Đ I NAM LI T TRUY NẠ Ệ Ệ

T p 3 : CHÍNH BIÊN - NH T Pậ Ị Ậ

Biên so n : QU C S QUÁN TRI U NGUY Nạ Ố Ử Ề Ễ

Ng i d ch : NGUY N M NH DUÂN, Đ M NG KH NGườ ị Ễ Ạ Ỗ Ộ ƯƠ

NGÔ H U T O, PH M HUY GIUỮ Ạ Ạ

Ng i hi u đính : CAO HUY GIUườ ệ

VI N S H C VI T NAMỆ Ử Ọ Ệ

NHÀ XU T B N THU N HÓA, HU 2006Ấ Ả Ậ Ế

Tái b n l n th haiả ầ ứ

QUY N Đ UỂ Ầ

QUY N 1Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IỆ Ậ Ụ

Thánh T Tá Thiên Nhân Hoàng H uổ ậ

QUY N 2Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IIỆ Ậ Ụ

Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u (t p Th ng)ươ ậ ậ ượ

QUY N 3Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IỆ Ậ Ụ

Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u (t p H )ươ ậ ậ ạ

QUY N 4Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IVỆ Ậ Ụ

D c Tôn L Thiên Anh Hoàng H u.ự ệ ậ

QUY N 5Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IỆ Ử Ụ

Các con c a Th tủ ế ổ

Đ nh Vi n Qu n v ng Nguy n Ph c Bínhị ễ ậ ươ ễ ướ

T S n Công Nguy n Ph c Mãoừ ơ ễ ướ

Các con c a Thánh t .ủ ổ

Hoàng t Chínhử

Th Xuân V ng Miên Đ nhọ ươ ị

Ninh Thu n Qu n v ng Miên Nghiậ ậ ươ

Phú Bình Công Miên Áo

Nghi Hòa Qu n công Miên Th nậ ầ

Phù Mỹ Qu n công Miên Phúậ

Hàm Thu n Qu n công Miên Thậ ậ ủ

Tùng Thi n Qu n v ng Miên Th mệ ậ ươ ẩ

QUY N 6Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IIỆ Ử Ụ

Các con c a Thánh T (t p Trung)ủ ổ ậ

Tuy Lý V ng Miên Trinhươ

T ng An Qu n v ng Miên B oươ ậ ươ ả

Tuân Qu c công Miên Trố ữ

Hoàng t th 14 là Miên H uử ứ ự

L c Hóa Qu n công Miên Vũạ ậ

Hà Thanh Qu n côngậ

Hoàng t th 17 là Miên Thànhử ứ

Nghĩa qu c công Miên Tố ể

Tr n Man Qu n công Miên Tíchấ ậ

S n Đ nh Qu n công Miên Cungơ ị ậ

Tân Bình Qu n công Miên Phongậ

Hoàng t Miên Tr chử ạ

Quỳ Châu Qu n công Miên Liêuậ

Qu ng Ninh Qu n v ng Miên B tả ậ ươ ậ

S n Tĩnh Qu n công Miên L ngơ ậ ươ

Qu ng Biên Qu n công Miên Giaả ậ

L c Biên Qu n công Miên Khoanạ ậ

Hoàng t Miên Ho nử ạ

Ba Xuyên Qu n công Miên Túcậ

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IIIỆ Ử Ụ

Các con c a Thánh t (t p H )ủ ổ ậ ạ

Ki n T ng Qu n công Miên Quanế ườ ậ

Hòa Qu c công Miên Qu nố ậ

Tuy An Qu n công Miên Khápậ

H i Qu c công Miên T ngả ố ằ

Hoàng t Miên Tĩnhử

Tây Ninh Qu n công Miên Th mậ ẩ

Tr n Tĩnh Qu n công Miên D nấ ậ ầ

Qu ng Tr ch Qu n công Miên Cả ạ ậ ư

An Qu c công Miên Ngungố

Tr n Biên Qu n công Miên Thanhấ ậ

Đi n Qu c công Miên Tĩnhệ ố

Qu S n Qu n công Miên Ngế ơ ậ ộ

Phong Qu c công Miên Ki nố ề

Tr n Đ nh Qu n công Miên Miêuấ ị ậ

Hoài Đ c Qu n công Miên Lâmứ ậ

Duy Xuyên Qu n công Miên Ti pậ ệ

C m Giang Qu n công Miên Mi nẩ ậ ễ

Qu ng Hóa Qu n công Miên Uy nả ậ ể

Nam Sách Qu n công Miên Ônậ

Hoàng t Miên Trử ụ

Hoàng t Miên Khi tử ế

Hoàng t Miên Ngử ụ

Tr n Qu c công Miên Tầ ố ả

Hoàng t Miên Th tử ấ

Tân An Qu n công Miên Báo (ho c Th cậ ặ ự

B o An Qu n công Miên Kháchả ậ

H u L c Qu n công Miên Thíchậ ộ ậ

Ki n Hòa Qu n công Miên Đi uế ậ ệ

Ki n Phong Qu n công Miên Hoàngế ậ

Vĩnh L c Qu n công Miên Chíộ ậ

Phù Cát Qu n công Miên Thânậ

C m Qu c công Miên Kýẩ ố

Hoàng t Miên Sáchử

QUY N 8Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IVỆ Ử Ụ

Thái Th nh Qu n v ng H ng Phóị ậ ươ ồ

Th y Thái V ng H ng Yụ ươ ồ

Hoàng t H ng Kiêmử ồ

Vĩnh Qu c công H ng Phiố ồ

Gia H ng Qu n v ng H ng H uư ậ ươ ồ ư

Phong L c Qu n công H ng Khángộ ậ ồ

An Ph c Qu n v ng H ng Ngướ ậ ươ ồ ự

Hoàng t H ng Thi uử ồ ệ

Tuy Hòa Qu n v ng H ng Tuy nậ ươ ồ ề

Hoàng t H ng Bàngử ồ

Hoàng t H ng Thanử ồ

Hoàng t H ng Tr cử ồ ướ

H ng S n Qu n công H ng Nghiươ ơ ậ ồ

Hoàng t H ng Thử ồ ị

Mỹ L c Qu n công H ng Ti pộ ậ ồ ế

Hoàng t H ng Thử ồ ụ

Hoàng t H ng Kýử ồ

Hoàng t H ng Thử ồ ư

Kỳ Phong Qu n công H ng Đĩnhậ ồ

Phú L ng Qu n công H ng Daoươ ậ ồ

Kiên Thái V ng H ng Caiươ ồ

Hoàng t H ng Nghêử ồ

QUY N 9Ể

TRUY N CÁC CÔNG CHÚA - M C IỆ Ụ

Con gái c a Th tủ ế ổ

An Đi m công chúa Ng c Dân.ề ọ

Các con gái c a Thánh tủ ổ

Hoàng n Ng c Tungữ ọ

An Phú công chúa Khuê Gia

L c Thành công chúa Uy n Di mộ ể ễ

An Th ng công chúa L ng Đ cườ ươ ứ

H ng La công chúa Quang Tĩnhươ

Vĩnh An công chúa Hòa Th cụ

An Trang công chúa Trinh Đ cứ

Phong Hòa công chúa Nhu Thu nậ

An Cát công chúa Nhu Th cụ

Đ nh Mỹ công chúa Đoan Thu nị ậ

Phú Mỹ công chúa Đoan Trinh

Ph ng Duy công chúa Vĩnh Giaươ

Tân Hòa công chúa Đoan Thân

Quỳnh Lâm công chúa Nhàn Thân

M u Hòa công chúa Gia Trinhậ

Mỹ Ninh công chúa Gia Ti tế

Phú Phong công chúa Vĩnh Th yụ

Quy Đ c công chúa Vĩnh Trinhứ

Xuân An công chúa

Hòa Mỹ công chúa Trang Tĩnh

Xuân Vinh công chúa T ng Tĩnhườ

Gia L c công chúa Nhàn Th cạ ụ

Hoàng n Nhàn Trinhữ

Hoàng n Th y Th cữ ụ ụ

Thu n L công chúa Tĩnh Hòaậ ễ

Bái Ân công chúa L ng Trinhươ

Hoàng n Gia Trangữ

Kim H ng công chúa Gia Tĩnhươ

Vĩnh Chân công chúa Th c Tuụ ệ

Thu n Hòa công chúa Nhàn Tĩnhậ

Ph ng H ng công chúa Nhàn Anươ ươ

Nghĩa Đ ng công chúa Tĩnh Anườ

Xuân Hòa công chúa Th c Tụ

Phú H u công chúa Ph ng Trinhậ ươ

Đ nh Thành công chúa Hòa Th nị ậ

Mỹ Thu n công chúa Nhàn Tuậ ệ

Xuân Vân công chúa An Nhàn

Lâm Th nh công chúa Hòa Trinhị

Thông Lãng công chúa L ng Nhànươ

Hoàng n Nhu Tĩnhữ

Hoàng n Tĩnh Trangữ

Hoàng n Trinh Th yữ ụ

Bình Long công chúa Trang T ngườ

Nghi Xuân công chúa Ph c T ngướ ườ

QUY N 10Ể

TRUY N CÁC CÔNG CHÚA - M C IIỆ Ụ

Diên Ph c công chúa Tĩnh H oướ ả

Hoàng n Uyên Ýữ

An Mỹ công chúa Huy Nhu

Hoàng n Thúy Diêuữ

Hoàng n Ph ng Nghiênữ ươ

Hoàng n Ái Chânữ

Hoài Chính công chúa Nhã Vi nệ

Thu n Chính công chúa Thanh Đ .ậ ề

Hoàng n Th c Nghiên.ữ ụ

Hoàng n Sính Đình.ữ

Hoàng n Nuy Tĩnhữ

Quy Chính công chúa L Nhànệ

Hoàng n Trang Lýữ

Phú L công chúa Đôn Trinhệ

Hoàng n Liêu Di uữ ệ

Hoàng n Uy n Nhữ ể ư

Qu ng Thi công chúa Thanh Cátả

Hoàng n Nhàn Nhãữ

An Ph c công chúa Th n Huyướ ậ

Xuân Lâm công chúa Trinh Huy

Tuy L c công chúa Đoan L ngộ ươ

Hoàng n Thanh Nhãữ

Hoàng n Th c Trangữ ụ

Hoàng n Ph ng Thanhữ ươ

Hoàng n Minh Tữ ư

Hoàng n Đi m Uyênữ ề

Thu n Mỹ công chúa Ph c Huyậ ướ

Ph c L công chúa Gia Ph cụ ễ ướ

QUY N 11Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C I (TÔN THỆ Ụ

Tôn Th t Đ cấ ắ

Tôn Th t Nghấ ị

Tôn Th t Đ ngấ ườ

Tôn Th t Giaấ

Tôn Th t Tyấ

Tôn Th t Hànấ

Tôn Th t L ngấ ươ

Tôn Th t Th ngấ ườ

Tôn Th t Tuấ ệ

Tôn Th t Tĩnhấ

Tôn Th t Phiênấ

Tôn Th t Thấ ế

Tôn Th t D ngấ ươ

Tôn Th t Tr cấ ự

Tôn Th tấ

Tôn Th t Trĩấ

Tôn Th t Thiấ

Tôn Th t Tĩnhấ

Tôn Th t Tri tấ ệ

Tôn Th t Phiênấ

Tôn Th t L ng Thành.ấ ươ

QUY N 12Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IIỆ Ụ

(H ngo i thích)ọ ạ

Vũ Xuân C nẩ

Phan Đình Bình

QUY N 13Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IIIỆ Ụ

Nguy n Đăng Tuânễ

Đăng Giai

Đăng Hành

QUY N 14Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IVỆ Ụ

Tr n Văn Năngầ

Nguy n Khoa Minhễ

Khoa Hào

Đoàn Vãn Tr ngườ

Đoàn Văn Sách

Đoàn Thọ

QUY N 15Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VỆ Ụ

Ph m Văn Đi nạ ể

Nguy n Văn Quy nễ ề

Vũ Văn Từ

Ph mạ

Nguy n Xuânễ

Ph m H u Tâmạ ữ

QUY N 16Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIỆ Ụ

Lê Văn Phú

Lê Đăng Doanh

H Văn Khuêồ

Tr n Văn Tríầ

Ngô Bá Nhân

L ng Ti n C ngươ ế ườ

Nguy n Kim B ngễ ả

Hoàng Văn Di nễ

Nguy n Văn Tr ngễ ọ

