t/ # ah]kl5 ;ljgo ;':t/L
sxlnPsf] cfjfh ;ljtfn] ;'lgg\ cfFvf v'Nof] a8f] tTk/tfn] ;ljgosf] z/L/
5fd5'd kfg{ nflug\ pm xf]zdf t /x]5 t/ :jf; km]g{df sl7gfO{ k/]sf] /x]5 h;n]
ubf{ 5ftL b'v]sf] x'gfn] sxlnPsf] /x]5 . ;ljtfn] lbpF;f] cfunfuLsf] w'Fjfsf] d':nf]
5ftLdf hd]/ :jfF;gnLdf cj/f]w u/]sf] s'/f 7x/fOg\ / tTsfn pkrf/df nflug\ .
Ps 306fsf] cys pkrf/n] s]xL /fxt lbg ;s]g kL8f a9\b} uof] :jfF; /f]lsb} uof]
;ljtf xtf]T;fx eOg\ rf/}lt/ cFwsf/sf] sfnf] afbnn] 3]b{} uP h:tf] nfUof] . tTIf0f
8fS6/x?sf] eL8 nfUof] cS;Lhg lbg] k|aGw eof] . ;ljtf ls+st{Jod"9 lyOg\ pgsf]
lrlsT;s a'l4 x/fPsf] lyof] . t/ b'O{ k|]dL x[bosf] df}g :k+bgn] Psn] csf{]nfO{ df}g
z'efzLif lbO/x]sf] lyof] . slt cfzLif slt z'esfdgf / ;'e]R5f dfq . t/======= .
elgG5 k|]d hutsf] ;f/ xf] . ;+s6x? ha ef}lts ann] s6\g ;Sb}gg\ ta
cWoflTds an / z'e]R5'x?sf] k|]dsf] k|;fb dfq cjnDag aGg hfG5 . ;ljgosf]
;fydf cflv/df o:t} eof] ;ljtfsf] k|f0fsf] 56k§Lkgn] ;ljgosf] k|f0fdf zlQm
;~rf/ u¥of] . tLg lbgsf] cgj/t ;]jf efj ljxjntf / cfTdfsf] k'sf/ / k|an
OR5f oL ;a} tTj ;xfos ag], ;ljgo k'gM afRof], afFRof] eGg'eGbf hLjg bfg
kfof], ;ljtfsf] r/d k|]d / lg:jfy{ Tofusf] kmn .
dfgjsf] cTolws b'vL x[bon] ta dfq ;Gtf]if kfpF5 ha p;sf] cfTdLon]
p;nfO{ cfln+ugdf lng k'Ub5 . clt b'Mvn] clt ;dLktfsf] rfx ubf{] /x]5 . ctLj
b'Mvsf] efjflt/]sn] ctLj ;'vsf] dxf;fu/sf] rfxgf ub{5 cltn] cltnfO{ cfslif{t
u5{ g} . k+fr lbgsf] la/fdLkl5 c:ktfnaf6 lgSn]sf] ;ljgo / ;ljtf ;'vb rfFbgL
/ftdf xl/zrGb| 3fF6sf] ;L9Ldf a;]sf lyP . jiff{ dlxgfsf] u+ufsf] t]h snsnfpFbf]
kfgL cfˆgf] pQfn hn t/+usf ;fy k|jflxt lyof] . ;d'b|; Fu ldNg] cfkm\gf] cl:tTj
dxf;d'Gb|nfO{ ;dlk{t ug{] cbDo OR5f lnP/ bf}8b} lyOg\ u+uf . ;dk{0f g} t clGtd
rfx xf] . Tofu g} t hLjgsf] clGtd nIo xf] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
62
æu+ufsf] of] cgj/t bf}8, of] t[i0ff s'g} ;dodf zfGt x'g ;Sb5 t <Æ
;ljtfsf] 7"n 7"nf cf+vfdf k|Zg lyof] .
æbf}8 / t[i0ff g} t hLjg xf] ;lj . of] gePdf hLjg g} lgliqmo x'g hfG5 .Æ
æt/ of] cy{xLg ;lqmotfn] s] lbPsf] 5 u+ufnfO{ <Æ
;ljgon] ;ljtfsf] cg'xf/ cfˆgf] b'j} xftdf lnP/ eGof] .æ ;fFRr} atfpmF ;lj
<Æ
æxF, atfpm < hfGgnfO{ g} t ;f]w]sL x'F <Æ
æu+ufnfO{ k|fKt e}/x]sf] 5 cv08 t[KtL, cgGt zlQm, h;tf] t[lKt / zlQm
ltdLnfO{ k|fKt e}/x]sf] lyof] d]/f] ;]jfdf ;dlk{t x'Fbfsf cj:yfdf / h;tf] t[lKt /
zflGt dnfO{ k|fKtL e}+ /x]sf] 5 cfˆgf] cfTdf ltdLdf lj;lh{t u/]/ .Æ
u+ufsf] cgGt hn/flzdfly rGb|dfsf] k|sfz ulxl/b} uPsf] lyof] . ;ljtf cfh
ljz]if cfglGbt / k|d'lbt lyOg\ t}klg s'g} s'g} If0f cln plåUg h:tf] x'g hflGyg\ .
ltgsf] efjaf6 pgsf] dgdf s]xL s'/f v]nL /x]sf] h:tf] dx;'; u/]/ ;ljgon]
;f]Wof] æcfh ltdL aLraLrdf c:jfefljs lsg e}/x]sL 5\of} < lk|o <Æ
;ljtfn] ;ljgosf] sfFwdf 6fpsf]sf] ef/ /fVb} cfˆgf s]z /flznfO{ lkmFhfpFb}
;ljgosf] xft v]nfpFb} elgg\ ædnfO{ ca 8/ nfuL /x]sf] 5 ljGg", slxn] sfxLF
o:tf] nfUb5 ls dnfO{ ltdL b]lv w]/} 6f9f sf]xL tfGg vf]hL /x]5 b'ef{Uo jz o:tf]
eof] eg] ======== .Æ
jfSo k'/f x'g ;s]g ;ljtfsf] 3fF6L cj?4 eof], cfFvfaf6 t// cfF;' cfP .
;ljgo x8a8fof] . a8f] sf]dntfn] ;ljtfsf] cfFvf k'R5b} eGof] æ;lj eujfg
z+s/sf] of] gu/LDff u+ufhLsf] kljq lsgf/fdf xfd|f] hLjgsf] 8f]/L cfk;df afFlwg
uPsf] 5 . xfdLn] rfx]/ hfg]/ o:tf] ePsf] xf]Og . t;y{ o;nfO{ xl/sf] OR5f g}
dfg]/ b[9ljZjf; ;fy hLjgkydf nDsg' k/]sf] 5 . d ltdL xf} ltdL d x'F b'O{ eGg]
xfd|f] aLrdf ca 5}g / eljiodf klg xfdL Ps g} /xg] 5f}+ .Æ
æt}klg ==== . ;ljn] km]/L z+sf ul/g\ .Æ
æt}klgsf] k|Zg} 5}g k|f0f . ;ljgon] a8f] cfTdljZjf;sf ;fy eGof] .Æ hxfF
cTolws k|]d x'G5, ToxL+ g} cTolws z+sf / 8/ x'G5 . h;nfO{ dflg;n] w]/} k|]d
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
63
ub{5 To;} b]lv p;nfO{ w]/} vt/f klg o; sf/0f x'G5 ls Pp6f lagf csf{sf] hLjg
lg/y{s /xG5 Pp6fsf] cl:tTj csf{]df ;dflxt ePsf] x'G5 . 8/ t k|]dsf] ;Gtfg xf]
h;n] cTolws k|]d ub{5 To;n] Tof] cfTdLo k|lt xd]zf z+sfn' klg /xG5 .Æ
æz+sfn' /xG5 <Æ ;ljtfsf 7"n 7"nf cfFvfdf dxfg cfZro{sf] lrGx k|s6 eof]
.
æx]f ;lj . o;sf] cGoyf cy{ nufpg' x'Fb}g o;nfO{ t o:tf] a'em\g kb{5 ls
hlt w]/} z+sf k|]dLn] ub{5 To;n] Tolt g} w]/} k|]d klg t u/]sf] x'G5 . z+sf/lxt
k|]ddf t s]xL sdL x'Gf ;Sb5 .Æ
æo;sf] dtna xfdL b'j} Ps csf{ k|lt z+sfn' 5f}+ t <Æ
ælaNs'n 5f}+ . d c:ktfndf d[To'sf] ghLs k'Ug nfUbf ltd|f] dgdf c?
8fS6/x? eGbf a9L z+sf p7\of] xf]nf . d las'n ljZj:t 5' t/ klg ltdLnfO{ k|fKt
ug{df df sxL+ s'g} afwf t cfO /x]sf] 5}g elg d lg/Gt/ ;z+lst e}/xG5' .
jf:tjdf z+sf / k|]dsf] cGof]Gofl>t ;DaGw x'G5 .Æ
æclg k|]d / z+sf cGof]Gofl>t 5g\ eg] k|]dsf] kl/0flt cwf]ultdf x'g hfFb}g t
<Æ
æx'Fb}g, x'g} ;Sb}g .Æ ;ljgon] bfz{lgs efj JoQm ub{} eGof] æhLjgsf] r/d
nIo d[To' xf], To:t} k|]dk"0f{ ljsl;t ?k Tofu x'G5 / Tofusf] r/d nIo lj;h{g
x'G5 . cwf]ult t ta x'G5 ha k|]ddf Tofusf] ;§f nfe xflg, ;'v / b'vsf] efj
x'G5 cGoyf k|]d t kljq x'G5 .Æ
æxfd|f] k|]ddf s] To:t} kljqtf 5 / ljGg" .Æ
æu+uf h:tf] kljqtf 5 ;lj .Æ eGb} ;ljgon] ;ljtfnfO{ cfˆgf] sfvdf tfGof] .
;ljtfsf nxnxfpFbf s]z/flz ;Fu v]Nbf v]Nb} ;ljtfsff 7"n 7"nf cfFvfdf pDn]/
cfPsf] k|]dsf] dxf;d'Gb|df 8'afO{ lbof] cfkm'nfO{ . cgGt ulx/fO{, ljzfn / cGtxLg
cGtl/If h:tf cfFvfdf 8'Ab} plqb} / aUb} uof] . aUbf aUbf b'j} df}g, sxfF k'u] stf
k'u] yfx} ePg . ;ljtfnfO{ Ifl0fs r]tgf ta cfof] ha pgn] cfˆgf ;'Gtnfsf
sf]of h:tf /ftf /;Lnf t/ pGgdQ, km/km/fO{ /x]sf cfufdf tkfP h:tf tftf
cf]+7df ;ljgon] cfˆgf] cf]+7 /fVof] ta cln slt xnrn eof] t/ Tof] xnrnn] klg
ltgnfO{ emg dbxf]; kf¥of] b'j} hgf cflnuga4 x'Fb} uP b'O{ k|f0fn] dxfk|f0fsf] ?k
lnP h;sf ;fIfL cfsfzsf] rGb|df / dxflk|of u+uf dfq lyP .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
64
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
65
cWofo # -!_
;dosf] dlt s;}n] a'‰g ;Sb}g . ;do eGbf zlQmzfnL klg sf]O{ 5}g .
;dosf] rk]6fdf k/]/ g} /fd h:tf o'j/fhnfO{ rf}bx jif{ jgsf] si6 ef]Ug' k¥of],
;dos} k|efjn] ch'{g h:tf dxf/yL k/djL/nfO{ Ujfnfx?n] n'6] / ;dos} k|efjn]
s[i0f h:tfnfO{ ;fwf/0f Aofwfn] Pp6} jf0fn] xfg]/ df¥of] . /fhf /+ssf] ?kdf / /+s
/fhfsf] ?kdf kl/0ft u/fpg] sfd ;don] g} ub{5 . ;dosf] b[li6 jqm ePkl5
h:tf] ;'s} d g} x"F eGg]nfO{ e"Odf k5fl/Psf] / w'nf] rf6]sf] b]Vg ;lsG5 .
cfkm"nfO{ bfgjL/ 7fGg] ;j{lxt}ifL dxfgk/f]ksf/L hLj k|f0fgfysf] lgwg eof] .
6]nLu|fd ;a]/} agf/; k'Uof] . ;ljgosf] bz{g zf:qsf] c+ltdjif{sf] k9fO{df Jojwfg
k¥of] . pm t'?Gt ufpF hfg' kg{] eof] . ;ljgosL ;'v b'MvsL] dfq xf]Og sL hLjgs}
;fyL, cem hGd hGdfGt/sL ;fyL ;ljtfn] ;fy 5f]8\g] s'/} lyPg . b'j} hgf
agf/;af6 lxF8] /fte/sf] ofqf kl5 ef]nL kN6 ufpF k'u] . ufpFdf 7"nf] zf]ssf]
jftfj/0f lyof] . 5/ l5d]sL ufpFsf dflg;x?sf] lbge/L tftL] nflu /xGYof] .
k|f0fgfysf] u'0fsf] avfg la?bfjnL ;/x ufpFy] dflg;x?n] . sfh lqmofsf] ;dfKtL
kl5 lhdgbf/Lsf] x/lx;fa sfl/Gbfx?n] a'emfP . lhdLbf/Lsf] lx;fa t rf}k6 /x]5 .
lx;fa ubf{ x]bf{ t ;ljgosf cfFvfsf] cuf8L cFwsf/ 5fP em}+ eof] . ;do ;dodf
v8]/Ln] ubf{ kg{] u/]sf] vfB ;+s6nfO{ ;dfwfg ug{] ;Gbe{df k/f]ksf/L hLj
k|f0fgfyn] t ;fx"x?nfO{ C0f afkt hdLgbf/L g} a'emfO{ ;Sg' ePsf] /x]5 . dw]zdf
hUuf ;o ;jf;o ljuxf / kfNkfdf hDdf $)÷%) /f]kgL hUuf afFsL /x]5 . s'g
ls;fg cf;fdL;Fu lng'kg{] afFsL slt /x]5 Tof] sxL+ pNn]v g} gul/Psf] /x]5 t/
lbg'kg{] lx;fa b'?:t /x]5 . h] ePklg b'O{ efO{sf] nflu ;DklQ k|of{Kt /x]5 . ;f7L
;Q/L ljufx hlt Ps efO{ sf] lx:;fdf cfpg] /x]5 < Tolt hUufn] t u'hf/f x'g
ufx|f] x'g] eof] < k/Dk/fut v]tLsf] tl/sf, kfgLdf cfsfzLo lge{/tf, rsf{] dfnkf]t,
s[lif pTkfbgsf] g t s'g} ;Ifd ahf/ / g t s'g} plrt efpg}, gf]s/, sd}of,
x?jf, r?jf, b'lgofnfO{ lbg'kg{], sd{rf/L, g]tf ;anfO{ kfNg' kg{], s]xL kmh"n vrL{
klg ug'{ kg{] afWotf cflb tdfd To; a]nfsf sf/0f / l:yltx?n] eljiodf xf]lzof/L
k"0f{ sfd ug'{ kg{] cfjZostf b]lvof] . t/ bz{gsf] cWoog p;n] 5f]8\g g} ;s]g,
bz{g 5f]8\g ;s] klg ;ljtfnfO{ s;/L 5f]8\g] < ;ljtf cem Ps jif{ d]l8sn
sn]hdf a;]/ s]xL ljz]if cg'ej k|fKt ug{ rflxlGyg . lsgls g]kfn h:tf] cTolws
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
66
lk5l8Psf] u/La ;dfh / To;df a:g] bLgxLg /f]uLx?sf] ;]jfdf ljz]if of]Uotfsf]
cfjZostf lyof] . To;}n] cfjZos sfdx? lgK6fP/ cfdfnfO{ ;fGTjgf lbP/ pm km]/L
agf/; cfO{;s]sf] lyof] . ca b'j} hgfsf] ldngdf k|foM dw'/tf sf] ;fy} uDeL/tfn]
klg :yfg ln+b} u}/x]sf] lyof} . b'j}sf] cWoogsf] s]xL dlxgf dfq afsL lyof] . k/LIff
glhs} cfO{ ;s]sf]n] ;ljgoklg k|foM k9fO{df g} Jo:t /xGYof]+ . hg:t/df uP/
;]jfug{], uf]i7L / ljrf/ ;efx?df hfg] sfd nueu aGb lyof] . oxL Jo:ttfdf
k|foM b'O6fsf] ldng klg sd} x'GYof] t/ hlt If0fsf] ldng x'GYof] Tof] If0f b'j}sf]
nflu cgdf]n x'Gy] .
-@_
;f]djf/L cdfj:ofsf] lbg lyof] d]nfsf] eL8 ef8lyof] . d]nfsf] /ldtf x]g{ /
k'/fgf ;fyL efO{x? e]l6g] ;Defjgfn] ubf{ ;ljgon] cfh 3'Dg] sfo{qmd agfP/
;ljtfsf] 3/ uof] . ;ljtfsL sfG5L cfdf / sfG5f afa' klg 3/}df x'g'x'GYof] .
sfG5L cfdf t k|foM ToxLF a:g' x'GYof] t/ sfG5f afa' slxn] sfxLF dfq cfpg' x'GYof]
. sfG5f afa' clgn zdf{n] sf7df08f}df Pp6f :6Ln km}S6«L nufpg' ePsf] lyof] .
sf7df08f}+sf k'/ftg af6f3f6f sRrL lyP . /fd|f] ahf/sf] ljsf; e};s]sf] lyPg .
pBf]u wGbfx? gu0o dfq lyP t/ clgn zdf{n] ;+of]un] ;;'/fnLaf6 lgs} wg
kfPsfn] / ;;'/fsf] b'O{6L dfq 5f]/L dWo] sf+5L 5f]/Lsf] ljjfx pgL;Fu ePsf] x'Fbf
;;'/fsf] pgLdfly ljz]if cg'u|x /x]sf] lyof] . kmn:j?k pgL ca w]/}h;f] ;;'/f;Fu
sf7df08f}df a:by] / ;;'/fsf] b[li6n] sf7df08f}+nfO{ eljiosf] /fd|f] Jojl:yt
gu/sf] ?kdf b]lv/x]sf]n] ;;'/fs} of]hgfn] Pp6f :6Ln km}S6«Lsf] :yfkgf u/]sf lyP
/ /fd|f] rn]sf] klg lyof] . ;ljgonfO{ b]v]/ :jfut u/] em} æj]nsd h]G6nd}gÆ eg] .
;ljgon] klg gd:sf/ ub{} æslxn] kfNg' eof] Æ elg ;f]Wof] .
ælxhf]dfq cfO{ k'u] . ;f]djf/L cfdfj:osf] u+uf :gfg ug{] a8f] OR5f eGb}
;ljgonfO{ tvtdf a:g] 7fpF ldnfpg yfn] . ;ljgosf] cfjfh ;'g]/ ;ljtf klg
sf]7faf6 aflx/ cfO{g . b'O{ z/L/ cfd'Gg] ;fd'Gg] eP, cfFvfdf cfFvf k/], d'6'sf] tf/
cfk;df hf]l8P b'j} x[bo hf]8 hf]8n] w8\s], Ps} kn cyjf Ps} If0fsf] ;do, ;do
g} 6Ss /f]lsof] . t/, tTIf0f b'j}nfO{ cfˆgf] kl/l:yltsf] af]w eof] . ;ljtfsf uf]/f
uf]/f xftsf uf]n snfO{sf nfdf nfdf b; cf}+nf hf]l8P ægd:t]Æ .
clejfbgsf] k|ltpQ/ lbFb} ;ljgon] tvtdf a:b} eGof] æclg t sfG5f a'jf
d]nf x]g{ t hfg' k¥of], cfh d}n] cfˆgf] k9fO{ aGb u/]/ lxF8]sf] 5' .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
67
æd]nf x]g{ t vfgf vfP/ hfg' s:tf] x'G5 <Æ clgnn] k'/f pQ/ lbg gkfpFb}
;ljtfn] elgg\=.
æbf]sfgbf/x?n] >fknfg x} >fknfg\ .Æ7§f ub{} ;ljgon] eGof] æagf/;sf
srf}8L / agf/; /fd e08f/sf] ld7fO{, oL ;a} s:sf nflu x'g\ <Æ
æt/ d}n] vfgf t ksfO{ ;s]sL 5' .Æ ;ljtfn] elgg\ .
æcfh d t j|t 5' ltd|f] klg t a|t xf]nf lg <Æ
ælogLx?sf] j|t 5 æo;k6s clgnn] pQ/ lbb} eg] æt/ d cN;/sf] /f]uL
ePsf]n] pkjf; ug{ ldNb}g To;}n] d]/f] nflu hfpnf] ksfO{ lbPsf 5g\ Ps} l5g\ a;
afa' ;Fu} hfpFnf x}Æ eg] .
;ljtfn] a'9fnfO{ hfpnf] k:sL lbOg\ / ;ljgosf] ;fd'Gg] Kn]6df a/kmL / kfgL
NofO{ /fvL lbOg\ . ;ljgon] Ps 6'qmf a/kmL p7fof] vfof] / kfgL vfFb} csf{] 6'qmf
tkm{ ;ljtfnfO{ ;+s]t u¥of] . ;ljtfsf cf]+7df dw'/ d':sfg km}lnof] ;'Gb/ xft
cuf8L a9] . Kn]6af6 akmL{ p7fPsf] Ps} If0fdf cfwf 6's8f ;ljgosf] d'vdf v'jfO{
cfwf cfˆgf] d'vdf /flvg \ . b'j} xfF;] b'j} dUg eP of] 36gf / efj a'9Ln] sf]7f
leqaf6 b]lvg\ a'9fnfO{ yfx} ePg5 . a'9Lsf] nflu of] s'g} gf}nf] s'/} lyPg . pgn]
dfq s] pgsf h]7fh' / h]7fgLx? ;a}n] a'emL;s]sf lyP .;a}n] a]nf avtnfO{ kvL{
/x]sf lyP .
clgnn] vfgf vfO{ ;s]kl5 ;ljgo ;ljtf / clgn cflb ;a} d]nf x]g{ lxF8] .
d]nfdf Psflt/ 7"n 7"nf bf]sfg, dx+uf ;fdfg, gf]6sf la6f af]s]sf u|fxs b]lvGy]
eg] dfgj ;dfhs} nflu b'Mv ?kdf /x]sf tdfd cGwf, n'nf nu8f, ckfË,
d/gRof;], levd+ufx?sf] nfd nfu]sf] lyof] . Ps k};f Ps d'¶L cgfhsf] nflu
bLgxLg :j/n] cfjfh nufO{ /x]sf lyP .
æcsf{] nfOgdf hfpmF of] t a8f] p/fl7nf] 7fpFdf cfOP5 .Æ ;'gLnn] eg] .
æjf:tljs ;+;f/ oxL t xf] a'jf .Æ ;ljgon] a'9fsf] hjfkm lbFb} ;ljtf tkm{ x]b}{
eGof] æltd|f] ;]jfsf] sfo{ If]q klg o:t} x'g' kb{5 . xf]Og / ;lj <Æ
æxf] laNs'n ;xL xf] laGg" .Æ g]kfndf d]/f] sfo{ If]q o:t} k|f0fLx?af6 z'? x'g]5
. ;'b"/ kxf8df /f]u / ef]sn] sxln /x]sf cf}ifwLsf] cefjdf vl6ofdf v'§f /u8L
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
68
/u8L d[To'nfO{ kvL{/x]sf, o:t} o:t} /f]uLx? . ;ljtfsf cfFvfdf 7"nf] ;kgf / b[9tf
lyof] .Æ
æd klg ;lj . oyf;Dej ;dfh;]jfdf nfUg] 5', ltd|f] sfFwdf sfFw ldnfO{ ltd|f]
;xof]u ug{]5' .Æ ;ljgon] b[9tfsf ;fy eGof] .
-#_
agf/;sf] Kn]6kmfd{ g+= rf/df v8f lyof] PS;k|]; 6«]g . uf8L 5'6\g] ;do x'g
nfu]sf] lyof] . ;ljgo s]xL ;fyLx?sf ;fy sfZdL/ hfg nfu]sf] lyof] . kfls:tfg–
ef/t b'O{ u0ftGq aGg] a]nfdf c+u|\hx?n] sZdL/ /fHonfO{ oyfl:yltdf :jtGq 5f]8L
lbPsf lyP . o;sf] kmfObf p7fP/ kfls:tfgn] sfZdL/df d'lZndx?sf] afx'Notf
x'Fbf sfZdL/ kfls:tfgdf ldNg' k5{ eg]/ bafj lbFbf /fhf xl/ l;+x gdfg]sf]n]
pu|jfbLx?åf/f lx+;s 36gf 36fpg] sfd e}/x]sf] lyof] . /fhf x/L l;+xn] pu|jfb;Fu
lgK6gsf] nflu ef/t;Fu ;xfotf dfu]sf lyP . kmn:j?k ef/tLo ;]gf t sflZd/df
uPs} lyof] tf klg ;fdflhs ;]jfsf] If]qdf gjo'js :jo+ ;]jsx?sf] ax't} vfFrf]
lyof] . sfZdL/df cfuf] an]sf] lyof] . pu|jfbLx?sf] 3';k}7, lx+;f / sfZdL/ leq}sf
ljleGg :jfy{ ePsf ljleGg u'6x? cfk;df u[xo'4sf] l:yltdf lyP . To:tf] If]qdf
hfg] sfd sd vt/gfs lyPg t} klg ef/tLo /]8qm; ;f];fO6Ln] ljleGg ljZj
ljBfnoaf6 Voflt k|fKt sd{7 o'jf 5fqx?nfO{ of]ubfg ug{] ckLn u/]sf] x'Fbf
agf/;af6 klg Pp6f 6f]nL hfFb} lyof] . h;sf] g]t[Tj ;ljgosf] xftdf lyof] .
:jo+;]ljsf o'jtLx?n] klg hfg] OR5f JoQm u/]sf lyP t/ s]Gb|n] :jLs[lt lbPg .
czflGt / cfuf] an]sf] 7fpFdf gjof]jgfx?nfO{ s;/L xf]ldlbg] <
oxL 6f]nLnfO{ tdfd ;fyLx?n] ljbfO{ ug{ cfPsf lyP . ;ljtfsf] nflu t of]
ax't} 7"nf] k/LIffsf] 38L lyof] czflGt / b'vL jftfj/0f st} 5 / cfkm"af6 s]xL u/]/
zflGt / ;'v k'¥ofpg ;Sg] cj:yf klg /x]5 eg] cfkm'n] ;Ifd pBd gug'{
dfgjtfk|lt g} ck/fw xf] eGg] b[9 wf/0ff /fVg] ;ljtfn] ToxLF wf/0ff ;fsf/ kfg{
u}/x]sf] ;ljgonfO{ ghfpm eg]/ /f]Sg] s;/L < ;ljgon] uf8Ldf ‰ofnaf6 6fpsf]
aflx/ lgsfn]/ a;]sf] lyof] . ;ljtfn] c>'k"l/t cfFvfn] x]b{} lyOg\ . s] eGg' / s] g
eGg' . æcfˆgf] v"a x]/ ljrf/ /fVg' x} ljGg" Ps lr¶L /f]h} n]Vg' x} .Æ Tolt dfq eGg
;lsg\ pgn] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
69
æltdLklg cfˆgf] Vofn /fVg' xfdL t Ps cfwf dlxgfdf lkmtf{ cfO{ xfN5f}+ .Æ
;ljgon] eGof] .
b'j} b'vL lyP, lrlGtt lyP / kLl8t lyP . uf8L] ;L6L lbP/ Kn]6kmfd{df lj:tf/}
lxF8\g yfNof] . lj5f]8sf ;dodf x[bosf] j]bgf lgl:sPsfn] b'j}sf cfFvf /;fP
;ljtfn] t cfF;' yfDg ;lsgg\ ufnfdf hnwf/ eof] ;ljgosf] cfFvfaf6 klg b'O{
yf]kf cfF;' v:of] . km]/L e]6f}+nf eGg] ljbfO{sf] d'b|fdf b'j} tkm{af6 xft xlNnP xlNnb}
/x] uf8L cfFvfsf] kx'Fr b]lv ax't 6f9f e};s]sf] lyof] t} klg ;ljtfsf] xft xlNnPs}
lyof] oyfjt, oyfjt, xft tn ta dfq em¥of] ha afbnn] pgsf] gf8L ;dft]/ 3/
hfpF eGof] .
-$_
/]8qm;sf sfo{stf{x? 3fon / kLl8tx?sf] p4f/df nfu]sf lyP, lbge/
cTolws Jo:ttf x'GYof] . pgLx?sf] vfg] a:g] s'/f a]7]ufg x'g uPsf] lyof] lbg
slxn] laTYof] / /ft slxn] z'? x'GYof] / slxn] vtd x'GYof] s]xL yfx x'Fb}gYof] . Ps
cfwf dlxgfsf] nflu dfq eg]/ cfPsf]df of] bf]>f] dlxgf klg laTg yfn]sf] lyof] t/
czflGt /f]lsg] gfd} lyPg . o;} aLrdf /fhf xl/ l;+xn] sfZdL/ /fHo ef/tdf
ljnLg ePsf] 3f]if0ff u/L ;Qf ef/t ;/sf/nfO{ ;'DkL lbP . ca t ef/t /
kfls:tfg b'j}n] sfZdL/nfO{ cfˆgf] lgoGq0fdf lng k|ToIf ;+3if{df pq] . kl/0ffdtM
5fkfdf/ o'4, u'l/Nnf o'4 h:tf tdfd czflGtdo sfd x'g yfn] h;n] ubf{ ;ljgo
hxfF lyof] ToxLF cNem\of] a/vL km'sfpg hfg klg kfPg . k/LIffsf kl/0ffdx? cfO{
;s]sf lyP . p;n] ;ljtfnfO{ 3/ hfg lr¶L n]lv;s]sf] lyof] / cfkm" rfF8} g} ;do
lgsfn]/ cfpg] egL ;s]sf] lyof] . ;ljtfsf] km]/L lr¶L cfof] . ;ljgosf] cfdf ca
a'9L e};Sg' ePsf] 5, a'xf/L ge}sg 3/ grNg] eof] . To;}n] kfNkfdf ;'gLn zdf{;Fu
lr¶L kq / k'/f]lxtx? dfkm{t ljjfx dlª\;/df x'g] lglZrt e};s]sf] va/ klg cfof] .
k|ltpQ/df ;fyLx?n] ;ljtfnfO{ sfZdL/af6 clu|d awfO{sf] tf/ k7fP . ;ljgon]
cfˆgf] ;ljnfO{ w]/} w]/} Kof/ / :g]x ;lxt kfNkf nfUg] cfu|x u/L k7fof] t/ ;ljtfn]
b'j}hgf ;Fu} :jb]z lkmtf{ x'g] lh2L u/]/ agf/;d} a;]/ Ps Ps kn cfˆgf] ;ljgosf]
cfzfdf k|ltIffdf latfpFlyg\ . hf]lugL xf]Og j}/flugL ePsL lyOg\ ;ljtf .
-%_
cS6"a/sf] k|yd ;Ktfx;Dd o'4lj/fd x'g] eGg] s]xL cfzf aGof] . o;} aLrdf
lbg /ftsf] ysfO{n] r"/ ePsf] d:t lgb|fdf ;'s]sf /]8qm;sf sfo{stf{x?nfO{
pu|jfbLx?sf] Pp6f ;+u7gn] ckx/0f u/]5 . cGt/f{li6«o :t/df g} lgGbgLo of] va/
rf/}lt/ km}lnof] . ;/sf/L / ;fdflhs :t/df pu|jfbL ;+u7gsf] ax't} lgGbf eof] /
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
70
aGbLx?nfO{ d'St ug{ ckLn eof], t/ pu|jfbLx?n] s;}sf] cg'/f]w dfg]gg\ . /]8qm;
h:tf] kljq sfo{sf] sfo{stf{x?nfO{ aGws agfP/ cfˆgf] s'/f dfGg ;/sf/nfO{ afWo
ug{ vf]Hbf ;/sf/ lsg dfGYof], p;n] ;}lgs sf/afxLdf tLj|tf NofO{ lbof] .
pu|jfbLx? n's]/ a;]sf] u'kmfdfly ;}lgs sf/afxL x'Fbf pu|jfbLx? kxf8} kxf8df
stf x/fP stf uP yfx ePg t/ pgLx?n] aGbLagfPsf dflg;x? eg] u'kmfdf klg
km]nf k/]gg\ . b'O lbg;Dd Jofks vf]htnfzsf] qmddfdfly rLn p8]sf 7fpFx?df
x]bf{ /]8qm;sf tdfd sfo{stf{x?sf] Ift ljIft nfz 6f9f–6f9f 3f6Lx?df km]nf k¥of]
.
ha of] va/ /]l8of] / ;dfrf/ kqdf uof] / agf/;af6 uPsf] 6f]nLsf] sf]xL
klg hLljt 5}g eGg] lglZrt e};s]sf] va/ ha agf/; k'Uof] ta t afbn xf]Og
cfsfz} v;] h:tf] eof] . k"/} agf/;df sf]nfxn, xf]xNnf, ljb|f]xsf :j/, gf/f, h'n';
;a} z'? eof] t/ ;ljtf < ;ljtf xf]zdf sxfF lyOg\ / ljGg" ljGg" eg]/ b'O{ k6s
dfq lrRofO{g To; kl5 a]xf];\ . clxn] c:ktfndf pgL rf/ lbgsf] a]xf];Ldf l5g\ .
k|f]km];/x?sf] bf}8w"kn] ;ljtfsf] z/L/df k|f0f /x]sf] :ki6 af]w x'Fb} uO /x]sf] lyof] .
o; cjlwdf afbnaf6 h] x'g ;SYof] x/ ;Dej ;]jf u¥of] . p;sf] k|]d / ;fGTjgfsf
zAbx?n] b'MvnfO{ kf/ ug{] ;ljtfsf] nflu k'n aGb} uP .
;ljtfsf] hLjg cfsfzaf6 v:g nfu]sf] zLtsf] yf]kf h:tf] ePsf] lyof] .
jfo'd08nn] afbnsf] ue{af6 kfgLsf] yf]kfnfO{ tfg]/ tn k[YjLlt/ x'TofO{ lbPsf]
lyof] . Tof] yf]kf kmf]x/d}nfsf] y'k|f] dfyL v:g] xf] ls < u'nfasf] km"n dfly kg{] xf]
ls < cyjf dxf;d'b|df d'v vf]n]/ a;]sf] zLkdf em/]/ df]tL aGg] xf] ls < yf]kfnfO{
s] yfx < ljlwsf] ljwfg hxfF k'¥ofpF5 k'Ug} k5{ . d yf]kf] x'g rfxGg dnfO{
cl:tTjsf] cfjZostf 5}g . km]/L afbn agfO{ b]p d]/f] cl:tTj d]6fO{ b]p d tn
hfg rfxGg, dnfO{ ljnLg kf/L b]p t/ cb[Zo kydf gk7fO{ b]p eg]/ eujfg;Fu
hlt k|fy{gf u/]klg cfˆgf] cl:tTj ;dfKt kfg{ dflg; sltsf] ;Ifd 5 / < 3/
kl/jf/ Oi6ldq, ;dfh lo ;a} d[To'sf] d'vdf hfgdf afws g} t x'G5g\ . ;a} yf]s
cfkm"n] rfx] h:tf] x'G5 sxfF < cem oL ;a} tTjx? dfly csf{] tTj xf] ;do, x[bosf]
Aoyf ?kL 3fpsf] ;a eGbf 7"nf] dnd xf] ;do .
jif{ e/Lsf] lbg / /ftsf] ;]/f]km]/f]n] ;ljtfsf] Joyf j]bgf s]xL c+zdf 36fof] .
ef]hg j:qsf] xf]; /xg yfNof] . vfgf kfgL t k/} /xf]; cfˆg} skfn gf]Rb}, 6fpsf]
k6ls+b},?Fb} s/fpFb} kfulngL em}+ lxF8\g], df}sf 5f]kL cfTdxTofsf] nflu bf}8g] /
kl/jf/sf dflg;n] kqm]/ Nofpg], 3/L3/L pgL d'5{f kg{] h:tf] l:ylt ca /x]sf] lyPg
. ;ljgosf] cfdf ozf]bfb]jLn] cfˆgf] o'jf 5f]/fsf] d[To'sf] b'Mv la;{]/ ;ljtfnfO{
efUo / sd{sf] dLdf+;f ub{} w]/} lbg b]lv cfˆgf] ;+/If0fdf /fv]sLn] xfntdf s]xL
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
71
;'wf/ cfpFb} u}/x]sf] lyof] . pgL ;ljtfsf] st{Jo af]wsf] k|]/0ff >f]t ag]sLn] ;ljtf
cfˆgf] 1fg / zLk k|lt pGd'v x'Fb} uPsL lyOg \, ;'sL;s]sf] lj?jfdf gofF sf]lknf
cfpg s]xL cfzf b]lvPsf] lyof] .
;ljtfsf] lrGtfhgs cj:yfsf] va/ kfP/ ozf]bfb]jL b'O dlxgf b]lv
tfg;]gsf] cfˆgf] 3/df lyOg \ . clxn] klg ;ljtf ;]tf] n'uf nufPsL e'Odf u'Gb|Ldf
6fpsf] tn u/]/ lrlGtt / zf]s d'b|fdf a;]sL lyOg\ . ozf]bf b]jL klg x[bodf
bgbgL anL /x]s]f cfˆgf] xbosf] HjfnfnfO{ dflyNnf] dgn] zfGt kfb{} ;ljtfnfO{
;fGTjgf / gofF hLjgsf] k|]/0ff lbFb} lyOg\, ;ljtfsf] s'g} ;dodf lrQ a'em]sf] h:tf]
d'vd'b|f b]lvP klg tTsfn dxfzf]ssf] sfnf] afbnn] 9fsL lbGYof] / pgL km]/L
czfGt b]lvg yflNyg\ o;} ;Gbe{df tdfd k|Zgx? uly{g / ozf]bfb]jLn] e/;s
cfˆgf pQ/af6 pgnfO{ zfGtkfg{] x/;+ej k|ofz ub{} hflGyg .
æclg cfdf . 6fpsf] p7fP/ Ps k6s cfFvf e/L cfF;'n] ozf]bf b]jLsf] d'vdf
x]/]/ k|Zg ul/g\ æefUo g} 7"nf] xf] / sd{ s]xL xf]Og eg] t ;a} csd{0o x'g' kg{]
lyof] cyf{t\ >[li6 g} 7Kk x'g] lyPg / cfdf <Æ
æefUo / sd{ . 5f]/L dnfO{ hxfF;Dd nfUb5 b'j}df ax't} ;"Id cGt/ 5 . Pp6}
cj:yfdf /x]sf Ps ;dfg ;fwg ckgfPsf b'O{ JolQm dWo] slxn] sfxLF Pp6f JolQm
nIodf k'Ug ;kmn ePsf] x'G5 csf{] c;kmn ePsf] x'G5 eg] slxn] sfxLF a]Unf a]Un}
af6f] / 5'§f–5'§} ;fwg ckgfPsf JolQmx? Ps ;dfg nIodf k'Ug ;kmn ePsf
x'G5g\ . of] k|df0fn] efUosf] 7"nf] e"ldsfsf] ;dy{g ub{}g / 5f]/L <Æ
æt/, cfdf gbLdf e]n cfpg] ;Defjgfsf] sNkgf u/]/ gbL t6df a:g]x?n]
e]nb]lv aRg klxn] g} gbLsf] kfgLnfO{ cGo If]qdf afF8\g], gx/ agfpg], 3/df df6f]
kf6\g] pmrf kfg]{ cflb sd{ ul/g' x'Gg t <Æ
ælaNs'n ug'{ kb{5 . d}n] eg]s]f oxL xf] ;"Id cGt/ .Æ ozf]bfb]jLn] :ki6 kfb{}
elgg\ æaf9L b]lv aRg k"j{ tof/L ug{} kb{5 of] xf] dflg;sf] sd{ t/ x/ ;Dej
tof/Lsf afjh"b klg olb e]nn] /Iff x'g ;s]g eg] Tof] xf] efUo .Æ
æolb d / ljGg" b'j} cfbz{jfbL gePsf] eP d]/f ljGg" dfgjtfsf] gfddf lsg
cfˆgf] cfx'lt lbg k'Uy], d}n] lsg /f]lsg, cfbz{ dfq asjf; xf] eg]/ lsg eGg
;lsgÆ eGb} ;ljtf km]/L ?g nflug\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
72
æcfbz{df hLjgnfO{ 9fNg] / hLjgz}nLnfO{ cfbz{do agfpg] ;fx; ax't} sd
dflg;df x'G5 . To:tf zf}o{jfgsf] hggL x'g] cj;/ sd}n] kfpF5g\, cfbz{ljxLg
hLjg t kz'sf] hLjg xf], gfgL .Æ
æcfbz{sf] nflu d[To' g} j/0f ug{ k'Ug' plrt x'G5 t cfdf < kf}8L v]Ng g}
ghfGg] dflg; dxf;d'Gb|df xfd kmfN5 eg] To;nfO{ b';fx; cyjf cfTdxTof eGbf
a9L c? s] eGg ;lsG5 <Æ
æd[To' . ltdLn] d[To'nfO{ eofjx cyjf b'vb kl/0flt 7fGb5\of}+ . d[To' eobflogL
xf]Og lk|of x'G5], cz'e xf]Og z'e x'G5], cd+unsfl/0fL xf]Og d+unsfl/0fL x'G5],
lj5f]8sf] ;GWof xf]Og ldngsL piff x'G5], ljWj+zsf] kl/rfl/sf xf]Og, lgdf{0fsf]
k|lqmof x'G5] / c>'sL s[Tof xf]Og d':s/fx6sf] b]jL x'G5] . hLjg xd]zf d[To' tkm{ g}
cu|;/ e}/xg] x'gfn] d[To'sf] cEof;sf] gfdnfO{ hLjg elgG5 . cfTdf cd/ x'G5
To;sf] gfz x'Fb}g . d[To'kl5 o;n] csf{] z/L/ 5fGg] ub{5 . b';fx;sf] hxfF;Dd s'/f
5 Tof] t ug{} kb{5, sf}nDj;n] b';fx; u¥of],jf:sf]l8ufdfn] b';fx; b]vfof], ufFwL,
lx6n/ ;a} b';fx;L g} t x'g\ . o;nfO{ cfTdxTof eGg ldN5 t < b';fx;df ls t
;kmntf ls t d[To' b'O{ dWo] Ps yf]s t cjZo x'G5 / oL b'j} yf]s kmnbfoL
sNof0fsf/L g} t 5g\ .Æ
ædflg;sf] hflt s] To:tf] jLt/fuL x'g ;Sb5 t <Æ
æx'g g;s] / t xf] of] ;dfhdf b'v} b'Mv b]lvPsf] 5, b'Mv t Pp6f cg'e"lt
dfq xf] . h'g s'/f lxhf] xfdL;Fu lyPg / cfh kfOof] eg] of] lglZrt 5 ls ef]nL
Tof] kbfy{ Tof] j:t'n] xfdLnfO{ 5f]8]/ hfg]5 olb Tof] j:t'n] xfdLnfO{ 5f]8\g ;s]g
eg] afWo eP/ xfdLn] To;nfO{ 5f]8L lbg' kg{]5 rfx] cfTdt[lKt eP/ pk]Iffsf] efj
hfu]kl5 5'6f];\ jf cGo sf/0fn] xf];,t/ 5'6\g' t 5 . s'g} xfntn] klg Tof] kbfy{ /
of] z/L/sf] ;Dks{ 5'6]g eg] d[To'n] ;Dks{ 5f]8\fO{bLO xfN5 . lsg yfx 5, 5f]/L <
;ljtfn] cxF yfx 5}gsf] efjdf d'G6f] xNnfOg .
