, DE

CONTEXTU DISCIPLINS PRACTICA' CUM

PHILOSOPHIA IN GENERE

DISSERTATIQ,

I .

CUJUS PARTEM PRIMAM

VENIA A1Y1PL. FAC. PHIL. UPS.

p. p.

3. 1 O H. LA U R. D U F WSTIP. OKD« EQU.

&

JOH. GUST. PETERSON, NSMOLANDUS.

*

IN- AUDITORIO GUSTAV. D. XI DEC. MDCCCXIII.

H. A. M, S.

UPS ALIiE.

EXCUDEBANT STENHAMMAR ET PALMBLAD

>ä MOIVSiEUR,

monsieur -MjCXE VON JICMSTMDTI r ' '

r v^

GOUVERNEUR DE 'CARLSTAD

ET CHEVALIER.DE L'OKDRB

DU MERITEMILITA1HE>,

& å MADAME -

MADAME J. M. VON MCECSTMaj-TNéE DE L <J r £ N Ii 3 £ £. /W ,

son épouse.

MONSIEUR ET MADAME !

Loccafion de vous dQnner un temoignage public de ma vive

reconnaiffance de vos bontés m'eft trop ebete pour ne pas la fai-

fir avec rempreffementl, que nnnfpirent les fentiments, que je

vous ai voués. Veuillez en accepter ce faible horornage & celui

•du refpeft avec lequel je fuisM o n fi e u r & Madame!

votre tréshumble

5c ttés obligé ferviteur

JOH, GUST. PETERSON.

\ ■ NI

DE

CONTEXTU DISCIPLINAE PRACTICAE CUM

PHILOSOPHIA IN GENERE.

J _n philofophia quoniam de Abfoluto quserimuS) id au«tera in ea fcientiam efficiet abfolutam, ad reflexionemquodammodo hanc ipfam quasftionem reverti, facile per-ipicicur. Abfolutum tarnen nifi fpecuiatione nulla äffe«quitur fcientia. Ar vero, quo in fpeculationem ratio ver-terit , acht abfoluto, fublata fuit vel quafi exinanita re-flexio. Hinc , Ii quid ultra proficitur, reftitui aliquomo-do & de inregro compleri ipsam oportet. Atque hocverum inftat ac fervet philofophiae opus.

Sed erit haec fuperior in Abfolutum reflexioj qucd-que eam , qua talem. disringuit in identitate abfolute op-pofitorum conftat, nam & fine oppofitis nulla omninoeftreHexio. Ea identitas intuitu abfoluto cernitur. Qui au«tem in vera feientiae totalitate, ut hujus intuitus confcien-

>• 2 c

tia, furnmarn item refiexionis identitatem adferat opor¬tet. Eadem itaque identitas in fpeculatione eo valer, utomnem ex hac cöntingentiam excludat, nec nifi fyfte-mate fcire qtiidquam tfabile prorfus inveniri videatur.Ejusmodi fere fentiunt, qui phifofophanrur, dumaliud vix habent, quod intervenieriti dubio veldiale£licae opponant, quam revera fe folviffe, qu<eintendit Sc libi propofuit alia, eo Concors Sc fimil-lima, ratio» etfi minus obrigerit. Negativum hoccriterium ; fed fpecularive percepcum, quo nec aliter per-cipi poterit, pofitivum evadet Sc abfolutam habebit evi-dentiam.

Syffematis vero id efle novimus, ut unitatem abfolutam oppofitorum eademque ipfa oppofita per identitaremrealiter fixa & perfpicua, conftituat, exponar, conrineatSc, nifi quae ad totum Sc inter fe sequam, ac in organis-mo fuae quaelibet partes, relationem conforment, nihilpenitus admittat.

