L4o

CONSUETUDINIDELLA

CITTÀ DI CATANIAPUBBLICATE PER CURA

DEL COMM. VIT0 LA MANTIAGRANDE UFFICIALE

PRIMO PRESIDENTE ONORARIO DI CORTE D'APPELLO

Docurìint

H IJ Il li Il II HJIIi 111111 lIti0000005564989

PALERMO

LIBRERIA ALBERTO REBER1896

[QUE )

Pnlerrno -- Tipi A. Gianmtrapani.

--•,- .-

Viene per la prima volta in luce il testo delle Consuetudini (iella cittàdi Catania secondo un manoscritto in pergamena del secolo XIV, compa-rato con le antiche edizioni e i manoscritti finora esistenti in Palermo e inCatania.

È noto che inedite rimanevano quelle Consuetudini sino al 1591, quandoil dotto giureconsulto catanese Nicolò Intriglioli (1562-1G04), autore di pre-gevoli opere di giurisprudenza, le pubblicava in Palermo in un volumettocon questo titolo: Conueiudine.s Caiinense9 ditinctae ci ordinalae indztslria etlabore Nicolai Iitrigiioli eiusdcn& eiuitati V.LD. celeberriìni.—Panormi, apudIo. Anioniu,n de Fancisci, 1591 (1).

Tu Iiiel tempo un altro giureconsulto catanese Cosimo Nepit.a ('l598)aVea compiuto (20 fbbraro 1590) un esteso comento su quelle Consuetudini,che fu stampato in Palermo nel 1594 con questo titolo: Gosmi Nepitae siculicatinensis V. Ittrisconsulti eximii, In Conue1wiine (JlarLsimae Civiktti CatinaeaC lotius t'ere Siciliac regni (Jomiuetaria, una eum Consuetudinibue, privilegioPori, ac Almi Studii eiu8dem civitatis reln'matione nunquam impressis.—Pa-formi, apud Io. Franciscurn Carraram, M. D. XCLIII.

In queste due edizioni delle Consuetudini di Catania si trovano non po-chi errori tipografici.

(1) Di questa edizione si conserva un esemplare nella Biblioteca Comunale diPaleirno, e un altro nella Biblioteca Nazioiiale da me fabto rinvenire, percla EVOTAtS€oria £ipmjra/ico-fcueraria del secole X VI in Sicilia , Palermo 1878 p'g. 261)non ne fece menzione, non essendosi accorto che nell'esemplare doi Smguleria (eii.Panormni, 1591) della Biblioteca Nazionale era aggiunto il volumetto delle oasueu-dùzes Cainenses.

- VI -

Un esteso comento delle Consuetudini aveva iniziato nel secolo scorso ilcatanose Giuseppe Lombardo e Longo; ma giunse appena a iialIIicare unvolume di pag. 316 fino al cap. 21 del testo (1).

Una migliore edizione fu esegain in Catania (1811) daI gii.ueconsuitocatanese Salvatore Zappalà Daniele (2).

Nulla di speciale per le (Joiisuetuxlini di Catania scrisse Rosario Gre-gorio (t1809) nella introduzione allo stadio del (iwUo puUìlico siciliano (1794).

Nel 1862 raccogliendo le Consuetudini delle Città (h Sicilia. edite ed me-di/e, con la indicazione degli articoli delle Leggi Civili (1819), puhblicai i piisimportanti capitoli di diritto civile secondo l'edizione di Nepita, emneudandonealcuni principali errori, ed aggiuusi per comparazione il testo inedito inlingua volgare dei corrispondenti capitoli delle Consuetudini di Castiglioue,delle quali poscia ho pubblicato l'intero testo in Bologna (3).

Nel 1881 quando si era cominciata iii Firenze nell' Archivio Storico I/a.-liane la mia pubblicazione, Notizie e Doemoneìdi su le Consaetudini delle cittàdi Sicilia, che offriva altri testi inediti, il giovane Guglielmo Briinneck coni' aiuto del bibliotecario e niinistro evangelico Ottone llartwig , ri.slanqxwa(HaIle, 1881) sulla edizione di Nepita le Consuetudini di Catania, e incor-reva in alqttaiiti elTori, ancorchò seguisse non poche mie correzioni (4).

(1) Di questo incompleto cemento si conserva un esemplare nella Biblioteca del-FUniversith di Catania. È tiri volume in-fujio , senza frontiipizio ad nota tipografie.

un foglio bianco con questo titolo manoscritto: !npaias teye.s' coni-n otarit& acadeìnmc14s et forensi.s opera et Sabore diyesus foseph Maria Loizbardo

et Longo .siculi Gatanensis.

(2) Urbis £atinae (onsuctndines e.v tabulario iltiai &naus accuratius de-

proe /ìf'ie. vw'iisque adnotaionibus orna time in4ustria ac labore V. I. D. ('ata,ensis

SArXA1ORIS ZAL'm'&L:t D,tNuIE, catinue, 1811 tyjiis R. Unicrsioais , cuìn (mppro-

batinr.—ll volume di pag. I 16 contiene il testo con brevi annotazioni pci la inas-siina parte dei capitoli.

(3) Propugnatore, vo!. XVI I Bolognapag• 3-73.(4) la quel tempo OrmONE IIAIITW(G erudito letterato , tua et.t aneo alla giuri-

sprudenza, non averi più aiuti dalla Sicilia pct'chò era stato gi espulso dalla Societ'S'icitiana per la Storia Patia per deliberazione del 14 aprile 1878, dolla quale fudata notizia nell' drchioiooriro Siciliano (t. 11!, 1878 , pag. 113) , nell ArrhimnoStorico Itaiano (1882 , t. IX, pag. 351), e nell Ap1 te.dice ai ('nni Storici suFonti det Diritto Greco - lionIane e le ilssuie e Leggi dci re di Sicilia , Palermo1887, pag. 126.

- VII -

Un mio lavoro ntrapreso da alquaitti unii su ft' lìitu'lie (ine/,diuidiic Città di Sùiiia fu inteIToo o ritardato sì per il soHecito adempiniento

i miei doveri di ucio, come per gli studi e le pubblicazioni su la storiadella legislazione italiana.

In questo anno potei compiere il lavoro mico per Catania su le anticheedizioni ed eziandio sui manoscritti di Catania, poieliè i miei tigli Francescoe (+iiiseppe nel tempo delle ferie del Tiihuiìale e acli' Archivio di Stato pe-terono recarsi uiell' .Aj'ciiivio Comunale e nella Biblioteca IJnivcrsit3ria diCatania, e fare una diligente ricerca dei manoscritti e una comparazionedei testi.

Per la presente edizione mi sono giovato della copia in pergamenadei secolo XIV conservata nella Biblioteca dell' Università di Catania. È Uflbel volumetto in tredici fogli, alti centimetri 31, e larghi ceuitimetri 23.scritto in chiaro carattere gotico della seconda metà del aeeolo XIV. I foglisono rigati a secco e contengono venticinque linoe per pagina. Vi si trovanopoche correzioni e qualche parola interlineare. Le iniziali di ogni capitolosono in rosso. Ti testo non offre numerazione di capitoli, nè è diviso in i-toli, consuetudini o capitoli. Sono scritte di altro carattere le ultime cinquerighe del fu). 13v.°. nelle quali è contenuta la data dell' approvazioneregia (1345).

Questo importante manoscritto manifestasi differente da quello clic nel1811 servì per 1' edizione di Zappalà Daniele. e che non più esiste, forseperchu fu istritto nell' incendio e saccheggio dell' Archivio Comunale (1849).

In Catania è conservato nell' Archivio Comunale un volume di Privilegiscritto nella fine del 8ecolo XVI, e che contiene (pag. 8-18) il testo delloConsuetudini senza numeri, nè divisione in titoli (1).

In Palermo nella Biblioteca Comunale (Ms. Qq. F. 55, fol. 42 - 5) enella Biblioteca Nazionale (Me. IV. F. 11, fol. 27-46) esistono due mano-scritti della fine del secolo XVI, ma non completi; e da una furono annunziatinella Storia della Legi8lazione di Sieiiia e nell' Archivio Storico Italiano.

È deplorevole che nella città di Catania dopo anni trenta dall' aboli-

(I) Nella Biblioteca Ventimiliana annessa alla Università di Catania , si trovapure (Ma. n.° 113) una copia del secolo XVII che contiene il testo di Consuetudinicon talune annotazioni—Di elenco e descrizione dci manoscritti di vario genere esi-stenti nella Biblioteca dell' Università di Catania si occupa il chiar. bibliotecarioMARIANO FAVA.

- VI_Il

zione delle corporazioni religiose (1R66) non sia stata ancora aperta agli stu-diosi la Biblioteca di S. Nicolò 1' Arena, nella quale esistono numerose per-gamene di quel cenobio e molti manoscritti. che potrebbero riuscire utilialla storia civile e giuridica.

1t11)roduco il testo delle Consuetudini di Catania senza la distiiizionedi titoli e comatettitimi, che non esiste negli antichi manoscritti o neanco iiellaprima edizione di Nicolò Intrigliohi (1ò91), e che forse per comodo dei let-tori del comentario fu introdotta da Nepita e adottata da ZuppalA. Da-niele (1). Ho conservato però l'uso dei dittonghi che non esisteano negliantichi manoscritti, ma furono aggiunti per comodo dei lettori nell' edizioneprincipe e nelle altre posteriori.

Invece di riprodurre nel testo aiquanti errori evidenti del manoscritto,ho creduto più ragionevole offrire il testo corretto facendo nelle varianti lamenzione delle parole differenti sia del manoscritto adoperato sia di altri.

Ho aggiunto in fine il testo di due Capitoli della CittA. di Catania sugli edifizi, approvati dal re Martino (1406), dei quali una parte rimanevamedita.

Le varianti ho notato per ogni capitolo, ma non ho voluto aggiungerel'inutile e strano corredo di numerosi errori tipografici, che non debbonoconfondersi con le varianti.

In margine di questa nuova edizione per comodo dei cultori della storiagiuridica ho indicato il numero dei capitoli del Testo Antico delle Con-suetudini di Messina (T. A.), e di alcuni capitoli di Siracusa e di Noto chevennero in parte adottati in Catania.

Offro notizie più estese per le Consuetudini nella introduzione alleAntiche Con,uetudini delle Città di Sicilia.

Palermo, 15 giugno 1896.

(1) NEuITA e ZÀpp I, DÀNIELE han diviso il testo in titoli, che nei 1. 2. 20.30. 40. 41. 42. 72. 74 ben suddiviso in consuetudini , mentre nel manoscritto taledistinzione non esiste, INTRICU0LI ha suddiviso in paragrafi.

t

L »A -

CONSUETUDINI DI CATANIA

Lunovicus Dei gratia rex Siciìiae. Notum seri voluinus universistain pracsentibus, quarti futuris quod pro parte universitatis Cathinae[nostrorumquej fideliuiu fuerunt praesentatae nuper in Curia nostra Con-suetudines civitatis eiusdeni, distinctae per capitula, continentiae subse-quentis.

i Il testo delle Consuetudini viene pubblicato sul manoscritto in pergamena delsecolo XIV conservato nella Biblioteca Universitaria di Catania.

Indichiamo le varianti coli queste abbrcviazioniALiber Privilegiorum civita/ js aIhinac. Ms. dell'Archivio Comunale di Catania.BRistampa di Consuetudini fatta da BRUNECK (i88x).I =INTRIGLIOLI, Consuc/udjes c'atinenses listiszctae et ordintz/ee, Panormi 591.MMs. della Biblioteca Nazionale di Palermo.N=NEPITA, Consue,,Jj5 clarissiniae civile/is catinae, Panormi 1594.PMs. della Biblio:cca Comunale di Palermo.U=Ms. in pergamena del secolo XIV conservato nella Biblioteca Universitaria

di Catania.Z=ZAPPALÀ, Uris atinae onsuetud ines cx tabulario illini Senatus accuratius de-

prompine, Catinae i8xx. L'antico 1ls. del!' archivio Comunale di Catania,sul quale fu eseguita l'edizione di ZA?PLÀ, fu distrutto nell'incendio del 1849.

i Ludovicus—sequcntis om. IP j a civitatis Catanae Znostrum U nostrorunsM nostrorumque ZN J 4 consuetudines dictae N.

-2-

HAE SUNT CONSUFTUDIN1S cl\'ITATIS c:ArF1lNAl.

