Constitucionalismo Angolano.pdf

Embed Size (px)

Citation preview

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    1/69

    JOSMELOA

    LEXAND

    RINO

    Pro

    fessor

    da

    Facu

    lda

    de

    de

    Dire

    ito

    da

    Un

    ivers

    ida

    de

    de

    Lis

    boa

    ONOVO

    CONSTITUCIONALIS

    MO

    ANGOLANO

    LISBOA

    2013

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    2/69

    ONO

    VO

    CONSTITUCIONALIS

    MO

    ANGOLANO

    JosMeloAlexandr

    ino

    Professorda

    Faculdade

    de

    Direito

    da

    Univ

    ersidade

    de

    Lisboa

    Lisboa

    -2013

    Ttulo:O

    novoconstitucionalismoangolano

    Autor:JosMeloAlexandrino

    Edio:

    InstitutodeCinciasJurdico-Polticas

    www.icjp.pt

    e-mail:[email protected]

    Novembrode2013

    ISBN:978-989-97834-8-5

    AlamedadaUniversidade

    1649-014Lisboa

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    3/69

    3

    PLANO

    Intro

    duo

    1.Ordemconstitucional,organizaodopoderpolticoesistemajurisdicional

    2.Natureza,estruturaefunodaConstituio:o

    casoangolano

    3.

    O

    poderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpios

    fundamentais

    4.Opapeldostribunaisnaprotecodosdireitos

    fundamentaisdoscidados

    NDICE

    4

    NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    4/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    5/69

    7

    examina

    oenquadramentodadopelaConstituioaopoderlocal(nomeadamentea

    centralidadeconcedidaaoprincpiodemocrticoeao

    princpiodaautonomialocal)e

    terminacomumapontamentosobreaconcretizao

    dessedesgnioconstitucional;

    (iv)abrin

    docomoreconhecimentodequeaJustia

    umadeusadifcildeservir,e

    logoacre

    scentandoqueovalordosdireitosfundamentaissemedepelaefectividadeque

    delaconsigamobter,oltimotextotraaasgrande

    sopesdaConstituionesse

    importantedomnio,perspectivandoentoaspotencialidadeseorelevoqueafigurado

    recurso

    extraordinriodeinconstitucionalidadeest

    destinada

    a

    assumirno

    ordenamentoangolano,enquantomecanismoespecialm

    entedirigidocontraviolaesde

    direitos,liberdadesegarantiasedeoutrosprincpiosco

    nstitucionais.

    JosMeloAlexandrino

    Lisboa,Novembrode2013

    PLANO

    |INCIODOTEXTO|

    NDICE

    8

    PLANO

    |NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    6/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    7/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    8/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    9/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    10/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    11/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    12/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    13/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    14/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    15/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    16/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    17/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    18/69

    33

    M

    enoresecriminal.

    Criadoem

    2008,oTribunalConstitucionaltem

    porassim

    dizerum

    lugar

    separado,querem

    virtudedoseuestatutoedo

    vastoconjuntodefunese

    competn

    ciasdefinidasnaConstituioenalei,quertambmporefeitodoimpactono

    sistemajurisdicionaldorecursoextraordinriodein

    constitucionalidade.Aindaque,

    nestescincoanos,tenhaestadomuitocingidoaque

    stesdecontenciosoeleitorale

    partidos

    polticos,notem

    deixadodeseafirmarcomotribunaldosdireitos

    fundamentais,comojdemonstrouem

    matriade

    liberdadepessoaledehabeas

    corpus,d

    esignadamente136.

    3.3.Asperspectivasdereforma

    Em

    Maiode2013foiapresentado,pelaComissodaReformadaJustiaedo

    Direiton

    omeadaem2012137,umanteprojectodeleisobreaReformadaJustiaedo

    Direito,a

    indaemdiscussopblica,prevendonomeada

    mente:

    Oalargamentodarededetribunaisexisten

    te,passandodosactuais50para

    cercade200tribunais(comacriaodeum

    tribunalemcadamunicpio);

    Asubstituiodostribunaisprovinciaise

    dostribunaismunicipaispelos

    tribunaisdecomarca(decompetnciageral

    ouespecializada);

    AcriaodosTribunaisdaRelao,instituindoparaoefeito5regies

    judiciais;

    Amaioratenoaconcederorganizaointernaeformao.