Quum vero ea fit abfoluti i den ti tas, tum.in eo, quodomni fuerit fpeculationi vel intuirui intelkchiali fubje-Äum, principio, tum in fcientiae, realiter exhibirae, or¬ganism© — nova quippe heic, illius veluti natura Sc ab¬foluti phsenomenon reale, fed ramen eadem recurrit Screfleftitur — opportuna certe erit obfervatio, contineriin illo etiam principio, excutiendum tranfcendentali qua-dam analyft, typum iftum originarium, unde fit partiumordo neceflaria articularione defignandus. Itaque in hoctypo, fi per fe Sc in genere difpicitur, quum Sc formamSc eflkntiam hic abfolute adfequatur, non folum relatio-

I■ »jfJm U

n

2 c

nisomnis atque iogicx diflin&ionis rationem ultro requireres,fed realem erjam ipforum abfolute relatorum, qu-alirativum &internum chara&erem,adeo ur nihil fit relativi refiduum, necindifferentiae quidem iplius, quod non idenritare fua, pofitivademum in totalitate eminenti , fubigeret fcientia, (i nullohaec deficeret numero. Neque fic ahunde föret deducen-da diverfitas formarum, quibus, dum fe quaerit, progre-dienti, fubje&ivis , certam demum ineuöri rationerr», ob-jectiva, abfoluti varia affulferit idea. Sed haec omittamus.Satis enim patet, qusenam fit fciendarum, quotqUot com-ple£litur philofophia, nexus inter fe & rmituye depen-denti<£ neceffitas,

|4

Ad pra£licam difciplinam fi atrenderis, progreffse,veftigia transcuriim repetens, hane non folum a primafua originc fpecie magis quam reexftitiffe, ceteris nempeeultus elementis obrutam & immixtam; fed etjam infcientiae lucem editam, formali refpe£fu feparatas adeopartes egiffe apparet, ut nullum cum iis, quae theoreticafunt dicta, nifi mere contingentem nexum admiferit. At¬que vix fe re' antequam noftris temporibus in philofophiadeliberari »c perfpici potuit, quid fibi v -11 e r ornnino ejus-modi nexus, aut quauti intereffer. Id vero quum ]am agicoeptum eft, hane materiam *) iterum rra&are inftiruimusnoftro quodam judicio, rei, intelligis B. L,, valde im-

) 4 ( I

pari, neque tarnen de venia tua , qute juveniH openeadefle foler, prorfus defperamus. Quarnnam vero, hocproblema five proponendi occalioneui, five propofirumexpediendi maieriem, aha qusecumque, aliud agens, para-verit philofophandi rario , heic non quaerimus, quan-doquidem ad hacc erjam in geni i noftri vires erudiiio-nisque copia deficerent. De cetero perbene nobisconftat, quavis vel leviori fcientiae immutat one, anfamcontingere facilerrr eamque arripienns laude parum in-fignem aut corrigendi, aut in iiritum vertendi nnilta, quaeegregiis fuis ftudns ante moliri funt homines.

FuifTe antiquitus novimus&, ut ab Ariftorele inftitue-batur , ftamine quodammodo ex Plaronica ratione dedu-£lo, retexto 5c dibcreto, indolis fpeculativae defcriptionemphilofophiae in Phyficam, Logicam & Ethicam. Ad il-lam quidem Methaphyficam ümul referebat. Logicam ^quamquam, ut formam, hane is primum bene diftinxerir,neque tarnen a vi mentis, qua exihit, in fcientia femo-tam prorfus voluiffe viderur. Empirismo aurem huicphilafaphia? immiffo Sc analyh altius usque inüxo, ubi ad

magis, quae in difciplioa praftioa occurrunt, nntiones perfequi'ur.Huc vero pertinent non folum qnas de archite&onice philof» phiaetotius ftatuit, Ted etjam quae de idea fummi boni eique fubne-xis fubjeftivis vehiculis, cui in moralitatis fcientia obje ftivam vir-dicat neceffitatem. Nec nnn huc negative faltem pertinent , qnaspraemifit eidem idese & aliis argurnentis applicsndas , normse cri-tico forma] es. Idea fummi boni uhimo neceffltatis & libertatisvinculo eft fixa, quam nec ratio nifi fumraa verae fcientiae uaita*t« ampleftj valeL.

