Cuda świata natury

WykonałaEwa Wołosowicz

Amfiteatr

Ogromne półkole płasko zakończonych klifów w Królewskim Parku Narodowym Natal w Republice Południowej Afryki nazwano Amfiteatrem. Klify wznoszą się tu na wysokość 1500 m, na końcach osiągają nawet 3000 m.Płaskowyż rozciągający się na szczycie klifu nazywany jest Pofung, co w języku tubylców znaczy miejsce elanda (eland - największa z antylop).

AFRYKA

Amfiteatr - ciąg dalszyAmfiteatr jest częścią masywu Gór Smoczych (Drakensberg), który rozpościera się na długość tysiąca km od Przylądka Dobrej Nadziei do Transwalu.U stóp klifu znajduje się rezerwat Giant's Castle - najstarszy rezerwat Republiki Południowej Afryki. Elandy, antylopy, pawiany, orły i orłosępy brodate to tylko niektóre ze spotykanych tutaj zwierząt. W skale widoczne są rozległe, czasami biegnące przez całą wysokość klifu spękania oraz wybrzuszenia skalne, wyglądające jak ogromne podpory podtrzymujące klif.

Wodospad Wiktorii

Jeden z najwspanialszych wodospadów świata, Wodospad Wiktorii, leży na rzece Zambezi, które stanowi granicę między Zambią a Zimbabwe. W górnym biegu rzeka płynie powoli przez szeroką, płytką dolinę. Już w odległości około 50 km od wodospadu dostrzec można unoszącą się w powietrzu na wysokość 300 m chmurę pyłu wodnego. Z daleka słychać łoskot przetaczającej się wody. Tubylcy nazywają wodospad Mosi-oa-Tunja co znaczy dym, który grzmi.

Wodospad Wiktorii – ciąg dalszy

Rzeka Zambezi przeciska się przez zagradzającą jej drogę głęboką rozpadlinę skalną, formując Wodospad Wiktorii. Rozpadlina powstała na skutek ruchów ziemi około 150 mln lat temu. W najszerszym miejscu wodospad mierzy 1690 m.Naprzeciwko skalnego urwiska, gdzie woda spada w dół, w odległości zaledwie 75 m wyrasta inny klif. Między nimi znajduje się wąski wąwóz, na którego dnie woda tworzy kipiel, zwaną Gotującym się Kotłem. W dalszym biegu rzeki, na przestrzeni 72 km, znajdują się liczne przełomy.

Kanion Colca i Dolina Wulkanów

Kanion Colca w peruwiańskich Andach wygląda jakby został wycięty z gigantycznym nożem. Jest to najgłębszy wąwóz świata. Ośnieżone białe szczyty, często ukryte w chmurach, wyrastają 3,2 km ponad dno doliny. Rzeka Colca, dzika i bagnista w porze deszczowej, wije się pośród wygasłych wulkanów, rozrzuconych wzdłuż dna doliny.

Ameryka Południowa

Kanion Colca i Dolina Wulkanów – ciąg dalszy

Ponad górami kanionu Colca rozciąga się 64-kilometrowa Dolina Wulkanów, gdzie znajduje się 86 stożków wulkanicznych. Niektóre z nich osiągają wysokość prawie 300 m.Jedne wyrastają z pól, u podstaw innych nagromadziła się zastygła lawa. na niektórych stożkach rosną kaktusy, inne są zupełnie nagie. Między Doliną Wulkanów a Pacyfikiem leży wypełniony otoczakami, gorący, piaszczysty wąwóz, zwany Toro Muerto.

Wodospad Angel

W 1935 roku amerykański pilot Jimmy Angel przelatywał nad górami Wenezueli, szukając złota. Kiedy znalazł się nad Diabelską Górą, dostrzegł jakieś wodospady. Po dwóch latach wrócił, by przyjrzeć im się bliżej. Jednak samolot, którym leciał, rozbił się i ugrzązł w bagnie. Angel i jego towarzysz przez jedenaście dni przedzierali się przez dżunglę, aby dotrzeć do wodospadów. Jimmy Angel nie znalazł złota, odkrył natomiast najwyższy na świecie wodospad, który nazwano później jego nazwiskiem. Wody wodospadu Angel, osiemnaście razy wyższego od Niagary, spadają z wysokości 1054m.