QUY N 17Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIỆ Ụ

Bùi Phổ

Hoàng Kim Sán

Phan Văn Thúy

T Quang Cạ ự

Nguy n Đình Phễ ổ

Nguy n Th Tu nễ ọ ấ

Phan Bá Hùng

Thái Đình T oạ

QUY N 18Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIIIỆ Ụ

Nguy n Tăng Minhễ

Hoàng Kim Hoán

Hoàng Quýnh

Hoàng Đ oạ

Đ ng Đánặ

Lê M u Cúcậ

Nguy n Văn Đĩnhễ

Hoàng Văn H uậ

Nguy n L ng Nhànễ ươ

Nguy n Trung M uễ ậ

Nguy n Ng c Trácễ ọ

Phan Huy Th cự

Huy V nhị

Huy Chú

QUY N 19Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IXỆ Ụ

Vũ Văn Gi iả

Nguy n Văn Ân - Nguy n Ph mễ ễ ẩ

Lê Nguyên Trung

Bá Đôn

Vũ Huy Quýnh

Vũ Duy Tân

Lê Văn Đ cứ

QUY N 20Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XỆ Ụ

Đ ng Văn Thiêmặ

Đ ng Huy Ch cặ ướ

Nguy n Công Trễ ứ

Hoàng Chi n.ế

Tr ng Minh Gi ngươ ả

Nguy n Văn Đi nễ ể

Đoàn Văn Phú

Nguy n Đ c Nhu nễ ứ ậ

QUY NỂ

TRUY N CÁC QUAN - M C XIỆ Ụ

Tr ng Đăng Qu (t p Th ng)ươ ế ậ ượ

QUY N 22Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIIỆ Ụ

Tr ng Đăng Qu (t p H ) (ph chép Văn Đ )ươ ế ậ ạ ụ ế

QUY N 23Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIIIỆ Ụ

Nguy n Tri Ph ng (t p Th ng)ễ ươ ậ ượ

QUY N 24Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIVỆ Ụ

Nguy n Tri Ph ng (t p H )ễ ươ ậ ạ

QUY N 25Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XV.Ệ Ụ

Hà D

Lý Văn Ph cứ

Vũ Quy nề

Đĩnh

Vĩnh

Th cự

Dác

Nguy n Bá Thânễ

Tu

Ph m Đình Hạ ổ

Phan H u Tínhữ

Hà Quy nề

Phan Bá Đ tạ

Ph m H u Nghiạ ữ

Nguy n Đình Tânễ

Ngô Huy Toàn

Nguy n Huy Chi uễ ể

Phan Cử

Ph m Phạ ổ

Thanh

Nguy n Ti n Lâmễ ế

Nguy n Công Nhànễ

QUY N Đ UỂ Ầ

B n chúng tôi là T ng tài, To n tu Qu c s quán kính tâu v vi c bọ ổ ả ở ố ử ề ệ ộ

"Chính biên li t truy n nh t p" đã chép xong, xin kh c vào b n in đ nêu t đ cệ ệ ị ậ ắ ả ể ỏ ứ

sáng to l n. Thi t nghĩ: T x a minh quân thánh đ ch u đ o l c, gi phù th yớ ế ừ ư ế ị ạ ụ ữ ụ

(t c là lên làm vua), t t có ng i bên trong bên ngoài giúp đ , mà đ o c aứ ấ ườ ở ỡ ạ ủ

v ng gi m i nên; có phân bi t đ c k t t ng i x u mà chính v ng gi m iươ ả ớ ệ ượ ẻ ố ườ ấ ươ ả ớ

làm đ c. Cho nên kinh Thi khen phong hóa c a th Quan th , Lân ch , do 2 biênượ ủ ơ ư ỉ ở

Chu Nam, Thi u Nam mà gây nên; kinh D ch xem r ng, h , gió, mây theo t ng lo i,ệ ị ồ ổ ừ ạ

mà muôn v t đ u bi t c c có ng i phù tá ngôi báu, nên c t đá trong tri uậ ề ế ảặ ườ ộ ở ề

đình; ho c có ng i tr n th biên c ng, v ng thành đài ngoài muôn d m; ho cặ ườ ấ ủ ươ ữ ở ặ ặ

có ng i đ a s c ra tr n đánh gi c, oanh li t m t phen; ho c có ng i vănườ ư ứ ậ ặ ệ ộ ặ ườ

ch ng n i ti ng trong n c, thanh giá g p b i; ho c có ng i phong vân thanhươ ổ ế ướ ấ ộ ặ ườ

nhã, đ làm cho k l i t l p, k tham thành liêm; ho c có ng i nh ng c tr ngủ ẻ ườ ự ậ ẻ ặ ườ ư ọ ắ

hoàn toàn, đ đ nêu k thanh liêm, răn k tham nhũng. D u đ n k t i ác đ uủ ể ẻ ẻ ẫ ế ẻ ộ ầ

s , khó tránh đ c d i búa rìu; mà s th c chép biên đ u th y c trong s sách.ỏ ượ ướ ự ự ề ấ ả ử

Đâu là ng i th , vi c th , ph i trái có công lu n, đ làm g ng răn v y. Th thìườ ế ệ ế ả ậ ể ươ ậ ế

n c ph i có s , mà s ph i có truy n, không ph i là c t đ làm g ng răn, màướ ả ử ử ả ệ ả ố ể ươ

đ mãi đ n đ i sau ?ể ế ờ ư

Nhà n c ta n i nghi p đ i tr c, g p v n trung h ng, thánh th n truy nướ ố ệ ờ ướ ặ ậ ư ầ ề

n i; công đ c th nh nhi u, c nhiên vi c đ u kh o xét đ c, sách có th tin ch cố ứ ị ề ố ệ ề ả ượ ể ắ

đ c, s không chép xu truy n mãi không d ng v y. Duy đ i nào có ng i phượ ử ể ề ừ ậ ờ ườ ụ

tá đ i y, ng i nào có vi c làm c a ng i y, cho nên th tài c a nhà chép s ,ờ ấ ườ ệ ủ ườ ấ ể ủ ử

li t truy n là m t th c a s v y. Đó là nhân v t trong th i nay, đ i sau có thệ ệ ộ ể ủ ự ậ ậ ờ ờ ể

cùng truy n l i đ c, đ đ u in thành t p, m i là đ làm g ng cho sau này mãiề ạ ượ ể ề ậ ớ ể ươ

mãi.

Tuy ngày nay xét vi c đ i tr c, th i đ i xa g n, ho c có thi u sót; nh ngệ ờ ướ ờ ạ ầ ặ ế ư

h i r ng nhìn xa, vi c làm th c s hay d không th h n đ n. Truy n t c làỏ ộ ệ ự ự ở ể ỗ ộ ệ ứ

truy n l i, nên làm thành sách đ ghi chép. Vâng vi c tra xét t năm Thành Tháiề ạ ể ệ ừ

th 5 (1893) có ch chu n cho S quán chúng tôi ti p t c làm Li t truy n chínhứ ỉ ẩ ử ế ụ ệ ệ

biên nh t p, nh ng ch chép t năm Minh M ng th nh t (1820) đ n cu i nămị ậ ư ỉ ừ ạ ứ ấ ế ố

Đ ng Khánh th 3 (1888) tr v tr c. S quán chúng tôi vâng l nh t cho 2 bồ ứ ở ề ướ ử ệ ư ộ

L i, Binh chuy n t cho các đ a ph ng tra h i s tích, đã lâu ch a Ph c đápạ ể ư ị ươ ỏ ự ư ướ

đ y đ . Ngày tháng 6 năm th 13, ti p Vi n C m t kính s o l c các truy n c aầ ủ ứ ế ệ ơ ậ ạ ụ ệ ủ

các quan t Bình, Tr tr v B c, đã chu n giao cho Văn minh đi n Đ i h Vĩnhừ ị ở ề ắ ẩ ệ ạ ọ

trung t trí sĩ, đã ch t, là Nguy n Tr ng H p nh n làm. Còn v li t truy n c a cácử ế ễ ọ ợ ậ ề ệ ệ ủ

h u phi, hoàng t , công chúa và các quan t ph Th a Thiên tr v Nam, chuyênậ ử ừ ủ ừ ở ề

do S quán tôi nh n làm. Nh ng khi y S quán tôi hi n đ ng kính làm Th cử ậ ư ấ ử ệ ươ ự

L c đ ngũ, đ l c, vi c biên chép b b n, nên ch a k p làm. K p đ n tháng 11ụ ệ ệ ụ ệ ề ộ ư ị ị ế

năm th 14 (1902) vâng ch b t đ u làm, chi u theo th l "Li t truy n s t p",ứ ỉ ắ ầ ế ể ệ ệ ệ ơ ậ

l a ch n th t tr c sau, châm ch c biên chép, g m v i m t t p b n th o c aự ọ ứ ự ướ ướ ồ ớ ộ ậ ả ả ủ

án sát Nguy n Duy Nhi p là con Nguy n Tr ng H p đã ch t, đ giao cho. B nễ ế ễ ọ ợ ế ệ ọ

th n vâng tham xét, kh o đính, b sung ch thi u sót cho đ c hoàn b . Ngàyầ ả ổ ỗ ế ượ ị

tháng 2 năm th 16, S quán tôi l i dâng t phi n tâu v vi c Nghi Thiên Ch ngứ ử ạ ờ ế ề ệ ươ

Hoàng H u (1), L Thiên Anh Hoàng H u (2) chính v trong cung c m m u nghiậ ệ ậ ị ấ ẫ

thiên h , nên k p th i đăng m c s m. Tuy năm m t là sau niên h n, (ch chu n,ạ ị ờ ụ ớ ấ ở ạ ỉ ẩ

ch chép đ n năm Đ ng Khánh th 3 tr v tr c thôi). Nh ng nay m t v đãỉ ế ồ ứ ở ề ướ ư ộ ị

đ c ph t Thái mi u, còn m t v cũng s p c hành l ph t , s p s a cũngượ ụ ế ở ế ộ ị ắ ử ễ ụ ế ắ ử

đ u theo l cát c . Xin cho biên vào li t truy n các h u phi. L i nh hoàng thânề ễ ả ệ ệ ậ ạ ư

Tuy Lý V ng Miên Trinh là thân hi n trong hàng phiên v ng, cùng các quan nhươ ề ươ ư

Vũ Tr ng Bình, Tr n Đình Túc, các ng i y đ u là kỳ lão danh v ng c a tri uọ ầ ườ ấ ề ọ ủ ề

tr c, tuy là ch t sau mà h u trí tr c, s tr ng rõ ràng; cùng là cách tính khaiướ ế ư ướ ự ạ

danh sách ng i nào v n có công lao tài gi i mà s tr ng rõ ràng, thì đ u ghi c ,ườ ố ỏ ự ạ ề ả

cho ti n m t m i. Đã vâng ch chu n cho chép vào, hi n đ t i h s . Sau vâng traệ ộ ố ỉ ẩ ệ ể ạ ồ ơ

xét b thêm. Trong đó có nguyên Ph chính là Nguy n Tr ng H p đã ch t cũng làổ ụ ễ ọ ợ ế

b tôi cũ c a tri u tr c, sung vào t ng ph 8 năm, đ ng đ u trăm quân, trungề ủ ề ướ ướ ủ ứ ầ

thành rõ r t, m i ng i đ u tin t ng. Sau khi ch t đã đ c truy t ng làm C nệ ọ ườ ề ưở ế ượ ặ ầ

chính đi n Đ i h c sĩ, hi n cũng h t tang, xin tuân chi u ch đã chu n y ngàyệ ạ ọ ệ ế ể ỉ ẩ

tháng 2 năm Thành Thái 16 (đã nói trên) đ c ghi c vào truy n, đ nêu côngở ượ ả ệ ể

tr ng. B a n đã chép thành biên b n. Còn th t các thiên thì tr c là h u phi,ạ ữ ọ ả ứ ự ướ ậ

th đ n hoàng t , công chúa, th n a đ n các quan, r i nh ng ng i h nh nghĩa,ứ ế ử ứ ữ ế ồ ữ ườ ạ

li t n , n d t, cao tăng. Cu i r t ph chép các ngh ch th n, b n th o kê ra c ngệ ữ ẩ ậ ố ố ụ ị ầ ả ả ộ

có 10 m c. Ngày tháng 4 năm 17, đã vâng vi t thành b n tinh ti n coi. Ngày thángụ ế ả ế