) 5 Cimmota mcntis vehicula & ftantes facultates ultimo fuitpeuluaum, has inter ut in omni, tum formalium in ter fe,,tum curn eftentialitate, cohaerentia , relationem 8c nexuninon nifi per circulum & mutuse negationis conditionali-tatem inveniri facile peripicirur. Eft alia deinceps, Cice-roni nominatim accepta, divdio in fcientiam rerum hu¬manarum 8c Di vinsrum, quarum lite theoreticam effice-rent, illae practicarn. Ea vero, ni in dogmate aiiquo fe-£1« cujusciam aiuam haberet, certe, quod profitebaturfundamentum habuit nec fpeculativum ullo modo, neclogico & relarivo refpe£tu probabile. Mutato autem fun-damenti titulo ad noftra invaluit tempora*

Dogmatismum iftam,quam nominavimus5contingentiamfiperare nec omninopotinfte, nec, quatalem, voluifte , hypo-thefis.qua ftringitur, fatis declarat. Et vel inde intelligi pote-rit, qni fa£tuin fit, ut Tibi rel.i£ta moralitatis fcientia ultraindifferentiae iftam atque «quilibrii flu£luationem vix fu-ftinuerit contendere*

Realifticam Spinozae difciplinam, fi ex alteraparte in culmine fimul ipfo dogmarismi eminereexiftimetur, neque eo tarnen longius, fi nifum fpe-&aSj quo tendat, a perfe&iori philofophandi hsbitu di-fcrepare, Ted in idealismi etjam formarn refundi quodam-moda pofle, non mirabitur qui, quomodo vere ultimaquseque fe tangere 8c ultro invicem pofcere videantur,perpenderir. Infignem quidem interpretis gratiam aSpinoza Schelling eft meritus, praefertim ubi duplex illudin tel ligen t is natur« dependendi genus, nempe 8c quoad

eflentiam Sc quoad exiftentiam, diftinguir. Arque ficrefocillanda eit aliunde Sc usqu^-quaque haec doftrinaJibertatis remediis, quo horridi fatalismi confequentißm,quam tarnen amac, devitet. Revera autem Eum, praeterjiegativam proiTus, abfol-urae identitatis ideam nondumfuifle ns£lum — nifi quatenus Sc Eleatae aliique fint nadi— roox inde patet, quod uti ea nefcit arque dum for-mare Sc mente excutere nicitur ^ fäto obnoxius ipfam fub-ftantiaiitate abfoluta Sc deinde, nii nifi mere relativis ex-primit determinationibus. Quare , licet in praftico philo-ibphise genere morari dele&etur, hoc porius fecifl#, rigo-rem de Numine fuo notionis mirigandi idque ipfum vTn-dicandi caufTa, quam libertatis ftudlo du&um, a Schléyer-machero eft obfervatum.

Criticen etjam, quatenus dogmatismo inextricabilihaefit nodo infixa, pratticoe cum rheoretica cognitione ne-xum haud invenifle nullamque inveniendi fpem non pe-nirus abjeciiTe,faciIe ex tora hujus difciplince ratione con-cludirur. Ur enim ideae cetera huc inferviturae, i ta etjamipia libertatis idea , ut cognirionis obje£tum, realirate ca-rebar, fpeciem ludens fubje£tiva quadam meruis produ-£lione confiatam. Quam vero ipfa praetico loco dignira-tem eftadepta, quum formalitate nuda caregorici legisimperii niteretur, diflbluta abftraclione in relativam op-poiitionem, membra idealitatis fubjedtivre & obje&ivoeneceffitatis non nifi relativae iterum eranr unitatis adrnini-culo conjungenda. Qiioe igitur unitas fi inträ oppofita Scex fcientia aliquatenus fuiffet repetenda, circulo internavanam adduxiflet dialexin. Neque vero nexus invenirialiquis poffet autonomis pra&icge rationis cum unirate

) 7 (

fyntlieticse apperceptionis, cujus & eorum , qua: inde funtcondmonata, notiones tantum aderant qualescumque, ne-quaquam vero aflus quibus citra intelleftuii. realitergignantur & unde abftrahendo obtineantur. Erat illa de-niqua unitas hdei (uojedlivitati omnis pernaittenda.