Et primo de jure pali et probacione damni dati.sin,%(;UsAI. Quoties ontitigerit damna inferri aliquihus in oliveiis, viridariis,

agris et arcis et eorum fructibus, ve1 rebus aliis hiis similibus per animalia

5 aliquoruni , de quo per testem unum tantum rnaiOrem annis XliiJ, quinon sit de ciusdem rei vel loci custodia, constiterit, et patricio assignata,

et sub custodia ipsius pernoctaverint, quod pro quolibet animali grossocuiuscumque sexus, bobus, somcriis et iumentis, si fuerint usque ad quin-

decini, solvantur patricio per dominum animaliuin pro jure pali grana

io decem pro quolibei. Et si fuerint plura quindecim quotcumque, solva'ìtur

patricio per dominum anirnaliuin tateni septem et grana decem tantum,a solucione juris stallagii pro dictis aniinalibus ipsorutn dominis exemptis

omnino.SIR. I§ r. Iteni pro quolibet animali parvo scilicet ovibus , capris aut

15 porcis utriusque sexus, usque ad summam anhinaliurn CCfltULl) quinqua-ginta, granum unuin solvatur pro quolibet; et si plura fucrint qUotCUiì)que,

solvantur patricio pro cisdern tareni septeni et grana decem.

§ 2. Etem Iro quolibet animali grosso patricio denunciato [dumn1odo

non pernoctaverit] cum pignore ve! sine, dunimodo CoflStet ut supra de20 damno iUato, medietas praedicti iuris iuxta specicin et numerum prae-

dictorum animalium persolvatur ut sopra.

§ 3. Item si patronus animaliLltfl praedictoriirn ve! alter pro eo, cuin

idonea cautione, fideiussione vel pignoribus datis modo et tempore ut

infra in sequenti proxinia consuetudine continetur, paratus fuerit resarcire25 sibi damnum antequam ipsa animalia patricio assigrientur seu denuncien-

tur, non solvat us praedictum pali qui damnum dedit , sed qui inique

i clarissimae civitatis N13 I Catanae Z 2 Et primo cm. Z I dati ve! facti ZA I

3 Quociens UIP I in cm. N 4 agris, in terris ZN et arcis cm. P fructibus ve! si-

milibus vcl rebus aliis I bis siniilihus ZMN de quo dapno P I tantum om. Nquatuo:decim annoruni N 6 Ct non sit 1! 8 aut quocumque 1 aut quocumqUescxu, bovibus, soniariis Z bovibus N et si M si fuerunt E I io Et si fuerunt E Isolvat P quodcumquc solvatur M I ix tarenos P et grani I j 12 ad solutioncm ZA Ijuris cui. N j animalibus ipsis Z ipsorum dapna E I ipsis dominis jI'4 pro aliquoI capris et I I capris ve! ZA aut m. Y x6 granus unus I I quocumque ZA I17 solvatur patritio IN per eiusdem Z pro eiusdcm A tarenos A et grani I I18 dummodo non pernoctaverit AZ I dunimodo non pernoctaverit cm. UINB I i dum-modo quod 1! 20 damno dato ct illato I secundum specicrn et naturam praedictorumM 21 Ut stipra cm. M 22 ve! alius pro eo N I 23 deiussore UN I fideiussione velAIZ I ve! pignori datis prout M datis cm. IN I prout infra Ct N I 24 infra otu. IMproxima cm. I reficerc sibi IN I 25 antcaquam A ipsa om. Z I anima!ia ipsius Mpatrizio consignentur . N 1 26 non so!vant Il qui damnum dedit otn. I.

-3-

denunciavit ve! assignavit patricio animalia supradicta, quia ex quo emen-dam suatn extitit per caucionem idoneam consecutus, aniinose agit contraproximuni suum ad poenam. Et si in vineis , viridariis , olivetis , murisve! fossatis clausis dicta auimalia damnuzu dederint, jus praedictuzn sol-vatur patricio dup!icatum. Animai vero grossum intelligatur post com- ;

pktum annum. Appeilacione , nullitate , supplicacione et querela ipS1USprocessus ve! reprobatione ipsius testis vei dicti aliquatenus non admissis.

§ . Quod si agris vel areis damnum datum sit, emenda iat habita silt. 2consideratione rei et ternporis, in ea specie in qua fuit satum ve! arca,in quo damnurn datum est, et solvatur emenda tempore recollecionis io

victualium.§ . Animalia patricio assignata ratione danmi ut supra, non resti- SIR. 2

tuantur nisi fuerit fideiussio praestita de damno emendando, qua fideius-m.

sione data patricius eligat arhitros ad extimationem ipsius damni , decommuni partium volumate, ve! ex se, altero recusaute, securidum quorum 15arbitrot'um quodcumque iudicium , dictus fideiussor ad damui cogaturernendam.

§ 6. Et si vineis , viridariis , olivctis ve! Iiortis et eorum fructibus sia. 2

aut hortis olerum , ferraginibus et bus similibus damnuni datum erit,'

emenda fiat in pecunia numerata, et statim, modo quo supra ftcta exti- 20niatione, soivatur, appeliacione et nuilitate ve! aliqua quacrela super hoca!iquatenus non auditis.

§ '-j. Si vero pracdictae vineac, viridaria, oliveta et alia loca clausa NOTOfuerint muris ve! fossatis, et animalia iniraverint loca pracdicta, quantum - 37 'cutuque damnum non inferant, nihilominus jus pali solvatur patricio, et 25tantuindem domino ve! patrono praediorum praedictorum racione ingressuspraedictì, clectione servata domino praediorum an damnurn elegerit sibiresarciri, an poenam pracdictam racione ingrcssus exiere.

§ 6. Item si a!iquis praedia supradicta habuerit vel aliquod cx eis,ve! sata in territorio et tenirnento ntandrilis a!icuius civitatis Cathinac, 30

i praedicta 1 2 suam cvcrterit N I calumniose egit I i 4 dederatit M i jus supra.dictum 1 5 vero om. I I intelligitur 17 I inlpietum I J 6 Ct Offi. I ) nullitatis, supplica-tionis AZ I reprobatione tesOs pracdicti aliqustenus I I testis praedicti 7 i vel clictialiquatcnus om. N 8 Et si P in agris ZN 9 fucrit satum I fiiit factum P fuedtdatuni N I o in qua darnnurn IMI'N ct 001. I' I 2 0011 restitimiltur I 13 de daninoCt emenda M j i eam altero A altera recusante I ctiarn altero Z i6 arbitruin A

arbitrium NZ I quotcumquc I i ad dandum cogatur 1 19 Ct aliis M i 20 Ct ow. N21 quae solvatur N et om. IANZ i 25 licct damnum I etiam quod daninum N

26 patrono pro dicta rationc A patrono praedkta ratione Z I 27 domino ve! pa-trono praedioruni pracdictorum ari MN i pracdiorunl praedictoruni IX I clegerint MI 23 an dictain poenan1 I exigere oin. N I exigeret AZ i 29 praedicta praedia I ve!

aliquid ZN 130 vel tenitncnto I j mandrialis M mandralia A.

-4—

in quo sint ovcs, caprae, porci 'el vaccae, [et] damnum appareat datum inpraedictis praediis vel segetibus, ct constet damnum fore datum per tra-

cerias aniinalium huiustnodi ve! modo quo supra, ipsum dainnuin ernen-detur super aninialihus supradictis per dominum ipsorum animalium, et

satisfacto domino [praediij praedicti, custodes teneantur ad illud solven-

dutn patrono, impertita licencia dicto patrono de solidis vel rebus ipsiuscustodis sibi retinere quod solvir.

2. De personis creandis offioialibus et non substituendis.

Sifl. 31Nullus gerat offlcium civitatis 1pSIUS nisi fuerit exinde oriLlndus ipsc

io vel uxor eius, ve! qui moratus fuisset in civitate piaedicta cum uxore

vel familia continue ut civis per quinquennium, et quod nullo allo pri-vilegio fori ve! sui iudicis gaLideat nisi privilegio Cathinensiuni, ipsumqueofflcium per se gerat et non per substitutum.

§ i. Iten-i si quis civiutn civitatis praedictae conveniatur coratn pa-15 tricio et udicibus civitatis praedictae, et declinaverit forum suuin allegato

allo privilegio, ipso iure sit exclusus ab omni civilitate, officio, et bonore

civitatis ipsius. Et quod huius poenae denunciatio sit popularis , pupilliset viduis dumtaxat cxceptis , dutnmodo perhorrescarit potenciacn adver-

sani sui, de quo sit verisimile perhorrescendum, ve! nisi sint curiales, vel20 familiares regaliurn et coinpctentes judices liaheant in civitate praesentes

vel per unarn dietam abscntes; dunimodo dicti curiales in tribus casibusnon utantur privilegio huiusmodi, vidclicet [in] jure pali , quaestionibusjuris prothimiseos et quaestionibtis servitutis.

3. De confusione bonorum jugailum fihiis prooreatis et divisione25 ipsorurn et alienacione.

T. A. iViri et uxoris bona a quacuinque parte proveniant natis fihiis con-funduntur et unum corpus efficiuntur, [Ct] voleutibus viro et uxore ipsa

i sunt MN I et damnum MN I ci datuni appareat damnum 2 Ct cOflstat Z Ict costai N 3 per tracccreas ZN I vel o,,,. i cmendauir Z 4 praedictis IN t utsatisfacto domino praedicti M I solvendo patrono LA I 6 inipertita—patrono oni. M Ireruni ipsoruln custodum retincre quod supra solvit 1 sibi rcstituere M I 8 et nonsubstituendo UA I li ci familia N I 12 fori Cm. I fori vel sui iudicis o,,. N I zs veljudicibus M i6 alio Cm. T civilitate IANMZ civilitatis U I 17 huiusniodi poenae ii 8 eL om. M I horrescant A. I quod perhorrescant N I 19 sui om. AN ( verisintiliter M Iperhorrenduni 'I 20 in civitate Cm. I 21 praedicii curiales IMZ 22 in cm. IAZ I inN 23 servitutum N2 24 Ct ipiorum alienacione Z I 25 et a!ienacione cm. IJ et cm. NNell'edizione di NEPTA, pag. 59, col. 2, in nC. si legge la rubrica del cap. 3 . BRUtI-NECIL l'omette, e contro la veriuì dice che nell'edizione di NCI'ITA il titolo manca

die Uebcrschrift feblt V. Archi-l'io Siorico I1liano, 1882, t. IX, pag. 346 26 bonaonlnia PI I perveniant INZAI' I 27 confundantur UAL I confunduntur NZ efficianturUIA efficiuntur Zet M et cm. INZA vero viro U vero cm. A.

-5---

bona dividere curn fiuiis , dumunodo Liii sint maiores annis decem etocto, ve! si minores, dato eis ad liunc actum iegititno curatore, tercia parsbonorum ipsoruin debeatur patri , altera tercia matri , et reliqua terciafitio vel fihiis procreatis cx matrimonio jugaliuin praedictorum, deductotamen primo de dictis honis dividendis aere alieno, rernanente parente vel 5parentibus obiigatis; reservato praedictis parentibus in vita eorum de orn- IR. 5nibus bonis ipsis, quod possint quocurnque alienationis seu obligacionis°'

titulo, nisi alienatio huiusmodi causarn [habeat] a delicto vel quasi ve!a contractu fideiussorio, seu quolibet alio, qui ex parte parentum causamcontineat liberalein , etiarn invitis Iiliis. facere velle eorum. 'o

4. De ooncessa marito et patri alienatione bonorum mobilium.Marito tamen et patri licebit, ignaris et invitis uxore et Iiliis, distrahere SIR. 5

et alienare mobilia bona communia iuter eos, nisi conster saltini opinionecommuni dictum maritum ve! patrem esse dissipatorem et dilapidatorenibonorum communium pracdictoruni ; hoc tamen uxori prohihitutn. un- xniobilia vero marito sine consensu uxoris alienare non licer.

5. Quod non Iiceat uxori sine voluntate mariti se alicui obligare.Quod uxori prohihitum sit sine votuntate mariti tam ex causa dotis, SIR. 5

{ vclj donacionis, quam alia quavis causa se alicui obligare, et si facta fucrith

obligacio, ab obiigacione ipsa si conveniri contingerit absolvatur ; [et] si 20

solutuni fuerit, per niaritum tamquani indebitum repetatur , nisi proredcinpcione mariti , si forte maritus ab hostibus in carcere detineri con-tingat. Idem possit et mater pro rcdempcione Liii detempti ab hostibus,si maritus est ahsens.

6. De concessione et licericia data jugalibus in ultimis suis de eorum 25tercia facere velle suum, dummodo lìtios in aiiquo recognoscant.