7 năm đ u Duy Tân, S quán tôi m i tuân l nh lĩnh v , ki m chính l i, ch nào bầ ử ớ ệ ề ể ạ ỗ ỏ

sót s l c thì b sung thêm. T p y, không dám nói r ng vi c đ c đúng, vănơ ượ ổ ậ ấ ằ ệ ượ

chép th ng, cũng ch là nhân ch s l c mà làm cho tinh t ng, nh là vẽ ra, xemẳ ỉ ỗ ơ ượ ườ ư

sách chép thì bi t đ c ngay mà thôi. Kh n mong giao cho kh c b n, c t trongế ượ ẩ ắ ả ấ

kho s , đ ti p theo 2 t p Ti n biên, Chính biên, làm t m g ng soi cho sau này,ở ể ế ậ ề ấ ươ

đ cho hành tr ng s th c c a ng i tr c su t đ i không quên, g i tinh th n, ể ạ ự ự ủ ườ ướ ố ờ ọ ầ ở

n i chín su i s ng l i. T ng cũng là m t chính sách đ làm khuyên răng v y.ơ ố ố ạ ưở ộ ể ậ

Đ n nh công vi c nên làm, xin tuân chi u th l , thi hành. V y xin làm t p tâuế ư ệ ế ể ệ ậ ậ

lên, cúi đ i ch d rõ ràng.ợ ỉ ụ

C n t uẩ ấ

Ngày 19 tháng 9 năm Duy Tân th 3 đ tâu.ứ ể

y tâu

Th n là Cao Xuân D c,ầ ụ

L u Đ c X ng,ư ứ ư

Tr n Xán,ầ

Vâng s c khai chép ch c quan và tên các viên biên chép:ắ ứ

T ng tài: Ph chính đ i th n, Thái t Thi u b o, Hi p bi n Đ iổ ụ ạ ầ ử ế ả ệ ệ ạ

h c sĩ, lĩnh H c b Th ng th , kiêm qu n Qu c T Giám An Xuân Nam, th n Caoọ ọ ộ ượ ư ả ố ử ầ

Xuân D c.ụ

To n tu :ả

Nguyên tr c h c sĩ, hi n thăng L b Tham tri, nh ng sung th n L u Đ cự ọ ể ễ ộ ư ầ ư ứ

Xung,

Nguyên tr c h c sĩ, sau thăng H b Tham tri, th n Nguy n Vỹ,ự ọ ộ ộ ầ ễ

Quang l c t thi u khanh, th n Tr n Xánộ ự ế ầ ầ

Biên tu:

Nguyên Hàn Lâm vi n Th gi ng h c sĩ, sau đ i thăng Án sát s t nh Qu ngệ ị ả ọ ổ ứ ỉ ả

Ngãi, hi n ch b , th n Lê Đình Luy n,ệ ờ ổ ầ ệ

Nguyên Hàn Lâm vi n Th đ c, hi n sung Lang trung H c b , th n Nguy nệ ị ộ ệ ọ ộ ầ ễ

Thi n H nh.ệ ạ

Hàn Lâm vi n Th đ c, th n Tr ng Tu n Nhi p,ệ ị ộ ầ ươ ấ ế

Nguyên Hàn Lâm vi n Th đ c, th n Ph m Tuân,ệ ị ộ ầ ạ

Nguyên Hàn Lâm vi n Th a ch , hi n Đ c h c t nh Bình Thu n, th n Ph mệ ừ ỉ ệ ố ọ ỉ ậ ầ ạ

Kh c Doãn,ắ

Th a bi n:ừ ệ

Nguyên Hàn Lâm vi n Th a ch hi n sung Viên ngo i lang H c b , th nệ ừ ỉ ệ ạ ọ ộ ầ

Nguy n Đình Hi nễ ể

Nguyên Hàn Lâm vi n Tr c tác hi n Tri huy n huy n Can L c cáo ngh ,ệ ướ ệ ệ ệ ộ ỉ

th n Nguy n Xuân Th ngầ ễ ưở

Hi u kh o:ệ ả

Hàn Lâm vi n Tr c tác, th n Lê Hoàn,ệ ướ ầ

Nguyên Tòng th t ph m hi n làm trong V ty ty H c b , th n Tr n Cán,ấ ẩ ệ ụ ọ ộ ầ ầ

Đ ng l c:ằ ụ

Chánh th t ph m, th n Lê Hy,ấ ẩ ầ

Tòng th t ph m, th n Nguy n Quát, th n Lê Quân,ấ ẩ ầ ễ ầ

Chánh bát ph m, th n Nguy n Tr ng Đĩnh,ẩ ầ ễ ọ

Nguyên Chánh bát ph m hi n b Chánh bát ph m t nh Khánh Hòa, th nẩ ệ ổ ẩ ỉ ầ

Đ ng Tr ng Du tồ ọ ậ

Nguyên Chánh bát ph m hi n lĩnh Chánh c u ph m t nh Qu ng Tr , th nẩ ệ ử ẩ ỉ ả ị ầ

Nguy n H u C n,ễ ữ ậ

Nguyên Tòng bát ph m hi n đ tang, th n Tr n Đình Di u, Tòng bát ph m,ẩ ệ ể ầ ầ ệ ẩ

th n D ng H ng Lang,ầ ươ ư

Thu ch ng:ưở

Nguyên Chánh c u ph m hi n b Tòng bát ph m b H c, th n Phan Vănử ẩ ệ ổ ẩ ộ ọ ầ

T p,ậ

Chánh c u ph m, th n Nguy n Đ i Đoan.ử ẩ ầ ễ ạ

QUY N 1Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IỆ Ậ Ụ

er" height="5%">Thánh T Tá Thiên Nhân Hoàng H uổ ậ

H H , ng i Bình An, t nh Biên Hoà, con gái c a Ph c Qu c công Họ ồ ườ ở ỉ ủ ướ ố ồ

Văn Bôi, m h Hoàng. Năm Bính D n, Gia Long th 5 (1806), Th T Cao Hoàngẹ ọ ầ ứ ế ổ

Đ , cùng Thu n Thiên Cao Hoàng H u tuy n con gái các công th n đ sánh đôi v iế ậ ậ ể ầ ể ớ

Thánh T Nhân Hoàng Đ ; sai ti n vào h u ti m đ (3). H u là ng i hi n th cổ ế ế ầ ở ề ể ậ ườ ề ụ

trinh thu n, h t lòng hi u kính. Th t r t khen, ban cho tên hay (trên theo chậ ế ế ế ổ ấ ữ

(miên), d i theo ch (quán) (4). Lúc đ u Th t b o r ng, tên cũ c a phi trênướ ữ ầ ế ổ ả ằ ủ

theo ch (không có ch ), d i theo ch (th p) (5), ch l y 4 ch là h ng th mữ ữ ướ ữ ậ ỉ ấ ữ ươ ơ

đ a lên làm nghĩa. Sao b ng trên theo ch (miên), d i theo ch (quán) g m cóư ằ ữ ướ ữ ồ

c qu Ph c. Nhân th đ t tên cho. Năm th 6, Đinh Mão, tháng 5 sinh ra Hi nả ả ướ ế ặ ứ ế

T Ch ng Hoàng Đ (t c Thi u Tr ) ta, m i đ c 13 ngày h u m t, th 17 tu i,ổ ươ ế ứ ệ ị ớ ượ ậ ấ ọ ổ

táng núi C Chính huy n H ng Thu . Năm Minh M ng th 2, Tân T , mùa h ,ở ư ệ ươ ỷ ạ ứ ỵ ạ

tháng 6, sách t ng làm Chiêu Nghi, thu là Thu n Đ c, h p t vào đ n Gia Phi hặ ỵ ậ ứ ợ ế ề ọ

Ph m. Sách văn r ng: L lẽ đ ng nhiên, ban tên thu đ t ra đi n c , ân nghĩaạ ằ ễ ươ ỵ ể ỏ ể ổ

là đó; truy khen đ long tr ng nghĩ văn. Ch n đ c ngày lành, ban ra s c ch :ở ể ọ ọ ượ ắ ỉ

Nghĩ r ng : tuy n th H n p nhà trâm anh cao quý, n t ng i hi n d u thanh tao.ằ ể ị ồ ế ế ườ ề ị

Ch n khuê phòng th ng gi đoan trang, làm không trái đ o; n i ti m đ s mố ườ ữ ạ ơ ề ể ớ

nêu hi n h u, đ l i ti ng hay. V a ng đi m hùng (6) ân s ng đ ng đ c đ mề ậ ể ạ ế ừ ứ ề ủ ươ ượ ằ

th m; v i t nh m ng ki n (7), tu i tr i ch a h ng đ c nhi u. Nghĩ ng iắ ộ ỉ ộ ế ổ ờ ư ưở ượ ề ườ

khu t đi, r t là th ng xót. Đ c sai s th n b ng sách b c t ng phong làm Chiêuấ ấ ươ ặ ứ ầ ư ạ ặ

Nghi, thu là Thu n Đ c. Mong r ng : nh n l y huy kính theo s c m nh, đ thoỵ ậ ứ ằ ậ ấ ắ ệ ể ả

linh h n ng i đ c t t ngày x a, đ lâu h ng n nêu khen v vang mãi mãi.ồ ườ ứ ố ư ể ưở ơ ẻ

Năm th 7, là năm Bính Tu t, truy t ng cha sinh ra h u là H Văn Bôi làứ ấ ặ ậ ồ

Nghiêm Vũ T ng quân Th ng h quân Đô th ng, m là Hoàng th làm Nhướ ượ ộ ố ẹ ị ị ph m phu nhân.ẩ

Năm th 17, là năm Bính Thân, t n t ng lên làm T n phi. Sách văn r ng:ứ ấ ặ ầ ằ

Thánh nhân nhân lòng ng i mà đ t ra l , đi n nghi t có phép th ng; v ngườ ặ ễ ể ự ườ ươ

gi tr ng đ o h u đ mà ban n t ra đ c bi t. Ngày t t đã h p, s c ch ban ra.ả ọ ạ ậ ể ơ ỏ ặ ệ ố ợ ắ ỉ

Nh l i : nguyên t ng phong làm Chiêu Nghi là H th khi tr c, dòng dõi nhàớ ạ ặ ồ ị ướ

t ng phi t h sang, th ch t t a quỳnh dao ng c quỹ; gi đ o phòng khuê, khi ướ ệ ọ ể ấ ự ọ ữ ạ ở

ti m đ , đã nêu đ c h nh t t hay; r nhi u bóng c vì cây cao, đ Ph c đôngề ể ứ ạ ố ủ ề ả ở ể ướ

dài đàn lũ. Hoa tai vàng đã lâu khu t v ; qu n bút đ còn th y ngát h ng. Nghĩấ ẻ ả ể ấ ươ

năm x a ân cách ban ra, đi n t ng phong đã l ng h ng ngát; đ n ngày nay cungư ể ặ ừ ươ ế

giai m i đ nh, tên vinh d thâm tho h n th m. L i ban đi n th ng, đ đ uớ ị ự ả ồ ơ ạ ể ườ ể ề

nhu n th m. Nay đ c n t n phong nàng làm T n phi, v n tên thu là Thu n Đ c.ầ ấ ặ ơ ấ ầ ẫ ỵ ậ ứ

Mong r ng: kính theo m nh l nh quý tr ng, nh n l y tên g i v vang, m t chằ ệ ệ ọ ậ ấ ọ ẻ ộ ữ

s c phong, thâm tho linh h n chín su i; nghìn thu th cúng, còn dài h ng khóiắ ả ồ ố ờ ươ

lâu đ i.ờ

Bèn sai Ti n quân Đô th ng ph Ch ng ph s là Phan H u Tâm sung làmề ố ủ ưở ủ ự ữ

Chánh s ; Th ng th b L là Phan Huy Th c sung làm Phó s , c m c ti t,ứ ượ ư ộ ễ ứ ứ ầ ờ ế

b ng sách vàng kính đ n t đ ng làm l tuyên phong.ư ế ừ ườ ễ

Năm th 19, M u Tu t, mùa đông tháng 10, xu ng s c đ i d ng đ n th ứ ậ ấ ố ắ ổ ự ề ờ ở

xã V n Xuân, b bên Tây sông H u h thành.ạ ờ ữ ộ

Năm th 20, K H i, mùa h , tháng 6, r c th n ch v th đ n m i.ứ ỷ ợ ạ ướ ầ ủ ề ờ ở ề ớ

Năm đ u Thi u Tr , Tân S u mùa xuân, Hi n T Ch ng Hoàng Đ ngôi.ầ ệ ị ử ế ổ ươ ế ở