Wodospad Angel – ciąg dalszy

Las tropikalny wokół wodospadu jest tak gęsty, że teren ten jest praktycznie niedostępny. W porze deszczowej, kiedy poziom wód w rzekach znacznie się podnosi, można dotrzeć tam łodzią. Przez pozostałą część roku wodospad oglądać można jedynie znad ziemi.Diabelska Wyspa, zwana przez Indian Auyán Tepui, to szczyt masywu stołowego czy też płaskowyż, powstały prawdopodobnie 65 mln lat temu na skutek pionowych ruchów skorupy ziemskiej. Pod wpływem działania czynników klimatycznych krawędź masywu uległa erozji, a widocznym tego śladem są liczne pęknięcia i szczeliny, z których podczas pory deszczowej wypływa woda.

Gejzer old faithfulYellowstone to pierwszy park narodowy na świecie (ustanowiony w 1872 roku), a zarazem największy park narodowy USA. Przeważająca jego część leży na terytorium stanu Wyoming. Jest to wulkaniczny plaskowyż w Górach Skalistych, pełen gór, jezior i lasów. Innymi atrakcjami tego rejonu są klify zbudowane z czernego obsydianu oraz tysiące gejzerów i gorących źródeł.

Ameryka Północna

Gejzer old faithful – ciąg dalszy

Określenie gejzer pochodzi od islandzkiego słowa geysa, które znaczy wybuchać lub tryskać. Głęboko pod powierzchnią ziemi znajdują się bardzo gorące skały. Podgrzewają one wypełniającą otwór lub kanał wodę do stanu wrzenia, a następnie wrzątek i para zostają wyrzucone na znaczną wysokość.Po opróżnieniu kanału gejzer stopniowo wypełnia sie znów wodą i cały proces powtarza się. Gejzer Old Faithful jest aktywny nieprzerwanie od przynajmniej 200 lat. Co godzinę 45 tys. litrów wrzącej wody wyrzucane jest przez 5 minut na wysokość 30-45 metrów.

Zorze Polarne

Zorze polarne to oślepiające wstęgi, łuki, promienie albo firanki w świetlne, migoczące na niebie w rejonach polarnych. Te z północy zwane są zorzą północną (aurora borelis), te z południa - zorzą południową (aurora australis).Nie wyjaśniono do końca mechanizmu ich powstawania. Uważa się, że są rezultatem wychwytywania przez ziemskie pole magnetyczne drobnych cząsteczek energii, emitowanych przez Słońce. Mniej więcej co jedenaście lat Słońce wchodzi w fazę podwyższonej aktywności, wysyłając w przestrzeń kosmiczną duże ilości cząsteczek energii. Właśnie wtedy zorze są najwspanialsze.

Zorze Polarne – ciąg dalszyŚwiatła miast i wysokie budynki na horyzońcie mogą utrudniąć obserwacje, najlepiej więc oglądać zorze polarne w miejscach położonych z dala od obszarów miejskich. W miejscowości Churchill w Kanadzie zorzę można ujrzeć przez średnio 300 nocy w roku, podczas gdy w amerykańskim stanie Floryda ukazuje się ona czterokrotnie.Zorze polarne występują najczęściej na wysokości 90-130 km nad powierzchnią ziemi, pojawiają się też jednak znacznie wyżej. W 1959 roku zmierzono zorzę północną na wysokości 160 km. Rozciągała się ona na przestrzeni ponad 4800 km.Zorze polarne znane są ludzkości od ponad 2 tys. lat. Były one w przeszłości przedmiotem wielu mitów. We wczesnym średniowieczu Wikingowie wierzyli, że zorze polarne to galopujący po przestworzach wojownicy. W Arktyce Eskimosi byli przekonani, że zorze zostały stworzone po to. by oświecać drogę zmarłym niedawno ludziom.

Lodowiec Szelfowy Rossa

Lodowiec Szelfowy Rossa to ogromny, trójkątny pokład lodu, wypełniający niemal całkowicie zatokę u wybrzeży Antarktydy. Jest to największa unosząca się na wodzie bryła lodu na świecie. Szeroka na 800 km i wdzierająca się 970 km w głąb lądolodu pokrywa lodowa jest wielkości Francji.

Antarktyda

Lodowiec Szelfowy Rossa – ciąg dalszy

Szelf został odkryty w 1840 roku przez angielskiego badacza polarnego Jamesa Clarka Rossa. Ross, próbując zlokalizować południowy biegun magnetyczny, przedarł się przez pas lodu pakowego, wypłynął na otwarte wody morza i dotarł do wznoszącego się na wysokość 50-60 m lodowego urwiska, stanowiącego barierę nie do przebycia.Część skraju lodowca stanowi zwarta linia klifów, w innych miejscach znajdują się zatoki i cyple. Grubość pokrywy lodowej waha się ty od 185 m do 760 m. Ponieważ na Lodowiec Szelfowy napierają lodowce spływające z lądolodu. przesuwa się o w kierunku morza od 1,5 do 3 m na dobę.

