12
Prouvènço aro Desèmbre 2010 n° 261 2,10 3 PROUVÈNÇO JAMAI PACA ENCARO E ENCARO… Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di Pacalian refuso de reprene lou noum istouri dóu païs… Pajo 1 Panèu Interdicioun de coubla dos lengo sus li panèu d’intrado di vilo de noste païs Priourita au francés Aquelo empego! Prouvènço aro vèn tout bèu just de faire uno crido pèr la signalisacioun en lengo nostro, que dʼun cop lou sujèt es caud que brulo. Dʼefèt, lou Tribunau de Mount-Pelié vèn de pourta la sentènci quʼourdouno à la coumuno de Vilo-Novo-de-Magalouno de leva lou panèu en lengo dʼoc dʼen dessouto dóu panèu fran- cés. Es lou “Mouvement républicain de salut public” de lʼendré quʼa tirassa en justiço la Coumuno. Lou baile dʼaquéu Mouvamen salutàri, Roubert Hadjadj, se defènd pamens de mena uno acioun contro la lengo óucitano, mai es coun- tènt de lʼevoucacioun que la lengo de la repu- blico siguèsse lou francés. Aquelo acioun menado en avoust de 2009 davans li tribunau pèr demanda la retirado di panèu avié pas pourta soucit au Municipe estènt que de panèu en lengo regiounalo se nʼen trobo dʼen pertout, en Corso, en Bretagno, en Catalougno vo en Païs basque. Jamai aque- lo doublo signalisacioun a pourta tort en degun. Lou Maire de Vilo-Novo-de-Magalouno, Nouvè Segura, sʼescound pas: “Quand lʼIstitut dʼEstùdi Óucitan mʼa prepausa uno signalisacioun bilen- go is intrado de la coumuno, ai aceta emé plesi”. Es ansin que lou vilage a retrouba soun noum istouri sus li poustèu di placo ourdinàri, acò dóu meme biais, lou letrage negre sus founs blanc emé lou bord rouge. Aro, lou Tribunau de Mount-Pelié estimo que la s e m blanço dʼaquéli panèu “ ramplisson uno founcioun ambiguö nuisènt à la clarta necessà- ri de lʼenfourmacioun”. Adounc ourdouno à Moussu lou Maire de leva aquéli panèu. Pèr founda soun arrèst, lou juge finocho es ana pesca dins lou Code de la routo. Dins aquelo biblo routiero iʼes di que lʼintrado dʼuno aglou- meracioun dèu èstre signalado pèr un panèu reitangulàri à founs blanc e bourduro roujo de tipe EB 10 (segound lʼarticle de 1967). De segui pajo 2 Retour di Pastouralié Viro que viraras, pas rèn vai cambia. Es coume acò, lou presidènt Miquèu Vauzelle a bèn escouta lʼavejaire de milié dʼinternauto prou- vençau que demandavon de bateja la regioun tout simplamen “Provence”, demai lou coumitat coumpausa d'istourian, d'universitàri e d'àu- tris espert, presida pèr l'universitàri Jan-Glaude Bouvier carga de travaia sus lou cambiamen de noum avié tambèn retengu priouritara- men, coume lou soundage internet, lou terme de "Provence", mai lou presidènt Miquèu Vauzelle se nʼen garço, refuso, aro, dʼesperèu,de chanja lʼapelacioun de la regioun. Sèmblo que sort di braio dʼun rèi aquel ome, ié costo pas rèn de se dire à lʼescouto di gènt. Basto ! la regioun counservo sa siglo teinoucratico e ridiculo, coume lou dis lou mouvamen “Région Provence”. PACA significo rèn e representera jamai lis abitant d'aquéli territòri, nous dis lou Counseié regiounau, Arvei Guerrera, dins uno entrèvo que publicaren lou mes que vèn : quau vai se dire Pacalian o Pacaliano? Renouncia es refusa de vèire que d'en pertout en Éuropo, li regioun que reüssisson an uno culturo forto e uno identita afiermado: la Catalougno, lou Piemount, la Ligurìo, lou Païs Basque, lou Vau d'Aosto... Renouncia es vira l'esquino à l'istòri de nosto regioun : la basso Prouvènço meme restacado à la courouno catalano, se sou- navo toujour coumtat de Prouvènço, e Niço èro fièro de soun titre de "Cap de Prouvènça". Lou futur Coumtat papau, terro di "Toulouso", se sounavo "marquisat de Prouvènço". E entre li dous, li coumte de Fourcauquié, prouprietàri de Gap e d'Embrun, se sentien autant Prouvençau, que fasien grava sus si mounedo, en latin, d'un coustat soun noum e soun titre, et de l'autre simplamen "Proencie", es à dire Prouvènço.Lou presidènt Vauzelle renóuncio à cambia lou noum de PACA, mai lou debat es luen d'èstre acaba.... Adounc nous fau mai mena batèsto pèr Prouvènço. La PACA rèsto la PACA Tiatre 2010 Lou Festenau de tiatre de Fuvèu a tourna-mai fa mirando Pajo 4 Grand Nord L’esplouracioun di mou- lin dóu Grouenland pèr un glacioulogue. Pajo 7 Assimil “Parlo-me prouvençau” un disque e libret de counversacioun. Pajo 8

Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

Prouvènço aroDesèmbre 2010 n° 261 2,10 3

PROUVÈNÇO JAMAI

PACA ENCARO E ENCARO…Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di Pacalian refuso dereprene lou noum istouri dóu païs…

Pajo 1

PanèuInterdicioun de coubla dos

lengo sus li panèu d’intradodi vilo de noste païs

Priourita au francésAquelo empego! Prouvènço aro vèn tout bèujust de faire uno crido pèr la signalisacioun enlengo nostro, que dʼun cop lou sujèt es caudque brulo.Dʼefèt, lou Tribunau de Mount-Pelié vèn depourta la sentènci quʼourdouno à la coumunode Vilo-Novo-de-Magalouno de leva lou panèuen lengo dʼoc dʼen dessouto dóu panèu fran-cés.Es lou “Mouvement républicain de salut public”de lʼendré quʼa tirassa en justiço la Coumuno.Lou baile dʼaquéu Mouvamen salutàri, RoubertHadjadj, se defènd pamens de mena unoacioun contro la lengo óucitano, mai es coun-tènt de lʼevoucacioun que la lengo de la repu-blico siguèsse lou francés.Aquelo acioun menado en avoust de 2009davans li tribunau pèr demanda la retirado dipanèu avié pas pourta soucit au Municipeestènt que de panèu en lengo regiounalo senʼen trobo dʼen pertout, en Corso, en Bretagno,en Catalougno vo en Païs basque. Jamai aque-lo doublo signalisacioun a pourta tort en degun.

Lou Maire de Vilo-Novo-de-Magalouno, NouvèSegura, sʼescound pas: “Quand lʼIstitut dʼEstùdiÓucitan mʼa prepausa uno signalisacioun bilen-go is intrado de la coumuno, ai aceta eméplesi”.Es ansin que lou vilage a retrouba soun noumistouri sus li poustèu di placo ourdinàri, acò dóumeme biais, lou letrage negre sus founs blancemé lou bord rouge.Aro, lou Tribunau de Mount-Pelié estimo que las e m blanço dʼaquéli panèu “ ramplisson unofouncioun ambiguö nuisènt à la clarta necessà-ri de lʼenfourmacioun”.Adounc ourdouno à Moussu lou Maire de levaaquéli panèu.Pèr founda soun arrèst, lou juge finocho es anapesca dins lou Code de la routo. Dins aquelobiblo routiero iʼes di que lʼintrado dʼuno aglou-meracioun dèu èstre signalado pèr un panèureitangulàri à founs blanc e bourduro roujo detipe EB 10 (segound lʼarticle de 1967).

De segui pajo 2

Retour di Pastouralié

Viro que viraras, pas rèn vai cambia. Es coume acò, lou presidènt Miquèu Vauzelle a bèn escouta lʼavejaire de milié dʼinternauto prou-vençau que demandavon de bateja la regioun tout simplamen “Provence”, demai lou coumitat coumpausa d'istourian, d'universitàri e d'àu-tris espert, presida pèr l'universitàri Jan-Glaude Bouvier carga de travaia sus lou cambiamen de noum avié tambèn retengu priouritara-men, coume lou soundage internet, lou terme de "Provence", mai lou presidènt Miquèu Vauzelle se nʼen garço, refuso, aro, dʼesperèu,dechanja lʼapelacioun de la regioun. Sèmblo que sort di braio dʼun rèi aquel ome, ié costo pas rèn de se dire à lʼescouto di gènt. Basto ! laregioun counservo sa siglo teinoucratico e ridiculo, coume lou dis lou mouvamen “Région Provence”.PACA significo rèn e representera jamai lis abitant d'aquéli territòri, nous dis lou Counseié regiounau, Arvei Guerrera, dins uno entrèvoque publicaren lou mes que vèn : quau vai se dire Pacalian o Pacaliano? Renouncia es refusa de vèire que d'en pertout en Éuropo, liregioun que reüssisson an uno culturo forto e uno identita afiermado: la Catalougno, lou Piemount, la Ligurìo, lou Païs Basque, lou Vaud'Aosto... Renouncia es vira l'esquino à l'istòri de nosto regioun : la basso Prouvènço meme restacado à la courouno catalano, se sou-navo toujour coumtat de Prouvènço, e Niço èro fièro de soun titre de "Cap de Prouvènça". Lou futur Coumtat papau, terro di "Toulouso",se sounavo "marquisat de Prouvènço". E entre li dous, li coumte de Fourcauquié, prouprietàri de Gap e d'Embrun, se sentien autantProuvençau, que fasien grava sus si mounedo, en latin, d'un coustat soun noum e soun titre, et de l'autre simplamen "Proencie", es à direProuvènço. Lou presidènt Vauzelle renóuncio à cambia lou noum de PACA, mai lou debat es luen d'èstre acaba....Adounc nous fau mai mena batèsto pèr Prouvènço.

La PACA rèsto la PACA

Tiatre 2010Lou Festenau de tiatrede Fuvèu a tourna-maifa mirando

Pajo 4

Grand NordL’esplouracioun di mou-lin dóu Grouenland pèrun glacioulogue.

Pajo 7

Assimil“Parlo-me prouvençau”un disque e libret decounversacioun.

Pajo 8

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 1

Page 2: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

La Mounedo de Paris fai si sòu emé li regioun.Dʼefèt, la Mounedarié naciounalo vèn de bandi à quatre milioundʼeisemplàri uno nouvello tiero de pèço de 10 éurò en argènt,counsacrado i 22 regioun de Franço e i 4 despartamen dʼóutro-mar.Chasco pèço presènto uno faço emé lou terraire geougrafi de laregioun e soun signe eraudi.

Vaqui lʼesplico seriouso dóu presidènt de la Mounèdo de Paris,Cristòu Beaux :"Ceux qui sont en Midi-Pyrénées verront la croix catalane,typique du sud-ouest…". Ço que permet de "véhiculer les sym-boles de l'histoire régionale".Lou bèu Parisen se garço pas mau de lʼistòri de nòsti regiounemé sa crous catalano quʼempego à Toulouso… Pamens aquelocrous nʼa couneigu de noum, crous de Fourcauquié, crous deSant-Gile, crous dóu Lengadò, crous de Toulouso vo crous óuci-tano.Mai li Miejournau-Pirenen poudran, coume à passa tèms, jougaà crous o pielo.“L̓idèio, dis aquéu saberu de lʼeraudico, es de rèndre lʼéurò unpau mai amable, un pau mai proche dóu ciéutadan”.Fuguè un tèms se sarian di “aquel argènt es pas crestian” emʼaquéli crous de sabèn pas ounte!De tout biais, es un capitau enrauma.La resoun cournudo de lʼamableta de lʼéurò vau soun pesant dʼor.Bèn segur, la Prouvènço es pas óublidado dins aquelo moune-daio.La Prouvènço, Provence Alpes Côte d’Azur que ié dison, a pasde crous sus sa pèço. Si simbole soun autant clar que soun ape-lacioun coumplicado: un pèis de mar pèr representa la mounta-gno, Lis Aup, e uno aiglo de mountagno pèr representa la mar, laCosto dʼAzur e uno grafignado de coustat a baia au restant de laregioun, la Prouvènço.Dins sa publicita pèr faire lusi si pèço la Mounedo de Paris sim-plifico li causo, es la PACA, pèr “susciter plus d'engouement desFrançais”, valènt-à-dire, pèr empli soun boulidou dʼargènt à-n-éli.Li Prouvençau que soun gaire amouneda an pas de marrit sang

à se faire es rèn que dʼargènt mort pèr li debas de lano dis espe-culaire de touto merço.Pèr li mai fourtuna, dirias que iʼa que se courba e nʼen prene dʼa-quéli bèus éurò sounant ?L̓óuperacioun es rendablo, lʼafourtisson.Es pamens pas dʼargènt que sʼescampo pèr carriero, li pèço enmetau precious soun prepausado au publi dins li burèu de laPosto.De bèus éurò tin-tin pèr inmourtalisa la regioun Prouvènço-Aup-

Costo d’Azur, pèr pas un un sòu.

Bernat Giély

— D’éurò dins un boulidou d’argènt —ATUALITA

2

— Tout comte fa, vous fai pas mestié !

Aquelo endicacioun escarto dounc touto meno dʼindividua-lisacioun e noun pòu èstre doublado pèr un segound dispou-sitiéu sus lou meme suport pèr pas engendra de counfu-sioun dins la tèsto dʼun menaire de veituro. Vaqui lʼencausode la sancioun à lʼencontro de la Coumuno.

Vai soulet, que lou Conse, Nouvè Segura, vai faire apèu, tantsoulamen aquelo reguignado en justiço es pas suspensivode la decisioun dóu Tribunau amenistratiéu que faudra eise-cuta, adounc retira li panèu dins li dous mes.Lou Maire leissara pas tout en rambai, fisançous : “Acò vai àlʼencontre de la Coustitucioun, que dis. Sʼaquelo decisiounfai jurisprudènci, acò pòu deveni un pretèste ideau pèr unvertadié racisme anti-óucitan!”. E dʼapoundre “Se vertadiera-men es un dangié, es tèms de faire lou meinage en bord derouto”.De-segur, lou Tribunau amenistratiéu es ana cerca de nieroounte nʼiʼavié pas. La legislacioun arcaïco de lʼEstat francéslou permet. Que li lengo regiounalo siguèsson, aro, au patri-mòni culturau de la Republico, degun se nʼen soucito. Provoencaro un cop quʼaquel article 75-1 de la Coustitucioun esuno badinado.Urousamen lou mes passa tambèn lou groupe dʼestùdi par-lementàri sus li lengo de Franço depausavo sa proupousi-ciounde lèi sus li lengo regiounalo, un proujèt ambicious tantpèr lʼensignamen, que pèr la vido vidanto, emai pertoco lasignaletico, la legalisacioun de lʼiscripcioun dóu noum de viloen lengo dóu païs sarié óuficialisado. Un pan de nas asse-gura pèr lou Tribunau amenistratiéu de Mount-Pelié sʼacò esvouta.

Bernat Giély

PanèuInterdicioun

Moussu lou Maire, Nouvè Segura

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 2

Page 3: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

ATUALITA

Lou tambour d'Arcole 1777-1837.