Tháng 3 nhu n, các quan dâng bi u xin truy dâng huy hi u Cao Hoàng t (8). Bi uậ ể ệ ỷ ể

r ng: hi u không gì to b ng làm cho b thân r ng r , l không gì tr ng b ng t ngằ ế ằ ề ạ ỡ ễ ọ ằ ặ

l y danh hi u tôn vinh. Cho nên v ng gi ch u m nh, truy tôn ng i sinh raấ ệ ươ ả ị ệ ườ

mình. Đó là nghĩa th ng x a nay.ườ ư

Kính nghĩ: Thu n Đ c Th n phi H th ... đ c hi n n t t t, dòng dõi danh giá,ậ ứ ầ ồ ị ứ ề ế ố

sáng su t gây đi m, giúp cho xã t c. Theo l nên truy dâng huy hi u.ố ề ắ ễ ệ

Vua li n th nh m nh bà Nhân Tuyên T Khánh Thái Hoàng Thái H u (9),ề ỉ ệ ừ ậ

vâng đ c d r ng: Thu n Đ c Th n phi H th là kính vâng Th T Cao Hoàngượ ụ ằ ậ ứ ầ ồ ị ế ổ

Đ cùng già này đã c n th n ch n con gái tr ng c a công th n H Văn Bôi sungế ẩ ậ ọ ưở ủ ầ ồ

làm sánh đôi v i Thánh T Nhân Hoàng Đ . (H th ) là ng i n t na, thu n th c,ớ ổ ế ồ ị ườ ế ầ ụ

đoan chính hi n l ng, đ c Nhân Hoàng Đ v n kính tr ng yêu m n; l i khéoề ươ ượ ế ố ọ ế ạ

h u h Th T Cao Hoàng Đ và già này, đ c h t đ o hi u. Cho nên Th t đ cầ ạ ế ổ ế ượ ế ạ ế ế ổ ặ

bi t ban cho tên hay (10). Nay tích đ c đ Ph c, sinh đ c cháu tr ng, đ n iệ ứ ể ướ ượ ưở ể ố

nghi p l n, ngu n là t đ y mà có. Than ôi! Phi ch t s m không k p trông th yệ ớ ồ ừ ấ ế ớ ị ấ

ngày nay, há ch ng th ng sao!ẳ ươ

Nhân Hoàng đ lòng th ng v c , nên h u ban ân l , cho th y là Thu nế ươ ợ ả ậ ễ ụ ậ

Đ c, phong là Th n phi, ngôi 21 năm mà trong cung v n dành h v đ i ch ,ứ ầ ở ẫ ư ị ợ ờ

không ph i là không có ý. Nay các quan có l i tâu lên đ và h u cùng tôn, là lả ờ ế ậ ễ

chính đáng, là l nên th , r t h p v i lòng c a lão t m u này, l i có th yên iễ ế ấ ợ ớ ủ ổ ẫ ạ ể ủ

đ c Nhân Hoàng đ không quên tình v x a v y (11). Chu n cho hoàng đ cháuượ ế ợ ư ậ ẩ ế

ta, d cho các quan bi t. Vua vâng l nh ch c a bà, d sai các quan h p bàn. Khiụ ế ệ ỉ ủ ụ ọ

m i bàn đ c 12 ch sai Th Xuân V ng Miên Đ nh, tâu cung T Th (12) bi t.ớ ượ ữ ọ ươ ị ừ ọ ế

Đ c Thái hoàng Thái h u d r ng: "Tôn th y c a Nhân Hoàng h u cũng nên nhượ ậ ụ ằ ụ ủ ậ ư

tên th y c a Cao Hoàng h u". B y gi các quan l i bàn l i, và tâu nói: "Tr i đ tụ ủ ậ ấ ờ ạ ạ ờ ấ

h p đ c thánh nhân làm theo, duy có thánh nhân vâng theo l nh tr i, duy cóợ ứ ệ ờ

hoàng h u sánh v i hoàng đ . Nhà n c ta, thánh th n n i nhau, h ng đ cậ ớ ế ướ ầ ố ướ ượ

lòng tr i, công đ c không d i đ i, đ và h u đ u ngang nhau, đ t rõ n i đ c cũờ ứ ờ ổ ế ậ ề ể ỏ ố ứ

c a ng i x a, mà lòng hi u có th làm m u m c đ c.ủ ườ ư ế ể ẫ ự ượ

Kính nghĩ: Thu n Đ c Th n phi H th ... khoan r ng v n là b n tính, kínhậ ứ ầ ồ ị ộ ố ả

nghĩa đ nh tên t tr i. Lòng t ái chan ch a ch n tiên phòng, đ c t t đ p n iị ự ờ ừ ứ ố ứ ố ẹ ố

th m n i kinh th t (n i cung vua), T bà có l nh, nghĩa v c v n đã rõ ràng; conơ ơ ấ ơ ổ ệ ợ ả ố

thánh sinh ra, đi m tuân tri t đã t ng rõ r t. Thánh T Nhân Hoàng Đ ta ngề ế ừ ệ ổ ế ự

ngôi 21 năm, tuy v hi u trong cung ch a k p truy x ng, mà nghĩ đ n g m x a,ị ệ ư ị ư ế ươ ư

lòng thánh đã đ nh t tr c. Phong t ng là Th n phi, tên th y là Thu n Đ c, là ýị ừ ướ ặ ầ ụ ậ ứ

đ c sánh ngôi vua, thu n theo đ o đ t mà t b o là đáng làm ng i m cho thiênứ ậ ạ ấ ỏ ả ườ ẹ

h v y. Kinh D ch nói: đ o khôn là thu n theo v y, vâng m nh tr i mà làm, vì làạ ậ ị ạ ậ ậ ệ ờ

r t nhu thu n có th sánh v i chí ki n, đ t o nên công che ch , thì đ c trongấ ậ ể ớ ệ ể ạ ở ứ

thiên h còn có gì t t h n đ c thu n chăng? Th cho nên đ tán d ng b n đ cạ ố ơ ượ ậ ế ể ươ ố ứ

c a qu Khôn, tr c h t ph i nêu ra b n đ c c a qu Càn là: nguyên, hanh, l i,ủ ẻ ướ ế ả ố ứ ủ ẻ ợ

trinh (13) đ sánh vào. Mà suy ra là chính ngôi, ph n d i, là đ n sau có Ph c,ể ở ậ ướ ế ướ

là muôn v t nh đ y mà sinh s ng, là đ c t t đ p trong, là đ c hóa sáng su t, làậ ờ ấ ố ứ ế ẹ ở ứ ố

lâu thì càng trinh chính. Tuy m i đi u hay không gì là không đ , nh ng đ u g c ọ ề ủ ư ề ố ở

đ c thu n mà ra c N u không ph i là b c đ c t t sáng t đ n xa, há d ai đ cứ ậ ả ế ả ậ ứ ố ỏ ế ễ ượ

nh ng đi u y.ữ ề ấ

B n chúng tôi kính vâng suy r ng cái ý ban đ u c a Thánh T Nhân Hoàngọ ộ ầ ủ ổ

Đ ban cho tên th y, mong đ h p v i đ nh lu t r t công c a thiên h muôn đ iế ụ ể ợ ớ ị ậ ấ ủ ạ ờ

sau. Vì đã có đ c thu n, cho nên gi trong lòng thì : đoan trang đ b o th đ cứ ậ ữ ể ả ủ ứ

nguyên, trinh chính đ gi gìn đ c ki n; tĩnh đ nên hóa thì t c là cung, l i đ h pể ữ ứ ệ ể ứ ợ ể ợ

nghĩa thì t c là hoa; có th sánh tr i mà chính ngôi, có th ch a Ph c mà sauứ ể ờ ở ể ứ ướ

đ c t t; có đ c h u đ ch a ch muôn v t, t c là t , có đ c t t mà phát ra sượ ố ứ ậ ể ứ ở ậ ứ ừ ứ ố ự

nghi p, t c là huy; bi t s sáng t to l n t c là minh, yên gi trinh chính th nh t tệ ứ ế ự ỏ ớ ứ ữ ị ố

t c là hi n. Đó đ u là trong đ c thu n mà có nh ng s t t đ p t nhiên y. R tứ ề ề ở ứ ậ ữ ự ố ẹ ự ấ ấ

m c thay! To l n thay! Xin kính c n thu t l i nh ng công vi c t ra h n h t làự ớ ẩ ậ ạ ữ ệ ỏ ơ ế

nh th .ư ế

L i, xét v quy ch mi u, thì hoàng h u đem lên th mi u, cùng v i tênạ ề ế ở ế ậ ờ ở ế ớ

th y mi u cùng gi ng nhau. Vâng bàn truy dâng tôn th y là Tá Thiên L Thánhụ ở ế ố ụ ệ

Đoan Chính Cung Hòa Đ c Khánh T Huy Minh Hi n Thu n Đ c Nhân Hoàng H u.ố ừ ề ậ ứ ậ

Đ cho thiên h đ i sau bi t mà trông vào, ngõ h u trên có th h đ c lòng c aể ạ ờ ế ầ ể ả ượ ủ

hoàng th ng ta truy báo đ o hi u, d i có th yên đ c nguy n v ng c a cượ ạ ế ướ ể ượ ệ ọ ủ ứ

tri u ng i m n đ c nhân t v y. Ngh y tâu lên, đ c châu phê (14) là "đ c, yệ ườ ế ứ ừ ậ ị ấ ượ ượ

l i bàn". T n tôn đ n th g i là đi n Vĩnh T . S c cho b L kính ki m xét các đờ ấ ề ờ ọ ệ ư ắ ộ ễ ể ồ

th , th gì c n ch t o m i thì theo t ng h ng mà làm m i; tr c s n mà đ thìờ ứ ầ ế ạ ớ ừ ạ ớ ướ ơ ỏ

nay đ i s n màu vàng, tr c ch m hình con giao long, thì nay đ i ch m hình r ngổ ơ ướ ạ ổ ạ ồ

ph ng; áo, đai và đ l b đ u ch theo ki u hoàng h u.ượ ồ ỗ ộ ề ế ể ậ

Tháng 4, ngày 16 là ngày Canh Tý, truy dâng tôn th y là: Tá Thiên L Thánhụ ệ

Đoan Chính Cung Hòa Đ c Khánh T Huy Minh Hi n Thu n Đ c Nhân Hoàng H u.ố ừ ề ậ ứ ậ

Sách văn r ng: mu n sinh ra hình, nh có khí hóa ra tr c, mà đ o tr i m iằ ố ờ ướ ạ ờ ớ

thành: mu n h p b thân, c n ph i cung kính b thân, mà đ o ng i m i đ . Choố ọ ề ầ ả ề ạ ườ ớ ủ

nên, d a vào cha đ kính th m , g c đ t đ sánh v i tr i. Quy ch mi u th ,ự ể ờ ẹ ố ở ấ ể ớ ờ ế ở ế ờ

nghĩa cũng gi ng nhau; t m lòng c a con hi u, ng i nào cũng th . Kính nghĩ:ố ấ ủ ế ườ ế

Hoàng t Thu n Đ c Th n phi b h , d u đ c sáng ng v i đ o đ t, gi đ cỷ ậ ứ ầ ệ ạ ấ ứ ứ ớ ạ ấ ữ ứ

thu n vâng theo đ o tr i; dòng dõi công th n, Ph c hi p đi m t t. Làm theoậ ạ ờ ầ ướ ệ ể ố

vi c đ c, s m ng Ph c lành. Hoàng kh o Thánh T Nhân Hoàng Đ ta khi còn ệ ứ ớ ứ ướ ả ổ ế ở

ti m đ , hoàng t có m nh l nh, sai n p l nghinh hôn; v làm dâu v i nhà vua,ề ể ổ ệ ệ ộ ễ ề ớ

m i gây n n phong hóa; ng m giúp trong bu i duy tân m nh l n, h p v i đ cớ ề ầ ổ ệ ớ ợ ớ ượ

th y đ i nhân bu i đ u; ch a trong lòng, thì đoan trang đ v ng tâm trí, trinhấ ạ ổ ầ ứ ở ể ữ

chính đ gi đ o th ng; phát ra bên ngoài, thì cung kính mà có ch ng m c, ônể ữ ạ ườ ừ ự

hòa mà h p lẽ ph i. Gây ngu n Ph c sáng t to l n, v sau đ c hay; d u đ cợ ả ồ ướ ỏ ớ ề ượ ấ ứ

t t r bóng t bi, v i nhân cùng th . N i theo ti ng t t, lòng hi u đ c Thánh tố ủ ừ ớ ể ố ế ố ế ượ ừ

khen đã t lâu; đ tr ng chính cung, n t hi n đ c hoàng kh o v n t ng nhừ ể ố ế ề ượ ả ẫ ưở ớ