Suche Doliny AntarktykiBezśnieżne i wolne od lodu doliny to nic niezwykłego - chyba że znajdują się w rejonach polarnych. Chociaż niemal cała Antarktyka skuta jest lodem, na jej obszarze znajdują się trzy suche doliny. Leżą one na stałym lądzie kontynentu, na wschód od Lodowca Szelfowego Rossa i noszą nazwy Dolina Taylora, Dolina Wrighta i Dolina Wiktorii.Są to niecki w kształcie litery U, o stromych krawędziach, wyrzeźbione przez lodowce, które dawno już stopniały.Potrzeba było milionów lat, by lód skuł prawie całą powierzchnię Antarktyki pokrywą o średniej grubości 3tys. m.

Suche Doliny Antarktyki – ciąg dalszy

W suchych dolinach śnieg nie pada jednak prawie wcale; roczna suma opadów wynosi zaledwie 25 mm. Kiedy jednak śnieg spadnie, jest wywiewany przez suche wiatry albo topi się na ogrzanych słońcem okolicznych skałach.Na obszarze każdej z dolin, pozbawionych zupełnie roślinności, znajdują się słone jeziora. Największym z nich jest jezioro Vanda, którego głębokość przekracza 60 m, a powierzchnia skuta jest 4-metrową warstwą lodu. Temperatura wody na dnie jeziora wynosi aż 25°C i utrzymuje się dzięki pokrywie lodowej, nie pozwalającej ciepłu przenikać do atmosfery.

Bora-Bora

Amerykańskie pisarz James A. Michener nazwał Bora-Bora w archipelagu Wysp Towarzystwa najpiękniejszą wyspą na świecie i osadził w jej scenerii swoją powieść pt. Południowy Pacyfik, która została przerobiona później na musical. Wielu ludzi uważa, że Bora-Bora to raj na ziemi. Pierwsi osadnicy przybyli tu z południowo-wschodniej Azji 2tys. lat temu.

Australia

Bora-Bora – ciąg dalszy

Pośrodku wyspy wznoszą się pozostałości wulkanu z dwoma wierzchołkami. Mount Otemanu, obecnie o wysokości 725 m, wznosił się niegdyś na wysokość 5400 m n.p.m. później erupcje zniszczyły wierzchołek. Ten dawno wygasły wulkan porasta teraz gęsty, zielony las. Dookoła wyspy rozpościera sie turkusowa laguna, oddzielona od morza piaszczystą mierzeją. Wszystko to opasane jest pierścieniem rafy koralowej, upstrzonym piaszczystymi wysepkami, nazywanymi motus.

Wielka Rafa Koralowa

Wielka Rafa Koralowa u wybrzeży stanu Queensland jest największą, najbardziej różnorodną i najpiękniejszą rafą koralową na świecie. Jest też jedną z najmłodszych raf - niektóre jej odcinki liczą sobie tylko 500 tys. lat. Rozciąga się na długości ponad 2 tys. km, od miasta Brisbane do zatoki Papau.Budulcem rafy są szkielety martwych korali. Na Wielką Rafę Koralową składa się około 3 tys. raf i małych wysp koralowych o ogromnie zróżnicowanej powierzchni - od kilku zaledwie metrów do 50 km². Wielka Rafa Koralowa rozpościera się 330 km w głąb Pacyfiku. Całkowity jej obszar wynosi 259 tys. km².

Wielka Rafa Koralowa – ciąg dalszy

Wielka Rafa Koralowa słynie z koralowców, chociaż stanowią one zaledwie 1/10 żyjących tu organizmów. Na rafie występują ich przynajmniej 350 gatunków o różnorodnym kształcie, rozmiarach i barwach. Wymagają one odpowiedniego środowiska. Rafy tworzą się tylko w słonych i ciepłych wodach (utrzymujących temperaturę nie mniejszą niż 22°C). Woda musi zawierać wystarczającą ilość tlenu, nie może więc to być woda stojąca i musi ona być wystarczająco czysta, aby szlam nie zablokował systemu trawiennego koralowca

KarakorumKarakorum to potężny łańcuch górski, biegnący równolegle do Himalajów. Rozciąga się na przestrzeni 800 km, przez terytoria północnej Indii i Pakistanu. Karakorum znaczy po turecku czarne rumowisko skalne, co jest dość zaskakującym określeniem dla tych skrzących się w słońcu, pokrytych śniegiem szczytów.W masywie tym znajduje się więcej długich lodowców niż w jakimkolwiek innym miejscu na Ziemi, za wyjątkiem obszaru polarnego. Największy z nich to lodowiec Hispar-Biafo (o długości 100 kmj), przecinający przełęcz Hispar. Ponad lodowcami góruje pasmo potężnych szczytów, a wsród nich K2, druga co do wielkości góra świata (8610 m n.p.m.).