æk[YjL dfq xf]Og, ozf]bf b]jLn] s'/f cuf8L a9fO{g æ;Dk"0f{ a|Dxf08df O{Zj/Lo
;Qf afx]s cGo s'g} klg rLh j:t'sf] :j?k lr/:yfoL /xg} ;Sb}g . kl/jt{g
cjZoDefjL 5 . cfhsf] cj:yfdf ef]nL kl/jt{g lglZrt 5 . o;sf] ckjfb gbL,
kxf8, ;d'b|, ;"o{, rGb|, tf/f s]xL klg / sxLF 5b}5}g . k|s[ltsf] c6n lgod oxL xf]
o;nfO{ x[bo+ud ug{ ;lsG5 eg] b'Mvsf] Hjf/ b]lv dflg; aRg ;Sb5 .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
73
æta, ha efUo / >[li6sf] lgod cg';f/ kl/jt{g cjZoefjL 5 eg] st{Jo /
cst{Josf] t k|Zg} cfPg, xf]Og cfdf <Æ
æxf]Og, To;f] xf]Og, >Ldbeujb\uLtfdf >Ls[i0fn] cfkm"nfO{ hutsf] stf{wtf{
;a} eg]sf 5g\ t/ st{Jo dflg;n] ug{} kb{5, st{Jo ug'{ klg dflg;sf] k|s[lt xf],
To;}n] s[i0fn] d}n] klg st{Jo sd{ ug{} kb{5 eg]sf 5g\ . st{Jo ;'Joj:yfsf] k"/s
xf] . cst{Jo s'Joj:yfsf] hgs . To;}n] dflg;n] a8f] a'l4dfgLsf ;fy st{Josf]
rog ug'{ kb{5 . lgliqmotf t >[li6sf] s'g} kbfy{, oxfF ;Dd ls 9'+ufdf klg 5}g .Æ
æd[To' / kl/jt{g s] k|s[ltsf zf:jt lgod x'g\ t <
æb'O{ xf]Og k|s[ltsf kf+r j6f c6n lgod 5g\ . klxnf] lgod t kl/jt{g g} xf]
h;sf] kmn:j?k hGd kl5 d[To', d[To' kl5 hGd, ;'v kl5 b'Mv, b'Mv kl5 ;'v, oz
kl5 ckoz, ckoz kl5 oz, wgf9\otf kl5 lgw{gtf, lgw{gtf kl5 wgf9\otf o;
k|sf/ j[Qfsf/ 3'Db5g\ h;/L lbg / /ft 3'dL /x]sf 5g\ . bf]>f] lgod, cfTdf ch/
cd/ / ckl/jt{gzLn 5 . t];|f] lgod, pTklQ, kfng / k|no hGd, hLjg / d[To'
;+;f/sf] ;To lgod xf] . rf}yf] xf] sd{ cg';f/sf] kmn, oyf ljp tyf lj?jf .
ædflg;sf] st{Jo s:tf] x'g'kb{5 <Æ ;f]lwg\ ;ljtfn] .
æwd{df cfwfl/t .Æ
æwd{ s] xf] <Æ
hf] wf/0f ug{ of]Uo 5 Tof] wd{ xf] .Æ
æd[To' wf/0f ug{] of]Uo x'Fb}g <Æ
æd[To'sf] wf/0f xf]Og j/0f ul/G5 .Æ
æo;df cGt/ s] 5 <Æ
æwf/0f ug{] s'/f ljj]sdf cfwfl/t 5 t/ j/0f eGg] s'/f wfld{s cf:yf /
cWofTd k|ltsf] ;dk{0ftf xf] .Æ
æst{Jo / wd{df lj/f]w eof] eg] s;sf] kIf lng] <Æ
æoL b'j}df lj/f]w 5}g . b'j} Ps l;Ssf b'O{kf6f x'g\ .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
74
ædg / ljj]sdf lj/f]w eof] eg] <Æ
æljj]s sf] .Æ
ælsg <Æ
æljj]s 1fgdf k'Ug] v'8\lsnf] xf] t/ dg t[i0ffsf] afxs xf] .Æ
æ1fgsf] afxs cyf{t ljj]s, dgsf] afxs cyf{t\ t[i0ff eGbf lgj{n lsg x'G5
<Æ
ælbgsf] k|sfz eGbf /flqsf] cFwsf/ uf9f g} t x'G5 <Æ
æo;sf] sf/0f s] xf]nf <Æ
ædg / t[i0ffn] ef}lts cfzlQm af]s]sf]n] ef/L x'G5, eg] 1fgn] ;"Id tTjnfO{
af]Sg] x'gfn] xNsf x'G5 . u?Ëf] j:t'n] xNsf j:t'nfO{ yLr]/ tn bafO{ lbG5 t/, tn
ba]sf] xNsfkgdf phf{ 5 eg] s'g} g s'g} ?kdf aflx/ g cfO{ 5f]8\b}g .Æ
æVj} d}n] t s]xL a'‰g ;sL /x]sL 5}g cfdf <Æ ;ljtfn] b'j}xftn] 6fpsf] lyRb}
elgg\ .
æs'g} af6f] g b]lvg] ePkl5 dxk'?ifx?sf] egfO{nfO{ cfwf/ agfpg' kb{5 gfgL .
To;af6 hLjg k'gM kl/rflnt x'G5, ;xL lbzfaf]w klg x'G5 .Æ ozf]bfb]jLn] ;fGTjgf
lbFb} elgg\ .
æjt{dfg ;dodf d}n] s] ug'{ kg{] x'g cfpF5 .Æ
æw}o{ wf/0f ug'{ g} klxnf] r/0fsf] sfd xf] .Æ t'n;Lbf;n] /fdfo0fdf n]Vg'
ePsf] 5 ls w}o{, wd{, ldq / kTgLsf] k/LIff ;+s6sfndf x'G5 . t;y{ efUosf] b]g
O{Zj/sf] OR5f / >[li6sf] c6n lgod dfg]/ klxn] w}o{ wf/0f u/ clg ljj]snfO{
k|HHjlnt u/]/ cfˆgf] ;f}o{ / zLknfO{ b'vLhgsf] ;]jfdf ;dlk{t u/L b]p o;af6
xfd|f] ljGg"sf] cfTdfnfO{ dxfg ;Gt'li6 k|fKt x'g]5, p;sf] cfTdfnfO{ b'vL k'¥ofP/ s]
xfdLn] To;sf] cfTdf ;+u cGofo ul//x]sf 5}gf}+ < o; k6s ozf]bf b]jLsf] k|Zg eof]
<Æ
;ljtf b'Mv / cfZro{ ldl>t efjn] ozf]bf b]jLsf] d'vdf x]g{ nflug\ . Pp6f
gofF k|sfz cfFvfsf] ;fd'Gg] cfnf]lst x'g yfNof] . ljGg"sf] OR5f < xf] t, slt
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
75
cfzfjfg lyP d b]lv, o:tf] c:ktfn vf]Ng], o:tf] Joj:yf ldnfpg], /f]u pGd"ng
ug{], 6f9f 6f9f ufpFx?df uP/ SofDk v8f ug{],hgtfsf] ;]jf ug{] . slt xf] slt
sNkgf . ;ljtfsf] ;fd'Gg] ;ljgosf] cg'xf/ emNnnL cfof] cfFvfsf] ;fd'Gg] gfr]sf]
cg'xf/n] d'6'nfO{ l5ofl5of kfg{ yfNof], cfFvf cfFz'n] el/P t/ tTsfn w}o{n] ;fy
lbof] Pp6f gofF hf]z, gofF efjgf, cfˆgf] nflu gePklg cfˆgf] ljGg"sf] nflu a+fRg
gofF pT;fx / cfTdljZjf; emlNsof] d'vdf . d'vd'b|f s7f]/ x'Fb} uof], xftsf d'¶L
ldlrP, 7"n 7"nf cfFvf km}lnFb} uP, cf]+7 km/km/fP ltd|f] OR5f ltd|f] ;+sNk d k"/f
ug{]5' ljGg" . ltd|f] cfTdfnfO{ cfhLjg b'vL x'g lbg] 5}g . ;]jf, ;]jf dfq d]/f]
hLjgsf] a|t eof] dnfO{ zlQm lbg' d]/f] lk|otd zlQm ===== .
-^_
;ljtfsf] hLjg qmd Jojl:yt x'Fb} uPsf] lyof] . ca pgL 8fS6/ lyOg pgsf]
SnLlgs pgsf /f]uL g} pgsf hLjgsf s]Gb| laGb' lyP . kfNkf dfq xf]Og 5/
l5d]sL s}of}+ lhNnfdf pgsf] ;x[botfsf] hlt rrf{ lyof] Tolt g} pgsf] of]Uotfsf]
klg rrf{ lyof] . /f]uLnf+O{ 5f]O{ lbPkl5 /f]uL 7Ls x'G5 eGg] cfd rrf{ z'? ePsf]
lyof] . To;}n] /f]uLsf] eL8 tfg;]gdf a9\of] . aL;f} ztfAbLsf] dWodf g]kfndf
8fS6/sf] ;+Vof cf}+nfdf ulgg ;lsGYof] eg] dlxnf 8fS6/ < g]kfnsf] u|fdL0f
c+rnsf] nflu Pp6f sf}t"xnsf] ljifo lyof] . cem} ltgsf] of]Uotfn] zx/L
/f]uLx?nfO{ klg cfslif{t ub{} uof] . ltgsf] gfd rf}tkmL{ ljVoft x'Fb} uof] .
pgsf] sfG5f afa'sf] s'g} ;Gtfg lyPgg\ t/ sf7df08f}+sf] :6Ln km}S6«Laf6
pgn] lgs} wg sdfO{ ;s]sf lyP . clxn] pgn] ;fa'g km}S6«L klg vf]n]sf lyP
h;af6 lbg bf]Aa/ /ft rf}Aa/ eg] em} ltgsf] cfdbfgL e}/x]sf] lyof] . t/,
;GtfgxLg ePsf] sf/0faf6 cfˆgf] bfO{sf] Pp6f 5f]/f cg"knfO{ cfˆgf] wd{k'q
agfOPsf lyP / :6Ln km}S6«L ;ljtfsf] gfddf ul/ lbPsf lyP . lbbL efO{ sfG5f
a'jfsf] ;DklQsf] lx:;]bf/ aGg k'u]sf lyP . o;af6 ;ljtfsf] sfo{If]qdf 7"nf] ;3fp
k'Uof] . :6Ln km}S6«Lsf] gfkmfn] ltgn] kfNkfdf Pp6f /fd|f] c:ktfn agfOg\ .
o;} cj:yfdf ltgsf] e]6 eof] 8fS6/ /fx'n;Fu . 8fS6/ /fx'n, kfNkf s} Pp6f
ufpFsf ;fx" xl/z+s/sf 5f]/f . afnssfn b]lv k6gfdf a;]/ k9]sf], ;fx|} xf]gxf/ /
t]h . a'l4sf] s'zfu|tfaf6 eljio /fd|f] x'g] cfzfdf xl/ z+s/n] /fx'nnfO{ ljb]z
k7fO{ 8fS6/L k9fP . /fx'nsf] k9fO{df xl/ z+s/sf] >L;DklQ :jfxf eof] . t/ /fx'n
ljb]zaf6 kms{]kl5 t cs{}/fx'n eP/ cfP5 . r6k6] /fx'n t ca wL/ uDeL/
x/;do u'd;'d /xg], hxfF h] e]6fof] vfof], h:tf] n'uf ldNof] nufof] . g cfkm" k|lt
s'g} df]x g ;dfhdf s'g} ?lr . xd]zf xf:g] 77\of}nL ub{} lxF8\g] /fx'n kf+r jif{df
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
76
s:tf] /fx'n x'g uof] < ;/sf/L of]hgfdf ljb]z uPsf] sf/0faf6 p;n] afWotfjz
;/sf/sf] ;]jfdf a:g' kg{] eof] / jL/ c:ktfndf d]l8sn clws[tdf kf]l:6Ë ePsf]
lyof] . pm cfˆgf] l8o'6Ldf t ax't} r':t lyof] t/ hLjg k|lt ls+lrt df]x lyPg .
o;sf] sf/0fsf] vf]hL gLlt t ax't eof] t/ s]xL kQf nfu]g . cflv/df s'g}ljb]zL
s]6Lsf] rSs/df k/]/ k|]d k|;+udf wf]sf vfPsf] 7x/fOof] . kmnfdn] kmnfdnfO{
sf6\5 eGg] plSt cg';f/ p;sf] ljjfx ul/lbg] lgwf] eof] t/ ljjfxsf] s'/f ;'Ggf
;fy ad k8\s] em} k8\Sof] /fx'n .
æljjfx < s;sf] ljjfx < lsg ljjfx <Æ
æltd|f] ljjfxsf] k|:tfj cfP5 afa' .Æ xl/ z+s/n] gd|tf;Fu eg] .
æd ulb{g lax] l;x] .Æ eGb} kmtkmntfpFb} pm 8]/faf6 aflx/ lg:sg yfNof] .
æ;'g t /fx'n, ;'g tÆ eGb} cfdf zlzsnf aflx/;Dd kl5 nflug .
pm efUg] lyof] xf]nf a]kQf;Fu t/ x7ft\ /f]lsof] 8]/fsf] 9f]sfdf To;sf] 8]/fdf
k|j]z ug{ nfu]sL Pp6f @% jifL{{o t?0fLn] To;sf] v'§fnfO{ afFwL lbP h:tf] eof] .
æoxfF 8fS6/ /fx'n a:g' x'G5 <Æ t?0fLn] ;f]lwg\ .
æ/fx'nn] tn b]lv dfly;Dd x]¥of] . e/k'/ b[li6 lbof] . o:tf] ;'Gb/L gjof]jgf <
sf7df08'df b]lvPsf] lyPg < crfgs p7]sf ljrf/nfO{ Ps} em6\sfdf aflx/ kmfNof],
æxF, dnfO{ s] dtna ;'Gb/tfsf] <Æ tTIf0f p;n] ;fdfGo x'Fb} eGof] æd g} x"F /fx'n .
s]xL ;]jf <Æ
o;aLrdf cfdf klg /fx'nsf] k5f8L cfP/ pleO ;s]sL lyOg\ .
æd]/f] gfd 8fS6/ ;ljtf . tkfO{+;Fu s]xL h?/L s'/f ug'{5 .Æ ;ljtfn] elgg\ .
æcfpg';\ leq cfpg';\ . tkfO{+sf] gfd v'a} ;'lgPsf] 5 cfh a8f] efUon] bz{g
eof] .Æ eGb} /fx'nn] ;ljtfnfO{ a}7sdf nUof] . ToxfF a'9f xl/ z+s/ klg lyP .
/fx'nn] cfˆgf] cfdf afa'sf] kl/ro u/fof] . ;ljtfn] klg cfˆgf] k"/f kl/ro lbOg \ .
æxfdL Ps} ufpF 7fpFsf eP/ klg o:tf] 6f9f, x]/ t <Æ xl/ z+s/n] cfTdLotf
b]vfpFb} eg] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
77
æo:t} t xf] a'jfÆ, ;ljtfn] elgg\ ækxf8df xfdLx? !@ sf]zsf] b"/Ldf 5f}+ oxfF
t slxn] sfxLF sfG5f a'jf;Fu cfpg] u/]sL 5' . To;}n] e]63f6 / kl/ro ;Dej x'g
;s]sf] lyPg . cfh ;+of]un] e]6 eof] .
æxf] gfgL ;+of]u g} eGg' kb{5 . 5f]/f oxfF sf7df08' a:g yfNof] xfdL b'O{ a'9f
a'9L ufpFdf g a;f}+ gx'g] . oxfF a;]/ klg s] sfdn] a:g] < 5f]/fnfO{ e]6\g xfdL cfO{
k'u]sf] . oxfFaf6 kms{g t ca kf;f] nufP/ em'l08g] ;/x x'g] eof] .Æ
;ljtfn] s'/f g} a'emg ;lsgg\, /fx'n klg cjfs eof] .
æs] kg{ uof] cfdf, o:tf] cK7\of/f] s] 5 <Æ ;f]lwg\ ;ljtfn] .
æs] atfpmF 5f]/L < nfh dg'{ kg{] eof] .Æ o; k6s xl/ z+s/n] hjfkm lbP /
/fx'nsf] d'vdf x]b{} eg] æxfdLn] /fx'nnfO{ cfˆg} /ut df;'sf] c+u dfg]Yof}+] / p;sf]
lxt / xfd|f] klg :jfy{ g} egf}+ kf]v/faf6 lax] lglZrt u/LlbPsf lyof+ . 5f]/f xfd|} xf]
ljjfx ug{ Ogsf/ u/L b]nf eGg] t sNkgf klg lyPg, x] eujfg eGb} xl/ z+s/n]
lgZjf; 5f]8] .
/fx'n 7"nf] wd{ ;+s6df k/\of] . cfdfa'jfnfO{ of] s'/f gug'{; eG5 eg] ;ljtfsf]
;fd'Gg] c;Eo x'g] eof], p7]/ lxF8g klg ldn]g . To;f] x'gfn] cfdf a'jfsf] s'/f
6'+UofpgnfO{ gd|tfsf] af6f] ckgfpFb} eGof] æ;do cfpg lbg'; g a'jf . clxn] xtf/
g u/f}+, ljjfx eGg] s'/f a]nf cfPkl5 e} xfN5 lg . clg ;ljtfhLÆ . ;ljtf tkm{
pGd'v x'Fb} eGof] æs] ;]jf 5 d]/f] nflu <Æ
æd Pp6f ;xof]u lng cfPsL 5' . d]/f sfG5f a'jf o; 6f]ndf x'g' x'G5 . jxfF
x[bo/f]uL x'g'x'G5 Ps k6s em6\sf vfO{ ;Sg' ePsf] 5 / c:ktfndf tTIf0f pkrf/
kfP/ hLjgnfe klg e};s]sf] 5 .Æ ;ljtfn] cfˆgf] cfzo JoQm ub{} uO{g \ æjxfFsf]
cj:yf /fd|f] eP klg ;+tf]ifhgs 5}g d}n] jxfFnfO{ kfNkf g} n}hfg] ljrf/ u/]sL x+'
t/ nueu Ps dlxgf jxfF kxf8 hfg] cj:yfdf x'g' xG'g . d Ps dlxgf g} oxfF
a;L lbpF eg] d]/f] c:ktfnsf /f]uLx?nfO{ si6 x'G5 To;f] x'gfn] 5/l5d]sL 8fS6/
sf]–sf] x'g'x'G5 elg kQf nufpFbf tkfO{+sf] af/]df yfx kfPF . sfG5f a'jfnfO{ d}n]
kxf8 nUg g;s];Dd ;fFem laxfg tkfO{+n] x]/ljrf/ k'¥ofO{ lbg' x'G5 ls eg]/
;xof]u dfUg cfPsL .Æ
æd]/f] nflu a8f] ;f}efUosf] s'/f x'g]5 . of] ;]jfsf] cj;/ lbg'eof] . a8f cfef/L
5' .Æ /fx'nn] s[t1tf JoQm u¥of] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
78
/fx'nsf] af]nLrfnL / lzi6frf/af6 ;ljtf ax't k|efljt eOg\ . To;kl5 b'j}sf
aLrdf Joj;fout ;d:ofx?df tdfd rrf{eof] / 3'Dbf 3'Db} s'/f km]/L /fx'nsf]
ljjfxdf cfP/ c8\lsof] . kl/jf/sf] s'/f rNbf rNb} a'9fn] km]/L cfˆgf] Joyf kf]v]
æx]/ g 5f]/L, ufpFdf wg ;DklQsf] gfddf s]xL hUuf dfq 5 . sfd ug{] dflg; klg
sd} kfOG5g\ Ps ufu|f] kfgL lng hfg] sf]xL 5}g, a'9];sfnsf] cfzf b'O{ efO{ 5f]/fdf
lge{/ 5 . sfG5f] t clxn] k9\b} 5 . ca o:tf]df xfd|f] n¶L sf] eO{ lbg] xf] < h]7f]
5f]/fsf] st{Jo s] x'g cfpF5 < cem xfdLn] t hg} ;'kf/L klg nL ;Sof}+ . Tolt 7"nf]
ljZjf; u/]d\, ca s'g d'vn] d]/f] 5f]/fn] ljx] ub{}g eGg hfp+m . s]6Lklg k9] n]v]sL
c;n ;'Gb/L 5] . s] vf]6 b]vfpmF < olQs} kms{g' eGbf t dg'{ g} j]z xf]nf .Æ a'9fsf]
cg'xf/df j]bgf emNSof] .
olt a]/;Ddsf] s'/fsfgLn] ;ljtf klg Tof] kl/jf/df v'Nb} uPsL lyOg\ t/ klg
o;} ug'{; eGg ;lsgg\ . ;+sf]r} ;+sf]rdf elgg\ æcK7\of/f] g eP b]lv t a'jf
cfdfsf] k|:tfj dfGg plrt g} xf]nf .Æ
æa'jf cfdfn] h] eg] klg dfGg' plrt x'G5 t ;ljtfhL <Æ
æcfˆgf] cfˆgf] ljrf/df of] s'/f lge{/5 .Æ
ætkfO{+sf] JolQmut ljrf/df s:tf] xf]nf <Æ
æd]/f] ljrf/ . ;fFr} eg' . d]/f] JolQmut ljrf/df cfdf a'jfn] ;Gtfgsf] clxt
slxn] klg rfxFb}gg\ . To;}n] lkt[cf1f lz/f]wfo{ ug'{ ljj]sk"0f{ x'G5 .Æ
æt/ d]/f] cfˆgf] ljjztf klg t 5 .Æ
æTof] ljjztf cfdf a'jfnfO{ atfpg ;lsG5 . jxfFx?nfO{ cfˆgf] ;d:ofsf]
;xefuL agfpg ;lsG5 .Æ
æt/ clt JolQmut ;d:of . dgsf] s'/f <Æ
æcfdf afj'sf] ;fd'Gg] ;Gtfgn] JolQmut s'/f / lghL dg oL ;a} vf]Ng ;lsG5
hlt n'sfof] Tolt g} 7"nf] ;d:of kg{ ;Sb5 .Æ
;'emfj t ;ljtfn] lbOg\ t/ pgnfO{ klg o:tf] nfUof] ls /fx'n sxL+ st} s'g}
rSs/df h?/ 5 . a'9f a'9Ln] klg dgdg} ToxL 7x/fP . /fx'nn] hg} ;'kf/L ePsf]
7fpFdf xf]Og ls kmnfgf] 7fpFdf s'/f ug'{; eGg]jfnf 5 eG7fg]/ a'9fn] /fx'nsf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
79
d'vdf x]g{ yfn] t/ ToxfF To:tf] s'g} efj lyPg . /fx'nsf] ljrf/df e"sDk cfO{/x]sf]
lyof] .
æd]/f] Pp6f zt{ 5 .Æ ;lsg;sL af]Nof] /fx'n . a'9fn] s]xL af]n]gg\ 5f]/fsf]
d'vdf x]b{} /x] .
ljjfxsf] s'/f sxLF st} yfx x'g' x'Fb}g . xfdL ;a} kf]v/f hfpmF ToxfF Pp6f 3/
ef8fdf lnpmF / ToxLFaf6 ljjfx u/]/ s]xL lbg ToxL a;f}+ . Psl5g /f]lsP/ km]/L eGg
yfNof] To;kl5 a? a'xf/LnfO{ kxf8 n}hfg' xf]nf, Oi6ldq, gftf s'6'DanfO{ ef]h
eTof/ ub{} hfg' xf]nf .Æ
xl/ z+s/ t tLg 5Ss k/] . æof] klg s'g} k|:tfj xf] , o;sf] tfTko{ <Æ
æo;sf] tfTko{ hf] 5, 5, . of] s'/f oxL 5f]8L lbpF . n slxn] 3/ hfg] <Æ
csf{sf] s'/fdf x:tIf]k ug{ ;ljtfnfO{ plrt nfu]g . pgsf] sfd ;lsPsf]
lyof] lg/y{s a;]/ csf{sf] kfl/jfl/s hLjgdf bvn lbg a]d'gfl;a 7fgL pgL hfg
eg]/ pl7g\ / xft hf]8\b} elgg\ ætkfO{ /x]a;];Dd oxfF x]l/ lbg] ug'{ xf]nf . st}
aflx/ hfg' eof] eg] s'g} Oi6 ldq ;fyLnfO{ ;xof]uL agfP/ hfg'knf{ .Æ
æd ha;Dd 5' tkfO{+ 9'Ss x'g'xf];\ t/ Oi6ldq ;fyLsf] gfddf d]/f] sf]xL 5}g
d lgtfGt PSnf] 5' . d]/f] l5d]sdf Pshgf csf{ 8fS6/ klg 5g\ . d]/f] cg'kl:yltdf
jxfFn] x]l/ lbg elg tkfO{+n] g} cg'/f]w ug'{ knf{ .Æ
;ljtfnfO{ cfZro{ nfUof], s:tf] 8fS6/ xf]nf . sf]xL ;fyL Oi6 ldq 5}gg\ .Æ
pgn] wGojfb eGb} cfdf afj'nfO{ gd:sf/ ub{} pl7g\ .
-&_
hf]d;f]ddf Pp6f ;fwf/0f 6]G6 v8f u/]/ cfˆgf] bnanasf ;fy ;ljtf
e'Orfnf] u|:t If]qdf ;]jfdf nfu]sL lyOg\ . :yfgLo k|zf;gn] cGo :jf:YosdL{x?sf]
;fydf ltgsf] ;]jfnfO{ klg hg:t/df ;dflji6 u/]sf] lyof] . e'sDksf] k|efjn] gi6
e|i6 ePsf 3/x?sf] d/dt sfo{ rnL/x]sf] lyof] 3/leq k'l/Psf dflg;x?sf] lhpFbf]
/ d[t z/L/ aflx/ lgsfNb} lyP . rf/} lt/ ljgfz / tafxLsf] b[io lyof] . clxn]
/ftsf] Ps ahL ;s]sf] lyof] t/ e/v/} df6f]df k'l/Psf b'O hgf cw{hLljtx?nfO{
;}lgsx?n] ltgsf] 6]G6df k7fO{ lbPsf lyP ltgLx?sf] cj:yf ;fx|} lrGtfhgs lyof]
t/ ;ljtf a8f] w}o{sf ;fy cfˆgf] sfddf h'6]sL lyOg c? 8fS6/x? klg cf–cfˆgf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
80
6]G6df Jo:t lyP ;fdflhs sfo{stf{ / g]tfx? klg o'4:t/df arfp / /fxtsf]
sfddf ;+nUg lyP .
;ljtfn] an]sf] lbof] p7fOg\ . Pp6f /f]uLsf] d'vdf x]l/g\ . xf];df cfpg
nfu]sf] b]lvof] . pgsf] d'vd08ndf Pp6f ;fgf] d':sfg b]vf k¥of] ;Gtf]ifsf] .
/f]uLsf] d'vdf kfgL /fvL lbg rDdr p7fPsL dfq s] lyOg\ crfgs cfh km]/L
e'Orfnf] cfP5 . uf]8f k[YjLdf cl8g g;lsg] eP . rf/}lt/ xf]–xNnf, efubf}8 eof]
3/ s6]/fx? wf/fzfoL x'g nfu] . sf] sxfF 5, To;sf] cQf]kQf] ePg . /ftLsf] ;do
jif{fsf] dlxgf . ;ljtfn] ;'tL /x]sL b'Ohgf g;{x?nfO{ p7fOg\ / /f]uLx?nfO{ aflx/
lgsflng\ . cfkm" leq / aflx/ bf}8g yflng\ . s] xf] s;f] xf] o;f] ug{] To;f] ug{] eg]/
s;n] egf]; . 6]G6 b]lv aflx/ /x]sf] 7"nf] 9'Ëfdf r9\g k'lug\ . crfgs Pp6f o:tf]
em6\sf nfUof] ls 9'+uf kN6]/ vf]nflt/ nfUof] / ;ljtf klg efUojz k5fl/b}
vf]nftkm{ ;n;nL aUg nflug\ . cGtdf 6fpsf]sf] an v;]sLn] lrguf/L km'6] em}
eof] . To;kl5 t xf]z} /x]g, s;n] slt xf]; /fVg] .
;ljtfnfO{ xf]; cfof] sf7df08' xl:k6ndf . klxn] t cfkm" hLljt g}g/x]sf]
h:tf] nfUof]kl5 la:tf/} la:tf/} 8fS6/x?sf] sfgfv'zL / c:ktfnsf] jftfj/0fn]
pgL c:ktfndf l5g\ eGg] s'/f ljZjf; eof] . s'g–s'g c+udf s]–s:tf] rf]6 k6s
5 yfx x'g ;s]g . k"/f z/L/ 6'6km'6 e};s] h:tf] b'v]sf] lyof] . cfFvf p3fg{ klg
;fx; x'g ;s]g . To;} a]nf 8fS6/ /fx'nsf] cfjfh ;'lgof] æ;ljtfhL cfFvf vf]Ng';
.Æ
;ljtfn] cfFvf vf]Ng] an ul/g\ t/ z/L/sf] kL8fn] ubf{ ;lsgg\ / la:tf/}
Pp6f xft 6fpsf] lt/ nlug\ 6fpsf]df k'/} k§L afFlwPsf] /x]5 . 8fS6/n] pgsf] xft
la:tf/} ;dft]/ tn emf/L lbof] / km]/L cfFvf vf]Ng eg] . ;ljtfn] km]/L k|ofz ul/g\
cfFvf v'Nof] . pgn] x]g{] sf]lzz ul/g\ kns emkfemk tn dfly kfl/g\ t/ of] s] <
s]xL b]lvPg k|sfzsf] IfL0f /]vf klg t b]lvPg . l:ylt a'‰g pgnfO{ ufx«f] ePg .
6fpsf]sf] rf]6n] cfFvfsf] Hof]lt nuLlbPsf] /x]5 . c?nfO{ Hof]lt lbg]sf] cfˆg} cfFvf
Hof]ltxLg x'g k'u]5 . /f]Og\ pgL cfˆgf] ljztf / b'b{zgdfly w'?w'? /f]Og / æca of]
k|f0f lsg afFsL /x\of] æ8fS6/, lsg dnfO{ arfpg' eof]Æ eg]/ lrRofOg a8f] hf]8sf
;fy . lrRofx6 ;'g]/ c? 8fS6/x? klg bf}8]/ cfP t/ ltgL a]xf]; e};s]sL /xL5g\ .
8fS6/x?sf] pkrf/n] km]/L ltgnfO{ xf]zdf Nofof] . xf]zdf cfPkl5 km]/L w'?w'? ?g
nflug\ .
æ;ljtfhL, w}o{ wf/0f ug'{;\ 6fpsf]sf] rf]6 5 lj:tf/} 7Ls ePkl5 hfFr ug'{
knf{, clxn] tTsfn cfkm"nfO{ ;+ot t kfg'{;\ . KnLh x]Nk x/;]Nkm .Æ /fx'nn] ;fGTjgf
lbg yfNof] . c? 8fS6/x? klg ;fGTjgf lbg yfn] . æxfdLx? 5f}+ t ;ljtfhL .Æ km]/L
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
81
tkfO{+ :jod\ 8fS6/ x'g' x'G5, 8fS6/n] hlt x]/rfxk'¥ofP klg /]fuLn] klg cfˆgf]
z/L/;Fu ;xof]u u/]g eg] s;/L sfd rN5 <.Æ
8fS6/sf] cfZjf;gn] s]xL sfd u¥of] . ?jfO{ clnslt 36]sf]] b]lvof] t/
8fS6/x?n] /f]uLsf] zf/Ll/s / dfgl;s cj:yfnfO{ x]/]/ xf]zdf /fvL /fVg plrt
7fg]gg\ . g;{nfO{ s]xL Ozf/f u/], g;{ cfOg\ 8fS6/n] Pp6f :nLkdf s'g} cf}iflwsf]
gfd n]v]/ lbP . leq uPsL g;{ Ps l5gkl5 Pp6f cf}iflw / l;l/Gh lnP/ cfOg\ .
NofPsf] cf}ifwL l;l/Ghdf el/g\ / ;ljtfsf] kfv'/fdf nufO lbOg\ . ;ljtfn] ef]–ef]
s]xL gug'{;\ eGbf eGb} a]xf]; eOg\
-*_
æ:jf:gLn] 5f]8]/ uO{ .Æ
æ5f]8]/ uO{ ,Æ ;ljtfn] a8f] cfZro{ dfg]/ k|Zg ul/g\ .
xF . 5f]8L t lg . x'g'kg{] ToxL lyof], ToxL eof] .Æ
/fx'nn] ;xh} pQ/ lbPsf] lyof] cyjf 77\7f u¥of] < Hof]ltxLg cfFvfaf6
;ljtfn] /fx'nsf] d'vsf] efj a'emg g;s]/ s]xL eGg ;lsgg\ . cfh afx|f} lbg
;ljtf c:ktfnsf] a]8df a;]sL lyOg\ . /fx'n ToxLF a;L/x]sf] lyof] ;ljtfsf] cj:yf
ca vt/fb]lv aflx/ lyof] . 3/af6 cfdfafa' efO{ OToflb tdfd s'6'Dax? hDdf lyP
sf7df08'df . ;a}n] x/ t/xaf6 ;ljtfnfO{ ;fGTjgf lbGy], Kof/ ub{y] ;ljtf cfh
ef]nL ;a}sf] nflu sfvsf] aRrf h:tf] ePsL lyOg\ . 8fS6/x?n] a8f] Wofg /fV5g\ .
k6gf / agf/;;Dd cfFvfsf] af/]df n]vfk9L ePsf] 5 . 7"n 7"nf 8fS6/x?
6fpsf]sf] 3fp 7Ls ePkl5 x]g{] eg]sf 5g\ . /fx'n h:tf] j}/fuL 8fS6/ h;sf] s'g}
Oi6 ldq ;fyL 5}gg\, s;};Fu s'g} jf:tf g} /fVb}g, cfˆgf] sfd u/]/ PsfGtdf uP/
s;};Fu s'g} af]nrfnL;Dd ug{ dg gk/fpg] 8fS6/n] cfkm"nfO{ /f]Sg ;s]g .;ljtfsf]
ljjfx x'g gkfpFb} j/sf] d[To' eof] . clxn] o:tf] bzf 5, eGg] s'/f yfx kfPkl5
d'6'sf] s'g} s'gfdf clnslt ;xfg'e"lt hfUof] . ;xfg'e"ltn] b'j}nfO{ cln cln ghLs
kf¥of] . /fx'nn] ;ljtf k|lt x/;do b]vfPsf] tTk/tfn] pgnfO{ rfF8} 7Ls x'g] w]/}
d2t k'uL /x]sf] lyof] . cfh ;ljtf tlsofsf] c8]; nufP/ a]8df a;L /x]sL lyOg\
. /fx'nn] ltgsf] k/LIf0f ub{} lyof] . To;} cj;/df ;ljtfn] ætkfO{+sf] >LdtLsf]
xfnrfn s] 5 ÆegL ;f]Wbf /fx'nn] p;n] dnfO{ 5f]8]/ uO{ elg hjfkm lbPsf] lyof] .
ætkfO{+ h:tf 3/flgof / 8fS6/ k]zfsf gjo'jsnfO{ 5f]8]/ hfg] . s:tL s]6L
xf]nL xF <Æ ;ljtfn] cfZro{ dfg]/ k'gM ;f]lwg\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
82
æo'jtLnfO{ 3/eGbf a9L j/sf] cfjZostf kb{5 ;ljtf hL .Æ
æj/ Û s:tf] j/ tkfO{+ h:tf] ;'bz{g o'jsnfO{ j/sf] ?kdf kfPkl5 s'g s]6Ln]
pk]Iffug{ ;S5] cem of] eGbf a9L s:tf] /fd|f] j/ vf]hLsL xf] <Æ
æd j/ eP klg ck"/f] 5' . z/L/ eP klg cfTdfljlxg 5' ls cfTdf dfq} 5
z/L/ljxLg 5' d}n] g} s]xL a'‰g ;ls/x]sf] 5}g .Æ
ætkfO{+ t a8f] /x:odo x'g' x'Fbf] /x]5, /fx'nhL . eGb} ;ljtfsf] cf]+7df cln
slt d':sfg b]vf k¥of] . ;fFRr} eGg'xf];\ g < ;fyL efO{ ;Dem]/ sd;]sd jf:tljs
s'/f atfpg';\ g .Æ ;ljtfn] k'gM cfu|x ul/g\ .
æ;fFRr} xf] ;ljtfhL . afa' cfdfn] dnfO{ lnP/ hfg' eof] / d]/} zt{ cg';f/
s;}nfO{ s]xL elgPg . kf]v/fdf Pp6f 3/ ef8fdf lnP/ xfdL a:of}+, To;kl5 d}n]
s]6L;Fu e]63f6sf] cfu|x u/]+ . e]63f6 u/fOof] . d}n] s]6L;Fu d ;Fu ljjfx gu/,
daf6 ltdLn] s]xL kfpg] xf]Og eg]+ . p;n] d]/f] egfO{sf] s] cy{ nufO{ yfx 5}g t/
pm af]nb} af]lng , p7]/ cfˆgf] sf]7fdf uO{ d}n] p;sf] cfdf afa'nfO{ klg d ;Fu
ljjfx gu/L lbg'; elg cg'/f]w u/]+ t/, pgLx?n] klg gdfg'nd s] ;f]+r], clns lbg
kl5 ;a 7Ls e}xfN5 dfq eg] . d}n] k5'tfpg' gk/f];, d]/f] bf]if gcfcf]; eg]/
k6s–k6s eg]+ t/ s;}n] jf:tf ul/ lbPgg\ . ljb]zdf st} k|]d k|;+u xf]nf / clxn]
tftf] k|]ddf eGof] xf]nf eGg] 7fg]/ g} xf]nf kl5 ;a 7Ls e}xfN5 eGb} uP .
d]/f] kL8f a'lem lbg] sf]xL lyPg . kl/0ffd dnfO{ yfx g} lyof] . sf7sf] k'tnf
em}+ d]/f] ljjfx eof] . rf/ lbg kf]v/fdf g} a:of}+ . slyt kTgL;Fu kfFrf} lbg a8f]
:ki6 s'/f eof] . s]xL p;n] af]nL s]xL d}n] eg], Tof] ;a yf]s eg+] h'g ls d}n]
cfkm"nfO{ dfq atfpg ;Sby]+ cfˆgf] cfTdfsf] kL8f ljb]zsf] p7a; / Oi6 ldq; Fusf]
;DaGw ;a} atfO{ lbPF . pm t eL/af6 nf]l6Ph:tL eO{ v"a /f]O{, d klg /f]PF b'j}
/f]of}+ . t/, b'j}sf] ;f]+rfO{ cnu cnu lyof] . d]/f] b'Mvaf6 pm b'lvt eO{ p;sf]
b'Mvaf6 d b'lvt lyPF, cGtdf xfdLn] cfk;df ;dembf/L sfod ug{ vf]Hof}+ . Tof]
b'j}k§Lsf] kl/jf/df atfOof] / kl/jf/sf dflg;n] d]/f] s'/f dfGy] xf]nfg\ t/ pm g}
dflgg] . d}n] tkfO{+sf] k|ltIff cfhLjg ug{]5' eGb} ?Fb} pm p7L / xfdLn] pgLx?sf]
dfn j:t' lkmtf{ a'emfO{ lbof}+ . a'jf cfdf 6fpsf]df xft /fv]/ dnfO{ >fKb} 3/lt/
nfUg' eof] d otf cfPF . d cj ljjflxt 5' t/ d]/f] >LdtL 5}g . pm ljjflxtf 5]
t/ p;sf] klt 5}g . tkfO{+ eGbf d g} emg\ a9L cefuL /x]5', xf]Og t ;ljtf hL <Æ
/fx'nn] s'/f k"/f ub{} eGof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
83
;ljtfsf] d'v t'jfnf]n]] 9fs] h:tf] eof] . cfˆgf] j]bgfdf emg \ s?0ff klg ylkof]
. ?g dg nfUof] t/, slt ?g' ?Fbf–?Fbf cfFvfsf cfF;" g} ;'sL ;s]sf lyP . uxg
s?0ffdo cj:yfdf ltgn] km]/L ;f]lwg\ æ/fx'nhL of] ;DaGw ljR5]bdf sf/0f s] lyof]
/ sf/0f sf] aGof] <
æsf/0f s] lyof] of] clxn] g ;f]Wg';\ ;ljtfhL, t/ ljR5]bsf] sf/0f d x"F olt
dfq eG5' . ;do cfPkl5 sf/0f klg yfx e}xfNg]5 .Æ eGb} /fx'n ToxfFaf6 p7\of],
;DejtM afy?d lt/ nfUof] cfˆgf] b'ef{Uodfly b'O{ yf]kf cfF;' PsfGtdf r'xfpg .
;ljtf klg cfˆgf] b'Mv la;{]/ /fx'nsf] lrGtg ubf{ ub{} cf]5 \ofgdf 9lng\ .
-(_
;ljtfsf] cfFvfsf] pkrf/df 7"n–7"nf 8fS6/x? nfu] t/ s;}sf] s]xL nfu]g .
cGtdf ;dosf] cGt/fnaf6 la:tf/} cfkm} klg 7Ls x'g ;Sg] elg a9L ;Defjgf
JoQmu/] . cGoyf kl5 cd]l/sf lt/ uP/ pkrf/sf] k|ofz ug'{kg{] elg ;Nnfx lbP .
o;/L ;ljtf ca cGwL eP/ ;donfO{ kv{]/ a:g' kg{] ePsf]n] kfNkfsf] cfˆg}
x:kL6ndf /f]uL x]g{] / a:g] uly{g\ Pp6f kl/rfl/sf ;fydf a:yL ca /f]uLsf] hfFr
ug{df pgnfO{ d2t lbGyL / pgn] atfPsf] cf}ifwLn]vL lbGyL, eg] cg';f/ pkrf/
klg ul/ lbGyL . cf}ifwfno rn]s} lyof] /fd|} rNYof] . cGt/ olt lyof] ls pgL ca
lzlj/ nufP/ 6f9f–6f9fsf ufpFsf dflg;x?nfO{ ;]jf k'¥ofpg ;s]sL lyOgg\ .
Pp6f pT;fxxLg hLjg latfP/ a;]sL lyOg\ .
Tof] lbg klg pgL /f]uL x]/]/ Jo:t e}/x]sf] ;dodf ;ljgosL cfdf ozf]bfb]jL,
;fx" xl/z+s/ / 8fS6/ /fx'nn] SnLlgsdf k|j]z u/] . g;{n] pgLx?sf] k|Zgjfrs
b[li6n] d'v lt/ x]/]/ s]xL eGg vf]h]sL lyOg\ t/ /fx'nn] g} kxn ub{} æ;ljtfhL
gd:sf/Æ eGof] .
;ljtfn] /fx'nsf] cfjfh ;'g]/ cfˆgf] s';L{af6 p7 \b} cltly ;Tsf/sf] ?kdf b'j}
xft hf]8\b} ægd:sf/, :jfutd, :jfutd\ eGb} cfˆgf] s';L{ pgL tkm{ ;f/L lbg
nfu]sL lyOg\ ls /fx'nn] æa'jf klg d;Fu x'g' x'G5 / cfdf ozf]bfb]jL klg .Æ elg
;ljtfsf] Wofg cfslif{t u¥of] .