Aquèu d'aqui, Andriéu Estiène es neissu àCadenet dins la Vau-Cluso lou 13 d'óutobre1 7 7 7 . Fuguè bateja tant lèu. Soun paireFrancés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage,manjavo dins si quaranto an quouro mouriguè.Andriéu, éu, vai dins si quinge an. Tèn pasproun de mestié pèr prendre la seguido dóunegòci de soun paire. Alor d'aquéu tèms, pèrderraba sa vidasso e pourta un pau de dardènoà l'oustau, faguè proumesso à l'armado e s'en-roulè lou 27 d'avoust 1792. La prèmi dounado esa sòudo faguèron mirando à l'oustau.Vaqui noste Estiene sus lou camin de la glòri.Es engaja dins l'armado dóu Leberoun coumegranadié e acò pèr quinge annado.Lis engajat se groupèron en Ate pèr ana à-z-Aisque jougnèron au pas de cargo. Estiene maid'un cop sounè lou rampèu, li troumpetaire divilage travessa ié fasien lou ressoun.Passèron Durènço en deliéurado emé la barcoà traio. Gontard fuguè tihous.Après la campagno de Sardaigno que toumbè

en courcho, lou vaqui dins li valèio de Vesubìoe de Tendo, ounte aguèron de grame à tria pèrpassa en Italìo. Li coundicioun de vido sounmau eisado dins aquéli mountagno escalabrou-so, lou prouvesimen se fai mau. De mai li falidomilitàri, lou coumandamen que de-longo cam-biavo, li desligaduro di poulitician meton tout endès-e-vue...Sian lou 15 de nouvèmbre 1796: la batèstod'Arcolo perduro, mant un cop lis assalido pèrpassa lou pont faguèron chi maugrat lou coun-fo u rtamen de Bonapart e. Mai Estiène emésoun tambour sus la tèsto foro aigo, tirasso em'éu quàuqui granadié e, à la nado, passèron dela man d'eila de l'Alpone.- Tiras davans, lis anan ensaca! cridavo.Arriba sus la ribo pèr s'encoura, faguè unestampèu qu'es pas de crèire emé soun tam-bour. Sounè lou rampèu coume se i'avié mantuno armado. Lis Autrichian prenguèron pòu, secreseguèron ensarra e gratèron pinedo: Arcoleavié toumba.Bonaparte ié venguè ansin :- Aurai souvenènço de tu, aurai suen de tu.Pièi Rivoli, La Favorite, fin finalo la cabussadode Mantou. Estiène sara guierdonna di baguetoà moucho e pouncho d'argènt pèr sa valènci.Soun servado emé lou brevèt au museon de laLegioun d'Ounour.En 1803 fuguè decoura de la Legioun d'Ounourpèr Bonaparte, éu meme, n'en fuguè un diproumié sus la longo tiero. Fuguè lou soulettambour counvida au sacre de Bonaparte dinsla catedralo Nosto Damo de Paris.Quouro s'entourno d'Austerlitz n'a soun proun.L'escasènço de prendre sa retirado ié fuguèdounado ço que faguè lou 11 de jun 1806. Amarcha quatorge annado tambour batèntdavans soun armado. Avié pas agu lou blancdóu pòrri mai mau-grat quàuqui blessaduro s'estira escap.Quàuqui jour après se maridè emé Françoun-Reniero véuso d'un tambour coume éu, tuadins uno batèsto. S'entournè viéure dins sounMiejour natau emé elo. Aguèron tres pichounque se faguèron pas vièi.Soun coumèrci marchavo mau, lou bos sebagnavo.

Dóu tèms di Cènt Jour restoublara mai dins l'ar-mado. Après Waterloo, s'entournè à Paris es'engajè dins la Gardo Imperialo.Andriéu Estiène mouriguè à Paris lou 29 desetèmbre 1837. Un fube de mounde vènguè àsoun ensepelido.Soun efigìo fuguè escrincelado sus lou froutoundóu Panteoun pèr Dàvi d'Angers. Sus lou basrelèu cisela de l'Arc-de-Triounfle, Fauchère n'enfaguè lou retra. Figuro tambèn sus un tablèud'Ouràci Vernet.À Cadenet uno carriero porto soun noum. Laplaço dóu marcat i bestiàri fuguè desbatejadopèr la souna Plaço dóu Tambour d'Arcole. Aubèu mitan d'aquelo plaço soun estatuo realisa-do pèr l'escultour J.-B. Amy fuguè inauguradoen 1894 en presènci de tres menistre e dóumèstre de Maiano Frederi Mistral. Éu, ié rende-guè óumenage emé soun pouèmo "LouTambour d'Arcole" (1868) que s'acabo emé lamort dóu verme de terro sourti de Cadenet: ...la bouscarlo pauret! mai soun tambour terribleparlo, e parlo d'ounour e de liberta... e éu loufaguè mouri davans lou Panteoun.Vaqui ço qu'avié escri: - Se vesènt tant aut en

plen reliéu, sentiguè dins soun cor un dousgounflamen e toumbè mort sus lou caladat...

Embriaga de soun proumié foulige,En se vesènt tant aut, en plen relèu,Sus lis an, sus li niéu, sus lis aurige,Dins la glòri, lʼazur e lou soulèu,Sentiguè dins soun cor un dous gounflige,E rede-mort toumbè sus lou carrèu.

Dóu tèms de la segoundo guerro moundialoaquelo estatuo fuguè desquihado que l'armadod'óucupacioun avié besoun d'arquèmi pèr fairede canoun. L'avien remisado dins un calabert.Mai cinq jouine resistant de Cadenet, de nue, laraubèron e l'aclapèron dins un tenamen e pèrmiracle iʼaura ges de represaio. Ansin l'estatuoa passa pèr maio e fuguè sauvado de la foun-darié.E lou 7 d'óutobre 1945 fuguè remesso sus sounpedestau ufanousamen. Pèr lou mes de setèm-bre 1985 uno placo counmemourativo fuguèinagurado emé la counsentido d'aquélis eros eli cinq noum ié fuguèron escrincela.

Jan Pèire de Gèmo

3

Lou tambour d’Arcole

L’estrambord a pas fali :

Vous mande un CD de 85 foto, panèue iscricioun en prouvençau acampadodóu tèms d'uno caminado dins l'autVar e lis Aup de Prouvènço auto.- À la debuto à la Moto 83920, dospersouno soun couóuperativo e bèninteressado pèr lou proujèt de recen-samen dóu prouvençau, mai podefaire que dos foto: la font dóu mitan elou panèu quàsi escafa sus l'oustaud'un tambourinaire mort en 2006.- À Mountferrat 83131, es au Ciéucledi Travaiaire, afichant fièr soun noumen prouvençau, qu'esplique en lengonostro lou pres-fa que m'adus.Quatecant moun entreparlaire memeno à uno pichoto carriero pèr fou-tougrafia uno gravaduro de 1982 qu'acò 's d'or:

L'aigo es pèr lei canard.Lou la pèr l'enfant de neissènço.Mai, l'ome qu'a sa couneissènço dóuvin de nostre oustau, vòu sa part.

Pièi mai qu'interessa pèr l'idèio d'en-ve n t à ri dóu prouvençau dins sounvilage me counseio d'ana à l'escoloprimàri. Lis enfant an pinta la paret dela court emé lou noum d'endré de lacoumuno en lengo nostro.- À Triganco 83840, arrèst pèr la fotode l'aubergo "Lou Cafoucho".- À Castelano 04120 es uno vertadie-ro mauno pèr iéu : tóuto li carriero anlou noum dins la lengo dis ancian, maitambèn tres boutigo e uno mostro àsoulèu utilison lou prouvençau.- Enfin à Courmas 04370 (Colmars lesAlpes), li noum de tóuti li pichòti car-riero dóu vilage fourtifica soun doubla.Es uno iniciativo tras qu'interessanto,mai malurousamen, s'óusservon trop

de deco, (ourtougràfi, counfusioun denoum). Lou manco d'uno cediho fagrand ounour à un ditatour celèbre, unglacis es pas un trau, despuei 1672 lisoustau gardon la sentour de sounmalur, e la plaço di bàrri gardo enfrancés lou mot prouvençau e maid'autro...Avèn passa un bon moumen emé mafremo, à cerca panèu e iscricioun,anen countinua dins noste rode ieren.

Gerard Pascal

*Vaqui la debuto

di panèu toujour enplaço que nous soun

esta mandaVarBESSOCABASSOCOULOUBRIERO EN PROUVÈNÇOENTRE-CASTÈUFREJUGRIMAOUIEROLA CADIERO EN PROUVÈNÇOLA GÀRDILA LOUNDO LI MAUROLA ROCOBRUSSANOLA SANHA DE MAR,LA SAGNO DE MARLEIS ARCSLORGUÉ EN PROUVÈNÇOLOU BAUSSET EN PROUVÈNÇOLOU LU (despareigu)LOU MUEILOU REVEST LEIS AIGOLOU TOUROUNET,LOU VAU (despareigu)MOUNS EN PROUVÈNÇOMOUNT-FORTMOUNT-MEIAN en PROUVÈNÇONANS-LEI-PIN

OULIÉULOPLAN DE LA TOURRERIAN EN PROUVÈNÇOROCOBRUNOSALERNO-EN-PROUVÈNÇOSAN NÀRI EN PROUVÈNÇOSANT CÈRI EN PROUVÈNÇOSIÈIS-FOUR EN PROUVÈNÇOSIHOUN-FOUANT-D'ARGÈNSTRANS-EN-PROUVÈNÇO

Bouco-dóu-RoseAIS DE PROUVÈNÇOAUBAGNO EN PROUVÈNÇOAURUOU EN PROUVÈNÇOBARBENTANOBERRO L'ESTANGBOURBOUNCASTÈU-NÒU-DÓU-MARTEGUECASTÈU-REINARD DE PROUVÈNÇOCEIRESTOFONT-VIÈIOGARDANO EN PROUVÈNÇOLANÇOUN DE PROUVÈNÇOLESCOULI PALUN DE NOVOLI PENO MIRABÈULOU MARTEGUEMEIRARGO EN PROUVÈNÇOPEIROLO EN PROUVÈNÇOPLAN DE CUCO (despareigu)LOU PLAN DEI CUCOROUGOUNA EN PROUVENÇOSANT ANDIÒU EN PROUVÈNÇOSANT-MITRE LI BÀRRISANT-ROUMIÉ-DE-PROUVÈNÇOSELOUN DE PROUVÈNÇOSETÈME DE PROVENÇATRÈS EN PROUVÈNÇO

Vau-ClusoATEAURENJOAVIGNOUNBEDOUINBOULENOCABRIEROCAUMOUNTGRILHOUN EN PROUVÈNÇOLA TOURRE D'EGUES

LOU BARROUSLOU TORMERINDÒU DÓU LUBEROUNMOUNT DRAGOUN EN PROUVÈNÇOMOUNT-FAVETMOURNASPERNO LI FONTPERTUSPIÓULENCPONT DE SORGORICHARENCHOROUBIOUNSANT CRISTÒU D'AUBIOUNSANT MARTIN DE CASTIHOUNSANT SAVOURNINSANTO-CÈIOTULETO moun païsVELEROUN

Aup d’auto ProuvènçoCASTÈU-ARNOUS SANT-AUBANFOURCAUQUIÉLA BRIHANOMANOSCOSANT MICHÈU L'ÓUSSERVATÒRISANT VINCÈNSSANTO-TÙLISIGOUNÇOSISTEROUN CLAU DE PROUVÈNÇOVENTIRÒUVÒUS

Lis Aup-MaritimeSCROS

GardBAGNÒU DE CEZEBELLO-GARDOCOUDOULETFOURCOJOUNQUIERO - SANT VINCÈNLOU GARNOURSANSANT-JULIAN DE PEIROULAS

DroumoDOUNZERONIOUN DROUMO PROUVENÇALOSANT MAURISE

ErautLUNÈU EN LENGADÒCÀSOLS D’ERAUVILANÒVA-DE-MAGALONA

Auto-VienoAISSACHALHACCHALUÇCHASTEU-CHERVICFLAVINHACJAVERDACMEUSACORADOR DE GLANASENT-BRECISSENT JAN LIGORASENT-IRIÈS

CourrezoAIENTBRANCELHASCHAUÇ-FORNCOLLONGES LA ROUGECURAMONTALA GLEISÒLALINHAIRACLOSTANJASLO TEMPLEMARCILHAC LA CRÒSAMAIÇACNOALHACPERPESAC LO BLANCSALHACSENT MAUVIRESENT JULIAN MOMON

DourdougnoBRAGEIRACCHANCELADACOLONHÉS E CHAMPS NIERS

CréusoGENCIÒUS

Lot-e-GarounoMARMANDA

De segui

Touto la signalisacioun en lengo nostro

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 3

Page 4: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

ATUALITA

4

À la lèstoSant-Chamas - Lou 5 desèmbre, Marcat deNouvè. Dóu 11 desèmbre au 11 janvié 2011:Espousicioun sus lou tèmo de Nouvè auMuseon Municipau Paul Lafran ourganisa pèrLes Amis du Vieux St Chamas. Dubert lidimars, dijòu e divèndre de 2 ouro à 7 ouro.Entre-signe au 04.90.50.85.61.Lou 17 desèmbre: Vihado calendalo sus li tra-dicioun de Nouvè à la Biblioutèco Municipalo.Entre-signe au 04.90.44.52.44 pèr se fairemarca.

L'Escolo dei Sambro a fa espeli soun calen-dié pèr l'an 2011. Aquest an vous prepausolou tèmo di "sabour e de la naturo".Se pòu coumanda au pres de 10 éurò e enmai 2 éurò 50 de fres de port.Pèr lis assouciacioun uno remesso de 10 dóucènt à coumta de cinq, e 20 dóu cènt à coum-ta de dès, lou port sara fatura en mai.De coumanda à Gui Revest - Escolo deiSambro - 370 Av Ml Leclerc de Hautecloque -83390 Cuers.

Allauch (13) - 11 e 12 de desèmbre - Fèstodis Ase. Adobo dins tóuti li restaurant e coun-cous d'atalage d'ase lou mai long.

Acampado de santounié:. La Ciéutat - 16 au 19 de desèmbre - Marcatde Nouvè e marcat i santoun.. Marsiho - 20 de nouvèmbre au 31 de desèm-bre - Fiero di santoun - La Canebière.. Ais de Prouvènço - Fiero i Santoun - 24 denouvèmbre au 31 de desèmbre - tóuti li jourfranc lou 25 de desèmbre - Av. Victor Hugo.. Ate - Saloun di Santounié - 17 au 23 dedesèmbre - Salo d'espousicioun de l'Óufice deTourisme.. Arle - 53en Saloun Internaciounau diSantounié dóu 20 de nouvèmbre au 16 de jan-vié 2011. Dins li salo de la clastro de SantTrefume. Counvida d'ounour: Roubert Canut eLiso Berger. Pièi aquesto annado, lou païs àl'ounour es la Russìo.. Carpentras - 23en Saloun di Santounié dóu5 au 24 de desèmbre - Capello dóu Coulège,Carriero dóu Coulège.. Sorgo (84) - en desèmbre, Fiero i santoun eartisanat de 10 à 7 ouro.. Crest (26) - 11 e 12 de desèmbre 2010 -Plaço dóu Général de Gaulle . Sisteroun (04) - Espousicioun-vèndo de san-toun e de crècho dóu 4 desèmbre au 31desèmbre - Biblioutèco municipalo deSisteroun. Intrado à gratis.. Mazargo (Marsiho 9en arr.) - Santons musi-ciens et figurines dóu 3 de desèmbre à lad e buto de janvié 2011, espousiciound'Andriéu Gabriel. Lou dissate 18 de desèmb-re, marcat i rabasso davans la Glèiso Sant Ro.Lou dimenche 19 de desèmbre, Fèsto de laLus dins li Jardin de la Coulino Sant Jóusè àparti de 6 ouro, vin caud, poumpo à l'òli e fiòd'artifice. à gratis.

Camin de Vida - Mauris, lou cantaire nissartvèn de sourti un nouvèu disque : Camin devida, recampamen en un CD di 3 disque 33tour : Viure Drech - Mauris e l'Ontario - NiçaRebèla. Lou pres es de 15 éurò à la souscrip-cioun, pièi sara de 18 éurò à la sourtido pre-visto pèr la fin de l'annado.À coumanda à l'Association d'Aqui d'Aià (loi1901) 3029 RD 2210 - 06640 Saint Jeannettel. 04.93.24.46.75.

Li Pastouralo - Representacioun pèr la trou-po di Vièi Pastourèu de Miramas. Avèn sèmp-re besoun qu'acò se sache :- Trin di representacioun de la pastouraloMaurel:. Barjòu (83), salo di fèsto. Dimenche 9 de jan-vié 2011 à 3 ouro dóu tantost.. Miramas (13), tiatre La Coulouno. Dimenche16 de janvié 2010 à 3 ouro dóu tantost.