đ n. Tr i trên xét t i, Ph c l n ban cho; mi u m i ph ng th , nghiêm v khóiế ờ ớ ướ ớ ế ớ ụ ờ ẻ

h ng ngào ng t; cung giai (15) t n t ng, đ nêu ti ng t t lâu dài. Càng lâu càngươ ạ ố ặ ể ế ố

rõ ràng, h p v i đ o qu Khôn r t thu n; l u hành mãi không ngh , sánh v i đ oợ ớ ạ ẻ ấ ậ ư ỉ ớ ạ

qu Ki n không cùng. Đ c t t đ l i v sau, t t có danh ti ng; lòng thành đã đ nhẻ ề ứ ố ể ạ ề ấ ế ỉ

t tr c; r i đ c hi n vinh. Th n, n i gi a tên mi u ph ng th , lâu nh công nừ ướ ồ ượ ể ầ ố ữ ế ụ ờ ớ ơ

sinh d c; l có đi n truy tôn huy hi u; lòng v n nghĩ hi n d ng b thân. Nói vụ ễ ể ệ ẫ ể ươ ề ề

ân thì tôn kính g m hai, nói v nghĩa thì trong ngoài nh m t. Bèn tr c h t tâu lênồ ư ộ ướ ế

cung T Th đ c Thánh T M u Thân Tuyên Thái Hoàng Thái H u xu ng chừ ọ ượ ổ ẫ ậ ố ỉ ng thu n. Kính ch n ngày lành, cáo y t các mi u và bàn th tiên đ , thân đemư ậ ọ ế ế ờ ế

ph Tôn nhân và các quan văn võ; kính r c sách vàng, n vàng truy dâng tônủ ướ ấ

th y là Tá Thiên L Thánh Đoan Chính Cung Hòa Đ c Khánh T Huy Minh Hi nụ ệ ố ừ ề

Thu n Đ c Nhân Hoàng H u. Kính xin : nh n l y x ng hi u l n lao, r ng gâyậ ứ ậ ậ ấ ư ệ ớ ộ

khuôn m u t t đ p, anh linh ch ng giám mi u m i, đ u cùng th ph ng đ n cẫ ố ẹ ứ ế ớ ề ờ ụ ế ứ

năm; dài lâu ban b đi m lành, đ c nhi u Ph c t t đ n muôn thu .ố ề ượ ề ướ ố ế ở

Ngày Tân S u, đ th n ch làm thánh v . Hôm sau ban ân chi u cho trongử ề ầ ủ ị ế

ngoài. Chi u r ng : tr m nghĩ đ t dày ch muôn v t, đ c t t có th h p v i tr i;ế ằ ẫ ấ ở ậ ứ ố ể ợ ớ ờ

h quý tôn b thân, truy t ng đ mà n i đ o hi u. Th Tr ng Phát ca ng i hễ ề ặ ể ố ạ ế ơ ườ ợ ọ

H u nh ng đ khen Huy n T (16) vì l y nghĩa sinh ra nhà Th ng; th Đ i Minhữ ư ể ề ổ ấ ươ ơ ạ

xuý t ng bà Thái T , sánh v i Văn V ng, vì ngu n Ph c m ra vua Vũ. T x aụ ự ớ ươ ồ ướ ở ừ ư

chúa hi n vua gi i, n i dõi lên ngôi, nh l i ngu n g c thiên luân, h t đ o hi nề ỏ ố ớ ạ ồ ố ế ạ ể

d ng cha m . Th là đ rõ l , mà là đ o hi u thông th ng v y.ươ ẹ ế ể ễ ạ ế ườ ậ

Kính nghĩ Hoàng t Thu n Đ c Th n phi, cùng đ o nhân m t th , giúp đ cỷ ậ ứ ầ ạ ộ ể ứ

ki n nên công; l i công d ng mà trinh lâu dài, l ng bao hàm h p v i đ c quệ ợ ụ ượ ợ ớ ứ ẻ

Khôn dung ch a; đ u hoàn b nên sau t t đ p, đ c quang minh t ra đ o qu Lyứ ề ị ố ẹ ứ ỏ ạ ẻ

kính tin. Nh l i Th T Cao Hoàng Đ nghĩ đ n m u xa, tính s n có cháu n iớ ạ ế ổ ế ế ư ẵ ố

nghi p Phong Th y; đ ng khi Thánh T Nhân Hoàng Đ còn ti m đ , đã tìmệ ở ủ ươ ổ ế ở ề ể

cho ng i sánh đôi H p D ng. Em gái tr i đâu b ng sinh ra, chính h p Chuườ ở ợ ươ ờ ỗ ợ

kinh v n t t; ngày tháng lành s m làm l c i, thu c v Sân p con dòng. Sánhậ ố ớ ễ ướ ộ ề ấ

đ c t t mà làm theo, h p c tri năng c a tr i đ t; có uy nghi đáng b t ch c, đứ ố ọ ả ủ ờ ấ ắ ướ ủ

làm khuôn m u cho n c nhà. Tính tr i đem nh t trinh th n, s a mình báu, đẫ ướ ờ ấ ầ ử ể

ng i sau hâm m ti ng hay; phong hóa c a thiên Cát Đàm, Quy n Nhĩ khi x a,ườ ộ ế ủ ề ư

ch n cung vi còn l u khuôn phố ư

Hoàng t kh o, hoàng t m u, m ng r ng có lòng hi u th o t t có Ph cổ ả ổ ẫ ừ ằ ế ả ấ ướ

th a; đ i t ta, đ i tôn ta, nh đ c đ đ c nhân t , h n sau th nh v ng. Ch nừ ờ ử ờ ờ ượ ể ứ ừ ẳ ị ượ ố

khuê môn đ l i phong hóa, thiên Đ i Nhã th c b i đó gây nên; cung vua n i giể ạ ạ ự ở ố ữ

ti ng hay, thiên Nh Nam còn dài lâu x ng t ng. Đ c sáng đ l i mãi, đ c lòngế ị ư ụ ứ ể ạ ượ

tr i th m l ng xét soi; n t t t đ c truy khen, m nh Tiên đ bao phong longờ ầ ặ ế ố ượ ệ ế

tr ng. T ng làm Th n phi đ t ra là v c , cung Tr ng Thu ngôi chính còn đọ ặ ầ ể ỏ ợ ả ườ ể

không; th y là Thu n Đ c đ nêu làm m u nghi, nghĩa là g m cũ trong lòng đãụ ậ ứ ể ẫ ươ

d đ nh. Ta là k ti u t này, kính theo chí ng i tr c, r t nghĩ đ n b thân. Taự ị ẻ ể ử ườ ướ ấ ế ề

l n thay tr i hóa ra khí, r t m c thay đ t sinh ra hình, cùng nh n sâu khôn xi t;ớ ờ ấ ự ấ ớ ơ ế

đã tôn kính ông có công li t, l i tôn kính m có văn đ c n i theo đ o hi u vô cùng.ệ ạ ẹ ứ ố ạ ế

Cùng tôn đ u kính, c trong ngoài nh m t; chính ngôi tôn hi u là đi n l r t l nề ả ư ộ ệ ể ễ ấ ớ

đó.

Đã đ c d ch c a Thánh T M u Nhân Tuyên T Khánh Thái Hoàng Tháiượ ụ ỉ ủ ổ ẫ ừ

H u chu n y, bèn kính cáo các mi u và bàn th tiên đ . Ngày 16 tháng này, thânậ ẩ ế ờ ế

đem ph Tôn nhân và các quan văn võ, kính r c sách vàng, n vàng truy dâng tônủ ướ ấ

th y lên Hoàng t . Nhân b thân đ l p ra yêu kính, l giáo đã thu n tình ng i;ụ ỷ ề ể ậ ễ ậ ườ

cho Ph c lành mà r ng m n ban, th m kh p đ n c muôn h . V y ban xu ngướ ộ ở ơ ấ ắ ế ả ọ ậ ố

ân đi n g m 12 đi u. Than ôi! Tôn sùng nh t thiên h đ báo đáp, ch a h t lòngể ồ ề ấ ạ ể ư ế

hi u c a ta; t m lòng c a b n ph ng đ ng mong ch sao cho đ i đ c h ngế ủ ấ ủ ố ươ ươ ờ ờ ượ ưở

Ph c.ướ

Sau dâng tên lăng là lăng Hi u Đông, h p t đi n Sùng Ân lăng Hi u Đông,ế ợ ế ở ệ ế

đ t là cùng tôn c .ể ỏ ả

Ngày tháng 5, suy t ng h H quê ngo i. D r ng : t x a đ gi i vuaặ ọ ồ ở ạ ụ ằ ừ ư ế ỏ

hi n, l y đ o hi u đ tr n c, cho ngu n Ph c đ c dày, xét đi n ch ng cònề ấ ạ ế ể ị ướ ồ ướ ượ ể ươ

đó. Nghĩ đ n: công th n Nghiêm uy t ng quân, Th ng h quân Đô th ng, là Hế ầ ướ ượ ộ ố ồ

Văn Bã m t, giúp đ trong bu i trung h ng, công lao ghi s sách. Sinh ra Hoàngấ ỡ ổ ư ở ử

t Nhân Hoàng h u ta, đi m lành chung đúc, Ph c t t l n lao. Tr m tham xétỷ ậ ề ướ ố ớ ẫ

đi n x a, noi theo phép tr c, nên gia t ng hàm Đ c Ti n Tráng Vũ T ng Quânể ư ướ ặ ặ ế ướ

T Quân Đô Th ng Ph Đô Th ng Ch ng Ph S Thái B o, th y là Trung Dũng,ả ố ủ ố ưở ủ ự ả ụ

phong là Ph c Qu c công. Chính th t Hoàng th phong làm nh t ph m Ph cướ ố ấ ị ấ ẩ ướ

Qu c công phu nhân, th y là Ý Thu n. Tr c khi làm l phong t ng đem vi c kínhố ụ ậ ướ ễ ặ ệ

cáo đi n Vĩnh Ân, sai b L làm th n ch . Đ n ngày y, sai quan đ n truy n vi cệ ộ ễ ầ ủ ế ấ ế ề ệ

gia t ng và đ ch , làm l ph n hoàng (17) yên v . D ng đ n th riêng xã Xuânặ ề ủ ễ ầ ị ự ề ờ ở

Hòa, thu c huy n H ng Trà. quê quán cũng cho d ng t đ ng, đ u g i là Hộ ệ ươ Ở ự ừ ườ ề ọ ồ

t c t đ ng. L i truy t ng t là H Văn Lãng làm Nghiêm Vũ T ng Quân C mộ ừ ườ ạ ặ ổ ồ ướ ấ

Binh Th ng Ch Long Khánh H u, th y là Đôn Chính; chính th t Đ th làm nhố ế ầ ụ ấ ỗ ị ị ph m phu nhân, th y là Nh M n. T ng t (không bi t tên) làm Anh Dũng T ngẩ ụ ụ ẫ ằ ổ ế ướ

Quân C m Binh V Úy t p Ph c Bá, th y là C n ý; chính th t (không bi t tên)ấ ệ ậ ướ ụ ẩ ấ ế

làm Th c nhân, th y Ôn Tĩnh. Cao t (không bi t tên) làm Minh Nghĩa Đô Úy Tinhụ ụ ổ ế

Binh V Úy Linh Chi u T , th y là Tr c L ng; chính th t (không bi t tên) làmệ ể ử ụ ự ượ ấ ế

Cung nhân, th y là Gia Th n. Tiên t (không bi t tên) làm Minh Nghĩa Đô Úy Chụ ậ ổ ế ư

Quân Hi p Qu n, th y là Tráng Hi u; chính th t (không bi t tên) làm Cung nhân,ệ ả ụ ệ ấ ế

th y là L ng Th c. L i m th cho 4 ng i h thân làm đ i tr ng, coi gi cácụ ươ ụ ạ ấ ụ ườ ọ ộ ưở ữ

đ n; thu thu đinh cho ng i làng 30 năm, thu đi n th 3 năm, cùng v i h Tr nề ế ườ ế ề ổ ớ ọ ầ

Văn Xá cũng th . L i cho là h H t đ i th t tr v tr c, không rõ th th ,ở ế ạ ọ ồ ừ ờ ứ ư ở ề ướ ế ứ

sai t nh th n Biên Hòa tra h i đ tâu lên.ỉ ầ ỏ ể

Mùa thu, tháng 8 ngày 20, r c th n ch th chung vào đi n Hi u T . Cònướ ầ ủ ờ ệ ế ư

nhà t cũ vâng l nh cho d đi.ừ ệ ỡ

Năm th 3, Quý Mão, mùa xuân, tháng giêng, ngày m ng 9, r c th n chứ ồ ướ ầ ủ

th chung gian t nh t nhà Th mi u; r c thánh v h p t gian t nh t đi nờ ở ả ấ ế ế ướ ị ợ ự ở ả ấ ệ

