Ελευθέριος Βενιζέλος 1

Ελευθέριος Βενιζέλος

Ελευθέριος K. Βενιζέλος

Πρωθυπουργός της ΕλλάδαςΘητεία

6 Οκτωβρίου 1910 – 25 Φεβρουαρίου 1915

Μονάρχης Γεώργιος Α'Κωνσταντίνος Α'

Προκάτοχος Στέφανος Δραγούμης

Διάδοχος Δημήτριος Γούναρης

Θητεία10 Αυγούστου 1915 – 24 Σεπτεμβρίου 1915

Μονάρχης Κωνσταντίνος Α'

Προκάτοχος Δημήτριος Γούναρης

Διάδοχος Αλέξανδρος Ζαΐμης

Θητεία14 Ιουνίου 1917 – 4 Νοεμβρίου 1920

Μονάρχης Αλέξανδρος Α'

Προκάτοχος Αλέξανδρος Ζαΐμης

Διάδοχος Δημήτριος Ράλλης

Θητεία24 Ιανουαρίου 1924 – 19 Φεβρουαρίου 1924

Μονάρχης Γεώργιος Β'

Προκάτοχος Στυλιανός Γονατάς

Διάδοχος Γεώργιος Καφαντάρης

Θητεία4 Ιουλίου 1928 – 26 Μαΐου 1932

Πρόεδρος Παύλος ΚουντουριώτηςΑλέξανδρος Ζαΐμης

Προκάτοχος Αλέξανδρος Ζαΐμης

Διάδοχος Αλέξανδρος Παπαναστασίου

Θητεία5 Ιουνίου 1932 – 4 Νοεμβρίου 1932

Ελευθέριος Βενιζέλος 2

Πρόεδρος Αλέξανδρος Ζαΐμης

Προκάτοχος Παναγής Τσαλδάρης

Διάδοχος Αλέξανδρος Παπαναστασίου

Θητεία6 Οκτωβρίου 1910 – 6 Μαρτίου 1933

Πρόεδρος Αλέξανδρος Ζαΐμης

Προκάτοχος Παναγής Τσαλδάρης

Διάδοχος Αλέξανδρος Οθωναίος

Πρωθυπουργός της Κρητικής ΠολιτείαςΘητεία

2 Μαΐου 1910 – 6 Οκτωβρίου 1910

Προκάτοχος Αλέξανδρος Ζαΐμης (ως Αρχιεπίτροπος)

Υπουργός Δικαιοσύνης και Υπουργός Εξωτερικών της Κρητικής ΠολιτείαςΘητεία

1908 – 1910

Πρωθυπουργός της Κρητικής ΠολιτείαςΘητεία

17 Απριλίου 1899 – 18 Μαρτίου 1900

Προκάτοχος Αλέξανδρος Ζαΐμης (ως Αρχιεπίτροπος)

Προσωπικά στοιχείαΓέννηση 23 Αυγούστου 1864

Μουρνιές, Κρήτη, Οθωμανική Αυτοκρατορία

Θάνατος 18 Μαρτίου 1936 (71 ετών)Παρίσι, Γαλλία

Πολιτικό Κόμμα Κόμμα Φιλελευθέρων

Σύζυγος Μαρία Κατελούζου (1891-1894)Έλενα Σκυλίτση (1921-1936)

Παιδιά Κυριάκος ΒενιζέλοςΣοφοκλής Βενιζέλος

Επάγγελμα ΠολιτικόςΔικηγόροςΔημοσιογράφοςΣυγγραφέαςΜεταφραστής

Θρήσκευμα Ελληνορθόδοξος

Υπογραφή Venizelos_signature2.png

Ιστοσελίδα National Foundation Research "Eleftherios K. Venizelos" [1]

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (Μουρνιές Χανίων, 23 Αυγούστου 1864 – Παρίσι, 18 Μαρτίου 1936) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς της νεότερης Ελλάδας και αναμφισβήτητα ο κορυφαίος πρωθυπουργός της, με τα σημαντικότερα επιτεύγματα στον τομέα κυρίως της εξωτερικής πολιτικής και των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Διπλασίασε τα εδαφικά σύνορα της Ελλάδος, πρωταγωνίστησε στην αυτονομία της Κρητικής Πολιτείας και την οριστική ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, συνέβαλε στην απελευθέρωση του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας, του μεγαλύτερου τμήματος της Ηπείρου, των νησιών του Αιγαίου και στην οργάνωση της χώρας στα πρότυπα αστικού κράτους διατελώντας πολλές φορές πρωθυπουργός. Υπήρξε

Ελευθέριος Βενιζέλος 3

επίσης ο άνθρωπος που έστω για λίγο υλοποίησε ένα ασύλληπτο όνειρο των Ελλήνων, τη σύνδεση με τιςπατρογονικές εστίες της Μικρασίας, με την προσωρινή κατοχή της Σμύρνης κατά τη ΜικρασιατικήΕκστρατεία.

Πρώιμα χρόνιαΓεννήθηκε στις Μουρνιές Χανίων στις 23 Αυγούστου 1864 και ήταν το πέμπτο παιδί[i] του ΚυριάκουΒενιζέλου[ii], εμπόρου, και της Στυλιανής Πλουμιδάκη από τον Θέρισο. Μεγάλωσε στα Χανιά αλλά λόγωδιώξεων του πατέρα του από την οθωμανική διοίκηση πέρασε μέρος των παιδικών του χρόνων στα Κύθηρακαι την Ερμούπολη. Περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές[2] του στα Χανιά, στο λύκειο Αντωνιάδη στην Αθήνα καιστο δημόσιο γυμνάσιο Αρρένων Σύρου στην Ερμούπολη, απ'όπου αποφοίτησε, και εργάστηκε στο κατάστηματου πατέρα του. Αν και ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε πρόθεση να συνεχίσει τις σπουδές του, ο πατέρας τουεπέλεξε να τον τοποθετήσει στο κατάστημά του με σκοπό να το αναλάβει. Ύστερα από παρέμβαση του τότεγενικού προξένου της Ελλάδας στα Χανιά, Γεωργίου Ζυγομαλά, ο Κυριάκος πείστηκε να τον στείλει στηνΑθήνα για ανώτερες σπουδές. Το 1881 εγγράφηκε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ'όπουαποφοίτησε[3] το 1887. Αφού προσπάθησε ανεπιτυχώς να εκλεγεί δις εφέτης, άνοιξε δικηγορικό γραφείοκαταφέρνοντας σε μικρό χρονικό διάστημα να διακριθεί. Το 1888 ανέλαβε[4] μαζί με τους ΧαράλαμποΠωλογεωργάκη, Κωνσταντίνου Φούμη και Ιάκωβο Μοάτσο την αρχισυνταξία και την έκδοση της εφημερίδας"Λευκά Όρη", η οποία ανήκε στον γαμπρό του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Από αυτήν αποχώρησε λίγουςμήνες αργότερα για προσωπικούς λόγους.Το 1889 σε νεαρή ηλικία αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα ως αντιπρόσωπος της περιφέρειας Κυδωνίας στιςεκλογές για την κρητική βουλή, στις οποίες και εξελέγη[5] με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις ίδιες εκλογέςεξελέγησαν και αρκετοί συνεργάτες του απο την εφημερίδα σχηματίζοντας μια άτυπη ομάδα που έγινεγνωστή[6] με το όνομα Λευκορίτες. Λόγω της τεταμένης πολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στην Κρήτη μετην επανάσταση μέρους των πληθυσμών της Κρήτης, στις αρχές Οκτωβρίου του 1889 ο Βενιζέλος με στενούςσυνεργάτες και φίλους διέφυγε, με την βοήθεια του Άγγλου προξένου Bilioti, στην Αθήνα. Έναν μήνααργότερα ο Σακίρ Πασά ανέστειλε τα κυριότερα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί στους Χριστιανούς με τηνΣύμβαση της Χαλεπάς και άλλαξε τις διατάξεις για την εκλογή αντιπροσώπων στην βουλή. Ο Βενιζέλοςτάχθηκε[7] υπερ της αποχής από τις εκλογές μέχρι να αρθούν οι αυθαιρεσίες της οθωμανικής διοίκησης. Μετάτην χορήγηση αμνηστίας, ο Βενιζέλος επέστρεψε στα Χανιά, όπου και παντρεύτηκε το 1890 με την ΜαρίαΕλευθερίου - Κατελούζου, επιλέγοντας να κατοικήσουν στο οικογενειακό σπίτι της Χαλέπας. Για ένα μεγάλοχρονικό διάστημα παρέμεινε εκτός πολιτικής απασχολούμενος από την οικογένεια και την δουλειά. Το 1895συνεργάστηκε με την εφημερίδα "Αυγή", του Κωνσταντίνου Φούμη και του Ιωάννη Καψάλη. Στην επανάστασηπου ξέσπασε λίγο αργότερα υπο την καθοδήγηση της Επιτροπής, πρόεδρος της οποίας ήταν ο ΜανούσοςΚούνδουρος, και με κύριο αίτημα την αυτονομία, ο Βενιζέλος αντιτάχθηκε καθώς θεωρούσε ότι οι περιστάσειςδεν ευνοούσαν τέτοιου είδους κινήσεις.[8] Για την στάση του αυτή κατηγορήθηκε από συντηρητικούς πουζήτησαν να προσαχθεί σε δίκη.[9]

Πολιτική σταδιοδρομία

Κρητική επανάστασηΣτις 23 Ιανουαρίου 1897 ο Βενιζέλος αποφάσισε να συμπράξει με τους επαναστατημένους στο Ακρωτήρι. Αφορμή γι'αυτή τη μεταστροφή ήταν η μεγάλη πυργκαϊά που ξέσπασε στα Χανιά και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο Χριστιανών και Μουσουλμάνων και εκτεταμένες σφαγές κατά των πρώτων. Κατα τη διάρκεια αυτών των γεγονότων ο Βενιζέλος περιόδευε στην εκλογική του περιφέρεια προτετοιμαζόμενος για τις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί. Επιστρέφοντας στα Χανιά είδε από μακριά τους καπνούς που έβγαιναν από την πόλη και αμέσως πήρε[10] την απόφαση να ενωθεί με μια ομάδα ενόπλων στη Μαλάξα. Με αυτούς κατευθύνθηκαν προς

Ελευθέριος Βενιζέλος 4

το Ακρωτήρι, όπου σύντομα ανέλαβε την ηγεσία ο Βενιζέλος. Οι επαναστάτες υπολογίζονται σε επτακόσους μεδύο χιλιάδες. 333 Στις 24 Ιανουαρίου οι εξεγερμένοι αποφάσισαν να κηρύξουν την ένωση με την Ελλάδα καιτην επόμενη ημέρα εξέδωσαν κείμενο διακήρυξης. Στις 26 Ιανουαρίου επιτροπή αποτελούμενη απόσημαντικές μορφές της εξέγερσης μεταξύ των οποίων και ο Βενιζέλος παρέδωσε στους προξένους τωνΜεγάλων Δυνάμεων την διακήρυξη. Την ίδια στιγμή με απόφαση της κυβέρνηση Δηλιγιάννη αναχωρούσεναυτική μοίρα του πολεμικού ναυτικού για να ενισχύσει τους Χριστιανούς της Κρήτης. Στις 31 Ιανουαρίουαποβιβάστηκε σε χωριό των Χανίων ελληνικό στράτευμα αποτελούμενο από χίλους τρακόσιους οπλίτες καιεκατό αξιωματικούς υπο την ηγεσία του Τιμολεόντος Βάσσου. Την επόμενη ημέρα οι Μεγάλες Δυνάμειςανακοίνωσαν[11] ότι θα έθεταν υπο την προστασία τους τις κυριότερες πόλεις της Κρήτης επιβάλοντας τηνκατάπαυση του πυρός ακόμα και με στρατιωτικά μέσα. Μπροστά σε αυτό το φάσμα γενικευμένης σύγκρουσηςο Βενιζέλος μαζί με τον Μητροπολίτη Χρύσανθο Τσεπετάκη επισκέφθηκαν τον Έλληνα μοίραρχο ΑριστείδηΡάινεκ στο πολεμικό Ύδρα ζητώντας του να τους εφοδιάσει με πολεμικό υλικό, κάτι που έπραξε. Στις 7Ιανουαρίου ο Βενιζέλος μαζί με εξεγερμένους κατέλαβε τον Προφήτη Ηλία. Στις 8 Ιανουαρίου ο στόλος τωνΜεγάλων Δυνάμεων έπληξε τις θέσεις των επαναστατών δημιουργώντας[6] αντιδράσεις από μερίδα τουευρωπαϊκού τύπου σχετικά με τον απρόκλητο βομβαρδισμό μιας μικρής ομάδας εξεγερμένων. Σημαντικήέκταση πήρε το γεγονός της ανύψωσης της ελληνικής σημαίας από τον Σπύρο Καγιαδελάκη κατά τη διάρκειατων βομβαρδισμών. Κατα τη διάρκεια του περιστατικού ο ίδιος ο Βενιζέλος βρισκόταν[12] στο πολεμικό πλοίαΎδρα. Ο Βενιζέλος τότε μαζί με τον Φούμη και τον Κοτζάμπαση προχώρησε στην σύνταξη διαμαρτυρίας προςτις Μεγάλες Δυνάμεις, η οποία προξένησε μεγάλη εντύπωση στην Ευρώπη. Στις 22 Φεβρουαρίου εκλέχτηκεμέλος της εξαμελούς διοικητικής επιτροπής των επαναστατών. Με την ιδιότητα αυτή επισκέφθηκε μαζί με ταάλλα μέλη τους ξένους ναυάρχους αρκετές φορές για να συζητήσουν για τον μέλλον της Κρήτης. Τον Απρίλιοτου ίδιου έτους ξέσπασε ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 αναγκάζοντας την Ελλάδα να αποσύρει τηνναυτική μοίρα από την Κρήτη. Στις αρχές του καλοκαιριού πραγματοποιήθηκε η πρώτη επαναστατικήσυνέλευση ενώ στις 26 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε η δεύτερη, στους Αρμένος Αποκορώνου, όπου και οΕλευθέριος Βενιζέλος εξελέγη[13] μέλος της τριμελούς επιτροπής που θα ανακοίνωνε τις αποφάσεις τηςσυνέλευσης στις Μεγάλες Δυνάμεις. Στην τρίτη συνέλευση, στις Αρχάνες εξελέγη πρόεδρος αυτής. Στησυνέλευση αυτή υποστήριξε την άποψη περι ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα απορρίπτοντας την ιδέα τηςαυτονομίας. Η ατμόσφαιρα ήταν τεταμένη οδηγώντας αρκετές φορές τους συμμετέχοντας σε ακραίεςενέργειες. Η κατάσταση οδηγήθηκε στα άκρα όταν ο Βενιζέλος και οι υποστηρικτές του αρνήθηκαν ναυπογράψουν την διακήρυξης περι αυτονομίας με αποτέλεσμα να προκληθούν επεισόδια. Αποτέλεσμα ήταν οΒενιζέλος να διακόψει την συνεδρίαση και να αποχωρήσει. Για την κίνησή του αυτή του αφαιρέθηκε ηπροεδρία και του απαγορεύθηκε η συμμετοχή στις συνεδριάσεις του σώματος. Τελικώς η διακήρυξη περιαυτονομίας ψηφίστηκε.[14]