;ljtfsf] cg'xf/df emg Jou|tf b]vf k¥of] / æa'jf gd:sf/Æ eGb} b'j} xft
km}nfP/ ozf]bfb]jLnfO{ 5fDg] k|oTg ug{ nflug\ . pgsf] b'b{zfb]v]/ ozf]bfb]jLsf]
cfFvfdf cfF;' lemnldnfP . pgL cfkm} cl3 a9]/ ;ljtfnfO{ c+sdfn ul/g\ . ;ljtfn]
cfˆgf] 6fpsf] ozf]bf b]jLsf] sfFwdf /fv]/ Ps kn t df}g eOg \ t/ tTsfn st{Jo
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
84
af]w eof] / ozf]bfb]jLsf] r/0fw"n lng tn lgx'l/g\ . t/ ozf]bfb]jLn] pgnfO{ p7fP/
c+sdfn ub{} 3/leq uOg\ .
xl/ z+s/ / /fx'nsf] nflu Tof] 3/ gofF eP klg ozf]bf b]jLsf] nflu
lr/kl/lrt cfˆg} ufpFs} 3/ ePsf]n] ;/f;/ a}7s sf]7fdf u} ;ljtfnfO{ cfkm};Fu
6fFl;b} al;g\ . 3/sf kl/jf/ ;ljtfsf cfdf a'jf, efO{x? ;a} e]nf eP . ltg}j6f
kl/jf/n] cfˆgf] ;'v b'Mvsf] s'/f u/], ef]hg eof] / lj>fd klg .
/ftL vfgf vfg' eGbf klxn] ozf]bfb]jLn] ;a}nfO{ a}7sdf a;]/ s]xL h?/L s'/f
u/f}+ elg cfu|x ul/g\ / kl/jf/x? ;a} e]nf eP . cfˆgf] cfdf afa'af6 pl5§LP/
cnu ePsL b'w] aflnsfn] cfˆgf] cfdf afa'nfO{ km]nf kf/]em} ;ljtf caf]w aflnsf
em}+ ozf]bf b]jLsf] sfFwsf] c8]; nufP/ pgnfO{ b'j}xftn] afFw]h:tf] u/]/ a;]sL lyOg\
. gdfn'd lsg pgnfO{ ozf]bf b]jLsf] ;flgWodf k/d zflGt / zlQm ldNYof] .
;DejtM ;ljgosf] cfdf ePsf] x'gfn] pgsf] z/L/;Fu 6fFl;bf s]xL dfqfdf
;ljgosf] ;flgWo k|fKt eP h:t }nfUy\of]] .
kl/jf/sf ;b:ox? ozf]bfb]jLsf] d'v lt/ x]/]/ a;L /x]sf lyP ozf]bfb]jLn] klg
sxfFaf6 s'/f z'? ug{] xf] elg s'/fsf] 5]p6'Kkf] ;dfTg] k|ofzdf nfu]sL cflv/df
Aou|tfsf] ;dflKt ub{} ozf]bf b]jLn] ;'gLnnfO{ nlIft ub{} 5f]/Lsf] eljiosf] af/]df s]
ljrf/ ug'{ ePsf] 5 <Æ elg k|Zg ul/g\ .
;'gLn/fhn] tTsfn t s]xL pQ/ lbg ;s]gg\ t/ Ps l5g kl5 ;f]rljrf/ ub{}
xfdL klg ;fx|} lrlGtt 5f}+ efph' eGb} 5f]/LnfO{ pkrf/sf] nflu ljb]zdf k7fpg]
tv{/df lyof}+ t/ ljlwsf] ljwfgsf] cuf8L s]xL rn]g cfly{s l:ylt ;a} rf}k6
e};Sof] . ca ;donfO{ kv{g' afx]s c? s'g} pkfo g} 5}g .Æ eGb} 6fpsf] lgx'/fP/
a;] .
æs] eP/ cfly{s l:ylt rf}k6 eof] <Æ ;f]lwg\ ozf]bf b]jLn] .
æxfdL klxn] klg Tolt ;fx|} wgf9\o sxfF lyof}+ / efph' < afnaRrfx?sf] k9fO{
n]vfO{, 3/ vr{ ;a yf]s t 5Fb} lyof] To;df klg b}jL ljklQ ylkb} uP . k}/f] uP/
v]t af/L gf]szfg eof] . ca hLljsf e/LnfO{ dfq hUuf afFsL 5, 5]f/Lsf] pkrf/df
p:t} vr{, cem 5f]/Lsf] bjfvfgf / km}S6«Laf6 7"nf] cfzf lyof] t/ cfzf ;a}
lg/fzfdf kl/0ft eof] .Æ
æbjfvfgf / km}S6«L 7Ls rn]sf 5}gg\ ls, s;f] <Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
85
æbjfvfgf t b]lv xfNg' eof], 8fS6/ g} /f]uL ePkl5 s:sf]s] nfU5, h]gt]g
rn]s}5 . km}S6«L t ===== .
æcF, eGg'; g, km}S6«L t v"a rn]sf] lyof] lg <Æ
ækm}S6«L tÆ =====o; k6s ;ljtfsf] cfdfn] s]xL eGg rfx]sL lyOg\ t/ ;'gLn
/fhn] aflx/L dflg;x?sf] ;fd'Gg] 3/sf] ;a} l:ylt etfe'+u kfg{ d'gfl;a g;DemL
aLrdf s'/f sf6\b} eg] æpBf]u Jofkf/ t efph' cfˆgf] cfFvfsf] ;fd'Gg] ePg eg]
8'Ag a]/ nfUb}g km}S6«L klg To:t} t xf] lg .Æ
æo:sf] dtna ;ljtfsf] ljb]z hfg] sfd :ylut eof] <Æ
æljb]z uP/ klg s] ug'{ cfdf <Æ o;kfnL ;ljtf af]lng\ æcfFvfsf] Hof]lt lkmtf{
x'g] s'g} Uof/]G6L klg t x'Fb}g .Æ
æUof/]G6L lsg x'Fb}g ;ljtfhL ,Æ cfh ef]nL lj1fg sxfF b]lv sxfF k'uL ;s]sf]
5 <Æ km]/L tkfO{+sf] t Ho]fltjflxgL s'g} g;fdf ;fgf] cj/f]w dfq t ePsf] 5 .Æ
/fx'nn] cfZjf;g lbof] .
;ljtf r'k nflug\ . ozf]bfb]jL km]/L s'/f p7fpg] ;"qsf] vf]hLdf nflug\ .
xl/z+s/n] ozf]bfb]jLsf] cK7\of/f]kg dx;"; u/]/ cfkm}n] s'/f p7fpg] k|oTg ub{} eg]
ælogL 8fS6/ gfgLsf] eljionfO{ t h;/L eP klg ;'/lIft kf/L lbg] k|oTg t x'g}
kg{] xf] bfh' .Æ xl/z+s/ ;'gLn/fh tkm{ pGd'v eP .
æTof] t 7Ls} xf], nfu] k'u]sf] ub{}5f}+ klg . t/ efUosf] ;fd'Gg] s] nfU5 / .Æ
;'gLn/fhsf] :j/df lg/fzf lyof] .
æd]/f] Pp6f k|:tfj / ;Nnfx dfGg' x'G5 eg] 8fS6/ gfgLsf] ljjfx u/L lbg'
k¥of] .Æ
æljjfx < ;'gLn/fh / ;ljtf b'j}sf] d'vaf6 Psrf]6L cfZro{ldl>t :j/
lg:Sof] .
æxf] Û ljjfxaf6 g} of] ;d:ofsf] ;dfwfg x'g ;Sb5 . sd;]sd cfˆgf] pd]/
cj:yf;Dd kltsf] ;xof]uk|fKt x'g]5 a'9];sfndf ;Gtfgn] ;]jf eg]/ o]gt]g
u'hf/fsf] Joj:yf ldnfpg] g} 5g\ . of] eGbf /fd|f] c? s'g} pkfo 5}g .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
86
æt/, klxnf] s'/f ljjfx e};s] kl5 kltsf] 3/df hLjg u'hf/f x'g] Uof/]G6L g} s]
5 / < bf]>f] s'/f,;ljtfsf] ;'vsf] cfwf/ agL lbg tof/ g} sf] xf]nf <Æ
æu'hf/fsf] hxfF;Dd k|Zg 5, ca ozf]bf b]jLn]] s'/f cuf8L a9fpFb} elgg\ 5f]/L
dfG5] cfˆgf] hGd]sf] 3/sf] nflu x'Fb} xf]Og . lkt[3/df v'a} rNof] eg] cfdf afa'sf]
hLjgko{Gt t xf] . To;kl5 bfO{ efO{ efph' OToflb;Fu pk]lIft eP/ a:g'kg{],
etLhfx?sf] kfnfdf t emg s] eg ;lsG5 / , To;}n] gf/L hflt hlxn] klg cfˆgf]
klt 3/dfg} zf]ef kfpF5] / ;'/lIft klg x'G5] .
ca o:tf] cj:yfdf ;xf/f sf] e}lbg] eGg] lt/ …hxfF rfx ToxfF /fxÚ eGg]
pvfg klg 5, eujfgn] s'g} g s'g} af6f] lgsfnL lbG5g\ . oL 8fS6/ /fx'nnfO{ x]g'{;
. d]/f 6f9fsL lbbLsf 5f]/f x'g\, legfh' klg cfpg' ePs} 5, jxfFx?n] tkfO{+x?sf] d
dfly ljZjf; 5 / oL gfgL ;ljtfn] d]/f] s'/f sf6\b}lgg\ eGg] s'/f yfx kfP/ dnfO{
lnP/ tkfO{+x?;Fu k|:tfj /fVg cfpg' ePsf] xf] .Æ
æd ;Fu /fx'nhLsf] ljjfx < x] ejfg , x'Fb}g x'b}g, sbflk x'Fb}g, d s;};Fu
ljjfx ulb{gÆ eGb} ;ljtf b'j} xftn] d'v 5f]k]/ ?g nflug\ .
jftfj/0f s?0ffhgs eof], ozf]bf b]jLn] ;ljtfnfO{ cfˆgf] sfvdf tflgg \ /
skfn ;'d;'DofpFb} r'k nufpg] sf]lzz ub{} ljjfx ug{] ctL{ pkb]z lbg yflng\ .
;ljtfsf cfdf afa' cfZro{rlst lyP . Pp6f 8fS6/ h:tf] dflg;n] cGwL s]6L
lsg dg k/fof] xf]nf <
;ljtfdfly bof u/]/ efjgfjz ljjfxsf] k|:tfj NofPsf] xf] eg] hLjgsf
jf:tljstf;Fu ;fdgf x'Fbf o:tf efjgf Ps} l5gdf au]/ hfg] x'g\ < o:tf] a'xf/Laf6
xl/z+s/nfO{ klg s] nfe xf]nf / < ljjfxg} gug{] eGg] 5f]/fn] ljjfx ug{ eg]kl5
h:tf] ;'s} xf]; ljjfx t xf]; kl5 h] xf]nf xf]nf, ;ljtfsf] cfFvf 7Ls klg t x'g
;Sb5 o;} ljrf/n] cfPsf x'g\ ls < ;'gLn/fh lrGtfdUg ePsf lyP .
ptf ozf]bf b]jLn] ;ljtfnfO{ a8f] ckgTjk"j{s sfg]v'zL u/]em}+ s'/f a'emfpg]
k|oTg ub{} lyOg\ t/ ;ljtfn] cfˆgf] x7 5f]8 \g] s'g} nIf0f b]vf k/]g. dnfO{ df/] df/L
lbg';\, sf6L lbg';, a? d cfTdxTof u5'{ t/ cGo s'g} k'?ifsf] ;+;u{df hfg] 5}g
elg lh2L ug{ nflug\ . ozf]bfb]jLn] /fx'nn] klg cGt lax] g} gug{] cfhLjg a|Dxrf/L
eP/ a:g] eG5 ,s;}sf] 3/hd x'G5, p;sf] pksf/ x'G5 eg] ltdLn] csf{sf] ;'vsf]
nflu Tofu t u/L lbg} k5{ . 7"n 7"nf dflg;n] k/:jfy{sf nflu alnbfg lbPsf
5g\ k/;'v g} cfˆgf] ;'v xf] . o;}df zlQm k|fKt x'G5 . d o'jf k'qsf] d[To'sf] b'Mv
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
87
k/:jfy{df nfu]/ la;{g] sf]lzz u/L /x]sL 5' o;}af6 cfTdfnfO{ ;Gtf]if k|fKt e}/x]sf]
5 . 5f]/L . sd;]sd d]/f] cg's/0f t u/, eGb} ;Demfpg a'emfpg nflug\ t/
;ljtfn] cfˆgf] cfTdf nfO{ wf]sf lbP/ of] k|:tfj :jLsf/ ug{ ;lSbg eGb} ToxfFaf6
p7\g] pkqmd ul/g\ .
k|:tfj c:jLs[lt e};s]sf] / ;ljtf ToxfFaf6 p7]/ hfg vf]h]sf] b]v]/ /fx'nn]
clGtd xltof/ rnfpg] k|ofz ub{} eGof] æ;ljtfhL csf{nfO{ pkb]z lbg' h:tf]
;lhnf] sfd ljZjdf s'g} klg 5}g eGg] egfO{ laNs'n 7Ls /x]5 .Æ
;ljtfn] s'/fsf] cfzo a'em\g eg]/ /fx'n k§L d'v u/]/ s] eGg vf]Hg' ePsf] xf]
eg] h:t} k|Zgjfrs b[li6n] x]l/g\ .
/fx'nn] eGof] æcfdf a'jfn] ;Gtfgsf] clxt lrtfpb} lrtfpFb}g . t;y{ pgsf]
cf1f lz/f]wfo{ ug{} kb{5 eGg' ePsf] lyof] tkfO{n] g}, h'g a]nf d}n] cfˆgf] cfdf
afa'sf] ;fd'Gg] ljjfx gug{] x7 ub{} lyPF . ;Demg'; t ;ljtfhL h'g kf]hLzgdf cfh
tkfO{+ x'g' x'G5 ToxL+ kf]hLzg d]/f] lyof] t/ d}n] tkfO{+sf] pkb]zsf] kfng u/]sf] lyPF
/ cfh klg tTk/ 5', olb ddf s'g} bf]if b]vf kb{5 eg] OGsf/ u/L lbg' j]z} xf]nf
cGoyf cfhLjg d}n] tkfO{+nfO{ x/ ;Dej v'zL /fVg] k|oTg ug{]5' of] d]/f] jrg xf] .Æ
n ca d ;'Tg hfG5' ef]nL k|ftMsfn xfdL cfˆgf] ufpF lt/ nfUg]5f}+ . h] h:tf]
hjfkm x'G5 xfdL ufpFdf k|tLIff ug{] 5f}+ .Æ olt eg]/ /fx'n p7\of] / ;'Tg] sf]7fdf
uof] .
;ljtf klg :tAw eOg\ /fx'nsf] :ki6sfl/tf b]lv . ;a} hgf d'vfd'v ug{ nfu]
ozf]bfb]jLn] ;ljtfsf] xft ;dfTb} 5f]/L ;'Tg hfpmF cfdf5f]/Ln] s'/f u/f+}nf eGb}
k|]dk"j{s ;ljtfnfO{ ;xf/f lbP/ leq n}hfg tTk/ eOg\ . cGo ;b:ox? cfk;df
ukm;km / of]hgf agfpFb} /x] . ;ljtfs} d~h'/Lg} ;jf{]kl/ x'g] eGg] lgisif{df ;a}
hgfk'u] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
88
cWofo $ -!_
ltg} ;ljtfsf] cfh ljjfx x'Fb} lyof] /fx'n;Fu . ck|Toflzt ;+of]u . ;ljtf / /fx'
. /fx'n] jif{df Ps k6s ;ljtfdfly cfqmd0f ub{5, cfˆgf] 3]/fdf lnG5, ;"o{
56k6fpF5 t/ p;n] 5f]8\b}g, cg'go ljgo dfGb}g, ljZjj+lbtfnfO{ ;tfP/ Psl5g
;+;f/nfO{ cGwsf/do agfP/ cGtdf u} xfN5 . ;ljtfsf] xf]+7df Ps} l5gsf] nflu
Jo+UofTds d[b'n d':sfg cfof] . aflx/, ufpFsf] s'g} v08df, afhfufhfsf] cfjfh
cfO{ /x]sf] lyof], ;+ejtM hGtL cfO{ k''u]sf] lyof] afhfsf] cfjfhn] ;ljtfsf] tGb|f
e+u eof] . ctLtaf6 pgL jt{dfgdf cf]ln{g . cfˆgf] l:ylt / kl/l:yltdf hsl8P/
/x]sL gf/L slt canf x'FbL /xL5g\ ;ljtfn] cfh /fd|/L a'emLg\ . slxn] b]ljsf] ?kdf
cfzLj{rg 5s{g] slxn] b'uf{sf] ?kdf v8\u wf/0f u/L ljs/fn ?kdf cfpg] / slxn]
u[x0fL slxn] cfdfsf] ?kdf b]vfkg{] of] gf/L hflt slxn] sfFxL s:tf] c;xfo
cj:yfdf k'UbL/xL5g\ < of] s'/f t ;don] b]vfpF5 / h;nfO{ k5{ p;n] a'em\5 .
ozf]bfb]jL, Pp6f dlxdfoL gf/L csf{sf] ;'vdf cfˆgf] ;'vsf] vf]hL ub{} lxF8 \g]
. cfh slt c;xfo l5g\ pgL klg . cfˆgf] cfTdfnfO{ s'Nr]/ cfˆgL cefuL
k'qaw"nfO{ /fx'nsf] cg'/f]wdf /fx'nnfO{ ;'lDklbg] c7f]6 u/]sL 5g\ cfˆgf] d'6' dfly
9'+uf /fv]/ ;ljtfnfO{ slt pmr gLr ;demfO{ a'emfO{ u/]/ aNn aNn ljjfxsf] nflu
tof/ kfg{ ;kmn eO{sL lyOg\ . ;ljtf, s'g k|efjn] s'g hfb"n] ljjfx ;sf/ ug{
;lsg\ < pgnfO{ hlt cfZro{ 5 Tolt g} pgL b'vL l5g\ . pgsf ;fyL cfF;" afx]s
c?sf] x'g] < cfF;' klg tL cfF;' h;sf >f]t ;'Vg] l:yltdf 5g\ . tL cfF;' hxfF Hof]lt
g} 5}g,tftf tftf cfF;' / lxSsf pgsf hLjg ;fyL=======
cefuLx?sf] e]nf . ;ljgo, h;n] k|]dsf] bf/m0f Joyf t ;xg' k/]g, t/ p;sf]
hLjg g} /x]g . ozf]bfb]jL, ;a}sf] cfzfsL ljGb', k/f]ksf/L dlxnf, ;Gof;Ln] b'O{ k'q
sfod /xg] cfzLif lbPsf] t/ cfˆg} b'ef{Uon] ubf{ t xf]nf Pp6f k'qdfq sfod /xg
uof] . ;+;f/sf] ef/L 5ftLdf af]s]/ hLljt k|ltdf h:t} afFRgnfO{ afWo u/fOPsL,
plg klg ceflugL g} l5g\ . ;ljtf Û b'Mvsf] klg Pp6f ;Ldf x'G5 xf]nf t/ pgL
r/db'Mvdf l5g\ cfh . ck"mnfO{ ;ljgosf] ljwjf 7fg]/ a;]sL, cGwL x'g k'u]sL .
cem yk b'Mv pgsf] nflu of] ljjfx . ljwjfsf] ljjfx . s'df/L ljwjfsf] cgGt
b'Mvsf] ;Ldf lyPg .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
89
ljjfxdf afhf aHof], d+unuLt ufOP, ;ljtfsf] l/Qf] l;pFbf]df /ftf] /ftf]
l;Gb'/ el/of] . l;Gb'/sf] :kz{n] l;pFbf]dfq xf]Og d'6' klg kf]Nof], 89]nf] nfu]em}+ eof],
c;Xo si6n] 56k6\6LOg\ pgL . t/ 9'+ufsL dfgjL lznf ozf]bfb]jL x/ kfOnfdf
ltgsf ;fy lyOg\ .
sGofbfg slxn] / s;/L eof], ljjfxsf s'g s'g /Lt k'¥ofOP < ;ljtfnfO{ yfx
5}g pgL cfˆgf] xf];df g} 5}lgg \ . ckmLdsf]] g;f nfu]em}+ lyof] pgnfO{, t/ ljbfO{
pgnfO{ yfx 5 . d/]sf] dflg;n] lrxfg 3f6 k'u]sf] s'/f yfx kfpFb}g, t/ ;ljtf
dfgjLo ;+j]bgdf d/]sLn] cfkm" lrxfg 3f6tkm{ u}/x]sf] s'/f yfx kfOg\ . dg{nfu]sf]]
dflg;nfO{ Ps l5gkl5 ltdLnfO{ cfuf]df kf]Ng] xf] elg hfgsf/L u/fpg]] xf] eg] <
s:tf] cfs'ntf, sltsf] Jofs'ntf, s:tf] kL8f x'g] lyof] xf]nf < of] dd{ t
d[To'b08sf] ;hfo lbgnfO{ n}hfg nfu]sf] s}bLn] g} a'em\g ;Sb5 . c;xfo, lg?kfo,
xf]ldgnfO{ afWo . 5'6sf/fsf] s'g} pkfo g} 5}g .;ljtfn] cft{gfb ul/g\ . To:tf]
cft{gfb < dflg;dfq xf]Og kz' k+IfLsf] nflu klg c;Xo eof] . ;ljtfsf] cfdf afj'
/ ozf]bfb]jLsf cfFvfdf ;fpg ebf}sf] em/L nfUof] d'6' y/y/fP . ufpFn]x? klg 8'a]
b'Mv / s?0ffsf] cyfx dxf;fu/df .
-@_
gj ljjflxtf . gf/Lsf] bf]>f] hGd . ;'vdo b'vdo < lxts/, clxts/ <,
cFWof/f], pHofnf] . Og} sNkgfdf laT5g\ gj ljjflxtfsf knx? . t/, ToxfF oL s'g}
sNkgf lyPgg\ . hLjgsf] hxfF OR5fg} 5}g ToxfF z'esf] rfxgf / cz'eb]lv eo klg
t x'Fb}g . lglj{sf/, lghL{j xfF8 df;'sf] z/L/ PsfGt sIfsf] ;hfOPsf] kn+udf
lgZrn k8L/x]sf] lyof] / ;DejtM ?Fbf ?Fb} lgbfPsL lyOg\ ;ljtf . sxL cfF;'sf]
>f]t g} ;'sL ghfcf]; eGg] 8/ klg ePsf]n] xf]nf lgb|fb]jLn] pgnfO{ cfˆgf]
c+ufnf]df lnP/ t[lKt lbg] k|oTg ub{}lyOg\ . lgb|fb]jLsf] k|ofz k"0f{ ;kmn e};s]sf]
lyPg To;}n] pgL rfF8} eml:sg\ . k'?if z/L/n] ltgsf] :kz{ u/L /x]sf] lyof] lj:tf/}–
lj:tf/} .
ædL7f] lgb|fn] 5f]k] h:tf] 5 lg ;ljtfnfO{ <Æ /fx'nsf] dw'/ :j/ ;'lgof] .
;ljtf x8a8 u/]/ pl7g\ / kn+usf] Pp6f s'gfdf ;b{} al;g\ . /fx'n kn+udf a;L
;s]sf] lyof] . p;n] ;ljtfnfO{ tfg ]/ cfˆgf] sfvdf lnof] b'j} xTs]nfn] d'v
d08nnfO{ ;dft]/ cfˆgf] d'v la:tf/} Totflt/ a9fPsf] dfq s] lyof], ;ljtf lrKnf]
df5f em}+ xftaf6 km'lTsP/ k/ uOg\ / ?g nflug\ . /fx'n Ps l5g t csdsfof] t/
p;sf] k'?ifTjn] zlQm lbof] / p;n] km]/L ;ljtfnfO{ tfg]/ c+sdfn ub{} wdfwd
r'Dag ug{ nfUof] . ;ljtf ljl5Kt eOg\ . ?g] afx]s ltgL;Fu c? xltof/ s] lyof] /
< kl/l:yltnfO{ :jLsfg{] afx]s cGo ljsNk klg s] lyof] / <
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
90
/fx'n ?kL clUgs'08df xf]ldPsL ;ljtf xjgsL ;ldwfdfq t ePsL l5g\ .
aNg' g} ltgsf] gLolt xf] v/fgL x'g' ltgsf] eljio xf] . ;dfhn] ltgsf] eljio
lgwf{/0f u/]/ df]x/ nufO{ ;s]sf] 5 . ca ?g] s/fpg], u}/ k'?ifnfO{ :kz{ ug{ glbg]
< oL ;a} s'/f slt lbg ;Dej x'G5 < o;af6 aRg Pp6f ljsNk 5—cfTdxTof . t/
cGwf]sf] nflu of] klg t ;Dej 5}g . sxfFaf6 stf xfdkmfNg] . d[To'b]jLn] em\jf§}
u|x0f u/L lbg] :yfg klg t rflxof] . xfdkmfNbf x'lQPsf] z/L/ cGt st} k/Llbof]
eg] < xft uf]8f dfq efFlrP eg], cGwL, cem To;df klg ckfË, ckflxh, la:t/fdf
g} lgTo lqmof ;d]t ub{} d[To'nfO{ kv{g] < k"/f z/L/ Ps} l5gdf l;l/+u eof] . To:tf]
l:yltsf] sNkgf u/]/ pgL cw{d"l5{t eOg\ . /fx'nsf xft ltgsf c+u k|ToËdf 3'Db}
lyP, ;ljtf lg9fn e};s]kl5 /fx'nn] cfTd ;dk{0f u/]sf] 7fGof] / cfkm" klg pgs}
;fydf kN6\of] . pgnfO{ tfg]/ cfˆgf] ;fd'Gg], d'vsf] ghLs Nofpb} eGof] æltdL b'Mv
gdfg] ;ljtf d ltd|f] cf}iflw u/fpg oxL dlxgfdf ljb]z n}hfG5', ca ltdL PSnL
5}gf}+, ca oL b'O6f z/L/ cnu – cnu ePklg Ps Hofg 5f}+ .Æ
;ljtf s]xL af]lngg\ . /fx'nn] pgnfO{ lrpF8f] ;dft]/ xNnfpFb} æd ;Fu
l/;fPsL 5\of] ;ljtf < d}n] anhkmtL ljjfx u/]sL 7fGb5\of] .Æ eGof] .
æTof] t xf]Og .Æ ;sL g;sL ;ljtfn] elgg\ .
æclg lsg t o:tf] ?g], s/fpg] . lj5f]8sf lbg t ;dfKt eP ;ljtf . ca
t ldngsf lbg 5g\ v'zLsf lbg 5g .Æ
æ;'v ;a}sf] efUodf t x'Fb}g /fx'nhL .Æ a8f] d'lZsnn] ;ljtf af]lng\ .
æ;'v ;a}sf] efUodf lsg x'b}g ;ljtfhL . hLjg Pp6f d'/nL h:tf] x'G5
o;sf] k|To]s Kjfnaf6 lg:sg] :j/x? slxn] dfly slxn] tn x'G5g\ . dl;gf] cyjf
df]6f] b'j} lsl;dsf :j/x? tn / dfly b'j} lbzfdf k|jflxt x'g] u/]sf] kfOG5 eg]
hLjgsf] syf klg t o:t} 5 .Æ
æd]/f] hLjgdf cf/f]x 5}g, ca cj/f]x dfq 5 . eL/af6 n8]sL ufO{nfO{
tkfO{+n] /fd /fd ug'{sf] abnf sfFw} yfKg cfpg' eof] . k|s[lt lj/f]wL sfd tkfO{+af6
ePsf] 5 . km]/L d]/f] 5fofF cz'e 5 /fx'n, cz'e 5 . dnfO{ g5f]O{ b]p, kf]nfO{ gdfu
/fx'n, cem klg s]xL lau|]sf] 5}g .Æ
æs]xL lau|]sf] 5}g , d klg t ToxL elg /x]sf] 5', s]xL lau|]sf] 5}g . dflg;sf]
@$÷@% jif{sf] cj:yf t e"n / untLsf] cj:yf x'G5 jf:tljs hLjg t ca z'?
x'G5 xfdLn] oyfy{nfO{ :jLsf/]/ cl3 a9\g' k/]sf] 5 .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
91
æcfFvfsL cGwL / x[boxLgfnfO{ 8f]¥ofP/ hLjg latfpg] < s] oxL xf] t oyfy{
<Æ
æoyfy{ xf]Og ;ljtf . oyfy{ o; b]lv leGg 5, leq n's]s]f 5 . ca d /
ltdL b'j}n] sf7df08"df lrlsT;f If]qdf cGwfw'Gw wg sdfpg' k¥of] . b'j}sf]
kl/>dsf] kmn / ltd|f] ljzfn km}S6«Lsf] cfo . cem gk'u ePdf a? km}S6«L laqmL u/]/
eP klg xfdL ljb]z hfpFnf / ======= .Æ
;ljtfn] /fx'nsf] cfzo al'emg\ . /fx'nnfO{ ca s] atfpg] < km}S6«Lsf] af/]df
yfx kfPg / /fx'nn] < sf7df08'df t a:5 t/, yfx gkfpg klg ;Sb5 . pm Ps;'/]
dflg; b'lgof;Fu dtna klg t 5}g . p;sf] e|d lgjf/0f ul/ lbg cfjZos 7flgg\
;ljtfn] . klxnf] lbg g} s'g} e|d a:of] eg]kl5 To;nfO{ lgsfNg ufx|f] kb{5 eGg]
;f]r]/ pgn] cfˆgf] z/L/af6 /x'nnfO{ cln k/ ;fb{} elgg \ ækm}S6«Ldf t xfd|f] ljjfx
eGbf s]xL lbg klxn] cfunfuL eof] ;a :jfxf e};Sof] /]Æ sfG5f a'jfn] bfg lbPsf]
;a} t :jfxf eof] ca s]xL afFsL 5}g .Æ
æs]xL afFsL 5}g < km}S6«L 5}g ca < /fx'n t cfsfzaf6 v;] h:tf] eof] .
;/;/fO{ /x]sf] To;sf xft 6Ss /f]lsP . ;ljtfsf] nfj0odoL z/L/ df6f]sf] 9]/
h:t} nfUof] . ca, ca s] ug{] < ;ljtfnfO{ dfq ljb]z k7fP/ pkrf/ u/fpg] nIo
t lyPg . ljb]z uP/ cfˆgf] hLjgsf] Hof]lt klg t afNg' lyof] . of] b'3{6gfsf]
hfgsf/L ljjfx k"j{ lsg ePg < ljb]z hfg g;s]/ cGwsf/df nf6f]sf];]/f] em}+ hLjg
JotLt ug{ cfkm" t afWo lyof] lyof] . ;ljtfnfO{ klg lsg To; cGwsf/df tfg]/
NofpFYof] < ca t ;ljtfnfO{ cFWof/f]df tfGgf ;fy pgsf] ;d]t ylkPsf] af]emn] ubf{
pm t ulx/f] vf8ndf kf] kg{ uPsf] /x]5 .
/fx'nnfO{ rSs/ cfof], cf]7 d'v ;'s], xft v'§f sfDg yfn], k|yd ldngsf]
/flq sfn/fqL em}+ x'g] eof], af]Ng] zlQm x/fof], a8f] d'lZsnn] ;ljtfsf] xft cfˆgf]
xftdf lnP/ ;':s]/f 5f]8\b} eGof] æof] b'3{6gfsf] k"j{ hfgsf/L dnfO{ lsg x'g ;s]g
;lj <Æ
æ;lj ÛÆ ;ljgosf] efiff < d]/f] ljGg"sf zAb, p;sf] ;Daf]wg < c?sf] d'vaf6
o;sf] pRrf/0f <, k/k'?ifsf] ;+;u{, ldng, Pp6} vf6 . /fx'n, Pp6f j[Ttfsf/ em}+
kmgkmgL gfRof] ltgsf] cuf8L, Pp6f x'/L, Pp6f Hjf/ef6f p7\of] dgdf . To;}
k|jfxdf cs:dft d'vaf6 …ljGg" d]/f] ljGg"Ú b'O{ k6s lrRofOg\ clg rf/}lt/ gL/jtf
. zfob ;ljtf a]xf]; e};s]sL lyOg\ . /fx'n xtk|e lyof] . ;ljtfsf] cw{gUg z/L/
n}Dksf] dw'/f] k|sfzdf p;nfO{ luHofO{ /x]sf] lyof] t/, /fx'nsf] nflu ca ToxfF s'g}
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
92
cfsif{0f lyPg . cfkm}n] p3fg{ nfu]sf c+ux?nfO{ cfkm}n] 5f]Kg afWo lyof], afWo
lsg gxf];\, cefuLx?sf] ;d"xdf cfkm" klg t ldl;g k'u]sf] lyof] <
-#_
3/sf ;a} hgf rlst eP /fx'nsf] s'/f ;'g]/ . laxfg} p7]/ p;n] cfˆgf]
;/;fdfg ldnfpg yfNof] / cfh} sf7df08f} hfg] elg 3f]if0ff u/L lbPsf] lyof] .
;ljtfn] klg ;'lgg\ . s]xL t eGg' kg{]g} eof], h] eP klg b'lgofsf] b[li6df t pm
pgsf klt, :jfdL ;ayf]s xf] lg <
æd;Fu /ftL s]xL ck/fw eof]] ls < cfh} sf7df08" hfg tTk/ x'g' ePsf] xf]
<Æ eg]/ ;ljtfn] ;f]lwg\ .
/ftLsf] plDnPsf] gbL olt a]nf t zfGt e};s]sf] /x]5, zfGt gbLn] klg
/fx'nnfO{ s] zflGt lbg ;Sb5 / < t}klg cf}krfl/stf jz p;n] klg æltd|f]
ck/fwsf] s'/f x}g h?/L s]zx? cfhnfO{ lglZrt ul/Psf 5g\ To;}n] hfg nfu]sf]Æ
elg :ki6 kf/\of] .
æ/ftL t To:tf] s]xL ;+s]t ug'{ ePg <Æ
æ;+s]t ug{] cj;/ g} sxfF cfof] < ltd|f] dg dl:tis ltdL;Fu 5Fb}lyPg, sf]
;Fu s'/f ug{] <Æ /fx'nn] u'gf;f] u¥of] .
æof] ToxL ck/fwsf] b08 xf] <Æ
æb08 xf]Og, ltd|f] unt wf/0ff xf] .Æ
æTo;f] eP dnfO{ klg ;fy} nfg'; g < km}S6«Lsf] af/]df klg x]g'{ a'em\g' 5 oxfF
PSn} a;]/ s] ug{] <Æ
æPSn} sxfF 5\of} ltdL < cfdf x'g'x'G5, afa' x'g'x'G5 .Æ
æ;fyL efO{x?df cGwL b'nxL NofPsf] elg ckdfg xf]nf To;}n] dnfO{ oxfF
/fVg vf]Hg' ePsf] xf] <Æ ;ljtfsf] cfjfhdf kL8f lyof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
93
æTo:tf] xf]Og ;ljtf . cln lbg oxfF, cln lbg dfOtLdf a:g', d rfF8} cfO{
xfN5' lg .Æ]
æTo;f] eP cfh} lsg lxF8\g' k¥of] < b'lgof ;dfhn] s] eG5, ljjfx u/]/ Nofof]
/ cfkm" efuL xfNof] k/b]z .Æ
æb'lgof ;dfhn] s] eG5, s] eGb}g o;df xfdL nfUg' x'Gg, xfd|f cfˆgf
;d:of 5g\ / ltgsf] ;dfwfg xfdLn] g} ug'{ kb{5 .Æ
æd}n] oxfF ug'{ kg{] sfd sf] af/]df s]xL atfO{ lbg' x'G5 ls <Æ
æltdL k"0f{ :jtGq 5\of} ;ljtf .Æ /fx'nn] ;fdfg ldnfO ;s]sf]n] s';L{df a:b}
eGof] .
æk"0f{ :jtGq Û, of] s] zAb xf] < s] cy{ xf] o;sf] ,Æ
æzAb d}n] egL xfn]+ cy{ cf–cfˆgf] OR5fg';f/ nufpg] :jtGqtf g} 5 .Æ
/fx'nsf] :j/df tLtf]kgf lyof] .
æk"0f{ :jtGqtfsf] nflu g} ljjfx ug'{ ePsf] lyof] <Æ of] k6s ;ljtfsf]
:j/df dxfg cfZro{sf] efj lyof] .
æb'lgofdf ;a}sfd s'/fsf] k5f8L Pp6f lglZrt p2]Zo x'G5, Tof] p2]Zo k|fKt
e};s]kl5 To;sf] k|flKtsf nflu ul/Psf k|ofzx? uf}0f x'g hfG5g\ .Æ d}n] klg t
ozf]bf cfdfn] atfPsf] p2]ZonfO{ nlIft u/]sf] lyP+ <Æ
æs] p2]Zo atfPsL lyOg\ ;fgLdfn] <Æ
æljb]z hfg] <, cf}iflw pkrf/ u/fpg], u[x:ywd{sf] kfng ug{]==== ;ljtfn]
ozf]bfb]jLsf s'/f x?nfO{bf]xf]/fpg nflug\ .
æcfb{zjfbLx?nfO{ hLjgsf] oyfy{tf yfx gx'g klg t ;Sb5 <Æ
æs] cfbz{jfbLx? efjgfzLn cyjf snkgfzLn dfq x'G5g\ <Æ
æltdLn] w]/} xb;Dd 7Ls a'em]sL /xL5\of}+ . d}n] klg cfbz{jflbtfeGbf
oyfy{jflbtf w]/} dg k/fp5' .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
94
æca clGtd k|Zg u5{' .Æ ;ljtfn] k'gM s'/f sf]6\ofpFb} elgg\ .
æTof] k|Zgsf] pQ/ klg gsf/fTds g} 5 . /fx'nn] k|Zg ;f]Wg gkfpFb} pQ/
lbof] .
æo;sf] dtna tkfO{+n]] k|Zg yfx kfpg' ePsf] 5 <Æ
æyfx kfPsf] 5' .Æ
æd}n] s] k|Zg ug{] lyP+ eGg ;Sg' x'G5 < eGg ;Sg' x'G5 eg] atfO lbg'xf];\ .Æ
æljjfx b]lv c;+t'i6 x'g'x'G5 < eg]/ ;f]Wg vf]h]sL lyof}+ xf]Og <Æ
;ljtfnfO{ cfZro{ nfUof] .
æca ltd|f] tkm{af6 clGtd k |Zg / cfˆgf] tkm{af6 clGtd pQ/ b'j} atfpF5'
eg]/ /fx'n Ps l5g /f]lsP/ ;ljtfsf] d'v lt/ x]¥of] . slt ;'Gb/tf 5 ;ljtfdf,
ljZjsf dxf;'Gb/Lx?df Ps cg'kd t/, k|s[ltsf] lj8Dagf Hof]ltxLgf agfO{ lbPsf]
5 . dg klg t a8f] ;/n / sfd]n /x]5, ptf ljnIf0f k|ltef, sd{7tf, k/f]ksf/ /
Tofu ;a} u'0fx?n] pg}sf] z/L/df af; u/]sf 5g\ . pgnfO{ kTgL agfP/ 3/df /fVg
kfpg' t ax't} 7"nf], a8f] efUosf] s'/fxf] dg / d'v b'j} ;'Gb/ 5g\ t/=======. o:tL
b]jLnfO{ cem d}n] yk si6 lbg'kg{] l:ylt cfO{ nfUof] . x] eujfg Û ca s] ug{] < d]/f]
h'g;'s} Jojxf/af6 ;ljtfnfO{ si6 g} x'g]eof] . s]/fsf] a'6f;Fu sfF8]bf/af]6 pd|g
k'Uof] . a]/ v'a} v'zL eP/ xfjfsf] ;fydf uLt ufpFb} s]/f;Fu 6fFl;g k'Ubf klg
s]/fsf c+u lrlyl/g] eP, l/l;P/ To;dfly hfO{ nfUbf klg s]/fsf kft / a'6f
l5ofl5of x'g] eof] . /fx'nnfO{ cfˆgf] l:ylt b]lv ax't} lvGgtf a9 \of] . s'g} pkfo g}
5}g < Ps pkfo s]xLxb;Dd sfd nfUg ;Sb5 . ;ljtfsf] kl/Tofu . cfh} b]lv
clxn] b]lv .cfkmgf]] hfndf xfkm} kmF:g k'u]sf] lyof] /fx'n . p;sf sNkgf t
cfsfzdf afn'jfsf] dxn agfPem}+ rsgfr"/ eP . d]wfjL 5fq ePsf] sf/0faf6
ljb]zdf uP/ 8fS6/L k9\g kfPsf] /fx'n . s'g s'/fdf sf];Fu sd lyof] . ca ;f]r]/
s] ug'{ < ;+uL ;fyL, cf]x ljZj g} clezfk eof] d]/f] nflu .
;ljtfn] /fx'nsf] crfgssf] Jojxf/ kl/jt{gnfO{ a'em\g ;s]sL lyOgg\ .
To;}n] km]/L s'/f sf]6\ofpFb} elgg\ æslxn] kmls{g] xf]nf <Æ
æ7]ufg 5}g .Æ ;+lIfKt pQ/ lyof] /fx'nsf] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
95
æd b]lv lg/fz eP/ 3/ 5f]8\g nfUg' ePsf] xf] <Æ
æof] d]/f] :j]Iffsf] s'/f xf] .Æ
æ ;'v b'Mvdf d}n] kq Jojxf/ ug{ t kfpF5' xf]nL .Æ ;ljtfn] clGtd k|Zg
ul/g\ .
æTolt cfjZos knf{ h:tf] nfUb}g .Æ /fx'nn] hjfkm lbP/ Aofu p7fof] /
sf]7faf6 aflx/ lg:sL xfNof] .
elgG5 …/ft rfx] h:tf] sfnf] wgLe"t lsg gxf]; \ ;"of{]bo cjZo x'G5 .Æ t/
;ljtfsf] hLjgdf klg ;"of{]bo x'g ;S5 / < cfzfsf] s'g} ls/0f klg t afFsL
b]lvFb}g . /fx'nsf] laxfg} crfgs sf7df08' k|:yfgn] 3/sf dflg;sf] t s'/} 5f]8f}+,
ufpFsf dflg;, Oi6ldq ;a} 5Ss k/] t/ sf/0f ha ;ljtfnfO{ g} yfx x'g ;s]g
eg] c?nfO{ s] yfx <
-$_
b'O{lt/af6 ;dfrf/ k|fKt eof] ozf]fb]jLnfO{ . /fx'nn] ;ljtfnfO{ ck|Toflzt
?kdf ;DaGw hf]l8g uPsf]df efUosf] v]n eGb} cfkm" crfgs sf7df08f} cfO{
k'u]sf] s'/f ;fgLdfnfO{ hfgsf/L u/fPsf] lyof] eg] ;ljtfsf] dfOtLaf6 Ps dlxgf
kltsf] 3/df a;]/ ckdflgt eP/ kms{]sL ;ljtfsf] b'vb l:yltsf] ;dfrf/ k|fKt
ePsf] lyof] . ozf]bfb]jLn] a8f] uDeL/tfk"j{s o; kl/l:ylt dfyL ljrf/ ul/g\ .
pgs} ctL{ a'l4n] t xf] ;ljtfn] ljjfxnfO{ OGsf/ ug{] ;fx; b]vfpg ;s]sL lyOgg\
. ;ljtfn] ljjfxsf] :jLs[lt lbPsL x'g / < dfq s'/f of] eof] ls ozf]bfb]jLsf] cfu|x
olt k|an lyof] ls ;ljtfsf] Ogsf/L bAof] . o;}nfO{ ;xdlt dflgPsf] lyof] /
ljjfx ;DkGg ePsf] lyof] . t/ /fx'nn] ;ljtfsf] lsg pk]Iffu/\of{]] < pm t cfkm}
cl3 ;/]/ ljjfx ug{ OR5's ePsf] lyof] . s] ;ljtfn] ;dk{0f ul/gg\ t < To;}n]
kf}?if hfu]sf] xf]nf . p;sf] cxd\nfO{ rf]6 k'Uof] xf]nf . ;ljtfsf] dgl:ylt ;fdfGo
ePkl5 Tof] t To;} ;fdfGo e}xfN5 lg . nf]Ug]:jf:gLnfO{ klg s;}n] ldnfO{lbg' kb{5
/ < t} klg Ps k6s hfg' t kl/g} xfNof] . oxL ;a ;f]rljrf/ u/]/ ozf]bfb]jLn]
tfg;]gsf] ofqf ul/g\ .
tfg;]g k'u]kl5 ozf]bfb]jLn] 7x/ u/] eGbf l:ylt t ljifd /x]5 . s]xL cfdf
5f]/Lsf] k|uf9 gftfn], s]xL ;'ema'emn] ubf{ pgn] ;ljtf;Fu /fx'nsf] k|yd /flqsf]
cfBf]kfGt Jojxf/ / lqmofsnfk af/]df yfx kfO{ xflng\ . pgsf] kl/kSj a'l4klg
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
96
rs/fof] . sf/0f s]xL yfx x'g ;s]g clg pgL sf7df08" uOg\ . /fx'nn] d}n]
kl/Tofu sxfF u/]sf] 5' / pgnfO{ ljb]z n}hfg vr{sf] nflu oxfF lbg /ft cys
kl/>d ug{ kf] cfP5' eg]/ s'/f 6+'UofO{ lbof] .
ca ozf]bfb]jLn] b'Mvsf] Ps dfq d"n ;ljtfsf] cFWff]kgnfO{ dflgg\ . To;sf]
lg/fs/0fsf] pkfo M s;n] u/L b]nf / < 7"nf] cfF6 rflxG5 7"nf] ufF7 rflxG5 . s]xL
c7f]6 u/]/ pgL k'lug\ tfg;]g . o; kfln klg dfg; ;f;' a'xf/Ldf km]/L :ki6 s'/f
eof] .