Ph ng Tiên; r c thánh v h p th đi n Hi u Tụ ướ ị ợ ờ ở ệ ế

Năm T Đ c th 5, đ i H t c t làm D tr ch t , hàng năm chi ti n côngự ứ ứ ổ ồ ộ ừ ụ ạ ừ ề

đ cung vi c th cúng.ể ệ ờ

QUY N 2Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IIỆ Ậ Ụ

">

w Roman" color="red">Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u (t p Th ng)ươ ậ ậ ượ

Hi n T Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u Ph m Th , ng i Tân Hòa, Giaế ổ ươ ậ ạ ị ườ ở

Đ nh, con gái c a L b Th ng th tăng C n chính đi n Đ i h c sĩ, phong Đ cị ủ ễ ộ ượ ư ầ ệ ạ ọ ứ

Qu c công; Ph m th (h Ph m khác) phong làm nh t ph m Đ c Qu c công phuố ạ ị ọ ạ ấ ẩ ứ ố

nhân. Sinh vào ngày 9 tháng 5, mùa h , năm Gia Long th 9. Lúc nh thích đ cạ ứ ỏ ọ

sách, thông nghĩa l n kinh s , có đ c hi n. Đ n năm 12 tu i, phu nhân là m c aớ ử ứ ề ế ổ ẹ ủ

h u b b nh, ch thích n m m t mình, t t c ng i nhà không ai đ c g n gũi h uậ ị ệ ỉ ằ ộ ấ ả ườ ượ ầ ầ

h , h u ngày đêm h u h c m thu c, không r i bên c nh. Đ n khi phu nhân ch t,ạ ậ ầ ạ ơ ố ờ ạ ế ế

h u ngày đêm kêu khóc không thôi, gi tang th ng xót ch ng nghĩ gì thêm, nhậ ữ ươ ẳ ư

ng i đã tr ng thành, xa g n nghe bi t đ u t m t c khen là l . Năm 14 tu i,ườ ưở ầ ế ề ấ ắ ạ ổ

Thu n Thiên Cao Hoàng H u nghe ti ng hi n, tuy n vào cung sai h u Hi n t khiậ ậ ế ề ể ầ ế ổ

còn ti m đ . H u là ng i có đ c trang kính, gi n t thu n tòng, đ c vua (18)ở ề ể ậ ườ ứ ữ ế ậ ượ

r t yêu. B y gi con gái c a Kinh Môn Qu n công Nguy n Văn Nhân là L nh phiấ ấ ờ ủ ậ ễ ệ

cũng đ ng th i v i vào. L nh phi vì t c c a cha, nên v th trên. Có m t hôm,ồ ờ ờ ệ ướ ủ ị ứ ở ộ

Thánh T Nhân Hoàng Đ cho m i ng i 1 áo sa c th ng thêu hoa vàng. Đ nổ ế ỗ ườ ổ ườ ế

khi bái t đ c Thu n Thiên Cao Hoàng H u ban cho m i ng i m t chi c cúc áoừ ượ ậ ậ ỗ ườ ộ ế

vàng, m t th ch m hình con ph ng, m t th ch m cành hoa, nh ng phong gi yộ ứ ạ ượ ộ ứ ạ ư ấ

kín và kh n tr i r ng: "Ai đ c chi c cúc ch m hình ph ng, thì có con tr c",ấ ờ ằ ượ ế ạ ượ ướ

r i sai n quan đem ban cho, b o m i ng i l y m t phong, nh ng không đ cồ ữ ả ỗ ườ ấ ộ ư ượ

m ra, c đ nguyên phong ti n lên. H u nh ng L nh phi l y tr c. K p đ n khiở ứ ể ế ậ ườ ệ ấ ướ ị ế

đ ti n m gói ra, thì L nh phi đ c cúc ch m hoa, h u đ c cúc ch m ph ng.ệ ế ở ệ ượ ạ ậ ượ ạ ượ

Năm 15 tu i, sinh tr ng công chúa Diên Ph c; cách m t năm l i sinh thổ ưở ướ ộ ạ ứ

tr ng công chúa. T đ y càng ngày càng đ c thêm yêu quý, đ a v thành ra ưở ừ ấ ượ ị ị ở

trên. H u đ i v i L nh phi riêng có lòng yêu quý nhau l m. Còn các c thi p, cũngậ ố ớ ệ ắ ơ ế

đ u l y lòng thành th c d n ti n, đ u đ c n ng nh , l i có nhân đ c k c đ iề ấ ự ẫ ế ề ượ ươ ờ ạ ứ ể ả ố

v i ng i d i. M t đêm kia, m ng th y th n nhân áo r ng đai to, tóc b c, lôngớ ườ ướ ộ ộ ấ ầ ộ ạ

mày tr ng, mang m t t gi y vàng vi t ch son có đóng d u và m t chu i minhắ ộ ờ ấ ế ữ ấ ộ ỗ

châu trao cho, b o là "xem đây đ nghi m v sau". H u nh n l y r i sau có thai,ả ể ệ ề ậ ậ ấ ồ

sinh ra D c Tôn Anh Hoàng Đ ta, qu nhiên h p v i m ng. H u là ng i đoanự ế ả ợ ớ ộ ậ ườ

trang nhàn nhã nghiêm túc c ch có đ l ng. Trong cung nh ng khi tu th iử ỉ ộ ượ ữ ế ờ

tri u m ng, vua th ng sai theo ban làm l , đ u h p nghi ti t. Ng i ta th y dángề ừ ườ ễ ề ợ ế ườ ấ

đi u tôn nghiêm, trông mà đáng s . Nh ng ng i ngoài xem ho c cho là kiêu. Khiệ ợ ữ ườ ặ

y có m t m già sau nhà, đêm m ng th y th n nhân b o r ng: "Ng i chínhấ ộ ụ ở ộ ấ ầ ả ằ ườ ở

gi a nhà tr c, t c là hoàng h u, b n ng i r t ngu, ch có khinh th ng". Mữ ướ ứ ậ ọ ươ ấ ớ ườ ụ

t nh d y, đem m ng y báo cáo. Th n c d ph n nhi u có tri u ch ng nh th .ỉ ậ ộ ấ ầ ơ ự ầ ề ệ ứ ư ế

Năm đ u, Thi u Tr Hi n T Ch ng Hoàng Đ lên ngôi, phong làm cung t n.ầ ệ ị ế ổ ươ ế ầ

Năm th 2, có vi c bang giao, ng giá B c tu n, sung vào chân đi theo h u. Khi yứ ệ ự ắ ầ ầ ấ

cung t n theo h u r t ít, h u ngày đêm h u h bên c nh, phàm nh ng n báu, v tầ ầ ấ ậ ầ ạ ạ ữ ấ ậ

làm tin, đ u giao cho h u gi c . K p khi ng gi đ n cung, cung nhân th y h u đ uề ậ ữ ả ị ự ế ấ ậ ầ

tóc th a r ng, nét m t g y x m, đ u l y làm l h i chuy n. Vì là t m lòng kínhư ụ ặ ầ ạ ề ấ ạ ỏ ệ ấ

c n lo nghĩ nhi u mà ra th . L i th ng làm ch c Th ng nghi coi gi 6 ch cẩ ề ế ạ ườ ứ ượ ữ ứ

th ng (19), phàm vi c trong cung kh n đ u giúp đ c . Vua m i khi nhàn r i,ượ ệ ổ ề ỡ ả ỗ ỗ

đ c sách đ n n a đêm ch a đi ng , h u h u h không m i, ho c có khi đ n gàọ ế ử ư ủ ậ ầ ạ ỏ ặ ế

gáy m i ăn b a đêm. L i th ng khuyên răng các ng i t n ng cung nhân đ uớ ữ ạ ườ ườ ầ ự ề

chăm công vi c. Khi đ c n hu không tranh c nh v i ng i. H ai có l i, thìệ ượ ơ ệ ạ ớ ườ ễ ỗ

mình đ ng nh n thay. Vì th th ng đ c ban n yêu quý. Năm th 3, mùa h ,ứ ậ ế ườ ượ ơ ứ ạ

tháng 4, sách phong làm Thành phi. Sách văn r ng: kinh D ch có qu Gia Nhân, nênằ ị ẻ

đ c t t v l đ trinh chính; kinh L có thiên N i T c, t đ o c v th b c luânứ ố ề ễ ộ ễ ộ ắ ỏ ạ ả ề ứ ậ

th ng. Ch n ngày t t lành, ban ra s c m nh. Nghĩ nay : Cung t n làm Ph mườ ọ ố ắ ệ ấ ạ

th ,văn phép v n n p nhà dòng dõi, phong t nh ch t ng c tr ng trong; kính s aị ố ế ư ư ấ ọ ắ ử

túi khăn, khi ti m đ đã lâu tin t c t t; đông nhi u con cháu, ch n khuê phòngề ể ứ ố ề ố

đ u mát m gió hòa. Đoan trang n i sánh ti ng hay, chăm kính thêm dày n t t t.ề ẻ ố ế ế ố

K p khi tr m lên ngôi báu, gây khuôn m u cho phong hóa bu i đ u tiên; đ n nayị ẫ ẫ ổ ầ ế

đ nh l i cung giai, c n nêu khen ng i đ c hi n thêm r ng r . Đã xét đi n cũ, banị ạ ầ ườ ứ ề ạ ỡ ể

cho tr t tôn. Nay t n phong nàng làm Thành phi, nàng nên nh n l y x ng hi uậ ấ ậ ấ ư ệ

m i v vang, chăm lo công vi c trong khuê kh n. Kính theo khuôn phép, nh trongớ ẻ ệ ổ ớ

lòng ch sai; lâu ch u n vinh, mãi v sau không h t.ớ ị ơ ề ế

Năm th 6, mùa xuân, tháng giêng, t n phong làm Quý phi, sai đ i th n làứ ấ ạ ầ

b n Vũ Quân C n, T Quang C b ng sách vàng đ n tuyên phong. Sách văn r ng :ọ ẩ ạ ự ư ế ằ

tr m nghĩ, ngu n g c cây nên phong hóa, tr n c c t nghiêm s a trong nhà;ẫ ồ ố ị ướ ố ở ử

tri u đình ban xu ng ân vinh, tr c ng i nhà sau m i đ n ng i khác. Ngày t tề ố ướ ườ ớ ế ườ ố

đã h p, s c phong ban ra. Nghĩ nay Thành phi Ph m th , nghi l nhà dòng, đoanợ ắ ạ ị ễ

trang n t t t; nh ng c trong sáng, nên khuôn hòa kính, cung giai 9 b c đ ng đ u;ế ố ư ọ ậ ứ ầ

đông nhi u con cháu, đ m m khí hòa, phong hóa nh nam gây m i. Ph ng d ngề ầ ấ ị ớ ụ ưỡ

gi đ o trong khuê kh n, hòa vui h d cung T Ninh; tu i hoa b n ch c xanhữ ạ ổ ả ạ ừ ổ ố ụ

t i, ph n h ng th còn nhi u Ph c l n c t t sáu cung tiêu bi u, đi n baoươ ầ ưở ụ ề ướ ớ ứ ố ể ể

phong x ng vẽ áo thêu. Đã xét đi n th ng, ban cho danh t t. Nay t n phong nàngứ ể ườ ố ấ

làm Quý phi. Nàng nên kính vâng ân m nh, gi đ o cung vi; đ d ch quên, đ cệ ữ ạ ể ạ ớ ứ

hòa nhu dùng làm khuôn m u; h ng Ph c không chán, n bao vinh r ng mãiẫ ưở ướ ơ ộ

lâu dài.