Κρητική Πολιτεία & η επανάσταση του ΘερίσουΜετά τα γεγονότα ο Βενιζέλος ταξίδεψε στην Αθήνα, απ'όπου επέστρεψε μαζί με τον Κρητικό πολιτικό Ιωάννη Σφακιανάκη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις εν τω μεταξύ είχαν αποδεχθεί σχέδιο περι αυτονόμησης του νησιού. Το νέο καθεστώς θεωρήθηκε[15] από τον Βενιζέλο και τους οπαδούς του μεταβατικό και προσωρινό. Έλαβε μέρος στη συνέλευση του Μυλοποτάμου καθώς και στις συνεδριάσεις της εκτελεστικής επιτροπής, που είχε αναλάβει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το σχήμα αυτονομίας. Τελικά αποφασίστηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία να διατηρήσει μια μορφή κυριαρχίας και να διοριστεί ως Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας. Ο τελευταίος διόρισε[16] με τον ερχομό του μια δεκαεξαμελή επιτροπή με κύρια αρμοδιότητα την εκπόνηση νομοθετικής εργασίας που επρόκειτο να ψηφιστεί από την γενική συνέλευση, όταν αυτή δημιουργείτο. Σε αυτή την επιτροπή συμμετείχε[16] και ο Βενιζέλος. Λόγω της νέας μορφής διοίκησης προκυρήχθηκαν εκλογές για τις 24 Ιανουαρίου 1898, στις οποίες και εξελέγη ως αντιπρόσωπος Χανίων. Η συμβολή του στη σύνταξη του συντάγματος κρίνεται καθοριστική[17][18], κατακρίθηκε[18] όμως για τις ασάφειές του και τον υπερβολική συγκέντρωση εξουσιών στο πρόσωπο του Ύπατου Αρμοστή. Ακολούθως

Ελευθέριος Βενιζέλος 5

διορίστηκε σύμβουλος επι της δικαιοσύνης στο πρώτο υπουργικό συμβούλιο, θέση στην οποία παρέμεινε μέχριτον Απρίλιο του 1901. Κατά τη διάρκεια[19] της θητείας του αναδιοργάνωσε τα δικαστήρια συντάσοντας[20]

κώδικα δικαστηρίων, εκσυγχρόνισε τα δικαστήρια και εισήγαγε νέα συστήματα στην αστυνομία.Παρα την επιτυχία του στον υπουργικό θώκο σύντομα ήρθε σε ρήξη με τον Ύπατο Αρμοστή πρίγκιπα Γεώργιο.Ο τελευταίος κυβερνούσε σε έναν βαθμό αυταρχικά χειριζόμενος[21] μόνος του την εξωτερική πολιτική τηςΚρητικής Πολιτείας χωρίς να λαμβάνει υπόψιν του τις συμβουλές και τις άποψεις των υπουργών του. ΟΒενιζέλος θεωρούσε[21] απαραίτητη την ανακήρυξη της Κρήτης σε αυτόνομο πριγκιπάτο έτσι ώστε να επέλθειμε πιο θεσμικό τρόπο η ένωση με την Ελλάδα. Επιπλέον με την ανακήρυξη της αυτονομίας η συνέλευση, κατάτον Βενιζέλο[22], θα έπρεπε να προχωρήσει στην εκλογή ανώτατου άρχοντα τερματίζοντας ταυτόχρονα τηνκυριαρχία των Μεγάλων Δυνάμεων στο νησί. Αντίθετα ο Ύπατος Αρμοστής είχε ξεκινήσει ήδη τις επαφές μεξένους ηγέτες, οι οποίες όμως δεν απέφεραν αποτελέσματα. Παράλληλα στον αθηναϊκό τύπο δημοσιεύονταναιχμηρά άρθρα εναντίον των απόψεων του Βενιζέλου, ο οποίος χαρακτηριζόταν[21] ως ανθενωτικός. Στις 5Μαρτίου 1901 υπέβαλε την παραίτησή του για λόγους υγείας, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή. Στις 18 Μαρτίουυπέβαλε για δεύτερη φορά την παραίτησή του για λόγους που αφορούσαν την κακή σχέση του με τουςσυναδέλφους και τον Ύπατο Αρμοστή. Ούτε όμως αυτή τη φορά έγινε αποδεκτή. Δύο μέρες αργότερα, στις 20Μαρτίου με διάταγμα που εκδόθηκε και ήταν βαρύτατα προσβλητικό[22] ο Βενιζέλος απολύθηκε από την θέσητου. Σημαντική συμμετοχή στην όλη διαμάχη φαίνεται να είχε ο Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος, γραμματέαςτου Ύπατου Αρμοστή και το Παλάτι. Ο πρώτος σε μυστική έκθεση προς την κυβέρνηση Γεωργίου Θεοτόκηχαρακτήριζε[22] τον Βενιζέλο όργανο των ξένων δυνάμεων, φρόντιζε συνεχώς να φτάνουν στο υπουργείοεξωτερικών αναφορές[17] που τον παρουσιάζαν ως όργανο των ξένων δυνάμεων ενώ σταθερά, όπως και τοπαλάτι, διοχέτευε[21] στον αθηναϊκό τύπο εμπρηστικά άρθρα εναντίον του κρητικού πολιτικού.Προκειμένου να αμυνθεί από τις επιθέσεις των αντιπάλων εγκαινίασε μια σειρά άρθρων με τον τίτλο "Γεννηθήτω τω Φώς" στην εφημερίδα "Κήρυξ των Χανίων", στα οποία περιέγραφε την πολιτική του Ύπατου Αρμοστή. Μεταξύ των επιθέσεων που δέχθηκε ξεχωρίζει αυτή του Μητροπολίτη Κρήτης Ευμένιου, ο οποίος τον χαρακτήρισε[23] προδότη. Ο Βενιζέλος απάντησε με νέο άρθρο, για το περιεχόμενο του οποίο μηνύθηκε[23]

από τον Μητροπολίτη και καταδικάστηκε[23] σε δεκαπενθήμερη φυλάκιση, την οποία και εξέτισε στη φυλακή Ιτζεδίν. Στις εκλογές του 1903 το κόμμα του Βενιζέλου ηττήθηκε[22] εκλογικά αναδεικνύοντας πέντε βουλευτές. Ύστερα απο συνεννοήσεις[23] με άλλες ηγετικές μορφές της πολιτικής σκηνής τέθηκε επικεφαλής της "Ηνωμένης Αντιπολίτευσης", η οποία στις 26 Φεβρουαρίου 1905 διακήρυξε[22] την ένωση με την Ελλάδα, και σε περίπτωση αδυναμίας την αυτονομία της νήσου, καθώς και την αναθεώρηση του συντάγματος. Στις 23 Μαρτίου 1905 ο Βενιζέλος μαζί με χίλιους ενόπλους συγκεντρώθηκαν[24] στον Θέρισο. Σύντομα στον Θέρισο κατέφθασαν άλλοι επτά χιλιάδες πολεμιστές από διάφορα σημεία της Κρήτης. Στις 20 Απριλίου η Συνέλευση κήρυξε[25] την ένωση με την Ελλάδα και ζήτησε από τον Ύπατο Αρμοστή να πληροφορήσει τις Μεγάλες Δυνάμεις γι'αυτή την εξέλιξη, οι οποίες όμως αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την ανακήρυξη. Τον Μάϊο πραγματοποιήθηκαν εκλογές, στις οποίες η παράταξη του Βενιζέλου, του Φούμη και του Πωλογεωργάκη συγκέντρωσε 33.279 ψήφους αναδεικνύοντας[26] 39 αντιπροσώπους έναντι 78 αντιπροσώπων του πρίγκιπα Γεωργίου. Στις 15 Ιουλίου οι Μεγάλες Δυνάμεις έδωσαν προθεσμία δεκαπέντε ημερών στους επαναστάτες, τελεσίγραφο[27] που δεν έγινε δεκτό. Όταν έληξε η προθεσμία, οι Μεγάλες Δυνάμεις κήρυξαν[27] στρατιωτικό νόμο. Μετά από συμβουλή του πρωθυπουργού της Ελλάδας Δημητρίου Ράλλη ο Ύπατος Αρμοστής ζήτησε από την Συνέλευση να προχωρήσει στην αναθεώρηση του συντάγματος. Στις 2 Νοεμβρίου ο Βενιζέλος και οι επαναστάτες παρέδωσαν[27] τα όπλα. Παράλληλα οι Μεγάλες Δυνάμεις έστειλαν μια διερευνητική επιτροπή[22] για να αξιολογήσουν την κατάσταση στο νησί. Στις 23 Ιουλίου 1906 αποφασίστηκε[28] η διεθνής δύναμη που βρισκόταν στο νησία να αποχωρήσει, να ανατεθεί σε Έλληνες αξιωματικούς, που θα έπρεπε να απαοχωρήσουν από τον ελληνικό στρατό, να οργανωθεί εκ νέου η πολιτοφυλακή, να δοθεί δάνειο 9.300.000 φράγκων στην Κρητική Πολιτεία, να υπάρξει πλήρη ισότητα χριστιανών και μουσουλμάνων κ.α. Αν και η ελληνική κυβέρνηση και το παλάτι διαφωνούσαν[28] με την λύση, ο Βενιζέλος καθώς και ο διάδοχος του ελληνικού θρόνου πρίγκιπας Κωνσταντίνος τάχθηκαν[28] υπερ αυτού του σχεδίου με αποτέλεσμα ο πρίγκιπας

Ελευθέριος Βενιζέλος 6

Γεώργιος να παραιτηθεί από τη θέση του Ύπατου Αρμοστή για να διευκολύνει την κατάσταση. Ωςαντικαταστάτης του επιλέχθηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης.Στις 12 Οκτωβρίου 1908 η Συνέλευση επικύρωσε τις αλλαγές και όρισε πενταμελή Εκτελεστική Επιτροπή. Σεαυτήν ο Βενιζέλος ανέλαβε τα υπουργεία εξωτερικών και δικαιοσύνης.[26] Στις 29 Ιουλίου 1909 οι δυνάμειςτου διεθνούς στρατού αποχώρησαν από την Κρήτη. Στις εκλογές του 1910 εξελέγη[29][26] πρόεδρος τηςΣυνέλευσης και πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας. Τον ίδιο μήνα εκδόθηκε το ψήφισμα για ένωση με τηνΕλλάδα και αναχώρησε για την Αθήνα για να συναντηθεί με τους ηγέτες του Στρατιωτικού Συνδέσμου. ΤονΜάϊο του 1910 οι Χριστιανοί της Κρήτης επανέλαβαν[30] το αίτημά τους για την ένωση με την Ελλάδα. ΟΒενιζέλος, ύστερα από παρότρυνση και της κυβέρνησης Δημητρίου Ράλλη, κατάφερε[30] να ηρεμήσει τουςΚρητικούς και να τους πείσει να αποφύγουν τις ακραίες ενέργειες.