Musico à z-Ais. Souto la beilié de MauriseGuis, lou Councert de Nouvè de lʼAcadèmidóu Tambourin, se debanara sus lou tèmo “Autèms de la musico lóugiero” au Tiatre dóu Jode Paumo, 17 carriero de lʼOpera à z-Ais loudijòu 9 desèmbre.

Soucieta di Felibre de Paris. Dissate 11 dedesèmbre à 14 ouro 30, salo 110, pèr lou cou-stat dre de la court, de la faculta de dre Paris-Panteoun, 12 plaço dóu Panteoun, 75005Paris, counferèndi de la majouralo PeiretoBerengier sus li femo de legèndo enProuvènço. En fin de sesiho se tastara li tregedessèrt.

XXVIen Festenau de Tiatre Prouvençau ourganisapèr lou Ciéucle Sant-Miquèu de Fuvèu.

Aquest an La Fuvello 2010 se debanè lou dissate 13 e dimenche 14 denouvèmbre. La Jurado èro coumpausado de C. Olivier, pastouralié, S.Diouloufet, coumediano, A. Guiony, Clavaire dóu Felibrige, J. Lebas,coumediano, J. Feron, Coumediano e J.-P. Vianés coumedian.Coume tóuti lis annado se sian coungousta d'ausi parla la lengo nos-tro, autant sus lou poutin que dins la salo. Es de nouta que lis estra-ter-fuguèron à l'ounour...N'en vaqui lou paumarès:

Li Grand prèmi :

- 1é Prèmi e Fuvello à la troupo Lou Ciéucle Prouvençau dóu Païsd'Ate, pèr Lou legnié de Montsegur, ounte avèn vist que lou tiatre prou-vençau es pas toujour de galejado e de cascareleto. Aquesto pèço, loudrame de l'Enquisicioun, es la reviraduro dóu catalan au prouvençau,de l'obro de Vitour Balaguer, pèr Marius André e asatado e messo ensceno pèr Pèire Pessemesse.

- 2ème Prèmi à la chourmo doù Ciéucle Sant Miquèu de Fuvèu pèrMisere.

- Prèmi du Public à la troupo Li Gènt dóu Brès de Mazan pèr La Vesitodis Estra-terrèstre.

Prèmi particulié:- Prèmi de la Meso en sceno la troupo dóu Ciéucle Sant Miquèu deFuvèu.- Prèmi dóu Parla de la lengo d'oc au Ciéucle Prouvençau doù Païsd'Ate.- Prèmi de la Creacioun à la troupo La Bono Font de Lambesc pèrJouineto en bousco d'un ome, pèço de Martino Saunier.- Prèmi dis Autour à Martino Saunier.Prèmi d'interpretacioun:- Prèmi d'interpretacioun masculin à Pèire Pessemesse pèr soun roledóu Comte de Fouis dins Lou legnié de Montsegur.- Prèmi especiau d'interpretacioun au couleitiéu di Mounge dins Miserepèr la chourmo doù Ciéucle Sant Miquèu de Fuvèu.- Prèmi d'interpretacioun feminin à Laure Marie pèr soun role deBrunissenda dins Lou legnié de Montsegur. Uno bèn bello prestacioun.- Prèmi dóu meiour segound role masculin à Gui Hugou e Jan GlaudeRaimondo pèr soun interpretacioun di role de Tòni e Pignatas dinsMancavo plus qu'acò! pèr Li Fanfaroun de la Rado, de Touloun.- Prèmi dóu meiour segound role feminin à Marìo-Jano Guérin pèrsoun interpretacioun de Fino dins Souto la triho dis Escoulan deParlaren Lou Tor.- Prèmi dóu farcejaire à Ive Décor pèr soun interpretacioun de Nanandins La Vesito dis Estra-terrèstre.- Prèmi Jan Savine pèr la jouinesso i Levènti, de la Gardo-Parreòu, pèrsoun interpretacioun dins Lou Pichot Prince.Mencioun

- Mencioun especialo d'interpretacioun masculino à Pau Meunier pèrsoun role de Belugo dins L'adoubaire, presenta pèr l'Effort artistique dez-Ais.- Mencioun especialo d'interpretacioun feminino à Francine Alcala pèrsoun role de Francino dins Un viage en or presenta pèr Levènti de laGardo-Parreòu.- Mencioun especialo pèr l'óuriginalita de la creacioun à Cristello Pépinpèr Lou retour de Mick 'n Roll presentado pèr Li Galapian dóu Mistraude Sorgo - Mencioun especialo pèr la creacioun de la pèço à Crestian Morel pèrSouto la triho.- Mencioun especialo dóu parla d'oc i jóuini Paulino e Eloudìo Vera pèrsoun d'interpretacioun dins Misere.Vaqui mai un festenau de trìo que mostro à bèus iue vesènt la vitalitade noste parla en 2010.

T. D.

Festenau de tiatre prouvençauLa Fuvello 2010

L'assouciacioun nascudo lou 23 de juliet 2009a pèr toco la sauvo-gardo de la culturo, de l'is-tòri e de la lengo prouvençalo utilisant de sup-port varia pèr uno pedagougìo ativo acedis-sènt à tóuti li registre de la lengo (ouralo cour-rènto, literàri, pouëtico vo tiatralo). Lis especi-fita de l'assouciacioun soun noumbrouso es'adrèisson à d'adulte, coulegian vo adoules-cènt e is enfant dins lis escolo d'un biais ludice atratiéu. Touto l'annado, lis ativeta se deba-non li dilun e dijòu, de 18 ouro à 20 ouro 30

dins l'Oustau dis assouciacioun, plaçoEvariste à La Ciéutat.Un travai pedagougic es ourganisa pèr tresanimatour, ensignaire retreta vo passiounad'istòri e de tiatre, en ataié.Uno grando chausido d'ativeta pèr aprene àparla lou prouvençau demié la diversita diataié permanènt prepausa :- Cours reserva i debutant que siegon adulte,adoulescènt vo enfant.- cours de perfeciounamen.

- Ataié de charradisso sus de tèmo liéureapourta pèr li participant e esplecho di sourti-do culturalo à tèmo.- Espausat istouri en prouvençau.- Ataié tiatre : meso en sceno, adoubamen ecreacioun de sceneto. Courreicioun de lalengo.- Cours à gratis pèr lis enfant dins dos escolod'un biais plasènt e atratiéu.- Sourtido culturalo à tèmo, servènt de sup-port is ataié de charradisso : coustrucioun enpèiro seco e si mestié. Vesito d'un moulin d'òlie mestié de moulinié.- Proujèt de sourtido 2011 : vilo cargado deculturo : Avignoun, Arle, Maiano, abadié dóuTourounet.Manifestacioun culturalo de desèmbre aprèsla remesso di prèmi dóu councours de pouë-sìo dóu 27 de nouvèmbre, Mirèio d'argènt2010 - prèmi tresen regiounau pèr lisenfant; divèndre 3 de desèmbre : en prelude ifèsto de Nouvè, Lei Bramaire e CarrieroDrecho cantaran li Nouvè de Saboly, capellode l'Œuvre, 19 avengudo Michelet à LaCiéutat (Sus reserva c i o u n ) . ; lou 11 dedesèmbre Vihado de Nouvè de la CarrieroDrecho, salo Marceaux ; lou 18 de desèmbre,Vihado de Nouvè emé lou Coumitat di fèstode La Ciéutat, pèr uno obro caritativo, lou bladde l'Esperanço, salo Paul Eluard, sceneto enprouvençau.

Secretariat : Madamo Liebgott 41 chemin deSte Croix 13600 La Ciéutat 06 73 96 39 43Countat : Mireille Dho 06 70 51 20 24 LouisMartel 06 84 89 30 62

La Carriero Drecho

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 4

Page 5: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

ATUALITA

5

Li santoun à Frèju

Lou group foulclouri La Mióugrano de Frèjuourganiso sa 25enco fiero di santoun dóu dis-sate 4 au dimars 21 de desèmbre dins la saloRiculphe de la Coumuno de Frèju.

La Mióugrano prepauso 26 estand en aculis-sènt 17 santounié vengu de Prouvènço touto.Sara egalamen presènto uno librarié regiou-nalo, e tóuti lis especialita nostro: nougat,pasto de fru, pasto d'amelo, mèu, bescue deNouvè, e tóuti li bòni causo necito pèr li 13dessèr calendau.Aculi pèr li membre de la Mióugrano en cou-stume li fin de semano, e au son di tambouri-naire, aquéli grand santoun anima serviranlou vin caud pèr rescaufa li vesitaire! Dubert tóuti li jour de 10 ouro à miejour e de3 à 7 ouro, franc lou dilun de matin.Coumuno de Frèju - Salo Riculphe - Intrado àgratis.

La crècho e li santounSantoun! Santoun! Santibelli!

Souto la Revoulucioun franceso, li glèiso sounpihado e barrado. Lou catoulicisme es quasi-men enebi. Lis estatuo di sant e li representa-cioun de nativita soun esclapado.Li Prouvençau, crestian fervènt, e bèn decidade lou resta, decidon de countunia sa devou-

cioun dins l'oustau, e creon en pichot ço quevesien en grand dins li glèiso: lou Pichot Jèsudins la grùpi, Marìo, Jóusè, l'ase e lou biòu, lipastre e sis escabot, li ange e li Rèi mage.Dins la tradicioun prouvençalo, li persounagede la nativita soun acoumpagna pèr lou pichotpople de Prouvènço coume lou Ravi, lou tam-bourinaire e tóuti li vièi mestié, mai podontambèn cousteja de santoun mai óuriginau emouderne coume li boulisto, lis acampaired'óulivo, e meme la Bravado de Frèju augrand coumplèt!À flour e à mesuro, cadun vouguènt moustrasa fe, se represènto éu-meme dins la crècho,dins soun ativeta journadiero: pacan, cassai-re, acamparello de bos...Ges de limito pèr la creacioun de persounagenouvèu: chascun fai coume voù! Ansin de santoun se nʼatrobo de touto merçoe se nʼen chabi tout de long de lʼan, mai espèr Nouvè que retrobon touto sa santeta.

Li roso de NouvèLi roso de Nouvè, dicho maussible, soundemié li ràri flour que flourisson en ivèr. Fanpartido de la famiho di renounculacèio. Limaussible soun de planto vivaço di flour prou-mierenco que se duerbon en plen ivèr e flou-risson enjusquo mes de mai. Sa coulour pòuèstre blanco, roso, pourpro vo verdo, pèr atri-va lis insèite encaro rare en aquelo sesoun.Legèndo : La niue de la neissènço dóu Crist,Madeloun, uno pichoto pastresso que garda-vo si móutoun, veguè li Rèi mage e quàuquipastre, carga de presènt, travessa lou champcubert de nèu ounte se trouvavo. Li Rèi magepourtavon l'or, la mirro e l'encèns, li pastre defru, de mèu e de couloumbo.Madeloun pensè qu'avié rèn, meme pas unoflour, pèr aquest nistoun. Un ange vesènt silagremo, fretè la nèu, revelant ansin uno pou-lido flour blanco oumbrejado de rose : la rosode Nouvè.

T. D.

Lou "Cafè pro u v e n-çau" dóu Ciéucle deLengo d'Oc dóu can-toun d'Aigo-Morto

Despièi un dougenaud'an lou Ciéucle Lengod'O dóu cantoun d'Aigo-M o rto (bateja à passatèms Ciéucle óucitan evengu pièi Escolo fe l i-brenco), endrèisso unfube d'ative t a : a t a i ésemanié de lengo, revistobilengo de quaranto pajo,emessioun radioufounicoem' uno difusioun quouti-diano, uno pajo en lengodins lou buletin mu n i c i-pau, counferènci, filme eàutri manifestacioun cul-turalo o festivo… Es de saupre, qu'en maid'acò, lou presidènt atuaud'aquesto assouciaciounde 350 membre, GabriéuB run, ome plen d'ena-vans, a agu la tras quebono idèio d'inagura unoa t i veta nouvello que iédisèn lou “ C a f èProuvençau”. Debutè ennouvèmbre de 2009 esoun sucès decèsso pasde s'espandi.Lou Cafè Prouvençau, liòde rescontre amistadouse calourènt, se debanolou proumié dimars dechasque mes dins unosalo messo à dispousi-cioun pèr lou municipe deS a n t - L a u r è n s - d ' E i g o u s o.Se ié recampon un cin-quantenau de gènt tóutiamourous de la lengo ea p a raire fe rvourous de

nosto culturo.Lou cafè debuto à l'entourde sèt ouro de vèspre ese perseguis quasimenfin-qu'à vounge ouro.Après un aperitiéu debèn-vengudo, lou presen-taire Gabriéu Brun dounola paraulo i part i c i p a n tqu'an la voulounta des'espremi esclusiva m e nen prouvençau. La seradose debano en tres partidode parladisso, dessepara-do pèr de cansoun prou-vençalo que lou moundereprenon tóutis ensèn. Ungoustaroun es servi entreli sequènci de charradis-so. La participacioun esde 5 éurò pèr la mangihoe lou béure. En fin des e rado lou CafèP r o u vençau s'acabosèmpre pèr uno fervou-rouso Coupo Santo quefasèn clanti d'uno soulovoues.Tóuti se coungouston deparla, d'ausi parla e d'es-cambia dins la lengo dóuterraire, bord-que, lou faubèn dire, patissèn forçode noun agué l'escasèn-ço de lou faire mai sou-vènt, en estènt que lalengo se charro plus gaireen famiho o pèr carriero.D'efèt, franc d'aquéli quetrèvon lis ataié o cous del e n g o, lou soulet autreendré ounte se pòu ausiproun tèms la lengo nos-tro es noste C a f èP r o u ve n ç a u. Es unoóucasioun benesido pèrs'embuga quatre ouro de

tèms dins uno meno detrempo lenguistico.Se n'en trobo toujour quecoumprenon eisadamenla lengo mai que l'ausonpas parla, emai sieguepas l'envejo que iém a n q u e. Nautre part è ndóu principe qu'es pasgrèu de s'engana quandsias nouve l à ri e qu'esmiés d'escarrougna unpau la lengo pulèu que dela pas parla. Coume sedis, “en fabrejant fabre sefan”.Acouraja pèr l'envirouna-men courau que s'istalolèu dins un acamp entreami enfiouca dóu memeafougamen pèr lou sau-vamen de la culturo nos-tro, à chascun ié prus lèude charra dins nosto par-laduro. D'aquéu biais secapito de mai en mai dep a rticipant qu'an pascrento de s'arrisca deprene la paraulo en lengo

emai aguèsson pas jamaiagu l'escasènço e l'aubirede lou faire aperava n s.Sèmblo qu'acò siegue undis efèt maje e quasimenm i raclous dóu CafèProuvençau.D'ùni, toujour que main o u m b r o u s, dison detèste qu'an escri d'espe-réli, mentre que d'autre,pancaro proun arroutinapèr se bandi dins l'escri-t u r o, s'acountènton delegi de tros d'obro depouèto o prousatourr e g i o u n a u . N'i'a tambènque canton, toujour enlengo, e que fan canta loupubli, tout acò dins unoatmousfèro di mai jouiou-so.Mai que d'un cop, de par-ticipant dóu C a f èP r o u ve n ç a u, s'av i s a n tque ié fa rié mestié demeioura soun nivèu, sefan marca à noste cousde lengo pèr de dire d'a-

campa li couneissènço debaso que ié defauton. Çoqu'es segur es que la par-ticipacioun à-n-aquéstiserado es un bon mejanpèr se desvergougna eprene d'alo. Acò vo u sbaio l'enavans necite pèrfaire l'esfors que vo u sfara passa de la pousi-cioun de simple ausidoupassiéu à-n-aquelo deloucutour capable decharra sènso coumplèis-se.Lou mounde vènond'Aigo-Morto, dóu Grau,de Sant-Laurèns,d'Eimargue, de Lunèu, deMarsihargue, dóu Caila,de Galargue, de Va u -verd, de Nime, deM a r g a rido… Avèn agulou meme jour jusqu'àquatorge coumuno repre-sentado.Pèr acaba moun prepausvole benastruga courala-men noste ami Gabriéuqu'a sachu manda lou lee que mestrejo de mande mèstre em' un biaisrequist aquélis acampadoque glourificon la lengo eié fan veni forço gènt.G ramaci enfin à ladevouado colo dóu burèude l'assouciacioun quebaio uno ajudo preciousopèr l'ourganisaciounmaterialo.Venèn tout-just d'aprenequ'aquesto meno dem a n i festacioun es àmand de faire escolo dinsdous àutris endré.