H u đ c t n phong b c nh t, ngôi đ u 6 cung, th ng thân đem các cậ ượ ấ ậ ấ ở ầ ườ ơ

t n, thay phiên h u h cung T Ninh và vua. B y gi Thu n Thiên Cao Hoàng H uầ ầ ạ ừ ấ ờ ậ ậ

tu i cao m nh kh e, Hi n t th theo chí tr c, m i vi c gì đ u bi t ý tr c, đ nổ ạ ỏ ế ổ ể ướ ọ ệ ề ế ướ ố

chí làm theo, nói năng d u dàng, s c m t vui v r t vui lòng t cung. H u cũngị ắ ặ ẻ ấ ừ ậ

vâng theo chi u chu ng, phàm có sai khi n ban cho gì, không c là l n nh , khôngề ộ ế ứ ớ ỏ

vi c gì không thu n theo thi hành, th ng đ c đ p lòng vui v . Cho nên đ cệ ậ ườ ượ ẹ ẻ ượ

yêu quý h n c . Tính h u l i thông minh nh lâu, h t th y vi c cũ và nghe tuyênơ ả ậ ạ ớ ế ả ệ

đ c các sách, gi y t gì, là hi u ngay, không đ i m xem, l i vua có h i đ n, th aọ ấ ờ ể ợ ở ạ ỏ ế ư

rõ t ng đi u, không sót. Vua th ng ng đi n Khâm Văn nghe chính, sai h u sauừ ề ườ ự ệ ậ ở

t ng nghe trăm quan tâu vi c, l i vua hu n th rõ hay không. trong cung tr cườ ệ ờ ấ ị Ở ướ

sau nuôi n ng các hoàng t hoàng n , d y d không gì là không đ n n i. Lòng tấ ử ữ ạ ỗ ế ơ ừ

ái không th thu t h t, vua th ng ban khen. Phàm khi lên h u hay khi tri u h i,ể ậ ế ườ ầ ệ ỏ

thì g i là "phi" ch không g i tên. L i vâng d r ng : Phi tính h nh đoan c n, nuôiọ ứ ọ ạ ụ ằ ạ ẩ

n ng các con nh con mình đ ra, có đ c t t có Ph c, con cháu h n đ c nh n.ấ ư ẻ ứ ố ướ ẳ ượ ờ ơ

Năm th 7, vua không đ c vui, h u h u h c u kh n, ngày đêm không nghĩứ ượ ậ ầ ạ ầ ấ

đ n ăn ng . Đ n khi vua g n m t, m i vi c v sau, đ u d n dò y thác cho h u.ế ủ ế ầ ấ ọ ệ ề ề ặ ủ ậ

L i di n d các quan r ng: Quý phi là nguyên ph i (v c ) c a tr m, là ng iạ ệ ụ ằ ố ợ ả ủ ẫ ườ

Ph c đ c hi n minh, giúp ta coi công vi c trong cung c m đã 7 năm. Nay ý tr mướ ứ ề ệ ấ ẫ

mu n sách l p làm hoàng h u chính ngôi trong cung, ti c vì vi c không làm k pố ậ ậ ế ệ ị

mà thôi. Đ n khi D c Tôn Anh Hoàng Đ lên ngôi, thân đem hoàng thân công,ế ự ế

nh ng tôn nhân, các quan văn võ cùng l i kêu xin c hành l l n t n tôn. H uữ ờ ử ễ ớ ấ ậ

truy n d r ng : ta đem s văn, đã bi t hoàng đ và các quan có lòng thành r i.ề ụ ằ ớ ế ế ồ

Nh ng nghĩ quan tài tiên đ còn quàn ch a đ c trăm ngày, đau th ng luy nư ế ư ượ ươ ế

ti c, không th thôi đ c. L i nghĩ : hoàng đ tu i còn tr , ch a am chính th ,ế ể ượ ạ ế ổ ẻ ư ể

th ng th y bu i s m chăm lo, bu i t i s hãi, ch ng t ng ăn ng , lòng ta r t làườ ấ ổ ớ ổ ố ợ ẳ ưở ủ ấ

th ng xót. V l i, hoàng đ nh n m nh l n c a tr i, làm quân s cho dân, ph iươ ả ạ ế ậ ệ ớ ủ ờ ư ả

lo tr c cái lo c a thiên h , vui sau s vui c a thiên h . Phàm nh ng l i tiên đ đãướ ủ ạ ự ủ ạ ữ ờ ế

d y b o, mà hoàng đ đã vâng theo, nên ghi vào trong lòng đ m u nghĩ n i chíạ ả ế ể ư ố

theo vi c. Ch mong các th n phiên huân th n cùng nhau kính s , g ng s c h tệ ỉ ầ ầ ợ ắ ứ ế

lòng, đ giúp đ ch hoàng đ không nghĩ đ n, đ lâu h ng Ph c tr i, dân yênể ỡ ỗ ế ế ể ưở ướ ờ

n c tr , thì ta còn có gì vui h n n a. Đó là nh ng vi c mà hoàng đ và các b cướ ị ơ ữ ữ ệ ế ậ

thân huân nguyên lão nên ph i nghĩ kỹ. Ta còn nói th a chi n a. Đ n nh vi c xinả ừ ữ ế ư ệ

suy tôn, không nên c hành là ph i.ử ả

Năm đ u T Đ c, mùa h , tháng 6, l i đ ng t kêu xin. H u l i truy n dầ ự ứ ạ ạ ồ ừ ậ ạ ề ụ

r ng : lòng hi u th o c a hoàng đ và lòng thành kh n c a các quan, ta đã bi t cằ ế ả ủ ế ẩ ủ ế ả

r i. Ta đ ng khi trong lòng th ng bu n, ngày càng nh ti c, ch a lúc nào quên,ồ ươ ươ ồ ớ ế ư

vi c y chu n cho đ i khi Tây cung (cung c a Hoàng thái h u ) khánh thành, sẽệ ấ ẩ ợ ủ ậ ở

c hành cũng ch a mu n gì.ử ư ộ

Năm th 2, mùa h , tháng 4, ngày 15, là ngày Quý S u, cung Gia Th khánhứ ạ ử ọ

thành. Vua r c t giá d i ng cung m i, ti n 3 v n quan ti n kẽm. (Theo l m iướ ừ ờ ự ớ ế ạ ề ệ ỗ

năm ti n 2 v n quan, năm có khánh h b i h n lên). Ngày 23 là ngày Canh Thân,ế ạ ạ ộ ơ

vua đem Tôn nhân, đình th n r c sách vàng, n vàng kính dâng tôn hi u làầ ướ ấ ệ

Hoàng thái h u. Sách văn r ng: th n nghe: đ o m b t ch c qu Khôn, đ c t tậ ằ ầ ạ ẹ ắ ướ ẻ ứ ố

sánh v i qu Ki n gây m i; thánh nhân l p ra pháp đ , l c gì b ng tôn kính bớ ẻ ề ớ ậ ộ ễ ả ằ ề

thân. Đ v ng t x a, n i Ph c t t gi lâu m nh l nh l y tên hay ph ng s tế ươ ừ ư ố ướ ố ữ ệ ệ ấ ụ ự ừ

thân là đ t Ph c lành mà nêu đ c t t v y. Kính nghĩ hoàng m u b h , v nể ỏ ướ ứ ố ậ ẫ ệ ạ ố

nhà dòng dõi ti ng th m, s n có đ c ân t t đ p. Giúp hoàng kh o gây n n phongế ơ ẵ ứ ố ẹ ả ề

hóa, Ph c kh p n c nhà; d y con nh bi t s m siêng chăm, l i cho xã t c. Đ cướ ắ ướ ạ ỏ ế ớ ợ ắ ứ

t t h n h Đ S n (20) giúp đ nhà ti ng hay nh bà S n T (21) r ng t nhàố ơ ọ ồ ơ ỡ ế ư ằ ự ạ ỏ

Chu. M i r i c tri u ng i cùng l i, hai ba phen kh n kho n nh ng thánh t banớ ồ ứ ệ ườ ờ ẩ ả ư ừ

ra ý ch , v n c khiêm nh ng. Nay cung Tr ng L c làm xong, Ph c nhà tr iỉ ẫ ố ườ ườ ạ ướ ờ

còn dài t h p; xét đi n l ch tri u đ l i, ngôi thái m u c n ph i suy tôn. Đã xinụ ọ ể ị ề ể ạ ẫ ầ ả

m nh các mi u đi n, thân đem các quan, r c sách vàng, n vàng kính dâng tônệ ế ệ ướ ấ

hi u là Hoàng thái h u. Cúi xin : nh n cho x ng hi u tôn quý này, h ng nhi uệ ậ ậ ư ệ ướ ề

Ph c t t lâu dài mãi. Khang c ng thêm t t, c muôn năm tu i sánh b c tiên;ướ ố ườ ố ứ ổ ậ

ph n th nh v sau, muôn ngàn thu còn nhà Ph c l n.ồ ị ề ở ướ ớ

L xong, ban ân chi u cho trong ngoài g m 17 đi u. Tháng 5, ngày 19, làễ ế ồ ề

ngày t Mão, kính g p ti t Thánh th t tu n đ i khánh, vua đem các quan kínhẤ ặ ế ọ ứ ầ ạ

dâng t kim ti n chúc m ng và bi u tâu, làm l m ng. L xong, gia t ng cho chaờ ề ừ ể ễ ừ ễ ặ

sinh ra hoàng h u là Ph m Đăng H ng là Đ c Ti n Vinh L c Đ i Phu Thái B oậ ạ ư ặ ế ộ ạ ả

C n Chính Đi n Đ i H c Sĩ, phong là Đ c Qu c công, th y là Trung Nhã. Chínhầ ệ ạ ọ ứ ố ụ

th t Ph m th phong là Đ c qu c nh t ph m phu nhân, th y là Đoàn T . D ng tấ ạ ị ứ ố ấ ẩ ụ ừ ự ừ

đ ng xã Kim Long. Tháng 7 gia t ng cho các đ i tr c h Ph m quê ngo i, cácườ ở ặ ờ ướ ọ ạ ạ

đ i tr c đ u đ c gia t c và th y. Hi n t là Ph m Đăng Long truy t ng làmờ ướ ề ượ ướ ụ ể ổ ạ ặ

T Thi n Đ i Phu L i B Th ng Th Ph c An H u, th y Trang Ngh . Chínhừ ệ ạ ạ ộ ượ ư ướ ầ ụ ị

th t là Phan th làm phu nhân, th y Đoan Khi t. T ng t là Ph m Đăng Doanh truyấ ị ụ ế ằ ổ ạ

t ng làm Gia Ngh Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Ch ng Vi n H c Sĩ Bình Th nh Bá,ặ ị ạ ệ ưở ệ ọ ạ

th y là C n L ng. Chính th t là Tr ng th làm Th c nhân, th y là Đoan Hà. Caoụ ẩ ượ ấ ươ ị ụ ụ

t là Ph m Đăng Tiên truy t ng làm Trung Thu n Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Th Đ cổ ạ ặ ậ ạ ệ ị ộ

H c Sĩ Mỹ Khánh T , th y là Đoan Xác. Chính th t là Bùi th làm Cung nhân, th yọ ử ụ ấ ị ụ

là Đoan Cung. Tiên t là Ph m Đăng Khoa truy t ng làm Trung Thu n Đ i Phuổ ạ ặ ậ ạ

Thiêm S Ph Thi u Thiêm S , th y là Hòa M n. Chính th t là Nguy n th làmự ủ ế ự ụ ẫ ấ ễ ị

Cung nhân, th y là Đoan Th c và d ng đ n bên h u đ n Đ c Qu c công.ụ ụ ự ề ở ữ ề ứ ố

Năm th 11, M u Ng , mùa đông, vì sang năm g p ti t Thánh th ngũ tu nứ ậ ọ ặ ế ọ ầ

đ i khánh. Ph Tôn Nhân, đình th n xin t n tôn huy hi u mỹ t . Vua thân mangạ ủ ẩ ấ ệ ự

s văn kính ti n l y xin ý ch . Đ c Thái h u di n d r ng: xem t tâu đã rõ cớ ế ạ ỉ ượ ậ ệ ụ ằ ờ ả

r i. Nh ng nghĩ r ng: đ c h ng s ph ng d ng c a thiên h , nên lo cái lo c aồ ư ằ ượ ưở ự ụ ưỡ ủ ạ ủ

thiên h . Năm nay lúa m các n i ch a đ c mùa c , dân các đ a ph ng ch a vuiạ ạ ơ ư ượ ả ị ươ ư