Άφιξη στην ΕλλάδαΟ Στρατιωτικός Σύνδεσμος μετά το ξέσπασμα του κινήματός είχε προσεγγίσει τον Δημήτριο Γούναρη για νασχηματίσει κυβέρνηση, μετά όμως την άρνηση αυτού, καθώς και του Νικολάου Ζορμπά, αναζήτησε νέοπρόσωπο. Κατόπιν προτάσεως κάποιου[iii] αξιωματικού αποφασίστηκε να κληθεί στην Ελλάδα ο ΕλευθέριοςΒενιζέλος, ο οποίος ήταν γνωστός για την πολιτική του δράση στην Κρήτη. Ο τελευταίος είχε υποστηρίξει τοκίνημα σε μια σειρά δέκα άρθρων που δημοσίευσε στην εφημερίδα "Κήρυξ Χανίων". Στις 22 Δεκεμβρίου 1909ο λοχαγός Ιουλιανός Κονταράτος μετέβη στα Χανιά για να του δώσει επιστολή[31] του ΣτρατιωτικούΣυνδέσμου με την οποία τον καλούσε στην Ελλάδα για να αναλάβει την πρωθυπουργία. Ο Βενιζέλος με δικήτου επιστολή ξεκαθάρισε πως δεν ενδιαφερόταν για την πρωθυπουργία και ότι θα ερχόταν στην Αθήνα ωςπολιτικός σύμβουλος του Συνδέσμου. Στις 28 Δεκεμβρίου αφίχθη στον Πειραιά και αμέσως άρχισε επαφές μετα μέλη του Στρατιωτικού Συνδέσμου καθώς και με τους πολιτικούς αρχηγούς[32] των κομμάτων. Βασικέςπροτάσεις του, που έγιναν αποδεκτές από τον Σύνδεσμο αλλά και από αρκετούς πολιτικούς, ήταν η,αντισυνταγματική[33], σύγκληση αναθεωρητικής βουλής, και όχι συντακτικής, μη θέτοντας έτσι πολιτειακόζήτημα, η διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου μετά την σύγκληση αναθεωρητικής βουλής, η απομάκρυνσητων βασιλοπαίδων από τον στρατό και ο διορισμός[32] νέας κυβέρνησης υπό τον Στέφανο Δραγούμη.Την 1η Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνεδρίαση της Βουλής σχετικά με την ψήφιση της προτάσεως περι αναθεωρήσεως μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος, πρόταση που ψηφίστηκε με 150 ψήφους υπερ και 11 κατά. Κατα την προεκλογική περίοδο ο Βενιζέλος έλειπε[34] στο εξωτερικό, στην Ελβετία και την Ιταλία επιστρέφοντας οκτώ ημέρες μετά την διεξαγωγή των εκλογών. Κατά τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 η παράταξη του Βενιζέλου πέτυχε σημαντική νίκη έναντι των συνασπισμένων παλαιών κομμάτων αποκτώντας ευρεία πλειοψηφία στη Βουλή. Υπολογίσιμο αριθμό αποτελούσαν και οι βουλευτές που είχαν εκλεγεί με ανεξάρτητα ψηφοδέλτια και οι οποίοι υποστήριζαν την σύγκληση συντακτικής συνέλευσης. Ο ίδιος εξελέγη βουλευτής Αττικοβοιωτίας λαμβάνοντας[34] 32.765 ψήφους σε σύνολο 38.800 ψήφων. Στις 22 Αυγούστου ο Βενιζέλος ίδρυσε το Κόμμα των Φιλελευθέρων ενώ στις 3 Σεπτεμβρίου συνήλθε σε πρώτη συνεδρίαση η αναθεωρητική Βουλή. Δύο ημέρες αργότερα ο Βενιζέλος εκφώνησε λόγο σε συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος υποστηρίζοντας[34] την αναγκαιότητα της αναθεωρητικής βουλής. Στις 12 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Δραγούμη παραιτήθηκε και λίγες ημέρες αργότερα, στις 6 Οκτωβρίου ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση, στην οποία μεταξύ άλλων συμμετείχαν οι Εμμανουήλ Ρέπουλης, Νικόλαος Δημητρακόπουλος κ.α., αναλαμβάνοντας[35] παράλληλα τα υπουργεία Στρατιωτικών και Ναυτικών. Αν και η αντιπολίτευση, η οποία είχε συγκεντρώσει[36] το 65% των ψήφων, και οι ανεξάρτητοι βουλευτές έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, υπο την μορφή ανοχής, ο Βασιλιάς, ύστερα από συνεννόηση με τον Βενιζέλο, δημοσίευσε[34] στις 12 Οκτωβρίου διάταγμα διάλυσης της Βουλής και προκήρυξης εκλογών στις 28 Νοεμβρίου. Η αντισυνταγματική[iv], ενέργεια του Βασιλιά προκάλεσε τις σφοδρές αντιδράσεις της αντιπολίτευσης (Ράλλης, Μαυρομιχάλης, Θεοτόκης), η οποία δήλωσε ότι θα απείχε[37] από την εκλογική διαδικασία σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Αντίθετα οι "Κοινωνιολόγοι" και το νεοσύστατο Λαϊκό Κόμμα υπο την προεδρία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου φάνηκε να είναι θετικοί ως προς την διάλυση της Βουλής υποστηρίζοντας τις

Ελευθέριος Βενιζέλος 7

κινήσεις Βενιζέλου. Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου το κόμμα των Φιλελευθέρων αναδείχθηκε νικητήςσυγκεντρώνοντας[34] 307 από τις 362 έδρες.Η συζήτηση για το νέο σύνταγμα ολοκληρώθηκε σε 42 συνεδριάσεις της ολεμέλειας της Βουλής, από τις οποίεςο Ελευθέριος Βενιζέλος συμμετείχε στις 41. Το νέο σύνταγμα δημοσιεύθηκε την 1η Ιουνίου 1911 καιπεριελάμβανε σημαντικές μεταρρυθμίσεις που απέβλεπαν[37] στην επιβολή της αρχή της νομιμότητας, στηνκαθιέρωση της ασφάλειας δικαίου και της ασφάλειας των συναλλαγών. Μαζί με το νέο σύνταγμα ψηφίστηκεκαι μία σειρά οργανικών[37] νόμων εγκαινιάζοντας[38] έτσι μια σειρά από μεταρρυθμιστικά μέτρα. Συνοπτικάκαθιέρωσε μέτρα προστασίας των εργαζομένων, όπως την μονιμότητα[39] των δημοσίων υπαλλήλων καθώς καιτην βελτίωση των συνθηκών εργασίας στα εργοστάσια, τεμάχισε[38] τεράστιες εκτάσεις στη Θεσσαλίαμοιράζοντας αυτές σε 4.000 οικογένειες[38], βελτίωσε[38] την απονομή δικαιοσύνης, και αναμόρφωσε τοφορολογικό σύστημα. Εκτός από την συνταγματική και διοικητική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Βενιζέλουσημαντικές πρωτοβουλίες καταγράφονται και στον στρατιωτικό τομέα. Κατόπιν προσωπικής του εντολήςζητήθηκε[40] η συνδρομή της Γαλλίας και της Αγγλίας για να εκπαιδεύσουν τους αξιωματικούς και τουςστρατιώτες του ελληνικού στρατού. Αν και το παλάτι προέβαλε[40] αντιστάσεις, λόγω της φιλογερμανικήςστάσης που διατηρούσε, σχετικά με τον ερχομό αυτής της ομάδας, τελικά η ομάδα ήρθε στις αρχές του 1911.Σε αντάλλαγμα, υπό την μορφή συμβιβασμού[40], ο Βενιζέλος κατέθεσε νομοσχέδιο για την επιστροφή τωνπρικίπων στον ελληνικό στρατό, νομοσχέδιο που ψηφίστηκε[40] τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Επίσης αύξησε[41]

τον αριθμό των στρατιωτιών, παρήγγειλε τουφέκια και πολεμικό υλικό και αναδιοργάνωσε[41] το ΒασιλικόΝαυτικό. Να σημειωθεί ότι μια από τις πρώτες κινήσεις του Βενιζέλου ήταν να διορίσει ως υπασπιστή του τονΙωάννη Μεταξά.

Εργατική Πολιτική

Οι Κυβερνήσεις Βενιζέλου ουσιαστικά έφεραν πρωτοπόρες αλλαγές και κατοχύρωσαν μια σειρά δικαιώματατου λάου σε διαφόρους τομείς όπως στην εργασία, στην κοινωνική πολιτική, στην υγεία, στην πρόνοια, στηνεκπαίδευση και στη γεωργία.Η εργατική πολιτική του Βενιζέλου χωρίζεται σε δύο περιόδους, αυτή του 1910 – 1920, (η οποία θεωρείται καιη σπουδαιότερη διότι τότε τέθηκαν οι βάσεις της εργατικής πολιτικής για την Ελλάδα) και εκείνη του 1928 –1932. Με τον Νόμο 281 του 1914 ρυθμίστηκε νομοθετικά ο συνδικαλισμός στην Ελλάδα. Ακόμα το 1914ψηφίστηκε ο Νόμος 551, ο οποίος κατοχυρώνε την αποζημίωση για τα εργατικά ατυχήματα. Το 1914 με τοΝόμο 271 ρυθμίστηκε ο χρόνος εργασίας στα καταστήματα κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή εκείνη.Επιπλέον ο Βενιζέλος δημιούργησε το Υπουργείο Γεωργίας Εμπορίου και Βιομηχανίας που σε συνδυασμό μετο Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας έβαλαν τις βάσεις για μια σωστή θεσμική παρέμβαση του κράτους στηνοικονομία. Την περίοδο 1914-1915 ο Ελευθέριος Βενιζέλος δημιούργησε Εμπορικά Βιομηχανικά Επιμελητήριακαι Γεωργικούς Συνεταιρισμούς. Κατά την περίοδο 1917-1920 δημιουργήθηκε η Επιθεώρηση Εργασίας καιπροβλέφθηκαν ποινικές κυρώσεις για την προστασία των δικαιωμάτων των εργατών. Απαγορεύτηκαν ταμικτά συνδικάτα Εργατών-Εργοδοτών και κατοχυρώθηκαν οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας. Το 8ωρο τηςεργασίας εισήχθη σε πολλές ελληνικές βιομηχανίες, αυστηροποιήθηκαν οι όροι της παιδικής εργασίας καιεισήχθη στην νομοθεσία η καταγγελία της σύμβασης εργασίας. Ακόμα καθιερώθηκε η ΠανελλαδικήΚυριακάτικη Αργία. Με την ανάπτυξη των Εργατικών Συνεταιρισμών ιδρύεται παράλληλα και ειδικό τμήμαστο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Τα ταμεία συντάξεων και αλληλοβοήθειας υποβοηθούνται καιενισχύονται από το κράτος, ώστε να αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν.

Ελευθέριος Βενιζέλος 8

Αγροτική Πολιτική

Η Αγροτική Πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου μέσω των μεταρρυθμίσεων της περιόδου 1910 – 1920 ήτανπραγματικά κάτι ριζοσπαστικό για την εποχή εκείνη. Η αναδιανομή των τσιφλικιών ήταν από τις πρώτεςενέργειες που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα στην Θεσσαλία από τα 7 περίπουεκατομμύρια στρέμματα εύφορης γης τα 4.800.000 ανήκαν σε 250 μεγάλο-γαιοκτήμονες με αποτέλεσμα η γηνα βρίσκεται στα χεριά λίγων ενώ η πλειοψηφία τον αγροτών ήταν ουσιαστικά δουλοπάροικοι. Έτσι οΒενιζέλος θέσπισε με το άρθρο 17 του Συντάγματος το δικαίωμα της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης τωντσιφλικιών από το κράτος. Την 21η Ιουλίου 1917 η μεταρρύθμιση επικυρώθηκε από τη Βουλή με την ψήφισητων ακόλουθων νομοθετημάτων: • Την αναγκαστική απαλλοτρίωση αγροτικών ακινήτων • Την παραχώρησηκτημάτων του κράτους σε καλλιεργητές για το σχηματισμό μικρών ιδιοκτησιών. Στα χρόνια του 1910-1932 οΒενιζέλος ίδρυσε το Υπουργείο Γεωργίας συνέστησε αγροτικά επιμελητήρια και συνεταιρισμούς, οργάνωσετην γεωργική εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες και τις γεωργικές υπηρεσίες του κράτους και ίδρυσε τηνΑγροτική Τράπεζα.