' fl11317) a&u fuo pofitivo fupra relativamabitiactionis lynthelin vel empiricum quemque confcien-rias oibem facile evectam deprehendere libi videbatur, op-pofiuoi um ii n i rarem , ampiexum elfe ac fovilfe eo modoconftar, ut pofbhabiris fummis, quae hunc a£ium , utpote re-bexionem ipfam, inducanr, adficiant Sc coerceant condi-rionibus, eam, cujus fit realiras, qua talis Sc objeaum,particeps, ablolutam identitatem non dubitaverit omnem

fubjectiva involvere poteftate. Abfolure autem reale certenon obtinuit. Atque li ad praaicas regioncs ftatim Eumprincipii ac pvoblematis folvendi intemperantia veluti com-pulfum tibi proponere licet, non miraberis inertem adepibidem inhabitare coaaum fuiffe, ut quae aliena atque pe-regrina fuo erant loco Juftranda, illuc accidentitia arcef-lere fategerit. Quod fi mere pra£tica omnis föret, quarealiratem adpetir, antithefis fua, haec nusquam ultra intel¬ligentem naturam excedere potuiffet, fed conditionalitermodo, poftulatione, cetera effet objeaivitas petenda. Ut-cumque tarnen ultra hane condirionaliratem nititur; illudnimirum per fe Sc quod Phyfices abfolutum prae-focaverat idem, Sc fuperftes reliquerat Criticismus >

negotii nonnihil Ei necelfario faceffit. Natura, quamnegatione expellere conatus fuit, reslitatis tarnen fute peream, quam libertati experiundae obtenderit, luaam nonobfeuro indicio redarguens incurrir, Qu0d autem vere

3 3 c

Ei abfolutum habetur, id fubjs&ive ponitur, quoniamramen ur Abfolutum nec obje&ivitate omnino vacare po-reft, rneram fubje&ivitatem quadamtenus fugit Sc in fclea«Jitate, ut in genere & obje&ivum refle&itur. Vaciilansusque tarnen hoc Sc ambiguum noumenon relativis adhuclicet infinitis determinatiombus obnoxium cadere nec tem¬poris, fiifi negative aliquomodo contingentia exfolvi, ne-ceflurn fiiir. Vel dum Abftrachonis via progredirur , in-dividuatis etjam fradenus fubjectorum fubftantiis, unitatisideam ratio numquam remittens ad hane in intellig'biliquodarn Sc contingenter admiffo regimine ordinis mora¬lis quaerendam deiegabatur. Ancipiti fic fere realitatiscorrelatione impeditus neurram prorfus fupprimere vakt.Refpeclu xAbfoIuti vero differentia omnimode excitata,fåcile apparet, de liberratis ac necefiitatis relativa oppoli-tione nondum fuiffe adhim. Unde, quafi aegre Sc indigneAbfoluti olvrcc^/.sioi realitati, qua natura vi\'itur naturata,litarec, Abfolute fubjs&ivam libertatem, diceret quispiam,ex fe ipfa Deum fibi formaffe , qni fubjedum Abfolu¬tum confumerer. Neque poffes ex ifta differentia adAbfolutum nili myftico adflatu adfpirare. Prattereafequicur ex relativitate omnino refidua, Sc turbatocorrelatorum ordine, quo ab idealitsre realiras immediatafere negationis conditione adducitur, non folum crebraspra&ieo philofophandi generi difficultates , quas antefuerit aliqua ratione alia fpeculatio eluttata, verumetjam in fyftemate conficiendo, quanto hoc fe per partesfuas explicaverir, tanto etjarn undique recurrere molefti-ores. Hinc mulrifariam laborat, ubi ab indererminatisad fpecialiora transgreditur, a formalibus ad realia. Hincillud ad nifus incertos — triebe — refugium, quorum ei,ad exilem arque exfpirantem formalismurn motu anima-

) 9 C

qua reficiendum, frequcns adeo eft ufus. Qtiar-e Schleyer-machero inrerrogare in mentem venit: quidni, cum tantain Ego fuo per nifus iftos fint gerenda , ad reflexionen!quocjue nifus, unde ducerentur fimul. reiiqui, qui & li-bertatern 5c confcientia? ejus conditionem fuppeditent,mox potius ftik adfumtus?