æslthlt ?k}ofF vr{ xf]nf gfgL< n08gdf lrlsT;f x'G5 /] .
æsl/a !)÷!% xhf/ eGbf 36L nfUb} xf]nf .Æ ;ljtfn] elgg\ .
æ!)÷!% xhf/ <Æ ozf]bfb]jLsf] cfZro{sf] ;Ldf /x]g . olt 7"nf] /sd .
gubsf];Fu xf]nf / < sf]xL ax't} 7"nf] ;fx" dxfhg;Fu eP dfq .Æ
Ps l5g sf]xL klg af]n]gg\ . b'j}sf] dgdf cnu cnu s'/f v]nL /x]sf lyP
cGtdf ozf]bfb]jLn] g} elgg\ 5f]/L eg] klg a'xf/L eg]klg / ;fFRr} eGg] xf] eg]
ljGg"sf] cfTdf ltdL;Fu uf+l;Psf]n] ljGg"sf] efusf] hUuf hdLg wg ;DklQ dfly
cGtdf ltd|f] g} clwsf/ t 5 . ltdL tof/L u/ /x'nnfO{ lr¶L k7fpg nufpm
af]nfpm / ltdLx? hfpm n08g . d ;a k|aGw Ps xKtfd} ul/lbG5' .Æ
dflg;sf] x[bodf hGd]sf z'eljrf/x?nfO{ k"/ ug{ p;n] s'g} ;+sNk ub{5 /
cfˆgf] ;+sNknfO{ st{Jolgi7f;Fu hf]8]/ ha cuf8L a9 \5 ta nIo :jo+ stf{ tkm{
cfslif{t x'G5 . TofxF klg Tof] eof] . cwf hUuf lhdLbf/L laSof], /sdsf] k|aGw eof]
. a8f] cg'go ljgo ;DemfO{ a'emfO{ u/]/ /fx'nnfO{ af]nfOof] / ;ljtfnfO{ n}hfg p
tTk/ eof] .
;Dk"0f{ xjfO{ ofqfdf gj ljjflxt klt kTgL o;/L r'k lyP h:tf] b'O{ ckl/lrt
;fy} xf]pg\ . cf}krfl/s sfd s'/f dfq x'g] ub{Yof] b'j}df . ;ljtf gofF hLjgsf]
;kmntfdf ;+lbUw lyOg\ . csf{] tkm{ ck|];g ;kmn x'g] gx'g] Tof] 5'§} kL/ lyof] . t/,
;a} eGbf d"ndf lyof] ;ljgosf] ;Demgfsf] s;s . oL tLg b'mveGbf Pp6f csf{]
kL/n] klg pgnfO{ cfh lgs} lk/f]n]sf] lyof] . Tof] lyof] ;ljgosf] gf;f]sf] /Iffsf]
k|Zg . z/L/sf] ;Dfk{0fnfO{ s;/L /f]Sg] , hals ;dfhn] :jLsf/]sf] j}wflgs klt
;fy} lyof] . ljjfx kl5 olt lbgsf] /Iff t ;+of]u dfq lyof] . ;ljtfsf] 5]pdf csf{]
;L6df a;]sf] /fx'n t 9'+ufdf d"lt{ s'FlbP h:tf] lyof] . ;ljtf h:t} pm klg zfGt,
uDeL/ . dxf;d'b|dfly pl8/x]sf] hxfh leq a;]sf] Tof] ofqL klg dxf;d'b| h:t}
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
97
b]lvGYof] . clg+B ;'Gb/L kTgLsf] ?k of}jgn] klg To;nfO{ k|efljt ug{ ;sL /x]sf]
5}g . p;n] lsg ljjfx u¥of] < o:tL ?k;Lsf] cfFvfsf] Hof]lt jfk; u/fpgdf t
ljjfx gu/Lsg ;xof]u t To;} klg ug{ ;lsGYof] . kTgL < kTgLnfO{ kf}?iflbg g;s]
lsg kTgL agfpg] < csf{sf] k"/f hLjg;Fu lsg lvnjf8 ug{] < p;n] s] ?k;L
kTgLs} nf]edf cGwLsf] ljjfx u/]sf] xf] t < xf]Og . xf]Og . b'j} kLl8tsf] pkrf/
u/fP/ ;'vdo hLjg k|flKtsf] nflu kf] t . ;'vdo hLjgsf] k|fKtL . pkrf/df
Pp6fnfO{ nfe eof] / csf{]nfO{ ePg eg] < s] x'G5 Tof] cj:yfdf < o:tf] l:ylt
klg cfpnf / < dgn] ts{ u¥of] cfO{ xfNof] eg] , o;sf] pQ/ a'l4;Fu ePg .
p;sf] cg'xf/ /ftf] x'Fb} tgfj a9\b} uof] . dlitisdf cfFwL rNof] . duh k8\snf
h:tf] eof] . hlt ;f]Rof] Tolt k|Zg t/ ;a} cg'Ql/t .
-%_
n08gdf 8fS6/x?sf] cg';Gwfgdf s]z hl6n h:tf] nfUof] . To;df pgLx?n]
Pp6f k|wfg sf/s s] kfP eg] /f]uLn] rfx]/ klg cfˆgf] ;xof]u cfkm"n] ug{ ;ls
/x]sf] 5}g . aLr aLrdf cTolws tgfju|:t b]lvg' / csf/0f ?g nfUg' . ;ljtfsf]
Aojxf/] ToxL b]vf kb{Yof] . pgsf] ;fyL hf] ls hLjg ;fyL lyof] To;n] cfZjf;g
lbnfpg] / af]Ng] u/]sf] sd} b]lvPsf] lyof] . ;ljtfsf] sfFwdfly xft /fv]/ slxF
lxF8\Yof] eg] slxn] sfxLF xft ;dft]/ . s'g} a]nf df}sfdf dfq slxn] sfxLF ufnf
ykykfO{ lbGYof] . cfh pgLx?sf] n08g k|jf;sf] % lbg e};s]sf] lyof] .
lrlsT;sx?n] dgf] lrlsT;f ljefudf hfg l;kmf/Lz u/L lbPsf] x'gfn] cfh /fx'n
;ljtfsf] sfFwdf xft /fv]/ lj:tf/}–lj:tf/} dgf]lrlsT;f ljefusf] tNnfdf
pSngnfO{ lnˆ6 ?d lt/ a9\b} lyof], lnˆ6 ?ddf b'j}n] k|j]z u/]/ lnˆ6sf] 9f]sf aGb
ug{ h;/L g} /fx'nn] xft a9fof] crfgs a8f] t]h rfndf Pp6f 8fS6/ ToxL
lnˆ6df r9\g cfO{ k'Uof] . lnˆ6sf] 9f]sf aGb eof] / rf}yf] ˆnf]/sf] a6g bafOof] .
/fx'n klg rf}yf] ˆnf]/df hfg' kg{] x'gfn] s]xL af]Ng} k/]g . lnˆ6dfly ;g{ nfUof] ca
cfuGt's 8fS6/sf] Wofg uof] ;xofqLx? tkm{ . b'j} hgf Plzog /x]5g\ . Plzog
dfq xf] / < cF, of] s] crDd, ;'vb cfZro{, ;ljtf < ;ljtf oxfF < lsg < x'g\ .
xf]Og < lnˆ6leqsf] 8Ld nfO6df u8a8 x'g yfNof] 8fS6/ t olt x8a8fof] ls
To;sf] x8j8L /fx'nn] klg dx;"; u/L xfNof] . /fx'n / cfuGt's 8fS6/ b'j}n]
nueu ;Fu–;Fu} c+u|]hLdf Ps csf{;Fu ;f]w] æcf/ o" Plzog <Æ
b'j}n] b'j}sf] of] k|Zgsf pQ/ glbP/ ;f]em} eg] æo; g]kfnL .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
98
;fgf] 7"nf] jfSo sfkmL lyof] cfˆgf] afn;vfnfO{ lrGgsf] nflu . ;ljtf
cfZro{ t/ ;'vn] efj ljef]/ x'g k'lug\ / cfTdlgoGq0f /fVg g;sL cfˆg} b'j} xft
htfaf6 cfjfh cfPsf] lyof] Totf a9fpFb} xiff]{Nnf;do :j/df afbn afbn eGb}
cuf8L al9g\ . afbnn] pgsf] xft cfˆgf] xftdf lnof] . ptf lnˆ6 cfˆgf] 7fpFdf
k'u]/ 6Ss /f]lsPsf]n] tLg} hgf aflx/ cfP . ;ljtfn] afnb;Fu /fx'nsf] kl/ro lbFb}
elgg\ æd]/f afn;vf afbn, 3/ bfr'{nf t/ lgjf; agf/; .Æ
clg oxfF lg <
æd 8fS6/ /fx'n, sf7df08f}+, logL d]/L= kTgL ;ljtf .Æ
/fx'nn] kTgL zAbsf] k|of]u a8f] afWotfn] u/] h:tf] nfUof] . ptf ToxLF Ps
zAbn] x7ft ;ljtfsf] d'vd08nnfO{ cFWof/f] kf/L lbof] eg] afbnnfO{ klg ;ljtfsf]
;DaGw ;"rs Tof] zAbn] stf stf cK7\of/f] l:yltdf kf/L lbof] . t/, p;n]
cfkm"nfO{ tTsfn ;+ot u/]/ pgLx?nfO{ Pp6f sf]7fdf nUof] . ToxfF cf/fd;Fu
skmLsf] r':sLsf] aLrdf bf?0f Joyf, syfsf] cfbfg k|bfg eof] . afbnn] ;ljtfsf]
;Dk"0f{ hLjgdfly l;+xfjnf]sg u¥of] .
;ljtf / ;ljgosf] k|uf9 k|]dsf] s'/f :d/0f eof] p;nfO{ . ;ljgo aLrdf
gcfO{lbPsf] eP < cflv/ logL p;sf] klTg x'g ;lsgg\ . d]/f] klg efUosf] k/LIff g}
x'g kfPg . d klg t ;ljtfsf] Kof/sf] k|TofzL lyPF . ;ljtfn] klg t plQs}
rfxlGyg . t/, ltgsf] rfxdf t8k lyPg . p;nfO{ ;Demgf eof] Tof] If0f ha
x}hfsf] 6Lddf hfFbf p;sf] cgfofz ;ljtf;Fu s'/f x'g uPsf] lyof] .
æ;ljgonfO{ g b]v] klg cfTdf t8kG5 / tkfO{+nfO{ gb]v]kl5 b]vf}+ b]vf}+ h:tf]
nfUb5 .Æ s:tf] :ki6 hjfkm lbP lyOg\ ;ljtfn] .
pm klg t slxn] b'j}sf] aLrdf tuf/f] aGg uPg . p;sf] dgsf] efj ;ljtf
/ ;ljgo b'j}nfO{ yfx lyof] / b'j} d]/f] ldqtf k|lt ljZj:t klg t lyP .Æ
pgL g ;ljgosL eOg\ g t d]/L g} . cGwL eOg\ . cs{}sL eOg\ . cem cs}{sL
/xLg5g\ / 8fS6/x?n] dgf]lrlsT;fsf] nflu oxfF k7fPsf /x]5g\ Oltxf; ;d]t n]v]/
.
afbnn] b'j}nfO{ cfZjf;g lbFb} eGof] ælrGtf gug'{; tkfO{x? . d o;}
ljefudf h'lgo/ 8fS6/ 5' . ;Llgo/x?nfO{ d b]vfpF5' . pkrf/ klg u5'{ . d 5' .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
99
æltd|f] kl/jf/, s]6fs]6L klg xf]nfg\ . oxL+ n08gd} 5g\ ls <Æ ;ljtfn]
afbnsf] l:ylt hfGg] aNn Wofg cfof] .
afbnsf] d'vd08df Ps;fy tdfd /+u cfP/ uP æljjfx} ePsf] 5}g ;ljtf .Æ
Ps bL3{ lgZjf; km]¥of] afbnn] . æca of] sf];{ k"/f u/]kl5 ;f]Rg' knf{ .Æ
To;}If0f ;Llgo/ 8fS6/sf] a]n aHof] k};]G6nfO{ sf]7fdf n}hfg] l;Ugn lyof] .
-^_
;ljtfsf] cf}ifwf]krf/ z'? eof] . nfe x'g] s]xL ljGb' afFsL /x]5 eGg]
8fS6/x?n] eg] kl5 /fx'ndf emg a]r}gL a9]sf] b]lvof] . To;}sf] ef]nLkN6 p;n] d
b'O{ lbgsf] nflu :jL6h/n}08 hfG5' elg lxFl8xfNof] . ;ljtfsf] ca k"0f{ af]em
afbndfly kg{ uof] . b'O{ lbg eg]sf]df rf/ lbg laTof] t/ p;sf] s'g} ;"rgf cfPg
. p;sf] Oi6 ldq sf]xL 5g 5}gg\ sxfF s] sfddf uPsf] xf], s]xL klg t eg]sf]
lyPg . ;ljtf ax't a]r}g lyOg\ . kfFrf} lbg To;sf] kmf]g cfof] . kmf]g ;+of]un]
afbnn] g} l/;Lj u¥of] .
æd clt h?/L sfdn] hd{gL hfg' kg{] eof] . Ps xKtfdf cfpF5' .Æ
æt/ /fx'nhL, afbnn] eGof] ætkfO{+ oxfF cfP/ dfq hfg'; tkfO{+sf] kTgL ax't}
lrlGtt x'g' x'G5 . jxfFsf] ef]nL ck|]zg x'g]jfnf 5 .
æcfO Pd e]/L ;/L, dfO{ u'8 k|]m08 KnLh x]Nk c; . d clxn] ev{/} hd{gL gu}
gx'g] eof] . tkfO{n] d2t ug'{ xf]nf d ljZj:t 5' .Æ olt eg]/ kmf]g sfl6of] . s]
sfd 5 < hd{gLdf, sf];Fu hfg] x'g\= . s'g} unt wGwfdf t nfUg u}/x]sf 5}gg\ .
logL t a8f /x:odoL /x]5g\ . ozf]bfb]jLsf] wgsf] s'g pkof]u x'Fb}5 <
afbn / ;ljtf b'j}nfO{ a8f] cfZro{ nfUof] . kTgLsf] ck|]zg, Tof] klg clt
sl7g / 7"nf] dflgPsf], To; a]nf klt ga:g] < o:tf] ;dodf /f]uLnfO{ dfgl;s
zlQm / pT;fxsf] a8f] cfjZostf x'G5 . b'vL, lrlGtt / a]r}g /f]uLn] g} k|f0f
u'dfpg] ub{5g\ . afbnn] l:ylt ljs6 b]Vof] . 8fS6/x?nfO{ 8]6 ;f/L lbg cfu|x
u¥of] t/ ;Llgo/x? dfg]gg\ . ck|]zg 7Ls ;dodf eof] . ;ft lbgkl5 k§L v'Ng]
elgof] .
/fx'n cfO{ k'u]g . cfh k§L v'Ng] lbg;Dd klg t cfPg . o; kfnL t s]xL
va/ g} u/]g . afbnn] pgsf] l;/fgLdf a;]/ cfˆgf] xft pgsf] lgwf/df /fv]sf]
lyof] / lj:tf/}–lj:tf/} ykykfpFb} dw'/ :j/df dL7f] s'/f u/L /x]sf] lyof] afbnsf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
100
o;/L :g]x kfP/ pgL a8f] ;Gtf]if / t[lKtsf] cg'ej ub{lyOg . cGtdf k|ltIffsf]
38L laTof] pgnfO{ k'gM ck|]zg lyo]6/df nluof] .
d'Vo lrlsT;flwsf/Ln] pgs]f 6fpsf]df xft /fVb} ;f]Wof] æHof]lt lkmtf{ ePsf]
cfFvfaf6 ;a eGbf klxn] s;nfO{ x]g{ dg k/fpg' x'G5 .Æ
Pp6f 7"nf] x"k k:of] sn]hf] lrl/of] . sf] 5 / oxfF To:tf] cfˆgf] <M 5 lg .
afbn, afbn < xf], cfkmGt g} t x'g\ pgsf] ;fldKodf slt zflGt k|fKt x'G5, dg
9'Ss x'G5 . æafbnnfO{ af]nfO{ lbg' k¥of] .Æ lj:tf/} elgg\ ;ljtfn] .
afbn t ToxLF lyof] . p;n] pgsf] xf]+7df xft /fVb} æd oxL+ t 5' nf6L elg
d':s'/fpFb} k|]dk"j{s cfZjf;g lbof] .
;ljtfsf] cfFvfaf6 k§L x6fOof] . afbn / ;ljtfsf] d'6' w8w8 u/]/ w8\sg
nfUf]] ha 8fS6/n] la:tf/} cfFvf vf]Ng eGof] . cfFvfsf] kns p7fpg' jf:tjdf ax't}
;fx;sf] sfd lyof] . cfFvfsf] Hof]lt cfO{;s]sf] 5 eGg] sNkgf / u};s]sf] Hof]lt s]
kmSof{] xf]nf / < eGg] eo b'j}sf] aLrsf] n8fO{n] ;ljtfsf] d'6'nfO{ emg w8sfO{
/x]s]f lyof] .
ælj:tf/} kns p7fp g , ;ljtf . d 7Ls ltd|f] ;fd'Gg] ltd|f] vf6df
lgx'l/Psf] 5'Æ eGof] afbnn] .
;ljtfsf b'j} kns la:tf/} dfly p7], tL kns, h;sf] emkemkfO{n] lxdfno
xNnG5 eGYof] ;ljgon] . klxn] t sfnf] w'Gw h:tf] b]lvof], To;kl5 gfO6 aNasf]
xl/of] k|sfz, dgnfO{ l:y/ kf/]/ k"/f cfFvf vf]n]/ x]l/g\ ;ljtfn] . ta b]lvof] Pp6f
gofF cfnf]s, gofF ;+;f/ . g]qHof]lt lkmtf{ cfO{ ;s]s]f lyof] . Tof] Hof]lt klxn] cfO{
lbPsf] eP /fx'n;Fu lsg afFlwg' kg{] lyof] < of] Oltxf; lsg cuf8L a9\g] lyof] <
k§L v'n]sf] rf}yf] lbg . ;ljtf a]8df kN6]sL lyOg\ . 8fS6/n] cfh pgnfO{
g'xfO{w'jfO{ u/fO{ lbg] k/fdz{ lbPsf]n] s]xL ;dok"j{ afbnn] Pp6L g;{sf] ;xfotfn]
pgnfO{ g'xfO{ lbPsf] lyof] / pgnfO{ gf:TffkfgL u/fO{ lbP/ cfˆgf] sfddf uPsf]
lyof] . pgL a]8sf] c8]; nufP/ lr;f] skfndf la:tf/}–la:tf/} sfOof] rnfpFb}
cfˆgf] eljiosf tfgf afgf a'Gb} lyOg \ . /fx'nsf] af/]df klg lrGtf lyof] t/ leq
leq cfqmf]z klg lyof] . To;} ;dodf /fx'n a8f] efj ljxjn eP/ sf]7fdf k|j]z
u¥of] . p;nfO{ b]v]kl5 qmf]w, lh1f;f / u'gf;f]sf] ldl>t /+u cfof] ;ljtfsf]
cfFvfdf t/ /fx'nsf] ptf k§L Wofg lyPg\ . pm cfˆg} t/+udf lyof] . ck|]zgsf]
;kmntfsf] hfgsf/L af6}df afbn;Fu e]6 x'Fbf yfxf kfO{;s]sf] lyof] p;n] a8f]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
101
efjfj]zdf cfP/ a8f] ckgTjsf ;fy emK6]/ ;ljtfsf] vf6df a:b} pgsf] b'j}xft
;dft]/ KofRr–KofRr b'j} cfFvfdf DjfO{ vfFb} awfO{ lbof] .
;ljtf x8\a8fOg . pgsf] hLjgdf s'g} cGo k'?ifsf] o;/L r'Dag . klxnf]
k6s cfFvfn] b]lvg\ .
æd t a8f] Jo:t ePy] ;ljtf . dnfO{ dfkm u/L lbg' . ltd|f] ck/fwL 5' . a8f]
ljGtL efjn] /fx'nn] eGof] .Æ
æs] To:tf] sfd kg{ uPYof] tkfO{nfO{ n08gdf ufoa /xg] . hd{gL hfg] .
sfd gatfPsf] s:tf] lrGtf k¥of] oxfF .Æ ;ljtfn] l/; / u'gf;f] b'j} ul/g\ .
æ7"nf], ;ljtf ax't} 7"nf] sfd lyof] . ltd|f] hLjg ;kfg{] p2]Zon] clGtd k6s
cys k|ofz u/]+ eP e/sf] k};f ;a} vr{ eof] t/==== .Æ
olt eg]/ pm ;'Ss ;'Ss ?g nfUof] . ?b} ?b} 9Nof] ToxL cf]5\ofgdf .
;ljtf ls+st{Jod"9 eOg\ . pgn] p;nfO{ ;fGTjgf lbFb} elgg\ æxl/ OR5f
anjfg x'G5 . tkfO{ o;/L lsg xtfl/g' eof] . s] sfddf k};f nufpg' eof] < s]
3f6f eof] <Æ
æ7"nf] 3f6f eof] ;ljtf . ;a} nufgL 8'Aof], nufgLsf ;fydf d, d]/f] cfzf,
cfsf+Iff ;a 8'a] . ca s]xL afFsL 5}g, ca xfdL kmsL{ xfnf}+ . ;ljtf, ;a} vtd .
;a :jfxf . d :jfyL{ st}sf] klg eOg, ;ljtf ;ljtf . eGb} pm /Gylgof] ToxL
cf]5\ofgdf 56kl6of], /f]of] .
-&_
>Ldbefujt dxfk'/f0fsf] syf ;'gfpg cfPsf kl08thLnfO{ lkmtf{ k7fpg
elg /]nj] :6]zg;Dd uPsf] a'w}sf] a}nuf8f Totfaf6 vfnL kms{]g . Pp6f ;fgf]
sfv] aRrf ;lxt Ps hf]8L klt kTgLn] uf8fsf] pkof]u ug{ kfPsf]df v'zL dfg]sf
lyP eg] a'w} t cfh cfkm"nfO{ k/d ;f}efUozfnL 7fg]sf] lyof] tL gj bDklQnfO{
cfˆgf] uf8fdf a;fNg kfPkl5 . p;n] cflv/L Ifdtf;Dd uf]?nfO{ xfFSb} hlt x'g
;s5 Tolt 5L6f] ufpF k'Ug] sf]lz; ub}{Yof] . uf8f ha ufpFsf] ;Ldfgfdf k'Uof] ta
v]tdf sfd u/L /x]sf / af6f]df cfjthfjt ug{] dflg;x? uf8fdf a;]sf] hf]8fnfO{
b]v]/ b+ubf; eP . xf];} x/fof], s'/f ug{} la;{] . hf] h:tf] cj:yfdf lyof] pm To;}
cj:yfdf d"lt{jt eof] . tL dWo] ha s'g} s'g}nfO{ xf]z cfof] ta 3f]8f em}+ ;/k6
efu] ufpFlt/, ufpFdf xNnf x'g nfUof] g/gf/Lsf] eL8 af6f]df lgSNof] . a'w} a8f]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
102
uj{;Fu uf8f xfFSb} lyof] . ufpFsf s]6fs]6L w"n p7fpFb} xNnf dRrfpg yfn] æljGg"
bfO{ cfP, b'nlx NofP .Æ
sf]7f/df klg ;ljgo kms{]sf] ;dfrf/ k'Uof] . s;}n] ljZjf; ug{ ;s]g .
ozf]bfb]jL n8\b} k8\b} aflx/ bu'l/g\, gf]s/ rfs/ sfl/Gbfx? bf}8] .
geGb} ;fFRr} g} a'w}sf] uf8f sf]7f/df uP/ /f]lsof] . ozf]bfb]jL bf}8]/
;ljgofnfO{ 5ftLdf nufP/ d';fb{} r'Dag lnFb} ?g nflug\ . xhf/f}+ xhf/ v'zLsf tL
cfF;"n] afFw tf]8]sf lyP hf] ;ljgosf] d[To'sf] va/df lg:Sg ;s]sf lyPgg\ . ;+ot
ePkl5 pgsf] Wofg uf8fdf a;]sL /d0fL lt/ uof] . @%÷@^ jif{sf] aRrf uf]/f] /+u
t/ s]xL kLlndf lnPsf] cfef . ;'8f}n gfs gSzf 5/x6f] z/L/, cg'kd ;'Gb/L geP
klg bz{gLo /d0fL .
ozf]bf b]jLn] k|Zg ;"rs cfFvfn] ptf k§L x]l/g\ . ;ljgon] ;+sf]r dfGb} eGof]
æa'xf/LÆ .
tTsfn olt eGg' g} kof{Kt lyof] . a'xf/Lsf] dof{bf / ;Ddfgk"j{s pgnfO{
leq\ofOof] . pgsf] sfvdf /x]sf] ;fgf] aRrf lgbfO{ /fv]sf] lyof] . aRrfnfO{
ozf]bfb]jLn] cfˆgf] sfvdf lnP/ ;a} hgf 3/ leq k|j]z u/] .
o'jtLsf] nflu cGo ;a} gofF lyP, To;n] pm a8f] ;+sf]rdf la:tf/} lj:tf/}
lxF8\b} lyOg\ . pgLx? a}7sdf k'Ug kfpFbf gkfpFb} aflx/ ufpFn]x?sf] 7"nf] eL8 x'g
uof] . ;a} k|f0fL xfn;dfrf/ hfGg Aou| lyP . t;y{ pgLx? leq uP/ af6f]sf] ysfO{
dfg'{ eGbf klxn] ufpFn]x?;Fu e]6 3f6 / jftf{ ug{ cfjZos 7fgL tTsfn aflx/ 7"nf]
a}7s 3/df uP/ oyf]lrt clejfbg, cfb/ u/]/ ;a} cf–cfˆgf] cf;gdf a;] .
rf/}lt/ ;a} a;L ;s]kl5 a"9f] sfl/Gbfn] ;f]Wof] æ;/sf/ Tof] em"7f] va/ s;/L
km}lnPsf] lyof] <Æ
sxfFaf6 pQ/ z'? u/f}+ elg Psl5g ;ljgo 3f]l/P . 36gfsf] s8L hf]8b} eg]
æva/} em"7f] t lyPg . xfdLx?sf] k"/} 6f]nLdfly cfqmd0f ePsf] lyof] /ftL . tdfd
;fyL dfl/P t/ s]xL ;fyLx?sf ;fy d efUg ;kmn ePF t/, efUg] stf < k5f8L
cfqmd0fsf/L lyP, cuf8L kfls:tfgsf] ;Ldf / kfls:tfgL ;}lgs . d[To' b'j}lt/ lyof]
. afWo eP/ xfdL kfls:tfg lt/ a9\g' k¥of] .Æ
æc? pkfo g} s] lyof] / <Æ eL8df Pp6f a[4n] s'/f yKof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
103
æcflv/df ToxL eof] h;sf] sNkgf xfdLn] klxn] g} u/]sf lyof}+ . xfdLnfO{
aGbL agfP/ Pp6f ;}lgs 5fjgLdf k'¥ofO{ lbP . xfdL sxfF 5f}+ eGg] s'/f 7Dofpg
;lsPg . xfdL hf;"; xf}+ eGg] s'/f pgLx?nfO{ nfu]sf] /x]5 . tdfd oftgf lbP
xfdLnfO{ kl5 s]xL lgisif{ glgSn]kl5 xfdLnfO{ l+;wsf] ;}lgs 5fjgLdf k7fO{lbP .
Ps l5g /f]lsof] ;ljgo . ærf/ dlxgf hlt ToxfF /x\o+f} xfdL . 5fjgLdf xfdL
/]8qm;sf] sfo{stf{ ePsf] s'/f k'li6 e};s]sf]n] Tolt s7f]/ lgoGq0f /x]sf] lyPg .
o'4 /f]lsPkl5 jfk;L x'g] cfzf lyof], t/ o'4 /f]lsg] g} cfzf gb]lvPkl5 xfdLx?n]
Ps lbg ToxfFaf6 efUg kfof}+ / ;a}hgf efUof}+ . Ps ;fy efUg plrt gePsf]n]
xfdL ltt/ ljt/ eP/ efu]sf lyof}+ . /fte/L efUof]+ sf] stf k¥of] yfx 5}g .
ysfO{n] lg9fn k/]/ cf/fd ug{nfO{ / lbg latfpg s'g} ;'/lIft 7fpFsf] vf]hLdf
lxF8\b} hfFbf pHofnf] x'g' eGbf s]xL klxn] Pp6f ufpFsf] ghLs k'u]+ . ufpFsf] aflx/
rf/bLjf/Ln] 3]l/Psf] Pp6f au}+rf b]v]+ / bLjfnaf6 xfdkmfn]+ ysfO{n] r"/ ePsf]n]
emf]nfaf6 Pp6f Rofb/ lgsfnL Pp6f emf8Ldf cf]5\ofPF / ;'tL xfn]+ .Æ
lbgsf] Ps ah] cfFvf v'Nof] . :jfefljs ?kn] lgb 6'6]sf] lyPg . s;}n]
xkf/]sf] x'gfn] em:s]/ cfFvf v'n]sf] lyof] . ;fd'Gg] uf}/j0f{ / jlni7 b]lvg] k|f}9
plePsf] lyof] .
æva/bf/ p7\g] sf]lzz gug'{ æk|f}9n] ;fjwfg u¥of] . d p7]/ a;]+ t/ xft
dfly p7fO{ cfTd;dk{0fsf] efjdf plePF .
æsf] xf} ltdL / sxfFaf6 cfPsf] <Æ k|f}9sf] k|Zg lyof] .
æd}n] cfˆgf] sxfgL ;+lIfKt ?kdf atfPF . p;n] ljZjf; ug{] gug{] bf];fFwdf
/x]sf] h:tf] b]lvof] . Psl5g\ larf/ u/]/ pgn] dnfO{ ;fy lxF8\g] Ozf/f u¥of] . d
p7]/ p;sf] kl5 kl5 nfu]+ . au}rfdf 5]pk§L Pp6f ;'Gb/ xj]nL /x]5 . k5f8Lsf]
9f]sfaf6 pgn] dnfO{ leq lnP/ uP . ToxfF Ps k6s km]/L kl/jf/sf] ;fd'Gg] d]/f]
5fgaLg u/] . d}n] ;To ;fFrf] s'/f cfBf]kfGt atfP+ . pgn] cg's"n jftfj/0f
ePkl5 ToxfFaf6 hfg', geP;Dd xj]nLdf u'Kt ?kn] z/0f lnP/ a:g' eg] . dnfO{
ckl/lrt b]zdf j[4sf] :g]x kfPsf] eujfgsf] j/bfg h:tf] nfUof] . j[4 ef/tLo
;]gfsf] e"tk"j{ hg/n l;wL /x]5g\ . b]z ljefhgkl5 kfls:tfgdf k/]sf /x]5g\ . d
u'Kt ?kn] ToxLF a:g nfu]+ . o; aLrdf pgsL sGof ======== .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
104
Tolt eg]/ ;ljgo r'k nfUof] / 5]pdf a;]sL cfˆgL kTgL tkm{ x]¥of] .
ufpFn]x?n] klg pgsf] d'vdf x]g{ nfu] . pgL nfhn] e't'Ss eOg\ . Pp6f ufFpn]n]
s'/f cuf8L a9fpg] p2]Zon] eGof] æsGofn] s] ul/g t\ <Æ
æpgsL sGofn] ddf ?lr lng nflug\ pgL;Fu la:tf/} la:tf/} 3lgi7tf x'g
nfUof] . hnkfg / ef]hg kl5sf d]/f s'/fsfgL wd{ / bz{gdf rnL/xGy] . a'9fn] klg
ax't} ?lr lnGy] t/ d]/f bfz{lgs s'/fn] a'9fnfO{ z+sfn' kf/]sf] /x]5 . pgn]
;}lgs:t/df d]/f af/]df leq leq} ;f]wk"5 ug{ nfu]sf /x]5g\ . d zq' b]zsf] ;}lgs
jf hf;"; /x]5' cyjf To:tf] z+sf;Dd k/]5 eg] dnfO{ ;]gfnfO{ ;'lDkg] ;Ddsf]
;f]rfO{ a'9fsf] /x]5 . a'9fn] z+sfjz sxL+ ;]gfnfO{ ;'k'bL{ u/L lbP eg] < d[To'b08
afx]s c? s'g} ljsNk 5}g .
Ps lbg d bf]>f] tnfsf] dflyNnf] sf]7fdf PSn} lyPF . a'9fsL k'qLn] /ftL
d;Fu e]6 ul/g\ . cfˆgf] a'jfsf] z+sfn' :jefj / eljiosf] vt/fsf] :ki6 rrf{ ul/g \
. d t xtk|e ePF . cfh} /ftL efU5' eg]+ . pgn] d]/f] xft ;dft]/ ‰ofnaf6 aflx/
x]g{ elgg\ . aflx/sf] b[Zo b]v]kl5 d t xtflzPF . a'9fsf jkmfbf/ sb\bfj/ sfa'nL
k7fgx? a8f] ;ts{tfsf ;fy kx/f lbO/x]sf /x]5g\ . a'9fn] Psflt/ dfgjtfjfbL
ePsf]n] lg/k/fwnfO{ si6 gxf]; elg z/0f lbPsf] /x]5g\ eg] s§/ /fi6«jfbL x'gfn]
cfˆgf] st{JonfO{ klg la;{]sf /x]g5g \ .
d t :ju{af6 em/]/ vh"/sf] ?vdf 6fFluP h:tf] ePF . pgnfO{ cfˆgf]
lgbf{]liftfsf] s;/L ljZjf; lbnfpg] < 5ftL lr/]/ b]vfpg g;lsg] . t/ pgn]
ljZjf; ul/g\ / dnfO{ h;/L eP klg eufpg] sfddf ;xof]u ug{] arg lbOg\ .
k|f0f/Iff x'g] lsl;dsf] ;xof]u kfpg] cfzfdf dg olt s[t1 eof], olt
k|km'Nn eof] ls ;ayf]s lal;{of] . logL gdfn'd s;/L d k|lt ;fx|} g} cfzSt
e};s]sL /xL5g\ . pgn] aufOg\ d au]+ . b'j} aUof+}, ax't 6f9f uof}+ .
;ljgo / pgsf] kTgL b'j}sf] 6fpsf] lgx'/Lb} uof] . s'g} 7"nf] ck/fw eP h:tf]
. cfTdUnflg klg eof] .
Psl5g /f]lsPkl5 ;ljgon] km]/L eGof] æ dnfO{ aLrdf eufpg] sOof]++ k|ofz
eP t/ ;kmntf ldNg ;s]g km]/L klZrdL k|fGt b]lv efu]/ k"/f kfls:tfg ofqf u/]/
lgaf{w ;Ldf kf/ ug{] s'/f ax't} sl7g lyof] . o;sf] nflu 7"nf] tof/Lsf] cfjZostf
lyof] xfdL cfˆgf] tof/Ldf lyof}+ To;} a]nf Pp6f 36gf 36 \of] .
æx] eujfg cem} 36gf <Æ ozf]bfb]jLsf] d'vaf6 lg:Sof]] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
105
æxh'/, 36gf dfq xf]Og b'3{6gf eof] . logL ue{jtL e};s]sL /x]l5g\, ca t
bf]x/]f ;d:of . b'j}n] cfˆgf] d[To' dfq b]Vo+++f] . ca s] ug{] < a'9fnfO{ eGg] < b'j}n]
;Nnfx u¥of}+ .
æof] 7Ls sfd lyof] .Æ s;}n] s'/f yKof] .
æ;fFRr} 7Ls} eP5 . a'9f] ax't l/;fP .kl5 dft[lalxg Ps dfq 5f]/Lsf] OR5fsf]
;fd'Gg] pgsf] cfbz{ / qmf]w ;a rsgfr"/ eP/ uP . pgn] g} of]hgf agfP/ dnfO{
leqsf] zx/ k7fO{ lbP . s]xL lbgkl5 Toxf+af6 s]xL Oi6 ldqx?sf ;fy zx/ aflx/
cfP/ afhf ufhf ahfpFb} ufpFdf k'Uof}+ . xfd|f] ljjfx ;DkGg eof] / d 3/ HjfO{sf]
?kdf zx/af6 cfPsf] s'/f k|rf/ ul/of] . o;} qmddf sfvsf] lzz'n] cjt/0f u¥of}+
/ ca ha of] kf+r dlxgfsf] eof] / b'O{ b]zsf] aLrdf clxn] o'4 lj/fd klg 5 ,
d]/f ;;'/fhLn] xfdL klt kTgL kfls:tfgL gful/snfO{ tLy{ ug{ Ps dlxgfsf] nflu
ef/t k7fPsf 5g\ . ef/t cfPkl5 lbg /ft Ps u/L xfdL ;/f;/ cfˆgf] b]zdf cfO{
xfn] 5f}+ .Æ ;ljgosf] jfk;Lsf] syf ;'gL /x]sf ufpFn]x?n] p;n] ;xg' k/]sf] si6sf]
af/]df hlt b'vL eP Tof] eGbf a9L v'zL pm hLljt kms{]/ cfPsf] eof] .
-*_
6f9fsf] kxf8sf] r'r'/f]nfO{ lglg{d]if b[li6n] x]/]/ cfFugdf s';L{df a;L /x]sL
;ljtfsf] ;fd'Gg] cs:dft l7+ul/Ë pleof] ;ljgo . ;ljgo < xtk|e eOg\ ;ljtf .
KjKg xf] ls h:tf] nfUof] . s';L{af6 h'?Ss pl7g\ / bfofF afofF ul/g\,ub{g rnfP/
x]l/g\ . ljkgf d} /x]l5g\ . ;ljgo d':s'/fof] ltgsf] x8a8fO{af6 . xftsf] Aofu
ghLs} s';L{df /fVb} cuf8L a9\of] / ;ljtfnfO{ cfˆgf] jlni7 e'hkfzdf afFwLxfNof] .
;ljtf Ps}If0f s;d;fOg t/ gbLgfnfx? pT;flxt eP/ au]/ dxf;d'b|df ;dlk{t
x'g] u/] h:t} pgL klg ;dlk{t eOg\ p;sf] x[bodf, p;sf] z/L/df nx/f nk]l6P em}+
nk]l6b} uOg\ . lal;{g\ cfkm"nfO{, of] ;+;f/, ;'v b'Mv, :ju{ ,gs{, wd{, kfk ;a} b]lv
6f9f, b"/ ax't b"/ cGtl/If eGbf klg gdfn'd stf stf < sxfF k'lug\ yfx 5}g .
pgsf] lghL cl:tTjg} nf]k eP/ ;ljgosf] JolQmTjdf Psfsf/ e};s]sf] lyof],
pgsf] k|f0fdf nLg e};s]sf] lyof] .
lgs}a]/ kl5 b'j}nfO{ xf]z cfof] . ;ljtfn] ;ljgosf] xft cfˆgf] cfln+ugaf6
a8f] ;':t/L k/ x6fOg\ . b'j} cfDg] ;fd'g] eP, b'j}n] x]/] Ps csf{nfO{ . ;'v, j]bgf,
lj8Dagf, c;xfo cj:yf ;a} efj b'j}sf] cg'xf/df emNsb} uof] . b'j} r'k lyP .
tdfd efj ha Ps}rf]6L b'j} lt/af6 p7\b5g\ ta jf0fL g} aGb e}xfN5, To;sf] ;§f
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
106
;a} sfd cfFvfn] u5{g\ . x[bos]f w8\sgn] d'vn] geg]sf] s'/f klg cfkm} a'em\g
nfUb5 .
æsxfF x/fPYof] ljGg" ÛÆ ;ljtfn] g} s'/f lgsfNb} elgg\ æd t of] tLg jif{df
ajf{b ePF tafx ePF . cu]gfdf ca g t cfuf] g} 5 g t lkmln+uf g} .Æ
æxfd|f] b'j}sf] b'ef{Uon] xfdL cnu kg{ uPYof+] ;lj .Æ eGof] ;ljgon] / cfˆgf]
cfBf]kfGt syf ;'gfpg yfNof] . p;n] syf ;'gfpFb} hfGYof] ;ljtf aLr aLrdf ?g
nflUyg . p;n] a8f] d'lZsn d'lZsnn] 36gf atfpg ;Sof] .
æd]/f] Aoyf ;'G5f}+ ljGg" ,Æ ;f]lwg\ ;ljtfn] . t/ tTsfn} elgg\ æxf]Og, xf]Og
ltdL g ;'g, ltdL ax't efj's 5f} d]/f] syf ;'Gg} ;Sb}gf} .
dw'/ d':sfg cfof] ;ljgosf] cf]+7df . æ d 3/af6 cfpFb} 5' ;lj .dnfO{ ;a
yfx 5 .Æ t/ ca s'g af6f] ckgfpg' kg{] xf] < d]/f] a'l4n] sfd ub{}g . d}n]
rfxFb}grfx]/ k|f0f arfpg] nf]edf tf/fsf] OR5f cg';f/ pgL;Fu ;DaGw agfpg'
k¥of] kl/0ffddf 5f]/f / ljjfx b'j} eof] . pgL d]/f] 3/df l5g\ pgnfO{ kTgLsf] bhf{
k|fKt eof] t/ pgL k]|o;L xf]Olgg\ . ltd|f] klg grfx]/ ljjfx eof] t/ ;DejtM b'j}sf]
;DaGw Tolt /fd|f] geP klg klt kTgL t 5f}+ .Æ
æ;DejtM ;DaGw Tolt /fd|f] 5}g eGof] ljGg" . of] ltd|f] zAb xf] < ;DaGw g
lyof] g eof] g t 5 g} / x'g] klg 5}g . ;ljtfn] uDeL/ d'b|fdf elgg\ . ltd|f] ;ljtf
========== af]Nbf af]Nb} ?lsg\ ;ljtf .
eg g lk|o, lsg c8s]p <Æ ;ljgon] pT;flxt u¥of] . ;ljtfsf] gzLnf
cfFvfsf] kns 6Kk v'Nof] / Hof]lt k:of] ;ljgosf] cfFvfdf . Tof] Hof]tLn] pgnfO{
emg\ e't'Ss kf¥of] pgL ;ljgosf] sfvdf 9lng\ / c8\sb}, nhfpFb} elgg æltd|f]
;lj clxn] klg ltd|} ;tLTjdf a;]sL 5] .Æ
;ljgo b+u k¥of] 8]9 jif{sf] bfDkTo hLjgdf o:tf] kljqtf s;/L sfod
/x\of] t ;lj .Æ
of] eujfgsf] v]nf /x]5, ljGg" . ca ;demdf cfof] . gq eg] /fx'n Pp6f
k'?ifnfO{ ;w}+ d;Fu 6f9f eP/ a:g'df c? s] /x:o x'g ;Sb5 < d klg o:tf]
tgfju|:t ;DaGw b]lv d'lQm kfpgnfO{ t xf] lg, olt 6f9f oxfF b'u{ddf 5', ltd|f]
gfdsf] dfnf hKb} cghfg nf]en] k|f0f wfg]sL lyPF . ca ltdL cfof], cfˆgf] gf;f],
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
107
ltd|f] gf;f], ltdL hfg], d ca ;Sb}g eGb} ;ljtf ;ljgosf] sfvdf 56kl6b} ?g
yflng\ .