Τομές στη Δημόσια Υγέια

Στον Τομέα της Υγείας το 1917 έγινε ένα σημαντικότατο βήμα με την ίδρυση Υπουργείου Περιθάλψεως πουαργότερα έγινε υπουργείο Υγείας. Με το Νόμο 4063/1912 καθορίστηκαν οι όροι άσκησης της ιατρικής αλλάκαι του νοσηλευτικού επαγγέλματος (1914). Η ψήφιση του Νόμου 346 της 01/11/1914 «Περί επιβλέψεως τηςΔημόσιας Υγείας» κατέστησε το κράτος υπεύθυνο για την Υγεία των Ελλήνων πολιτών αποτελώνταςπαράλληλα σημαντικό βήμα για την Δημόσια Υγεία σε Εθνική Κλίμακα.Την περίοδο εκείνη η Ελλάδα υπέφερε από μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας λόγω διαφόρων ασθενειών. ΟΒενιζέλος μερίμνησε επί του θέματος και με Υπουργό Υγείας το ιατρό Αλέξανδρο Παππά το 1928 άρχισε τηριζική αναδιοργάνωση των υγειονομικών υπηρεσιών. Απευθύνθηκε στην Κοινωνία των Εθνών, στο τμήμαΔιεθνούς Υγείας και έτσι επιτροπή ξένων εμπειρογνωμόνων επισκέφτηκε τη χώρα μας και στις αρχές του 1929παρέδοσε την έκθεσή της στην ελληνική κυβέρνηση. Σύμφωνα με τις προτάσεις της Επιτροπής ιδρύθηκαν:•Αυτοτελές Υπουργείο Υγιεινής •Υγειονομικό Κέντρο Αθηνών •Υγειονομικά Κέντρα σε κάθε περιφέρεια τηςχώρας •Υγειονομική Σχολή ΑθηνώνΑυτές οι πρωτοβουλίες συνέβαλαν σημαντικά ώστε η Ελλάδα να αντιμετωπίσει εν μέρη το πρόβλημα. Τηνπερίοδο 1928-1932 ελήφθησαν πρωτοβουλίες για την βελτίωση της υγείας του παιδιού, ενώ δόθηκε ιδιαίτερηέμφαση στον μαθητικό πληθυσμό με ενημερώσεις ιατρικές εξετάσεις κλπ. Επιπλέον συστάθηκαν ιατρικάκέντρα που παρείχαν ιατρική περίθαλψη και εξέταζαν μαθητές, ενώ το 1929 εγκαινιάστηκε ο θεσμός του«Σχολίατρου» και της «Σχολικής Νοσοκόμας». Ο Βενιζέλος ίδρυσε ξεχωριστό Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιαςανεξάρτητο από το Υπουργείο Υγιεινής ώστε να υπάρχει σχολαστική μέριμνα για την Υγεία των Πολιτών καιιδιαίτερα των οικονομικά ασθενέστερων. Όμως ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της κυβερνητικήςπολίτικης σε αυτόν των τομέα υπήρξε η προσπάθεια δημιουργίας του θεσμού των Κοινωνικών Ασφαλίσεων μετον Νόμο 5733/1932 που ωστόσο ακυρώθηκε και δεν πρόλαβε να εφαρμοστεί λόγο της ανόδου του Π.Τσαλδάρη στην εξουσία.

Ελευθέριος Βενιζέλος 9

Φορολογική Μεταρρύθμιση

Ακόμα μια σημαντικότατη πτυχή της Κοινωνικής Πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου ήταν η τροποποίησητης φορολογίας υπέρ των Λαϊκών Τάξεων. Οι κυβερνήσεις του Βενιζέλου της περιόδου 1910– 1920κατήργησαν όλους του μέχρι τότε ισχύοντες νόμους για τους άμεσους φόρους και εισήγαγαν τολμηρέςφορολογικές μεταρρυθμίσεις. Σημαντικότερη ήταν η ψήφιση το 1917 του πολεμικού φόρου επί των έκτακτωνκερδών.

Εκπαιδευτική Πολιτική

Στον τομέα της Δημόσιας Παιδείας η Κυβέρνηση Βενιζέλου έκανε λαμπρά βήματα αρχικά με την κατασκευή3.200 σχόλιων ανά την Ελλάδα. Ακόμα ιδρύθηκαν τα κατώτερα επαγγελματικά σχολεία, γεωργικά, βιοτεχνικά,ναυτικά, εμπορικά, οικοκυρικά. Ταυτόχρονα ιδρύθηκαν σχολεία για άτομα με ειδικές ανάγκες και νυχτερινέςσχολές. Τα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης έγιναν επίσης εξατάξια γυμνάσια ενώ οργανώθηκαν και πρακτικάλύκεια. Με τους νόμους 4376 και 4605 του 1930 ιδρύθηκαν πειραματικά σχολεία στα Πανεπιστήμια, στα οποίαοι φοιτητές των καθηγητικών σχολών ασκούνταν στη διδακτική. Ακόμα καθιερώθηκε η Δημόσια-ΔωρεάνΥποχρεωτική Πρωτοβάθμια εκπαίδευση με παράλληλη προσπάθεια για καλύτερη ποιότητα παιδείας.

Βαλκανικοί Πόλεμοι

Φωτογραφία στο ελληνικό Γενικό Στρατηγείο στο Χατζή-Μπεηλίκ, πριν τηΣυνδιάσκεψη του Βουκουρεστίου, 1913. Από αριστερά: αρχηγός του γενικού

επιτελείου Βίκτωρ Δούσμανης, αρχιστράτηγος Βασιλιάς Κωνσταντίνος,πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Ιωάννης Μεταξάς, διευθυντής

επιχειρήσεων του γενικού επιτελείου, φαίνεται δεύτερος από δεξιά.

Στο μεταξύ, υπήρχαν διπλωματικέςεπαφές, με στόχο να γίνουνμεταρρυθμίσεις στη Μακεδονία και τηΘράκη προκειμένου να βελτιωθούν οισυνθήκες διαβίωσης των εκείχριστιανικών πληθυσμών. Σε περίπτωσηαποτυχίας των μεταρρυθμίσεων,σχεδιαζόταν να εκδιωχθεί η Τουρκία απότα Βαλκάνια. Αυτό το τελευταίο φαινότανεφικτό, επειδή μετά την εισαγωγήΣυντάγματος, ο διοικητικός μηχανισμόςτης Τουρκίας είχε αποδιοργανωθεί, δενείχε στόλο για να μεταφέρει δυνάμεις απότη Μικρά Ασία στην Ευρώπη και οελληνικός στόλος κυριαρχούσε στοΑιγαίο. Ο Βενιζέλος δεν ήθελε να γίνουνάμεσα κινήσεις από τις βαλκανικέςχώρες, προκειμένου να αναδιοργανωθεί

στρατιωτικά η χώρα (προσπάθεια που είχε ξεκινήσει από την τελευταία κυβέρνηση Γεωργίου Θεοτόκη) και ναείναι απολύτως έτοιμη όταν έρθει η ώρα που θα εκρίνοντο όλα (διέβλεπε τη διάλυση της ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας σε σύντομο διάστημα και τον αναπόφευκτο πόλεμο για τη διανομή των εδαφών). Πρότεινεστην Τουρκία να αναγνωρίσει στους Κρητικούς το δικαίωμα να στέλνουν βουλευτές στην ελληνική Βουλή,ούτως ώστε να κλείσει το Κρητικό Ζήτημα. Οι Νεότουρκοι (που είχαν πάρει αέρα μετά τη νίκη της Τουρκίαςστον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897) απειλούσαν ότι θα κάνουν στρατιωτικό περίπατο μέχρι την Αθήνα, ανη τελευταία επέμενε σε τέτοιες αξιώσεις, προκαλώντας την τιμή και τα πληγωμένα από την ήττα του '97πατριωτικά αισθήματα των Ελλήνων.

Ήταν λοιπόν μονόδρομος για το Βενιζέλο η συμμαχία με τις άλλες βαλκανικές χώρες, Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο. Έπεισε τον διάδοχο Κωνσταντίνο να αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα σε κάποια βασιλική γιορτή στη Σόφια και οργάνωσε επίσκεψη στην Αθήνα Βούλγαρων φοιτητών, το 1911, που έγινε σε πολύ καλό κλίμα.

Ελευθέριος Βενιζέλος 10

Τον Μάιο του 1912 Ελλάδα και Βουλγαρία υπέγραψαν συνθήκη. Αλλά οι σφαγές των Κοτσάνων και τηςΜπράνας επέσπευσαν τις εξελίξεις. Η Σερβία και η Βουλγαρία που είχαν υπογράψει μεταξύ τους μυστικήσυνθήκη συμμαχίας, προσκάλεσαν την Ελλάδα τις τελευταίες μέρες του Σεπτεμβρίου 1912 να πάρει μέρος μαζίτους στον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας.Ο Βενιζέλος είχε προσεγγίσει χωρίς αποτέλεσμα τους Τούρκους για το Κρητικό Ζήτημα και επιπλέον, δενήθελε να την πάθει η Ελλάδα όπως το 1877 με το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο (τότε παρέμεινε αδρανής ενώ οι άλλοιβαλκανικοί λαοί πολέμησαν με αποτέλεσμα να μην έχει λόγο μετά στη συνθήκη ειρήνης). Έτσι, στις 30Σεπτεμβρίου 1912 κήρυξε τον πόλεμο στην Τουρκία. Ήταν ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Την 1 Οκτωβρίου,συνήλθε σε τακτική σύνοδο η Βουλή, όπου αναγγέλθηκε η κήρυξη του πολέμου, έγιναν δεκτοί οι Κρήτεςβουλευτές, τους οποίους προσφώνησε ο ίδιος ο Βενιζέλος και κηρύχθηκε η ένωση της Μεγαλονήσου με τηνΕλλάδα. Ο ελληνικός λαός υποδέχθηκε τις εξελίξεις αυτές με μεγάλο ενθουσιασμό.Ο στρατός, με αρχιστράτηγο το διάδοχο Κωνσταντίνο, προήλασε προς τη Μακεδονία, επιτυγχάνονταςαλλεπάλληλες νίκες και στις 26 Οκτωβρίου 1912 κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη. Σ' αυτή την περίοδο σημειώθηκεκαι η γνωστή διαφωνία με το διάδοχο Κωνσταντίνο Α', για την πορεία που έπρεπε να ακολουθήσει ο στρατόςκαι ποιες πόλεις θα έπρεπε να απελευθερωθούν πρώτα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, προβλέποντας ταπροβλήματα που θα εμφανίζονταν μετά την απελευθέρωση της πόλης στον τομέα της αστυνόμευσής της καιγνωρίζοντας ότι οι Βούλγαροι σύμμαχοί μας αλλά και οι μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις θα προωθούσαν μίαεικόνα άναρχης πόλης και μίας Ελληνικής πολιτείας ανίκανης να επιβάλει την τάξη, φρόντισε, από τις 24Οκτωβρίου, πριν ακόμη απελευθερωθεί η πόλη, να διατάξει την μεταφορά δυνάμεως της ΚρητικήςΧωροφυλακής στη Θεσσαλονίκη. Στις 20 Νοεμβρίου, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βουλγαρία υπέγραψανανακωχή με την Τουρκία. Η Ελλάδα συνέχιζε τον πόλεμο στο μέτωπο της Ηπείρου. Ακολούθησε συνδιάσκεψηστο Λονδίνο, όπου η Ελλάδα πήρε μέρος αν και δεν είχαν τελειώσει οι επιχειρήσεις στην Ήπειρο. Ησυνδιάσκεψη αυτή κατέληξε στη Συνθήκη του Λονδίνου μεταξύ των βαλκανικών συμμάχων και της Τουρκίας,ουσιαστικά σύμφωνα με τις επιθυμίε των Μεγάλων Δυνάμεων.Την επομένη της νίκης, ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Ιβάν Γκέσωφ, ενώ γινόταν δοξολογία στη Σόφια για τησυμμαχική νίκη, έστειλε το παρακάτω τηλεγράφημα στο Βενιζέλο: "Είμαι ευτυχής, αναγγέλλων υμίν τηνσυγκινητικήν ταύτην τελετήν, κατά την οποίαν η αγία ημών Εκκλησία ηυλόγησε γεγονός το οποίον διά πρώτηνφοράν η ιστορία θα αναγράψη εν τη βαλκανική χερσονήσω και σας παρακαλώ να ευαρεστηθήτε όπως δεχθήτεόλα τα συγχαρητήριά μου και τας ειλικρινείς ευχάς, τας οποίας εκφράζω, όπως εν καλόν και ευτυχές τέλοςεπιστέψη το έργον, του οποίου η πρωτοβουλία τα μέγιστα οφείλεται εις την Υμετέραν Εξοχότητα και τηνΚυβέρνησιν, της οποίας προΐστασθε".Γρήγορα εντούτοις οι Βούλγαροι, οι οποίοι ήθελαν να γίνουν ηγεμονική δύναμη στα Βαλκάνια και νααποκτήσουν διέξοδο στη θάλασσα, προέβαλαν υπερβολικές αξιώσεις. Και η Σερβία ζητούσε περισσότεραεδάφη απ' όσα είχε προσυμφωνήσει με τους Βουλγάρους, επειδή τους βοήθησε στη Θράκη πέρα απ' όσο είχεσυμφωνηθεί. Κι ο Βενιζέλος ξεκαθάρισε στη συνδιάσκεψη του Λονδίνου ότι η Θεσσαλονίκη ήταν της Ελλάδας,αφού άλλωστε πρώτος την κατέλαβε ο ελληνικός στρατός.Η ρήξη μεταξύ των συμμάχων λόγω της τακτικής των Βουλγάρων και ειδικότερα της τακτικής του πρωθυπουργού τους Στογιάν Δάνεφ, (που είχε στο μεταξύ αντικαταστήσει τον Γκέσωφ), ήταν αναπόφευκτη. Έτσι βρέθηκε η Βουλγαρία απέναντι σ' ένα ενιαίο μέτωπο Ελλάδας - Σερβίας, οι οποίες στις 19 Μαΐου 1913 υπέγραψαν σύμφωνο συμμαχίας στη Θεσσαλονίκη. Στις 19 Ιουνίου 1913 κηρύχθηκε ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος. Ο βασιλιάς πλέον Κωνσταντίνος (κατόπιν της δολοφονίας του Γεωργίου Α') έδιωξε τις βουλγαρικές δυνάμεις από τη Θεσσαλονίκη, κατήγαγε δε κατόπιν αλλεπάλληλες νίκες επί του βουλγαρικού στρατού. Νικημένοι από τους Έλληνες και τους Σέρβους κι ενώ ο ρουμανικός στρατός προήλαυνε προς τη Σόφια φτάνοντας σε απόσταση σαράντα χιλιομέτρων από το κέντρο της, οι Βούλγαροι ζήτησαν ανακωχή. Ο Βενιζέλος πήγε στο Χατζή Μπεϊλίκ, έδρα του ελληνικού στρατηγείου, όπου προσδιόρισε μαζί με τον Κωνσταντίνο τις εδαφικές αξιώσεις της Ελλάδας στη συνδιάσκεψη της ειρήνης που θα ακολουθούσε. Κατόπιν ανεχώρησε για το