    Seg

    undoinformaesprestadaspelosresponsv

    eis,estareformadosistemade

    Justiaedomapajudicirioparaimplementargradualmenteat2020138.

    136En

    treoutrasdecisesrelevantes,vejam-se,porltimo,osAcrdosn.os3

    12/2013e316/2013

    (acessveis

    em).

    137PeloDespachoPresidencialn.124/2012,de27deNovembrofoientretantoparcialmente

    reconfiguradaacomposiodessacomisso(peloDespachoPresidencialn.68/2013,de26deAgosto).

    138Cf

    r.NovoMapaJudicirio,inJornaldeAngola,de16

    deMaiode2013(notciaacessvelem

    ).

    PLANO

    |INCIODOTEXTO|

    NDICE

    34

    PLANO

    |INCIODOTEXTO

    |NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    19/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    20/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    21/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    22/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    23/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    24/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    25/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    26/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    27/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    28/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    29/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    30/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    31/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    32/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    33/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    34/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    35/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    36/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    37/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    38/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    39/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    40/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    41/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    42/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    43/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    44/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    45/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    46/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    47/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    48/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    49/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    50/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    51/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    52/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    53/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    54/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    55/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    56/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    57/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    58/69

    113

    dosDireitosdoHomemedosPovos)67,dispemaindaoscidados,enaturalmente

    tambmosestrangeiros,desseimportantenvelsuplementardeproteco.

    Um

    apessoasobajurisdiodoEstadoangolano

    quealegueaviolaodeumdos

    direitosp

    rotegidosnaCartaAfricana(ouemoutrostratadosdedireitoshumanos),pode,

    umavez

    esgotadososrecursosinternos,apresentarumaqueixaaoTribunalAfricano

    dosDireitosdoHomemedosPovos,casooEstado

    angolanotenhaexpressamente

    admitido

    apossibilidadedaqueixaindividual68.Nahiptesedeessadeclaraonoter

    sidofeita,ointeressadopodersempreapresentar

    umacomunicaoComisso

    Africana

    deDireitosdoHomemedosPovos,combase

    nareferidaviolao69.

    Estainteracoecooperaoestratgicaentr

    eosmecanismosinternoseos

    mecanism

    osexternosdeproteco,segundomeparec

    e,verdadeiramentequeridatanto

    peloDire

    itointernacionalcomopelanovaConstituio

    daRepblicadeAngola.

    Esp

    era-seagoraqueessavontadededireitosfundamentaisededireitoshumanos

    tambmsejaqueridaeamparadanaprtica70pelosjuristasangolanosepelostribunais

    angolanos.Narealidade,issoquehojeaquicele

    bramos,no2.Aniversriodo

    Tribunal

    ConstitucionaldeAngola.

    67 Cri

    adopeloProtocoloCartaAfricanadeDireitosdoHo

    memedosPovosde1998,entradoem

    vigorem24deJaneirode2004.

    68 Artigos5.,n.3,e36.,n.4,doProtocoloCartaAfricanadeDireitosdoHomemedosPovos

    de1998.

    69 Porltimo,sobreosmecanismosdeprotecoaestenvel

    ,MarcolinoMoco,DireitosHumanose

    seusMecan

    ismosdeProtecoAsparticularidadesdosistemaa

    fricano,Coimbra,2010,pp.215ss.

    70 OnofredosSantos,Algunsdesafios,p.1

    4.

    PLANO

    |INCIODOTEXTO|

    NDICE

    114

    PLANO

    |NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    59/69

    115

    NOTASOBREAORIGEMDOST

    EXTOS

    EAGRADECIMENTOS

    1.O

    rdemconstitucional,organizaodopoderpolticoesistemajurisdicional,indito.

    2.N

    atureza,estruturaefunodaConstituio:ocasoangolano,destinadoepublicado

    originalmentenaobracoordenadapelosProfessoresDoutores

    MarceloRebelodeSousa,Faustode

    Quadros,PauloOteroeEduardoVera-CruzPinto,EstudosdehomenagemaoProf.DoutorJorge

    Miranda,v

    ol.IIDireitoConstitucionaleJustiaConstitucional,Lisboa,2012,pp.317-340.