Louïs d'Andecy

Lou Cafè Prouvençau

Cese

Parlaren pas de la soca de Niço, di panisso de Marsiho vo de la cadode Touloun que tóuti soun de meraviho pèr li papiho, mai d'uno recètosimplo pèr agrada à l'aperitiéu:Prendre de farino de cese, e prepara uno pasto emé d'aigo un pau maiespesso qu'aquelo pèr li crespèu. Dins uno sartan, greissado d'òli d'óu-livo, faire fregi dessus-dessouto aquesto pasto de quàuqui milimètred'espessour. Fau pas assaja de la faire sauta mai la revira em' un viro-troucho.

Lou cese (Cicer arietinum) es uno leguminouso, sorre dóu pese. Escultiva en ribo de Mieterragno. Soun noum latin, arietinum fai referèncià la formo de la grano que sèmblo uno tèsto d'aret emé si bano.Se dis que lou cese es arriba en Éuropo à l'Age Mejan mena pèr liCrousa. Mai li cese soun couneigu despièi l'Antiquita, souto lou noumd'hallaru (3000 an avans JC).Ciceroun aguè soun escais-noum en causo d'uno grosso boufigo enformo de cese qu'avié sus la caro.

Tradiciounalamen, li cese crema s'utilisavon pèr preveni lou despoudéseissuau dis ome, li cue pèr arresta li cagagno, en poudro pèr evita lisenfecioun.D'un autre las, se manjon caud o fre en ensalado emé de cebo, maitambèn coume liéume dins lou couscous, o escracha (houmos).La Ceze, ribiero que passo à Bagnòu (30), dèu soun noum au Cicerarietinum dins uno regioun ounte èron proun cultiva.À Rougiers, dins Var, tóuti lis an, au mes de setèmbre, i' a la fèsto dicese. La journado s'acabo emé un councours de boufat de cese ountechasque councurrent, à plat vèntre, dèu manda un cese lou mai liuenpoussible emé sa bouco. I'a tambèn uno counfrairié dóu Cese.

Marroun candi

Es souto Louis lou XIVen, dins la Galarié di Glaço de Versaio, que loumarroun candi se faguè counèisse.En 1667, lou Sieur de la Varenne titro un de si libre, Le parfaict confi-turier qu'ensigno lou biais de faire de counfituro e lou marroun.Es en 1882, l'ecounoumìo de l'Ardecho especialisado dins li magnan,es en baisso: li magnan soun vitimo d'uno epidemìo e un jouvènt del'endré, Clemènt Faugier, foundo la proumiero entre-presso de mar-roun candi.Recouneigu coume uno counfisarié particulieramen fino, lou marrouncandi demando uno matèri proumiero de grando qualita e lou gàubid'un mèstre counfisaire.Sege estapo soun necito pèr l'alesti.Après la cuecho à la vapour, la rusco es eliminado, li nervuro sounlevado au coutèu. Lou fru, tras que fragile, sara muda dins de tule blance counfit dins de sucre perfuma à la vaniho. Glaça pèr de sucre glaço,passo pièi dins un tunèu de secage que ié baio lou brihant. Es coundi-ciouna à la man, emé delicadesso.Lis establimen Clément Faugier an garda l'esperit de soun foundadou.N'en countùnion encaro la fabricacioun despièi 120 an.En 1890, fin de manda de marroun à Zanzibar ounte se trouvavo un desis ami, M. Faugier enventè la meso souto vide fin que cregneguèssonpas li diferènci de temperaturo e li viage long.Pèr li prepara es un long travai que duro au mens la semano. Autantdire que vau miés lis ana croumpa encò dóu marchand e en particuliésus plaço à la couóuperativo de Couloubriero que vènd de marroun enmoussèu à pourtado de tóuti li bourso.Uno fes au vostre faire caufa de choucoulat negre e trempa dedins litros de marroun.De servi emé lou cafè!

Tira dóu calendié 2010 que s’acabo de l'Escolo dei Sambro

Li cese e li marroun candi

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 5

Page 6: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

6

GRAND NORD

Au mes d'óutobre, ai reçaupu, pèr imèl, uno letro dóuGrouenland. Noun, èro pas lou paire Nouvè, mai Mèstre LouisR eynaud que mandavo soun casernet de viage. . . d ó uGrouenland.Pièi quàuqui jour après, ai agu un autre message me disènt qu'è-ro en Aubagno, quàuqui jour pèr se pausa encò d'ami.Louis Reynaud m'a reçaupu dins la bello bastido de sis ami, undissate de tantost. À moun arribado, lou grand pourtau de ferrese durbiguè à brand. Segne Reynaud m'esperavo dins lou jardinemé sa chino labrador, Una.L'entre-visto se faguè dins lou saloun, davans un grand fiò dechaminèio:

Tricìo Dupuy - Segne Reynaud, nous avès fach aquest estiéuun bèl article sus vosto ascencioun dóu Mount Blanc, tournasd'un sejour de tres semano au Grouenland. En mai parlas cou-rentamen nosto lengo, de-segur interèsso nòsti leitour de vouscounèisse ?Louis Reynaud - Avans ma retirado, ère ensignaire à l'universi-ta de Grenoble ounte fasiéu partido di recerco de glacioulougìo.Ère assousta pèr un labora t ò ri dóu CNRS. Ai travaia auGrouenland pèr segui la founto de l'aigo, glaço e nèu, en ribo dela grando caloto glaciàri. Passère uno tèsi que lou sujèt n'èro louGlacié de la Mar de Glaço de Chamounis...L'aigo que found, s'encour sus lou glacié e tre que trobo un trau,fai de moulin.Emé uno equipo d'espeleoulogue partiguère à l'esplouraciound'aquésti moulin au Grouenland. Ai descubert aquéu païs e men'en siéu amourousi... Es un païs grand coume 4 cop la Françoemé soulamen 50.000 abitant. Pourgis is amatour de naturo sóu-vajo, la poussibilita d'èstre soulet dins la naturo. Souvènti fes, faiun pau fre, e ai fre coume tout lou mounde... mai trobe qu'es unvertadié païs de coucagno!

T. D. - E pèr de que?L. R. - Sias en liberta coumplèto.

T. D. - I'a rèn à vèire, i'a pas d'aubre?

L. R. - I'a tout à vèire... marchan sus la fourèst. I'a de sause e debes nanet, que fan 4 à 5 cm de naut, franc dins d'endré proute-gi, i'a d'aubrihoun de 2 à 3 mètre. La naturo es bello, un paucoume la tepiero aupino à 2000 m dins lis Aup. La vegetaciounes raso, mai i'a un mouloun de flour.

T. D. - Un mes dins l'annado!L. R. - Es verai que l'estiéu es courtet, l'ivèr es long. Es dins laculturo dóu païs: lou mot "annado" se dis "oukiok", l'ivèr. Lou motes lou meme. L'estiéu duro 2 mes....

T. D. - E i'a la niue 6 mes de tèms?L. R. - Noun, 6 mes es au Pole Nord. I'a de mai en mai de niueà flour e à mesuro que mountan dins lou nord. Sian à 85° de lati-tudo nord mai la niue poulàri es longo. Mai en causo de la nèu,la niue es jamai coumpletamen negro, lou cèu es forço clar, lisestello se veson forço bèn, e baion uno bello lus. Pièi quand i'ala luno, esclaro encaro mai la mar. Quand la niue es claro, e lamar gelado, es la bono periodo pèr se desplaça subre e traves-sa li fiord que soun coumpletamen gela. La casso e la pescosoun li dos ativeta majo di poupulacioun.

T. D. - I'a pas d'agriculturo?L. R. - Eicepciounalamen, dins lou miejour, ounte i'avié li Viking.Fan greia de tartiflo, d'ensalado, de garroto.... mai la majo part dela poupulacioun manjo pas de liéume. Es pas dins sa culturo. Esli Danés qu'an mena l'alimentacioun variado.Aqueste païs es tras que mouderne. I'a un desenau d'annado,quand coumençavian à tout bèu just à agué de telefone pourta-dis, li Grouenlandés avien adeja uno grando quantita d'aquéstitelefone. Li vilage estènt aliuencha pèr de centanau de kiloumè-tre, falié coumunica.

T. D. - Amas la fre vo sias un grand soulitàri?L. R. - La fre m'agrado bèn, pièi avèn aro de vèsti que permetonde lucha contro la fre, mai aqueste païs es fre, mai lou ressentitde la fre es diferènt, que l'èr es se. L'ivèr, quand lou soulèu poun-chejo, fai -20°, mai poudès vèire li gènt en tee shirt.

T. D. - I'anas souvènti fes. Avès un batèu e uno cabano...L. R. - Es un grand païs de sòu gela. I'a pas de trin, i'a pas gairede routo, un quarantenau de kiloumètre, i'a de pisto. Lou païs fai200 km dóu nord au miejour, e li vilage soun distant lis un disautre. Pèr se desplaça, en deforo de camina d'à pèd, lou mejande desplaçamen de l'Inuit, es la barqueto. Tout de-long de la cou-stiero, entre lis isclo, la routo es balisado. La barqueto de 4 à 5 mde long, emé un pichot moutur, es la moubileto de l'endré. LisInuit se desplaçon eisadamen, pèr ana cassa e tambèn pèr rèn-dre vesito is ami.

T. D. - Avès aterri à Kangerlussuaq e pèr ana enjusqu'àSisimiut...L. R. - Coume lou vesès, l'aerouport es pas situa sus la coustie-ro. Dins aqueste païs lou tèms pòu chanja forço rapidamen e unotempèsto se pòu leva en 2 ouro. Es lis American qu'an basti lisaerouport après la segoundo guerro moundialo pèr acamina loumateriau e lis ome en Éuropo. Lis an basti au founs di grand fiord.Kangerlussuaq vòu dire lou tras que grand fiord, 160 km de long.

T. D. - E la cabano?L. R. - Au Grouenland, lis Inuit se desplaçon en tirasso à chin oen motò-nèu. Li chin, vous tournon mai toujour à l'oustau, memes'an lou vèntre vueje, mai la motò-nèu s'as plus ges d'essènci....Van cassa forço liuen de soun vilage. Parton emé 10 à 12 chin.Es pèr acò qu'an basti de refuge lou long di fiord. Soun toujourdubert. Servon i cassaire, i pescaire, i viajaire de passage. Licabaneto soun bèn equipado emé un caufage à mazout. Pourtasvoste mazout. L'estiéu, dóu tèms de mi viage, siéu quasimensoulet à l'óucupa, ma cabaneto, mai l'ivèr, i'a un mouloun demounde que passon, subre-tout de touristo.

T. D. - Es pas lou proumié cop qu'anas au Pole Nord, de que i'aque vous pivelo?L. R. - Pèr li proumié cop, èro la naturo estivalo. Pièi aro es lanaturo à tóuti li sesoun. Ai assaja à la debuto de la primo. Fasiéforço fre, li fiord èron encaro gela, ai assaja aquest an setèmbre-óutobre. Es uno bono sesoun, mai la temperaturo de l'aigo pòutoumba à -2°, e la mar coumençavo à gela.

T. D. - Lis armarié dóu Grouenland porton un ourse blanc. Sounà desparèisse?L. R. - Lis ourse blanc soun à desparèisse que soun cassa, pèrvèndre sa pèu, pèr faire de mantèu o de bèlli fourruro pèr decou-ra li saloun. I'a un quouta pèr li preserva, e soun autourisa àprendre qu'uno quantita fissado d'ourse.

T. D. - Soun baga, lis ourse?L. R. - D'ùni, o. Mai lou païs es tant grand qu'es dificile de lou sur-viha en entié. Li bracounié soun noumbrous e agisson en touta-lo impunita. Uno pèu d'ourse se pòu vèndre enjusqu'à 3.000éurò. Es pèr acò que li cassaire subre-passon un pau li quantita

autourisado. L'ourse es pas d'en pertout, dins l'ouèst e lou mie-jour, i'a pas d'ourse. Urousamen pèr-de-que es aqui que siéu anae s'anas dins un païs d'ourse, fau agué uno carabino. Siéu pascassaire. Se fasès un rescontre e que l'ourse à un pichot ruscle,avès pas de chanço. N'i'a dins l'est e lou nord. L'ourse es unobèsti marino. Soun noum scientific es ursus maritimus. Es unmamifèri marin que manjo li biòu-marin, quasimen un la semano.Viéu en ribo de mar, marcho, es un bon nadaire e pòu courreenjusqu'à 40 km/ouro. Es forço agile e quand s'aubouro fai 2,50à 3 m de naut, emé 400 à 600 kg. E se vous mando un bacèu....es coume acò qu'assoumo li biòu-marin. Au bout de si patasso ade grifo longo coume moun det: lou biòu-marin es quasimenesventra. Es pas un gros nounours, es un atlète pouderous qu'estoujour en quisto de biasso.

T. D. - I'a d'annado qu'anas au Grouenland, avès vist un cam-biamen?L. R. - Toujour, dóu tèms de mi viage, fau de mesuro de tempe-raturo. I'a de courbo que soun enregistrado despièi enviroun1870, bono-di li Danés, autant li pastour que li gendarmo. La tem-peraturo a pas aumenta. Pamens varìo d'uno annado l'autro, lisivèr soun diferènt. Quand la mar es gelado, lis Inuit fan un traudins la glaço, pèr pesca. Esclapon la glaço emé un óutis de ferre.La glaço de l'annado es entre 60 à 70 cm. Entretènon li trau.Pescon, mai aganton tambèn li biòu-marin. Es la civilisacioundóu biòu-marin. Coume disié Paul-Emile Victor, lou biòu-marin,es la biasso, la graisso pèr faire l'òli pèr se caufa, faire couire efaire lume, la pèu pèr faire li vèsti, li courrejo pèr lis arnès di chin,li tendoun pèr courdura li vèsti... Dins lou biòu-marin anela, i'a rèna jita!Après la segoundo guerro moundialo, li Danés se soun óucupa

Louis Reynaud, l'ome que vai à la fre...

— Louis Reynaud —

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 6

Page 7: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

7

GRAND NORD

dis Inuit. Éli preferisson se dire li Grouenlandés. Avien uno mar-rido santa. Èron pas proun noumbrous, e bono-di li siuen medi-cau, la proufilassìo, e l'aport de vitamino, la mourtalita di pichot adiminuï, e la poupulacioun a coumença de crèisse. Aro, emé laregulacioun di neissènço, arribon à regula la poupulacioun. I'aquàuquis estrangié que vènon travaia. I'a quàuqui scientific esubre-tout de persounau teinique pèr la coustrucioun di basti-men.Pièi lou tourisme s'es desveloupa. I'avié enviroun 7.000 touristol'an, i'a quàuquis annado, aro, n'i'a quasimen 35.000. Es unodestinacioun carivèndo, que lis oustalarié soun carivèndo coumedins li païs nòu. I'a quàuqui gràndis oustalarié e de retirado encòdi particulié.Es un païs forço verd. Lou Grouenland es lou païs verd.

T. D. - I'a pas de chambro dins lis iglou ?L. R. - I'a jamai agu d'iglou! Lis iglou soun de coustrucioun denèu, dóu Nord dóu Canada. Au Grouenland, fai tant fre l'ivèr, quei'a ges de nèu. Podon pas coustruire d'iglou.... la glaço es tropduro pèr la taia en brico. Li Canadian, emé un grand courtèu encosto de baleno, poudien decoupa la nèu duro. Nautre avèn revi-ra lou mot iglou en oustau, mai en Inuit, es illu (prounouncia,ichlou).