æof] /fx'nn], s'g cfsif{0fn] ljjfx u¥of] xf]nf Æ ;ljgon] z+sf u/]/ ;f]Wof] .
æoxLF t cfZro{ 5 . p;n] clt cfjZos s'/f afx]s c? s'/f g} ub{}g .Æ
æTo;f] eP p;n] 5f]8kq ug{df s'g} afwf 5}g <Æ
æ5f]8kq u/fP klg gu/fP klg s] km/s k5{ / < b]vfj6L ljjfxsf] .Æ
;ljtfn] pk]lIft efjn] elgg\ .
æax't km/s k5{ ;lj . ;dfhdf ePsf] ljjfx xf] .Æ ;ljgon] b"/ b[li6
k'¥ofpFb} eGof] . ;j{k|yd t /fx'nsf] p2]Zog} k|s6 ePsf] 5}g clxn];Dd . To;f]
x'gfn] of] emg\ cK7\of/f] s'/f xf] . csf{sf] nIo yfx kfP kl5 To;df cfˆgf] af6f]
agfpg ;lhnf] x'G5 t/ ljkIfsf] nIog} c1ft 5 eg] of] t ax't sl7g s'/f xf] .
bf]>f] s'/f kxf8 lt/ cem} hf/ sf6\g] efjgfn] ?l9jfbLx?sf] aLrdf dfGotf kfPsf]
5 . t]>f] s'/f s]xL g eP klg ef]nL xfd|f ;Gtfg xf]nfg\ . pgL sfg"gL ;Gtfg
/fx'nsf 7xl/G5g\ . ltd|f] å}w l:yltdf w]/} cK7\of/f]kg v8f ug{ ;Sb5 . To;}n]
lgis+6s hLjg latfpgnfO{ ltdLn] Ps k6s ;fx; b]vfpg} kb{5 . 5f]8kq lng}
kb{5 . cfdfsf] ;xof]u x'gg} 5 .
æltdLn] l7s eGof] ljGg" . cF oxfF lg, ;ljtfnfO[ csf{] s'/f ;Demgf eof] .
æxfdL cfˆgf] ufpF3/ b]lv ax't} 6f9f 5f}+, ufpFn] ;dfh 5 ;a} lt/ Wofg lbg' kb{5 .
To; p;n] ======eGbf eGb} aLr}df /f]lsOg\ ;ljtf . nfh dfg] h:tf] eof] . To;kl5
;ljgosf] 5ftLdf d'v uf8\b} cuf8L elgg\ . æxfdL klt kTgL xf} x}+ .Æ
-(_
dw'ofldgL /ft laTof], lbg lat] dxLgf laTg nfUof] ;ljgo / ;ljtf .
k|s[ltsf b'O{kIf /ft / lbg h:tf . hxfF ;ljtf ToxfF ;ljgo ;ljtfnfO{ /fx'sf] bzf,
of] t k|s[lthGog} xf] . Ps l5g\sf] nflu jif{]gL p;nfO{ cfqmfGt u/]/ hfg] ub{5 t/,
k|v/tf / k|r08tfn] o'Qm ljlrqsf] ljgozLntf ;ljtfsf] ;f:jtt u'0f ePsf]n]
To; ;+u t pgL Ps If0f, Ps kn Ps lgldif klg cnlUug ;Sb} ;Sb}lgg\ .
;ljgon] kxf8L If]qdf pBf]usf] ?kdf :yfkgf x'g ;Sg] /f]lhg P08 6kG]{6fOg km}S6«L
v8f ug{] ljrf/ u¥of] . kTgL 8fS6/ klt pBf]uklt . sRrfkbfy{ ;lhn} k|fKt x'g],
pTkflbt dfnnfO{ ahf/;Dd k'¥ofpg oftfoftsf] ;'ljwf ePsf] 7fpFdf km}S6«L
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
108
nufpg b'j}sf] ;NnfxnfO{ ;DefJotf cWoog x'g yfNof] . o;} aLrdf afn/f]u
ljz]if1sf] Ps jif{] sf];{ ug{ ;ljtfsf] gfd cfof] .
g]kfnL jftfj/0fsf] afnaflnsf ;DaGwL cWoog, nfUg] u/]sf /f]u, hGdb/,
d[To'b/ cflb k|f/lDes ;d:ofsf] hfgsf/L af/]df sf7df08f+}df Ps dlxgfsf] ;]ldgf/
/ lbNnLdf Ps jif{sf] sf];{ ug{ ;ljtf lxFl8g\ . ;ljgo klg km}S6«Lsf] nflu nfO;]G;
cflb lng sf7df08" hfg' kg{] eof] . t;y{ p klg lxF8\of] t/ ;ljtfn] ;f}tf;Fu
e]63f6sf] pTs+7f / ozf]bfb]jLsf] jfT;Notf k|fKt ug{] elg ;ljgosf] ;fy p;sf]
ufpF uOg\ . ufpFdf b'j}sf] /fd|f] :jfut eof] . ozf]bfb]jLn] of] l:ylt cfO{ ;s]sf]
sNkgfu/L ;s]sL lyOg\, tf/fn] klg kltsf] cTolws cg'/fu ;ljtfdf /x]sf] s'/f
yfx kfO{ ;s]sLn] kl/l:ylt;Fu ;Demf}tfug{] sf]lz; ub{} ;ljtfnfO{ lbbL eg]/ ;Ddfg
lbg yfn]sL lyOg\ . lau|L ;s]sf ;a} kl/l:yltdf ;'wf/sf] cfzf b]lvP . cem /fx'n
/ ;ljtfsf] aLrdf ePsf] s'/fsfgLn] emg a9L cfzfsf] ;+s]t u¥of] .
æ;ljgo hLljt 5g\ < ltdL xf]zdf 5\of} ;ljtf <Æ cfZro{ dfGb} ;f]w]Yof]
/fx'nn] .
æ;ljtf laxfg} /fx'nsf] 8]/fdf k'u]sL lyOg\ . ToxfF ;f;'sf] pkl:ylt /x]5 .
;f;' a'xf/Lsf aLr 9f]u cfzLif, enfs'zfnL ePsf] lyof] /fd|f] tl/sfn] . /fx'n
To;a]nf afy?ddf lyof] . g'xfO{ w'jfO{ u/]/ ha pm a]8?ddf k:of] ;ljtfnfO{ b]Vof]
. pm cfZro{ rlst eof], tTsfn b'Mv / lg/fzfsf afbnn] cg'xf/nfO{ sfnfGt agfO{
lbP . w]/} dlxgfkl5 5f]/f / a'xf/L cfd'Gg] ;fd'Gg] k/]s]f x'gfn] ;f;'n] ToxfF a;L /xg
d'gfl;a g ;DemL sf]7faf6 aflx/ lgl:sg\ . u|fdL0f a[4 dlxnfnfO{ gofF o'usf
efjgf, rfxgf / 36gf af/] s] yfx . rff8} gfgL cfcf];\ eg]/ eujfg;Fu k|fy{gfug{]
afx]s pgsf] c? s] OR5f <
Ps l5g t b'j} af]Ng} ;s]gg\ ;ljtfnfO{ kl5Nnf] k6ssf] la5f]8sf] :d[lt
tfhf eof] . nGbgaf6 xtfl/P/ kmsf{P/ NofPYof] /fx'nn] . sf7df08" cfO{ k'Ugf ;fy
pgnfO{ 8]/fdf /v]/ cfkm"n] a8f] h?/L sfd 5 elg tTsfn} aflx/ lg:s]sf] lyof] /
Ps} rf]6L /ftL kmf]g u/]/ c:ktfndf ;Ll/o; s]z x]b{}5' 8]/fdf cfpg ;Sb}g elg
hfgsf/L u/fO{ lbPsf] lyof] . ;ljtfsf] cxdnfO{ of] 7"nf] rf]6 lyof] . pgL v"a
/f]PlyOg\ /ftL . ljxfg} Pp6f ;fgf] l:nkdf d 3/ lxF8] elg n]v]/ 8]/f 5f]8L
lbPlyOg\ . To;kl5sf] oxL e]6 lyof] pgsf] . To;}n] s;n] s'/f z'? u/f];\ eGg]
Psl5g cK7\of/f] t k¥of] cGtdf ;ljtfn] g} ætkfO{+;Fu ;fx|} h?/L sfd k/]/ cfPsf]
elgg\ .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
109
æTof] t ltdLnfO{ b]v]/ g} yfx kfPF .Æ /fx'nn] eGof] .
ædnfO{ ca cfˆgf] aGwgb]lv d'Qm u/]/ Pp6f k'0o sdfO{ xfNg'; Æ;ljtfsf]
:j/df ofrgf lyof] .
æs] ltdL d]/f] aGwgdf 5\of} / < d}n] t dfGb}gÆ /fx'n xfF:of] .
æ7§f u/]sf] xf]Og d}n] . ;fFRr} d]/f] laGtL 5 . xfdLx?sf] j}jflxs aGwg
ck|Toflzt /x]5 . To;}n] t of] ljjfxaf6 g tkfO{+nfO{ s]xL ldNof] g dnfO{ .
eujfgn] d]/f] / ljGg"sf] k/LIff lnPsf] /x]5 .Æ
æk/LIff kmn s:tf] eof] t <Æ
æxfdL b'j} kf; eP h:tf] nfU5 . c+s kq tkfO{+n] lb lbg] xf] eg] .Æ
æxfdL b'j}sf] <Æ /fx'nn] cfZro{ dfGb} eGof] . æltd|f] tfTko{ s] xf] <Æ
æljGg" hLljt 5g\ /fx'n, clxn] xfdL;Fu} 5f} .Æ eg]lyOg\ ;ljtfn] .
/fx'n ax't} crlDet eof] / ha ;ljtfn] ;a} syf a]ln lj:tf/ ;'gfOg ta
pm Psbd uDeL/ x'g uof] . ;DejtM b'j}sf] ;f}efUo k|lt klxnf] k6s Oiof{ hfUof] /
pm r'k nfUof] .
æltd|f] ;fdfg OToflb sxfF 5 <Æ /fx'nn] s'/f 3'dfof] .
æsfG5f a'jf sxfF a;]sL 5' . clxn] ;]ldgf/df cfPsL x"F .Æ
ækTgL d]/L /v}n cs}{ sf] <, o; s'/faf6 ltd|f] :jtGqtf l;4 x'Fb}g / <Æ
æxfd|f] agfj6L ;DaGwdf klg ;dfh Uof/]G6L a;]sf] x'gfn] xfdL 6f9f–6f9f
/xFb}df dfq t ;DaGw 6'6]sf] s'/f ;dfhn] :jLsf/ ub{}g lg .Æ
/fx'n r'k /x\of] . æs] eGg' x'G5 t <Æ, Psl5g kl5 ;ljtfn] k|Zg ul/g\ .Æ
æcfˆgf] ;]ldgf/ / tfnLd k"/f u/, of] uDeL/ k|Zg ePsf]n] d klg ljrf/ u/]/
;d'lrt pQ/ lbg]5' .Æ /fx'nn] cfZjf;g lbof] .
;ljtf p7]/ lxFl8g\ . /fx'n s]xL af]Ng ;s]g x]/L /x\of] dfq Pp6f nfdf] lgZjf;
5f]8\of] o:tf] nfUof] dfgf}+ 9'+ufn] klg ;fF; km]bf]{ /x]5 .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
110
-!)_
ætflnd cjlwdf lbNnLdf g} ;ljtfn] 5f]/L kfPsL l5g\ . of] xNnf /fx'nsf]
cfdf afj'sf] sfgdf klg k¥of] . t/ sGofsf] hGd sd{ ;a} EofP/ pgL km]/L pt}af6
8f]6L uOg\ / of] xNnf klg a'9fa'9Ln] ;'g]kl5 ;fx|} g/dfOnf] nfUof] . gfltgLnfO{
sfvdf lnP/ of] eGg] Tof] eGg] o:tf] v]Ng] p:tf] vfg] ;a} ;kgfsf s'/f x'g] x'g ls
< a'9fa'9Ln] /fx'nnfO{ xkf/] . a'xf/Lsf] ot} kf]l:6Ë u/fpg eg], t/ /fx'nn] ;f]emf
cfdfafj'nfO{ /fuk§L k9fO{ lbof] . a'9fa'9L sxfF dfGg] jfnf lyP Ps lbg b'j}n]
;Nnfx u/]5g\ . a'xf/L xf] cln lbg uP/ p;};Fu a:g' k¥of] . a'xf/LnfO{ klg
afnsaf6 ;'ljwf x'g] xfdLnfO{ cfgGb ldNg] /fx'nnfO{ geg]/ b'j} lxF8]\5g\ . /fx'nn]
ha of] s'/f ;'Gof] ta p;sf] xf];n] sfd u/]g . a'9fa'9L cfdf afa' . Pp6} 5f]/f
/fx'n . t/ b'ef{Uo o:tf] ls a'9fa'9Ln] 5f]/fsf] dfq ;'v kfP t/ a'xf/L / gftL
gfltgfsf] ;'v pgLx?n] k|fKt ug{ ;sL /x]sf 5}gg\ . /fx'nn] of] ;'v of] hGddf
:jkg xf] eGg klg ;ls/x]sf] 5}g . ;ljtf;Fu 5f]8kq ug{ klg o;}n] ubf{ t
cK7\of/f] 5 . cfdf afj'nfO{ s] hjfkm lbg] <
pgLx?n] a'9];sfndf ef]Ug rfx]sf] ;'v ef]Ug ;S5g\ eg] ef]u'g\ . d}n]
;xfof]u cyjf afwf s;}nfO{ lsg ug{] < p;n] dxfj]ujtL gbLsf] k|jfxdf c;xfo
au]h:tf] ;dosf] cfuf];df cfkm"nfO{ 5f]8L lbof] . h] x'G5 h:tf] ;'s} x'G5, s]xL
;xof]u / la/f]w gug{] . cflTds, t6:ytf . oxL t /fx'sf] hLjg xf] ckozL hLjgdf
k"lht 5 t/ lglGbt / cjx]lng klg t 5 .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
111
cWofo ५
-!_
sDkgLsf] Joj:yfkg kIfsf] b'|t ultdf sfd eof] / Ps jif{d} /f]lhg P08
6k{]g6fOg km}S6«L tof/ eP/ plePsf] lyof] . km}S6«L lgdf{0f sfndf ;ljgon] ax't}
bf}8 w"k ug'{ k¥of] . sf7df08", 8f]6L, cfˆgf] ufpF / lbNnL . oL rf/ 7fpFsf]
kl/qmdfdf Ps jif{ lat]sf] lyof] . ;ljtfsf] sf];{ k"/f u/fP/ l8p6Ldf k7fpg] tv{/
dfq s] ePsf] lyof] p;n] klg k|fljlws 1fgsf] nflu 5 dlxgf ldhf]/d hfg' k/]sf]
lyof] lsgsL km}S6«Lsf] rLkm ef]nL p g} x'g'kg{] lyof] . ldhf]/ddf a:bf b'O{dlxgf t
kq Jojxf/af6 dg a'emfpg] sfd ePsf] lyof] t/ To;kl5 crfgs ;ljtfsf] kq
aGb eof] . p;n] 6]nLu|fd k7fof] . g]kfn cfP/ jfo/n]; u¥of] . 3/ kq n]Vof] t/
;ljtfsf] pTt/ kq hfFb} uPg .
3/af6 cfdfn] ;ljtfsf] dfOtLaf6 kfPsf] va/ lbFb} ;ljtf / 5f]/L ;Gr}
/x]sf] s'/f kqåf/f cjut u/fPsL lyOg\ eg] km}S6«Lsf ;~rfns ldqn] 8fS6/ ;ljtf
;Gr} /x]sf] s'/f n]v]sf] lyof] . To;kl5 ;ljgon] ;ljtfnfO{ km}S6«L dfkm{t lr¶L
k7fPsf] lyof] / lr¶L ;ljtfnfO{ k|fKt ePsf] hfgsf/L klg km}S6«Ln] u/fO{ ;s]sf]
lyof] t/ ;ljtfsf] df}g 6'6]sf] lyPg . To;}n] cfˆgf] tfnLd ;s]/ sf7df08f} cfO{
k'u]sf ;ljgo sf7df08f}af6 Kn]gdf p8\bf Kn]g ax't} 9Lnf] lxF8]sf] dx;"; u/L /x]sf]
lyof] . Kn]gsf] ;L6df ps'; d's'; u/L /x]sf] c;fdfGo cj:yfdf b]v]kl5 Po/
xf]:6];n] s]xL ;]jf u/f}+ ls <Æ eg]/ ;f]Wg k'u]sL lyO{ .
ægf], y}+S; .Æ ;+lIfKt pQ/ lyof] ;ljgosf] . Ps l5gkl5 pm km]/L cfˆgf]
;L6df rndnfpg nfUof]] . Ps k6s t ;L6af6 h'?Ss p7]/ cuf8L df]6/ a;df
sltsf] af6f] afFsL /x]5 elg x]/] h:tf] cuf8L x]g{] klg sf]lzz u¥of] t/ ToxfF lyof]
z"Gotf dfq .
Po/kf]6{af6 pm ;b/d'sfd s;/L k'Uof] p;nfO{ yfx 5}g . s/La * dlxgf
e};s]sf] lyof] p;n] ;ljtfnfO{ gb]v]sf] g e]6]sf] . p;n] el/ofnfO{ cfˆgf] ;fdfg
NofO{ lbg cx|fP/ cfkm' v'Nnf xft bf}8b} n8\b} k8\b} lxF8]sf] lyof] . 38Ldf x]¥of]
;ljtfsf] c:ktfn k'Ug] a]nf x'g nfu]sf]n] p;n] km}S6«Lsf] af6f] 5f]8]/ ;f]em} dfly
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
112
c:ktfn lt/ pSng yfNof] . p;sf] cg'dfg ;xL /x]5 . ;ljtf Sjf6{/af6
c:ktfntkm{ pSnb} /x]l5g\ . p;n] x:of+u km:of+u ub{} pgnfO{ e]§fO{ xfNof] . pgnfO{
b]v]/ pm nl¶of] xif{n] cfFvfaf6 em/{ k|]d cf>' em/] / cs:dft ;ljtfnfO{ c+sdfn
ug{ k'Uof] .
;ljtfn] klg b]lvg\ ;ljgo cfPsf] . t/, pgnfO{ c+sdfn ug{ vf]Hbf æs]
ax'nfPsf 5f} ljGg" <Æ eGb} clnkl5 ;l/g\ / uf]/]6f]af6 cln 5]p nfUb} cfˆgf] c+u
arfP h:tf] ub{} ;/f;/ lxFl8g\ . ;ljgon] s]xL a'em\g ;s]g . p;n] emd6]/ pgsf]
xft ;dftL xfNof] / s] eof] ltdLnfO{ xF <Æ d cfO{ k'u]+, o;/L lsg ts{]/ lx8\of} <
elg tfa8tf]8 k|Zg ug{ yfNof] . ;ljtfn] xft em8s]/ cfˆgf] xft 5'6fpFb} æd ;Fu
s'/f gu/ eg]/ lx8L xflng\ .Æ
;ljgo Ps l5g\ t ls+st{Jo d"9 eof] t/ tTsfn p;nfO{ xf]z cfof] . p;sf]
;lj, p;sf] k|f0f g} z/L/af6 lg:s]/ p8\g nfu]sf] /x]5, tTsfn ;dfTg' kg{] eof]
eg]/ bf}8\of] pm kl5–kl5 æ;lj ltdL lsg l/;fPsL < d]/f lr¶L ltdLnfO{ ldn]gg\ ls
< d}n] gn]v]sf] sxfF xf] / , ltd|f] lr¶L kf] kfOg . s] ck/fw eof] daf6 ;lj .Æ eGb}
cfFvfaf6 em/ em/ cfF;' emfb{} lxF8\of] pgL;Fu} .
t/ ;ljtfn] jf:tf u/] h:tf] nfu]g . b'Mv ljiffbsf] s'g} lrGx lyPg . pgsf]
cg'xf/ ;fdfGo ;'Gb/ r]x/f . Ps} If0f cl8P/ elgg\ .
ætkfO{ ca d]/f] kl5 g nfUg';\ <Æ
ælsg ;lj < s] eof] < tkfO{+ /] < of] zAb sxfFaf6 cfof] <
æs]xL ePsf] xf]Og . t/, tkfOsf] / d]/f] af6f] cnu cnu 5 .Æ
;ljtfsf] d'vaf6 o:tf s'/f < c;Dej zAb < s;/L lg:sL /x]5g\ <
p;nfO{ a8f] b'Mv nfUof] . d'6' lrl/of] .
æs]xL ck/fw u/] d}n] < Ifdf u/L b]p ;lj .Æ p;n] cfˆgf] d'v xftn] 5f]k]/
?g yfNof] .
pgL af]Nb} af]lngg\ lxF8L xflng\ . c:ktfn ghLs cfO{ k'u]sf]n] pm ToxLF Pp6f
9'+ufdf a;]/ v"a /f]of] . eP e/sf cfF;" l;l4P h:tf] nfUof] clg p7\of] TofxFaf6
lhpFbf] nfz em}+ h]gt]g l3l;|Fb} km}S6«Lsf] u]6;Dd k'Uof] t/ cuf8L a9\g] hfFu/ nfu]g
. 6fpsfsf gzfx? tgSs tlGsP d'v /ftf] eof] / ‰jfF ‰jfF :jf; 5f]8 \of] . b\jf/sf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
113
u]6d}gn] kfun h:tf] ;'bz{g o'js b]v]/ kl/ro ;f]Wg cuf8L dfq s] a9]sf] lyof]
;ljgosf] v'§fn] p;sf] ef/L yfDg Ogsf/ u/LlbPsf]n] pm ToxLF k5fl/of] . a]xf];
eof] .
km}S6«L e/v/ gofF v'n]sf]n] n]j/ / u]6 d}gx?n] ;ljgonfO{ lrGg] s'/} ePg .
u]6df Pp6f gjhjfg a]xf]; ePsf] eGg] xNnf leq k'u]kl5 OlGhlgo/ gf/fo0f aflx/
cfP/ x]bf{ t ;ljgo /x]5g\ . km}S6«Lsf] dflns .p;n] tTsfn ;ljgonfO{ p7fP/ leq
n}hfg] k|aGw ldnfof] . ptf xtkt 8fS6/nfO{ lng k7fP/ cfkm" k|fylds pkrf/df
h'6\of] / d'vdf kfgL 5\ofKg], d'vdf kfgL xfNg] h:tf sfd x'g yfn] .
;ljtf cfOg\ / ;ljgosf] vl6ofsf] 5]pdf pleP/ Psk6s ;/{/ ;Dk"0f{
z/L/dfly cfFvf bf}8fOg\ . pgsf] cfudg pEofO{ / cfFvf bf}8fO{df d'lZsnn] @÷$
;]s]G8 nfUof] xf]nf . s'g} b}jL zlQmsf] rdTsf/ h:t} ;ljgo xf];df cfO{ xfNof] .
;ljtf /x]l5g\ ;fd'Gg] .æcFwf]n] s] vf]lh;, cfFvf .Æ eg]em} eof] p;sfnflu . d'v
d08n t]hn] bDSof] / h'?Ss vl6ofaf6 p7\b} ;ljtfsf] xft ;dfTb} of] s] eof] ;lj
< eg]/ ?g nfUof] <
;ljtfn] s]xL vf; 5}g elgg\ / cfˆgf] xft 5'6fO{ km}S6«Lsf] dflg;n] af]sL
/fv]sf] a|lkms]z dfu]/ v]flng\ / Pp6f ;'O{ lgsfn]/ nufpg vf]lhg\ . ;ljgon]
dnfO{ s'g} /f]u nfu]sf] 5}g eg]/ ;'O{ nufpg k|ltsf/ ug{ nfUof] t/ gf/fo0fn]
;demfO{ a'emfO{ u/]/ ;ljtfn] klg Pp6f ;'O{ nufO{ xfNgf]; g eg]/ kfv'/f ;dfltg\
/ la:tf/} kN6fOg\ . pm r'k nfUof] . OGh]Szg nufOof] . To;sf] k|efjn] pm nl¶of]
gzf, t]h gzf nfUof] cfsfzdf p8] h:t} nfUo]f bfofF afofF x]g{ rfx\of] cfFvf vf]Ng
c;lhnf] eof], t/ ;ljsf] ;Demgf x/fPg . ;ljtf tkm{ km]/L xft a9fof] ,t/ pgsf]
xft ;dfTg ;Sg] ePg . nueu b'O ldg6sf] pkrf/ . ;ljgo vl6ofdf nl¶Psf]
lyof] . laxfgb]lv kfgL klg gvfPsf] ;ljgo ;lj ;lj elg otf af]nfO{ /x]sf] lyof]
eg] ptf a}7s sf]7fdf hfkfgL g]zgn kfgf ;f]lgs 6«flGh:6/df cfO{/x]sf] ‰ofp/]
uLtsf] aLr aLrdf ;ljtfsf] km';km';fx6 / obfsbf c¶xf; u'l~ht e}/x]sf] lyof] .
;ljgon] o]gs]g k|fsf/]0f sfo{ef/ ;xfNg} k¥of] . gf/fo0fn] xflh/L /lhi6/
;fd'Gg] /fv]/ ;a} sd{rf/Lx?;Fu kl/ro u/fpb} uP . kl/ro ;dfKt ePkl5 p;n]
Ps gh/ km}S6«LnfO{ x]¥of] / ;'6'Ss c:ktfn lt/ a9\of] . ;ljtf ev{/} cfˆgf] ?ddf
k'u]sL /x]l5g\ . pgnfO{ b]v]/ ax't v'zL eP/ ;lj ;lj eGb} pgs]f glhs s';L{df
a:of] / ;lj ltd|f] o:tf] Jojxf/ lsg eof] eg]/ ;f]Wof] < pgn] s'g} pQ/ glbP/
aflx/ a;]sf /f]uLx?nfO{ af]nfpFb} hfFRb} k7fpg nflug\ . pm ToxfF 306f}+ a;L /x\of] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
114
pgL cfkm\gf] sfddf nflu /lxg\ . c+tdfæd lbpF;f] Sjf6{/df cfp+ t <Æ, eg]/ ;f]Wof]
;ljgon] .
ækb{}g . kb{}g .Æ ;ljtf emls{g .
ælsg ;lj < d cfˆgf] kTgL / 5f]/L;Fu e]6 \g gkfpg] <Æ
ætkfO{+ r'k nfUg';, srsr gug'{; .Æ l/;fP/ elgg\ ;ljtfn] .
a8f] SnfGt eP/ ;ljgo ToxfFaf6 p7\of] . /f]uLx?sf] ;fd'Gg] s'/f ug{] df}sf
ldn]g . lbpF;f] pm ;ljtfsf] Sjf6{/df uof] . a}7s sf]7fdf 5f]/L PSn} a;]/ v]nL
/x]sL lyO . ;ljgon] NofPsf] 5f]/Lsf n'uf nQf v]nf}gfsf Kofs]6x? ToxLF 6]a'ndf
/fVb} 5f]/LnfO{ p7fP/ RofKk sfvdf lnP/ afb/n] aRrf 6fF;] em}+ u/]/ 6fF:of] /
t8ft8 r'Dag ug{ yfNof] . 5f]/L ljgLtfsf z/L/n] klg afa'sf] zf/Ll/s :kz{sf]
c1ft cg'e"ltjz pm;Fu RofKk 6fFl;O . pm 5f]/LnfO{ lnP/ ;f]em} a]8?d tkm{ a9\of] .
;ljtfn] cfndf/Ldf s'g} k':ts vf]Hg nfu]sL lyOg\ . ;ljgo xif{ / ljiffbsf]
;lDd>0f af]s]/ cufl8 a9]/ pgsf] sGwfdf xft /fv]/ RofKk cfkm";Fu 6fF:of] .
;ljtf klxn] t cgsgfOg t/ tTIf0f ;r]t x'Fb} æof] s] kfunkg xf] < eGb}
p;nfO{ k/ ws]lng\ / cfkm" pl5l§P aflx/ cf+ugdf uP/ pleg\ .
;ljgo kl5 kl5 a}7s sf]7fdf cfP/ plePsf] lyof] . ToxfFaf6 Ps b'O{ k6s
;lj leq cfpm, leq cfpm g ;lj eg]/ af]nfpg dfq s] kfPYof] ;ljtfsL ;f;',
;;'/f l5d]saf6 cfpg nfu]sf] b]vf k¥of] clg pgL ;a}sf] ;fy} leq} cfOg\ / a8f]
rfvn] ;ljgosf] kl/ro u/fpFb} jxfF d]/f ;xkf7L clxn] oxf+ km}S6«Lsf] dflns eP/
cfpg' ePsf] 5 . klxn] d jxfF s} ;+/If0fdf lyPF eg]/ kl/ro u/fOg\ . a'9f a'9L
ax't} v'zL eP ;fdfGo enfs'zfnLsf] s'/f eof] ;ljgon] cfˆgf] s'/f eGg] df}s}
kfpg .
-@_
n}Dksf] pHofnf]df gjo'js OlGhlgo/ gf/fo0f a8f] a]za|Lsf ;fy s;}sf]
k|tLIffdf ldg6 ldg6sf] cGt/df 38L x]b{} lyof] t/ ;do lyof] ls s6\b} gs6\g] . of]
Aofs'ntfdf p;n] 6]adf /fv]s]f lunf;sf] dB 5L6f] 5L6f] tfgL /x]sf] lyof] . km'Tt
km'Tt r'/f]6 d'vdf /fVg] / lgsfng] sfd u/L /x]sf]n] p;sf] Aofs'ntf ;lhn} yfx
kfOGYof] . a8f] d'lZsnn] k|tLIffsf] 38L ;dfKt eof] / ;ljtfn] ;fgf] x}08 Aofu
lnP/ sf]7fdf k|j]z ul/g\ . pgnfO{ b]Vg] lalQs} gf/fo0fn] emD6]/ pgnfO{ b'j} xftdf
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
115
aRrf em}+ p7fof] / t8ft8 ljleGg c+udf r'Dag ug{ yfNof] . ;ljtf kvg kv eGb}
/lxg\ p;n] pgnfO{ vl6ofdf k5f/L xfNMof] .
æcfh ltdL cfpGg]p h:tf] nfu]Yof] dnfO{ .Æ pgsf ljleGg c+ux? :kz{ ub{}
eGof] gf/fo0fn] .
æltd|f] la/fdLsf] va/df 8fS6/ gcfcf];\ <Æ s6fIf ul/g\ ;ljtfn] .
æltd|f] 7"nf] /f]uL cfO{ k'u]sf] 5 lg < b; dL6/ km/s pm cfˆgf] Sjf6 {/df ;'tL
/x]5 t <Æ gf/fo0fn] Ao+Uo u¥of] .
æl5M s:tf] grflxFbf] s'/f ug'{ x'G5 .Æ ;ljtf l/;fOg\ .
ælsg ltd|f] k"j{ k|]dL xf] /] lg <Æ
æd]/f] k|]dL xf]Og >Ldfg\ .Æ ;ljtfn] :ki6 ug{ vf]lhg\ . d p;sf] k|]o;L lyPF /
clxn] klg t 5' lg .
ægf/fo0fsf] b'j} xft Ao:t x'g yfn]sf] b]v]/ ;ljtfn] elgg\ æcfh s'/f ;kmf
u/f}+ dnfO{ slxn] j/0f ug'{ x'G5 <Æ
æof] j/0f xf]Og <Æ
æxf]Og .Æ x]g{';\ efj's / sNkgfjfbL JolQm;Fu dnfO{ 3[0ff 5 . d /fx'nsf]
bf;tfaf6 d'lQm lbnfpg] ;fx;L k'?if eg]/ tkfO{+nfO{ k|]d u/]sL x'F .Æ
æd ;fx;L 5' / <Æ xfF:of] gf/fo0f .
æ;fx;L geP t ==== .Æ ;ljtf r'k nflug\ .
æs] t <Æ gf/fo0fn] s'/f vf]tNof] .
æk|yd k6s ha la/fdLsf] :jfFu u/]/ af]nfpg' ePsf] lyof] .Æ ;ljtfn] :d/0f
u/fpFb} elgg\ . æolx sf]7fdf t xf] < gf]s/ sfl/Gbfx?nfO{ wkfpg' eof], ;a} jnlt/
klNt/ ghLs} t lyP t/ d]/f] ;fydf anhkmtL ug{ ;kmn x'g' eof] .Æ ;ljtfsf] d'v
nfhn] /ftf] eof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
116
æd]/f] ;fx;n] dfq ;Dej lyPg ;ljtf .Æ gf/fo0fn] :ki6 kf¥of] . æd}n] xft
;dft]/ tfg]sf] dfq lyP+ . ltdL t vl6ofdf lrt . gf/Lsf] OR5f / rfxgf lagf
To:tf] b'n{e 36gf 36\5 <Æ
æh] xf];\ . d}n] t ;fx;L 7x/fPsL 5' . ca ;do atfpg';\ .Æ
æca Ps k6s sf7df08f} uP/ kms{]kl5 . ;Dejt @÷# dlxgf dfq .Æ
gf/fo0fn] cfZjf;g lbof] .
æKnLh ;lj dnfO{ st} s'/f ug{] df}sf t b]p . d t ltdL;Fu ca s'/f klg
ug{ gkfpg] ePsf] 5' .Æ cfh ;ljgon] ToxL uf]/]6f]df psfnf]df;ljtfsf] v'§f
;dftL xfNof] . p;sf c>'wf/fn] v'§f kvflnP .
æ;ljtfn] otfptL x]l/g\ ;ljgon] 5f]8\nf h:tf] dflggg\ . s] ug{] xf]nf <
Ps l5g ljrf/ u/]/ pgn] cf7 ah] dlGb/sf] ;L9Ldf e]6\g' eg]/ 5L6f] 5L6f]
c:ktfnlt/ nflug\ . ;ljgonfO{ k"/f lbg kxf8 em}+ nfUof] . pm ;fFem g} dlGb/ k'uL
xfNof] .
;ft aHof] / cf7 klg aHof] . agf/;sf Ps Ps If0fsf] ofbn] ;tfof]
p;nfO{ . o:t} t e]6\Yof}+ xfdL . t/, eg]sf] ;dodf Ps ldg6 klg km/s gkg{] .
cfh s] eof] < cfpFlgg Sofxf] < cfpFl5g\ . kSs} cfpFl5g pgL t d]/L cfTdf, d]/L
k|f0f, d]/L b]jL x'g\ . d ;Fu em'¶f lsg af]lN5g\ . gf} aHof] b; aHof] dlGb/sf k6
aGb eP, t/ pm ToxLF 5 . s]xL eof] xf]nf < sf]xL uDeL/ la/fdL cfof] xf]nf . cyjf
5f]/L lgbfOgg\ xf]nL . pgnfO{ klg t o:t} 56k6L xf]nf . km'/:ft kfpgf ;fy t
cfO{ xflN5g\ lg . slt a]nf km'/;t kfpg] xf]lng\ <Æ
ca t hf8f] x'g nfUof] s:tf] rL;f] 5 < s'Ss?Ss k/]/ a:bf klg xfjfn] d'6'
5]8L /x]5 . kmsf{} 8]/df < gfO{, gkmsf{} . pgL cfP/ Tolts} kms{g' k¥of] eg] < of] k|]d
xf], o;df Tofu g} k|yd zt{ x'G5 .
/ft laTg kf] nfUof] < ca hf8f]n] df/\of] . Sjf6{/df kms{g' k¥of] . /ftL vfgf
klg t vfP 5}g . xf]Og, s;/L kms{g] < pm em;+u eo]f cf7 ah] ;fFemnfO{ xf] ls
laxfgnfO{ xf] < ;f]Wg} lal;{P5 . ca d laxfgL kv efu]/ Sjf6{/df hfg] xf] / pgn]
laxfg cf7 ah] af]nfPsf]/x]5 eg] < uP/ km]/L cfpg] < xf]Og, hfFb} ghfg] .
pHofnf] eof] ;ft aHof], cf7 klg aHof] gf} ah]lt/ dlGb/ psNg nfu]sf]
b]vf kl/g\ ;ljtf . pm xif{n] ubub eof] . emD6\of] tn lt/ . pgsf] km"n ;dft]sf]
xft ;dfO{ xfNg elg cl3 xft ;fb{} . æcf]x ;lj a8f] s[kf u/]/ cfof} d /fte/L
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
117
oxLF 5',Æ eGg dfq s] kfPYof] km}S6«L lt/af6 cfP/ ToxL lg/ hf]l8Psf] uf]/]6f]sf]
3'D6Ldf kf+r kfOnf km/sdf dfq OlGhlgo/ gf/fo0f klg dfly pSnL /x]sf] crfgs
b]vf k¥of] . ;ljgosf s'/f 6'+luP . ;ljgonfO{ b]v]/ gf/fo0fn] gd:sf/ ub{} æcfh
>Ldfg /ft e/L dlGb/df s] ub{} x'g' x'GYof] <Æ elg ;f]wL xfNof] .
gf/fo0fn] p;sf] s'/f ;'gL ;s]sf] eGg] 7x/ eof] .
æo:t} hf]u hk ehg lyof] .Æ ;ljgon] hjfkm lbof] .
æTo;f] eP ;a EofP/ kms{g' ePsf] /x]5 . dnfO{ cln 9Lnf] eof]Æ eGof]
gf/fo0fn] .
;ljtfsf] cy{k"0f{ d':sfg cf]+7df cfof] pgLx? cuf8L a9] . ;ljgo ca s]
eg]/ dlGb/ kms{g] <
ToxfF b]lv p;n] PSn} e]6\g] x/ ;Dej k|ofz ubf{ klg ;+of]u g} gkg{] eof] .
3/ hfFbf ;f;' ;;'/f /xg], c:ktfndf ;xsdL{ / /f]uL /xg] . c:ktfn af6 3/ hfFbf
gf]s/n] kl5 kl5 a|Lkm]s; lnP/ hfg] . 3/df ;f;' ;;'/f st} 6f]n l5d]sdf /x]sf]
cj:yfdf pm hfFbf k|foM 6f]n l5d]ssf dflg; 8fS6/ ;flxaf sxfF pkl:yt /xg] .
sf]xL g /x]s]f cj:yf kg{ g} uof] eg] ;ljtf 3/af6 km'Q aflx/ cfFugdf cfP/
5f]/L;Fu v]Ng yfNg] / Ps cfw k6s p;n] ;ljtfnfO{ a]8?d cyjf a}7sdf PSn}
km]nf kf/]/ xft ;dft]/ /f]s]/ aflx/ lg:sg gkfpg] u/fO{ lbFbf ˆof§ 8fS6/ ;fxa
eGb} sf]xL aflx/ cfO{ k'Ug] / p;n] s?0f g]qn] pgnfO{ 5f]8\g' kg{] .
Ps lbg ;ljtf crfgs cfd'Gg] ;fd'Gg] eOg\ ahf/df .
æ;lj, cf] ;lj < ;Dk"0f{ ;+;f/sf] s?0ff ;ljgosf] cfFvfdf b]lvof] . plg l7+u
pleOg dfq . s]xL af]lngg\ .
æ;lj, Ifdf u/L b]p ;lj . ca k|f0f lg:sg dfq afFsL 5 .Æ p;n] ofrs em}+
xft hf]8\of] .
æo:tf] ahf/ xf6df o:tf s'/f u/]/ lxF8\g]Æ xkfl/g pgn] .
æo:tf] s'/f ug{] 7fpF / df}sf ltdLn] g} atfO{ b]p ;lj .Æ
æo:tf s'/f afx]s c? s'g} s'/f 5}g tkfO{+;Fu <Æ l/;fOg\ pgL .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
118
æ5}g ;lj 5}g, c? s'/f d ;Fu 5}g .Æ
æ5}g eg] dnfO{ o:tf s'/f ;'Gg] km'/;t 5}g .Æ eg]/ pgL 5L6f] 5L6f] ljk/Lt
lbzfdf lxFl8g\ .
;ljgon] æ;'g t, Ps l5g t ;'g, eGb} pgsf] kl5 nfUof] pgL kmgSs kms{]/
/ftf /ftf cfFvf ub{} æof] u'08fubL{ slxn] l;Sof}+ < nfh nfUb}g eg]/ a8f hf]8n]
k8\lsg .
;ljgo t h8 eof] . kTy/sf] d"lt{ .
-#_
dflns c:j:y 5g /] . km}S6«Lsf] xNnf . kfun e};s] /] . /ft lbg ?G5g\
s/fpF5g\ skfn n'R5g, 6fpsf] k6sG5g\ . km}S6«Lsf c? clwsf/Lx?n] h8La'6L tGq
dGq, cf}ifwL d"nf] u/fP/ x}/fg 5g\ . cGg k]6df guPsf] s}o}f+ lbg e};s]sf] 5 .
8fS6/n] pgnfO{ sf7df08" n}hfg] ;Nnfx lbPsL 5g\ . ufpFsf] wfdLn] ?Gr] b]jLsf]
>fk kg{ uPsf]n] ljGWojfl;gL b]jLsf] bz{g u/fpg n}hfg' k5{ elg ;Nnfx lbPsf
5g\ . cfh t emg laxfg} b]lv xf]z 5}g . 8fS6/nfO{ va/ ul/of] t/ 8fS6/nfO{ :jo+
6fpsf] b'v]sf] va/ cfof] . km}S6«Lsf lgDg:t/sf åf/], rf}lsbf/, efG;]x?n] gf/fo0fsf]
d'vdf k'n'Ss x]/] . ;DejtM of] cfzon] ls pgn] af]nfpg k7fPdf 8fS6/ cfpFl5g\
. t/ gf/fo0fn] tTsfn pgnfO{ af]s]/ P/kf]6{ k'¥ofpg] cfb]z u/L lbof] .