    3.O

    poderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpiosfundamentais,publicado

    originalmentenaRevistadaFaculdadedeDireitodaUniversidadedeLisboa,vol.51.(2010),pp.61-92

    [tambmpublicadoemJosMeloAlexandrino,ElementosdeDir

    eitoPblicoLusfono,Coimbra,2011,

    pp.279-318].

    4.O

    papeldostribunaisnaprotecodosdireitosfundamentaisdoscidados,publicado

    originalmenteem

    ODireito,ano142.(2010),V,pp.865-883[tambm

    publicadoemJosMelo

    Alexandrin

    o,ODiscursodosDireitos,Coimbra,2011,pp.357-37

    8].

    Aos

    coordenadoresdaobradehomenagemaoProfessorDoutorJorgeMiranda,bemcomo

    direcodaRevistadaFaculdadedeDireitodaUniversidaded

    eLisboaedarevistaODireitodeixo

    expressoo

    meuagradecimento.

    UmapalavradeagradecimentoaindadevidaaoInstitutodeCooperaoJurdicadaFaculdadede

    Direitoda

    UniversidadedeLisboa,pelaextraordinriaoportun

    idadequemeproporcionouaolongo

    destesano

    sdecontactartoestreitamentecom

    asUniversidadeseinstituiespblicasangolanas;

    estendoain

    daumapalavradereconhecimentoFaculdadedeDireitodaUniversidadeAgostinhoNeto,

    bemcomo

    aoInstitutodeCinciasJurdico-PolticasdaFaculdade

    deDireitodaUniversidadedeLisboa.

    PLANO

    |INCIODOTEXTO|

    NDICE

    116

    PLANO

    |NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    60/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    61/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    62/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    63/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    64/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    65/69

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    66/69

    129

    Vicen

    te,DrioMoura,DireitoComparadoIntroduoepa

    rtegeral,Coimbra,2008.

    Vicen

    te,DrioMoura,OLugardosSistemasJurdicosLusfonosentreasFamliasJurdicas,

    separatado

    sEstudosemhomenagemaoProf.DoutorMartimde

    Albuquerque,Coimbra,2010,pp.401-

    429.

    Vidal,Nuno/Andrade,JustinoPintode(eds.),Sociedad

    eCivilemAngolaEnquadramento

    regionaleinternacional,2.ed.,Luanda&Lisboa,2009.

    Vidal,Nuno,Poltica,sectoressociaisesociedadecivilem

    Angola,inNunoVidal/JustinoPinto

    deAndrade,SociedadeCivilemAngolaEnquadramentoregiona

    leinternacionalpp.11-40;

    Vorl

    nder,Hans(org.),IntegrationdurchVerfassung,Wiesb

    aden,2002.

    Webb

    a,Mihaela,OsPoderesdoPresidentedaRepblica

    noSistemaJurdico-constitucionale

    PolticoAn

    golano,dissertao[indita],Coimbra,2009.

    PLANO

    |INCIODOTEXTO|

    NDICE

    130

    PLANO

    |NDICE

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    67/69

    131

    NDICE

    Plano

    3

    Introd

    uo

    4

    1.O

    rdemconstitucional,organizaodopoderpoltico

    esistemajurisdicional.9

    Introduo

    1.A

    ordemconstitucionalangolana

    1.1.Constituioerealidadeconstitucional

    1.2.CaractersticasgeraisdaConstituiodaRepblicadeAngola

    1.3.Aidentidadeconstitucional

    1.4.NcleosfundamentaisdaConstituio

    2.A

    organizaodopoderpoltico

    2.1.Primeirasobservaes

    2.2.Osistemadegoverno

    2.3.Idem:osrgosauxiliareseconsultivosdoPresid

    entedaRepblica

    2.4.Distribuioeexercciodopoderlegislativo

    2.5.AadministraolocaldoEstado

    2.6.Opoderlocal

    3.O

    sistemajurisdicional

    3.1.OsistemajurisdicionalsegundoaConstituio

    3.2.Osistemajurisdicionalexistente

    3.3.Asperspectivasdereforma.