In casu vero tnortis licituiii erit cuilibet juga!iuir faciendi, disponendi SIR. 5et testandi de tercia sua iuxta suae arbitriutu voluntatis, dummodo per

i ipsa bona orn. PIN dumniodo quod PI I 3 honorurn om. PII dehcantur A ICt om. N primo om. N I prius de dictis M de honis praedictis PI I 6 dictis pa-rcntihus A I 7 alienacionis vel PI I 8 causam non contrahat U causatu contrahatM J causam habeant NZ J scu a Il' vel contractu ZN 9 alio om. N quod c Ai i bonorum o,,,. I ,i,obiliuni orn. M a licebit om. I 53 cOniniunia 0111. IP I op-tionc coniniuni PI i4 dictum orn. PI ci patrem A I ci dilapidatorern —pracdictoruniom. PI et dilapidatorem om. N vcl dilapidatorem M I is hoc in uxore prohibitoII I uaori prohibito UM I uxore prohihito, in stabilibus A x6 non Iiceat I 17 Sifle\'Iri voluntate PI voluntate viri NZ x vel donacionis AZ eI alla 1 20 etiani SiUZA cisl I 21 reputatur M per redeiìptioiieni AZ 2a marituni l'i in carcereniZN I a contingerit JZN I Idem potest PI I 24 absens o,n. P a6 alla tercia P aliatercia substantia facere vcllc coruni I I fihios recognoscal M 27 licituni sit PI I adfaciendum M I facicudum NZ I disponendum et testandum NMZ,

-6-

viam institucionis iuxta suum arbitriurn fiiios ve! fihium in aliquo reco -gnoscat, lege Falcidia, condicione cx lege, replecionem legitirnae inducente,scu alio quovis jure de hoc loquente instituto minime valituris.

7. Qualiter possit pater et maritus in ultimis suis de communisubstancia extrahere male ablata et male acquisita et qualiter ei credatur.

SIR. Reservato et concesso patTi et marito tantum, invitis uxore et fihiissuis, quod possit de tota communi substancia, primo et antequam debonis ipsis fiat divisio inter cos, extrahere et satisfacere pro liberationeani:nac suae male ablata ct male acquisita per eum post contractum Ct

io consumatum matrimonium inter )Llgales eosdem; de quibus male ablatisstabitur tantummodo patris et mariti iuratncnto tempore sui deccssusseu conditi testamenti.

8. De successione bonorum parentum ab intestato defunctorum etcollacione facienda.

i 5Patre vero ve! matre ah intestato praemortuo, fiUis ve! filio super-T. A. I stitibus, ve! superstite, cx uno ve! diversis matriwoniis, cunì altero parentunì

29 suorum , tercia pars haereditatis prae:uortui parentis cedat tilio vel &liisin potestate scu in familia existentibus cx causa successionis , et siciidenì !ilii habeant duas partes, uriam debitam eis iure naturae seu Con-

20 suctudinario, et alteranì iure successionis parcntis ah intestato deruneti;et si filii ve! fi!iae emancipati ve! dotatae vo!uerint cum eisdenì fratribusve! sororibus in potestate seu familia existentihus , ut praedicitur , adsuccessionern dicti parentis ab intestato dehiucti vcnire, conferre debeaiìtbona quaecumque a parentibusacceperint , tanì cx causa dotis, enianci-

25 pacio:is et donacionis, quani alia quavis causa lucrativa ; quoi si facerenoluerinr, a successione huiusmodi pe itus exc!udantur.

9. De successione bonorum fui et fratris.

SIR. 9

Si quis aut si qui fflioruin liberati a patria potestate , morte ve!etnaacipatione patris, aut remanenies orfani morte matris , post mortem

i ct fihios AZ ! vel fllìs NZ 2 rccognoscant NP lege Fahcidiac Z I repleccioneA repletionem NZ 3 aliquo quovia PI I in statutis minime PI 4 Qualiter potest I Ipatcr ci ma. N 5 et male acquisita o pu. I suis cm. IAZ I co:nniuni o,,:. I j 8bonis ipSiUS MN et cxtrahere A I io et consumatum cm. I I i i disccssus ZN I 13bonorum cm. P 15 vero o,,:. N 16 cuna coi. N cum altero parentum suoruinom. M ! 17 parentum superstite, tercia N I :8 sen faniilia IZNAM cx causa succes-sionis 0w NPI I 19 hiidem PI I e:s om. I j 20 et aliam NPI et cm. Z ! 22 vel fa-inilia NZA 23 venire eum fratre ZNIP 25 bona cia. P I qUaC a parcntibus Z ! 25e donacionis om. Nlucrativa conferrc ZNIP I a6 nolucrit N I hUiuSmodi parentisexcludantur YIP I 27 de successione lihii et frairis ad fraires I' fratris ad frtrcs 128 autena aut PI si cm. N hiberorum liberati I,

-7-

alterius parentum, infra pupillarem aetatem, aut etiatn inaiores effecti, nulloper eos condito testamento, decesserint, liberis non relictis, fratrcs et so-rores cx eodem matrimonio [suscepti] viriliter , cc nepotes in stirpem,

idest omnes in locuni pacris eorum , veniant ad successionern eorunium altero parentum superstite , aliis fratribus cc sororibus alterius ma-

triinonii, et nepotibus a successione deluncti fracris cxclusis.

IO. Ad quos pervenire debeant bona alicuius mortui in defeotuascendencium et descendencium.

Sl quis etiani defecerit in minori actate vel in malori ab intestato, 5W. 9qui careat utroque parente, nullis superstitibus sibi liuio, fratre vel sorore, iopatruo vel amica, avunculo vel matercera, vel primo consobrino vel con-sobrina, succedant ci proximiores cx parte pacris in una medietate tociussubstanciae , et in altera niedietate eiusdem substanciae proxitniores cxparte matris praedicti defuncti.

(I. De successione lilii [maioris veli minoris vel ab intestato defuncti 15ad parentem superstitem et ad alios proximiores praedicti def'uncti.

Si vero unus vel ultitnus films vel lilla in minori aetate, [veIJ etiani SIR. 14in n-aiorì ab intestato, liberis non relictis, decesscrit, altero tantuin parente°superstite , succedat ci ipse parens superstes in duabus terciis partibus

totius subszantiae dicti fui, et in altera tenia parte substantiae fili SUC- 20cedat ei avus vel avia cx parte defuncti parentis si supervixerit; in quorurndefctu fratres et sorores praedicti defiincti parcntis; hiis non extantibus,succedat parens superstes in totuni in bonis filii defuncti.

12. De divisione bonorum jugalium inter alterum ipsorum superstitemet proximiores alterius defuncti. 25

Si quidew proles suscepta fiterit cc defuncta , matrimonio ipso 1. A.7

constante, (cuius [natione] bona ipsa inter ipsos confunduntur), et post111.

alterius parentis IPN 2 per entu M deccsserit M 3 sunipti UPMINZA su-scepti, LA MANT:A, Consueludiuj, ed. 1862, pag. 57. Cfr. SIRACUSA C. 9, e Tisro ANTIcOIO § I. in stirpcs PI 4 successionem coni I et allis M I 6 et JICpOtCS P eSuccessione N J in deLctum M 9 etiam decesserit IN [ to caret N I vel sororecm. N TI primo cm. M I pro.imo ZA 12 consobrinis TNZA i r substanciae suaeZJNM et in—substanciae cm. A i 14 matria eiusdern IN I dicti ZA i ninioris velom. U i fui maloris vel minoris ZN I i6 ad parentes superstites ZNIMP i et ilin,IM et ad illos Z 17 ve! u!tiinus cm. Ivi J ve! erialn IN i i8 tainen parente NA I19 succedit M ipse cm. P J ipsi in duabus P I 20 substantiae defuncti fui M Isuccedant IP I ci cm. NM si supervixerit—defuncci parentis cm. NM I 22 frarrcs v111' I non existentibus ZA non obstantibus N J 23 fIli defuncti praedicti ZNIP 24de successione bonorum P j 26 ipso cm. 1NP I 27 cuius natione JNP cuius natioAM cuius ortu Z I confundantur A I ipsos confttndi M.

-8-

inortem piolis, cui parens uterque succcdat, alter parentum ab intestato

defecerit, bona oninia inter eos communia propria et acquisita [in] duaspartes aequaliter per medium dividaniur, quorum una pars seu medietas

sit et esse debeat parentis superstitis, et alia pars seu medietas sit et esses debeat proximioris alterius parcutis ab intestato defuncti.

13. De constitutione dodarii.

Muliere virgine per se vel [per] qucl)curuo1ue dotata , bona mariti,

dotatori pro dote et ipsi mulieri pro dodario (quod asccndat ad quintampartem totius dotis) , quamvis eepressum non fuerit tempore constitutae

lo dotis , sint nihilominus tacite obligata, et ipsum dodarium quoad quin-tam partem sit, ut praedicitur, tacite constitutum.

14. De restitucione dotis.

Per mortem uxoris matrimonio soluto, ex quo liberi non fuerintprocreati , si se ipsam dotaverit vel alius de honis tamen ipsius mulieris

's dotaverit , ca ab intestato defuncta, restituatur dos proximioribus suis;si vero ab allis dotata fuerit de bonis ipsius dotatoris , ad dotatores velsuccessores eorum dos ipsa revertatur , ac si fuisset solemnitcr stipulata.

15. Da tempore restitutionis dotis, Iucrit'aetione leoti cum infrasoripto

apparatu per maritum, et sumptibus funeris per eum in persona uxorls

20 faciendis.

r. A. 5Consumato matrimonio itìter jugales et uxore praeinortua , lìberis

NOTO ex ipsorurn matrimonio non susceptis, si virgo fuerit aut vidua, maritus

; In. lectum cum meliori apparatu suo, videlicet cortina, imborlachio, cohoper-tono, pari uno linteaminum, mataracio, plomacio et maxillariis [de me-

i cui parens—defecerit cm. M I succedit ZN 2 deccsserit INP j inter doas U Iin duas INZPM I 3 per medium cm. INP quorum bonorum una lA I 4 parentis cm.ZA debeat alterius parentis I I er altera medietas Sit I et altera medietas proximiorisAZN 6 dodarii mortuo viro I dotarii ZN I 7 vel per IPNZ I per cm. UMA 8 do-tario ZA quod accedat I ascendant N 9 espressim ZPN io dotis dictuin ZN Idotariom ZNA quod ad Z I dodarium quinta pars sit M I xi partem sicut praediciturZPN partem sic I p tacite cm. N I sit tacite IZ 13 Post mortem MN non fueruntINP i ve! alius—mulieris dotaverit cm. NII bonis tantuin A i; dotavit AZ eacm. M et ea IN i6 ab alio dotata NIP de honis ipsis I dotatoris cm. ZA I ve!i1 INP ve! et AZ 17 fuissent solemniter stipulati IZNAP I i8 lucrifactiorte strati

u eubilis ZPI 19 et cm, INZ et sumptibus—facicndis cm. P I funeris o,,z. I j funerumin personam IZN I i sine liberis N I 23 suo cm. M I iinburlitio A imbor-

I:ichio ZN I imburlaccio I cohopertorio cm. Il copertorio ZMIA 24 mataraCCiONt I mataratio AZ I plumatio maxìliario de melioribus M j plomatio et maxillario demelioribus ZN plomacio melioribus et maxillariis AU plomatio 3.

-9--lioribus] consequatur. rta tamen quod naritns ipse non repetat quod inaegritudine uxoris expendit, et quod ipsani uxoreni suam suis suniptibuset de suo proprio honorifice , secundum eius paragiurn , sepeliri facereteneatur, et quod arnesium, jocalia , roba et alia supeliectilia in dotcnitradita quac extant, restituantur sicut extant incontinenti cuni bonis sta-bilibus, non obstante quod fuerint extimata; ad restitutionem vero arnesiiquod tempore constantis inatrimonii, secundum arbitriuni judicantis potuitconsumi, et consumptuni est, nullatenus teneatur. De reliquis vero bonismobilibus quae non extant, eorutn aestimatio restituatur post annum.

16. Qualiter uxor possit testari in bonis dotalibus et acquisitis in oasu so

non susoeptae sobolis, et quantam partem consequatur de acquisitis eisdem.

Quod uxor testari possit, sobole non suscepta, in bonis dotalibus 'r..videlicet niobilibus, usque ad tertianì parteni inclusive bonorum mobiliunitantum sibi datoruni in dote, non obstante contradicione dotantis, nisialiud dotator tenipore prolnissionis convenerit; cum tunc fuerit sibi lici- 15tum quam voluerit legein imponcre rei suae. De stabilibus vero bonisdotalibus nec testari possit aliquid nec legare; de bonis vero acquisitisper jugales constante matrimonio inter eos, uxor consequatur terciampartern tanturn, marito aliis duabus terciis partibus remansuris , de quatercia parte bonorum acquisitorum dicta uxor, ac etiam de tota dote sua, 20si se ipsam dotaverit, integraliter testari possit pro cius libito voluntatis.