T. D. - Parlas la lengo dis Inuit?L. R. - Noun, pas vertadieramen. Mai coumence de coumprene.Un de mi proujèt es, en deforo de parla lou prouvençau, d'assa-ja de parla lou kalaallisut. Me fai besoun pèr parla emé li gènt. Esuno lengo forço interessanto. Sèmblo à ges d'àutri lengo quecouneissèn. Es uno lengo sintetico. I'a uno racino, pièi apoundèsun sufisse, un prefisse e fasès un mot diferènt, e pòu deveni unmot tant long que devèn uno fraso.Pèr eisèmple, lou batèu en pèu, pèr ana cassa es oumiak.Aquest mot sèr tambèn a designa lou port, l'oumiaksiak, l'endréounte i'a li batèu, es, e l'oumiaksiakfik, es l'endré ounte i'a li grosbatèu. L'avioun es un grand aucèu. L'aucèu lou mai grand es loufòu de bassan que se dis timik, lou timiksiaksik, es l'endré ountei'a lis grands aucèu: l'aerouport! Parié pèr l'ourdinatour, qu'es loucervèu artificiau.D'ùni dison qu'es uno lengo artificialo, mai d'autre coume PaulEmile Victor qu'an penetra la lengo, dison qu'es uno lengo di mairicho e preciso, subre-tout pèr designa la glaço de mar, la nèu, lacasso e la pesco. I'a quasimen 200 mot pèr dire la nèu.

T. D. - M'avès di que i'avié de mai e mai de viage touristi. Se disque pèr amusa li touristo, dounon un tros d'iceberg à suça,coume uno glaço. I'a pas de risque à manja de glaço tant vièiodóu Pole Nord?L. R. - De-segur que i'a un mouloun de gènt que vènon vèire lisiceberg, qu'es un espetacle vertadieramen espetaclous! Aquéligràndi mountagno que floton sus la mar, quand sabèn que la par-tido escoundudo es 7 cop mai grando. Lou jo es de tasta aqueloglaço qu'es estado velado pèr li grand glacié qu'an mes tant detèms pèr se fourma. Lou mai pichot tros a de milié d'annado..

T. D. - N'en avès tasta?L. R. - E o. Souvènti fes!

T. D. - E alor?L. R. - Es d'aigo gelado! Es de nèu gelado. D'un autre las, i'a-grado, is Inuit, uno autro glaço: es de nouta qu'à de kiloumètred'aqui, i'a li mémi coustumo, dins l'Himalaya. Dins la glaço quevèn de la nèu, i'a de bulo d'èr dedins, ço que vai baia uno glaçoblanco. Pièi i'a de fendasclo dins li glacié, e l'aigo de founto ié vèndedins. Mai coume fai fre, se tourno gela. Es adounc d'aigo rege-lado. I'a mens d'èr e adounc mens de bulo, e fara uno glaço bluio!De-segur, la blanco es sounado femelo, e la bluio, mascle,

coume en Himalaya, emé lou Yin e lou Yan. Alor i'agradon miesla glaço bluio, ounte i'a pas ges de póusso.

T. D. - De que menas coume biasso?L. R. - Mene lou mens de causo poussiblo. Coume es un païs decoucagno, la biasso es richo. Avèn au nostre, la merlusso.Eilabas, costo 2 éurò lou kilò, en liogo de 20 éurò aqui, e quandes fresco es un plat requist.

T. D. - Alor, quand m'avès manda uno de vòsti letro, vesèn unofotò ounte fasès couire de fege de merlusso...L. R. - Ah!, au nostre, avèn tóuti lou souveni de l'òli de fege demerlusso. Li pichot èron vitamina au fege de merlusso. Falié setapa lou nas pèr engouli aquest òli. Aro es desoudourisado! Avèndins li supermacat lou fege de merlusso fuma, en bouito.En estiéu, li merlusso se despachon de faire si reservo, e man-jon, manjon. Lou fege travaio e fai uno cirròsi, coume lou fegegras di canard. Pesque la merlusso, emé uno longo ligno de 100m. Lou fege es forço desvouloupa, bèn gras, e lou fau à la sar-tan. Dèu pas bruni, rèsto blanc. Se manjo sus de pan: es unomeraviho.I'a tambèn un mouloun de pèis. Entre autre li troucho de mar,l'ongle chivalié, que vènon se reproudurre coume li saumoun.Aquélis ongle chivalié an d'iòu, que iéu sone moun caviar. Lis iòusoun neteja dins l'aigo de mar, pèr li desgrapa. Soun un pauseca, es un delice.I'a encaro lou fletan, lou loup artique, que pòu faire 1,50 m delong, emé uno tèsto ourriblo, un pau coume nosto boudrèio, emé

de gràndi dènt. Se podon croumpa au marcat.

T. D. - I'a de pichot marcat?L. R. - O, coume au nostre. Li pescaire vèndon si prouduch à depres, pèr nautre, forço rasounable. Pièi coume viando, i'a lou ran-gié sóuvage. Fai 45 à 50 kg de viando. Aquelo bèsti es indou-mesticablo, mai es forço bello. Lou rangié doumestica es mainourdique e es lou rangié dóu Paire Nouvè. Tóuti aquéli bèsti dela fre, an uno viando forço energetico. Quand manjas un ragoutde rangié, avès l'empressioun que l'energìo vous rintro dins toutlou cors.Pièi li cassaire aganton lou biòu musca, qu'es entre lou biòu e loumóutoun. A de péu e de lano, e laisso enviroun 80 à 100 kg deviando. Quand es vièi, sènt lou surge, mai es pas grèu, sian abi-tua.Se manjo tambèn lou biòu-marin, que se croumpo au marcat. Iéucasse pas qu'ai pas de carabino, e lou biòu-marin es tras quedificile à aganta, que just pounchejo lou nas à la sourti d'un traude glaço. Se cousino coume lou gigot d'agnèu. Éli lou fan encivié. La viando de baleno se manjo tambèn. Tóutis aquéli vian-do soun roujo. Tóuti soun de forço bono qualita.

T. D. - Quand partès en viage, fasès toujour un casernet deviage?L. R. - Lou fau quand siéu soulet, qu'ai lou tèms. À la debuto èropèr ma famiho, ma mouié e mis enfant, pèi l'ai manda à mis amique i'an trouba un grand interèst de vèire aquéli raconte. Mesèmble qu'es un plasé pèr mi legèire... mai quand sian noum-brous, meme dous, i'a plus ges de tèms pèr escriéure.

T. D. - Oh, o, segur, fuguè un grand plesi, e quant à iéu espera-ve aquelo letro semaniero.L. R. - Pièi acò me permet de sintetisa mi journado e mi souve-ni.

T. D. - Sias jamai esta tenta pèr li regioun antartico? L. R. - E segur, coume vous l'ai di, lou Grouenland es 4 cop laFranço, l'Antartique es 27 cop la Franço! La glaço es espessod'enviroun 4.800 km, li temperaturo soun forço basso. La mejanoes de -50°, emé l'ivèr enjusqu'à -80°... Mai pèr i'ana fau faire par-tido d'uno equipo de scientifi que fan de mesuro, siegue de fairede crousiero. Ai fa uno crousiero dóu coustat d'Ushuaia. Li paï-sage soun forço bèu. Li glacié vènon à la mar, mai foundon pas,fan requiha d'iceberg. La glaço es toujour cuberto de nèu. I'aquasimen ges de terro emé de vegetacioun, i'a de roucas cubertde lichen.

T. D. - Voste viage venènt?L. R. - Tourna au Grouenland au printèms, pèr agué en jun, loujour permanènt, e subre-tout vèire tóuti lis aucèu. Pièi vèire lisInuit viéure e s'ai fa de prougrès dins la lengo, poudé un pau maiagué d'escàmbi sus sa culturo.

T. D. - Me mandarés voste casernet de viage?L. R. - Se lou fau, mai moun ami, lou prouprietàri de l'oustauounte sian, e belèu sa mouié vendran. Moun ami es un pescaire.Mai an pas trop lou pèd marin... veiren bèn.

T. D. - Vou gramacìe forço.L. R. - Takuss (Au revèire)

Louis Reynaud, l'ome que vèn de la fre...

— Li cassaire dóu païs —

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 7

Page 8: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

LIBRUN

8

Federico Garcia Lorca revira pèr Mas Rouquette

Max Rouquette (Mount-Pelié 1908-2005)aguè un franc interès pèr lou pouèto GarciaLorca tre la fin dis annado 30. Revirè mai d'unpouèmo dóu Romancero Gitano (1928), pièientreprenguè de revira d'àutris obro pouëtico.Aquésti reviraduro fuguèron leissado is edi-tour e mes à sa dispousicioun pèr lou fiéu del'autour Jan-Guilhèn.Uno reviraduro franceso fuguè adejado publi-cado pèr Pèire Darmangeat en 1943.

Federico García Lorca (jun 1898 à FuenteVaqueros proche Grenado - mort en avoust1936 à Víznar, proche Grenado) èro pouèto,dramaturge, pintre, pianisto e coumpousitour.Lou geniau roussignòu andalou, coume se iédis, fuguè uno di mai auto cimo de la pouësìodóu siècle XXen.Après d'annado passado à Grenado, decidèd'ana viéure à Madrid pèr rescountra lousucès. Faguè partido de l'avans-gardo espa-gnolo. Publiquè tres recuei de pouèmo, quelou mai couneigu fuguè soun RomanceroGitano (1928).Aguè uno relacioun forto emé lou pintre Dali(1904-1989) que s'acabè quand aquéu res-countrè sa futuro mouié.

La famiho de Lorca, counsciènto d'aquéliproublèmo, ié faguè faire un long viage isEstat Uni d'Americo en 1929-1930.Aqui après si pouèmo de jouinesso, FedericoGarcia Lorca troubara uno nouvello demar-cho, mai nouvatriço, aquelo dóu “pouèto deNew-York”.

Soun retour en Espagno en 1930 se capitè enmeme tèms que la casudo de la ditaturo deMiguel Primo de Rivera e lou restablimen dela Republico.

Quand la Guerro civilo espagnolo petè en1936, quitè Madrid pèr Grenado. Fuguè fusi-ha pèr de rebelle anti-republican e soun corsfuguè bouta dins un trau coumun à Víznar. Essis amista de gaucho, soun engajamendevers li paure e soun oumousseissualita queié coustèron la vido.

Poema del cante jondo (1921), Planh perIgnacio Sáchez Mejías (1935), Divan dauTamarit (recuei poustume de 1936) - FedericoGarcia Lorca revira pèr Max Rouquette -23x14 - 112 p - 15éurò à coumanda à Letrasd'Oc - Bast. L'Aune - 5 rue Pons Capdenier -31500 Toulouse. [email protected]

T. D.

Assimil es vuei lou soulet editourfrancés à prepausa uno coulei-cioun autant coumplèto pèr ladescuberto e l'aprendissage dilengo regiounalo.Davans lou sucès rescountra pèrli « Guides de Conversation » (15lengo regiounalo dispouniblo) epèr li tradiciounàli metodo (6lengo regiounalo dispounibl o ) .

Assimil à tambèn lança uno nou-vello couleicioun au fourmat kitde counversacioun (libre + CDaudio), bateja « Parle-moi ».Es lou segound numerò d'aquelocouleicioun que vèn de sourti es« Parle-moi provençal », pèr seplounja au cor de l'univers prou-vençau. De la petanco i coursode biòu camarguenco, en pas-

sant pèr lou famous boui-abaissoe li cabanoun d'en ribo de mar,nous meno à travès li diferèntitradicioun qu'an fa la Prouvènço.Tout de-long d'aquéu viage, aufiéu de si 40 istòri e dialogue auten coulour, de noto plaçado enbas de chasco pajo aduson deprecisioun sus li mot e lou biaisde dire propre à la lengo, prepau-so de sinounime vo de varianto, ebaio d'esclargimen sus la grama-tico.Pa rtènt dóu principe qu'unolengo n'a de sèns que se l'ons'en sèr, l'autour, Fe l i p eBlanchet, prepauso aqui de res-countra la pratico dóu prouven-çau pèr lou biais d'uno quarante-no de sceno imouristico. Si per-sounage soun autentic e tipa, tra-versant la vido de tóuti li jour emévitalita.Li tèmo dóu quoutidian abourdadins aquéli dialogue soun forçodivers e permeton d'abourda d'u-sage frequènt e varia de la lengoprouvençalo, que se retrobo dinsun leissique coumplèt.En mai d'aquéli lesco de vidoa t u a l o, l'autour prepauso doustèste d'autour e tres cansoun.Emé si traducioun, si noto sou-cioulenguistico e culturalo forçodoucumentado, sis ilustracioun,aquéu libre vous fai penetra maiavans dins lou biais de viéuremediterran, d'Avignoun à Digno ede Marsiho à Niço.Eh noun, es pas besoun de lou

teni dóu brès pèr lou coumprenee pèr l'ama, pèr ausa se l'aprou-pria. La bello Prouvènço es aqui,se pourgis à vous, vous sedus, evous sugeris « Parlo-me prou-vençau ! ».Segur qu'avèn aqui un bèl óutispèr faire counèisse la lengo à-n-aquéli que la volon descurbi.

« Parle-moi provençal » autour :Felipe Blanchet. E d i c i o u nAssimil. Lou guide de 256 pajocosto 9, 90 éurò. Lou Guide + louCD (1 ouro 35 d'enregistramen)costo 14, 90 éurò.Se trobo dins tóuti li librairié.L̓espàci de demoustra c i o u nASSIMIL, es 11, carriero diPiramido, 75001 Paris.www.assimil.com

Federico Garcia Lorca en oc

“Parlo-me prouvençau !”

Libre maiCansoun d’’amour - Chansons d'amour etde Noces en Provence - Jan-Lu Domengeperseguis soun pres fa de publica tóuti dichoreculido dins li Païs dóu Var e dóu Verdounde 1985 à 2005.Vaqui lou quatren voulume, Les Chansonsd'amour et de Noces en Provence. Lou librees acoumpagna d'un CD emé li particioun eli cansoun.300 p. - 100 particioun, tèste bilengue - 32éurò à coumanda à l'Ass. Cantar lou Païs -Pa t ri ck Meyer - 302 Chemin Plan auxGrottes - 06530 St Cézaire sur Siagne -04.93.09.61.74. [email protected]

Visions de l'idiome natal à travers l'en-quête impériale sur les patois (1807-1812)pèr Reinat Merle - Uno periodo bèn óublida-do de la lenguistico franceso. Enquisto pèrl ' I t a l ì o, lou Vau d'Aosto e l'ouèst de laregioun dóu Piémount: Turin e Cuneo; pèr laS o u ï s s o, li cantoun d'aro de Fri b o u r g ,G e n è vo, Ju ra, Neuchâtel, Vaud, pèr laFranço, li despartamen d'aro.À l'autouno 1807, lou Burèu de l'Estatisticodóu Menistère de l'Interiour soulicito tóuti liprefèt pèr uno enquisto sus li patoues, enseguido d'uno proumiero enquisto óuficialoen 1806.En setèmbre de 1812, l'enquisto es pas aca-bado, e lou Menistre en plaço arrèsto toutd'uno lis ativeta dóu Burèu de l'Estatistico,en causo de resulto contro-versado.À la desparicioun dóu Burèu de l'Estatistico,la courrespoundènci lenguistico dóuMenistre es esparpaiado. Mai un gros dour-sié rèsto, esparpaia tambèn, entre laB i blioutèco Naciounalo, lis ArchiéuNaciounau, la Biblioutèco Municipalo deRouen, e d'archiéu despartamentau.Uno fiho de l'enquisto Grégoire relativo ipatoues e is us dis abitant de la campagno,menado de 1790 à 1794? Nàni, l'enquisto Grégoire voulié èstre uninventàri avans desparicioun, l'enquisto de1807 es diferènto. Es de saupre eisatamenço que se parlo dins li despartamen.L'enquisto de Grégoire avié interessa lisistourian, mai raro fuguèron lis estùdi susaquelo de 1807.Éditions Trabucaire - 224 pages - 15 éurò 2 rue Jouy d'Arnaud - 66140 Canet enRoussillon - 04.68.73.17.66 [email protected]

Rimbaud à Marseille, le dernier voyageClaude Camous. D'ùni sabon pas queRimbaud (1854-1891) es defunta à Marsiho,à l'espitau de la Conception. Es GlaudeCamous que descurbiguè tambèn queRimbaud fuguè porto-fais sus lou port Vièi.Marsiho vèn de sourti dóu sèti de laCoumuno. Artur i'arribo en 1875: la vilo espauro mai jouiouso. Vèn de roumpre eméVerlaine, sʼes arresta de faire de pouësìo,pantaio de viaja. Es esta rapatria d'Italìoounte à pres un cop de soulèu sus la tèsto.Rèsto à l'espitau de l'Hotel Dieu, l'espitauque doumino lou Port vièi. Es pivela pèr lavilo. Se fai porto-fais pèr gagna sa vido.Trèvo seguramen lou quartié dóu Panié... Atout bèu just 20 an.Tournara mai à marsiho en 1877, pièi en1879 fin de s'embarca pèr Aleissandrìo.A 36 an quand revèn d'Africo, d'Etioupìoounte vèn de passa 10 annado pèr faire loucoumèrci d'armo, mai o mens legau. Revènalassa, vièiis emé la moustacho e li péublanc. A un enfecimen au genoui, après unocabussado de chivau l'an d'avans...S'arrèsto mai à Marsiho pèr se faire sougna.Arribo lou 21 de mai 1891 sus uno civiero.Es espitalisa à La Conception, soulet dinsuno chambro.Manquè pas de siuen, mai voulié toujoursourti de l'espitau. Es oupera : ié copon lac a m b o, mai l'enfecimen se genera l i s o.Tourno un mes au siéu emé sa sorre, mai esmai espitalisa à Marsiho.Soun cas es desespera. Es drouga pèramendri si soufrènço. Desparlo e mor ennouvèmbre. Soun cors es tourna mena àCharville, sa vilo nataloRèsto dos placo ounte se legis soun noum àMarsiho: uno dins lou hall de La Conception,e uno sus lou mounumen que porto sounnoum, sus la plajo proche la Pouncho Roujo.Rimbaud à Marseille, le dernier voyage deClaude Camous - Ed. Autres temps - 155 p.- 13cm x 22cm - 15 éurò en librairié.