Ελευθέριος Βενιζέλος 11

Βουκουρέστι, όπου συνήλθε η συνδιάσκεψη. Στις 28 Ιουνίου 1913 υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης από τηνΕλλάδα, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και τη Ρουμανία αφενός και από τη Βουλγαρία αφετέρου. Οι αξιώσειςτης Ελλάδας έγιναν όλες δεκτές. Ο Βενιζέλος γνωστοποίησε αυθημερόν με τηλεγράφημα στον βασιλιά τηνυπογραφή της συνθήκης.Η απάντηση του Κωνσταντίνου ήταν η εξής: "Ευχαριστώ υμάς επί τη αναγγελία της υπογραφής της ειρήνης. ΟΘεός πλουσιοπαρόχως ηυλόγησε τας προσπαθείας ημών. Εν ονόματι του έθνους και εμού εκφράζω υμίν ταςβασιλικάς μου ευχαριστίας. Νέα και ένδοξος εποχή διανοίγεται ενώπιον ημών. Εις πίστωσιν δε τηςευγνωμοσύνης και της προς υμάς υπολήψεώς μου απονέμω υμίν τον Μεγαλόσταυρον του βασιλικού μουΤάγματος του Σωτήρος. Η πατρίς σάς είναι ευγνώμων".Και η απάντηση του Βενιζέλου: "Βαθύτατα συγκεκινημένος από το τηλεγράφημα της Υμετέρας Μεγαλειότητος,παρακαλώ αυτήν ευλαβώς να δεχθή την έκφρασιν της αναλλοιώτου μου ευγνωμοσύνης διά την επιεική εκτίμησιντων υπηρεσιών μου. Με το ευτυχές τέρμα και του δευτέρου πολέμου υπό τον μέγαν στρατηλάτην βασιλέα, όστιςδιά του ξίφους του εμεγάλωσε την Ελλάδα, η φιλτάτη πατρίς καταλαμβάνει την ανήκουσαν αυτή θέσιν εν τωκόσμω και με σταθερόν βήμα θέλει χωρήσει εις ευρύτατον μέλλον, ασφαλίζουσα το μεγαλείον και την ευημερίαναυτής".

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Προτομή του Ελευθερίου Βενιζέλου στοΒελιγράδι, Σερβία

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε το καλοκαίρι του 1914. Μέχριτο 1915 η Ελλάδα παρέμεινε εκτός της σύρραξης. Της ζήτησε όμωςη Αντάντ να πάρει μέρος στην εκστρατεία στα Δαρδανέλλια. ΟΒενιζέλος, που ήθελε να μπει η χώρα στον πόλεμο με την Αντάντ,πιστεύοντας στην τελική νίκη της, διαφώνησε με το βασιλιά,υπέβαλε την παραίτησή του και πήγε για ταξίδι ξεκούρασης καιαναψυχής στην Αίγυπτο. Η Βουλή διαλύθηκε κατόπιν βασιλικούδιατάγματος κι έγιναν εκλογές στις 31 Μαΐου 1915, με το Βενιζέλονα τις παρακολουθεί από τη Μυτιλήνη, που έδωσαν τηνπλειοψηφία στο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Ο βασιλιάς με βαριάκαρδιά και πολύ απογοητευμένος, μιας και πίστευε ότι η πολεμικήτου δράση θα ανταμείβετο και στην κάλπη από τον ελληνικό λαό, οοποίος τον αποθέωνε δυο χρόνια πριν κατά την επιστροφή από τομέτωπο και εκδήλωνε ακόμα την αγάπη του, έδωσε εντολή στο Βενιζέλο να σχηματίσει κυβέρνηση, από τηνεπόμενη κιόλας μέρα όμως ψάχνοντας αφορμές να σύρει τη χώρα σε νέες εκλογές. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνοςείχε αποφασίσει να απαλλαγεί από τον Κρήτα πολιτικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι για δύο ακόμα μήνες μέχριτον Αύγουστο του 1915 συνέχισε να άρχει της χώρας η ηττημένη εκλογικά πρώην κυβέρνηση του Γούναρη,καθότι ο βασιλιάς προφασιζόμενος ασθένεια καθυστερούσε να προχωρήσει στη σύγκληση της νέας βουλής.Τελικώς, όταν συγκλήθηκε η νέα βουλή, ο πρωθυπουργός Βενιζέλος, τόνισε σε κοινοβουλευτική ομιλία του ότιη Ελλάδα θα έμενε ουδέτερη εκτός αν έκτακτες περιστάσεις την υποχρέωναν ν' αλλάξει γραμμή πλεύσης, μηθέλοντας σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή για τη χώρα να οξύνει περισσότερο τα πράγματα, ελπίζοντας ότι οβασιλιάς θα έβλεπε το συμφέρον της χώρας καθαρότερα στο μέλλον.

Το Σεπτέμβριο 1915 η Βουλγαρία προσχώρησε στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες και κήρυξε επιστράτευση. Ήταν ευκαιρία για τη Βουλγαρία να ξεπλύνει την ήττα του Β' Βαλκανικού Πολέμου και να επεκτείνει τα εδάφη της. Η Ελλάδα κήρυξε επίσης επιστράτευση αλλά προέκυψε διχογνωμία μεταξύ Κωνσταντίνου - Βενιζέλου όσον αφορούσε στις υποχρεώσεις της χώρας μας απέναντι στη Σερβία εκ της συνθήκης που είχαν υπογράψει οι δύο χώρες το 1913, με την οποία η Ελλάδα είχε υποσχεθεί να προστρέξει σε βοήθεια της Σερβίας σε πρίπτωση που δεχόταν επίθεση. Ο Βενιζέλος, ευρισκόμενος σε αδιέξοδο και μη δυνάμενος να δράσει όπως ήθελε, παραιτήθηκε. Σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη στην οποία συμμετείχαν οι αρχηγοί όλων

Ελευθέριος Βενιζέλος 12

των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Μετά από λίγο καιρό όμως παραιτήθηκε και η κυβέρνηση Ζαΐμη καθώς οβασιλιάς κωλυσιεργούσε να απαντήσει στις δυνάμεις της Αντάντ που πίεζαν για έξοδο της χώρας στον πόλεμοστο πλευρό τους και σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Στέφανο Σκουλούδη, στην οποία πήραν μέρος όλοι όσοισυνέπραξαν στην προηγούμενη κυβέρνηση (Ζαΐμη).Η κυβέρνηση του υπέργηρου Σκουλούδη (80 ετών), χωρίς αποτέλεσμα επίσης, διέλυσε τη Βουλή και διεξήγαγεεκλογές στις 6 Δεκεμβρίου 1915, στις οποίες δεν πήρε μέρος το Κόμμα των Φιλελευθέρων, θεωρώντας τεςάκυρες, στην πραγματικότητα θέλοντα να στηλιτεύσει την πέρα κάθε ορίου βασιλική ανάμειξη στις πολιτικέςυποθέσεις και επειδή φοβόταν ότι αν ηττηθεί θα υπήρχε λαϊκή νομιμοποίηση της βασιλικής άποψης περίουδετερότητος, κάτι που δεν ήθελε να συμβεί, καθότι θα περιοριζόταν η αντιπολιτευτική δράση τηςβενιζελικής παράταξης και τα ερείσματά της στο λαό, με ό,τι συνεπάγετο και για τις εθνικές υποθέσεις μιατέτοια εξέλιξη. Από πληροφορίες δε, γνώριζαν ότι οι κωνσταντινική μερίδα θα έκανε εκμετάλλευση τηςεπιστράτευσης στην οποία ευρίσκετο τότε ο ελληνικός στρατος για να φέρει το αποτέλεσμα που ήθελε και νανικήσει (π.χ. οι στρατιώτες, ένας αριθμός 300.000 αντρών, θα ψήφιζαν εντός των στρατοπέδων υποκείμενοι σεπολλές πιέσεις ή εκφοβισμούς, έχοντες και το φάσμα ενός νέου πολέμου μπροστά τους). Εν τω μεταξύ, οισύμμαχοι της Αντάντ, αποβίβασαν στρατό στη Θεσσαλονίκη, υπό τη γενική διοίκηση του αυταρχικού καιυπερόπτη γάλλου στρατηγού Σαράιγ, ανοίγοντας το Βαλκανικό Μέτωπο. Στα αγγλογαλλικά στρατεύματαπροστέθηκαν λίγο αργότερα 130.000 Σέρβοι στρατιώτες μεταφερόμενοι με πλοία από την Κέρκυρα, όπου είχανκαταφύγει μαζί με τη σερβική βουλή και κυβέρνηση μετά τη συντριβή του σερβικού στρατού από τησυνδυασμένη επίθεση της Βουλγαρίας, της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας (την Κέρκυρα είχανκαταλάβει τότε οι Δυνάμεις της Αντάντ για να γλιτώσουν το σερβικό στρατό από την πλήρη καταστροφή,χωρίς να ερωτηθεί καν η ελληνική κυβέρνηση που μη μπορώντας να αντιδράσει, δέχτηκε το γεγονός).

Εθνικός Διχασμός

Η ηγετική τριανδρία της Εθνικής Αμύνης. Απόαριστερά: Παύλος Κουντουριώτης, Ελευθέριος

Βενιζέλος, Παναγιώτης Δαγκλής

Στις 16 Αυγούστου 1916 έγινε συλλαλητήριο των βενιζελικών στηνΑθήνα, όπου με την υποστήριξη του συμμαχικού στρατού, που είχεαποβιβαστεί στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, ο Βενιζέλοςανακοίνωσε στο λαό την πλήρη διαφωνία του με τους χειρισμούςτου Στέμματος. Τέθηκε επικεφαλής επανάστασης (Κίνημα ΕθνικήςΆμυνας) με έδρα τη Θεσσαλονίκη, όπου πήγε και σχημάτισεεπαναστατική "Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας" μαζί μετους ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και στρατηγό ΠαναγιώτηΔαγκλή, χρησιμοποιώντας την ήδη ευρισκόμενη εκεί ΚρητικήΧωροφυλακή, αφού προηγουμένως στις 25 Σεπτεμβρίου πέρασεαπό την Κρήτη, η οποία προσχώρησε κι αυτή στην επανάσταση. ΟΒενιζέλος διακήρυξε: "δεν στρεφόμαστε εναντίον του Βασιλιά,

αλλά εναντίον των Βουλγάρων". Προσχώρησαν επίσης στο Κίνημα και τα άλλα νησιά του Αιγαίου. Ηδιαφωνία του νόμιμου πρωθυπουργού Βενιζέλου με το γερμανόφιλο βασιλιά Κωνσταντίνο, η παραίτησή τουΒενιζέλου και ο σχηματισμός στη Θεσσαλονίκη Προσωρινής Κυβέρνησης (26 Σεπτεμβρίου/9 Οκτωβρίου 1916),η οποία τάχθηκε με το πλευρό των Συμμάχων και κήρυξε έκπτωτο τον Κωνσταντίνο, ήταν η αιτία για τηνοποία η Εκκλησία της Ελλάδας εναντιώθηκε και τελικά αφόρισε τον Βενιζέλο.[42]

Στην Αθήνα επενέβη η Αντάντ και υποχρέωσε την κυβέρνηση Σκουλούδη να παραιτηθεί. Σχηματίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Καλογερόπουλο και η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της (καθότι απλώς πλέον μεταβατική και διαχειριστική). Τα μέλη της κυβέρνησης Καλογερόπουλου διαφώνησαν μεταξύ τους ως προς την πολιτική που έπρεπε να ακολουθηθεί, οδηγώντας έτσι το κυβερνητικό αυτό σχήμα αυτό σε παραίτηση. Ακολούθησε ο καθηγητής Σπυρίδων Λάμπρου ο οποίος δέχτηκε την πρόταση του βασιλιά και σχημάτισε κυβέρνηση με μη πολιτικά πρόσωπα. Την κυβέρνηση αυτή η οποία επίσης δεν παρήγαγε κάποιο