Azja

Karakorum – ciąg dalszy

Po raz pierwszy została ona zdobyta w 1954 roku przez włoską wyprawę, kierowaną przez Ardito Desio. K2 nazywana jest niekiedy okrutną górą, na jej zboczach straciło życie wielu himalaistów. W paśmie Karakorum znajduje się 19 szczytów, wznoszących się powyżej 7260 m n.p.m. Ich wierzchołki są zazwyczaj spiczaste, ostro zarysowane, otoczone setkami kominów i iglic skalnych.

Mount Everest

Himalaje zostały uformowane w ciągu kilku ostatnich milionów lat. Po rozpadnięciu się pierwotnego wielkiego kontynentu półkuli północnej - Laurazji, Indie zaczęły z wolna przemieszczać się na północ, w kierunku Azji, i w końcu zderzyły się z nią. Dno morskie między dwoma płytami zostało zgniecione i wypiętrzone. Na północnym obrzeżu Indii uformowały się góry. Proces ten trwa nadal i Himalaje ulegają w dalszym ciągu wypiętrzaniu.

Mount Everest – ciąg dalszyNajwyższa góra na naszej planecie, Mount Everest, rośnie około 5 cm rocznie. Pomiary satelitarne wykazują, że obecnie jej wysokość wynosi 8872 m n.p.m. Uznana za najwyższy szczyt świata w 1852 roku, w roku 1862 otrzymała swoją angielską nazwę.Mount Everest wznosi się na granicy między Nepalem a Tybetem. W końcu dziewiętnastego wieku Tybet i Nepal zamknęły swoje granice dla Europejczyków. Dopiero w początku lat dwudziestych naszego stulecia zezwolono na wysokogórskie wyprawy.Pierwsi szczęśliwie dotarli na Mount Everest w 1953 roku Nowozelandczyk Edmund Hillary i Szerpa Tenzig Norgay. Od tego czasu około 400 ludzi powtórzyło ten wyczyn. Aby uniknąć zniszczenia środowiska naturalnego, nepalskie władze ograniczają dostęp do tych terenów

SantorynSantoryn albo Thira, jak ją się czasami też nazywa, leży w południowej części Morza Egejskiego. Niegdyś była to prawie okrągła wyspa, powstała na skutek licznych erupcji wulkanicznych, ale w 1680 roku przed narodzeniem Chrystusa nastąpił potężny wybuch, który rozsadził środek wyspy, tworząc zagłębienie (kalderę) wypełnione wodą morską.Jak twierdzą naukowcy, wybuch rozerwał górę o wysokości około 1300 m i wyrzucił w powietrze blisko 100 km³ skał.Ślady upadku materiału skalnego odnaleziono w Egipcie i w całym wschodnim basenie Morza Śródziemnego. Na małej wysepce Nea Kameni, leżącej w obrębie kaldery, znajduje się nadal aktywny krater

Europa

Matterhorn

Pierwszą zakończoną powodzeniem wyprawę na Matterhorn poprowadził w roku 1865 angielski alpinista Edward Whymper. To pierwsze udane wejście miało jednak gorzki posmak. Czterech spośród siedmiu uczestników ekspedycji zginęło, kiedy urwała się lina i odpadli ze ściany północnej. Ciała jednego z alpinistów nigdy nie odnaleziono.

Matterhorn – ciąg dalszy

Górujący nad szwajcarską wioską Zermatt Matterhorn znany jest ze swej charakterystycznej sylwetki. Nie jest najwyższym szczytem w Alpach, nie jest nawet najwyższym wzniesieniem Szwajcarii. Ma jednak cztery ściany, których krawędzie łączą się pod takim kątem, że nadają mu wygląd piramidy. Jego piękno jest jeszcze bardziej uderzające dzięki temu, że góra ta stoi samotnie.Alpy powstały około 40 mln lat temu, gdy dwie płyty skorupy ziemskiej zderzyły się ze sobą, tworząc łańcuch pochylonych, pofałdowanych gór.