17. Qualiter testari mulier possit de dote ab extraneo data de propria

substaneia mulieris.

Si mulier de propria eius substancia et rebus suis dotata ab extraneofuerit, ipsa mulier de dote praedicta, ac si ipsa fuerit stipulata vel se ipsam 25dotaverit, pro eius libito voluntatis testari possit, non obstante stipulacionedotantis.

i de melioribus om. PI I consequitur M tanien mriritusa ipse uxorem Allsuam orn. N f et om. NPI eius orn. Njugalia, robba A I jugalia, rauba ZNPJI superiectilia PI I restituantur sicllt extant M sicuti N I 6 extiniate M extirnatio

P 1 8 consumari M bonis om. AI I io Quod NZ uxor potcst I xi susceptae prolis11 et quartarn partem prosequatur I quartam partem N tertiam partern ZB I etquantarn—eisdem otn. P I de bonis acquisitis per eosdcm ZN I aquisitis eiusdemM acquisitis eidenì I x in mobilibus N I '4 tamen A dotem ZNPI 115 dota-torum A I cui tunc AZ I sibi orn. ZA J i6 legem ponere Z I z testate I possit neclegare aliquid NPI I aliquid AZ I aliquod U [ 20 parte om. N etiam orn M etiamdotata de dote sua PIJ 21 si ìpsarn A I eius libero P I 22 Quaìitcr uxor testari ZPI

24 Simuliter AZNB I Si rnulier fl et de NZ si de rebus B 25 ista niulier NAPIvel se ipsa M a6 eius libero voluntatis P.

LA Mam 2

- lo -

IS. De melioracione fundi dotalis, et penes quem debeat remanere.

Fundus cum extimacione in dotem datus, si durante matrimonio perjugales meliorabitur, soluto matrimonio per rnortem uxoris , liberis nonsusceptis , penes marituflì remaneat, soluto practio extirnaCiOfliS , et una

s tercia melioracionis fundi praedicti hiis quibus facienda est restitucio dotis;sì vero per mortem mariti, remaneat penes uxorem, solutis tantum duabusterciis partibus melioracionis fundi, eis qui marito successerint.

T.A.819. Quando et quam porcionem potest fihius petere, mortua matre.

Mortua matre fiuiis factis maoribus, si pater ad secunda vota tran-IO sierit, vei fihius ducat uxorem, porcionem contingentem eum jure naturac

solummodo consequatur, patre vero in porcionem contingentem fiuium

vel filios jure successioniS jnaternae in vita sua usufructuario remanente,proprietate fihiis reservata. Filia vero nubili facta , si pater eani maritaredifferat, dicta fihia si [se] ipsam maritari contingerit, cum consensu con-

I 5 sanguineorum matris suae, quinque scilicet de melioribus, possit petere eiporcionem eam contingentem tam jure naturae, quam bona sibi pertinenciajure suecessiOnis maternae.

20. Quo casu fui efficiantur sui juris et quibus casibus testari

possunt.

20 Filius famiiias maior decem et octo annis si uxorem duxerit , eoipso emancipatus sit , et pro emancipato habeatur , et quod possit debonis suis testari , contrahere et de eis (iicere velle suurn. Idem in fihiadesponsata servetur.

§ i. Liceat eciam fihiis ac fi'Liabus, quamvis sub potestate constitutis,25 maloribus tamen decem et octo annis, in ultimis eorum de bonis, quae

ad eos pervenerint ex successione materna testari.

i debet NZ I 4 reinaiìet N I is quibus Z I quibus fienda est TP 6 retnanet N

tamen A I tamen his duahus I tanturn hiis dnahus P duobus N I 7 succesSerUflt

NPIZ 1 8 possit fi1us IZ io contingentefli ci IZNP eum tini. M it portione con-tingenti A contingentc fihio vel filiis M j fihio vel filiis IZPAN iz usufructuario ma-nente TP j i 3 nubllis facta N niaritari TUA 14 differt N et dictam fihiam se ipsammaritari TP ipsa M si se ipsain ZA se om. Ti 15 consanguinearUm I niatris suse

NA I tnatrisque suae ti suae quorumcumqUe tP I matris scilicet quinquc ZN i6 ei

contingefltem ZNM I contingentem ci P et tam I i8 filius elHciatur ZNM j in qui-

bus IZNP testari possii ZNM I posSit testari I 20 familias om. M I maior om. Z

et ipse N I 22 et contrabere ZN contrahere tini. A I 25 tamen om. N 26 pervene-

runt MAP pervenerit I.

- 11 -

21. Quando pater voi mater cum terola sua transit ad seounda vota,quomodo fui primi et seoundi matrimonii succedant in tercia ab intestato.

Vir praemortua uxore, vel uxor praemortuo viro, ad secunda vota T.A.3cum tercia sua libere transire potest , et tercia illa cum bonis eusdcmmatrimonii, natis fihiis cx eodcm, unum corpus efficiatur ; quo vel qua smortuo ab intestato, omnia boria illa dividantur in tres partes, quorumtercia debetur viro vel uxori superviventi, alia tercia fihiis secundi matti-monii praedicti, et in reliqua tercia praemortui parcntis ab intestato tamfui primi quam secundi niatrimonii succedant per capita.

22. De subvencionibus parentibus a fihiis faciendis. io

Parentes inopes egestate gravati, secundurn summariam provisionemcuriae dictae civitatis de substancia filiorum alantur, ct si corutingerit eosab hostibus esse captos, ab ipsis flhiis redimantur.

23. Qua parte haereditatis haeredes instituti contenti esse debeant.

Haeres suus vel extraneus ab aliquo institutus contentus sit ea parte isuper qua est institutus, nulla Falcidia ab eo extraherida, vel aliquatenusexigenda.

24. De divisione bonorum patrimoniaiium.

Parentibus, fratribus, filiis et nepotibus volentibus bona eorum pa- T.A;;o

trimonialia dividere, maiori nato vel habenti causam ab eo, detur divisio, 20niinoribus vero gradatim optio capiendi.

25. Unde solvenda sunt debita contracta tempore primi matrimonii,secundi vel plurium inter utrumque.

Debita quae apparuerint forc contracta per ugales constante matri- r.A.4

monio inter eos, solvi debeant de bonis communihus parentum et fihiorum. 25Si vero per maritum tantum contracta fuerint, solvantur de bonis com-

2 in tertiam Z 3 mortua uxorc A I mortuo viro N IC.' codem matrimonioM cx codcm confunditur et N efficiuntur MA I cfficiantur I I 6 omnia orn. I I7 una tcrcia IN I debeatur M uzori viventi AZ io facicndis, kiest parcntes inopesa flhiis alantur Z ti Parcntibus A et egestate I I 13 esse cos I I ab illis A I 14 Departe Z debent NZ Nell'edizione di NEPITA, pag. zi8, col. 1, in fine, si legge larubrica del cap. 23. BHUNNECK (pag. 113) l'omette, e contro la verità dice che nel-l'edizione di NEPITA il titolo manca : « die Ucberschrift fehlt ». V. Archivio Storicoitaliano, Firenze 1882, t. IX, ptg. 346 I i ab allo I i6 ah ea IZ 20 datur divisioN I 21 OtO eligendi I capienda NA 22 Sint I 23 s'cl secundi IP plurimorutnZNforte contracta ZA z solvi dbent M I 26 tantum o,n. IP f tamen A.

- 12 -munibus mobilibus ipsorum jugaliu, excepta causa mutui et fideiussioniscontracti per maritum tantum, in quibus mariti porcio tantum obligetur;debita autem tempore secundi matrimonii contracta per eosdein jugales,de tercia mariti, quae cum ipsis fihiis natis cx secundo matrimonio con-fusa est, et de communibus bonis secundi matrimonii exsolvantur; si veroper mariturn tantum , modo quo supra exsolvantur. Debita vero quaeracionabiliter apparuerint medio cerupore inter primum et secundum ma-trimonium, videlicct pro alendis fihiis primi matrimonii, vel augmentandaseu [recuperanda] cominuni substancia, de bonis comrnunibus inter paren-

io tes superstites et fihios primi matrimonii exsolvantur. Si vero non fuerintex ipso matrimonio fui suscepti, solvantur de bonis acquisitis jugaliumpraedictorum.

26. De vendicione rerum debitoris.

Execucione facta per Curiam in bonis mobilibus debitoris, distractioz eorum stabit arbitrio udicantis, dummodo diem quindecirnuin non exce-

dat; si vero in bonis stabilibus [confteutis}, duorum mensium debitorgaudeat induciis, quibus elapsis fiat distractio eoruindcm, reservato debi-tori quod inter alios duos menses possit redimere res ipsas stabiles aquolibet detentore, quod si forte debitor non fuerit confessus debiturn,

20 in taediurn ipsius ad medietatem sibi praedicti termini coartentur. Quodsi forte non apparuerit emptor, subhastacionis solemnitatibus ohservatis,creditori dacionis nomine in solutuin tradantur, praevia extiinacione sin-cera , debitoribus ipsis nullo ulterius jure servato post lapsutn in confi.tenti mensium quatuor, et neganti duorum, ut praedicitur, in recuperacionc

25 bonorum ipsorum.

27. Quomodo ab iniquo debitore debitum exigatur.

Si quis alicui in certo termino teneatur in unciis duabus vel ultra,qui non imminentibus sibi casu incendii, naufragii, aut incursu hostium

2 contractis A I obligatur N obligentur A I 3 tempore cm. lNP onlnihuscomuriihus M solvantur ZN I si vero—cxsolvantur cm. M I 6 tantuni cm. IP 7 ra-cionabiliter contracta NAMIP apparuerunt NZA 8 pro alendo 1' pro alerido fihiosI pro augnientanda NA I 9 vel recuperanda NP J reparanda UAZ I et communi N Iri acquisitis per jugales pracdEctos M 14 Jxtimationc facta I I 15 dies quindccitnNZIA 16 con(ìcentibus A I corifitentihus ZNU I confitcns MI I consistentibus R17 et reservato ZA z8 qui inter Z I uod cm. N I posse N I 59 qual!bet detcnioncN 20 mcdietatern supradicti I coartetur UM I contractetur ZN et quod Z I 22 cre-ditori donacionis I I tradatur M extirnatione sequuta I I 23 jurc rcservato Z I praeterIapsuni I I in confitenteni IM in confitentes N 24 negante I et neganteni M etnegantes N J 26 inquilino debitore M I 28 sibi 0w. I incursus NA.

- 13 -

seu latronum, sed ex fraude et inq.ia causa cui dolus vel fraus causaniproxinìam non dederit vel remotam , qui extra praedictos casus inpraesenti consuetudine sint praesLlmpti, dictuin debitum creditori solvererecusarer, ve! solvendo non esset, tamdiu detineatur in niala paga quous-que universum debitum ci-editori restituar et persolvat. Si vero debitoriacciderint dicti casus, ve! aliquis eorumdein, propter quos solvendo nonsit quod debitor ipse non detrudatur in mala paga, sed uret in inanibuscreditoris ve! curiae civitatis ipsius , quod de toto eo quod acquirer , etlucrari poterir, deductis expensis eius victui necessariis secunduni quali-tatern personae, per eamdeni Curiam moderatis , creditori suo fideliter 'ointegram debiti solutionem exhibeat et assignet.

28. De solucionlbus faciendis per tabernarios et poonis eorum.

Quod tabernarii non possint [alicui] vegetem vini vendere , nisiprimo satisfaciant domino de vegete vini iaw vendita , et quod possintcarcerari pro debito vini vendti, quantumcunique reliqua sint in modica i;ve! minima quantitate.

29. De locacione apotheoarum, domorum, tabernarum, magazenorum,

et rustioorum praediorum.