Hinc f qiuim ad integrum fcientiae organismum in-ftaurandum.fucceffit recens fpeculatio — nifi quatenus arceata rcrum fumma inveftiganda non fatis fagacem fumrna,ut dicunr, vix jam. pradlico operi impofica manus —bre-vi fequamur, quae ad noftram fem facere nobis potiffi-mum videntur. Atque vero, qute inteliigentis natuneveluti principia , agere 5c cognofeere, * nulia fere nonantegrefta philofophandi forma peculiari, ut fibi videba-tur, jure fuo, omiffa ftepe de fynthefi quscftione, dis-junxit, iis jatn unitis, quidquid denique formae tantummo-do relationis feu oppofitionis generatim ex dupiici reflexionisadfpedu in fcientia? fyftemare emergere concipitur, quatenusobje£tiva5c effentialia funt, quas diftinguantur, in realitatis'5cidealitatis oppofitione eft collocatum. Animadvertere fepofte ex altera parte quispiam primo faltim obtuiru fibivideretur, de dignitate, ad quam e. g. Crifis pra&icamdifciplinam infinite fupra tbeoriam exrollere ftuduit, de-trahi - opponere item pofte, nullum non infigniori difcriminesgendi regulam ab ea, qua cognitione perfungitur, , ut-cunque fuadeat fpeculatio, diftinguere. Atqui id ea et-jam in fe fufcipir, ur vulgarem confcieritiam explicandoa,licet fpecie haud raro convincar, fibi tarnen reconcilier.Neque igitur non, ut ad moralitatis regionem vere sd-fcenditur, novus infit idealium- 5c realium , quo utraquemens fuperat 5c objedtum facit, contextus. Exemplofunt e veftigio proxima quatque: adtio, ut intuitus fibi,

) IO C

voluntas, finalitas, Idea, Ideale, ut hoc ideas regula in in«tuiru fit, fymbolo art is adfimile, inde vcro difFerat,quod realitatem habebir, neque, ut in bac, fubje£liva pror-fus eft — dein fchematismus, qui, ut in empiricis refie-£lendi conditionibus, fubordinata ferie miniftrat, cet. qucenovam quafi porentiationem indicant. Quid? vero, exaltera parte nexui omni vel continuirati in fe redeuntieorum, quas reflexio diffociavit, eo indulgentior facileapparebit haec diftinguendi methodus, quod Sc mere for¬malis eft, intemerata reali identitare, & vel formali refpe-öu omnem idealitatis vim, ut intelligentis propria eft,eodem tenore comprehendat.

Itaque — ur, quo ducar, fequamur: in confcientia ni¬hil eft, nifi qua fibi Sc fui fit confcientia. Inrelligens ni¬hil eft, nifi quod abftrahendo vel ut idem eft, opponendofe Sc obje£lo porintur; haec autem oppofitio, ut a£lus,fynthefin requirir, alioquin irritä föret relatorum fpeciesabsque referenti; refert Sc jungit fchematismus empiricus,qui transcendentali abftra£bone tollitur Sc novum requiret.Haec aurem abftra£lio unde fiat, infua, intelligentis, pote-ftate non eft: intelligenri quali infcio extrinfecus venit <3ccum poftulatione conjumftum eft (categoricum): hinc, li-bertatis vindiciae Sc fui ipfius Ii bei a dererminario, volun-tas, qua demum fe intelligens ab objeelo abfolure divellatSc fupra evehatur. Heic feriem theoreticam practica ab-rumpir. Verum enim vero, fi ex altera parte, objedlive,refpe£tas —- un nuper tantummodo, citra produdlionisoriginem abfolutam, de iis quaefitum, qua? fubje£live in-telljgenti urpote individualitatem plenam naclo Sc fui con-fcio apparent eoque analyfr conftant — revera &abfolute

) ir (

nulJus a£tus eft, qui norr abfoluto producendi a£lu, hic# licet prasrerlapfo quafi Sc fubdufto, funderur.