T. D.

Le Comité vèn de sourti un nouvèu CD :Chut!

Lou nouvèl album Chut! dóu group Le Comitées enfin dispounible encò de tóuti li bon dis-caire despièi lou 8 de nouvèmbre 2010.Dous an après la sourtido de soun proumieralbum, Le Comité revèn emé un segoundopus, Chut !, toujour autant couloura e metis-s a . Un album realisa emé la coumplicitad'ami, de counvida souspresso e de la fami-ho… que Le Comité, es acò… un couleitiéu,uno couóuperativo latinò-óucitano de musicoà faire boulega ounte tout lou monde souncounvida à canta, à dansa, à parteja un bonmoumen, e acò s'entènd! Lou couleitiéu defènd vounge titre en francése en lengo nostro, dins un esperit ragga-rock

e uno musico à faire dansa. Es coumpausa detres tambour e de dos voues, d'un acour-deoun e de vióuloun. E tout acò marcho bèn

coume acò, dins uno musico que se pau pasclassa, mai que se laisso escouta.Lou poudès tambèn coumanda: 10 éurò + 2éurò pèr lou port à Sirventés - 9 cité clair vivre- BP312 - 15003 Aurillac Cedex - siegue entelecargant lou bon de coumando à www.sir-ventes.com.Poudès escouta de tros de l'album sus lou

liame : www.sirventes.com/ecoute-le-comitepèr vous faire uno idèio.

T. D.Lou group sara sus li routo à parti dóu mes dejanvié 2011…Li dato de councert : 13 janvié 2011: PlanèteMondoCafé, Marsiho.14 janvié 2011: Chapeau Rouge,Carcassouno (11)08 février 2011 Le Bolegason, Castre (81)

Chut ! Le Comité

Lis Edicioun ASSIMIL bandisson uno nou-vello lengo regiounalo dins sa couleicioun“Parle-moi”: lou prouvençau.

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 8

Page 9: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

9

LIBRUN

Aqui maiLes Cahiers de l’Académie du Tambourinn° 8“Un tambourinaire marsihés au siècle diL u m i e r o ” Lou repert ò ri de Ja n - R a m o u nCavaillier (1771). Fai 50 pajo, costo 15 éurò(+ 2 éurò 50 de port). De coumanda à :Académie du Ta m b o u rin, 4, Ch. d uBelvédère, 13100 [email protected]

Museon de Castèu-Goumbert -Espousicioun dóu Petit Monde des Santonsde Gibert Orsini, enjusqu'au 2 de febriéTóuti li dimenche de tantost, enjusco 2 defebrié: Saloun de Tè emé de 2 à 3 ouro,l ' A l c a z a r; de 3 à 4 ouro: Nouvè enProuvènço; de 4 à 5 ouro: Marsiho en 1900.Vesprado calendalo lou 11 de desèmbre, àparti de 7 ouro e mié, ceremounié dóucacho-fiò, gros soupa, councert de musicotradiciounalo, li 13 dessèr e lou vin cue. Sefaire marca 04.91.05.30.95. 45 éurò.Museon de Castèu-Goumbert - Plaço disEros -13013 Marsiho. Dóu dilun au divendrede 10 à uno ouro / de 2 à 5 ouro. Lou dissa-te e lou dimenche de 2 à 5 ouro.

Estàgi pèr parla, pèr un publi de nivèuinicia, li 20 e 21 de desèmbre 2010 à Mount-Pelié. Tèmo de l'estage: l'aigo.L'aigo sara l'enjo vitau dóu siècle XXIen. Pèracò, poudès veni vous bagna pèr aprefoundivòsti couneissènço de la lengo nostro e del'aigo, pèr dos journado de tèms.Ataié PARLAR - Annèisse dóu CFPO -Espace Jacques 1er d'Aragon - Maison del'Occitanie et de l'Ibérie - 117 rue des EtatsGénéraux - 34000 Mount-pelié.Lou prougramo: 8 ouro 30 - 5 ouro. Acuei de8 ouro 30 à 9 ouro emé un cafè d'acuiènço.Pièi cours, eisercice, labouratòri de lengo,cant, ataié, memourisacioun...Repas de miejour pres tóutis ensèn.Iscripcioun avans lou 14 de desèmbre -04.67.28.75.36.e-mail : [email protected]

Joan Larzac, lou pouèto, escrivan recounei-gu despièi mai de quaranto annado, es àacaba la proumiero reviraduro coumplèto dela Biblo en óucitan. Aquesto versioun eisista-vo pas. Joan Larzac, bono-di sa couneissèn-ço di lengo anciano, lou grè e l'ebriéu, coum-plèto ansin soun eeriènci d'escrivan d'aro.

Lou Museon Municipau Paul Lafran deSant-Chamas a lou plasé de vous counvidaau vernissage de l'espousicioun : Le tempsde Noël au Musée lou dissate 11 de desèm-bre à 3 ouro emé la participacioun de la cou-ralo di Gènt doù Baou - L'espousicioun es vesiblo enjusquo 11 dejanvié 2011 - Li dimars, dijòu e divèndre de 2à 5 ouro. Sara barra lou 25 e lou 31dedesèmbre.

LengasRevue de sociolinguistique

La revisto “Lengas” counsacro soun darniénumerò à la cansoun óucitano e cansoun enóucitan dins la segoundo mita dóu siècle vin-ten. Pièi, sʼestudìo Jan Boudou. Lou doursiépresenta en francés es pèr uno grando parttira dʼuno journado dʼestùdi ourganisado lou1é de desèmbre 2009 à lʼuniversita PaulValéry-Mount-Pelié III dins lʼencastre de lap r e p a racioun au CAPES dʼóucitan-lengod ̓ o c . La questioun de civilisacioun dóuCAPES pèr la sessioun 2010 a acò de bonpèr tóuti que se duerb à-n-un champ un paudeslaissa pèr la recerco dins lou doumaineóucitan, aquéu de la cansoun.Uno cansoun que trobo sa plaço au sèndʼuno culturo regiounalo, ié pescant unoenfluènci e lʼenfluençant, mai se duerb tam-bèn au mounde au travers di tèmo abourdacoume di musico que lʼacoumpagnon.

“Lengas” n° 67, uno revisto en francés de200 pajo, fourmat 24x16, costo 18 éurò, sepòu coumanda devers lʼeditour:Presses universitaires de la Méditerranée,17, rue Abbé-de-lʼÉpée, 34090 Mount-Pelié.

J'ai entendu parler les santonsJean-Marc Rossi

Jan-Marc Rossi, es un ancian dessinatour dela SNCF. Es devengu dessinatour de BD, enfasènt soun proumié libre: Cheminots enProvence, l'istòri di cheminot en BD, pièi LeDroit d'être un enfant , prefacia pèr lou pedò-siquiatre Marcèu Rufo , pièi P.K. 862 , uno BDpèr li pichot, seguido Du mistral à l'opérationsardine, Le petit peuple du bois flotté...Jan-Marc vèn adounc de sourti uno nouvelloDB sus li santoun: J'ai entendu parler les san-tons.La signaturo se faguè à Gèmo. D'efèt, unon o u vello assouciacioun prouvençalo vènd'espeli: li Coumpagnoun de Gèmo, e a our-ganisa aquesto proumiero manife s t a c i o u ndins l'ancian Lavadou. Li paret de l'endré èroncuberto di dessin di santoun de Jan-Marc. Faudire que li santoun soun dins l'esperit deDavid Dellepiane, forço estilisa, bèn gautu eroundelet. Soun coume soun creatour jouiouse bon vivènt. Li santoun emé si dous pichotiue, un poun pèr lou nas e un tra pèr la boucosoun forço parlant.Segur que li santoun parlon: sèmblo li per-sounage van sourti de sa pajo, tant sounespressiéu... parlon de-segur dela crècho maitambèn de sa vido, de sis emoucioun, de savido, de Prouvènço.Pouèmo e tèste soun ilustra: la peissouniero,lou bóumian, lis óulivarello, Grasset, Grassetosoun en routo, e passon pèr Garlaban, pèrArle, pèr Camargo. Soun toujour acoumpa-gna, qu d'un aucèu, qunto d'uno auco, d'unmóutoun, d'un ase, d'un chin o d'un cat...Pièi, Jan-Marc rescountrè un santounié, JòrgiDalmas que s'amourousiguè d'aquéli persou-nage tant jouious. De que faguè? Creè pèrJan-Marc si santoun.... e lou jour de la signa-turo, en deforo di dessin óuriginau, se pouquè

vèire li santoun de Jòrgi: lou pastre e sounescabot, lou Ravi tout bounias, lou tambouri-naire, Marìo e Jóusè... Li santoun d'un dese-nau de centimètre soun eisatamen li bessoundi dessin....Pièi, li Coumpagnoun de Gèmo, se soun mesà aprene lou prouvençau: après uno annadoan pourgi à soun proufe s s u r, RoubertB ru g u i è r e s, lou proufe s s o u r, capelu, besi-clard, à soun burèu, emé sa gramatico e soundiciounàri ... en santoun!

L'etapo venènto de la colo es de mounta unopastouralo inedicho creado en 1945, retro-

ubado dins un granié. Mai acò es de figo d'unautre panié... Se l'idèio venguèsse à espeli,vous n'en avisaren...

J'ai entendu parler les santons de Jan-MarcRossi - Libre ilustra au fourmat 20x22 - 120 p.sus papié brihant, 18 éurò. À coumanda is Ed.ADEOSUD - 371 Rue Saint-Pierre - 13005Marseille, o dins li librairié.Li santoun de Jòrgi Dalmas - 125 Impassedes Lilas - 84140 Six Fours les Plages -04.94.34.53.21.

La Tricìo

Entèndre parla li santoun

Rasims de Luna de Mas Rouquette

Vaqui un CD coubla emé un librihoun. MasRouquette mes en musico pèr LaurènsAudemard e Jakès Aymonino.L'obro es bello: lou librihoun sus papié glaçaresumis lou contengut dóu disque: biougrafìo,cansoun, tros de charradisso, fotò, entre-visto. Lou tèste, en tres lengo, francés, lengonostro e anglés.Mas Rouquette es avans tout, e literalamen,un encantaire : celui qui sait, à l'aide du seulpouvoir des mots, modifier en profondeurnotre vision de la réalité quotidienne, et ouvrirgrandes les portes du réel jusqu'aux abîmesqui les habitent. (Felipe Gardy)Touto sa vido (1908-2005) chausiguè nostolengo pèr s'espremi. Rasims de Luna es loutitre d'un pouèmo de Mas Rouquette quefuguè utilisa pèr nouma lou councert de 2008,

jouga pèr lou centenàri dóu pouèto, lou 19 dejun 2008, à l'Opéra Comédie de Mount-Pelié.Uno chourmo de 5 musician e 4 cantaire ancelebra en musico l'obro de l'escrivan, emé unrecitant: Rouland Pécout.Mesclant cant, musico tradicounalo e coun-tempourano, lou jazz e la pouësìo, aquestecreacioun es publicado aro, emé lou soustènde la Regioun Lengadò-Roussihoun e la Vilode Mount-PeliéPresentacioun e tros dispounible à l'escoutasus lou site www.max-rouquette.org.

“Rasins de Luna” Lou coufret, lou CD + loulibrihoun (12x12, 65 pajo) en grafìo óucitano -20 éurò + 3 éurò de frais de port, à couman-da à l'Ass. Amistats Max Rouquette - à croumpa tre aro sus lou site www.max-rou-quette .org ; encò dec h a n t a l . g i m e n e z @ w a n a d o o . f r

06.82.01.15.36. Senoun à parti de janvié encòdi discaire e la FNAC. Amistats MaxRouquette, c/o Jean-Guilhem Rouquette, 9rue des Soeurs Noires, 34000 Montpellier.

“Rasims de Luna”

“Marseille la ville bleue”, souto aquéutitre lis Edicioun Jeanne Laffitte vènonde publica un bèu libre religa em’ unfube de fotò bluio de Camihe Moirence un tèste de Jan Contrucci.

Lou blu es la coulour de nòsti raive, de-bon envirant li pajo dʼaquel oubrage anas intra dinslou mounde di pantai. Dins uno vilo pantaiadopèr un foutougrafe pouèto que vous prepausouno estounanto counvidacioun au viageounte, segound lou souvèt de Baudelaire “toutes quʼordre e bèuta. Uno vilo apasimado, luendis estampèu e turbulènci que soun sa marcode fabrico ourdinàri. La vaqui tout au cop tras-fourmado pèr la bagueto magico de lʼencan-taire. Inacessiblo e procho à la fes; ço quʼesblu sèmblo luen e en meme tèms à pourtadode man.Estranjo arquemìo, sourcelage pivelant; lamai inmaterialo di coulour, perpetualo derrau-bado, trasparènci dóu vuege acumula, alèjo liformo, li desfai, li desmaterialiso, e, en duer-

bènt lou camin di sounge, ajudo à passa “de lʼautre coustat dóu mirau”, car à-n-Aliço.Alor, Marsiho sʼaprivado souto lou regard, lavilo-fauve retrobo uno quietudo que ié cou-neissian pas.Avans que Camihe Moirenc noun lou repin-tèsse en blu, coume dins un conte de fado,Marsiho pareissié devé soun eisistènci quʼà-n-uno alianço esclusivo emé la lumiero impla-cablo dóu soulèu, aquelo quʼescafo li nuanço,aguso lis aperita, casso lou mistèri, quand siraioun dardon si flècho emʼ uno insupourtablovióulènci.Quau aurié cresegu quʼaquelo vilo, tantdemasiado dins soun coumpourtamen ourdi-nàri, recelavo autant de coulour?E autant de nuanço dʼaquelo coulour reputa-

do fresco pèr quau noun saup vèire en deladis aparènci?

“Marseille la ville bleue”, tèste en francés deJan Contrucci, fo u t o u grafìo de CamiheMoirenc. Un libre religa emé jaqueto, fourmat24x28,5cm. Edicioun Jeanne Laffitte.