Domus locata pro liabitacione conducroris auferri non possir ab sIR.25

ipso conductore per dominum seu locatorem infra constitutum tempus 20

Iocacionis, praetcrquam in casibus infrascriptis , videlicet si domino eafuerit necessaria pro babitacione sua, ve! pignorare seu vendere, ve! indotem dare , de qua necessitate stabitur sacramento domini , nisi con-ductio sit ad non modicuni teinpus, idest a quinquennio ultra , ve! nisiin duobus ex tribus praedictis casibus videlicer pignoris et vendicionis 25

inquilinus acque utiliter conrractuni domino Ltcere sit paratus.

i et ex iniqua I 2 non oni. INM I rcmotam quae cxecuto praedietos I I quaeCxtra ZNA I sunt N 4 recusaverit i detineatur per eamdem curiam in ZNAIdebitori acciderint om. I 6 aliqui eorumdeni ZN I coruindein debitoruni acciderit pro-pter I I quod solvendo 1 7 sint I quod orn. N non detineatur N 9 ve! IurariZN I eius victus M io n,oderandis, creditore N 12 per tahcrnas M i 53 aliam ve-getem UNM I alicui vcgctem AIZ 14 primo o,n. ZA I i sit in M I quantumcumquevendita fuerint in I I debita Sint in N i6 minima sumina ve! N 17 niachazenorumU I i8 et in quihus casbus domus beata auferri possit 1 i conduccori auferri A Iab om. M 20 ve! Iocatorem I I 21 ea Oni. N I 23 stabitur juramento IP J 24 Sit factaad INPZ 25 de trihus ZN I ve! trihus A I trihus o,n. TP I venditionis taflturn pa-tronus non possit ah inquilino domum auferre si inquiliiius acque TP I 26 hunii-liter P.

- 14 -

30. [Quomodo conduotor rem conductam possit renunciare].

51K. 25 Conductori eciam permisso quod in similibus casibus scilicet si do-muro emerit, in dotem acceperit, aut forte de civitate ruigraverit vel inpignore ceperit , dummodo juret quod noti facit in fraudeni locatoris,

5 ipsam possit renunciare domino infra tempus Iocacionis praedictae; et silatenter, et sine mandato domini ab ea discesserit, vel alii, domino ignaro,locaverit, ipsam integram pensionem tocius anni solvere teneatur. Idenisimiliter de apothecis Iocatis ad annuam pensionem pro exercicio alicuiusministerii. Si vero conductor ab ea infra tenipus locacionis discedere

io voluerit, et alii personae aeque idoneae ad eumdem usum locare elegeritpro residuo tempore Iocacionis suae, data optione domino eligendi paga-torem, vel primuni vel secundum conductoreni, vel utrutnque pro residuoumpore locacioriis eiusdem , ipse locator necessario eideni [locationi]consentire cogatur, ita quod novus inquilinus Iocatorem in dominum

15 recognoscal; vel si nolit dorninus consentire, ab inquilino recipiat prae-dicti temporis solarn ratam, domo vel apotheca domino remansura.

s 1K. 25 § I. De tabernis vero et magazcnis Iocatis ad annum, infra tenipuslocacionis per conductorern vel locatoreni nec reitunciari liceat, nec au-ferri.

§ 2. De niagazenis et domibus Iocatis ad mensem si in principioiR. 25 tnensis per quatuor dies tantuni [conductor] illud [vel illatu] tenuerit,

integram peusionern tocius mensis teneatur solvere locatori , intra queitiniensem non liceat domino a conductore reni ipsam conductam auferre;quod [si] infra menseni Iocacionis conductor non renunciaverit illud vel

25 illam domuni, teneatur ad p ensioneni mensis sequentis, ac si conduxissetea mdem.

i Quomodo—renunciare cm. UM Quoniodo.—renunciare Z1N potest N 2 SCi-Iicet om. M 3 vel dotem 1 4 pignore acccperit 211 non fiet Ntcnipus praedictum,et si 1 6 vei alteri 12 vel allis N integram cm. I 8 pro exercitio cm. N I 9 tern-pus conductionis I io et om. A et aliae 12 aequidoneae A eligent N elegerintA ti suae orn. N Iocacionis sed M I domino cm. M I 52 vei o,it. I I rei secundo I

ve! primum—conductorem cm. N 53 tempore conductio&s 1 ciusdem sccundusipse I i cidem locatori AU eidem locationi ZN 15 cognoscat N I t6 solum rataniAI 17 De tahertiis—auferri cm. A I De cm. N I vero cm. I I machazcnis U maga-zenis ZIM I magaseniis N ad annuni rei menseni N ) i8 non liceat renunciari 2 I]icet NM I neque 21 I 20 Nell'edizione 7.APPALÀ (pag. So)premessa questa rubrica:

De !ocaiioni!,us ad ,,zcnsern macbazcnis AU I magascniis NZa principio ZA 21tantuni illud tenuerii U tantuni conductor i!lud ve! illam tantum conductoriil!ud tenucrit M t:lntutn conductor il!ud tenucrit ANZ 22 SIUS mensis I inframcnsem queni UA I infra quem tnensem Z ct infra menseni N 23 conduetaincm. I auferri Il 24 si cm. U I quod si ZNA et si infra M 25 domum cm. ili recondwdsset M.

- -

31. De capendo pignore ab inquilinis sine licentia Curiae.

Auctoritate senper praestita locatori praesentis vigore consuetudinis STR.in omnibus Iocacionibus praedictorum bonorum , quod quocies expe-dierit ab inquilino suo vel quolibet allo habitante in ca doncc in domolocata inorabitur , ab eo licite pignus possit auferre de domo praedicta,licentia Curiae non petita. Si vero inqui!inus pigous ab co auferri nonpaciatur vel contradixerit, ipso facto teneatur patricio ad poenarn tareniunius, de qua inipacientia, vel contradictione stabitur sacramento locatoris.

32. Quando lioeat patrono servitorem licenciare.

Liceat patronis licenciare servitores conductos ad annum, vel ad iomensem, causa legitima interveniente, de qua stabitur juramento patroni,satisfacto nihilominus servitore pro rata ternporis quo servivit.

33. Quod persona conducta infra tenipus Iocacionis non reoedat aserviciis Iooatoris.

Et si forte persona conducta infra tempus locacionis a servitiis lo- icatoris, ab eo licentia non obtenta, rccesserit, teneatur restituere patrono SIR. 29quicquid pro solidis receperit ab eodem, exceptis calceatnentis et vidanda.m.

Si vero patronus ipsum infra tempus Iocacionis licentiaverit, Iiceat sibieum licentiare, solutis sibi primitus solidis pro eo tempore quo servivit,ut in supra proxima consuetudine declaratur. 20

34. Quando sit licitum colono seu conduetori renunciare segetes seumagisias dominis praediorum.

Quod licituni sit colono seu conductori terras burgensiurn in quibusmagisias fecerit, seu segetes seniinaverit, ipsaruni terrarum domino renun-dare, dunimodo praedictas niagisias per totum niensem novembris re- 25nuntiet, et segetes tempore messium vicinorum, nisi locacio facta fueritin gabellarn, de qua stetur conventionibus inde factis; segetes vero ita

i inquilino N Locator possit pignus auferre de domo, licenti a Curia non pe-tita Z 4 habitante in domo locata donec in ea morabitur ZNM I habitatorc ZA lo-cata oni. A I de domo prnedicta on. Il 6 licentia a Curia Z I 8 in]pacientia AM I inpacientia UZNI jurameflto locatoris I I 9 licet A I io Licet M servirorem conductumN s'cl lnensem N 12 satisfacto in omnibus servitio N I patroni in omnibus ser-vitio satisfacto Z 13 tempus conductionis I 17 pro soldo I calciamentis U I calcea-mento M calceamentis AZI 19 cum orn. NA I solutis prius scldis pro quo tempore I20 in om. ZN I supra dicta M proxma noi. A I ut supra scripta consuetudine I aiQuod ZN 22 novalia dominis Z I dominis praedictorum U dominis praediorum TNZ

24 ipsarum terrarum om. N I 26 tempore mensium A I 27 statur I.

I

- 16 -dernutn coonus seu conductor renunciare debeat, cìuod in totum ipsidomino renunciet, nec liceat tamen peciatn scgclum separare, et pro parterenunciare et pro parte colligere.

35. Qualia et qualiter terragia terrarum dominis sint solvenda.

5 Teneatur ct debeat conductor, colonus seu gabel]otus terragia do-minis solvcre, seu ipsarn gahellam in victualibus existentein, de victualibussatis et recollectis cx satis proventuris de terris Iocatis cisdeni, qualiscum-que sint existenciae, tempore recollectionum victualium praedictorum; quaevictualia doininus recipere teneatur per conductorem, colonum vel gabel-

IO lotum ad domos dominorum propterea deferenda, prius praestito sacramentoper colonos, seu gabeliotos eosdem, quod ipsa victualia sint de satis ter-rarutri ipsarum; et si conductor, colonus seu gabeliotus terragia solvereseu exhibere dominis terrarum ipsarurn aliquatenus non curarerlt, licitumsit dominis terrarum conductores, colonos et gabeliotos in terris eisdcm

15 vel in porta civitatis, curn victualia eorum intrant per portam eamdcm,absque licentia Curiae de coruin terragiis auctoritate propria pignorare, ettantum de victualibus ipsis accipere quod eis de eorurn terragiis exindeintegre satisfìat, postpositis prioribus creditoribus cx quocutnque contractu.

36. De alienacione et obligacione bonorum minorum.

20niminente iusta necessitate pro qua res mmorum obligari debeantT.A. 14 vel alienari , eadem necessitatis causa per curiam summarie cognita,

possint res minorurn curn decreto Curiae obligari vd alienari , nec ali-quando rctractentur.

37. De oontencionibus oriundis inter Iocatores et conduotores de

5 Iooacionibus quorumlibet praediorum.

SIR. 28

Si de quantitate praetii locationis praedii rustici vel urbani, aut Io-cacione operarum, et solucione tnercedis alicuius oriatur contencio, et ex

i debeant 2 2 renuncient ZN j nec lceat tantum praecium N I 3 pro om. ZA4 sint tradenda I ) Teneantur et debeant ZAM conductores, coloni scu gabelioti 2et colonus M 6 et de A j existentem et de victualbus factis I sata et recollectaZN satis perventuris I I de tcrris locatoris eiusdem N I 8 existentia N I IO praetereadeferenda N ii gabeliotos eiusdem N J 13 seu exigere NB I aliquatenus non loca-rent NEPITA aliquatenus nolucrint BRUNECK 14 in terris eiusdem NM 15 pOrtarncamdemque M i6 propria expignorare ZNAIM I iS satisfaciat M exinde satisfiet I

praeter positis A et postpositis I cx otn. ZAI 20 reruni niinorum A i alienaridebent Z I ar alienari necessitate pracdicta per I I 22 possunt I e alienari I 23 re-tractetur UNZA I 24 inter locatorem et conductorcrn N 25 quorumlibet orn. ZI Iet locatione I 27 soluptione M j contencio, cx A.

- 17 -parte locatoris et patroni defectus probacionis forte affuerir , usque adtarenos auri quindecim inclusive solius tantum locatoris et patroni jura-mento credatur , et deinde usque ad unciam auri unam ipsius locatoriset patroni, et unius testis idonei sufflciat uramentum, dummodo personaIocatoris, er patroni de levitate minime argui possit; et de sentencia indelata minime audiatur appellans vel provocans, quacumque via, nec nul-litas dici possir.

38. Quid fieri habeat de possessione quando] utraque pars possiderecontendit , et de eius fructibus et [pronunciatione potiorisi juris altericompetentis. lo

Possessione fundi, qncm duo vel ptures se possidere conrendunt, si SIR.27de solvendo sibi toro terragio, cabella seu pensione agitur, ad manusCuriae advocata, cognito surnmarie Curiae per sacrarnenrum coloni, velgabelloti sen inquilini, vel per alias probaciones legirimas sine libello etjudicii strepitu , Curia suo officio de possessione rantum rei locatae quis 1$contendencium in jure possessionis ipsius sit pocior, sibi gabellam, pensio-nem , fructus seu terragiurn solvi mandet , possessione fundi restitutanibilomintis pociori; durante tempore cognicionis, praedicri terragerii seugabelloti ad solvendutn terragium scu gabellam ipsis litiganribus vel eorunialteri, donec de possessione agatur, minime mokstenrur; et si fuerit ter- 20ragerius ve gabellorus niinus forte sufcicns terragium ipsunl seu gabellainterea per eos concorditer vel saltim per Curiani sequestretur, donecper Curiani terminetur.

forte fuerit M 2 soli tantuni ANIZ I et dernuni ZN I et ultra usque I I ipsilocarnris A I 4 idonei om. I J persona locatrix AIU persona locatoris ZNY 6 nenullitas ZA I 8 Quid faciendurn de ZI I fieri debet N I quani utraque tZIM quandoutraque N i 9 contendat IZ I et pronunciare porcionis U et pronunciatione seu pe-titione juris Z I pronunciatione juris N et proliunciatione potioris M pronuncia-tione peritione juris altcrius I alterius compctentis Z i i fundi quam lA i se oin.Ari 12 sibi orn. NIM I toto vel A i sibi videlicet Z pensione agatur 1 1 1 3 avocataNZ 114 vel gabelloti orn. N i Curia ex suo ZN de pensione N i locatae quis-quis M 17 seu terragia N i8 et durante M et durante causa cognitionis N I seuom. N 59 ve! altero ipsorum Ij 20 altero A I possessione agitur INM I terrageriusvel om. 1 21 minime sufllciens I scu gabellam donec Curia cognoverit cui solvi debetve! interea partes concordentur saltim I z interea donec accordium tractetur interlitigantes vel saltetn donec per Curiam ternlinerur per Cux-iam scquestretur NM I se-questrentur I I 23 ipsam curiam I.