Analyfis nulla, ii ne fynthefi: Sine hypothefi,in reflexione, nulla thefis.. Itaque inverfa fimul cum re-flexione fuit conditionaliras Sc in regreffivum mutatus»qui antea progrefiivus erat tenor vel produ£lio in repro-du&ionem. Sed quoniam regreffus nullus, nifi fit, quo>regrediens tendat, de hac norma agitur , maxime ut certaSc eonftituta fit. De ipfa autem, nihil efle, nifi icien-titatem abfolutam, ut ultimo jam redibi.r, realem Sc po-firivam, faeile inter philofophos conveniretur: Quo au¬tem id pa£to impetretur, non item.

Quin potius; Schcllingio ipfi, ad du£lum Syfi.Tranfc..Idealismi, unitas illa principio quidem philofophandi idea-Iis infuiffe videtur, Ted ex hoc idealt fundamento, fimulcum producendi vel refledtendi velut initiis, ita difperiis-fe, ut fpe realiter recuperandse excideres, In reflexioneempirica fpeciem folutiffimam neceffario deprehendit, quaetunc in vuigari abftra£lione Sc oppofitione relativa in-tuitionis Sc a&ionis» libertatis ac neceffitatis] cet. cernifur..Ut vero regreditur, vel fot fan potius progreditur, narn

'fpeculatio vere practica, fynthetica etjam Sc progreffivaeft, fpeciem iftam diluit, mox idemitatem intuitus Sc a-£lionis vindicans; dein, quid fit arbitrii, quid obje£tivi ina£lione Sc qua? iade fequuntur, exponit — nam explicarioportere confequenter monet; ad Fatum enim vel Provi-dentiam heic provocare, effer provocare». quod itidem ex-plicationem poftulet. Series autem correlatorum alternaidentirate jundorum Sc usque divergentium objeflivi Scfubje&ivi, realis Sc idealis in genere relatio eft. Jam ve-10 uniras borum abfolura? in liberrare, ipfa reali, reperi-ri negat, nam hujus ergo fe erjam tollir. Obje&ivamtarnen hane denique unitatem vulr* quocumque id pa£lo

fiar. Idcirco, exempli, diceres, croifDi & ut ad pcrfaa-dendum, earldeiii in alterurram ipforum correlarorum- advicem transmittit — in obje&ivam, — quod facile pote-rit.'quoniam id in hypothefi quondam erat — ar ilta i-dentiras in affu refiexioni longe remotiori jam låret, prse-ferrim fi fyßematis menfuram & , quos ipfa fibi reßexioinrernexuit, a£tus aeßimas, atque ut teleologica hypothe-tica etjamnum eß & fubje&iva; in oppofira veto fubje-£tiviraris parte cjuid niß fubjeflivuin quaeris:

Jam igirur qui in his reprehendendum Schellingiumftatuunr dilemmats fere Eum urgere pofie mihi videntur:In principio unita's non quaerebatur modo , fed fuit reve¬ra, adeoque concepta quodammodo, fiquidcm hac fpecu-latio illa exftirit? fic vero in fyßematis, quod non nifi e-jus-eß evolutio, rotalitate redux fit oportet. Vel nonfuir?niß negative & ut indifferentia Neque fic Eumdeliberato jure aiios, Efchenmayerum nominatim impug-nare, qui, etfi alia forma, potentiationem fcientia fuperio-rem meditantur, An vero hoc errore fa&um fit eo, quodad polaritatis ideam , abfolutum relationis principium, u-nice in fyßematis ortu attenderit, unde nec nifi formalis& logica Ei obtineretur fcientise divifio, quce nimirumrealis etjam effe deberet, vel h sv reo tcuvti illud ita am-plexatus fuerit, ut in eo adquieverit praefidéns potius,qutm totalitäre fcientiae ftabiliendum curaverir, id jam pe-ritiorum judicio relinquimus. Quod tarnen fi cfier, occur-rit ferc etjam, illum in ea parte fyßematis, quaa intertheoreticam <Sc pra&icam dubia haeferit, nihil praeter for-mae reflexionis analyfin vel logicam fuiffe fecutum &proprie di<£tam transcendentalem ei parti, quae naturamtracfat & practicse intermediam effe fciendam.