“Marsiho la vilo bluio”

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 9

Page 10: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

Lis aumentatiéu e demenutiéu

II - Demenutiéu

Li demenutiéu sʼestacon pas soulamen à la taio, mai tambèn iqualita de gentun, dʼamableta di gènt, emé de cop que iʼa unsèns enfantin.

Seguido dóu mes passa :

“-òu” e “-iolo” :

draio, chemin. — draiòu, sentier. — draiolo, petit chemin.feniero, fenil. — feneiròu, petit fenil.

bèsti, bête. — bestiolo, bestiole.barquié, batelier. — barqueiròu, petit batelier.

paio, paille. — paiolo, petite paille.càrri, char. — carriòu, chariot. — carriolo, carriole.

Quouro se remèmbron soun jouine age, es coume uno touaio de mira-cle que se desplego, e n’en regolo de tout caire li souveni courous,paiolo d’or, sicle flouri d’argènt…

“La Rèino Sabo” de Jóusè Bourrilly

vaqui lou carriòu qu'ai tarnassa dins tout l'oustau, pèr m'aprene àcamina dins la vido!

“Vido d'Enfant” de Batisto Bonnet

“-oun” e “-ouno” :

gardian, gardien. — gardianoun, petit gardien.sóudat, soldat. — sóudatoun, petit soldat.

cato, chatte. — catouno, petite chatte.aucèu, oiseau. — auceloun, oisillon.

fenèstro, fenêtre. — fenestroun, petite fenêtre.lapin, lapin. — lapinoun, petit lapin.aubre, arbre. — aubroun, petit arbre.ange, ange. — angeloun, petit ange.

chato, jeune fille. — chatouno, petite jeune fille.pecat, péché. — pecatoun, petit péché.

Franc coume l'or, noste felibre, tau que l'aucèu e l'auceloun, tau quecigalo e cigaloun, canto segound lou gàubi de sa raço e de sa terro, esoun gàubi es tant poulit que me fai gau, emai grand gau de ié dounalou bon astru.

Prefàci de “Glano Sestiano” pèr Frederi Mistral

Messiés, à voste service, nous faguè la gènto Alardo en plantant siratouno dins un crouchoun de pan.

“Memòri e raconte” de Frederi Mistral

N.B. : Li demenutiéu podon tambèn sʼaplica emé li mot coum-pausa.

uno miecho-oureto, une petite demi-heure.uno aigo-boulideto, un petit potage à l’ail.uno damo-janeto, une petite dame-jeanne.

Li demenutiéu de demenutiéu

Aquéli demenutiéu amplificon que mai lʼidèio de pichouneta, dejouinesso, de tendresso, de delicadesso, de gràci vo de bèuta.

“-atoun” :

un loup, un loup. — un loubat, un jeune loup.un loubatoun, un louveteau.

Sus soun piés, soun long péu qu’en dos floto móutouno Toumbavo, souple e negre, e l’esquinau pelu

D’un loubatoun, saurin, penjavo à sa centuro“Blad de Luno” de Folco de Baroncelli-Javon

“-echoun” :

uno crousto, une croûte. — un croustet, un croûton.un croustechoun, un petit croûton.

un gau, un coq. — un galet, un jeune coq. un galechoun, un coquet.

“-eloun” :

uno mouto, une motte. — un moutet, une terre en mottes.un mouteloun, un petit tas de mottes.

Vous ié rejougne, diguè Pignard lou Grela, entre qu’ai pasta ma four-nado, e, prenènt à dos man un bèu mouteloun de levame, apounde-

guè: “ Auriéu pòu, se restavias encaro un moumen à barjaca, que mefaguessias enchancri ”.

“Pignard lou Mounedié” de Marius Jouveau“-etin” :

un bou, un bouc. — bouquet, petit bouc. — bouquetin, bouquetin.drole, garçon. — droulet, garçonnet. — drouletin, petit garçonnet.

caisso, caisse. — queisseto, petite caisse.queissetin, caisse très petite.

Voudriéu coumo un gara fa l’univers tout planE cafi la mita de caissetin.

Vitour Gelu. (queissetin TdF)

“- etoun” e “-etouno” :

casco, casque. — casqueto, casquette.casquetoun, petite casquette.

banc, banc. — banqueto, banquette.banquetoun, petite banquette.

càrri, char. — carreto, charrette.carretoun, carretouno, petite charrette.

bos, bois. — bousquet, bosquet. — bousquetoun, petit bosquet.

Vue jour après bèn matiniero,Sa saquetouno en bandouliero,Au pousadou es la proumiero;“Lou Dramo de la Santo Baumo” d’Antòni Ginoux

Darrié li bòchi vèn li maire,E li fòli cabreto, e li blanc cabretoun.

“Mirèio” de Frederi Mistral

“-ihoun” e “-ihouno” :

drole, garçon. — droulet, garçonnet. — droulihoun, petit garçonnet.crousto, croûte. — croustet, croûton. — croustihoun, petit croûton.

bouto, tonneau. — boutiho, bouteille.boutihouno, petite bouteille.

campano, cloche. — campaneto, clochette.campanihoun, petite cloche.

post, planche. — poustiho, planchette.poustihoun, bout de planche.

Autant lèu se fuguè signa qu’un silènci soulenne se faguè: auriasentendu lou vounvoun d’alo d’un mousquihoun.

“Li Cascareleto” de Jóusè Roumanille

Em’ acò despareiguè, coume uno nèblo s’esvalis souto un rai de sou-lèu, leissant li pastrihouno que s’arregardavon tóuti nèco.

“Li figo-flour” de l’Abat E. Imbert

“-ioulet” e “-iouleto” :

bèsti, bête. — bestiolo, petite bête. — bestiouleto, très petite bête.càrri, char. — lou carriòu, chariot. — lou carrioulet, petit chariot.

la gargaio, le gosier. — lou gargaiòu, le petit gosier.lou gargaioulet, le joli petit gosier.

À moun coulègo d’aventuroAbandounant, dounc, la caturo,

Dins un canoun de cano un raioulet de mèu,“Calendau” de Frederi Mistral

À vòsti Maianen, se l’an pas vist encaro, ié faren vèire, dis, coumese mounto uno miouleto!

“Memòri e raconte” de Frederi Mistral

“-ounet” e “-ouneto” :

cat, chat. — catoun, chaton. — catounet, petit chaton. catouneto, toute petite chatte.

aucèu, oiseau. — auceloun, petit oiseau. aucelounet, tout petit oiseau.

fiéu, fils, garçon. — fihoun, jeune garçon. fihounet, petit garçonnet.

Coume d'enfantounet sarra contro soun paire,Brave Sant, à ti pèd sian à geinoun, pregaire!

“Flour de sàuvi” de Joseph Roumanille

Li fouligàudi chatounetoSe n’aprouchavon plan-planeto,

“Mirèio” de Frederi Mistral

“-outin” e “-outino” :

diable, diable. — diablot, petit diable. — diabloutin, diablotin. diabloutino, lutin femelle.

L’ivèr arrambo un fube de sóuvagino, d’auco, de canard e de sarcel-lo, coungreiado, acò se saup, pèr la grumo de la mar, sèns coumtatouto la primaio, vanèlo, pluvié, cambo-roujo, charloutino emai char-lot…

“La Bèstio dóu Vacarés” de Jóusè d’Arbaud

Vesès dounc que mi diabloutinValon uno odo pindarico,

“Lou Galoubet” de Jacinte Moreletc …

Aumentatiéu de demenutiéu e demenutiéu d’aumentatiéu

Li sufisse dʼaumentatiéu apoundu à-n-un demenutiéu baion unoaumentado à la groussour, coume se lʼencambado encaro maigrando dʼun mot à lʼautre lou justificavo.

loubat, jeune loup. — loubatas, grand loup.

Emé li loubatas, dins l'aire achavani,Pèr devouri si car…

“La Liounido” de Savinian

Pareiramen, li sufisse demenutiéu apoundu à-n-un aumentatiéuatenuon lʼaumentado, coume se lʼencambado encaro mai grandodʼun mot à lʼautre lou justificavo un retour tant counsequènt versla pichouneta.

roucas, un gros rocher. — un roucassoun, un petit rocher.

E cargo quatecant uno raubo estrassado,Un mantèu plen de petassoun;

Met à si pèd de tirassoun....“Li Margarideto” de Jóusè Romanille

Aquéli coumbinesoun de sufisse podon varia à lʼinfini sènso àutrilimito quʼaquéli de lʼéufounìo.

oustau : oustalas, oustalet, oustalot, oustaloun, oustalounet.drole : droulas, droulasso, droulet, drouleto, droulihoun, droulihouno,droulihounet, droulihouneto, drouloun, droulouno, droulounet, droulou-neto. càrri : carreto, carretasso, carretoun, carretouno, carretounet, car-retouneto.

Vejavo de lessiéu dins l’oulo, e, souto si pèd, mau-grat tóuti si pre-caucioun, de fueio seco, de branquihadoun, au sòu sus li bardat craï-nejavon…

“Vido d'Enfant” de Batisto Bonnet

Li noum propre prenon tambèn li formo aumentativo e demenu-tivo.

Lou demenutiéu dóu noum propre designavo à passa tèms enProuvènço, lis einat que gardavon lou patrounime de la famihoen liogo e plaço dóu pichot noum.

Bernat, Bernadet, Bernard. — Pèire, Peiroun, Peirounet, Pierre.Jóusè, Jóuselet, Joseph. — Vincèns, Vincenet, Vincent.

Ano, Aneto, Anne. — Roso, Rouseto, Rousino, Rousoun, Rose.Blanquet, l'aîné des Blanc.

Jóuselet, me fiches en caire!Fau que rèstes emé ta grand…

“Li Nouvè” de Jóusè Roumanille

Vincèn fai la coumparesoun de sa sorre Vinceneto emé Mirèio…

“Mirèio” de Frederi Mistral

Èro bravamen lipet, lou pichot Charloun, de la carriero novo. “Li conte prouvençau” de L. de Berluc-Perussis

Lis aumentatiéu dóu noum propre soun pas forço emplega, baionla groussour vo la grandour, emai un sèns de mesprés.

Aubert, Aubertas, Albert. — Berto, Bertasso, Berthe.Miquèu, Miquelas, Michel. — Satan, Satanas, Satan.

A tu, Massapan! à tu, Jaquas de Menouret! E pin! pan! patapin!patapan! Es lou vièi Biesse que desgreso li foudre e li bouto.

“Vido d'Enfant” de Batisto Bonnet

De segui lou mes que vèn

La gramatico plan-planet

10

Li mot à bóudre dins nosto lengo

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 10

Page 11: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

Mai me pensère:- En que de bon? Vòu vira la pajo. De que ser-v i rié de tourna parla mai de tout acò?Soulamen qu'à redurbi si plago.Tant valié espe-ra soun retour.Perseguiguère:- Noun rèn. Trasmetès soulamen mis amista.Vous souvète que tout se viro bèn pèr vautre evosto messioun.Quitè Sebastian en pensant i paraulo dóu vièiArnest e li reprenguère à moun comte:- Aro, à la gràci de Diéu!.

La niue, pantaière pas de la vièio mama, ni dóudesertour, nimai de l'Indouchino, mai d'Arnest,de vendùmi, de cabreto e de Marieto. Èro forçoagradiéu.

VIII

L'ivèr se debanè plan-plan.Pèr febrié la nèu toumbè e restè pèr sòu maique d'un jour. Li lèvo-nèu passavon pas sus loucamin de la Gavoutino e fuguère blouca unosemano de tèms. Acò me treboulè pas gaire.Uno bono pipo au cantounet dóu fiò, un grandmot crousa, un libre de Proust o de Simenon, lareviraduro d'un tèste de Batisto Bonnet, quàu-qui bònis emessioun de radiò (en aquéu tèmpsla televesioun se poudié pas aganta dins macolo), tout acò bastavo pèr passa tout siavet delòngui serado ivernenco.L'arribado di bèu jour m'espantè, coume tóuti lisan. Avès la sentido que l'ivèr es encaro aqui,pièi tout d'uno lou printèms vous espèto. D'enproumié li tulipo, pièi li gréu segui pèr li fueiotout just espelido. L'aire es mai lóugié.L'aucelun recoumençon de canta. L'estiéu arri-bo d'acatoun e lou dous de la primo se chanjopau à cha pau en calour toufourudo.Es dins lou courrènt dóu mes d'avoust querecebère uno letro de Marieto. M'escrivié ques'entournarié en Franço emé Sebastian à ladebuto de setèmbre. Me fasié assaupre qu'a-vien decida de se marida e me demandavod'èstre temouin à soun maridage. Pèr iéu acò

fuguè uno souspresso forço agradivo.

À la fin dóu mes d'avoust, partiguère à Paris.Falié que faguèsse de recerco eilabas. Istèreencò de moun ami Miquéu (à la Faculta ié dis-ien Mic). Ancian escoulan de l'E.N.A. è r oemplega dins un ministèri. Facilitè mi cambadomai-que-mai. Aquéli fuguèron tihouso, pamensquand revenguère uno semano après, èreurous.Mi recerco èron estado fruchouso, aviéu daverala toco de moun viage.Pièi, radusiéu un presènt de noço pèr Marieto eSebastian.Noun fuguère espanta d'ausi un bèu matin suslou parcage de la Gavoutino lou clacsoun d'uno4 L. Marieto e Sebastian venien me faire vesito.Lis escàmbi de bèn-vengudo fa, s'asseteriansouto lou cèdre darrié l'oustau, à la sousto dóusoulèu. Me charrèron de l'Africo, dis African ede tout ço qu'avién viscu eilalin. Èron ravi desoun esperiènci.Pièi, parlerian dóu maridage e ié diguère qu'a-c e t ave voulountié d'èstre soun temouin.Marieto, tout d'uno, coume lou fasié de bèlli fes,prenguè lengo.- Es que i'a quaucarèn d'autre.- Mai de que, demandère curious?- Siéu empregnado. Espère un pichot pèr bènlèu. Ié metren Matiéu. Lou voulès pas peirine-ja?Li regardère souprés e amistous.- Pèr lou nistoun, sabès, esperaren qu'arribès-se, aquéu Matiéu… Em' acò, sara bessai unoMatiéudo!… Pamens, coume temouin de vostem a ri d a g e, vole èstre lou proumié à vo u ssemoundre un presènt.Rintrère dins l'oustau e après un moumenetn'en sourtiguère em' un paquetoun que pourgi-guère à Sebastian. Aquéu estrassè lou papiécoume un droulet lou matin de Nouvè.- Me pènse, faguère, qu'acò vous agradara àtóuti dous, es un coufret que dato de laReneissènço.Èro uno pèço de marquetarié fino poulicromotras que bello.

Quouro l'aguèron tóuti dous bada, Sebastiandurbiguè lou coufret. I'avié dintre un papié plegaen dous. Esplicave d'un èr indiferènt:- Es un certificat d'autenticita.Sebastian anavo rebarra lou coufret. Insistère:- Legissès lou. Veirés que moun presènt a devalour.Sebastian m'aluquè, despleguè la fueio eescarcaiè lis iue coume de sieto. Marieto quelegissié pèr dessus soun espalo quilè atupido.La pèu de sa caro, d'abitudo mato, s'enrouitè.

La fueio pourtavo l'en-tèsto dòu Ministèri disArmado e la signaturo dóu Courounèu baile dela divisioun dis archivo militàri. Se ié poudiélegi:

Lou 6 d'óutobre 1948, à tres ouro dóu matin esnascudo à l'espitau militàri de Saïgon

Marieto, Lisabèu,

fiho de Ngâd Nguyên, sènso proufessioun, nas-cudo à Hanoï à uno dato incougneigudo e de Matiéu Pourpre ajudant-majour, nascu lou19 de mai 1910 à Mountroc, Bàssis Aup.

Sourriguère à Marieto, mai elo quinquè pas.L'esmóugudo l'empachavo de parla.Se traguè dins mi bras.Lou bounur enluminavo sis iue.