LA MANTIA. 3

- 18 --

39. De duplicanda arra et poena mercenariorum.

SIR. 28 Locantcs operas personarum ad dietas, hebdomadam sive mensemac etiam ad extaleum, arra recepta , si renìpore statuto ad servitia con-ductoris non iverint , duplicare arram domino, et patricio ad poenam

5 tarenorum duorum irremissibiliter teneantur; de quantitate vero arrae usquead aureum unum, cc tenipore constituto ac defectu servitoris non com-plen tis promissu m, stabitur sacramento conductoris, dummodo de levirateipse conductor nultatenus arguatur.

40. De jure prot}iimiseos quibus competat

iolus protliimiseos cotnpetat civibus habitatoribus civitatis Catinae cc

T.A.16.... ..3fl non ahis, tam jure sangulnls quam iurc contlguitatl.s loci, solutis primo

praecio emptori, cc necessariis expensis in empcione rei vcnditae factis,appellaione ct nullitate penitus amputatis, via gravaminis in suo roboreremansura.

15 § i. Venientes ad jus prothimiseos iure sanguinis usque ad quartumgradurn admittantur inclusive, scilicet cx parte descendentium, ascendentiurnet collatcraliurn. Descendentes sunt liii: fui, nepotes, pronepotes. Ascen-dentes vero surit liii : pater, avus et proavus. Collaterales fratres, primiconsobrini et secundi, avunculi cc niaterterae , patrui et amitae eiusdem

20 gradus et utriusque sexus.

41. lnfra quod tempus competat jus prothimiseos.

T.A.16 Re vero stabili vendita et contractu exinde celebrato, niaiores prae-sentes possint ipsam rem venditam recuperare infra dies quindccini adie publicae bannitionis in antca numerandos ; sì vero absentes sint hii

25 quibus ius prothiniiseos competar , et infra sex nienses redieriiìt, usque

i arra a rnercenarfls I 2 opera NB I dietas seu ad niensem I I dicta , hebdo-madas ZN BRUNNECK mal corregge in duas scu mensem ZNA I arrani hahcntesM arra accepta N I ad servitia complenda non ibunt ad duplicatam arram M 1 4 nonvenerint I l non fuerit N J non fucrint B duplicatae ZN I 5 et de M I 6 aurum unumIZA I ac orn. I quod de IZAN I 9 De jure prothorniseos Il et quibus ZN io coni-petit PNMI et habitantibus M Cataniae ZI ti et in allis N j et non aliis BRUN-NECK seguendo LA MANTIA cd. 1862 , pag. 72 soluto primo PI 12 satis N factisBRUNNECK seguendo LA MANTIA, cd. 1862, pag. 73 I 13 appellationis et nullitatis viagravaminis I et nullitatis via P 14 permansura PIMAZ I i De code,n P i6 ctascendcntium AZ 17 fui otn. M et pronepotes NI i8 vero otn. I collateralcs om.I I 20 Ct orn. I 21 competit I I 22 cx contractu AZI I 23 possunt P I venditain orn.P 24 numerando IP sunt A hii o,n. AI ii Z.

- 19 --

ad quindecim dies post primum eorurn reditum admittantur. Si verominores, praesentes et patre carentes, infra duoruni mensiurn spaciunìaudiantur.

§ i. Venientes iure sanguinis praeferantur in recuperacione tam T.A.16omnibus venientibus racione contiguitatis lod , etiam si contiguitatenìhabentes in vendicione scu recuperacione ipsa in tenipore pracveiìissent,quam aliis consanguincis, dutumodo consanguinei recuperare volentes instrictiori gradu persistant.

42. Do bannicione rei venditae vel non.

Vendita re stabili, tribus diebus assiduis banniri debeat publicc in iologia Inagna civitatis Cacinae, quae publica bannicio in actis Curiae civiliscivitatis eiusdcm redigatur in scriptis , post quarn scripturam redactam,infra dies quindecim abinde in antea ius prothimiscos competit recuperarevolenti. Si vero bannita non fuerit , duret dictum jus prothirniseos ipsirecuperare volenti usque ad annuin unuln a dic celebrati contractus in iantea nuinerandum, duni modo dicti praedii renditi interveniat tradiciocorporalis.

§ i. Consanguineus in aliquo praedictorum graduum constitutus,habens ius protliimiseos et contiguitatis lod, praeferatur alteri consan-guineo securn in eodem gradu [exisenti], eciam si ipse consanguineus 20eiusdem gradus sit eniptor rei stabilis venditae supradictae.

43. De habentibus ius prothimiseos {rationej contiguitatis loci.

Omnes habcntes praedia tam urbana quam rustica, seseque quocurnquemodo tangentia, vel in introitu vicinali existentia, ms prothimiseos haberenoscuntur. Si vero praedium in ipso introitu vicinali alienetur , primo 25qui possidet pro indiriso in toto rei in parte, secundo qui magis conti-guus est, tam enienti quam recuperanti praeferatur.

i admittuntur Z I 2dmittantur om. NB ( Si inaiorcs vero et patre M 2 et om.I 4 Quisna,n potior in jure proThoiniseos Z praefcrintur recuperare volentes M tam

on, N 6 haberent lE' I loci habentes in ZN I habentes et in UA vel recupera-cioni I pervenissent AINZ I 9 ve! non on:. NIZP zi Cathaniae I I ia civitatisom. I 13 competat ZNMA i durat E' ipsi on. N r6 nunieranduni ,n. N i nu-inerando I'JZA dicti oiu. I tradicio corporalis con. M i et contiguitatem M i etctiarn 1NI 20 cunsanguineo o p,. Il' grsdu sistemi li gradu consistenti IP J cxi-stcti ZN 21 stabilis supra vcnditae N emptor—supradictae om. M 22 seu conti-guitatis Ti prothorniseos ratione contiguitatis ZN I 23 rusticana se se quocuniqueI l se se N quoquomodo M 24 in oii. ZIANM 25 noscantur ZPJAN f vero otri. Ia6 in totum vel in partern ZN.

I

44. Quid fieri debeat de re vendita extraneo, duobus vel pluribushabentibus jus prothimiseos et recurrentibus ad eamdem eodem die.

Si praedium rusticurn vel urbanum fuerit venditum , in quo duo

rei plures consanguinei eodem gradu existentes, rei vicini, habentes ius$ prothirniseos, una eadernque die concurrant cuin [obiatiotie] et consi-

guacione praecii, ad rccuperacionem praedii renditi aequaliter admittantur.

45. De prohibita alienacione rei {emptae] in qua quis lus prothi-miseos babere se asserit.

Si vero res aliqua vendatur, in qua quis ius prothirniseos habere seio asserat, post ernpcioriern ipsatn rem alienari non liceat infra tempus qua

cornpetat ms praedictuni.

46. Quod res recuperata iure protiiimiseos per riouperatorem infraannos duos alienari non possit, nisi iusta de causa et probata.

lure prothimiseos res recuperata, a recuperaute infra annos duosi alienari non possit nisi iusta et legitima causa irnmineat, quae probetur,

et si alienata fucrit, irritetur, et primo emptori res ipsa penitus resignetur;quae alienacio probetur summarie per testes , rei per iustrumenta , seuacta contractus aIienacionis ipsius.

47. Quibus oasibus praedia non dicuntur esse contigua.

20Praedia non dtcuntur esse contigua inter quac via publica est inmedio, vei fluinen continuo defivat seli discurrat.

48. De non habentibus jus prothimiseos.

'r..Ecciesiae , monasteria , comites et baroucs in ure 1rtthiiiiiseusSSnuilatenus admittaritur.

i debent Z 2 ac recurrentihus 21 I 3 et urhanum A I in quo o,,t. N 4 incodein NZI I uno eodcni die I eade,u N obligacinne U oblatione ZAIN 7 reivenditae U I rei emptae NZM I 9 aliqua vendita fuerit iii qua I se o,n. I Se iUSN I habere asserit N io post venditioneru I rempus quoil A j xi conipctit i 12 perricuperantern IZN 13 non potest NZ iusta causa probata ZI I et approbata N '5intcrvenint i i6 reassignetur ZNM I 17 vel instrunxe,Ita ZINM I rei infra seu A i in-strumenta ut mira scu Z iS cOntraCtUtfl aI,enaions I 19 Qubus eausis N I 20iutus quae IP I CsSct iii medio P I 21 rei fluvius M i VC! discurrat I I 23 Ecclesia I Icomites Oflm. ZBN,

D

- 21 -

49. Quod jus prothimiseos oomptat in bonis stabilibus eum mobi-

libus permutatis, vei stabilibus cum aduncto.

Re stabili cum re mobili permutara cum adiuncto praetio aliquovel sine , consanguineus vel vicinus , volens recuperare dictam reni sta-bilem, audiatur , facta extimatione per Curiam ipsius rei stabilis perinu-tatae , quam extirnacioneuì recuperans prmutatori solvere compdilatur;si vero res stabiks inter se permnutatae fuerint cuiri adiuncto [praetio]vel eclamn sine, hahentes ms prothimniseos, acta extimacione quae supra,ad recuperacionem ipsius iiiftl1ihi1iter audiantur.

50. De simujatis contractibus in f'raudem iuris prothimiseos.

Si praediuni rusticumu , ve1 urbanuni fucrit pro parte vendituni ,pro parte donatum , liceat habenti ius prothitììiseos recuperare illud adonatario emplore, soluto prius per eum qui recuperare voluerit, praecio

extiniacionis praedii per Curiam faciendac.

51. De praesentacione pecuniae et probacione praecii rei venditae.

Hahens i us prothimiseos , recuperare volens praediu tu venditum,debeat praetiuni lei vcnditae Curiae offerre , emptore primo citato , etsi ipse empror praecium recipere recusaverir, ipsum praeciutu per Curiamndeponatur ; et si dictus emptur praeciuni lpsum recipere voluerit, infratriduuin sibi resignetur, alias dictus recuperans non audiatur , et a iurc aosuo cadat ipso facto. Cum vero contentio fuerit de praecio inter cm-ptorcm, et recuperare volentem, defectu aliarum probacionuin stetur sa-crametito miseri venditoris.

52. De vendicione bonorum mortuorum et carccratorum pro eorum

redemptione. 25

Bona morruorum Ct defunctoruni pro execLltione eorum ultimaevoluntatis, et carccratorum pro liberatione ipsorunl vendita, trina subha-statione praecedente per singulos dies , cum adiectione dieruni octo ad

i competit N imobili commutata N I adiuncto proprio practio Z j 6 recupe-rans conimutatori Nadiuncto vel eciam AZMU I adiuteto Ct N adiuncto praetio

8 extimatione modo quo supra N quo supra ZA qua supra I i i pro partevenditum et o,ii. Z 13 praecio om. I I 14 curiam fieudae I 15 De—vcndìtae c'nt.M praecii OIII. ZIN i$ praeciuni penes Curiam M 19 recipere noluerit IN I 20 tn-duum conignetur I sibi reassignetur U 21 coni vere N 22 recuperar vulenteinNeptm. Nella ristatnpa di I3RIJNNECK è notato a torto clic NEPITA dice recuperan-tem 28 additione N,

- 22 -

minus, ultimo emptori , et plus exinde offerenti rernaneant, habentibusius prothirniseos omnino cxclusis.

53. De celebratione Fcontraotus] rei venditae per notarium observanda

Notarius qui intervenerir contractui rei stabilis alienatae, conferre se

5 debeat ad locum alienatum una cum judice, solutis pedagiis, et oninesfines loci alienati cum diligencia perscrutari, ipsosque in dicto contractuscribere, et si vanellas ve! introitum communem invènerit, debeat ipsosrnensurare et ntensuram etiam in ipso instrumento apponere; et si servituteSerunt in eadem re vendita, secundum relationem venditurum debeat ipsas

io in dicto instruniento apponere; quod si non fecerit poenam unciarumduarum ipso tacto iucurrat, dictis patricio et iudicibus appIicandan.

54-. Quod non lieeat a vendicione seu permutatione perfecta in frau-dem ius prothimiseos habentis discedere.