    132

    2.Natureza,estr

    uturaefunodaConstituio:ocasoangolano

    3

    5

    Introduo

    1.AnaturezadaConstituio

    1.1.Umaex

    plicaosobreaConstituiodaRepblicadeAngola(

    CRA)

    1.2.TraoscaracterizadoresdaCRA

    1.3.Pressup

    ostosdarealizaodaConstituio

    2.AestruturadaConstituio

    2.1.AarquitecturadaCRA

    2.1.1.O

    princpiodoEstadodeDireito.

    2.1.2.O

    princpiodemocrtico.

    2.1.3.Idem:ascondiesdademocracia.

    2.2.Aespec

    ificidadedaConstituiocomonorma

    3.AfunodaCo

    nstituio

    3.1.Asfun

    esgeraisdaConstituio

    3.2.Asfun

    esparticularesdaConstituio:ocasodaCRA

    Eplogo

    3.Opoderlocal

    naConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpiosfundamentais5

    9

    I.Introduo

    1.Contexto

    econceitosoperativos

    1.1.Pontodepartida

    1.2.Aex

    traordinriasituaoangolananoquadrodoDireitocomparado

    1.3.Conceitosdepoderlocaledeautarquialocal

    1.4.NaturezajurdicadosmunicpiosedascomunasexistentesemAngola

    II.OpoderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola

    2.RegulaoeenquadramentodopoderlocalnaCRA

    2.1.Asg

    randesopesdolegisladorconstituinte

    2.2.Am

    ultiplicidadederefernciasconstitucionais

    2.3.OprincpiodoEstadodemocrticodedireito

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    68/69

    133

    3.Acentralidadedoprincpiodemocrtico

    3.1.Aomnipresenadoprincpiodemocrticonaregulaoconstitucionaldopoderlocal

    3.2.Asdiversasfeiesdademocracianombitodopoderlocal

    4.Oprincpiodaautonomialocalcomonormadebasedopoderlocal

    4.1.ArecepohistricanaCRAdaideiadeautonomialocal

    4.2.Conceito,mbito,naturezaefunesdoprincpiodaautonomialocal

    4.3.Regimeegarantiasdoprincpiodaautonomia

    local

    III.

    Aconcretizaododesgnioconstitucional

    5.Ofuturo

    5.1.Sentidodoprincpiodogradualismo(artigo242.daCRA)

    5.2.Aimposioconstitucionaldainstitucionaliza

    oefectivadasautarquiaslocais

    5.3.DescentralizaoterritorialeperfeiodomodelodeEstadoconstitucional

    4.O

    papeldostribunaisnaprotecodosdireitosfunda

    mentaisdoscidados..93

    1.Introduo

    2.Notasobreosentidohistricodopapeldos

    tribunaisnaprotecodosdireitos

    fundamentais

    3.Ostribunaisperanteasnormasdedireitosfundame

    ntais

    3.1.Ostribunaiseaaplicabilidadedirectadasnormasdedireitos,liberdadesegarantias

    3.2.Avinculaodostribunaissnormasdedireitos,liberdadesegarantias

    4.Osmecanismosjurisdicionaisdeprotecodosdireitosfundamentais

    4.1.MecanismosInternos

    4.2.MecanismosInternacionais

    Notasobreaorigemdostextoseagradecimentos

    115

    Biblio

    grafia

    117

    ndice

    .

    .131

    134

  • 5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf

    69/69

    Ostrabalhosreun

    idosneste

    pequeno

    livro,agora

    colocadosao

    disporde

    todos,tiveramn

    a

    suaorigemi

    ntervenesouliesprefe

    ridasemA

    ngolae

    emP

    ortugal(oma

    isrecente),justamenteaolongodestesltimosquatroanos,

    representandoum

    pequenocontributoparaoconhecimentodaConstituio

    eparaoaprofund

    amentodareflexojurdicasobreonovo

    constitucionalismo

    angolano.

    Osprimeirosdestinatriosdesta

    obra

    so

    osmeusaluno

    sde

    mestrado

    []

    todavia,aobrad

    estina-setambma

    todososestudante

    seprofissionaisdo

    Direito

    em

    geral

    e

    igualmente

    aos

    polticos

    e

    dema

    is

    interessados

    na

    observaodasin

    stituiesedastransformaesconstituc

    ionaisqueocorrem

    em

    fricaenouniversodospasesdelnguaportuguesa.