Dóufin, lou 2 de fébrié 2009

FIN

11

Periodicité : mensuelle.Décembre 2010. N° 261Prix à lʼunité : 2,10 2Abonnement pour lʼannée : 25 2Date de parution : 2/12/2010.Dépôt légal : 11 janvier 2010.Inscription à la Commission paritaire despublications et agences de presse:n° 0112G88861 ISSN : 1144-8482Directeur de la publication : Bernard Giély.Editeur : Association “Prouvènço dʼaro”Bât. D., 64, traverse Paul, 13008 Marseille.Représentant légal : Bernard Giély.Imprimeur: SA "La Provence"248, av. Roger-Salengro, 13015 Marseille.Directeur administratif: Patricia Dupuy,18, rue de Beyrouth, 13009 Marseille.Dessinateur: Gezou. Comité de rédaction:H. Allet, M. Audibert, P. Berengier, S. Emond,P. Dupuy, J. Garnier, B. Giély, M. Giraud, S. Ginoux, G. Jean, R. Martin, L. Reynaud, F. Vallerian.

FUIETOUN

Abounamen — Secretariat — Edicioun — Redacioun

Prouvènço d’aro - Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth - Mazargo -13009 MarsihoTel : 06 83 48 32 67 - [email protected]

* abounamen pèr lʼannado, siegue 11 numerò: 25 éurò — ** abounamen de soustèn à “Prouvènço dʼaro”: 30 éurò

Gramaci de faire lou chèque à l'ordre de : "Prouvènço d'aro"

- Cap de redacioun -

Bernat Giély, “Flora pargue”, Bast.D 64, traverso Paul, 13008 Marsiho — mèil : [email protected]

MOUN ABOUNAMEN PÈR L’ANNADO

Noum e pichot noum : ………………………………………………………Adrèisso : …………………………………………………………………Mèil @ :…………………………………………………………………

“Lis Adré”, un rouman de Louis Amigon

Jano Blacas de la Pampeto- Lou Vènt verd - Rouman bilen-gue. 325 p., 14x21 - 23 éurò.- Loïa - Rouman bilengue (2010) -250 p., 14x21 - 17 éurò- La Titourello - Recuei de conteemé la traducioun franceso, de328 p., 14 x 21 - 20 éurò.- Pantai? Verai - Rouman, emé debessoun qu'espèron soun paire,que travaio sus uno barjo petrou-liero. .360 pajo, 14 x 21, 19 éurò.

Jan-Bernat Bouéry- Culido sus li camin dóu siècle -Recuei de nouvello.325 p., 14x21 - 23 éurò.- À la bello eisservo - Souveni d'enfanço (2010) 500 p.,14x21 - 21 éurò.

Marc Dumas- A la font de mis àvi -

Souveni dóu Païs d'Ate, 211 p. -14x21 - 18 éurò.

Gibert Mancini- Barbouiado - Raconte dóu païsgrassen - 175 p., 14x21 - 10 éurò.

Grabié Trotobas - Li Couioun de Cuers - Raconte esouveni d'un countaire varés - 90p., 14x21 - 8 éurò.

Pèire Pessemesse- La segoundo vido de Mirèio - En2009, lou tiatre d'Ate faguè unoasatacioun dóu pouèmo dóuMèstre de Maiano. Fourmat pocho- 100 p. - 5 éurò.

Batisto Bonnet- Lou Baile Anfos Daudet -Souveni sus l'amista di dous escri-van. 250 p., 14x21, 20 éurò.

- Lou Carpan! - la Fiero de Bello-Gardo - Lou saquet d_un gnarro”.Recuei de tres obro, 160 p.13x18- 8 éurò.

Bernat Giély- Flour de camin - Rouman,. 376p., 13x21, 20 éurò.- L̓auro fugidisso - Lis amour trou-badouresc dʼun fugitiéu prouven-çau en Flourido.380 p., 13x21, 20 éurò.- Lou pavaioun de la Tartugo -Rouman. L'amour escrèt respelisdi legèndo dóu Païs Levant.344 p. 20 éurò.- Grammaire du verbe provençal".Un oubrage de referènci pèr cou-nèisse lou biais de bèn counjuga.704 p., 14x21 - 30 éurò.- L'Incouneigu de la Maraisso -Rouman dins la Mountagno.200 p - 14x 21 -15 éurò.

- L'Inconnu de Maraysse -Reviraduro en francés - 200 p,14x 21 -15 éurò.

Giély Bernat - Dupuy Tricìo- Dins li piado dʼun pacan, BatistoBonnet - Biografìo de lʼescrivan deBello-gardo.450 p. 14 x 21 - 23 éurò.

Marius Jouveau.- Pignard lou Mounedié. Contea rlaten dóu tèms de laRevoulucioun.164 p., 12x18,5, - 6 éurò.- Pontgibous ". C o n t e. 114 p. ,12x19. 6 éurò.

Bruno Eyrier- Le Rhône, Halage et batellerie.140 p., 22x22, enlusi de fotò edessin. 20 éurò.

Roumié Blancon - Start-up dins ma bastido -Rouman poulicié e pira t a g eenfourmati. 250 p. 14x21, 12 éurò.

Jan Rivart- Istòri de Jimmy - Un americanparchutisto toumbo dins un vilagepicard dóu tèms de la guerro de39-45. 250 p. 14x21, 12 éurò.

Óublidés pas lou port - 3,6 éurò.

Remeso poussiblo pèr lis escolo, licous de Prouvençau o li couman-do en grand noumbre

Edicioun Prouvènço d'AroTricìo Dupuy - 18 carriero deBeyrouth - 13009 MarseilleTel : 06 83 48 32 67

Noste site: w w w. p r o u ve n c o -aro.com - [email protected].

Lis Edicioun Prouvènço aro

Prouvènço aro

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 11

Page 12: Contro l’avejaire de si sujèt, lou rèi soubeiran di ... · Assimil “Parlo-me prouvençau” ... Francés, groulié, tenié boutigo dins lou vilage, manjavo dins si quaranto

Lis avançado poulitico en favour de lalengo d'oc e di lengo menaçado

Èro lou tèmo dóu rescontre que setenguè à l'Oustau Despartamentaude la Jouinesso e dis Esport lou 10de nouvèmbre à Marsiho à l'aflat deRegioun e Pople soulidàri aculido pèrArvei Guerrera, Counseié regiounaude Prouvènço-Aup-Costo d'Azur.

La deputado catalano, Carme Vidal,de la Convergencia Democratica deC a t a l u nya countè coume laGeneralitat voutè la lèi de recouneis-sènço de la lengo óucitano que baioansin un estatut óuficiau à nostolengo en Éuropo. Pas proun de l'aju-do que se fai pèr l'ensignamen dinslis escolo de la Vau d'Aran, es unsoustèn coumplèt à la lengo d'ocdins touto l'Óucitanìo qu'es óuficiala-men apourta.Pèr lou proumié cop, la lengo istouri-co di païs d'oc s'endevèn recounei-gudo pèr un Estat. Uno vergougnopèr la Franço que la foro-bandis tou-jour. Es belèu tèms de faire toumbala frountiero que desseparo loubasque, lou catalan e l'óucitan d'es-c a m b a rloun sus l'Espagno e laFranço. Pèr aro fuguè un espèr d'en-tèndre l'estrambord di Catalan pèrrecounèisse e sauva uno lengopamens minouritàri sus soun terrairee i'adurre uno proupeicioun culturalo.L'óucitan devèn uno lengo amenis-t ra t i vo en Aran, es un eve n i m e nistouri.

Lou deputa éuroupen, Fra n c é sAlfonsi, presidènt dóu Partit de laNacioun Corso venguè presenta lisamendamen au buget de l'UniounÉuroupenco en favour di lengomenaçado e si counsequènci coun-crèto pèr nòsti lengo en Franço. Liproupousicioun de lèi à-n-aquéunivèu soun encaro mai coumplicado.S'es capita pamens de faire intra ladefènso di lengo regiounalo dins lou

buget de la culturo, un boursoun de57 milioun d'éurò pèr 2011. Demai untèste en favour di lengo regiounalosara mai presenta en mars 2011 auParlamen éuroupen. Parla sa lengoes uno liberta, uno liberta proumierode la parla ounte demouran. Se disproun qu'emé la desparicioun d'unolengo menaçado es la desparicioundóu patrimòni éuroupen qu'ansin s'a-valis. Fau bèn faire coumprene quetóuti li lengo soun egalo e qu'acòdespènd pas du noumbre de si lou-cutour. E de ramenta que l'Estat fran-cés refuso toujour de ratifica laCharto di lengo regiounalo d'Éuropoque tóuti li nouvèus Estat intrant apli-con d'óufice. Francés Alfonsi nousfaguè tambèn part dóu gàubi diCorse pèr countourna li dificulta nou-tamen pèr ço qu'es de l'ensignamenfacultatiéu d'ensigna la lengo corso :en liogo que siegue li parènt quedemandèsson de baia un cours decorse à sis enfant, aro, d'en proumiélou cours d'ensignamen es crea pièies soulamen li que volon dispensa

soun enfant d'aquéu cours que loupodon demanda. Ansin la proupour-cioun d'escoulan qu'aprenon la lengos'es enversado.

Lou David Grosclaude, CounseiéRegioun d'Aquitàni, rèire presidèntde l'I.E.O. espliquè coume se vaimetre en plaço dins sa regioun aqui-tano un schema forço ambicious dedesvouloupamen pèr la lengo óucita-no. Escoundeguè pas li dificulta quese rescontron emé li pouliticaire detouto merço pèr ié faire coumprene larealita di causo, noutamen que l'a-cioun en favour de la lengo rèstop ri o u ri t à ri emai aguèsson toujourd'àutri soucit majour pèr s'esbignaquand ié demandan d'ajudo. Li recu-lado s'atrobon en regioun coume àParis. E aqui d'evouca la proupousi-cioun de lèi pèr li lengo regiounaloque sara presentado en nouvèmbre iparlementàri francés. Avèn lou prou-jèt lou mai audacious que siegue, epamens li soustèn d'elegi de tóuti libord es assegura, mai saupre se la

vièio gardo jacoubino vai aceta acò.Fau bèn ié faire coumprene qu'unolengo viéu vo mor, se voulèn que vis-quèsse ié fau baia li mejan. L iCatalan qu'an edita un desplegant desa lèi baion l'eisèmple.

Lou jouine Counseié de la regioun deMiejour-Pirenèu, Guilhem Latru -besse ramentè que i'a d'elegit refe-rènt dins tóuti li regioun d'Óucitanìopèr mena d'acioun councertido equ'un proujèt de counvencioun fuguèprepara aquest estiéu dins l'encastrede l'Estivada de Roudés. Li proujètd'acioun soun noumbrous es l'argèntque manco souvènt.

Lou presidènt dóu Pa rtit Óucitan,Gustàvi Alirol, Counseié regiounaudʼAuvergno, venguè ramenta l'urgèn-ci que i'a de sauva la lengo se la vou-lèn faire viéure dins l'aveni. Lou cal-cul baio pòu : se sian 2 milioun deloucutour en 2010, fau que 70.000enfant aprenguèsson la lengo pèrgarda la memo chifro de 2 milioun

dins 30 an, tant soulamen i'a pas quela mita d'enfant escoularisa e tóutiaprenon pas la lengo. Fau de-bonuno voulounta poulitico fo rt o,senoun, coume s'es di, i'a « nounassistanço à uno lengo en dangié ».

Lou debat s'esperlounguè emé li par-ticipant. Touto meno de proublèmofuguèron evouca, lou manco d'ensi-gnant, li lengo territourialo, e li gràndirevendicacioun que rèston la ratifica-cioun e aplicacioun de la Chart oéuroupenco di lengo regiounalo, pièitambèn la moudificacioun de l'article2 de la Coustitucioun. La reformo ter-ri t o u rialo vai mai èstre un soucitcoume la coustrucioun de l'Éuropoque capitara jamai emé lis Estat, maiemé li regioun.

Aquelo reünioun mostro tambèn àbèus iue vesènt que iʼa de mai enmai dʼelegit aparaire de nosto lengoe que soun de-longo au travai pèrsauva li lengo regiounalo.

T. D.

Recèto sourtido de l'óublit,avalido e reviéudado

De cousiniero vareso, de la Roco-Broussano, an sourti de l'óublit derecèto de biasso, avalido e reviéuda-do, de sis aujolo.Sias tóuti counvida à la presenta-cioun dóu libre de recèto, qu'aprèsd'annado, se soun fin finalo decida-do à edita.

Les Amis de la Cuisine Provençalede la Roco-Broussano es uno assou-ciacioun de gènt bountous, creadoen 1980. Tèn soun sèti à l'EspàciJan-Batisto Reboul, Camin dis Iero àLa Roco-Broussano, un vilage varésproche Brignolo.Es à La Roco-Broussano que nas-què Jan-Batisto Reboul, lou cousinié

prouvençau de grando renoumado.Soun recuei de recèto prouvençalo,La Cuisinière provençale, rèsto labiblo de la cousino nostro. Aquéulibre s'estalouiro proche li fournèu denòsti grand despièi 1910.Fuguè reedita mai de sieissanto cope vendu à mai d'un milioun d'eisem-plàri...Lis Ami soun pas de cousinié demestié, mai de mounde que metonsoun gàubi e si couneissènço au ser-vice de la proumoucioun de la cousi-no e di tradicioun prouvençalo fin depas leissa desparèisse li vièii recètofamihalo.Chasque trimèstre establisson unprougramo de menut e s'acampon,dins de meno d'estage, pèr alesti liplat de biasso, souto la beilié demounitriço, dins un loucau climatisa

e equipa pèr aquesto fourmacioun.Demandon uno pichoto part i c i p a-cioun is estagiàri e basto tout bèujust d'adurre soun faudau...

Lou libre, en prouvençau emé sareviraduro en francés, recampo uncentenau de recèto simplo, emé debiais de faire, li cepoun de nosto cou-sino, e li recèto classado pèr tèmo(aperitiéu, iòu, viando, liéume, des-sèr, liquour...), soun tambèn renjadopèr ordre alfabeti francés e prouven-çau.Sènso óublida la prefàci dóu cap del'Hôtellerie de l'Abbaye de La Celle,Benoît Witz, que nous baiè de coun-sèu de proufessiounau e nous regalède pastissarié quand venié à nòstisacamp de travai.

“Recèto sourtido de l'óublit, avalido er ev i é u d a d o ” pèr Les Amis de laCuisine Prove n ç a l e de la Roco-Broussano - es un libre au fourmat15x22 - fai 330 pajo, emʼ uno cubertoen coulour, cartounado e courdura-do.À coumanda à l'assouciacioun -Monique Caulet - Quartier Aires -83136 La Roquebrussanne - 24 éurò+ 3,60 éurò pèr lou port.

Presentacioun dóu libre

La sourtido se fara à l'óucasioun dela Fèsto di Lume que se debanara àLa Celle dins lou Va r, procheBrignolo. L'acamp es previst lou dis-sate 18 desèmbre à parti de 3 ourodóu tantost, dins la grando salo dóuChapitre de l'abadié de l'Age Mejan.

ATUALITA

12

Journau publica emé lou councours

dóu Counsèu Regiounau

dóu Counsèu Generau

e mai emé l’ajudo de

la coumuno de Marsiho

Dins la poulitico pèr li lengo regiounalo

De gaucho à drecho: David Grosclaude, M. Vidal, Carme Vidal, Gustàvi Alirol, Francés Alfonsi, Guilhem Latrubesse.

Li vièii recèto vareso sourtido de l’óublit

Aqui i’a pas dePACA

Soun Prouvençau e lou restaran.Li Pacalian dóu Miejour de la Franço pou-dran ana en roumavage au rescontre d’a-quéli gènt que porton soun vièi noum.Aqui i’a pas agu de teinoucrato pèr ié baiade siglo farlambicado…Sian en Souïsso dins lou cantoun de Vaud,destrit dóu Jura-Nord.Degun vau chanja lou noum d’aquéu vila-ge. Acò se fai que dins li païs coulounisapèr envergougna lou terradouren.

0 Prouv. aro n° 261 décembre 2010 11/04/11 18:22 Page 12