Ελευθέριος Βενιζέλος 13

αποτέλεσμα διαδέχθηκε νέα υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη (ο οποίος λόγω χαρακτήρος συχνά καλείτο τιςδύσκολες στιγμές). Οι σύμμαχοι, εκνευρισμένοι από την παρελκυστική πολιτική του βασιλιά ο οποίος απλώςκέρδιζε χρόνο, αποφάσισαν να τον απομακρύνουν από το θρόνο και την Ελλάδα, να τον διαδεχθεί δε οδευτερότοκος γιος του Αλέξανδρος, παραμερίζοντας τον πρωτότοκο Γεώργιο. Στις 29 Μαΐου 1917 οΚωνσταντίνος αναχώρησε από την Ελλάδα και λίγες μέρες μετά ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση,συγκλήθηκε δε η Βουλή, η οποία είχε προκύψει από τις εκλογές της 31 Μαΐου 1915 (θεωρούμενες οι επόμενεςβουλές ως αντισυνταγματικές και η οποία ονομάστηκε Βουλή των Λαζάρων λόγω της ανάστασής της μετά απότόσο καιρό). Στις 11/24 Νοεμβρίου 1916 η ολοκληρωμένη Προσωρινή Κυβέρνηση κήρυξε τον πόλεμο στιςΚεντρικές Δυνάμεις.Όταν η Γερμανία υπέγραψε ανακωχή, συνήλθε στο Παρίσι η Συνδιάσκεψη της Ειρήνης, όπου ο Βενιζέλοςπαρέστη ως αντιπρόσωπος της Ελλάδας και προέβαλε τις αξιώσεις της χώρας μας, οι οποίες έγιναν στοσύνολό τους δεκτές με τις συνθήκες του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919) και των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). Ωςαποτέλεσμα αυτών των συνθηκών η Ελλάδα προσάρτησε (προσωρινά) την Ανατολική Θράκη και την ευρύτερηπεριοχή της Σμύρνης στην εκείθεν του Αιγαίου πλευρά. Όντας στη Γαλλία εκίνο τον καιρό, ο Βενιζέλοςεξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Ενώ όμως επρόκειτο να γυρίσει στην Ελλάδα, έγινε δολοφονικήαπόπειρα εναντίον του στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών (από εκεί έπαιρνε κάποιος το τρένο για την πόληΛυών), στο Παρίσι, από δύο απότακτους Έλληνες αξιωματικούς, κατά την οποία τραυματίστηκε από πυράπεριστρόφου. Αφού θεραπεύτηκε από τα τραύματά του, γύρισε το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς στην Αθήνα.Ο θάνατος του άτυχου βασιλιά Αλέξανδρου είχε ως συνέπεια ν' ανακηρύξει αντιβασιλέα η Βουλή τον ναύαρχοΠαύλο Κουντουριώτη. Την 1 Νοεμβρίου 1920 έγιναν βουλευτικές εκλογές. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων έλαβε50,31% του συνόλου των ψήφων αλλά νικήθηκε από την ενωμένη αντιπολίτευση που είχε λάβει το 49,36%λόγω του εκλογικού νόμου, που οδήγησε τις περισσότερες έδρες στην αντιβενιζελική παράταξη. Είναι φανερόπόσο διχασμένος ήταν τότε ο λαός.Ο Βενιζέλος παρά το μεγάλο ποσοστό του κόμματός του, δεν εξελέγη καν βουλευτής. Τη μεθεπομένησχημάτισε κυβέρνηση ο Δημήτριος Ράλλης, παραιτήθηκε ο Κουντουριώτης κι έγινε αντιβασίλισσα ηβασιλομήτωρ Όλγα μέχρι να γίνει δημοψήφισμα, το οποίο θα επανέφερε τον εξόριστο Κωνσταντίνο. Στις 4Νοεμβρίου ο Βενιζέλος αναχώρησε για το Παρίσι, δηλώνοντας ότι αποσύρεται από την ενεργό πολιτική καισκοπεύει να ιδιωτεύσει αλλά αν η χώρα ζητήσει τις υπηρεσίες του στο εξωτερικό, θα είναι στη διάθεσή της.Σύντομα και μετά το δημοψήφισμα της επιστροφής του, την ουσιαστική εξουσία ανέλαβε ο βασιλιάςΚωνσταντίνος, ο οποίος ετέθη επικεφαλής του στρατού και οδήγησε, λόγω της πολιτικής του αδεξιότητας,συνεπικουρούμενος από στελέχη της αντιβενιζελικής παράταξης, τη χώρα στη μικρασιατική καταστροφή.

Παραίτηση

Εξώφυλλο της εφημερίδας «Εμπρός» αναγγέλλει την υπογραφή της Συνθήκης τηςΛωζάννης

Μετά την ΜικρασιατικήΚαταστροφή και την επανάστασητου 1922, ο Βενιζέλος δέχθηκε ναεκπροσωπήσει την Ελλάδα στηδιάσκεψη της Λωζάννης όπου στις24 Ιουλίου 1923 υπέγραψε τησυνθήκη ειρήνης με την Τουρκία.Στις 16 Δεκεμβρίου 1923 έγινανεκλογές για συντακτική συνέλευση από τις οποίες απέσχε η αντιπολίτευση. Ο Βενιζέλος εκλέχθηκε βουλευτήςστην Αθήνα και σε άλλες περιοχές (το επέτρεπε το εκλογικό σύστημα) κι επέστρεψε στην Ελλάδα, έγινε δεπρόεδρος της Βουλής με την ψήφο όλων των βουλευτών. Διαφώνησε όμως με την πολιτική παράταξη που είχε

ταχθεί στο πολιτειακό υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας (την επομένη των εκλογών απομακρύνθηκε προσωρινά ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄), παραιτήθηκε από την προεδρία της Βουλής και σχημάτισε κυβέρνηση

Ελευθέριος Βενιζέλος 14

στις 11 Ιανουαρίου 1924 (Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1924) θέλοντας να συμβιβάσει τα πράγματα.Όμως, η ανάμειξη ξένων στοιχείων στην πολιτική και ένα πρόβλημα στην υγεία του τον υποχρέωσαν ναπαραιτηθεί στις 4 Φεβρουαρίου, να υποδείξει ως διάδοχό του τον Γεώργιο Καφαντάρη και να φύγει και πάλιστο Παρίσι.Δεν άκουσε τους οπαδούς του που του ζητούσαν να επανέλθει και να αναλάβει και πάλι την ηγεσία τουΚόμματος των Φιλελευθέρων. Στο Παρίσι επιδόθηκε στη μετάφραση των "Ιστοριών" του Θουκυδίδη. Ημετάφραση αυτή είναι ένα μνημειώδες έργο και αποτελεί λαμπρή συνεισφορά στο εγχείρημα της μεταφοράςτων κειμένων της αρχαιότητας στα νέα ελληνικά.

Νέα άνοδοςΑφού ανέτρεψε τη δικτατορία του Πάγκαλου ο Γεώργιος Κονδύλης στις 22 Αυγούστου 1926, ορκίστηκεΠρωθυπουργός και έκανε εκλογές, στις οποίες δεν συμμετείχε ο ίδιος, ουτε ο Βενιζέλος που δεν θέλησε ναείναι υποψήφιος. Βοήθησε όμως να σχηματιστεί οικουμενική κυβέρνηση από τον Αλέξανδρο Ζαϊμη με στόχοτην γεφύρωση των πολιτικών διαφορών και την εθνική συμφιλίωση. Η κυβέρνηση αυτή παραιτήθηκε καισχηματίστηκε νέα στην οποία δεν συμμετείχε το Λαϊκό Κόμμα. Ο Βενιζέλος γύρισε τότε στην Ελλάδα,διαφώνησε ωστόσο με την κυβέρνηση επί της ασκουμένης οικονομικής πολιτικής. Η διαφωνία του οδήγησεστη διάσπαση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, του οποίου ανέλαβε την ηγεσία. Στις 5 Ιουλίου 1928παραιτήθηκε η κυβέρνηση Ζαϊμη. Ο Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός και προκήρυξε εκλογές για τις 19Αυγούστου 1928. Τις κέρδισε το Κόμμα των Φιλελευθέρων που πήρε τις 228 από 250 έδρες της Βουλής. ΟΒενιζέλος κυβέρνησε μέχρι το 1932.

Εξωτερική πολιτική 1928-32

Κύριος στόχος του Βενιζέλου την περίοδο αυτή υπήρξε να αποφύγει την εξάρτηση της Ελλάδας από μία μόνομεγάλη δύναμη. Προσπάθησε λοιπόν, να δημιουργήσει φιλικές σχέσεις τόσο με τις γειτονικές χώρες όσο και μεαυτές που κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο. Έτσι, η πρώτη διπλωματική κίνηση του Βενιζέλου ήταν η υπογραφήσυμφώνου φιλίας, συνδιαλλαγής και δικαστικού διακανονισμού με την Ιταλία στις 23 Σεπτεμβρίου 1928.

Βαλκάνια

Εν συνεχεία, ο Βενιζέλος στράφηκε στη Γιουγκοσλαβία, η οποία από καιρό είχε διεκδικήσεις για μία«ελεύθερη ζώνη» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ο Βενιζέλος αποδέχτηκε ορισμένες από τις γιουγκοσλαβικέςαπαιτήσεις και αφού απομακρύνθηκε αυτό το εμπόδιο, στις 17 Μαρτίου 1929 υπογράφτηκε τοελληνογιουγκοσλαβικό πρωτόκολλο στη Γενεύη.Με τη Βουλγαρία η κατάσταση ήταν πιο περίπλοκη: οι Βούλγαροι απέρριψαν την προσφορά του Βενιζέλου γιαδημιουργία «ελεύθερου λιμανιού» στη Θεσσαλονίκη ή την Αλεξανδρούπολη, καθώς διατηρούσαν αλυτρωτικέςβλέψεις για τις περιοχές αυτές. Έτσι, ο Βενιζέλος περιορίστηκε στην επανάληψη πλήρων διπλωματικώνσχέσεων με τη γείτονα χώρα.

Ελευθέριος Βενιζέλος 15

Ελληνοτουρκική προσέγγιση

Ο Βενιζέλος με τον Ατατούρκ στην Άγκυρα τονΟκτώβριο του 1930

Η πιο πολυσυζητημένη όμως, πράξη του Βενιζέλου ήταν ηυπογραφή της ελληνοτουρκικής σύμβασης στην Άγκυρα, στις 10Ιουνίου 1930. Με αυτή τη συμφωνία έκλεισαν οι περισσότερεςεκκρεμότητες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Ελλάδασυμφώνησε να πληρώσει 425.000 λίρες Αγγλίας ως αποζημίωσηγια τους Τούρκους που έφυγαν από τη χώρα και σε αντάλλαγμα ηΤουρκία δεχόταν να αναγνωρίσει τους Έλληνες τηςΚωνσταντινούπολης ως μόνιμους κατοίκους. Εν συνεχεία, στις 30Οκτωβρίου υπογράφτηκε στην Άγκυρα το σύμφωνοελληνοτουρκικής φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας. Ηδιπλωματική αυτή προσέγγιση άλλαξε άρδην το κλίμα στις δύοχώρες με αποτέλεσμα τόσο ο Βενιζέλος στην Άγκυρα όσο ο Ισμέτ

Ινονού στην Αθήνα να τύχουν θερμής υποδοχής από τους κατοίκους.

Επικρίσεις

Όμως, οι διπλωματικές αυτές κινήσεις του Βενιζέλου συνάντησαν σημαντική αντίδραση, καθώς έβαλε σεδεύτερη μοίρα τις εθνικές βλέψεις της χώρας. Η Ιταλία είχε ακόμα στην κατοχή της τα Δωδεκάνησα και οΒενιζέλος συνειδητά απέφυγε να ανακινήσει αυτό το ζήτημα για να μη διαταράξει τις σχέσεις των δύο χωρών.Εν όψει μάλιστα της σύναψης του συμφώνου της ελληνοϊταλικής φιλίας στις 23.9.1928, δήλωσε στον Τύπο:"Δεν δύναται και δεν πρέπει η Δωδεκάνησος να εμποδίση την ανάπτυξιν και εμπέδωσιν των σχέσεων φιλίαςκαι εμπιστοσύνης μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας". Παράλληλα, αποθάρρυνε τις πρωτοβουλίες των Κυπρίων γιαΈνωση θεωρώντας ότι δεν ήταν κατάλληλες οι περιστάσεις[43]. Όμως αναμφίβολα, το ζήτημα που ακόμα καισήμερα προκαλεί τις περισσότερες συζητήσεις είναι η ελληνοτουρκική προσέγγιση, γιατί με αυτή την κίνηση οΒενιζέλος έθεσε οριστικά τέρμα στις ελπίδες των μικρασιατών να επιστρέψουν στις εστίες τους. Αυτό οδήγησεστην εκλογική τους αποξένωση με αποτέλεσμα αρκετοί μικρασιάτες να στραφούν στο Λαϊκό Κόμμα στιςεπόμενες εκλογές.[44]

Πραξικόπημα και εξορίαΣτις 16 Ιανουαρίου 1933 η κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη ανετράπηκε και, για τελευταία φορά, πρωθυπουργόςέγινε ο Βενιζέλος. Στις εκλογές της 5 Μαρτίου όμως τα αντίπαλα κόμματα πλειοψήφισαν. Τότε ο στρατηγόςΝικόλαος Πλαστήρας ηγήθηκε πραξικοπήματος υπέρ του Βενιζέλου. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας όμωςονόμασε πρώτα πρωθυπουργό τον στρατηγό Οθωναίο ώστε να καταστείλει το πραξικόπημα, και αμέσως μετάέκανε πρωθυπουργό τον Τσαλδάρη. Στις αρχές Μαΐου ο Ιωάννης Μεταξάς κατέθεσε στην Βουλή πρότασηδίωξης του Βενιζέλου. Στις αρχές Ιουνίου αντιβενιζελικοί αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Βενιζέλο στηνλεωφόρο Κηφισίας και ακολούθησαν και διώξεις φιλοβενιζελικών αξιωματικών. Κατά την απόπειραδολοφονίας εναντίον του τραυματίστηκε η γυναίκα του Έλενα Βενιζέλου, η οποία επέβαινε επίσης στοαυτοκίνητο, και σκοτώθηκαν μέλη της προσωπικής του ασφάλειας.Το 1935 ενθάρρυνε στρατιωτικό κίνημα που εκδηλώθηκε την 1 Μαρτίου από βενιζελικούς αξιωματικούς. Τοκίνημα όμως δεν είχε αρχηγό και αναγκάστηκε να το αναλάβει ο ίδιος. Αυτό είχε σαν αποτελέσματα τηναποχώρηση του Γεωργίου Παπανδρέου από το Κόμμα Φιλελευθέρων, την έκδοση νόμων δίωξης τωνφιλοβενιζελικών και περιορισμού άρθρων του Συντάγματος, και βέβαια την ερήμην καταδίκη σε θάνατο τουΒενιζέλου και του Πλαστήρα. Από την κατάσταση αυτή επωφελήθηκαν ο Μεταξάς και ο Κονδύλης θέτονταςξανά το καθεστωτικό ζήτημα και οδηγώντας στην κατάλυση της Δημοκρατίας και επάνοδο της Μοναρχίας.Ο Βενιζέλος μετά από μια δήλωση αποχώρησης από την πολιτική ζωή κατέφυγε στο Παρίσι, όπου πέθανε το1936. Το σώμα του μεταφέρθηκε και θάφτηκε στο Ακρωτήρι της Κρήτης παρουσία του Διαδόχου Παύλου.