Si quis vero reni suain stabilem alicui vendiderit, scu perlìlutaverit,15 post empcionein, seu perinutacionem factam, contrahente5 i psi non possint

nec debeant ah ipsis contr;ìctibus ve! aliquo ipsoruni in traudein habentisius prothimiseos discedere; quod si feceriut res ipsa empta seu permutata,petenti ipsaln lure praedicto iudicis officio summarie, et ex abrupto sinefigura et strepitu iudicii per Curiam assignetur, soluto praccio per recu-

20 perantem cuicunique debenti recipere, extiivacione per Curiam primitusmdc facta.

55. Quaiter quis efficiatur civis et qualiter cadat a civilitate.

SJR. 31

Cives autein in civitate praedicta dicantur et habeantur pro civibustam in iure dohanae, quam hnmunitatibus et onerihus civitatis ipsius,

35 qui per annuili, menseni, hebdomadam et dieni cum uxoribus et familiacorunì continue habitaverint in civitate praedicta ut cives, dummodo quod

i exinde cm. IM j 3 contractuum UN I contractus JMZ per notarios IZ Nel-l'edizione ZAPPALÀ dopo « obiervanda » è aggiunto : Notarius debet se conferre adlocum alionatum ad perscrutandos confine» Idebet NM I solutis eis TNAZ 7 etsi vaneliam I I debet Net niensuras N rei mensurani M instrunlento apparereN. BRUNNECE corregge apponere seguendo Ls MANTIA, cd. 18fi2. p. 79 9 CSSCfltin M relationeni vendii,rs i o dicto su:. IN I poena M ir ncurrct M dictiscm. i appliat1da NB 13 jur3s protuiomseos N 14 verO sm. N SU:1ti1 cm. Z 15factas UA non possun ti non possint IN I 20 cuique I cxtiniaciOneifl U priniitus

- 23 -alia civilitate non gaudeant nec fruantur ; si vero ab eadern civitatediscesserint, et alibi cum familia per tantum ternporis spaciurn ut superiusdicitur, niorain traxerint, ab eadern civilitate frustrentur.

56. De creacione notariorum pubiloorum.

Promovendus ad oflicium notariatus publici debeat per Patricium 5et Iudices civitatis Catinae, et alios probos et expertos viros exarriinari,eligi, et approbari si dignus invenitur ; de quibus examinacione , appro-batione et electione fieri debeat puhlicum decretum subscdptione Patriciiet Iudicum subsignatum, sigillo Universitatis Catinae roboratum, et deindepraesentari debeat Episcopo seu Vicario rnajoris Catinensis Ecclesiae, [qui] ioelectionem et approbationeln postea conflrrnet.

57. De teste in falso deprehenso.

Quod liceat patricio seu iudicibus dictae civitatis testeni in falsoper Curiam intercepturn ac etiain producentem, vinctuin ad regiani Curianidestinare. 15

58. De iure cesso, et quo tempere possit ille cui ceditur, experiri.

Si vero aliquis aliquani cessionem seu donacionein alicui fecerit, cui SIR. 33cessio facta fuit non possit causani ex cessione ipsa ante lapsurn anniexperiri; et cedens ipse pro eo cui cessa et donata sunt iura, non possitin hoc testimoniurn perbibere, immo teneatur subire interrogacioncs sub 20iuribus et exceptionibus partis adversae; ct lite, qui agit, aut conveniturin iudicio iure cesso, non valeat uti ampliori privilegio quam [qui] cedit.

59. De cognicione et decisione servandis in servitutibus.

Si contingat oriri qunestionent aiiquarn de servitutibus , stillicidìis, srR.37

cursu aquarurn, vhs, aquaeductihus, parietibus, aquis pluvialibus, exitibus 25

i cadem civilitate UN. Nella ristanijn di BRUNNECK è corretto « civitate a se-guendo LA MANTIA, G'onsuetudini, pag. 8o farnilia sua ZN I superius dictumM traxcrjt Z I 5 oilicium notarii AZ I 6 universitatis civitutis M Cathaniae IZN 7ut dignua A I irivcniutur Z1 I 8 et relatione fieri NIudicurn subscriptum et sigil -mm I I et om. AZN I io debeat om.debeat ipsi Vicario M qui MIN I quani ZU Ii et otu. M f propterea confirniet I I 14 producentes N j victum I I i6 et om. I I De

cessione scu donatione juris et qua tenipore possit illa cui cediur cxperiri Z Decessione scu donatione juris MN NEPITA dopo « juris » aggiugne: et qua tctnporepossil ille cui ceditur .xperiri I 17 aliam cessionetn A I donacionem iuris alicui Mille cui MN I iS cessio om. N J facta fucrit I J non possit cessioneni ipsam anteNM cx concessione Z I 19 cessit et N 20 super juribus I 21 qui agitur AZ 22non cm, M I quam cui U quarn cedentis N quam cui cedatur Z I quarn qui ce-datur A Iservanda N J 24 Si contiugerit I quaestio aliqua M 25 viis cm. I I a-quaeductu M,

- 24 -et introitibus, et caetcris aliis servitutibus quocuinque nomine censeantur,Curia dictae civitaiis conferat se ad locum, er sutumarie sine figura etstrepitu iudicii, tam per inspeccionem cculoruLu, et instrumenta, quamper testes quos ibi iecipiat , causain ipsaln super loo ve! in curia finedebito terminet , et decidat, appellacione seu nullitate non adLnissis , viagravaminis in suo robore remansura.

60. Quod licitum sit omnibus super cortili comuni privato commu-nitatem habentibus, f'enestras et alias aperturas facere.

Si vero duo ve] plures habeant domos suas terraneas, sive soleratas,I0 et iuxta ipsas domos sit aliquod cortile commune privatum inter cos,

quod omnibus in dicto cortili privato cominunitatem habentibus, licitumsit portas, fenestras et alias quascumquc [aperturas] prospicientes ad ipsumcorti!e commune privatuni fieri faceie, iuxa [eorum] velle, eodein iureet potestate servatis in vanellis quae inter aliquos sint communes , in

15 quibus stillicidia dornorum in ipsis vancllis communitatem babentibus de-fluLlnt et discurrunt, non obstante quod ipsae portae, fenestrae, sagittarolaeet aliae aperturae factae non fucrint ah antiquo in domibus supradictis.

6!. Quod non sit licitum alicui facere fenestram seu aperturam inpariete proprio vel communi, in quo sit contiguum cortile privatum ve!

20 commune alterius, nisi in ipso cortili commLini portam ve! aperturamhabuerit.

Si quis habeat domum suam contiguam alicui cortili privato alte-rius contigui seu vicini , in quo nullam comniunitatem habeat , et do-mum ipsam voluerit altius extollere , fenestras in pariete ipsius domus,

25 per quas prospectum habere posset ad cortile praedictuni, facere non

exithus introitibus IN ccrtis aliis M nomine cognoscantur 1 3 Uflfl) per I I

quam instrumenta publica M et per 1 4 6ml debito I in curia sine termino de-cidav M JNEPITA non ha omesso le parole « via gravaminis » come contro il

vero afferma BRUNNLCK Die \Vorte via gravamivzis fehlcn im Text 6 permansuraNAMdomos duas AZ I terranas Z i cortili communi privato Z I liccat por-tas N ia aperturas om. AIZUM aperturas N I 13 facere eorum ve]lc I I ficri om.Z velle eorum ZM I eorum om. U i'anellis contiguitatcm I habentium AM

i6 discurrant Z 17 fucrunt M praedictis M I i8 fenestras seu aperturas ZN I19 seu commune Z I 20 communi privato inter eos , misi M ai habuerit NEPIT.s.

Nella ristampa BRUNNCCR (pag. 127) asserisce contro la verità che NEPITA ha « habucrint ZAPPALÀ (pag. 117) dopo « habucrit a aggiugne De sagittarolis quaesint sublintes a solo per palnos decem aa habet N continguam om. A I vel al-terius N 23 alterius cOoiUilCti M j habet N 24 altius to]lere ZIM 25 per quamiN I possit ZIM.

- 25 -audeat nec praesumat; sed si habitare noluerit in dornibus ohscuratis, etex illo pariete velit habere lurnen, licituin sit patrono dictae doinus fa-cere in dicto pariete proprio, ve! communi, sagittarolas, et tales aperturasquae sint amplitudinis palmi unius et dimidii, et longitudinis palmoruuiquatuor, in medio cuius sagittarolae imponatur quaedam virga ferrea, perquas non possit babere prospcctus, sed tantuin luiiìen ad cortile coinmune,ve! privatun) alterius contiguurn seu vicinum , et ita sublirnes facere asolario domus, seu solo, ad quas u!lus non possit attingere per paimosdcccm ; reervata tamen licencia domino dicti cortilis privati , si in codowuni aedificare voluerit , adeo quod adhaerere habeat de iure parieti iopraedicto, claudendi sagittarolas et aperturas easdem, ad quas claudcndassi is qui sagivarolas fecerit et aperturas, non permiserit , summarie , etex abrupto iudicis officio eas claudere compellatur, omni appellacione scunullitate remotis, via gravaininis in suo robore permanente.

62. De commuriicandis muris propriis, ubi non sit antiquitus aediflcata rfenestra seu porta, et cum vicinis habentìbus praedia contigua ipsis muris.

Si quis voluerit aedifìcium prope domum seu acdificium alicuius, prohabiliori aedificacione domus seu aedificii sui, in aedificio scu muris dictivicini sui communitatem habere, quod compellatur vicinus officio Iudicis,ad communicanduru aedificium seu murum suum proprium , dummodo 20quod in ipso muro proprio antiquitus non appareat aedificata porta seufenestra , soluta prius domino dicti muri seu aedi6cii medietate extima-cionis dicti sui muri ; ita tamen quod stillicidia domus dicti muri scuaedifìcii, qui petitur communicari, nuBatenus pervertantur. Si vero murus,qui petitur conirnunicari , non sit illius firmitatis quac possit utriusque 25domus onera sustinerc , qui petit comtnunicationem , teneatur murum

i habitare voluerit NM J no]uerit BRTJNNECK seguendo LA MàNTXA , ed. 1862,pag. 8r oscuritatis N 2 voluit habere M voluerit habere ZNA I 4 quae sunt N5 et in medio I ) cuius om. I J ponatur M I 6 quan N J haberi aspcctus I habereprospecturn Z ) sed ct non N I lumen a M cotnmune vel om. N a]terius—et itaorn. N tantum sublinies N alrerius coniuncti seu vkini M aIterus contigui senvicinum I 8 seu om. I ( nuHus possit ZMI 9 et reservata A privati om. Z I si inea Z I io adeoque U adeo quod ZNA I adeo quod oso. I adhaerere hbet N ad-hacrere audeat AI xi clauiendo U claudendi ZNM et aperturas o,,. N ad quasom. ZA 112 si hiis AU si bis N I si is qui IZM I fedt 1113 iudicis arbitrio NM Ieas om. I compcllat ZA j compelletur N I i6 ve] porta cum NZ et osa. I I murisipsius ZMN i' aedificare propre N aedificium aedifìcarc I et pro IJ iS habilioreN domus suae cum acdificiis seu muris N I domus suae cuni acdificio. seu murisM donius suse seu ZI sui osa. Z 19 SUi Otfl. I et colntnunitatem N I 23 etin1a-cionis ipsius muri I 25 quod possit ZI I qui possit N I 26 onus sustinere M petitcomrnunioiem I,

L MNTIA. 4

-26---iLtuin reaediflcare de uovo suis sumptihus, ita quod utrumque orius su-stineat; et si ultra quod extimatus uerit reaediicatio ipsa ascendat, reae-dificare de suo proprio teneatur, sin autem minus, rcsiduurn partis con -tingcntis resarciatur domino dicti muri.

63. {De cloacis].

SIR. 44Itern pro evitanda ruina cloacaruni et murorum integritate servanda,'

statuimus quod in muris coiiirnunibus nullae cloacae aedificentur veleciam construantur.

64. Quod moeniana seu pennatae fieri non debeant super loois publicis.

io Pro decoranda civitate nostra providimus quod rnoeniana, quaeexcedunt muros doinus super locis puhlicis nemo facere seu aedificarepraesumat, et quod moeniana nunc facta quac destruentur aUquo casu,non reficiantur , nisi secunduni hoc capitulum ; nec eciam penflatatn invia publica faciat, nisi inurus doinus, in qua talis pcnnata petitur aedificari,

15 sir ad minus altitudinis palmoruin quatuordeciin, poemi imminente ma-gistris construentibus moeniana seu pennatas contra formam praesentis{consuetudinis], unciae auri unius Curiae domini Patricii civitatis Cathinaeapplicanda.

65. [Quod nemo audeat intrare [mi vineis alterus].