Ps} l5gdf cfb]zsf] kfng eof] . a]xf]; z/L/nfO{ af]s]/ el/ofx? lxF8] ;fydf
sf7df08f}+ hfg lbn/fh s'Fj/ gfdsf] Pp6f x§f s§f kmf]/d}g tof/ eof] .
l7s ToxL ;dodf Pd/h]G;L jfo/n]; cfof] / h;df OlGhlgo/ gf/fo0fnfO{
cfhsf] k\mnfO6df sf7df08" k'Ug] cfb]z ePsf] lyof] . pm xtk|e eof], lrlGtt klg .
p;n] l8n/fhnfO{ s]xL cfjZos lgb{]zg lbof] ;ljtfnfO{ t'?Gt cfpg] elg
rf}sLbf/ dfkm{t va/ u/]/ ;fdfg ldnfp yfNof] . ;ljtf cfOg\ p;n] pgsf] xftdf
jfo/n]; ydfO{ lbof] . pgn] jfo/n]; d};]h kl9g\ / g/fo0fsf] d'v lt/ k|Zg;"rs
b[i6n] x]l/g\ t/ p;n] s]xL hjfkm lbg ;s]g . cfh}sf] ˆnfO6 ;dfltg] ePsf]n]
xtkt cfˆgf] ;"6s]; tof/ u¥of] . lxF8 \g] a]nfdf Ps k6s ;ljtfsf] d'vdf x]¥of] .
k|]dLsf] lj5f]8 ufx|} x'Fbf] /x]5 .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
119
æs'Fj/ d]/f] ljZjfl;nf] ;xsdL{ xf], ltdLnfO{ yfx} 5, cfjZos k/]df p;sf]
;xof]u lng' d rf8} cfpF5' .Æ eGb} p;n] rf}sLbf/nfO{ ;"6s]z p7fpg ;+s]t u¥of] .
æcF, ;ljtfn] :d/0f u/fpFb} elgg\ æTof] s'/f g la;{g' lg, cfjZos k/]df
/fx'n;Fu s'/f ug'{, geP sf]xL jsLn;Fu s'/f u/]/ ug'{ kg{] sfd s'/f u/]/ cfpg'
xf]nf .Æ
æx'G5, x'G5 eGb} gf/fo0f sf]7faf6 aflx/ lg:s\of] .
-$_
;ljgonfO{ ef/tsf] laxf/ /fHosf] /fFrL eGg] cTofw'lgs / ;'ljwf k"0f{
kfunvfgf k'¥ofOof] . sDkgLsf] 7"nf] km}S6«L ef/tsf] ldhf]/ddf lyof] . ToxfF sd{rf/L
x8tfndf b'3{6gf eP/ km}S6«Ldf cfunfuL / hg/n d}g]h/ ;d]tsf] d[To' x'g uPsf]n]
km}S6«L dd{t u/fpg] / ;~rfng ug{] sfdsf] nflu tTsfn gf/fo0fnfO{ af]nfOPsf]n]
pgL sf7df08" k'u]s} lbg ldhf]/dsf] nflu k|:yfg ug'{ k/]sf] lyof] . p;nfO{ ToxfF 5
dlxgf hlt ;do nfUg uof] . z'?df b'O{ rf/ k6s ;ljtfsf] lr¶L cfPsf] lyof] .
p;n] sfo{ Ao:ttfdf ;a}sf] hjfkm lbg ;s]g . t/ pm 8f]6L cfˆgf] km}S6«Ldf xflh/
x'g hfFbf;Dd ;ljgo kfunvfgfdf g} /x]sf] s'/f yfx eof] t;y{ pm km]/L sfo{jfxs
OGrfh{ x'g] eof] .
t/ o; k6s b'ef{Uo gf/fo0fsf] ;fy} nfu]/ cfPsf] /x]5 . p;n] cfˆgf] c6}rL
sf]7fdf /fVb} eflG;ofnfO{ gf:tf agfpg / rf}sLbf/nfO{ ;ljtfnfO{ af]nfpg k7fof] .
;ljtfn] va/ kfOg PUof/x ah] t/ uOg\ e]6\g tLg ah] . gf/fo0f clxn];Dd klg
ltgs} k|tLIffdf sf]7fd} a;L /x]sf] lyof] . ;ljtf 8«fOË ?ddf uP/ al;g\ .
gf/fo0fn] cfZro{ dfGb} x]¥of] / leq cfpg cfu|x u¥of] . pgn] aflx/L sf]7fdf cfpg
elgg\ b'j} cl8P . o:tf] cj:yfdf ;ljtf leq hfg' kg{] lyof] t/ pgL gf/fo0feGbf
klg a9L 3d08L 7xl/g\ . s'/} g xf] . s] 7]ufg s;n] s'g ljifo ;dfO{ cfˆgf] OHht
k|lti7fsf] laGb' agfO{ lnG5 <
gf/fo0f aflx/ cfP/ pgnfO{ ;dft]/ leq tfGg vf]Hof], t/ pgn] sf7df08'sf]
s'/f lgsfNb} elgg\ æ5f]8kqsf] s'g} sf/afxL u/]/ cfpg'eof] <Æ
æu/]5' . gf/fo0fsf] ;Lwf hjfkm lyof]Æ klxn] leq t lxF8 .
æklxn] s'/f t atfpg'; .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
120
b'j} hgfsf] csf/0f emu8fsf] k|f/De . gf/fo0fn] æ5f]8kqsf] sf/afxL t
ltdLn] rnfpg' kb{5 d}n] s] ug{ ;Sb5' <Æ eGof] .
ætkfO{n] d]/f] x/0f t ug{ ;Sg' x'G5 < Tolt cfF6 t xf]nf lg < o; af/]df
cfO{ kg{] afwfx?sf] lgk6f/f ug{ jsLnx?;Fu ;Nnfx dfUg eg]sL lyPF .Æ ;ljtfn]
lrl8P/ elgg\ / kmgkmgfpFb} p7]/ lxFl8g\ . gf/fo0f xtk|e lyof] .. p;n]
;fFem g'xfO WjfO{ u/]/ Ps cfw Kofs nufof] / ;ljtfsf] Sjf6/ tkm{ nfUof] .
;ljtfsf] Sjf6/df s] eof] < Tof] s'/f k|sfzdf t cfpg ;s]g . t/ gf/fo0f
;f] lbg a]n'sf ;ljtfsf] Sjf6{/ b]lv cln km/sdf /x]sf] Pp6f xf]6ndf v"a /S;L
vfP/ 9n]sf] lyof] eGg] s'/f xf]6n dflnsaf6 ufO{ u'O{ ;'lgPsf] lyof] .
To;kl5 OlGhlgo/ OlGhlgo/ h:tf] /x]g laxfgb]lv z'? eP/ csf{] laxfg;Dd
/S;Ldf 8'aL /xg] k|f0fL x'g uof] .;fyL efO{n] tx nufpg ;s]gg\ . To:tf] sd{7
OlGhlgo/ o:tf] eof] s;/L < sf/0f c1ft /x\of] .
pm la/fdL lyof], kf}ifsf] cflv/L lbg . c:ktfndf etL{ u/fOof] p;nfO{ .
;ljtfnfO{ klg Hj/f] cfP/ 8]/faf6 gcfPsLn] p;nfO{ csf{] 8fS6/n] x]/L /x]sf] lyof]
. p;sf] rf/}lt/ km}S6«Lsf tdfd :6fkm /x]5g\ . pm ;a}nfO{ lrGg] sf]lzz ub{} lyof] .
Tolts}df crfgs ;ljgosf] k|j]z eof] . s;}nfO{ ;"rgf g} glbOsg cfP 5g\ . ;a}
x8a8fP . ;ljgo :jo+ ax't sdhf]/ b]lvGYof] . p;n] cfpgf ;fy klxn]] gf/fo0fsf]
k/LIf0f uof] . 8fS6/;Fu ;Nnfx u/\of] . tTsfn cGt n}hfgnfO{ ofqf u/fpg cg's"n
gldNg] b]lvPkl5 pm :jo+ ;lqmo eof] . h8La'6L, afaf, tGqdGq, wfdL cf]emfsf]
nflu rf/}lt/ dflg; bf}8] . ;ljgosf] :km"lt{ b]v]/ 8fS6/df klg gofF hfFu/ cfof] /
;3g lrlsT;f z'? eof] . b'O{ lbg b'O{ /ftsf] cys k|ofz kl5 pm d[To'sf] d'vdf
kg{ b]lv hf]luof] . b'O{ lbg /fd|/L lat] . df3sf] kfFrf} lbg lbpF;f] gf/fo0fn] Ps
lunf; b"w vfof] s]xL af]Ng] nfos h:tf] eof] .
;fFem gf/fo0f a]8df kN6]sf] lyof] ;ljgo ghLs} :6"ndf a;]/ p;nfO{ rfF8}
;~rf] x'g] cfZjf;g lbFb} lyof] . ;ljgosf k|]dk"0f{ zAb ;'g]/ p;sf] cfFvf /;fP ;fy}
Jo+Uok"0f{ d':sfg Ps If0fsf] nflu cf]+7df cfof] . dfgf} p;n] dnfO{ s] 9fF6\5f}+, d[To'
cjZoDefjL 5 eGof] . k|s6df p;n] ;ljgosf] xft ;dft]/ eGof] ædnfO{ dfkm
u/L lbg'xf]nf d tkfO{sf] ck/fwL x'F .Æ
;ljgo Ps l5g r'k /x\of] clg eGof] ædnfO{ ;a yfx 5 .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
121
æ;a yfx 5 < gf/fo0fn] cfZro{ dfGof] .
;ljgo d';'Ss xfF:of] .
æ;ljtfnfO klg dfkm u/L lbg' xf]nf . csf{] cfu|x lyof] gf/fo0fsf] . p;n]
km]/L cfu|x u/\of], o; k6s xft g} hf]8\of] æd t lau+|] t/ tkfO{+ k9] n]v]sf 7"nf
lj4fg, dg:jL lrGts / ljrf/s x'g' x'G5 s[kof tkfO{+n] ;ljtfnfO{ 5f]8L lbg';\ .
;ljtfsf] 5fof h;dfly k5{ pm========= . jfSo k"/f gu/]/ r'k nUof] .
;ljgo r'k g} /x\of] .
/ftL crfgs p;sf] xfnt lalu|g nfUof] . km}S6/Lsf sd{rf/Lx? cfP . 8fS6/
/ g;{x? Jo:t eP . ;ljgo 3/L leq 3/L aflx/ cfpg] hfg] ljrlnt cj:yfdf
lyof] . s;}n] ;ljtfnfO{ klg va/ u/\of] . pgL klg cfP/ gf/fo0fsf] l;/fgdf pleg\
. pgn] v}/f] /+usf] sn/bf/ dbf{gf h}s]6 nufPsL lyOg\ sfFwdf ;fgf] 6fj]n lyof] .
$÷% ldg6 hlt pleP/ x]l/g\ dfq . ;ljgon] klg pgnfO{ b]Vof] . gf/fo0fsf] :jfF;
pN6f] rNg nfu]sf] lyof] . ;ljgon] ;ljtfsf] cfFvfdf k|Zg ;"rs b[li6n] x]/\of] pgL
s]xL af]lngg\ Ps cfwf ldg6 c? ple/lxg\ To;kl5 æs:tf] hf8f] 5 <Æ elg gfs
v'DRofO{g, s'd prsfOg\ / sf]7faf6 aflx/ lgl:sg\ .
tTIf0f gf/fo0fsf] cg'xf/df cln rds b]lvof] / p;n] cfFvf vf]Nof] / ghLs
plePsf] ;ljgosf] d'vdf s]xL cfzf / s]xL lg/fzfn] x]/\of] . s]xL af]Ng vf]Hof]] t/
tTIf0f ;a ;dfKt eof] . d'6'sf] :k+bg aGb e};s]sf]n] 8fS6/n] nfdf] ;fF; km]/\of]
;ljgosf] cfFvfdf cfF;' lemnldnfP .
-%_
æ;lj <Æ
æxh'/ .Æ
æolt b'Mv lsg lbof}+ dnfO{, kfunvfgf;Dd k'Ug] lsg agfof] ltdLn] <Æ Pp6f
ofrssf] :j/df lyof] efjk"0f{ u'gf;f] . ;ljtfsf] sfFwdf c8];\ nufP/ b'j} xft
k5f8L kmsf{P/ pgnfO{ cfˆgf] afx'kf;df /fv]/ ;f]Wb} lyof] ;ljgon] .
æd}n] t s]xL klg u/]sL lyOg . ltdLnfO{ To:tf] s] x'g uP5 <Æ cfh ef]nL
;ljtfn] nueu o:t} pQ/ lbg] ub{lyOg\ . t/ ;ljgo cfZj:t lyPg . p;n] t
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
122
kfunvfgf;Ddsf] oftgf ef]uL;s]sf] lyof] / klg ;ljtfn] s]xL ePsf] lyPg elG5g
t . To;}n] b'j}sf] e]6 x'Fbf k|foM ;ljgon] of] k|Zg u/L g} xfNYof] .
æltdLn] s]xL u/]sL lyof] eg]/ d kfk af]Ng} ;Sb}g . d]/f] efUon] dnfO{ s'g
vfN6f]df xfn]sf] lyof] Tof] kf] eG5' / ca t ax't 8/ nfU5 .Æ
æs] 8/ nfUb5 < ;ljtfn] ;f]lwg\ .
;ljgon] gf/fo0fsf] bfx ;+:sf/ u/fP/ e]fnL kN6 ;ljtfsf] ;dfrf/ lng
pgsf] Sjf6/df uPsf] lyof] pgL a]8?ddf kN6]sL /x]l5g\ . 9f]sfdf k'u]kl5 pm
cl8Psf] lyof] / leq cfpg ;S5' elg ;f]w]sf] lyof] . ;ljtfn] 6fpsf] gp7fP/ leq
af]nfPsL lyOg\ . ;ljtfnfO{ Hj/f] /x]g5 cln slt plb\bUg dgl:ylt h:tf] b]lvof] .
b'j}sf] aLr enfs'zfnL eof] . b'Mv bb{sf s'/f eP ;ljgon] cfkm\gf] Aoyf j]bgf
kf]Vof] pgsf] 5ftLdf 6fpsf] /fv]/ /f]PYof] klg .
9'+uf klg slxn] sfxLF kUnbf] /x]5 . ;ljtfn] o;ks xsfg{], xkfg{] s]xL ul/gg\
. ToxL lbgsf] df}g :jLs[ltn] b'j}sf] aLrsf] b"/L 36fO{ lbPsf] lyof] . kl/0ffd :j?k
slxn] dlGb/sf] ;L9Ldf, slxn] snsn alu/x]sf] vf]nfsf 7"n 7"nf 9'+ufdf, k|s[ltsf]
sfv xf]; rfx] s[ltd lgjf; :yfg, c:ktfn, km}S6«L, Sjf6{/x?, ;b/d'sfd /
j/Lk/Lsf s'gfsGb|fdf slxn] sf]OnLs]f t slxn] uf}+ynLsf] :j/df, slxn] emLu'/sf]
emfO{ emfO{ t slxn] xfjfsf] ;g;gfx6df b'O{ k|]dL x[bosf :j/ nx/L n8La'8L x'g]
ub{y] . t/, of] k6s Aou|tf pQ]hgf / pNnf;sf] ;§f ;ljgon] cfkm"df kfpFYof]
j]bgf / s?0ff . km]/L s'g lbg l/;fO{ kf] xfNg] x'g ls <
s] 7]ufg 5 / pgsf] < clxn] klg ;w} ;do lblGgg\, slxn] sfxL+ dfq e]6\g]
ul5{g\ . k|s[ltsf] sfvdf pgsf] k|ltIffdf ;ljgon] hf8f], udL{ / jiff{sf tdfd /ft
pgsf] ;Demgfsf] ;xf/f lnP/ PSn} latfO{ klg ;s]sf] 5 .
pgsf] k|To]s lbgsf] ldngn] clGtd ldngsf] eo pTkGg ug{] x'gfn] ldng
If0fdf ;ljgo h:tf] efj's JolQm pNnfl;t x'g g} s;/L ;SbYof] < pbf;L t
p;sf] cg'xf/df JofKt /xg] :yfoL tTj e};s]sf] lyof] .
cfh klg z'e| rfFbgL /ftdf k|s[ltsf] cfFrndf vf]nfsf] 9'+ufdf a;]sf b'O{
t?0f x[bo To:t} k|Zg / pQ/, z+sf / cfZjf;gsf aLrdf e'n]sf lyP, em'n]sf lyP
ædnfO{ 8/ nfU5 .Æ elg ;ljgon] eGbf ;ljtfn] s] sf] 8/ eg]/ ;f]w]sL lyOg\ .
;ljgon] t 8/ nfUg] z+sf k|s6 ubf{ klg 8/fpg' kg{] lyof] . To;}n] Ps l5g r'k
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
123
nfUof] . ;ljtfn] eGgf]; g s] sf] 8/ < elg s'/f k"/f ug{ elgg\ . :j/df cfu|x
eGbf lh1f;f s} efj a9L lyof] .
æltdLn] km]/L klg dnfO{ 5f]8L lbG5\of} ls <Æ ca g 5f]8lbg' x} ;la . jf0fLdf
c;Ld Aoyf af]s]/ orgf u¥of] p;n] .
æn . Æ ;+lIfKt pQ/ lyof] ;ljtfsf] .
ænÆ of] s] zAb xf] < ;ljtfsf] tkm{af6 æxf]Og laGg', h] eof] eof], b'j}sf]
b'ef{Uon] eof] ca o:tf] x'Fb}g, ltdLn] klg d]/f] pk]Iff gu/L lbg' x}, KnLh d]/f] laGg"
.Æ o:tf zAb ck]lIft lyP To:tf] ;dodf . t/ – æn .Æ pksf/ u/] h:t} .
æxf] t lg ;f]Rof] ;ljgon] . æpksf/} u/] h:tf] t 5 lg . p;n] s'g} ;'emfj
lbFbf s'g} k|:tfj /fVbf, o'jf x[bosf] t'i6Ls/0fsf] s'g} s'/f ubf{ klg t ;ljtfn] cF,
laNs'n 7Ls ax't /fd|f] cflb eg]sL l5g\ slxNo} < tdfd Ogsf/Lsf aLrdf slxn]
sfxLF af]lN5g\ eg] Ps zAb dfq, Tof] lyof] ænÆ . of] k|]dsf] zAb xf] t <
t/ oxL klg t 7"nf] cf}iflw ePsf] 5 ;ljgosf] nflu . olt t g 5'6f];\ . o;
k6s p:n] pgnfO{ x/ t/xaf6 afFWg rfxL /x]sf] lyof], eljio ;'/lIft ug{ rfx]sf]
lyof] . To;}n] km]/L levf/L em}+ 8/fO{ 8/fO{ emf]nL vf]Ng nfUof] æTo;f] eP, d]/L ;la .
cfkm'n] hGdfPsf] ;GtfgnfO{ ;Dem]/ d]/f] 6fpsf]df xft /fv]/ ca To:tf b'vb 38L
cfpFb}g elgb]p g <
æcF slQ sfd gkfPsf] < o:t} s'/f ug{ nfU5f} / d ltdL;Fu a:g rfxb}g .Æ
emsf{] dflgg\ ;ljtfn] .Æ
pgsf] s'/fn] 8/df emg} 8/ k}bf u/L lbof] . ca t cfhsf] ldngnfO{ clGtd
x'g glbg ;a} OlGb|ox? hfu], pm rgfvf] eof] . ca t wd{ g esfO{ 5f]8\g g} ePg .
afns cfdfsf] sfvdf lh2L u/]/ rndnfP h:t} pm ;ljtfsf] sfvdf rndlnb}
lh2L ug{ yfNof] . gfO{ ;lj Tolt elg b]p g, d]/f] ;Gtf]ifsf] nflu eP klg em'7} eP
klg elg b]p ;lj . cGtdf xfl/g\ ;ljtf / xfF:b} p;sf] 6fpsf]df xft /fv]/
vf]nfsf] kljq hnsf] dfemdf arg lbOg\ . ;Fw} Ps ;dfg /xg], slxNo} gl/;fpg] .
;ljgon] km]/L ;ljtfsf] k|]d t kfof] t/ cfTd;+tf]if kfpg ;s]g . ;ljtf
klxn] h;/L ;dlk{t x'lGyg\ ca Tof] ;dk{0f b]vf kb{}g . ca pgL k|]ddf
cf}krfl/stfsf] lgjf{x ug{] u/] h:tf] nfUYof] . b'j}sf] Jojxf/df 7"nf] cGt/ b]vf
kb{Yof] . ;ljgo Pp6f eQm em}+ pgsf] cf/fwgf ub{Yof], x[bosf] b]jL dfGbYof] .
clnslt 6fpsf];Dd b'v]sf] yfxf kfPkl5 e'OF / cfsfz Ps u/L lbGYof] . xf6
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
124
ahf/sf rLh j:t' h'g p;nfO{ dg kb{Yof] pgnfO{ gr9fP;Dd ;+tf]if x'Fb}gYof] .
p;sf] cfˆgf] kTgL, 5f]/f cfdf efO{ ;a} bf]>f] :yfgdf lyP . ljZjd} olb k|yd
:yfgdf sf]xL lyof] eg] tL lyOg\ ;ljtf . km}S6«Ldf hlt ;do p;sf] laTYof] / sxLF
cfjZos sfddf aflx/ cyjf 3/ uPsf] ;dodf ;ljtf lagf hlt ;do p;sf]
laTYof] Tof] To;sf] hLjgsf] ;"Go ;do x'GYof] . ;ljtf lagf hLjgsf] s] cy{ <
ef]hg :jNkfxf/ zog k|To]s sfo{df p;sf] ;ljtfsf] :d[lt /xL /xG5 .
ptf ;ljtfsf] h'g lsl;dsf] k|]d 5 Tof] p;n] a'em\g ;sL /x]sf] 5}g . pgL
e]6\l5g\, dfof ul5{g t/ ;a Ifl0fs h:tf] x'g] u/]sf]5 afWo eP/ ug'{ k/]sf] 5 /
ul5{g eGg]] nfUb5 .
;ljgo cfˆgf] sf]7fdf vl6ofdf kN6L/x]sf] lyof] zf]s ;+tKt Jolyt x[bo .
;Dk"0f{ hLjg dfly ljrf/ ub{}lyof] . s'nLg 3/sf] pRr lzIff k|fKt pRr ljrf/ /
wg ;DkGg ;a} yf]s t 5 . cfdf, efO{, kTgL, 5f]/f ptf 5g\ eg] ;ljtf h:tL
k|]o;L / km"n h:tf] rf/ jif{sL 5f]/L otf 5g\ . t}klg To;sf] hLjg cfF;'df 8'a]sf]
5 . s'g} ;dodf ha Tof] c:j:y x'G5, ;ljtfnfO{ jf:tf g} x'Fb}g . sof}+ k6s To:t}
e};s]s]f 5 .;do ;dodf lsl;d lsl;dsf :jf:Yo afwf kg{] u/]sf] 5 p;nfO{ .
lxhf] b]lv dn]l/of Hj/f] cfPsf] 5 c:j:y 5 . va/ t u/]sf] lyof] pgnfO{ . t/,
pgL cfOgg\ . cfh laxfg oxL af6f] dlGb/ uOg\ / kmls{g\ klg . p;n] ‰ofnaf6
b]v]sf] 5 . ltgL p;sf] Sjf6{/df k;Lgg\ . sltsf] lgi7'/L l5g\ < k|]ldsfsf] cfTdfdf
t t8k x'G5 . vf]O{ t To:tf] t8k < pGdfb < s]xL klg t 5}g . c?sf ;fd'Gg] pm
;Fu ax't yf]/} s'/f ul5{g\ . ;f]Rbf ;f]b} pm d':sfof] . b'lgofnfO{ yfx 5 b'j}sf] ;DaGw
s:tf] 5 eg]/ t/ pgn] o;/L b]vfpFl5g ls b'j}sf] aLrdf s]xL 5}g .
s] pgL;Fu ljjfx ug{ g;s]sf] x'gfn] pgn] cf}krfl/stfsf] dfq lgjf{x u/L
/x]sL l5g\ . ljjfx klg s;/L ug{] < of] ;dfh, of] sfg"g < oL ljifd kl/l:ylt < s]
o:sf]] cGt xf]nf / < cGt ePkl5 klg s] pgL;Fu ljjfx ug{ plrt x'G5 < x'Fb}g,
x'b}g . p;sf] hLjgsf] s] 7]ufg < p;sf] z/L/ x/ ;do tftf] /xG5, /fkm lgSnL
/xG5, jfsjfsL cfO/xG5 . plxn] g} lbNnLsf 8fS6/x?n] p;nfO{ s'g} s8f /f]u
nfu]sf] cfz+sf u/L ;s]sf 5g\ t/ p;n] s'/f n'sfO{ /x]sf] 5 . of] ;fF; slxn] 6'6\g]
xf] s] 7]ufg 5 < pgnfO{ leq\ofP/, ljwjf agfpg t ePg lg . k|]ddf olt Tofu
klg g ug{] < t/ of] Tofu / o:tf] k|]dsf] ;DaGw s] < s] of] kfk xf]Og < csf{sL
kTgL;Fu of] ;DaGw < ck/fw xf]Og < ljNs'n ck/fw xf] . t/ of] ck/fw ug{nfO{
dgn] afWo u/fO{ /x]sf] 5 . p;sf k"hf cf/fwgf wd{bz{g 1fg s'g}n] klg p;nfO{
of] ck/fw ug{ b]lv /f]Sg ;ls/x]sf] 5}g . p;sf] 1fgsf] pkof]lutf s] /x\of] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
125
ck/fwL xf] pm o; ;dfhsf],t/ O{Zj/sf] xf]Og lsgls ;ljtf p;sL k|]ldsf klxn]
x'g /fx'nsL kTgL t kl5 ePsL x'g\ .
;"Godf x]bf{ x]b{} p;sf] cfFvf x]Gu/df 6+ufOPsf sk8fdf k¥of] . z"6 k'/fgf] e}
;s]sf] 5 . ;6{ klg c?nfO{ af6b} hfFbf 36]sf 5g . clxn] pm ;Fu sk8f sf] cefj
/x]5 . s}of}+ dlxgf b]lv ;ljtfnfO{ cfu|x ub{} cfPsf] 5 . ahf/ hfpm+ d]/f] nflu
sk8f lng' 5 . pgn] /f]h]sf n'uf nufpg kfP cs{} lsl;dsf] /f]df~r x'G5 z/L/df
. dfof nfU5 . s'g} o'udf Pp6f ;6{ /f]h]/ lsgL lbPsL lyOg\ ,pgn] a'g]sf :jL6/,
;6{ nufpFbf slt cfgGb ldN5 . ca pgnfO{ km';t 5}g . hfpFnf s'g} lbg /] . of]
s'g} lbg slxn] cfpg] xf], :jL6/ a'Gg t ca hfFu/ nfUb}g .
s] xf] of] ;a} < gf/Lsf] v'§f lrKn]kl5 s] o:t} kl/jt{g cfpF5 < xf] t lg
lrlKnPsL l5g\ t ltgL . s;/L lrlKng < gf/fo0fn] s'g dGq k9fO{ lbPsf] lyof] <
s'Fj/n] s] df]xLgL nufO{ lbPsf] lyof] < o:tL z';Lnf / ;'nIf0ff o'jtL s'nIf0ff /
s'zLnf s;/L eOg\ < gf/fo0fsf] d[To'sf] pQ/bfoL pgL g} t x'g\ <] d]/f]
cg'kl:yltdf gf/fo0f;Fu / gf/fo0fsf] cg'kl:yltdf s'Fj/;Fu /f]dfG; ul/g\ . pm t
kfun dfq ePYof] t/ lar/f gf/fo0fn] Hofg} kmfNof] . clg s:tL lgi7'/L, gf/fo0f
dg{] cj:yfdf k'Ubf Ps k6s l;/fgLdf pleg dfq k'u] lyOg\ . d'v} g b]vfO{
af]Nb}gaf]nL lxFl8g\ . s'g} ckl/lrt dg{ nfu] h:tf] pgsf] Jojxf/ lyof] .s:tL 8fS6/
< ;f]Rbf ;f]Rb} p;sf] d'vdf 3[0ff b]vf k¥of] .
of] t k|]d k|lt g} ck/fw eof] . ljr/f s'Fj/ 7Ls ;dodf 3/ kms{]5 gq
To;sf] klg o:t} ktg x'GYof] xf]nf . s'Fj/ 3/ gkms{]sf] eP p;sf] k|]d { klg t
lkmtf{ x'g] lyPg .
;ljtfn] p;nfO{ s]xL yfx 5}g eG7flG5g\ . t/ p;nfO{ ;a yfx 5 . t} klg
pgnfO{ TofUg t ;Sb}g . k|]ddf klg sxL+ zt{ x'G5 < pgn] h:tf] ;'s} Jojxf/ u?g\
t/ p;n] t pgnfO{ k|]d u/]sf] 5 / clGtd ;fF;;Dd ug{] 5 klg . pgL klttf
xf]pg\ pgL hfg'g\ . p;nfO{ s] dtna . p;sf] cfˆgf] st{Jon] 7fpF 5f]8]sf] 5}g lg .
p d5{ xf]nf Ps lbg . leq vf]qmf] e};s]sf]5, 8fS6/n] /f]u nfu]sf] 5= eg]sf 5g\ .
SofG;/ xf] ls < xf]; s] km/s, t/ pgnfO{ atfpg' x'+b}g . pgsf] enfO{ sf] nflu .
pgsf] sNof0fsf] nflu .
pTtfgf] kN6]sf] x'gfn] cfFvfsf cfF;' ufnfsf b'O{ lt/ 9Ns] . tftf] cfF;' p;n]
k'R5g] cfjZostf 7fg]g . aUf'g\ hlt aUg ;S5g\ lsg 5]Sg] <
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
126
p;n] cfˆg} c+u k|To+udf cFvf bf}8fpg yfNof] . xft–v'§f pN6fO{ kN6fO{ x]¥of]
. cfOgfdf d'v klg x]¥of], skfn x]¥of] Pp6f Jo+u d':sfg cfof] cf]+7df . pg} xft t
x'g\ h;sf] c+ufnf]df cfpg ;ljtf 56\k6fO{ /xlGyg\ t/ cfh < oL 3]/fdf cfpg
sd} ?rfpFl5g\ . oL skfn < sfnf], afSnf], nfdf] slt dg k/fpFlyg\ slt k|z+;f
uly{g < oL cfFvf oL cf]+7 ;lj s} c+u k|To+udf 6fFl;Psf x'Gy] x/ ;do . t/ ca
===== . ca t ;a ;+of]udf lge{/ 5 .
la:t/fdf pn6 kn6 u¥of] p;n] . dg} nfuL /x]sf] 5}g, 56k6fO /x]sf] 5,
b'O{ lbg e};Sof] pgnfO{ gb]v]sf] . c8\rfln; 306f latL ;s] < p;n] nfd]f ;fF;
km]¥of] . p;nfO{ Hj/f] 5 / pgL sxfF hfg ;s]g / pgsf] OR5f ePg / cfOgg\ .
t/, cfpg' t kg{] xf] . 3/df km'/;t ePg xf]nf cfˆgf] dgnfO{ ;fGTjgf lbg vf]Hof] .
t/ dgn] ljb|f]x u¥of] æof] s'g} gf}nf] s'/f xf] / < ;}s8f}+ k6s b]lvPsf] s'/f xf] <
pgs} ;fd'Gg] slt k6s crfgs r;Ss 5ftL b'v]sf] / ltdL df5f em}+ 56kl6Psf
5f}+ . s}of}+ k6s 6fpsf] b'Vg], s}of}+ k6s jfsjfs afGtf x'g] Joyf ef]u]sf 5f}+ . t/
pgL t u}/ eGbf klg dxf u}/ h:tf], df6f]sf] d'tL{ h:tf] lgZrn, lglZrGt a;L /xg]
ub{l5g\ . s] eof] xF < lsg b'Vof], s;/L si6 eof] < 5f]/Lsf] hGdkl5 t pgn] ;f]Wg
klg 5f]8L5g\\ .8fS6/n] b]vfpg] cf}krfl/stf ;Dd klg /x]g5 . ToxL af6f] cfjt
hfjt ul5{g . c?;Fu xfF; 7¶f ub{} lxF8\l5g\, t/ vf]O t < cf}krfl/stf k"/f ug{ klg
t p;sf] Sjf6{/df k;]/ Ps l5g xfn ;dfrf/ ;f]w] klg t x'GYof] lg .
ca cfh s] ug{] < pgsf] sfFwdf c8]; nufP/ cfFvf lrDn]/ zflQk"j{s Ps
l5g cf/fd ug{ kfP slt cfgGb cfpg] lyof], g};lu{s ;'vsf] k|flKt x'g] lyof] . Tof]
geP pgnfO{ x]g{ kfP klg t x'GYof] . s] ug{] < km]/L af]nfpg k7fpg] < rf}sLbf/n] s]
;f]Rnf < olt 7"nf] dflg;n]] af]nfpFbf 8fS6/ gcfpg] /x]l5g < cfˆgf] ;fyL efO{df
s'/f unf{, gdfn'd s]–s] cy{ nufpnfg\, dflg; sf] hft . ;ljtfs} af/]df klg
cgfk zgfk ;f]Rnfg < nfhsf] ug'{ . ef] af]nfpg k7fpg' ePg . pgsf] abgfd x'g]
sfd lsg ug{] <
æta cfkm} hfg] t < guO{ gx'g] ePkl5 hfg} k¥of] . z/L/ lzlyn e}/x]sf] 5,
lxF8\g ufx|f] 5, t/ uOG5 pgn] zlQm b]lng\ .Æ
pm p7\of] z/L/df :km"lt{ cfof], n'uf nufP/ la:tf/} la:tf/} lxF8\b} af6f]df
lg:Sof] . af6f]df p;sf cfFvf e'OFdf ufl8P . cl3 oxL af6f] t pgL dlGb/ uPsL /
kms{]sL lyOg\ . t/ pgsf kfOnfsf lrGx t b]lvb}gg\ . lsg g b]lvg], b]lvPs} 5 t
< p;sf] cfFvf Pp6f lrGxdf k'Uof] . of] xf]Og / < xf] s] xf] . dgdf ts{ ljts{
rNof] . kfOnf pt}lt/ kms{]sf] 5 . 7Ls xf], oxL t xf] . pgsf kfOnfsf lrGx
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
127
p;nfO{ cfwf/ ag] . pgsf] ;Demgf olt t]h eof] ls p;nfO{ zlQmsf] ?kdf tfGg
yfNof] . af6f] s;/L s6\of] p;nfO{ yfx ePg. pm Hj/f]n] y/y/ sfDb} ;ljtfsf]
Sjf6{/df uP/ ;ljtfsf] vl6ofdf k5fl/of] kl5 aNn xf]; eof] p;nfO{ .
p;nfO{ b]v]/ ;ljtf x8\a8fOg\ . p;sf] 6]Dk/]r/ x]g{ gf8L ;dfltg\ t/ p;n]
pgnfO{ g} ;dft]/ tfGof] / cfˆgf] 6fpsf] pgsf] sfvdf /fvL lbof] / a8f] ;+tf]ifsf]
nfdf] ;f; km]¥of] . pm 9'Ss eof] ;+;f/sf] r/d ;'vsf] k|flKt eof] . ;ljtfn] p;sf]
cfFvfdf x]l/g\ / p;sf] xft d'v ;'d;'dfpg yflng\ . efj ljef]/ eP b'j} hgf .
crfgs ;ljtfnfO{ st{Jo af]w eof] . pm la/fdL cj:yfdf o;/L cfpg'
k/]sf]df kL8f klg eof] . dgsf] s'g} s'gfdf r;Ss 3f]lrof] . pgn] ;ljgosf]
6fpsf] cfˆgf] sfvaf6 ;':t/L p7fpFb} ækv t cf}iflw lgsfN5', klxn] cf}iflw vfpm
clg==== eGb} p7\g v]flhg\ t/ ;ljgon] df}sf 5f]Kof] pgsf] 3fF6Ldf b'j} xft km;fP/
dfly, cln dfly tlGsg vf]Hof] rf/j6f cfFvf k/:k/ h'w] . a'lemg\ ;ljtfn] klg .
pgsf] cfFvfdf klg Kof/sf] Hof]lt aNof], 7"n7"nf cfFvfdf dxf;d'b|sf] nx/f cfof] /
p;sf] tftf] z/L/df zLtn hnsf] jiff{sf] em/L nfUof] .
cfh ef]nL pm km]/L lrlGtt 5, cfˆgf] nflu xf]Og, ;ljtfsf] nflu . 5f]/L 5
jif{sL eO t/ ;ljtfsf] bf]>f] k6s cfdf aGg] nIf0f b]vf kb{}g . x/;do z/L/
lzlyn h:tf] e}/xg] c+u k|To+u ;':t b'vL /xg], hfFu/ g nfUg] t/ k|ToIf /f]u s]xL
blvb}g . sxL+ /fd|/L pkrf/ gu/fP;Dd pkfo nfUnf h:tf] 5}g . Ps cfwf
dxLgfsf] nflu pgnfO{ aflx/ st} nfg' k¥of] . pm ;ft cf7 dxLgf b]lv 3/ klg t
uPsf] 5}g . cfdf c:j:Yo x'g' x'G5 eGg] lr¶L cfPsf] lyof] . t/, hfg kfPsf] 5}g .
b'j} sfd x'g] eof] . p;n] 3/ hfg] c7f]6 u/]/ ;ljtf sxfF k'Uof] .
;ljtf PSn} a;]/ s]xL ;f]rL /x]sL lyOg\ . ;ljtfnfO{ b]v]kl5 a8f] ub\ub
eO{g\ p;sf] :jfutdf p7\b} æcfpm laGg" v"a df}sfdf cfof}Æ elgg\ .
æs:tf] df}sfsf] s'/f u¥of} ;lj <Æ p;n] pgsf] sfFwdf xft /fVof] .
æcfh dg ax't plbUg e}/x]sf] 5 .Æ
æltd|f] dg < / plbUg ,Æ pm xfF:of] . b'j} xfF;] .
æxf] < cfh ax't} lg/fzf nfu]sf] 5 < cfh dnfO{ PSn} g 5f]8L b]p . ltdL
;fy} a; .Æ pgn] p;sf] 5ftLdf 6fpsf] /fv]/ cfFvf aGb ul/g\ . o;af6 pgnfO{
dxfg ;'vsf] cg'e"lt eof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
128
æd}n] ltdLnfO{ lnP/ 3/ hfg ;f]r]sf] 5' .Æ ptf s'g} /fd|f] 7fpFdf ltd|f]
:jf:Yo k/LIf0f u/fpg' k/]sf] 5 .Æ
æsxfF, hfg] <Æ
æhxfF ltdL eg .Æ
æklxn] 3/} hfpmF . cfdfnfO{ gb]v]sf] w]/} eof] . tf/f lbbLnfO{klg e]6\g dg
nfu]sf] 5 .Æ ;ljtfn] k|:tfj /flvg\ .
æTo;kl5 agf/; uP/ ltd|f] k/LIf0f u/fpnf .Æ ;ljgon] pgsf] k|:tfjdf
s'/f yKof] .Æ
æx'G5 .Æ of] 8'Ëfsf] dfemL t ltdL g} xf] .Æ eg]/ ;ljtf r'k nflug\ .
b'j}sf] ;Nnfx x'g dfq k/]sf] lyof] . gq ToxfF s;n] /f]SYof] . 5]saf/ s] lyof]
/ < pgLx? klxn] ;/f;/ 3/ uP, cfdf ozf]bf b]jL / sfG5L kTgL tf/f . ;ljtfn]
tf/fnfO{ h]7L dfg]/ lbbL eGg] tf/fn] pgnfO{ h]7L dfg]/ lbbL eGg] . ;a} ax't} v'zL
eP . b'j}df ;f}t]sf] e]b slxNo} b]lvPsf] lyPg . Pp6} cfdf afa'sL ;Gtfg b'O{ alxgL
h:tf . cfdf ozf]bf b]jL ca clwsf+z lj/fdL e}/xlGyg\ . b'j}n] yfx kfP . b'j} b'MvL
eP t/ k"/} kl/jf/sf] ;fysf] xif{ pNnf; / ;'v b'Mvsf s'/fdf b'O{ xKtf lat]sf] yfx}
ePg . cflv/df cfdfn] g} ;ljtfsf] k/LIf0f u/fpg agf/; n}hfg elgg\ . ;ljtfn]
cfdfnfO{ klg n}hfg cfu|x ul/g\ .
t/ ozf]bf b]jLn] cfkm"nfO{ lgs} c:j:Yo 7fg]sLn] nfdf] ofqf ug{ g;Sg]
l:ylt bzf{Pklg pgLx? dfg]gg\, pgnfO{ klg ;fy} agf/; nu] .
;f;' a'xf/Lsf] k/LIf0fdf !% lbg nfUof] . cflv/df ;a} l/kf]6{ sn]Szg eP/
8fS6/ r8\9f sxfF kmfOn uof] . r8\9fn] ;ljtfsf] gfd b]Vof] . pgsL lziof
;ljtfsf] kmfOn xf] ls c? s'g} ;ljtfsf] kmfOn xf] < kmfOn cWoog ul/;s]kl5
/f]uLnfO{ cfˆgf] s]lagdf af]nfpg k7fof] . ;ljtf r8\9fsf] ;fd'Gg] uP/ gd:t] u/]/
pleg\ . r8\9fn] b]Vof] pgnfO{, lrGof] klg . t/ Tof] t]h, Tof] cfef, h'g 5fqf
;ljtfdf lyof] Tof] sxfF x/fof] < cfFvfsf] t]h dfq oyfjt 5 . d'vsf] nfj0otf <
sxfF uof] < /f]un] vfO{ lbof] <
Psl5g pgnfO{ k|f]km]z/n] x]/L /x\of] . kl5 ;ljtfn] g} df}g e+u ub{} elgg\ æd
>LdfgsL lzio ;ljtf x'F .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
129
æToxL t x]b{} 5' < cfˆgL lziofnfO{ vf]Hb} 5'Æ of] s] cj:yf u/fPsL z/L/sf] .
Pp6L 8fS6/ eP/ o:tf] nfk/jfxL ug{] . p;n] k|]dn] dL7f] km6sf/ nufof] .
;ljtf af]Ng ;lsgg\ .
o;/L jhg 36L ;s]kl5 aNn xf]; cfof] < p;n] cem} emkf¥of] . To;kl5
;fGTjgf lbFb} eGof] æltdL t cfkm} 8fS6/ . n x]/ /f]un] 5f]Psf] dfq /x]5 s]xL lau|]
5}g . Ps b'O{ dlxgf otgn] cf}iflw ug'{ 7Ls e} xfN5 . nfk/afxL gug'{ .Æ
cF, of] bf]>f] /f]uL=====, p;n] csf{] kmfOn k§L Wofg lbof] . æd]/L ;f;' x'g'x'G5
af]nfpF5'Æ eGb} ;ljtf s]lagaf6 aflx/ lgl:sg vf]lhg .
ækv kv eGof] k|f]km];/n] / pgnfO{ s';L{df a:g ;+s]t u/]/ Ps l5g cfkm}
3f]l/of] To;kl5 l/kf]6{sf] kmfOn la:tf/} ;ljtf lt/ ;fb{}} of] s]z uDeL/ 5Æ eGof] .
;ljtfn] ;/;/L kmfOn x]l/g\ / k|f]km]z/sf] d'vdf x]l/g\ . æof] s]z ca
8fS6/sf] ks8 eGbf aflx/ e} ;s]s]f 5 .Æ p;n] s'/f bf]xf]/fpFb} eGof]Æ SofG;/
clGtd r/0fdf 5, b'O{ dlxgfeGbf a9L hLjg 5}g, /f]uLnfO{ yfx x'g g lbg', ;fydf
sf] cfPsf] 5 <
æd]/f ==== . ;ljn] pQ/ lbg ufx«f] dflgg\ . u'?sf] ;fd'Gg] ;fFrf] / em'7f] s'g}
s'/f eGg] cj:yf 5}g .
r8\9fn] xfF:b} eGof], æn n 7Ls 5, d}n] a'em]+ cfˆgf] >Ldfg \nfO{ af]nfpm,
;f;'nfO{ klg .Æ
;ljtfn] ozf]bf b]jL / ;ljgonfO{ af]nfP/ NofOg\ . r8\9fn] 3/ Jojxf/ b]z
ljb]zsf tdfd s'/f u¥of}+ / cfkm"nfO{ pgLx?sf] 7"nf] z'elrGts / ;xof]uL bzf{of] .