Ελευθέριος Βενιζέλος 16

Προσωπική ζωή & ΠληροφορίεςΉταν παντρεμένος (1890 - 1894) με την Μαρία Ελευθερίου Κατελούζου και είχε αποκτήσει δύο παιδιά: τονΚυριάκο Βενιζέλο και τον Σοφοκλή Βενιζέλο, βουλευτή, υπουργό και πρωθυπουργό της Ελλάδας. Εγγονός τουείναι ο Νικήτας Βενιζέλος. Μετά τον θάνατο της συζύγου του, παντρεύτηκε το 1921 την Έλενα Σκυλίτση.Κατα τη διάρκεια της ζωής του ο Ελευθέριος Βενιζέλος διέμενε μεταξύ Χανίων, Αθήνας και εξωτερικού,ιδιαίτερα στο Παρίσι. Στα Χανιά έμενε στην οικογενειακή οικία της Χαλέπας από το 1880 έως το 1910 καικατά διαστήματα από το 1927 μέχρι το 1935 ενώ στην Αθήνα κατοικούσε μεταξύ άλλων στην οικίαΖωγράφου[45] επί των οδών Λυκαβηττού και Πανεπιστημίου καθώς και σε Μέγαρο επί της λεωφόρουΒασιλίσσης Σοφίας που ανήκε στην δεύτερη γυναίκα του, Έλενα Σκυλίτση.

Το πορθμείο Ελ. Βενιζέλος

Στην ηλικία των είκοσι επτά ετών έχονταςκαταφύγει στην Αθήνα από τις διώξεις τωνΤούρκων ξεκίνησε να γράφει για την "ΚρητικήΕπανάσταση του 1889", έργο 146 σελίδων που έμεινεόμως ημιτελές.[46]Ήταν ο πρώτος που μετέφρασετην Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου τουΘουκυδίδη στην Νέα Ελληνική γλώσσα. Λέγεται δε,ότι λίγο πριν πεθάνει η τελευταία του λέξη ήταν"Ζήτω ο βασιλιάς".

Το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου έχει δοθεί σεπολλούς δρόμους και πλατείες σε όλες σχεδόν τιςπόλεις της Ελλάδας. Ο σταθμός Ταύρου τουηλεκτρικού σιδηροδρόμου της Αθήνας φέρει τοόνομα του («Ελευθέριος Βενιζέλος - Ταύρος»). Τονέο αεροδρόμιο της Αθήνας στα Σπάτα ονομάστηκε προς τιμήν του Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «ΕλευθέριοςΒενιζέλος». Επίσης ο Ελευθέριος Βενιζέλος απεικονίζεται στο ελληνικό κέρμα του 0,50 €. Προς τιμή του ηναυτιλιακή εταιρία ΑΝΕΚ lines έδωσε το όνομά του σ΄ ένα από τα πορθμεία της.

Είχε εκλεγεί μέλος[6] της Γαλλικής Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών (1919). Υποστηρίζεται[47] ότιυπήρξε τέκτονας της Στοάς Αθηνών από το 1898.

Σημειώσειςi. ^  Οι γονείς του είχαν αποκτήσει[48] εκτός από τον ίδιο: τον Αγαθοκλή (1861 - 1896), που ήταν σωματικά και πνευματικάανάπηρος, την Κατίγκω (1858 - 1936), σύζυγο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, την Ευανθία (1870 - 1942), σύζυγοΒασιλείου Σαριδάκη, την Μαριγώ (1846 - 1906), σύζυγο του εμπόρου Γεωργίου Γιαννουδάκη και την Ελένη (1852 - 1910),σύζυγο του λογιστή Ανδρέα Νοστράκη.

ii. ^  Ο Κυριάκος Βενιζέλος (1816 - 1883) ήταν γεννημένος στις Μουρνιές Χανίων. Σχετικά με την καταγωγή τηςοικογένειας Βενιζέλου υπάρχει διχογνωμία. Συγκεκριμένα επικρατεί η άποψη[49] ότι πρόγονος του Ελευθερίου Βενιζέλουήταν ο Μπενιζέλος Κρεββατάς, γόνος ηγεμονικής οικογένειας του Μυστρά, ο οποίος για να γλιτώσει τις σφαγές τωνΤούρκων λόγω της συμμετοχής της οικογένειάς του στα Ορλωφικά (1770) κατέφυγε στα Κύθηρα και απο εκεί, αφούπαντρεύτηκε, στα Χανιά. Από το όνομα αυτού προήλθε και το επώνυμο "Βενιζέλος". Η συγκεκριμένη άποψηαμφισβητείται[50] [51][52] από αρκετούς ιστορικούς που υποστηρίζουν[51] ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ των οικογενειώνΒενιζέλου και Κρεββατά. Να σημειωθεί ότι το 1912 ο Κωνσταντίνος Κρεββατάς, πολιτευτής και νομάρχης Μεσσηνίας,αμφισβήτησε[53] την θεωρία περί συγγένειας της οικογένειάς του με αυτή του Βενιζέλου. Δεν αποκλείεται όμως ο παππούςτου Ελευθερίου Βενιζέλου να ήταν ο Χατζη-Πέτρος Μπενιζέλος, έμπορος στα Κύθηρα που δεν είχε καμία σχέση με τηνοικογένεια Κρεββατά.[51]

Ελευθέριος Βενιζέλος 17

iii. ^  Το όνομα του τελευταίου είχε συζητηθεί αρκετές φορές στις συνεδριάσεις του Στρατιωτικού Συνδέσμου χωρίς όμωςνα είναι εξακριβωμένο ποιος τον πρότεινε. Στο πρωτόκολλο που είχε υπογραφεί μεταξύ των πρώτων μελών του Συνδέσμουαναφέροταν[54][55] σε συγκεκριμένο άρθρο ότι μόλις επικρατούσε ο Σύνδεσμος θα ανέθετε στον Βενιζέλο τηνπρωθυπουργία. Οι Βεντήρης και Ασπρέας υποστηρίζουν[56] ότι προτάθηκε από τον Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη, γεγονόςπου αμφισβητεί[56] ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος αναφέρει πως ο Ζυμβρακάκης ήταν αντίθετος με την πρόσκλησηΒενιζέλου. Επίσης υποστηρίζεται[31] ότι προτάθηκε από τον λοχαγό Κωνσταντίνο Σάρρο. Κατά τον Γεώργιο Φιλάρετο οΒενιζέλος προωθήθηκε[57] στην ελληνική πολιτική σκηνή κατόπιν συνεργασίας του Άγγλου πρέσβη στην Αθήνα Έλλιοτκαι του Άγγλου προξένου στα Χανιά.

iv. ^  Σύμφωνα με αυτή δεν τήρησε[36] το άρθρο 107 του Συντάγματος του 1864, το οποίο ζητούσε[36] η πράξη περιαναθεωρήσεως του Συντάγματος να ψηφιστεί σε δύο συνεχείς βουλευτικές περιόδους και όχι σε δύο συνεδριάσεις τηςΒουλής. Επίσης αν και είχαν καθοριστεί οι διατάξεις που έπρεπε να αναθεωρηθούν, συμπεριελήφθησαν όλες οι διατάξειςτου Συντάγματος του 1864 εκτός των θεμελιωδών, ενώ παραβιάστηκε[30] και η αρμοδιότητα της Βουλής, ως προς τηναρμοδιότητας της τελευταίας να έχει την πρωτοβουλία των τροποποιήσεων, καθώς συστήθηκε ειδική επιτροπή, στιςσυνεδριάσεις της οποίας συμμετείχε[30] ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄.

Παραπομπές[1] http:/ / www. venizelos-foundation. gr/[2] Μακράκη Λίλη, Ελευθέριος Βενιζέλος, 1864 - 1910, εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1992, σελ.168[3][3] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.143 - 144[4][4] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.195[5][5] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.234[6][6] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.233[7] Gibbons Adams Herbert, Βενιζέλος, μια βιογραφία (1864 - 1920), εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2004, σελ.44[8][8] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.303[9] Dakin Douglas, Η ενοποίηση της Ελλάδας (1770 - 1923), εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τρεπέζης, Αθήνα 2005, σελ.229[10][10] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.320[11][11] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.342[12][12] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.350[13][13] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.367[14][14] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.370[15][15] Gibbons Adams Herbert, ο.π., σελ.64[16] Βουρνάς Τάσος, Ιστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδας, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2006, τόμος Α΄, σελ.574[17] Διβάνη Λένα, Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας (1830 - 1947), εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000, σελ.407[18][18] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.381 - 183[19][19] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.389[20][20] Dakin Douglas, ο.π., σελ.259[21][21] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.399 - 401[22] Βουρνάς Τάσος, ο.π., τόμος Α΄, σελ.576 - 578[23][23] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.405 - 406[24] Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, Θέρισο: 1901 - 1905, Ε΄ Ιστορικά, ένθετο από την εφημερίδα "Η Ελευθεροτυπία", 5 Οκτωβρίου 2000,

τεύχος 51, σελ.44[25][25] Dakin Douglas, ο.π., σελ.260[26][26] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.440 - 441[27][27] Dakin Douglas, ο.π., σελ.261[28][28] Dakin Douglas, ο.π., σελ.262[29] Διβάνη Λένα, ο.π., σελ.410[30][30] Dakin Douglas, ο.π., σελ.270[31] Χρονόπουλος Γιάννης, "Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος και ο Ελευθέριος Βενιζέλος", άρθρο από το έργο Γουδί (1909), το κίνημα που

άλλαξε την Ελλάδα, εκδόσεις Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σελ.94[32] Τσιχλής Βασίλειος, Το κίνημα του Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2007, σελ.241[33][33] Τσιχλής Βασίλειος, ο.π., σελ.245[34] Χρήστος Θανάσης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Ε΄ Ιστορικά, ένθετο της εφημερίδας "Η Ελευθεροτυπία", 19 Ιουλίου 2001, τεύχος 92, σελ.16

- 19[35] Κυβέρνηση Βενιζέλου 1910 (http:/ / www. ggk. gov. gr/ ?p=867), από την ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Κυβερνήσεως

Ελευθέριος Βενιζέλος 18

[36][36] Αναστασιάδης Χρήστος, ο.π., σελ. 22 - 26[37] Αναστασιάδης Χρήστος, Η Συνταγματική Μεταρρύθμιση, Ε΄ Ιστορικά, ένθετο της εφημερίδας "Η Ελευθεροτυπία", 19 Ιουλίου 2001,

τεύχος 92, σελ. 27 - 31[38][38] Dakin Douglas, ο.π., σελ. 280 - 282[39] Παντελής Αντώνης, Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου, εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2007, σελ. 221[40] Βουρνάς Τάσος, ο.π., τόμος Β΄, σελ. 115 - 117[41][41] Dakin Douglas, ο.π., σελ. 283 - 285[42] Το Βήμα, 16 Ιουλίου 2000, « Τα εθνο-τροφεία (http:/ / www. tovima. gr/ default. asp?pid=2& ct=114& artid=124284)».[43] Ευάγγελος Π. Καραγιάννης, Ο Ελ. Βενιζέλος και η κυπριακή εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931: Η στάση του αθηναϊκού τύπου,

Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεώτερη ιστορία,τ/χ2 (άνοιξη 2006),σελ.79-111[44] L.S.Stavrianos, The Balkans since 1453,Λονδίνο: Hurst&Company, 2000(1958), σσ. 665-6. John S. Koliopoulos, Thanos Veremis, Greece.

The Modern Sequel. From 1821 to the Present, Λονδίνο: Hurst&Company,2004, σσ. 289-90. Άλκης Ρήγος, Η Β΄Ελληνική Δημοκρατία,1924-1935. Κοινωνικές διαστάσεις της πολιτικής σκηνής, Αθήνα: Θεμέλιο,σσ. 310-1 και 348-50.