20Itcm quod nullus civis vel babitator civitatis Cathinae vel eciarnO exterus, post bannuin emissum, dicto extero in civitate cxistente vel in

PATTI ca per menseni morante vel conversante, audeat intrare [in] vineis ter-9 In. ritorii civitatis eiusden-i eqnes ve! pedes, causa venandi, vel faciendi herbas,

invitis dominis vinearum ipsarum, sub poena unciae auri unius Regiae25 Curiae solvendae.

i quod utriusque onus I I 2 quam eiuimatus I I ascenderit N 3 si autem M4 restituatur domino M reficiatur domino I reservatur domino N de doacisom. U de cloacis ZNI 6 evitanda narnque ruina AZN et orn. M 7 mille cloacaeNEPITA per errore tipografico nullus cloacas acdiflcet nec construat M e I.A MANTIA,Leggi Civili deI Regno di Sicilia (i 130-1816) Palermo 1895 pag. 8 I 8 eciam orn.NZA I ii cxtendunt muros A I muros domorum ZN 12 nunc orn. NM I quae de-struentur orn. I I ab aliquo non N T 13 neque pennatas N I eciam pennatas ZAI I14 faciai quisque nisi I in quo talem pennatam M in quo talis IZA I 17 praesefl-ti:; constitutionis TJM praesentis consuetudinis NIA consuetudinis unicae NZ I cu-riac dicii patricii NAZ ( civitatis Cathaniae I Cathinae orn. N i8 applicandae M19 Quod - alterius orn. U Quod - intrare vineam alterius N vineas alterius I I invineam Z 20 Cataniae ZN I 21 post - cxtero om. M j existens M I 22 in eam Aommorante IZ vel conversans, post bannum emissum audeat M I in vineis NAZin vineas M 23 civitatis om. N eqtiester vel pedester ZNMI 24 auri am. NZI I

25 solvenda A.

- 27 -

86. De tendis non apponendis in apotheois.

Q uod non liceat mercatoribus, artiticibus, apotliecariis, et aliis per-sonis apotechas tenentibus, tendas in eisdern apothecis tenere nec ponereultra celatrndas pennatarum apothecarum ipsarum, et quod pro regendadicta tenda non apponantur ligna seu cantìae, sub poemi unius augustalisCuriae Patricii et Iudicum persolvenda, sed ipsa tenda appendatur in li-gnis seu celamidis dictarum pennatarum.

67. De ductu ourruum.

Carrerius seu alia persona currum ducens, postquam ad portampervenerit civitatis , de curru ipso descendere debeat, in eundo et re- iodeundo per ipsarn civitatem pedes vadat , dictusque carrerius currumipsurn post se traliat atque ducar; quod si secus modo feceric pro poenaunciam auri unam Curiae Patricii et Iudicum eiusdem civitatis exhibeatet persolvat, et de omni damuo et interesse quod propterea quis incur-rerit, per cumdem carrerium satisfiat. i

68. Quod vilis mulier manere non debeat in convicinio tionestarummulierum

Quod niulier quaestutn sui corporis faciens, vel lenocinium tractans, SL. 42aut brigosa fucrit vel rixosa cx consuetudine ultra duas vices , sive indomo propria vel aliena habitet, ab ipso honestarum mulicruin convicinio 20penitus repellatur, ad cuius rei probationein duo testes idonei sufficiant,etiam si singulariter testes ipsi deponant.

69. De probanda consanguinitate.

Cognacio et agnacio in asccndentibus , descendentibus et collatera-libus probari sufficiat cx tenuta vocacione et tractacione tantum, et quod 25consanguinei ad probacionem huiusmodi penitus adinittantur.

2 artificis N nec reponere ultra charamides N nec ctiarn poncre ultra tegulaIsapothecaruni I ponere tendas M I . ultra ciaranìitas M I 6 et Iudicihus 7.N I persol-venda N I pro solvenda B I sed dicta tenda I ipsac tendae appendantur M j 7 scutegulis dictaruni I I seu ciramidis M scu . haramidis N praedictaruan ZNA io etin eundo NM it pedester vadat ZNM I pedesquc vadat et dictus I sa dictum cur-rum I quod am. N secus mdc AIZ modo om. M j 13 urlciarum auri unam 2 Iuncia auri una N dictae civitatis N exhibeatur et persolvatur NAZ I 14 Ct omnedamnum N quod praetendar quis incurrisse M 15 satisfaciat Z I 16 vilis fensiiìaIZP j 17 honcstarum personaruni M 19 brigosa si fucrit B I sivc om. N 20 siveatiena I aliena hahitans N 21 paritcr repellatur M J 24 et descendentibus 2 de-sceudentibus oìn. INM 2; in tenuta IZA.

- 28 --

70. Usque ad quam summam arnesii licitum sit in dotem promittereet donare.

Quod ncmini civi civitatis Cathinae cuiuscilmque condicionis etgradus existat, sit licituin ultra quantitateu unciaruu auri trigintaquinqucin arnesio promittere neque dare; quod si secus fecerit, et perveniat incaso rcstitucionis dotis, quod inaritus ipsum arnesiutn ultra dictam quan-titatein Iucrifaciat ipsO ficto, nulla servata actione ei cui competere possitracione restitucionis arnesii supradicti, cui consuetudini renunciari nonpossit cciatn si in hoc intcrvenerit sacramentum , nulla accusacione, ra-cionc dicti iuramenti servata.

71. De modo servando in tabernis quae fiunt] extra civitatem.

Si conrinat aliqucin ve! aliquos Cicere tabernas extra civitateiiiCathivae Lempore Luessiuw et rccotlectioi-ium victualiuin, non liceat ineis vinum, carnes, pisccs, panein sen fructus, vel aliquam aliam rem pro

15 victualibus vendere, seu perinutare, nec ad manum, nec ad credenciatn,vel eciam ad taleam, sub poena unciae auri unius Curiae, quam accusatorelcgerit, applicanda; quam si accusatus solvere noluerit, carceretur permenses duos. Inhihentes eciauì quod dicti tarbernarii seu vinuni venden -tes cxtra n)oena dictae civitatis victualia aliqua ernere non audcant sub

20 poena praedicta ; eamdern eciani poenam decernimus iiffligendam omni-bus et singulis , qui per areas cutn roncinis vel aniinalibus aliis iverint,vinum et praedictas res vendendo vel permutando.

72. De officio tabellionatus.

A1'PULOQuod notarii publici teneantur et debeant contractus quoslibet, in qui-

25 bus pro notariis 1mbicis intervenerint, quolibct anno in quaternis eorumper eos de novo faciendis, et non in cartulis, cum otnnibus soleninitati-bus, stipulacionibus, renunciacionihus ac aliis opportunis scribere.

2 Ct dotare ZN 3 Catania ZN cuiusque conditionis Z i 4 statuS existat ZA Iet perveniet Z pervenerit I I pervcniat casus N i 6 quod 0hz. Nlucrifaeijt om.

I servata on. ZA 9 in ozu. A et si in I I jurainenturn nulla actione I ct actionedicti AZ io juralncnti praedicti N I ri quae fuerint li quae fiunt ZIMN 12 contin-gerit 1 i; Cataniae ZN rncssiurn vel ZXA I victualiuin onz. I n om. I 14 scu ora.N scu aliquid pro N aliam cnr. AZ j 15 manum, ad A f 17 elegit A 19 nec au-deant M J 2! qui ad I ronciniis NZ 22 vinuin vel r aut permutando N 23 Decontractrbus rescribendis in quinternionihus. De officio tabellionarus Z 24 quoscunl-que M z pro notariis publicis oro. I I in quirlternis ZNAI I 26 per eosdcm novisfaciendis AZt non in pettacia cuni ZI 27 et aliis NZA I ac aliis opportunis om.I I oportune NM opportuna Z.

-29-

§ i. Item si aliquern notarium publicum in eadem civitate moricontingerit, quod ipsius quaterni, et omnia acta sua patricio et iudicibusqui fuerint pro tempore in eadcm debeant assignari , dictique officialesacta ipsa alicui personae publicae, quanì dictus notarius defunctus elegerit,debeant committere et assignare; et si dictus notarius defunctus nerninellìelegerit, quod ipsi officiales acta ipsa alicui notano pubblico mandent, et

faciant assignari, pro cautelis personarum quarum intererit conservandis.

73. De honore servando in officio Iudioatus.

Q uod si aiiquem notarium publicum civitatis eiusdem, sua exigentevirtute, ad ofhcium iudicatus dictae civitatis Cathinae contingerit promo- ioveri, quod co anno quo gesscrit dictutn officiunì iudicatus, et anno se-quenti ab exercitio dicti oicii se tutaliter debeat abstincre, ad quod of-liciunì nuflatenus admittatur, nisi prius iuret dctam consuetudinem in-

violabiliter observare.

74. De observacione dictarum consuetudinum. 15

Si ludex, advocatus 'el procurator contra consuetudineru aliquanì prae-dictaruln sentericiani protulerir seu alligaverit, nulla sit ipso facio, et talis

seutencia vel allegacio non audiatur, et procuracio respuatur, et praedictiiudices, advocati et procuratores qui talia coni miserint ab eodeni cadant

oflicio per annullI. 20

i. Si per i1terutraui parcium litigantiuni ponatur in iurihus velexceptionibus eorum consuetudo, loco probacionum corunì per iudicem

vel notariu ti) tempore interrogacionis faciendae scribatur confitetur prout

in quaterno Consuetudinunì continetur.§ 2. Et qula ex coinniemoracione aliarunì Consuetudinum, quae olmi 25

i De contractibus notariorum defuiictorum cnusignandis Patricio et Iudicibus Z 2ipsiuS UifltCri1i ZIN sua m. N 3 teinpore assigileutur in eadcm debent assignarii debent ZN I 4 ipsius aticui i quani dictus ANIZ I quem dictus U clegerat 1 I cli-gerat ZA I notarius puhlicus nuininie elegerit M 7 facicnt I I quibus interesi ZN 8de onere N I de bonore observando M de—Iudicatus Z e aggiunge « Si notarius fueritproinotus ad ofciuin Iudicatus9 civitatis om. I ( eius sua A j exigcnu M cxiStcflteI io dictae o,,,. N I Cathaniae I Cataniac NZ ii qua concediur M quo gcrit N I12 debeat ahstirieri J I ad om. A i De—cnnsuetudinurn Z e aggiunge : « Quod nulla Sitsententia contra aliquam istaruni consuetudinum a. i6 vel praetor N. Nella ristampadi BRFJNNECI corretto procurator seguendo LA MANT!, Ntie documenti (Arch.Stor. Italiano, Firenze I81, i. VII, pag. 32t) I 18 SCU alligacio ZNA et procuratori-cspuatur ZNAI I 19 cominiserunt ab eorum I I ah curuni ZNA I cadent Z 21 Itemsi N I Itein si altcrutrarn Z 23 scribatur oonfitetur N. I3RUNNECJ< (pag. 132) scriveerroneamente cofitetur e dice in nota che 1 testo appare alterato e perciò il sensononben chiaro I 24 prout quinterno A I prout in quinterno ZN.

- 30 -in praedicta civitate Cathinae pro tenipore fuerunt, magna crescir aspe-ritas, et litigiorum crudelitas invalescit; provisum et ordinatum est perUniversitatein earndem, causa cognita et discussa, ut constitit, dictas an-tiquas Consuetudines omuimodo infirmari et in posterum omnem earum

5 memoriam aboleri, et praesentes Consuetudines in causis omnihus quaenondum iudici:i sentencia vel amicabili sunt conventione sopitae, habereperpetuam roboris firinitatem, contractibus tamen vendicionum, et per-rnutacionurn pridie factis in eoruun robore duraturis.

Et Maiestati Nostrae fuit bumiliter supplicatum ut praedictas Con-io siictudines acceptare, ratificare, ct confirmare de benignitate regia digna-

remur; ea itaque suppicacione per flOS benigne admissa, quia praedictisconsuetudinibus per Curiain nostran-i diligenter exawi natis, apparuit illasesse racioni consonas et in eiusdem civitatis tranquiliuin statutu et coni-nìoduni redundare, eas iuxta ipsarum tenorem de [certa] sciencia et as-

1 5 sensu mcliii et spectabilis Domini Inftntis Joannis Ducatuutn Athenarumci Neopatriae Ducis, Marchionis Randatii etc. Gubernatoris nobilis civitatisMessanae ac regni Siciliac Vicarii generalis , Balii , tutoris ci patruinostri carissimi, acceptamus, ratiflcamus ci pieno favore regio confirina-mus, Maioris tamen Cathinensis Ecclesine juribus in omnibus ci per omnia

o semper saivis.Ad huius autem nosti-ae confirmacionis