To;kl5 ozf]bf b]jLnfO{ ;'v b'Mv /f]u Joflw ;a} s'/f O{Zj/sf] cwLgdf ePsf] s'/f
atfpFb} rfF8} g} b'Mv b"/ x'g] elg cfZjf;g lbof] kl5 cfˆgf] s'/f ;dfKt ub{} ;ljtf
/ ozf]bf b]jLnfO{ labf u/L aflx/ k7fof] / ;ljgonfO{ a;L /xg ;+s]t u¥of] .
pgLx? aflx/ u};s]kl5 p;n] ;ljgo;Fu eGof] ætkfO{ t wd{ / bz{g k9]sf] dflg;,
:jo+ tTj1fgL x'g'x'G5 To;}n] tkfO{+nfO{ a9L ctL{ pkb]z lbg'eGbf d ;f]emf] s'/f u5'{
.Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
130
Ps l5g pm r'k nfUof] / km]/L eGof] cfdf t a'9];sfn c:;L jif{ klg sf6L
;sg' ePsf] 5 jxfFsf] 7"nf] cfGb|fdf SofG;/ /x]5 . jxfFsf] ca ;]jfefj ug{] / v'zL
/fVg] pkfo u/L /xg' xf]nf . hlt lbg ;fF; 5, 5 .
;ljgosf] cfFvfdf cGwsf/ 5fof] . t/ km]/L dgnfO{ ;+ot u¥of}+ . 8fS6/n]
eGb} lyof] ;ljtfnfO{ Tolt cK7\of/f] t e};s]sf] 5}g t/ pkrf/ eGbf a9L k/x]hdf
a:g' kg{] l:ylt 5 eGb} p;sf] sfg km's]em}+ ;':t ;':t s]xL s'/f atfof], a'emfof] .
clg p;nfO{ aflx/ k7fP/ ;ljtfnfO{ km]/L leq PSn} af]nfof] / s';L{df a:g Ozf/f
u¥of] . ;ljtf s';L{df a;]kl5 p;n] eGof] æPp6f s'/f yfx 5 ;ljtf <Æ
;ljtfn] k|Zg ;"rs b[li6n] k|f]km];/sf] d'vdf x]l/g\ .
ælxGb"wd{ zf:qdf k'?ifn] jLo{sf] / gf/Ln] zLnsf] /Iff ug'{ kb{5 eg]sf] 5, x}g
<Æ
;ljtfn] s'/f g a'em] em}+ k|f]km];/sf] d'vdf x]b{} /lxg\ .
æh;n] of] dof{bfsf] kfng ub{}g, k|f]km];/n] s'/f cuf8L a9fof] .Æ Tof] gs{df
kb{5 eg]/ oqtq tdfd n]v]sf] 5 . Tof] gs{ sf] cy{ yfx 5 <Æ
;ljtfn] yfxf 5}g eg]/ 6fpsf] xNnfOg .
æTof] gs{ sf] cy{ xf] oxL z/L/sf] ktg . Jolerf/n] Aoflw k}bf ub{5 /
;bfrf/n] lg/f]u /fVb5 . of] s'/f c?nfO{ klg x[bo+ud u/fpg' . ca hfpm . ;'vL
/x] .elg k|f]km];/n] cfzLjf{b sf] d'b|fdf xft p7fO{ lbof] .
;ljtfnfO{ k|f]km];/sf] s'/f ;demdf cfPg . k|;+u g} yfx ePg . pgL] gd:t]
u/]/ s]lagaf6 aflxl/Og\ .
-&_
agf/;sf] s]xL lbgsf] k|jfzn] ;a}sf] dg s]xL xn'+uf] u/fO{ lbof] . ozf]bf
b]jLsf] nflu tLyf{6g eof] eg] ;ljgo / ;ljtfn] Oi6ldq;Fu e]6\g kfP . ldqtfsf]
gjLs/0fn] dgnfO{ k|km'lNnt agfof] . o;} ;Gbe{df afbn;Fu klg e]63f6 eof] . tLg
j6} ldq v"a /dfP . afbn clxn] ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] tTjfjwfgdf sfd ub{Yof] .
of] ;+u7gn] clxn] ljZjaf6 dxfdf/Lx?sf] pGd"ngsf] sfo{qmd rnfPsf] lyof]
. h;df afn d[To'b/ 36fpg], nIo k|yd r/0fdf cfPsf] lyof] . o;sf] nflu
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
131
afnsx? / ue{jtL dlxnfx?nfO{ s'kf]if0fsf] lzsf/ x'g glbg], ;Gt'lnt ef]hg
pknAw u/fpg], ue{ lg/f]w, :qL lzIff, k|fylds afn pkrf/sf] lzIff, :jR5
vfg]kfgL, ;kmfO{, emf8fkvfnf, dn]l/of, x}hf / ljkm/ pGd'ngsf tdfd sfo{qmdx?
of]hgfa4 ?kdf rnL /x]sf lyP . o; k6s of] ;+u7gn] cfˆgf] sfo{ lj:tf/
g]kfndf klg u/]sf]n] tLg dlxg] sfo{qmd ;~rfngsf] nflu 8fS6/x?sf] Pp6f 6f]nL
g]kfn hf+b} lyof] h;df afbn klg ;lDdlnt lyof] . of] s'/f yfx kfP/ ;ljgo /
;ljtf b'j} hgf ax't} v'zL eP . ;ljgo cfdfnfO{ 5f]8\g ;Sg] cj:yfdf lyPg .
ptf ;ljtfsf] klg Wofg /fVg' kg{] h?/L lyof] . o:tf]df cfdfnfO{ cgs+6f/ kxf8df
n}hfg pko'Qm lyPg, ta ;ljtfnfO{ g} ufpFdf /f]Sg' k5{ . ;ljgon] of] s'/f elg
klg ;s]sf] lyof] t/ afbnsf] g]kfn hfg] s'/fn] pgLx?sf] ;d:ofsf] ;dfwfg u/L
lbof] .
afbnnfO{ klg cfˆgf] ufpF 7fpFsf] df]xn] tfGof] . p;n] g]kfnsf] klZrdL
If]qdf cfkm" vl6g] / ;ljtfsf] klg x]/rfxdf d2t ug{] s'/f lglZrt eof] . ;ljgon]
;ljtf / cfdfnfO{ lnP/ 3/ kmSof{] . s]xL lbg ufpFdf a;]/ ;ljtfnfO{ xjfO{
hxfhaf6 8f]6L hfg eg]/ sf7df08' k'¥ofO{ lbof] / cfkm" kmSof{] .
sf7df08" k'u]kl5 ;ljtfnfO{ /fx'nsf] ;Demgf eof] / pm ;Fu clGtd s'/fsfgL
ug{ eg]/ Ps lbg ;fFem e]6\g p;sf] 8]/fdf k'lug\ . /fx'n klxn] h:t} PsfsL hLjg,
PSn} a;]/ s'g} klqsfsf] kfgf kN6fpFb} lyof] .
s]xL jif{kl5 crfgs ;ljtfnfO{ cfkm" ;fd'Gg] b]v]/ pm klxn] rlst eof]
To;kl5 pgsf] xftdf Pp6f ;fgf] a}lg6L a}u afx]s c? s]xL b]vf gk/]sf]n] Tolts}
cfPsL /x]l5g\ eGg] ;f]r]/ p;sf] cg'xf/df lg/fzf emNSof] t/ tTIf0f ;fjwfg eof]
/ æcfpm ;ljtfÆ eg]/ d':s'/fof] .
;ljtf uP/ ;f]kmfdf al;g\ . ladf/Ln] pgsf] cg'xf/ Snf+t ePsf] lyof] .
/fx'nn] Tot} ;+s]t ub{} æof] z/L/sf] o;/L b'u{lt s;/L eof] ;ljtf <Æ eg]/ b'Mv
k|s6 u¥of] .
;ljtfn] cfBf]kfGt ;a} s'/f j0f{g ul/g\ . pgsf] ;ljgo;Fusf] ;DaGwsf]
af/]df /fx'nnfO{ t klxn] b]lv :ki6 g} lyof] . To; afx]s aLrsf] s'/f klg elgg\ /
clxn] pgLx? klt kTgLsf] cj:yfdf /x]sf] t/ of] ;DaGw ;ljgosf] ufpFdf dfq
k|s6 ePsf] / kxf8sf] ;dfhdf k|s6 gu/]sf] s'/f klg atfOg\ . ;ljtfn] /fx'n;Fu
Pp6f ;fdfGo ldqtf;Ddsf] ;DaGw :jLsf/]sLn] pm;Fu s]xL 9fF6\g' kg{] cfjZostf
klg lyPg .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
132
ækxf8df of] ;DaGw k|s6 x'g glbg ;fjwfgL /fVg'kg{] sf/0f d}n] a'em\g
;lsg . ToxfF t emg ;/n ;dfh 5 .Æ /fx'nn] ;f]Wof] .
æoxL ;/ntfn] t afwf u¥of] . tkfO{+;Fu ljjflxt 5' eGg] s'/f ToxfF :ki6 5 .
tkfO{+sf cfdf afa' b'O{ k6s ToxfF uP/ Ps Ps b'O{ b'O{ dlxgf a;]/ klg cfpg'
ePsf] 5 . ca tkfO{+n] ;DaGw laR5]b gu/L lbg] xf] eg] xfdL b'j}nfO{ xflg 5 .Æ
æb'j}nfO{ s;/L xflg 5 <Æ
æd /v}nsf] hLjg latfpg afWo e}/x]sL 5' / xfd|f] of] ;DaGw syd sbflrt
st} k|s6 x'g hfG5 eg] tkfO{+ Pp6f ;/n / lgbf{]if JolQmsf] csf/0f abgfdL x'g
;Sb5 .Æ
æ;/n / lgbf{]if .Æ /fx'nn] ;ljtfsf] zAb bf]x/fof]] . æ ca s] ug{ plrt 5
tÆ xfF:b} ;f]Wof] .
æ5f]8kq .Æ
æTof] t x'g g ;Sg] eof], ;ljtf < /fx'n crfgs uDeL/ eof] .
æg x'g] eof] < lsg <] ;ljtfsf] d'v tdtdfof] . pgL pQ]lht eP/ plEeg\ .Æ
s] /x:o 5 o;df .Æ pgL lrRofOg\ .
æzflGt eP/ a; ;ljtf .Æ /fx'nsf] :j/df gd|tf lyof] . æ/x:o 5, o;nfO{
/x:o g} /xg b]p, g ;f]w ;ljtf, s]xL g ;f]w, d ljGtL u5'{, h;/L hLjg rnL /x]5
rNg b]p .Æ af]Nbf af]Nb} p;sf] cfjfh ef/L eof] .
;ljtf km]/L ;f]kmfdf al;g\ . pgnfO{ cfZro{ nfUof] . /x:o 5 /] < s] xf]nf <
cfh s'/f 5Lgf] kmfgf] ug{} k¥of] . ca o;/L rNb}g .Æ cfh tkfO{+nfO{ s'/f ;kmf ug{}
k5{ .Æ
æd]/f] b'Mv, d cfkm} PSn} ef]uL /x]sf] 5' cf7 jif{ b]lv . of] /x:o d]/} ;fydf
l;l4of]; eGg] d]/f] sfdgf lyof] t/ ltdLn] lh2L u¥of] / h] eP klg ltdL kTgL g}
xf] to;}n] cfh cfˆgf] :jfy{sf] syf ltdLnfO{ atfpF5' .Æ
æ:jfy{sf] syf <Æ cfZro{ dfGb} ;ljtfn] ;f]lwg\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
133
æxf] :jfy{ s} syf Joyf eGg' kb{5 . b'lgof :jfyL{ 5, k/dfy{df klg :jfy{ g}
gLlxt 5, d t emg===== . pm Ps l5g r'k nfUof] . 3l6t 36gfsf tfgfafgf a'Gb}
Ps l5g 3f]l/of] . cfˆgf] ctLtdf k'Uof] .
æd ;/sf/L sf]6fdf k9\g ?; uPsf] lyPF . klZrdL d'Qm ;dfh klxn]f k6s
b]v]+ ToxfFsf] v'Nnfkg dnfO{ v"a dgk/\of] . s'g} klg PlzofnL JolQmsf] nflu ToxfFsf]
:jtGqtf / of}g :j5+btfn] cfsif{0f ub{5 . d klg cfslif{t dfq eOg, To;df v"a
/dfPF, r'n'{Dd 8'a]+, 8'afOPF . t/ k|s[ltnfO{ Tof] ;xg ePg .Æ pm /f]lsof] . cuf8Lsf]
Joyf eGg ufx|f] nfUof] t/ km]/L cfˆgf] efjgf dfly lgoGq0f ub{} Joyf kf]Vof] .
ædflg;sf] nflu rl/q /Iff p;sf] hLjg x'G5 hLjgsf] ;f/ x'G5 . d}n]
To;sf] /Iff ug{ ;s]sf] lyPg . sf7df08" cfPsf] s]xL ;do leq} zf/Ll/s Joflw
b]vfk/], /f]u a9\g yfNof], pkrf/ u/]+ u/fPF, ef/tsf 7"n7"nf lrlsT;sn] x]/] tdfd
k"FhL To;df rf}k6 eof] t/ /f]u lyof] ls lbg b"gf /ft rf}u'gf a9\of] cGtdf
lrlsT;sx?n] d]/f] k'?ifTj x/fPsf] s'/fsf] 3f]if0ff ub{} ljb]zdf uP/ Ps k6s k|ofz
ug{] ;Nnfx lbP .Æ
pm km]/L /f]lsof] . ;ljtfsf] cg'xf/ ljbL0f{ eof] . pgsf] cfFvfdf x]b{} /fx'nn]
eGof] æd cfˆgf] cfdf afa'sf] PSnf] ;Gtfg ePsf]n] cfdf afa' rf8} eGbf rf8} d]/f]
ljjfx u/]/ cfˆgf] bfloTjaf6 km'/;t lng rfxgf /fVg' :jfefljs} xf], t/ d}n] ljjfx
u/]/ s] ug{] / cfˆgf] Aoyf cfdf afa'nfO{ eg]/ pgLx?nfO{ b'vL agfpg klg gldNg]
. o:t}df ltd|f] cg'/f]wdf d}n] cfkm"nfO{ kl/l:yltsf] xftdf ;'DkL lbPF / kf]v/fdf
uP/ ljjfx u/]+ . cfdf afa'sf] ;Gt'li6 eof] ptf kTgL;Fu cfˆgf] x[bo vf]n]+ .
kTgLnfO{ Tof] c;x\o eof] / p;n] dnfO{ 5f]8L . kl/0ffd dnfO{ yfx g} lyof] To;}n]
dnfO{ ;'v b'Mv s]xL nfu]g .Æ
bf];|f] r/0fsf] Joyf cK7\of/f] 5 .æ oxfF d]/f] :jfy{ g} b]vf kb{5 . ltd|f]
;'Gb/tfn] dnfO{ ljdf]lxt kf¥of] . d ltdL;Fu dgdg} ax't} Kof/ ug{ yfn]+ /ft lbg
ltd|f] :d[ltdf /x]+ t/ ltdLnfO{ kfpg] pkfo s]xL lyPg . cs:dft ltdL b'3{6gfdf
k¥of], cfFvfsf] Hof]lt gi6 eof], To; a]nf ltd|f] lgs6tf k|fKt eof] Tof] lgs6tfn]
emg dnfO{ kfun agfO{ lbof] .
3/sf] Tolt 7"nf] ;Dklt lyPg, 5}g klg . o;} sf/0f ljb]z uP/ cfˆgf]
lrlsT;f u/fpg ;Dej lyPg\ . crfgs dnfO{ ;d:ofsf] ;dfwfg b]vf k¥of] . Tof]
lyof] ltd|f] km}S6«L .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
134
ækm}S6«LÆ cfZro{ dflgg\ ;ljtf .
æxf] km}S6«LÆ /fx'nn] nfd]f ;fF; km]¥of] . ædflg;sf ckl/xfo{ cfjZostfn]
p;nfO{ ;'ljrf/ TofUg nufP/ s'ljrf/ tkm{ klg k|]l/t ubf{ /x]5g\ . ltdL lyof]
cGwL, ltdLnfO{ of]Uo ;fyLsf] cfjZostf lyof] / dnfO{ cfˆgf] :jfy{ / cfdf afa'sf]
rfxgf k"/f ug{ cfjZos lyof] . oL tLg j6} sfd k"/f ug{] >f]t ltd|f] km}S6«L ePsf]n]
d}n] ltdL;Fu ljjfx u/]+ . km}S6«Lsf] cfdbfgLaf6 ljb]z uP/ b'j} hgfn] pkrf/
u/fpg] d]/f] nIo lyof] . ta;Dd e/;s ltdL;Fu /ft g latfpg] o]gs]g axfgf
agfP/ 5'§} a:g] of]hgf lyof] . t/ cefuLx?sf] cl3 cl3 b'ef{Uo bf}8G5 . ljjfx
eGbf $÷% lbg klxn] ltd|f] km}S6«L 89]sf] /x]5 Tof] s'/f ha ltdLn] k|yd lbg eGof]
ta d]/f] 6fpsf] l/+Uof] . d xtfz ePF, PsfGt vf]HgnfO{ efuL xfn]+ . ltd|f] hLjgnfO{
emg b'vbfoL kf] agfpg k'u]sf] /x]5' .Æ
æh] eP klg efUon] s]xL ;fy lbof] . ;fgLdfsf] wgn] xfdL nGbg uof}+ . ltd|f]
ck|]zg lkl/o8df d}n] cfˆgf] hfFr u/O{ /x]+ ltdLnfO{ egf}+ eg] s;/L egf}+ . sd{ef]u
lyof] PSn} ef]Ug' lyof] . cGtdf kl/0ffd =========.Æ
ækl/0ffd Û s] eof] /fx'n s] eof] <Æ ;ljtfn] xtfl/P/ ;f]lwg\ .
æcefuLsf] kl/0ffd s] x'GYof] ;ljtf < lg/fzf xft nfUof] . 8fS6/x?n] w}o{
/fVg] / ;+oldt /xg] ;Nnfx lbP . rf/ kf+rjif{df Tof] zlQm cfkm} kms{g ;Sg] cfzf
JoQm u/] . ca dnfO{ t emg\ 7"nf] ;d:of eof] . ltdL;Fu a:g] s;/L < ltdLnfO{
5f]8f}+ eg] ca s] eg]/ 5f]8f}+, cfdf afa' / ;dfhnfO{ s] hjfkm lbg] < :jo+ ltdLnfO{
s] hjfkm lbg] < s'g} af6f] b]lvPg . ta Pp6f {] c7f]6 u/]+ . Psdfq pkfo .
ltdLnfO{ c+sdfn u/]/ ;'v b'Mv kf]Vg] clenfiff Tofu]/ ltd|f] pk]Iff ug'{ g} Ps dfq
af6f] /x\of] . ltd|f] kf]l:6Ë eof] d}n] eg ;'g u/]/ ltdLnfO{ b'u{d kxf8df ws]n]+ .Æ
æo;} aLrdf ;f}efUosf] Pp6f ;fgf] ls/0f b]vf k¥of] . ltd|f] k"j{ Kof/, ltd|f]
;ljgo crfgs pbfof] . dnfO{ ;lhnf] eof] . ltdL cfˆgf] ;+;f/df /dfPsL b]v]/
dnfO{ ;Gtf]if nfUof] / cfkm"nfO{ ltdLb]lv ljNs'n 6f9f /fVb} cfPF t/ 5f]8kq eg]
ug{ ;lsg o;df klg d]/} :jfy{ 5 .Æ
æca s] :jfy{ afFsL /x\of] <Æ ;ljtfn] ;f]lwg\ .
æ7"nf] :jfy{ 5 ;ljtf, sd;]sd d]/f a'9f cfdf afa'nfO{ a'xf/Lsf] ;'v ldn]sf]
5 ,gfltgL eg]/ ltdLx?s} ;Gtfgdf ;'vL t 5g\ To;}n] t b'O{k6s ltdL sxfF k'u]sf
5g\ . pgsf] ;fd'Gg] of] Oltxf; k|s6 eof] eg] s] x'G5 ;ljtf yfx 5 < pgLx?sf]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
135
clGtd cj:yfdf e'Orfnf] hfg]5 . To;}n] ;ljtf ltd|f] ;'vsf] nflu d}n] cfkm"nfO{
cnu /fvL /x]5' / cfdf afa'sf] ;'vsf] nflu of] gftf sfod} /fv]sf] 5' . hf] u}/ xf]
To;sf] ltdL ef]Uof xf}, ltdL d]/L xf} t/ d ltdLnfO{ c+uLsf/ ug{ ;Sb}g . s:tf]
lj8Dagf xf], ;ljtf s:tf] la8Dagf xf] < d}n] efUo;Fu ;Dem}ftf u/L ;s]sf] 5' .Æ
p;n] 6]landf 6fpsf] /fVof] / ?g yfNof] .
;ljtf t cfsfzaf6 v;] h:tf] eOg\ . olt j]bgf cfkm\gf] x[bodf n'sfP/
a;]sf /x]5g\ pgL . To;}n] t b'lgofFdf PSn} 5g\ . g sf]O{ ;fyL 5g\ g t sfd
sfhdf pgs]f ?lr g} 5 . dxf b'ef{Uodf /x]sf] cefuL .
/fx'n Psl5g v"a /f]of] ta dg s]xL xn'+uf] eof] . ;lbof}+ b]lv dgsf] ef/
cfF;'n] x/0f ub{} cfPsf 5g\ . b'Mvsf Psdfq ;fyL ltg} t x'g\ . p;n] km]/L cfu|x
ub{} eGof] æ;ljtf ltdLx?sf] aLrdf d kb{}g, olt ljZjf; u/, ca tdfd gofF gofF
lrlsT;f k|0ffnL ljsl;t e}/x]sf 5g\ d}n] 7"nf 7"nf lrlsT;sx?;Fu ;Dks{ agfPsf]
5' . ca lrlsT;sx?n] ljZjf; lbnfPsf 5g\ Ps b'O{ jif{df s]xL zlQm lkmtf{ cfpF5
eg]/ . d ;donfO{ kv{]/ a;]sf] 5' . efUon] d]/f] ;fy lbof] eg] Ps k6s km]/L
s;};Fu ljjfx ug{]5' / ltdLnfO{ k"0f{ d'Qm ul/lbg] 5' . ta;Dd d]/f] laGtL 5 of]
/x:o /x:o /xf];\ . ;dfhn] agfO{ lbPsf] ;DaGw b]vfj6L ?kdf sfod /xf];\ .Æ /fx'
/ ;ljtf sxL+ w]/} ;do ;Dd ;fy} /xg ;S5g / ;ljtf <Æ
-*_
/fx' / ;ljtf w]/} sfn;Dd ;Fu} /xg ;Sb}gg\ eg] ;ljtf / ;ljgo
w]/}sfn;Dd ;Fu} /xg ;Sb5g\ t < pbo / c:tsf] ;dodf of] ljgozLntf x'G5
;ljtfdf t/ lbo+;f] t k|r08 tfkn] ljgozLntfnfO{ k/ x'TofO{ lbPsf] x'G5 . of] t
k|s[lts} lgod xf] eg] o;sf] ckjfb sxfF <
s/La Ps dlxgf cfdfsf] ;]jf ;'>'jfdf /x\of] ;ljgo . cGtdf cfdf
lr/lgGb|fdf k/]kl5 sfh lqmof ;a} lgK6fP/ pm lxF8\of] 8f]6L . ca 3/ kl/jf/ 5f]8]/
6f9f a:g] cj:yf /x]g . ptf p;nfO{ klg leqleq /f]un] vf]qmf] kfb{} uPsf] 5 . pm
:jo+ klg c:j:y 5 .
km}S6«Ldf k'Ubfk'Ub} pm emg\ c:j:Yo e};s]sf] lyof] . k"/f z/L/ tftf] tjf em}
u/d lyof] / jfsjfsL nflu /x]sf] lyof] . pm lg9fn eP/ kn+udf n8\of] / tTsfn
;ljtfnfO{ af]nfpg rf}sLbf/nfO{ k7fof}+ .
;ljgosf] cfudg / c:j:Yotfsf] va/ ;ljtfnfO{ b'O 306fkl5 k|fKt eof] .
pgL :jf:Yo lzIff sfo{qmddf :jf:Yo 6f]nLsf ;fy cs{} ufpFdf uPsL /x]l5g\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
136
afbn klg vl6P/ cfO{ ;s]sf] /x]5 . ;ljgosf] va/ kfpgf ;fy b'j}hgf p;sf]
km}S6«Lsf] Sjf6/df k'u] . b'j}n] k/LIf0f u/], s]xL cf}iflw dufP / v'jfP / c}iflwsf]
k|efj x]g{ s';L{df a;] .
;ljgon] a8f] nfnflot / pT;'s eP/ ;ljtfsf] d'vdf cfFvf u8fPsf] lyof]
/ Ps k6s, pgsf] :kz{ ug{ kfP x'GYof] eg]/ ;f]Rb} lyof] . ;ljtf s';L{df a;]/
ysfO{ nfu]sf] eGb} 6]a'ndf 6fps]f /fv]/ bfo+f k§L s';L{df a;]sf] afbnsf] d'vdf
x]b{} lyOg\ . afbn s]xL lrlGtt lyof] t/ ;ljtf nfk/jfx b]lvlGyg\ pgL dGb dGb
d':s'/fpFb} afbnsf] cfFvfdf cfFvf uf8]sL lyOg\ . pgsf] cfFvfdf /;do l6dl6dfx6
lyof] . k|]dn] /l;Psf lyP 7"n 7"nf cfFvf .
elgG5 cfFvf x[bosf cfOgf x'G5g\ . cfFvfsf gfgLx? k|]dn] 6gf6g el/Psf,
cfFvf klg xfF;]sf Tof] efjk"0f{ x]/fO{ . cfFvfsf] oxL x]/fO{n] t dgsf] e]b vf]nL lbG5 .
k|]dnfO{ hlt n'sfP klg n'Sg} g;Sg] u/fO{ lbg] oL cfFvf g} t x'g\ . ;ljgo em:Sof]
. s] ;ljtf km]/L====== . cuf8L p;n] ;f]Rg} ;s]g . æxf]Og s]xL xf]Og hxfF w]/} k|]d
x'G5 ToxfF z+sf klg w]/} x'G5 . dgdg} cfkm"nfO{ ;fGTjgf lbof] . d lt/ x]bf{ x]b{}
ptflt/ cfFvf 3'Df] xf]nfg\ . of] x]/fO{ t d k|ltsf] xf] .Æ ;+tf]if e}xfNof] p;nfO{ .
s]xL cfkmGt] ukmufkm eof] . s'/f sfgLdf ;ljtfsf cfFvfdf To:tf] Hof]tL
lg/Gt/ b]Vg yflnof] . p;n] 6fpsf] em6s]/ Oiof{n' ljrf/ wkfpg sf]lz; ub{} eGof]
ætkfO{+ lbge/L yfs]/ cfpg' ePsf] 5 afbnhL . ca uP/ cf/fd ug'{;\, d cln cln
l7s 5' . ;ljtf oxfF 5Fb} l5g\ .Æ
afbn p7\of] / lxF8\g pBt eof] . crfgs ;ljtf klg pl7g\ æ5f]/LnfO{ cfh
laxfg} b]lv 5f]8]\sL 5' d klg hfG5' .Æ eGb} plg klg lx8\g tof/ eOg\ .
;ljgo x8a8fof] p;n] ;ljtfnfO{ æ?s t ;lj, Ps l5g c? a; .Æ eGof]
t/ ;ljtfn] cfu|x c:jLsf/ ub{} lxF8L xflng\ . b'j}hgf ;Fu ;Fu} ;ljgosf] Sjf6{/af6
lgSn]/ af6f]df cfP . ;ljgon] ;ljtfnO{ x]g{] df]x ;+j/0f ug{ ;s]g . pm;n] vf6df
a;]/ em\ofnaf6 aflx/ cfFvf bf}8fof] . afbn / ;ljtf laNs'n} cun aun, b'j}sf]
aLrdf d'lZsnn] ^ OGrsf] b'/L, b'j}sf xft / kfOnf noa4 ePsf lyP . b'j}sf
kfOnfdf ;dfg ult ;dfg tfn lyof] ;/;tf lyof] / ;fy} b]lvGYof] hLjGttf klg .
;ljgo 6f9f;Dd x]/L /x\of] . afbnsf] u]:6xfp; lt/ hfg] af6f] 5'6\of] pgLx?
cufl8 al9;s]sf lyP . ;ljgon] nfdf] ;fF; k]m¥of] / lg9fn eP/ vl6ofdf 9Nof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
137
Ps lbg Ps /ft p;n] vl6ofdf latfof] . afbn b'O k6s cfof] p;nfO{ x]g{
t/ ;ljtf cfOgg\ .
t]>f] lbg laxfg pm ;/f;/ ;ljtf sxfF uof] . p;nfO{ b]v]/ ;ljtf aflx/
cfFugdf cfP/ pleg\ / otfptfsf s'/f ug{ yflng\ . ;ljgonfO{ ysfO{ cg'ej
e}/x]s]f lyof] t/ ToxfF a; eGg] sf]xL ePg .a; eGg] rng eP kf] t . ta pm cfkm}
a}7s sf]7fdf uP/ a:of] . ;ljtf ;fgf ltgf sfddf leq aflx/ ub{} /lxg\ p;n]
k6s k6s cfu|x ubf{ klg pgL pm ;Fu a:g uOgg\, l5d]ssf s]6Lx?nfO{ 8fs]/ of]
sfd u/L b]p Tof] sfd u/L b]p eg]/ sfd cx|fO{ /lxg\ / ;ljgosf] ;xgzLntfn]
;Ldf gf£of] . pm p7\of] / pgL;Fu efG;fdf k'u]/ æof] s] xf] ;lj <Æ eGb} RofKk xft
;dfTof] . pgLn] em6s]/ xft 5f]8fpb}æ Sjf6{/df uP/ cf/fd u/Æ elgg\ .
ædnfO{ kmfObf a]kmfObf s] eof] < ;f]Wof} ltdLn] ;ljtf <Æ
æcfFvfsf] ;fd'Gg] b]lvPs} 5 s] ;f]Wg' k¥of] <Æ;ljtfn] ems{]/ hjfkm lbOg\ .
æltd|f] of] Jojxf/ d]/f] ;demdf cfPg .Æ lvGg eP/ ;ljgon] eGof] .Æ
;ljtf af]lngg\ .
æs]6Lx?nfO{ oxL a]nf lsg af]nfPsf] lgÆ, ;ljgon] t]h :j/df eGof] .
æd]/f] sfd lyof], d}n] af]nfPF ltd|f] s] dtna .<Æ
ædtna t 5, Tof] dtnasf] nflu ca ;fFem cfpF5' eg]/ pm ToxfFaf6 kmSof{]
.
æ;fFem oxfF gcfpg', atfO{ lbP5' . k5f8Laf6 ;ljtfsf] ?vf] cfjfh ;'Gof] p;n]
.
Sjf6{/df kms{]kl5 pm sfl6Psf] ?v em}+ lj:tf/fdf k5fl/of] . ;ljtf p;sf]
xftaf6 km]/L km'TsL 5g\ pm ;f]Rg yfNof] . ca, ca s] pkfo /x\of] < s] ug{], ;ljtf
ljgfsf] hLjg < gL/; / z'is hLjg . afFr]/ s] nfe 5 < pgL t d]/f] hLjg Hofl]t
x'g\ . dl0f ljgf ;k{ sxL+ /xg ;Sb5 < d]/f] t dl0f n'l6of] rf]l/of] . pm w]/} ;f]Rg
;s]g . w'? w'? ?g yfNof] .
p;sf] cfFvfsf] rds, cf]+7sf] d':sfg ;a x/fof] . c:ktfn hfFbf afbn ToxfF
pkl:yt /xG5 / ahf/df klg afbns} ;fy x'lG5g\ . p;sf] Sjf6{/df pgL hfg] s'/}
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
138
ePg pgsf] Sjf6/df hfFbf cfFugdf pleP/ aflx/L s'/f ;'g]/ ckdfg ;x]/ wf]aLn]
n'uf lgrf]/] em}+ cfˆgf] d'6' cfkm} lgrf]b{] 8]/fdf kms{g] afx]s c? k|fKt x'g] s]xL xf]Og
.
æs:tL l5g d]/L ;ljtf <Æ pm ;+w} tgfju|:t /x]/ ;f]rL /xG5 . pgL o:tL
s;/L eOg\ . pgnfO{ 8fS6/n] ====== cuf8L pgsf] clgi6sf] s'/f t p;n] ;f]Rg}
;s]g . d]/f] efUodf o:t} cfx ug'{ / ?g' g} n]v]sf] 5 < xf] t lg < oxL t n]v]sf]
/x]5 . t/ o;k6s pgn] o:tf] pk]Iff ug{] sf/0f < p;sf] t ?cf af;Ldf lbg /
/ft laTg nfu] . ;ljtfnfO{ PsfGtdf kfpg p;n] hlt k|oTg ub{Yof] Tolts} lg/fzf
xft kb{Yof] . t/ hxfF rfx ToxfF /fx eg] h:t} Ps lbg p;n] cb\'e't ;fx; b]vfof] .
Ps lbg ;fFem pm wdwdfpFb} pgsf] sf]7fdf k:of] . pgL cf/fd ub{} /lxl5g\ vf6df .
p;n] vf6df g} pgnfO{ k5f¥of] . pgL 56kl6Og\ . p7]/ aflx/ hfg] k|oTg ul/g\ t/
pgsf] s]xL gnfu]kl5 leQfsf] cf8]; nufP/ vf6ofdf a:b} æltdL s] rfxG5f} laGg"Æ
eg]/ ;f]lwg\ .
æltdLnfO{, ;lj . dfq ltdLnfO{ .Æ
æTof] t ca x'Fb}g .Æ
ælsg <Æ
æOg, lsg s]xL gfO{ .Æ
æxf]Og, sf/0f t atfpm .Æ
æd o;/L /v}n eP/ a:bLg .
Psl5g 3f]l/of] ;ljgo / tTsfn Pp6f lg0f{o lnP/ pgsf] xft ;dfTb} æn
ev{/} p7, d}n] :jLsf/]Æ eGb} pgnfO{ tfg]/ p7fpg vf]Hof] .
æef] ef] kb}{g . ca dnfO{ s;}sf] s]xL aGg' 5}g .Æ eGb} ;ljtfn] xft 5'6fOg\ .
æca s] d]/f] xftdf xft klg /xg lbGof} <Æ
ælsg xft lbg] < s] gftf 5 ltdL;Fu <Æ
æd afx]s sf]O{ c?;Fu klg t ltd|f] gftf 5}g ;lj .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
139
æc? ;Fu < sf] c?;Fu d]/f] gftf x'g' kg{] eG7fG5f}+ < d n'uf km]/]em} nf]Ug] km]g{]
:qL x'F .Æ ;ljtfn] kmTkmtfpFb} elgg\ .
æxf]Og, xf]Og < To:tf] kfk d t lrtfpFb}g . ltdL d]/L xf}, dfq d]/L . c?
s;}n] xft nufpg] s'/f t k/ hfcf];\,Æ ;ljgon] d'¶L afFw]/ bfx«f s6s6fpFb} eGof]
æs;}n] cfFvf p7fP/ ltdLnfO{ x]/L dfq lbof] eg], ltd|f] zky, ;ljtf p;nfO{ sf6L
lbG5' / cfkm" klg ;]tLdf xfd kmfN5' .Æ
;ljtf r'k nflug\ . pm klg r'k eof] . tdtdfP/ /ftf] ePsf] d'v km]/L
:jfefljs eof], qmf]w / cfj]zsf] 7fpFdf p;sf] d'vd08n km]/L bofb{ eP/ cfof] /
;ljtfsf] cfFvfdf x]b{} a;L /x\of] .
æolt Wofg lbP/ s] x]/]sf] <Æ o;k6s ;ljtfn] ;f]lwg\ .
æx]/L /x]5' tL cf]7, tL cfFvf, tL ufnf, To]f lrp8f], Tof] 3fF6L / ltd|f z/L/sf
tL c+u k|To+u hf] s'g} ;dodf d]/f lyP . d]/f nflu lyPÆ p;n] bL3{ lgZjf; 5f]8\b}
eGof] .
æca s] eof] <Æ ;ljtf d':sfOg\ .
æltdL xfF:5\of} ;ljtf . xfF; d cefuL dfly xfF; .Æ p;sf cfFvfdf cfF;'
el/P . p;n] ca?4 s+7n] u'gf;f] u¥of] . æt/ ;lj ca oL s'g} c+u klg d]/f /x]gg\
. d]/f] clwsf/ l;l4of], l;l4of] x}g / ;lj < p;sf cfFvfdf ;fpg ebf} pln{of] . pm
?Fb} /x\of] ;ljtf r'k nfu]/ a;L /lxg\ . Ps l5g kl5 ;ljgon] 6fpsf] p7fof] /
;ljtf lt/ x]b{} eGof] æoxL 6fpsf]df xft /fv]/ s] elgYof] ;lj < ofb u/, d}n] s'g}
ck/fw u/]sf] 5' eg] atfO{ b]p, b08 lbg] eP Tof] klg b]p t/ ;lj oL c+u k|To+u
;a ltd|} x'g\ . ltd|f] dfq x'g\ olt t elg b]p .Æ
æltd|} t x'g\ . c? s:sf x'g kfun <Æ ;ljtfn] cffvfaf6 k|]d kf]Vb} elgg\ .
;ljgo efjljxjn eof], k|f0fbfg kfP h:tf] eof] / p;n] pgsf] xft ;dft]/
æ;fFRr} xf] ;lj <Æ km]/L eg ;lj . km]/L eg . d ax't v'zL 5'Æ eGb} t8ft8 xftdf
r'Dag ug{ yfNof] .
p;sf /f]u, p;sf Aoyf ;a efuL ;s]sf lyP . To;}n] ha ;ljtfn] P}n]
hfpm kl5 e]6f}+nf elgg\ ta pm cf1fsf/L afns em}+ v'/mSs lxFl8xfNof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
140
ef]nLkN6 p;n] cfˆgf] Sjf6{/df afbnnfO{ vfgf vfg] lgDtf lbof] . ;ljtfnfO{
klg va/ k7fof] cfkm" klg eGg uof] . ;fFemsf] ;dodf ;ljtf cfˆgL 5f]/Lsf ;fy
klxn] k'lug\ / k'Ugf ;fy æafbn hL cfpg' ePsf] 5}g <Æ eg]/ ;f]lwg\ .
æcfpFb} x'g'xf]nf, xfdL a:b} u/f}+Æ eg]/ ;ljgon] pgnfO{ ;f]kmfdf a:g] ;+s]t
u¥of] / 5f]/LnfO{ sfvdf p7fP/ DjfO{ vfg yfNof] . t/, ;ljtf uP/ a/08fdf
pleg\ . ;ljgosf] Sjf6{/ ;ljtfsf] Sjf6{/ / afbn a;]sf] u]:6xfp; lqe'hsf] tLg
laGb'df lyP / ;ljgosf] Sjf6{/af6 u]:6 xfp;sf] aflx/L 9f]sf b]lvGYof] . ;ljtfsf]
cfFvf ToxL 9f]sf / af6f]df bf}l8g yfn] . k6s–k6s 38L x]b{} sxfF x/fpg' eof]
afbnhL eGb} Jou| x'g yflng\ .
;ljgon] lbPsf] ;do latL ;s]sf]n] pm klg lrlGtt eof] . x'g t vfgf kfSb}
lyof] ;fFem kg{ dfq nfu]sf] lyof] t/ ;ljtf ax't} lrlGtt b]lvlGyOg\ . pgn] If0f–
If0fdf afbn lsg cfO{ k'Ug' ePg <Æ eg]/ ;f]Wg] / sf]7fdf k:b} gk;]/ a/08fdf 3/L
pleg] 3/L s';L{df a:g], ;f8Lsf] cfFrndf ufF7f] kfb{} vf]Nb} 38L / af6f]df cfFvf
bf}8fpg] / ;ljgo;Fu s'/f gug{], pgs]f o; Aojxf/af6 ;ljgosf] dg lvGg eof] .
s/La cfwf 306f o:t} laTof] . ha efG;]n] ævfgf kfSof] ;fx]a rf8} lhpgf/ eP
j]z xf]nf jiff{ dlxgfdf aTtLdf sL/f cfpF5g\Æ eg]/ Wofg cfslif{t u¥of] ta p;n]
vfgf k:sg egL xfNof] .
;ljgon] ax't cfu|x u¥of] t/ pgL leq hfg dflggg\ . pm klg anhkmtL
u/]/ pgnfO{ l/;fpg] df}sf lbg rfxb}gYof] . t;y{ ;a} hgfn] a/08fdf g} vfgf vfP
. ;ljtf lxF8\g tTk/ eOg\, t/ ;ljgon] Ps l5g c? ?Sg] cfu|x u¥of] t/ pgL
dflggg\ . .5f]/Lsf] cf}+nf ;dft]/ lxFl8g\ . ;ljgo kl5 kl5 nfUof] / Sjf6{/;Dd
k'¥ofpg hfG5' eGof] t/ pgL dflggg\ . PSn} hfG5' elgg\ pgs]f v'zL g} p;sf] klg
v'zL . p;n] a9L s]xL ug{ klg t ldNb}g . t}klg aflx/ 9f]sfdf pgsf] ;fd'Gg]
plEeP/ eGof] æPs lgj]bg u5'{ x} ;lj c:jLsf/ gug'{ .Æ
æ s] <Æ
æl;pFbf] lsgf/df agfP/ v"a uf9f] /ftf] l;Gb"/ eg'{ x} dnfO{ ax't} dg k5{ .Æ
;ljtf d';'Ss xfFl;g / s]xL gaf]n]/ lxFl8g\ .
-(_
tLh cfof] k~rdL cfof] ;ljtf v"a /dfOg\ t/ ;ljgosf] pbf;L b"/ x'g
;s]g . pgn] p;nfO{ ghLs kg{] df}sf g} lbOgg\ . t/ Pp6f gofFkg s] b]lvof] eg]
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
141
pgn] ;ljgon] dg k/fpg] u/] h:tf] >[+uf/ eg] cjZo ug{ nflug\ . Tof] >[+uf/sf]
ef]u ug{ p;n] gkfP klg x]g{ t kfPs} lyof] . t/ p;nfO{ olQn] ;+tf]if sxfF <
pgn] p;sf] pk]Iff u/]sf] :ki6 lyof] . of] pk]Iff ;ljgosf] d'6'sf] Aoyf aGg uPsf]
lyof] . To;}n] pm Ps lbg lbpF;} pgsf] Sjf6{/df k'Uof] / hfgf ;fy æ;ljtf cfh
cflv/L lg0f{o dfUg cfPsf] 5' . ltdL d]/L xf} ls xf]OGof}+ <Æ eg]/ ;f]Wof] .
klxn] t ;ljtf crsrfOg\ t/ kl5 elgg\ æslt k6s egL;s]+ d]/f] kL5f
5f]8\ b]p eg]/, t/ ltdL dfGb}gf} t .Æ
æxf]Og ;lj o:tf] geg .Æ p;n] xft hf]8\of] æd laGtL u5'{ o:tf] cgy{ gu/L
b]p . ltdL lagf d /xg} ;Sb}g . dnfO{ h'g lbg of] ljZjf; x'g hfg]5 ls ltdL d]/L
/lxgf}, d tTIf0f k|f0f TofuL lbG5' . x]/ ;lj, b'O{6Lsf] l;pFbf]sf] l;Gb'/ x'F d, b'O{
;Gtfgsf] eljio x'F . dnfO{ cfTdxTof ug{ lsg afWo u/fpF5\of} ;lj <Æ
æh] ;'s} xf];, h] ;'s} u/ dnfO{ s] dtna <Æ
æo:tf] g eg xf] ;lj . d]/f] ck/fw s] 5 lk|o <Æ
;ljtfn] p;nfO{ 5f]8]/ wdwdfpFb} l5d]sLsf] 3/ lt/ nlfug\ .
cfhef]nL ;ljgonfO{ lgGb|f nfUg 5f]8] h:tf] 5 . x/ ;do 6fpsf] ef/L eP/
r8\sL /xG5 . pm xd]zf ;ljtfsf] b'lgofdf ;ljtfsf] sNkgfdf pgL;Fu} /xgG5 .
e]6 pgL;Fu /f]h x'G5, x'G5 xf]Og ls p;n] u5{, df}sf ldNgf ;fy tdfd lanf}gf
u5{ t/ ;a} lg/y{s .