[45] Φωτογραφία με την οικία Βενιζέλου (http:/ / www. fhw. gr/ chronos/ 13/ gr/ general/ gallery/ domestic_policy/ 012. html), από το ΊδρυμαΜείζωνος Ελληνισμού

[46] Βενιζέλος Ελευθέριος, Η Κρητική Επανάστασις του 1889, επιμέλεια & σχόλια: Ιωάννης Γ. Μανωλικάκης, Αθήναι 1971, σελ.38 - 39[47] Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την Αυτόνομον Κρήτη (1901 - 1906), εκδόσεις ίκαρος,

Αθήνα 2005, σελ.125[48] Μαυριδερός Δημήτρης, Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος (1864 - 1936), Γενεαλογική προσέγγιση της απο αρρενογονία καταγωγής του, Αθήνα

2006, σελ.47 - 48, 55[49] Τωμαδάκης Νικόλαος, Ο Βενιζέλος έφηβος, Αθήνα 1964, σελ.21[50][50] Gibbons Adams Herbert, ο.π., σελ.27[51][51] Μακράκη Λίλη, ο.π., σελ.101[52] Βέης Νικόλαος, Οι Κρεββατάδες του Μυστρά και οι Βενιζέλοι της Κρήτης, εφημερίδα "Ελευθερία", φύλλο 20ής Μαρτίου 1949[53][53] Μαυριδερός Δημήτρης, ο.π., σελ.86 - 87[54] Μελάς Σπύρος, Η επανάσταση του 1909, εκδόσεις Μπιρης, Αθήνα 1972, σελ.189 - 190[55][55] Τσιχλής Βασίλειος, ο.π., σελ.52[56][56] Τσιχλής Βασίλειος, ο.π., σελ.214[57] Βουρνάς Τάσος, ο.π., τόμος Β΄, σελ.31

Εξωτερικοί σύνδεσμοι• Εθνικό Ίδρυμα Μελετών και Ερευνών "Ελευθέριος Βενιζέλος" (http:/ / www. venizelos-foundation. gr/

indexel. jsp)• Ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού με αναφορά στο έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου (http:/ /

www. fhw. gr/ chronos/ 13/ gr/ index. html)• Αφιέρωμα του «Βήματος της Κυριακής» στον Ελευθέριο Βενιζέλο με αφορμή τα 70 χρόνια από το θάνατό

του (http:/ / tovima. dolnet. gr/ front_page. php?fyllo=14717& section=B)• Εκτενές αφιέρωμα της τοπικής εφημερίδας του Ηρακλείου «Πατρίς» στον Ελευθέριο Βενιζέλο (http:/ / www.

patris. gr/ sites/ pdf/ venizelos-low-sec. pdf)• Ίδρυμα Ιστορίας του Ελευθερίου Βενιζέλου (http:/ / www. veniselos. gr/ ) και της αντίστοιχης Εθνικής

Περιόδου.• Ελευθέριος Βενιζέλος (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ main/ page-assetview. aspx?tid=0000072889&

tsz=0& autostart=0) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)• Μνήμες Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Μανώλης Κοθρής θυμάται... (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/

main/ page-assetview. aspx?tid=0000004820& tsz=0& autostart=0) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)• ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1910 ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ-Στοιχεία Βιογραφίας (http:/ / www.

ert-archives. gr/ V3/ public/ main/ page-assetview. aspx?tid=0000027869& tsz=0& autostart=0) (Αρχείοντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

• ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1920 ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ-Στοιχεία Βιογραφίας (http:/ / www.ert-archives. gr/ V3/ public/ main/ page-assetview. aspx?tid=0000027876& tsz=0& autostart=0) (Αρχείοντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ελευθέριος Βενιζέλος 19

http:/ / www. istorikathemata. com/ 2010/ 01/ 1932. html#more (Η χρεοκοπία της οικονομίας της Ελλάδος επίκυβερνήσεως Βενιζέλου το 1932)

Προτεινόμενη βιβλιογραφία• Ευάγγελος Π. Καραγιάννης, Ο Ελ. Βενιζέλος και η κυπριακή εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931: Η στάση του

αθηναϊκού τύπου, Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεώτερη ιστορία,τ/χ2 (άνοιξη 2006),σελ.79-111•• Ελευθέριος Βενιζέλος, "Τα κείμενα", Λέσχη Φιλελευθέρων, Αθήναι 1978• Ελευθέριος Βενιζέλος, Ιδιόγραφον Ημερολόγιον, Έκδοση Ιστορικής Λαογραφικής και Αρχαιολογικής

Εταιρείας Κρήτης, 1979, Χανιά• Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η εποχή του, Έκδοση Εφημερίδας "ΤΑ ΝΕΑ", Αθήνα, 2005• Γεώργιος Ι. Παναγιωτάκης, Ο Βενιζέλος στην επανάσταση και την πολιτική, Εκδ.Τυποκρέτα, 1993, Ηράκλειο

ISBN 960-85196-4-0• Φαίδων Κων. Μπουμπουλίδης, Νεοέλληνες λογοτέχναι για τον Ελευθέριο Βενιζέλο: κείμενα και αναφορές,

Εκδ.Λέσχη Φιλελευθέρων, 1991, Αθήνα• Θάνος Βερέμης, Στρατός και Βενιζελισμός από το 1916 έως το 1935, από το Συμπόσιο για τον Ελευθέριο

Βενιζέλο. Πρακτικά, Αθήνα, Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου και Μουσείο Μπενάκη,1988.

• Θάνος Βερέμης, Ελευθέριος Βενιζέλος : κοινωνία, οικονομία, πολιτική στην εποχή του, Εκδ.Γνώση, 1989,Αθήνα ISBN 960-235-000-8

• Έλενα Βενιζέλου, Στη σκιά του Βενιζέλου, Εκδ.Ωκεανίδα, 2002, Αθήνα ISBN 960-410-269-9• Κώστας Καραμανλής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι εξωτερικές μας σχέσεις, 1928-1932, Εκδ.Ελληνική

Ευρωεκδοτική, 1986, Αθήνα• Δημήτρης Κιτσίκης, Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και Τουρκίας στον 20ο αιώνα - Βιβλιοπωλείον της Εστίας,

Γ' έκδοση 1998, Αθήνα ISBN 960-05-0072-X• Δημήτρης Κιτσίκης, Ιστορία του ελληνοτουρκικού χώρου, 1928-1973, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Β' έκδοση

1995, Αθήνα ISBN 960-05-0654-Χ• Εμμανουήλ Κριαράς, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η δημοτική γλώσσα, Έκδοση Ακαδημίας Αθηνών, 1982,

Αθήνα• Βασίλειος Τσίχλης, Το κίνημα του Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, Εκδ.Πολύτροπον, 2007, Αθήνα ISBN

960-8354-69-2• Σπύρος Τζόκας, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρημα του αστικού εκσυγχρονισμού 1928-1932: η

οικοδόμηση του αστικού κράτους, Εκδ.Θεμέλιο, 2002, Αθήνα ISBN 960-310-286-5• Ανδρέας Α. Γαζής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το ιδιωτικό δίκαιο, Εκδ.Σάκκουλα, 1986, Αθήνα• Νικόλαος Τσίρος, Κράτος, εξουσία, κοινοβουλευτικό σύστημα σε θεσμική και πολιτική κρίση: ο Ελευθέριος

Βενιζέλος και η λειτουργία του πολιτεύματος στην περίοδο 1914-1920, Εκδ.Σάκκουλα, 2000, Αθήνα ISBN960-15-0198-3

• Εύανθη Χατζηβασιλείου, Αριστόβουλος Ι. Μάνεσης, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η ελληνοτουρκική προσέγγισηκαι το πρόβλημα της ασφάλειας στα Βαλκάνια 1928-1931, Εκδοση Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου τουΑίμου, 1999, Θεσσαλονίκη ISBN 960-7387-28-7

• Πηνελόπη Δέλτα, Παύλος Ζάννας, Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος : ημερολόγιο, αναμνήσεις, μαρτυρίες,αλληλογραφία, Εκδ.Ερμής, 1978, Αθήνα

• Παύλος Πετρίδης, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη: η προσωρινή κυβέρνηση, 1916-1917, ΈκδοσηΠολιτιστικού Κέντρου Βορείου Ελλάδος της Εθνικής Τράπεζας, 1994, Θεσσαλονίκη ISBN 960-85171-8-4

• Ελένη Κατσιαδάκη - Γαρδίκα, Ο θάνατος του Ελευθερίου Βενιζέλου στον ελληνικό τύπο, Έκδοση ΕθνικούΙδρύματος Ερευνών Ε.Βενιζέλος, 2004, Αθήνα ISBN 960-86988-5-5

• Δημήτρη Μιχαλόπουλου, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Γιουγκοσλαβικό Ζήτημα, Αθήνα: ΛέσχηΦιλελευθέρων, 1991.

Ελευθέριος Βενιζέλος 20

• Δημήτρη Μιχαλόπουλου, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Βορειοηπειρωτικό Ζήτημα, Αθήνα:ΛέσχηΦιλελευθέρων, 1992.

•• Γ.Θ. Μαυρογορδάτος-Χ.Χατζηιωσήφ, Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός, εκδ.Πανεπιστημιακέςεκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 1992

•• Ανδρέας Νανάκης, μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου,Καστελλίου και Βιάνου, Η Εκκλησία και ο ΕλευθέριοςΒενιζέλος, εκδ.Βάνιας-Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, Θεσσ/ίκη, 2008

Ιστορία της Ελλάδος Εκδόσεις Δομή

Προηγούμενος:Στέφανος Δραγούμης

Πρωθυπουργός της Ελλάδας18 Οκτωβρίου 1910 – 10 Μαρτίου 1915

Επόμενος:Δημήτριος Γούναρης

Προηγούμενος:Δημήτριος Γούναρης

Πρωθυπουργός της Ελλάδας23 Αυγούστου 1915 – 7 Οκτωβρίου 1915

Επόμενος:Αλέξανδρος Ζαΐμης

Προηγούμενος:Αλέξανδρος Ζαΐμης

Πρωθυπουργός της Ελλάδας27 Ιουνίου 1917 – 18 Νοεμβρίου 1920

Επόμενος:Δημήτριος Ράλλης

Προηγούμενος:Στυλιανός Γονατάς

Πρωθυπουργός της Ελλάδας24 Ιανουαρίου 1924 – 19 Φεβρουαρίου 1924

Επόμενος:Γεώργιος Καφαντάρης

Προηγούμενος:Αλέξανδρος Ζαΐμης

Πρωθυπουργός της Ελλάδας4 Ιουλίου 1928 – 26 Μαΐου 1932

Επόμενος:Αλέξανδρος Παπαναστασίου

Προηγούμενος:Αλέξανδρος Παπαναστασίου

Πρωθυπουργός της Ελλάδας5 Ιουνίου 1932 – 3 Νοεμβρίου 1932

Επόμενος:Παναγής Τσαλδάρης

Προηγούμενος:Παναγής Τσαλδάρης

Πρωθυπουργός της Ελλάδας16 Ιανουαρίου 1933 – 6 Μαρτίου 1933

Επόμενος:Αλέξανδρος Οθωναίος

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 21

Πηγές άρθρων και ΣυνεισφέροντεςΕλευθέριος Βενιζέλος  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=3198784  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, A.Cython, Adolapts, Alaniaris, Amalgam, Andrew Dalby, Athanasia47,Atlantia, Avala, Badseed, Clipclap24, CommonsDelinker, D.Michalo, Dada, Dai, Daydreamer, Dimorsitanos, Dionysis, Diu, Dkat, Egmontaz, Ferengi, Filistor1, FocalPoint, Geraki, Greco22,Greece666, Jim Darras, KAKTOS, Kalogeropoulos, Konsnos, Kostisl, LIMNIOS, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Matia.gr, Melancholie, Mik, Newcomer, Niki81, Nikosguard,Patriarca, Peeperman, Sardur, T.thanos, Teles, Templar52, Tommy, Tony Esopi, Traroth, Ttzavaras, Vagrand, Wthered, Αιμε, Αναστάσιος, Γιάννης Κόλλιας, Ιων, Λέων, Μυρμηγκάκι,Νεφελοκοκκυγιανή, ΣΠΥΡΙΔΩΝ Θ.Μ. ΠΑΤΣΙΝΑΚΙΔΗΣ, Ωριγένης, Мико, 178 ανώνυμες επεξεργασίες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και ΣυνεισφέροντεςΑρχείο:Ελευθέριος Βενιζέλος.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ελευθέριος_Βενιζέλος.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Photoprint copyrighted byHarris & Ewing (No known restrictions on publication)Αρχείο:Constantine at war.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Constantine_at_war.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: KerofilasΑρχείο:Eleftherios Venizelos, Belgrade bust.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Eleftherios_Venizelos,_Belgrade_bust.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: GoldfingerΑρχείο:Triandria.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Triandria.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Christaras A, Cplakidas, Place Clichy, SantosgaΑρχείο:Empros250723.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Empros250723.JPG  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: CeeKay, KostislΑρχείο:AtaturkAndVenizelos.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:AtaturkAndVenizelos.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Original uploader wasAtilimGunesBaydin at en.wikipediaΑρχείο:Ferry_El_Venizelos.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ferry_El_Venizelos.JPG  Άδεια: Attribution  Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Originaluploader was Templar52 at el.wikipedia

ΆδειαCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/