Tof] lbg, ;DejtM 36:yfkgfsf] Pslbg klxn] . p;n] a8f] cg'go lago
u/]Yof] ;ljtf;Fu . æbz}+sf] rf8kj{ xf] ;lj z'esfdgf lbg] lng] ;dodf b'ef{jgf
lsg .Æ tdfd s'/f tdfd :t'lt . t/ afn'jfdf kfgL xfn] h:tf] . Tolt Wofg j+bg /
k"hg eujfgsf] u/]sf] eP ;DejtM eujfg ldNy] xf]nfg\ . oxL lrGtgdf pm PsfGt
lgh{gdf ;fFem b]lv a;]sf] lyof] . 6f9f st} 3+6fsf] cfjfh cfof] 6g 6g 6g=====.
uGof] p;n] /ftsf] b; ahL ;s]sf] /x]5 . pm lhp+bf] nfz em} p7]/ lxF8\of] Sjf6{/
tkm{ . u]:6 xfp; tkm{af6 hf+Fbf ef]nL 36:yfkgf ;Fu} dgffpg afbnnfO{ lgDTofpF5'
elg ;f]Rof] / p;sf v'§f u]:6xfp; lt/ nfu] . ToxfF 9f]sf 9s9sfpFbf rf}sLbf/n]
p7]/ 9f]sf vf]Nof] p;n] ækfx'gf 8fS6/ ;fx]a ;'tL ;Sg' eP5 ls hfub} x'g' x'G5
eg]/ ;f]Wof] .Æ
æjxfFsf] sf]7f aflx/af6 aGb 5Æ rf}sLbf/n] eGof] æjxfF s'g} s'g} lbg ;fx|}
ca]/ kms{g' x'G5 s'g} s'g} lbg /fte/L cfpg' x'Gg laxfgL kv dfq kms{g' x'G5 .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
142
æsxfF hfg] ug'{ x'G5 <Æ ;ljgon] cfZro{ dfGb} ;f]Wof] .
ævf]O ;fx]a, h'g lbg laxfg kms{g' x'G5 Tof] lbg sf]7f aGb u/]/ $÷% 306f
;'Tg' x'G5 . 7"nf a8f dflg; ;fx]a, sxL+ ;fyLefO{x?sf h'jf tf; rN5 xf]nf .Æ
;ljgo ToxfFaf6 lxF8\of] . lgGb|f gnfu]sfn] sf]7fdf hfg dg nfu]sf] lyPg
To;}n] Ps rSs/ ahf/ lt/af6 nufpFb} pm cfˆg} w'gdf lxF8 \b} lyof] . pm xf]6n
kj{tsf] ;fd'Gg] k'Ubf xf]6njfnfn] aGb u/L /fv]sf] xf]6nsf] ;6/ leqaf6 p7\of]
ToxfFaf6 b'O{ hgf h'cf8Lx? lg:s], ;6/ km]/L aGb eof] . ;ljgonfO{ TolQs}
afbnsf] af/]df ;f]Wg dg nfUof] / pgLx?nfO{ /f]Sof] . h'cf/Lx?n] p;nfO{ lrg]sf
/x]5g\ pgLx?n] p;nfO{ gd:sf/ u/]/ pleP .
ædfly xf]6ndf 6f]nLsf 8fS6/ ;fxa x'g' x'G5 <Æ ;ljgon] ;f]Wof] .
dfly xf]6ndf xf]Og jxfF csf{] dlxnf 8fS6/ ;fxa sxfF x'g'x'G5 . Pp6f
h'cf/Ln] s'/f :ki6 ub{} eGof] .Æ d]/f] l5d]ssL 5f]/Lsf] k]6 b'v]Yof] p;nfO{ 8fS6/
;fxasf] Sjf6{/df b; ah] lt/ nu]Yof]+ ToxfF 9f]sf 9s9sfpFbf b'j} 8fS6/ ;fxax?n]
x]g'{ eof] / bjfO{ lbg' eof] . l5d]sLx? 3/ lt/ nfu] x8a8Ldf xfd|f] s]xL ;fdfg oxfF
xf]6ndf 5'6]sf]n] ToxL lng cfPsf lyof}+ .Æ
;ljgosf] ;fd'Gg] cfsfz k[YjL ;a} gfRof] . p;sf] cfˆg} ;fyL, cfˆg} ldq,
afbnn] p;}sf] lk7\o"df 5'/f /f]Kof] . To;}n] t ;ljtf ablnPsL /x]l5g\ . s'/f :ki6
e} xfNof] . 6fpsf] r8r8fof] / km'6\nf h:tf] eof] . b'j} xftn] sGr6 bafP/ pm
yrSs af6f]df a;L xfNof] . t/ tTsfn p;nfO{ cfˆgf] cj:yf / :yfgsf] Wofg cfof]
. ahf/df o;/L a:g ePg . pm p7\of] ToxfFaf6 / Sjf6{/df uP/ lagf kfgLsf] df5f
em} 56kl6g yfNof] . kfun em}+ a8a8fpg / 6fpsf] k8sg yfNof] .
/ft laTof] lgTolqmofaf6 lgD6]/ cfˆgf] lgTosf] k"hf:yndf uof] . t/ ToxfF
eujfg eP kf] eujfgsf] k"hf cr{gf x'GYof] . p;sf] x[bodf t lj/fhdfg l5g\
;ljtf . 9gdlgP/ k5fl/of] e'OFdf . æeujfg ltdL 5f} sxL< 5}gf} 5}gf}, 5f} eg] ltdL
klg cTofrf/L /x]5f}+, cf] k|e' of] k|f0f ca of] z/L/df lsg afFsL 5 < eGb} /f]of]
s/fof], kmf]6f] / d"lt{x? p7fof], k6\Sof], 7f]Sof], ufnL u¥of] . kfunkgsf] k|f/+e .
gofF hLjgdf kbfk{0fsf] z'esfdgf t lbg} k¥of] . xf] hfpmF x]/f}+ s:tL ePsL
5g\ ;lj . d]/f] gfddf ul/Psf] l;Fuf/ c?nfO{ n'6fPkl5 s:tL b]lvPlng\ . pm
;/f;/ lxF8\of] . b]Vg]jfnfn] k|ftsfnLg jfo' ;]jgdf lg:s]sf] eG7fg] . pm ;Lw}
;ljtfsf] Sjf6{/df uof] . aflx/sf] 9f]sf v'nf /x]5 < sxfF 5\of} ;ljtfÆ eGb} pm
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
143
wgwgfpFb} leq k:b} uof] . st}af6 s'g} cfjfh cfPg . pm ;/f;/ a]8 ?ddf k:of] .
;ljtf cN5L dfg]em}+ kN6]sL lyOg\ vf6df .
æxgLd"g s:tf] /x\of] ;lj < Ao+u u¥of] p;n] .
æoxfF ;Grf] 5}g ltdLnfO{ xgLd"g k/]5 .Æ ;ljtfn] elgg\ .
p;sf] dgdf t cfof] ls ltdLnfO{ ;Grf] cfhLjg nfUg] 5}g t/ eg]g . æ7Ls
5 ;'t d hfG5'Æ eg]/ pm lxF8\g vf]Hof] . t/ ;ljtfdf crfgs kl/jt{g cfof] .
x7ft p;sf] xft ;dft]/ tflgg\ . ;ljgo em6sf vfP/ pgLdfly 9Ng k'Uof] .
;ljtfsf] af;L / blnt >[+uf/ ;ljgosf] hLjgsf] cfwf/ aGg k'Uof] .
-!)_
blnt >[+uf/sf] Ps l5gsf] dfq dw'/ ;'jf; kfPsf] cfh 5 lbg eof] . aLrdf
;ljtfsf] p:t} ;'vf Jojxf/ /x\of] . ef]nL ;KtdL, bz}+sf] km"nkftLsf] k"j{ /fqLdf
ahf/sf s]6fx?n] ahf/df gfr /+usf] cfof]hgf u/]sf /x]5g\ . ;ljgo ;ljtfs}
lrGtgdf /ftL ljl5Kt dg lg?2]Zo oq tq 8'Nb} sfo{qmd e}/fv]sf] 7fpFdf k'u]sf]
lyof] . Ps l5g ToxfF xfF:o /+u x]¥of] t/ pm xfF:g ;s]g . ptfaf6 kms{b} lyof] .
crfgs p;sf] ;fd'Gg] afbn cfO{ k'Uof] . pm u]:6 xfp; lt/af6 cfPsf] /x]5 .
p;n] ;ljgonfO{ b]Vgf ;fy d'v cs{}lt/ kmsf{of] / km'tL{ ;fy cufl8 al9 xfNof] .
;ljgo Ps l5g t cSs g aSs k/]/ pleof] t/ tTsfn p;sf v'§f klg cs:dft
afbnsf kl5 nfu] . p;n] cfkm"nfO{ ax't} /f]Sof] t/ /f]Sg ;s]g . b'j}sf] aLrdf
sl/a @) ld6/sf] km/s lyof] . afbn ;ljtfsf] Sjf6{/sf] cufl8 uP/ 6\ofSs
cl8of] . pm cl8Psf] dfq s] lyof] 9\ofSs 9f]sf v'Nof] / pm leq k;L xfNof] 9f]sf
tTIf0f aGb eof] .
of] t ;fIfft k|nosf] b[Zo lyof] ;ljgosf] nflu . p;sf] a'l4n] 7fpF 5f]8\of] .
pm ;ljtfsf] Sjf6{/sf] j/Lk/L kmgkmgL 3'Dof] . 9f]sf v6v6fpF < gv6v6fpmF . s]
kmfobf , xf]Og, xflg g} s] 5 < xflg 5, csf{sf] sfo{df lsg lj£g pkl:yt ug{] .
pm /fte/L stf stf 3'd]5, vf]nf lsgf/df s'g 9'+ufdf k5fl/P5 slt /f]P5,
rLTsf/ u/]5, skfn n'5]5, s;nfO{ yfx < s'g n]vssf] snddf Tolt zlQm 5
h;n] n]Vg ;sf]; To;sf kL8f . df}g k|s[lt, rGb|df / tf/fn] b]v] To;sf] j]bgf /
;'g] To;sf] cft{gfb .
k|ft sfnLg xfjf / r/fx?sf] uLt nx/Ln] p;sf] tGb|f e+u eof] . vf]nfsf]
sfvdf k|s[ltsf] cfFrndf p;sf] /ft lat]sf] /x]5 . ;ljtf g ;xL pgsf] :d[lt t
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
144
;fy} lyof] .pm p7\of] / la:tf/} la:tf/} 8]/f lt/ lxF8\of] . pm ;ljtfsf] Sjf6{/ b]lv
cln k/} lyof] ls cgfofz To;sf cfFvf pgsf] 9f]sfdf kg{ uof] l7s ToxL If0f
9f]sf v'Nof] / lem;ld;] cFWof/f]df afbn ˆof§ 9f]sfaf6 aflx/ eof], 9f]sf aGb eof]
/ nfdf nfdf kfOnf rfNb} afbn p;} lt/ cfO{ k'Uof] . ;ljgosf] l7s ;fd'Gg] cfO{
k'u]kl5 afbnn] cuf8L b]Vof] ;ljgonfO{ . p;n] km]/L d'v csf{] lt/ kmsf{P/ p;nfO{
b]Vb} gb]v] em}+ u/]/ a8f] t]h rfndf u]:6 xfp; tkm{ u} xfNof] . of] 36gf Ps} l5gdf
36\of] .
æcfhsf] dw'ofldgL s:tf] laTof] < cfh a];Grf] t ePg ,Æ dgn] eg] klg
p;sf] dfgl;s zlQmn] 7fpF 5f]8L ;s]sf] x'gfn] pm ;ljtfsf] Sjf6{/df ;'v;dfrf/
;f]Wg k:g ;s]g . cfˆgf] Sjf6{/df cfP/ 9f]sf aGb u/]/ sk8f RofTg yfNof] .
kfunkgsf nIf0f :ki6 x'g nfu]sf lyP .
æd[To' lsg cfO{ /x]sf] 5}g < cfkm};Fu k|Zg / pQ/sf] qmd rNof] .
cefuLx?sf] sfn rfF8} sxfF cfpF5 , ta cfTdxTof ug'{ k¥of] < xf]Og, rf/ kfFr
lbgkl5 t afbn hfFb}5 lg . To;kl5 t ;ljtf p;}sL x'lG5g\ . of] t Ps ;dodf
b'O6f ofqLnfO{ cf>o lbg g;Sg] pgsf] afgL kf] t . cfTd xTof lsg ug{] < s]
pkGof; / lkmNdx?df 3l6t x'g] h:t} km]/L s'g} rdTsf/ x'G5 < lans'n x'G5 .
cfzf g} t hLjgsf] zlQm xf] < pgL lagf t ltdL dg{ klg t ;Sb}gf} . ltdL
;ljtfsf ;ljgo xf] lg < dfly ;ljtf 5g\ eGg] yfx kfP/ cfˆgf] kl/hgnfO{ 5f]8]/
nfdf] ofqf u/]/ ltdL sdn em}+ t kfgLdfly pd|]sf lyof] lg Û ;ljtfs} cfufw k|]ddf
a9\of], x'Sof{], xfF:of] ca ;ljtfsf] k|r08 tfk gkfP;Dd ltdL cf]Onfpg klg t
;Sb}gf}+ . ltd|f] d[To'df klg t pg}sf] ;xof]u x'g' kb{5 . pgL;Fu ;xof]u dfu g <
x[bon] ;'emfj lbof] .
ToxL efjgfjz p;n] snd p7fof] / Pskfgf sfuh lr¶L n]Vg yfNof]
;ljtfnfO{ . o;?kdf cfO{ lbg cfXjfg ug{ yfNof] . lr¶L t sljtf kf] ag]5 .
lr¶L n]v/ pm sf]7fsf] 9f]sfdf cfof] / gf]s/nfO{ af]nfP/ lr¶L ;ljtfnfO{
lbP/ cfpg eof] . gf]s/n] lr¶L lbP/ cfof] . pm p7\of] / ;]ljË u¥of], g'xfof], n'uf
km]/\of] / cfndf/Ldf /x]sf] ;]G6sf] lzzL p7fof], lhpdf 5s{g eg]/ . t/ p;nfO{
tTsfn ;Demgf eof] ;ljtfn] s'g} t]n / ;]G6sf] uGw dg k/fpFb}lgg\ . Pp6f lkmSsf
d':sfg Ps l5gsf] nflu cf]+7df cfof] / tTsfn ljnLg eof] . ;]G6sf] lzzL To:t}
/fv]/ pm sf]7faf6 aflx/ lg:Sof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
145
Ps k6s bz{g kfP x'GYof] . pgsf] Sjf6{/df hfg gk/] x'GYof] . ToxfF s;/L
hfg] < ToxfF uPkl5 tL kn+u, tL l;/fgL, k"/} sf]7fn] luHofPsf] x]g{ / ;xg ;S5 <
;Sb}g . ef] ToxfF g hfpmF . pm lg?2]Zo 3'Dbf 3'Db} dlGb/ k'Uof] . dlGb/sf ;L9L, Tof]
s'gf hxfF hf8f]df p;n] /ft latfPYof], ;a}n] p;sf] pkxf; u/L /x] h:tf] nfUof] .
pm Sjf6{/df kmSof{] laxfg gf:tf klg u/]sf] lyPg . gf:tf vfgf s'g} s'/f klg
7]ufgdf 5}g . p;n] vfgf vfP/ sfof{nodf uP/ cfkm\gf] r]Da/df a;]sf] dfq s]
lyof] p;nfO{ vf]Hb} afbn cfO{ k'Uof] . rf/ 306f klxn] b]lvPsf] /+u p8]sf] afbn /
clxn] 7f6af6n] cfPsf] afbndf km/s lyof] .
b'j}n] a8f] k|]dn] e]6] Ps csf{nfO{ . xfF;], d':s'/fP klg . t/ ;ljgosf]
xF;fO{df hLjg lyPg, cf}krfl/stf / g}/fZotf lyof] . lvn–lvnfpFbf] xF;Lsf] gd'gf
ahf/df pknAw eP p;n] klg lsg]/ d'vdf nufO{ lnGYof], ;f]Rof] ;ljgon] .
dflg; s:tf] gf6ssf/ x'G5 . leq cfTdf t8\kL /x]5 aflx/ cf]+7df d':sfO{/x]5 .
afbn e]fnLsf] ˆnfO6af6 cfˆgf] k|:yfgsf] ;"rgf lbg cfPsf] lyof] . ;fy}
ef]nL ;ljtfsf] klt oxfFsf] :jf:Yo sfo{sf] k+|ult ljj/0f lng / bz}+ ot} dfGg
cfpg nfu]sf] hfgsf/L u/fPsf] lyof] . ;ljgodf s]xL cfzf / s]xL lg/fzfsf] ;+rf/
eof] . afbnnfO{ cfh vfgfsf] nflu cfˆg} Sjf6{/df lgDTofpg 7Ls k5{ kb{}g . cfh
p;sf] oxfFsf] clGtd a;fO{ xf] . of] clGtd lbg t pm ;ljtf sxfF hfnf . lglZrt
hfG5 . t/ p;sf] nflu t of] /flq klg sfn/flq x'g] eof] . ls t p;nfO{ yfx
ge}lbP x'GYof] . cfh afbn ef]nL /fx'n k;L{===== .
ef]nLkN6 afbn t uof] t/ /fx'n s'g} sf/0fjz cfpg ;s]g . ef]nL cfpg] /]
. cfP cfcf];\, dnfO{ s] < ;ljgon] cfˆgf] dgnfO { alnof] u/fpg rfXof] . cfh
pgnfO{ gb]v]sf] tLg lbg eof] .x]g'{ t k¥of] . x]g{ t kfpg' k¥of] .
;ljgon] 38L lt/ x]/\of] . s] u/f]; ca < b'O ahL /x]sf] 5 . k6s k6s
pgsf] Sjf6{/df hfg plrt nfUb}g / pgL oxfF cfpb}lgg\ . xf6 ahf/df, d]nf
7]nfdf pgL ;Fu e]6} x'Fb}g . pm Pp6f af6f] uPsf] x'G5 pgL cs{} af6f] u} ;s]sL
x'lG5g\, pm s'g} bf]sfgdf k:5, ;ljtf ToxF k;]/ kmsL{ ;s]sL x'lG5g\ . a8f] ljlrq
s'/f . ;+of]u g} gh'6\g] .
p;n] ;]Rof] ca Sjf6{/df guP;Dd pkfo 5}g .
pm ;ljtfsf] Sjf6{/df k'Uof] . ;ljtf lrof vfg nfu]sL /x]l5g\ . p l7+u
9f]sfdf pleof] / pgsf] d'v}df lgofn]/ x]g{ yfNof] .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
146
æs] x]/]sf] o:t/L < slxn] dnfO{ b]v]sf 5}gf} s] < ;ljtfn] ;f]lwg\ .
æcfˆgf] hLjgnfO{ x]/]sf] . Æ;ljgon] nfdf] :jfF; km]b{} eGof] æhlt x]¥of] Tolt
Kof; a9\5 .Æ
ækm]/L pxL kfunkgsf s'/f ,Æ ;ljtfn] emsf{] dfGb} elgg\ .
ækfun ltdLn] g} t agfPsL xf] . d kfun sxfF lyP / <Æ
æa9L as as g u/ n lrof vfpmÆ pgn] Ps sk lrof p;sf] ;fd'Gg] /flv
lbOg\ .
p;n] lunf; xftdf lnof] b'O{ 3"F6 lrof vfof] / eGof] æof] v]n lsg v]n5\of}
;lj .Æ
æs'g v]n <Æ
æoxL dnfO { es'08f] agfP/, v]nf}gf em}+ v]Ng] / ˆofFSg] u/]sf] v]n .Æ
ær'k nfu, w]/} g s/fp .Æ
ælsg g s/fpF, cfh s/fpg} cfPsf] 5' .Æ
æTo;f] eP s/fO{ /fv d lxF8]Æ eg]/ ;ljtf sf]7faf6 lg:s]/cfFugdf uP/
u'Gb|Ldf al;g\ .
;ljgo klg kl5 kl5 uP/ pgsf] glhs} pleof] .
ædnfO{ PsfGtdf dg{ t b]p, o;/L lsg kl5 nfU5f}+ <Æ ;ljtfn] elgg\ .
æltdL lsg dg'{ k¥of] ;ljtf < ltdLn] /r]sf v]n t afFsL g} 5g\ . d h:tf]
k9]n]v]sf, wg ;DklQ, kl/jf/, kb k|lti7f ;a} ePsf] 1fgL, WofgLn] dgnfO{ ax't
;Demfpg] a'emfpg] ubf{ klg ha cfkm" dfly lgoGq0f ug{ ;sL /x]sf] 5}g / ltdL
h:tL nfO{ g} cfˆgf] hLjg dfG5' eg] csfn dg'{ t d}n] xf] . d}n] ;a b]lv /x]sf] 5'
. ;a yfx kfpF5' . ;'sd{ / bi'sd{ ;a d}n] u/]sf] 5' rf]/L d}n] u/]+, 8fFsf d}n] u/]+, tL
;a} af6f]df lxF8L ;s]sf] 5' eg] d]/f] cfFvfdf 5f/f] xfNg] ltdLn] < t} klg d t eG5'
ls ltdL cfˆgf] Jojxf/nfO{ ;'wf/ . d ltd|f] x'F .Æ
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
147
æx'F, d]/f] < d]/f] sf]O{ 5}g, ca ltdL;Fu laNs'n ;DaGw 5}g . hf] eof] eof] .
ca b]lv d sxfF cfpg' kb{}g . ;ljtf l/;fOg\ sfl6Psf] 3fpdf g"g r's nfu] em}+
ltnldnfOg\ .
æxf] . ca ;fFRr} ;DaGw 5}g <Æ
æ5}g s] 5}g, ca 6fpsf] g vfpm .Æ
;ljgon] ;fIfft cfˆgf] sfn b]Vof] . pm klg u'Gb|Ldf yrSs a:of] / eGof]
æTo;f] eP ;lj, of] xft cfh clGtd k6s ;dfTb} 5', ca b]lv ;ljgo ltd|f] 6fpsf]
vfg, ltdLnfO{ b'Mv lbg cfpg] 5}g . ;s] of] cfˆgf] ljGg'nfO{ arfpm ;lj . ltdLnfO{
a8f] kfk nfUg] 5 .Æ
;ljtf df}g /lxg\ . ;ljgon] g} eGof] æs]xL cfzf u/f}+ ;lj <Æ
pgn] Ogsf/df 6fpsf] xNnfOg .
æ;fFRr} xf] <Æ km]/L ;f]Wof] <
æ;fFRr} xf] .Æ s7f]/ :j/ lyof] ;ljtfsf] .
æTo;f] x'gfn] ca clGtd xf], clGtd bz{g . nf} ;lj ljbf ltdL ;'vL /x], d]/f]
nflu b'Mv gdfg], g/f]P ;ljÆ eGb} ;ljgon] cfFvfdf 5Ns]sf cfFz' k'5\of] / Ps
k6s c? hf]8n] pgsf] xft bafP/ p7]/ lxF8\of] .
-!!_
gf/Lsf] sfvdf k'¿ifsf] :ju{ 5 . gf/L ljgf k'¿if dxTjxLg 5 . ;ljgo
cfˆgf] Sjf6{/df cfof] / cf]5 \ofgdf 9Nof] . hLjg / d[To' . hLjg t v]n xf] . d[To'
xf] clGtd ;To ;f]Rof] p;n] . lg/y{s / b'MvL eP/ afFRg] lsg < p;n] b'j} xftn]
cfˆgf] s~r6 bafof] . 6fpsf]sf gzfx¿ tGs]/ r/r/fP h:tf] nfUof] . xF, 6fpsfsf
gzf km'6] eg] pm t kfun x'G5 . kfun < p;n] sNkgfdf b]Vof], n'ufsf gfddf
rLy8f] nufPsf] skfn bfx|L a9]sf], w"nf]df nyky, ;lj, ;lj eg]/ lrRofpFb} bf}8L
/x]sf] ;ljgo, k5f8Laf6 s]6f s]6Lx¿n] O§f 9'Ëf xfg]/ lh:SofO{ /x]sf .
pm ;r]t eof], kfunkgdf ;ljnfO{ abgfd x'g] sfd x'g ;Sb5, pgsf]
clgi6 x'g ;Sb5, Tof] t unt xf] . h;nfO{ cfTdfn] Kof/ ul/G5 To;sf] clgi6 t
;f]Rg' klg x'Gg . kfunkg t cfpg lbg' ePg . PSn} a:g' ePg . dflg;x¿sf]
dfemdf a;]df dg xn'+uf] xf]nf .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
148
p;n] 9f]sf v'Nn} 5f]8]/ km}S6«Ldf uof] . cfh rf8 kj{n] ubf{ yf]/} sd{rf/Lx¿
sfddf lyP . ;a}sf] clejfbgsf] pQ/ lbFb} pm a8\b} uof] cufl8, 7"n7"nf dzLgx¿
;a rn]sf lyP . p;n] ;Nnfsf lr¿jf sf7sf 6'qmfnfO{ v8v8 kmf]8L /x]sf]
dzLgsf] ;fd'Gg] pleP/ x]¥of] . s:tf] ljlrq 5 ;+;f/ < ;f]Rof] p;n] . cufl8 7"nf]
Ajfon/df ns8Lsf kmrL{x¿ plDn+b} lyP . cem cufl8 a9\of] . cufl8 ljzfn :6Ld
OGhg v8f lyof] . dzLgdf hf]l8Psf To;sf k§fx¿ v6k6 v6k6 ub{} lyP O{Ghg
:jfF ˆjfF ub{} efk kmfnL /x]sf] lyof] .
;ljtfsf] hLjg klg t o:t} :jfF ˆjfF u/]/ rn]sf] 5 . pgsf] klg t ;fx|}
b'vb hLjg 5 . pgL o:tf] rl/qxLg s;/L eOg\ < pgL t a8f] a'l4dtL, ;'x[bof /
bofn' l5g\ . ;dfhdf pgL h:tL of]Uo / k/f]ksf/L dlxnf t sfxL+ stf st} dfq
xf]nfg\ . p;n] 7Dofof} pgsf] Psdfq sdhf]/L / 7"nf] bf]if s] t eg] pgn]
cfkmGt]sf] jrg xfg{ ;SbLgg\ . cTolws zLnjtL /x]l5g\ . rf6'sf/, ef]uL, :jfyL{ /
:jod\ kltt k|j[lTtsf k'¿ifx¿n] pgsf] v'Nnf ;dfhdf hxfFklg cfjt hfjt
p7a; ug{] :jefj / pbf/tf, ;f}Dotf, nHhfzLNftf, zfnLGftf, bofn'tf / zLn
h:tf u'0fx¿sf] gfhfoh kmfObf p7fO{ zLnjtLnfO{ kltt agfpg] u/]sf /x]5g\ .
clg bf]ifL sf] t < ;a}n] cf–cfkmgf k|s[lt cg';f/ ljrf/ unf{g\ . s;}n]
;ljtfnfO{ bf]ifL eGnf t/ ;ljgon] eGb}g . p;n] t ;ljtfdf k|s[lthGo sdhf]/L
cyf{t b[9tfsf] cefj dfq b]Vb5 . clg s'g} sdhf]/L ePsf] gf/Ln] s] of] ;dfhdf
OHht / k|lti7fsf;fy afFRg kfpg' xF'b}g < afFRg g kfpg] t xf]Og, t/ k'¿if
k|e'Tjsf] of] ;dfhdf k'?ifn] rfx] cg';f/ afFRg kfOg] /x]5 . p;n] dgdg} ljZn]if0f
ub}{ ;dfhdf k'¿ifsf] x}sdsf] cGt u/L p;sf] ljrf/ kl/jt{g ug{' kg{] cfjZostf
b]Vof] . p;n] k'¿if ;dfhnfO{ bf]ifL 7fGof] .
t/ ;ljtf :jfyL{x¿sf] e]ndf obfsbf au] klg ;ljgo;Fusf] pgsf] Kof/
stf kfvf nfU5 < pgL Tolt s7f]/ lsg x'g k'lU5g\ < clg slxn] sfxL+ Kof/ klg
ul5{g\ . pgsf] of] Jojxf/sf] af/]df p;n] ax't ;f]Rof] .
p;n] ;f]Rof]—s'g} gf/L ljz]ifdf s'n6f / kltt k|j[lQ /x]5 eg] Tof] s'/f cs}{
xf], cGoyf gf/L hfltdf Ps ;dodf Ps eGbf a9L k'¿if;Fu :j]Iffn] ;dfud ug{]
k|s[lt t xF'b}g . csf]{ s'/f ;ljtf ;fdflhs Gofosf] b[li6n] /fx'nsL kTgL x'g\ eg]
p;sf] 5f]/Lsf] gftfn] x]bf{ p;sL /v}n klg x'g . pgnfO{ /fx'nb]lv d'lSt lbnfP/
k"0f{tof ckgfpg g;Sg' p;sf] cfˆg} sdhf]/L xf] . o:tf] bf]xf]/f] e"ldsfdf ;ljtfsf]
dg ljrlnt x'g ;Sb5 . To;}n] pgn] obfsbf pm eGbf alnof] ;xf/fsf] vf]hLdf
p;nfO{ 5f]8g / c¿nfO{ ;dfTg k'u]sf] x'g' kb{5 .
pgsf] rl/qsf] csf{] kf6f] klg x'g ;Sb5 . ;ljtf t klZrdL ;Eotf dg
k/fpg] gf/L x'g\ . lxGb'–g]kfnL kl/j]z / ;fdflhs ;+:sf/sf] bfo/fdf hGd] x's{]sL
tyf o;} kl/j]z;Fu afFlwPsL gf/Ln] ;fdfGo efjgfjz klZrdf ;+:sf/ / /Llt
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
149
gLltsf] cEof; ug{ yfn]kl5 b'O{ ;+:s[ltsf] 3if{0faf6 lg:sg] lkmln+uf]af6 cfuf]
nfu]sf]n] o:tf] b'u{tL / b'3{6gf ePsf] b]lvPsf] dfq t xf] . k"jL{of bz{g / dfGotfdf
of}g :jtGqtfnfO{ 3[l0ft sfo{ dflgPsf]n] t o:tf] b'/fu|x b]lvPsf] xf] cGoyf
klZrdL hutdf PseGbf al9 k"?if;Fu of}g ;dfud t ;xh / ;fdfGo s'/f xf] .
o;sf] s'g} b'Zkl/0ffdsf] ;Defjgf sd} x'G5 . xf], ;ljtf leq klZrdf gf/Ln] sf]N6]
km]/]s} sf/0faf6 k"jL{of ;dfhsf] k|f0fL ;ljgon] ;xg ug{ sl7g e}/x]sf] /x]5 .
c+u|]hL b'lgofsf] s'g} gf/Ln] cfˆgf] k|]dL cyjf kltnfO{ Tofu]/ cGt st} dfof lk|tL
nufPdf Tof] k|]dL jf kltsf] nflu ;fdfGo s'/f x'G5 . k|]dL k|]ldsf km]g'{ eg]sf] t
n'uf km]/]em} ;fdfGo Jojxf/ xf] . sf]lx s;}sf] nflu ?Fb}g .
clg ;ljgo ;ljtfsf] nflu lst o:tf] kfun ePsf] xf] < olx t cGt/ 5,
klZrdf / k"jL{ ;dfhdf . dfGotf / efjgf g} cnu–cnu 5g\ / kf] ;ljgo
5§kl6Psf] 5, /GylgPsf] 5 ljof]udf . k"jL{of bz{gsf] efjgf / ljrf/nfO{ klZrdf
bz{gn] b'Zk|efljt u/]sf] sf/0faf6 g} ;ljtfsf] Jojxf/df ljlrqtf b]lvPsf] xf] . of]
Jojxf/ ljlrqtfnfO{ ;fdfGo jf c;fdfGo h:tf] rfx\of], t} ?kdf lng ;lsG5 .
;ljgon] o;nfO{ c;fdfGo dfGb5 eg] pxL hfgf];, pxL ef]uf];\ .
x'gt ;d:t k'¿if cyjf ;d:t gf/Lx¿sf] rl/qnfO{ s'g} Pp6} kl/efiffdf
afFWg ;lsb}g lsgls …s'08 s'08kfgL, d'08 d'08 a'l4Ú eg]/ elgPsf] 5 ;a}sf]
efjgf,ljrf/ / ;+j]bgf Psgf; x'+b}g . ljleGg s'/fdf dgsf] t/+un] klg e"ldsf
v]n]sf[ x'G5 . ;fy} gf/Lx¿ kb\ldgL, z+vgL, x:tgL cflb sOof]+ lsl;dsf x'G5g\ elg
zf:qLo juL{s/0f /x]sf]n] pgL To:t} s'g} ju{df kg{ ;Sbl5g\ / cfbz{jfbL
kl/efiffdf gc6fpg ;lS5g\ . pgdf sfd'stfsf] bf]if x'g ;Sb5, ;+;f/} t xf] . u'0f
bf]if t h]df klg 5 . To;f] xf] eg] t ltgL s'N6f x'g\, kflkgL x'g\ / ;ljgosL
ck/flwgL x'g\ .
s;}n] klg ;ljtfsf] rl/q ljZn]if0f u/]/ jf:tljstf 7Dofpg g;Sg] eof] .
:jod\ ;ljtfn] g} ;lS5g\ ls < eGgnfO{ pgL t k':tssf] kfgfdf l5g\, t;y{ pgn]
eGg ;Sg] s'/} ePg . pgL hLljt :qL ePsf] ePklg t cfˆgf] rl/qsf] sf/0f cfˆg}
dgsf] t/Ë cg';f/ g} t eGbL x'g\ . clg < clg ;fFrf] s'/f s] xf] t < :jod\
;ljgon] klg t pgL k|ltsf] cfzlStn] ubf{ lg/k]If lrGtg ug{ ;ls /x]sf] 5}g .
;ljtfsf] Jojxf/sf] af/]df ;f]rg]x¿n] cf–cfˆgf ljrf/ / cf:yf cg';f/
;f]rg' :jfefljs xf] . ;a}sf] Pp6} 7f]; lg0f{o t x'g} ;Sb}g t;y{ p;n] klg hlt
;f]Rb} uof] Tolt lsl;dsf ljrf/ cfO{ /x], t/ s]xL lgisif{ lgsfNg ;s]g . pm
cfs'n Jofs'n, xtf; / lg/fz lyof} . a'l4n] sfd ug{ 5f]8b} uPsf] lyof} .
ca pm ;L9L ghLs k'u]sf] lyof] . OlGhgsf] dfly 6kdf k'UgnfO{ kftnf]
;L9L lyof] / 6k dfly Pp6f rf}tf/f h:tf] ag]sf] lyof] . ld:qLn] aLr aLrdf ToxL
rf}tf/fdf uP/ OlGhgsf] ultljlw b]Vg] ub{y] . pm klg dfly pSNof] / rf}tf/fdf uP/
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
150
pleof] . 6k{]g6fOg cfonsf] af;gf / dflysf] xfjfaf6 p;n] km'tL{ c'gej u¥of] /
rf/}lt/ x]g{ yfNof] . ;fd'Gg] ;fgf 7"nf tdfd dzLgx¿, t/ cfh clwsf+z aGb 5g\
. p;sf] k5f8L rf}tf/fsf] d'lZsnn] kfFr ld6/ km/sdf cf]x|fnf] 5,. tn gbL au]sL
5g\ . km}S6«Lsf kmf]x/d}nf ToxLFaf6 tn auL /xg] ub{5 . cUnf] eL/dfly ljlrq ¿kn]
k|s[ltn] ;Dd kf/]s]f 7fpFdf /x]sf] km}S6«Lsf] of] 6fj/af6 lbkfonsf] cfwf ahf/ 5n{Ë
b]lvGYof] .
p;sf] cfFvf ;ljtfsf] Sjf6{/ vf]Hg yfn], t/ ToxFaf6 b]lvPg . pm lg/fz
eof] / tn lt/ x]¥of]. :6Ld OlGHfgsf] 7"nf] kfª\u|f kmgkmgL gfrL /x]sf] lyof] .
dflg;sf] hLjg o:t} t /x]5 . oxfFaf6 3'kn'Ss v;]/ klxofdf kg{] xf] eg] < ;f]Rof]
p;n] / lhpm l;l/+u eof] .
p;n] a8f] Wofg;Fu kf+u|fnfO{ x]/L /x\of], lgs} a]/;Dd . of] kf+u|f d]/f] hLjg
nLnf ;dfKt ug{ kof{Kt 5 < b'3{6gf eGnfg dflg;n], t/ ;ljtfn] a'emL xflN5g\ ls
of] b'3{6gf xf]Og . p;n] b"lift ljrf/x¿nfO{ em6s]/ aflx/ lgsfNg sf]lz; ug{
yfNof] . of] s] kfunkg xf] < p;sf] cfTdfn] p;nfO{ ;Demfpg nfUof] æ;ljtf h:tL
klttfsf] nflu ¿G5f}+, ltd|f] k5f8L bf}l8g] tdfd ;ljtf 5g\ . dgnfO{ lgoGq0fdf
n]p, ltdL t ax't a'l4dfg 5f}+Æ t/ dgn] xkf¥of] cfTdfnfO{ æof] a'l4dQfn] g} t
hLjgnfO{ gL/;b]lv /x]sf] 5, s] 5 / ;+;f/df . s;n] s] n'6]sf] 5 oxfF < t[Ktsf] 5
< ;a Joy{ / 9sf]:fnf dfq . ct[Ktx¿sf] e]nf dfq . of] klg hLjg xf] <, of] ;+;f/
c;f/ /x]5, oxfF s]xL ;f/ 5}g . eGgnfO{ t dg{' eGbf af}nfpg' lgsf] eG5g\ t/
af}nfP/ ;ljtf ;ljtf lrRofp+b} cfkmgf] / pgsf] a]OHht ug'{ eGbf t dg{' g} j]z
xf]nfÆp;sf] 7DDofOdf oxL cfof} .
p;sf] d'vd08n tdtdfP/ /ftf] eof], xftsf d'¶L afFlwP z/L/ tGSof] /
æ;ljÆ eg]/ Ps k6s hf]8n] lrRofof] / lrRofx6sf ;fy} p;sf] z/L/ rf}tf/faf6
v;]/ ToxL 7"nf] kf+u|fsf] aLr k§fdf k¥of] . pm k§fdf kgf{ ;fy k§f c8\Sof], h;n]
ubf{ OlGhgsf] :6Ld Ps} rf]6L a9\of] / tTsfn Pp6f wdfsf eof] . OlGhgsf] w'hf
w'hf cfsfzdf p8\of], ;ljgo v;]sf] kf+u|f klg p;nfO{ lnP/ kmgkmgL gfRb}
eL/af6 tn v:of] . Ps} l5gdf Tolt 7"nf] 36gf <
k|ftMsfn, bz}+sf] 6Lsf . tdfd dflg; km}S6«Lsf] b'3{6gf x]g{ cf]xf]/ bf]xf]/ u/L
/x]sf lyP . eL/sf] tn s]xL dflg;x¿ ;ljgosf] nfzsf 6'qmf 6fqmL a6'nL /x]sf
lyP . ;ljtf cln k/, ;a}b]lv cnu, cnu plEeP/ ;f8L d'vdf sf]rf/L sf]rf/L
¿jfO{ /f]Sg sf]lzz u/] klg c;dy{ eP/ ¿Fb} lyOg\ .
æof] b'3{6gf xf]OgÆ pgL cfkm} a8a8fpFb} lyg\ æof] b'3{6gf xf]Og, of] ltd|f]
cfTdbfx xf] . d klttf ca oxfF a;]/ s] u5'{ d klg ltdL ;Fu} cfpF5', ljGfo dnfO{
dfkm u/L b]p .Æ pgn] tn b]lvg\ gbLdf ;ljgon] af]nfOsf] 5 . tn, eL/sf] tn
au]sf] gbL . pgL xfDkmfNg tTk/ eP/ b'j} xft dfly p7fOg\ .
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
151
t/ ToxL ;dodf s;}n] pgsf] sfFwdf xft /fvL lbof] . pgn] kms{]/ x]l/g\
/fx'n /x]5 . pgL p;sf] 5ftLdf 6fpsf] /fv]/ ljnfk ug{ nflug\ æd]/f] lago uof]
/fx'n ca d klg hfG5'Æ eGg nflug\ .
/fx'nn] pgsf] 6fpsf]df xft /fVof] / ;'d;'dfpg yfNof] . æo:tf] kfunkg
lsg ;ljtf < of] knfogjfbL sfddf lsg nfUg] < ;ljgo jf:tjdf cefuL /x]5 /
ltdL klg s]xL dfqfdf ceflugL 5\of} t/ cefuLx¿n] c¿nfO{ ;'efuL agfpg ;s]
kf] . ;ljgosf] 5f]/f / ltdL b'O{sf] 5f]/L, pgLx¿n] s] ck/fw u/]sf 5g\ < lxF8 3/
hfpmF, ca oxfF a:g' klg 5}g, d t ltdLnfO{ lng cfPsf] xf] . :qL klt s} ;+/If0fdf
zf]ef kfpF5] .Æ
;ljtf Ps zJb klg af]Ng ;lsgg\ .
/fx'nn] ;ljtfsf] xft ;dft]/ 8f]¥ofof] pgL 8f]l/b} uOg, kl5 kl5 .
;dfKt
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
____________________________________________________________________________
152
cof]Wof k|;fb >Ljf:tj
hGd M– !& lb;Da/ !(%#
hGd 3/ M– alb{of dxdbk'/ uf=lj=;=–@
u0f]zk'/
lzIff M– Pd=P=, Pn=Pn=aL=
dftf lktf M– lji0f' b]jL >Ljf:tj / lqnf]s gfy
>Ljf:tj
k|sfzg ;+nUgtf M– krL;f}+ jif{ b]lv kq klqsf x?df ;d;fdlos n]v /rgf /
1fgsf ljljw If]qdf lg/+t/ n]vg sfo{ ub}{ cfPsf] .
;]jf / ;+nUgtf M– aaO{ ax'd'vL SofDk;sf] ;+:yfks, k|fWofks .
nfoG; Sna ckm alb{ofsf] ;+:yfks .
ufoqL kl/jf/sf] ;dobfgL ;b:o .
g]kfn ;/sf/sf] :yfgLo k|zf;gsf] k"j{ clws[t .
ljleGg ;+:yfx?df ;Nnfxsf/ .
;fdflhs ;]jfdf ;+nUg .
lgjf; M– u'nl/of gu/kflnsf jf8{ g+=^ lh=lj=;=/f]8
;Dks{ )*$– $@)$($, www.ayodhyashrivastav.com