đ c . Chính là lúc hoàng đ ph i chăm lo kính s , lòng ta sao n th n nhiên. V ,ủ ả ế ả ợ ỡ ả ả

tính ta v n c n ki m, không chu ng phù hoa, ch ng ng ngày này ch u s tôn vinhố ầ ệ ộ ẳ ờ ị ự

y, th ng s hãi s a mình không r i, hu ng chi làm thêm h danh, làm n ng n iấ ườ ợ ử ồ ố ư ặ ỗ

b t đ c c a ta ? V y vi c xin y nên bãi đi. Ch mong các công và các quan kínhấ ứ ủ ư ậ ệ ấ ỉ

gi ch c v , giúp vi c chính giáo, đ ta ngày th y bu i thái bình th nh v ng, thìữ ứ ụ ệ ể ấ ổ ị ượ

còn gì vui h n. Th thì càng t lòng thành c a các quan tôn vua thân b trên lo choơ ế ỏ ủ ề

n c, th ng đ n dân, há không h n h văn xu m ru? Đ n sang năm g p ngàyướ ươ ế ơ ư ị ế ặ

sinh th 50 c a ta, h t th y các công vi c nên làm, hoàng đ nên châm ch c thiứ ủ ế ả ệ ế ướ

hành, chi u theo th ng l hàng năm, li u gia thêm m t hai ph n, cũng đ đ hế ườ ệ ệ ộ ầ ủ ể ả

lòng m i ng i mà thôi, không nên quá vẽ v i, đ x ng v i ý c a ta. Sang năm làọ ườ ờ ể ứ ớ ủ

năm K Mùi, mùa h , tháng 5, kính g p khánh ti t. Tr c ngày đó, t các côngỷ ạ ặ ế ướ ừ

chúa đ n các n i đình, cung nhân, n quan đ u có ph m v t cung ti n, kh n xinế ộ ữ ề ẩ ậ ế ẩ

hi n vui chúc th . B y gi tr i đ ng ít m a, vua sai kinh doãn c u Ph c v iế ọ ấ ờ ờ ươ ư ầ ướ ớ

th n, l i m t đ o trong cung. Thái h u xu ng ch d r ng : m y tu n không m a,ầ ạ ậ ả ậ ố ỉ ụ ằ ấ ầ ư

vi c nông không ti n, ta còn vui gì? Nh ng không n l i trái lòng m i ng i. Hãyệ ệ ư ỡ ạ ọ ườ

ch sau khi đ c m a sẽ l ng chu n cho c hành m t hai ngày, đ h lòngờ ượ ư ượ ẩ ử ộ ể ả

ng i d i. Thái h u th ng h i đ n th c ăn c a dân, công vi c làm ru ng, ng mườ ướ ậ ườ ỏ ế ứ ủ ệ ộ ầ

c u đ o h cho dân. Đ n ngày chúc th , đ c luôn m y tr n m a rào. Vua thânầ ả ộ ế ọ ượ ấ ậ ư

đem các quan làm l Khánh h , làm l xong, l i đ c thái h u d ngay tr c m tễ ạ ễ ạ ượ ậ ụ ướ ặ

r ng: lòng thành chân th t, ta đã rõ c r i. Nh ng ta v n tính không xa hoa. Đángằ ậ ả ồ ư ố

lẽ tr v toàn s , đ t quy t c ti t ki m, nh ng nghĩ r ng đã ân c n có lòngả ề ố ể ỏ ắ ế ệ ư ằ ầ

thành, n u nh t khái bác h t, không kh i đem đi đem l i, phi n phí khó nh c. Trế ấ ế ỏ ạ ề ọ ừ

các h ng vàng ng c quý l đã giao tr v , còn đ u chu n cho thu nh n, l i đ uạ ọ ạ ả ề ề ẩ ậ ạ ề

th ng cho ngân ti n có khác nhau, đ t ra th t t. Vua bèn truy n ch cho cácưở ề ể ỏ ể ấ ề ỉ

quan 2 b H , L bi t.ở ộ ộ ễ ế

Tháng 6, ban ân chi u cho ng i trong ngoài, th ng cho làng quê ngo iế ườ ưở ạ

200 l ng b c. Năm th 21, mùa đông, các quan cho là sang năm g p ti t L c tu nạ ạ ứ ặ ế ụ ầ

đ i khánh, m i ng i l i cùng l i tâu xin. Vua thân đem t văn tâu cung ti n, kínhạ ọ ườ ạ ờ ờ ế

xin thánh ch y cho. Đ c d r ng : c l i lẽ trong t tâu, đã rõ h t lòng thành c aỉ ượ ụ ằ ứ ờ ờ ế ủ

hoàng đ và hoàng thân cùng các quan r i. Nh ng ta nghĩ: Đ c Thu n Thiên Caoế ồ ư ứ ậ

Hoàng H u ta nhân t đ c h u, Ph c t t ban cho n c nhà, t n phong huy hi u,ậ ừ ứ ậ ướ ố ướ ấ ệ

c nhiên là ph i. Còn thân già này đ c b c, đâu dám sánh tày đ c. Hu ng chiố ả ứ ạ ượ ố

ngày nay biên c ng ch a yên, c v còn nhi u, còn lòng nào vui riêng đ c? N uươ ư ơ ụ ề ượ ế

vin l cũ mà tâu xin, thì không h p th i nghi, r t trái ý ta. T m hãy thôi đi là th aệ ợ ờ ấ ạ ỏ

đáng h n. Còn v khánh ti t sang năm, l nghi ph i nên gi m b t đi r t nhi u. Cơ ề ế ễ ả ả ớ ấ ề ả

đ n ph m v t chúc m ng cũng nên châm ch c mà làm, dâng m t hai th th s nế ẩ ậ ừ ướ ộ ứ ổ ả

là đ bi u hi n lòng thành, ch quá xa x , đ h p ý ta.ủ ể ệ ớ ỉ ể ợ

Vua vâng theo ch d c a thánh t , truy n b o cho các quan bi t.ỉ ụ ủ ừ ề ả ế

Tháng 5, kính g p khánh ti t, vua sai Gia H ng Công H ng H u kính đ nặ ế ư ồ ư ế

đi n Long An cáo y t. Ngày hôm sau r c t giá kính đ n chiêm bái. R i sai Tệ ế ướ ừ ế ồ ả

Th lang b L Phan Đình Bình đ n đ n Đ c Qu c công kính cáo. Đ n ngày y,ị ộ ễ ế ề ứ ố ế ấ

vua thân đem hoàng thân, văn vũ trăm quan đ n cung Gia Th chúc m ng. Sai Tuyế ọ ừ

Lý Qu n v ng Miên Trinh b ng kim tiên chúc m ng, Ki n Th y Công H ng Yậ ươ ư ừ ế ụ ồ

b ng mâm r u, Ho ng Tri Qu n công H ng T b ng chén r u làm l Th ngư ượ ằ ậ ồ ố ư ượ ễ ượ

th . Vua ti n bài chúc t ng l c tu n đ i khánh và c bài t a. L i t a r ng : th nọ ế ụ ụ ầ ạ ả ự ờ ự ằ ầ

nghĩ, có đ c l n t t có v , có l c, có danh, có th , mà s dĩ đ c nh th , há khôngứ ớ ấ ị ộ ọ ở ượ ư ế

có nguyên do sao? Nh ng kh p trong kho ng tr i đ t, không gì là không có đôi,ư ắ ả ờ ấ

qu "Càn" mà không có qu "Khôn", không th di n ra đ c 8 qu đ ng muônẻ ẻ ể ễ ượ ẻ ể ứ

v t, khí âm không có khí d ng, không th v n chuy n đ c 5 khí đ sinh muônậ ươ ể ậ ể ượ ể

v t. Cho nên vua nh n nh tr i ph i có ng i đ c l n làm sánh đôi đ làm cha mậ ậ ệ ờ ả ườ ứ ớ ể ẹ

muôn dân, mà chính ngu n g c c a giáo hóa. Kính nghĩ Thánh m u Hoàng tháiồ ố ủ ẫ

h u b h ta, v n nhà n n p con dòng, làm nguyên ph i v i hoàng kh o ta, v l iậ ệ ạ ố ề ế ố ớ ả ề ờ

hay n t t t, nhân t đ c hóa, ti ng đ n trong thiên h t lâu. Cho nên nh Ph cế ố ừ ứ ế ồ ạ ừ ờ ướ

th a c a hoàng kh o ta, h ng ch u m nh tr i, g m 4 th Ph c y mà làm m uừ ủ ả ưở ị ệ ờ ồ ứ ướ ấ ẫ

nghi thiên h , h p c Ph c c a thiên h đ làm Ph c c a mình. Khang c ngạ ọ ả ướ ủ ạ ể ướ ủ ườ

h ng Ph c, 5 tu n lên đ n 6 tu n r i đ n mãi muôn muôn tu i, nghìn nghìnưở ướ ầ ế ầ ồ ế ổ

tu n, sánh v i đ c r ng dày, cùng v i đ c cao sáng mà lâu dài vô cùng v y. Nayầ ớ ứ ộ ớ ứ ậ

T Đ c năm th 22, là năm K T , tháng 5 là tháng Canh Ng , ngày 19 là ngàyự ứ ứ ỷ ỵ ọ

Canh D n, l i k ni m Đ i khánh ti t Thánh th l c tu n. N c Đ i Nam ta, tầ ạ ỷ ệ ạ ế ọ ụ ầ ướ ạ ừ

Nam chí B c các thân thi p l n nh và sĩ th trong ngoài đ u vui m ng sungắ ế ớ ỏ ứ ề ừ

s ng xem khánh ti t, chúc thánh đ c, dâng tôn hi u t t đ p t đ c sáng rõ ràng.ướ ế ứ ệ ố ẹ ỏ ứ

Đ t ra nguy n v ng tôn thân, không h n mà gi ng nhau, cùng m t l i nài xinể ỏ ệ ọ ẹ ố ộ ờ

đ n ba b n l n, th c là do t lòng thành không đ ng đ c. K ra, tính trung hi uế ố ầ ự ự ừ ượ ể ế

ng i ta gi ng nhau, thì nguy n v ng bi u d ng cũng không th không gi ngườ ố ệ ọ ể ươ ể ố

nhau. Đ o con th cha m , tuy ki t s c l c ch u gian lao, đem h t đ trân cam c aạ ờ ẹ ệ ứ ự ị ế ồ ủ

4 bi n 9 châu, cũng ch a đ ph ng d ng, Duy có kính nêu ra đ c t t, đ l i danhể ư ủ ụ ưỡ ứ ố ể ạ

hi u l n đ n mãi không cùng, m i có th h đ c lòng m i ng i. Nh ng mà l aệ ớ ế ớ ể ả ượ ọ ườ ư ử

sáng c a đom đóm không ích gì cho m t tr i m t trăng, ch bày s vui, đ a lòngủ ặ ờ ặ ỉ ự ư

thành đ chìu chu ng m t ng i mà thôi. ng i còn th , th n l i mong m iể ộ ộ ườ Ở ườ ế ầ ạ ỏ

h n. Nay g p khánh ti t, chính là ph i lúc, l l i nên th . Thi t nghĩ : soi xét đ nơ ặ ế ả ễ ạ ể ế ế

tình k d i, t t đ c d ch ng thu n. Nh ng lòng thánh khiêm nh ng, khôngẻ ướ ấ ượ ụ ỉ ư ậ ư ườ

l y vi c thiên h ph ng d ng làm vui, ch l y vi c c a thiên h làm lo ch ngấ ệ ạ ụ ưỡ ỉ ấ ệ ủ ạ ẳ

dám ví v i ti n thánh, đã kh c t mà ch ng nh n, l i khuyên l y đ o vua tôiớ ề ướ ừ ẳ ậ ạ ấ ạ

m u tr , s a l i, càng th y l ng nh tr i bi n không ph i nh k l y ng nhòmư ị ử ỗ ấ ượ ư ờ ể ả ư ẻ ấ ố

t ng tr i, l y b u đong n c bi n mà nói lên đ c. Mà th theo t ng quượ ờ ấ ầ ướ ể ượ ể ượ ẻ

khiêm, ngôi cao mà bi t nhũn, th là khiêm nh ng, ngôi tôn mà càng sáng t v y.ế ế ượ ỏ ậ

N u không ph i là b c đ c l n thì đ c d vào đ y. Đi u y th n dân đ u ngheế ả ậ ứ ớ ượ ự ấ ề ấ ầ ề

bi t đ u kính m , mà th n h ng ngày nghe d y d , th n th y đ c t t đ p, càngế ề ộ ầ ằ ạ ỗ ầ ấ ượ ố ẹ

là m t thi t. Tình tha thi t nh th , nên sinh ra văn, không ph i vì thi n l u màậ ế ế ư ế ả ể ậ

t im l ng đ c. Kính ch p tay cúi đ u dâng bài t ng đ bi u d ng đ c t t c aự ặ ượ ắ ầ ụ ể ể ươ ứ ố ủ

thánh t đ c m t ph n trong muôn ph n v y.ừ ượ ộ ầ ầ ậ

T ng r ng:ụ ằ

1 - Tr i yêu n c Đ i Nam,ờ ướ ạ

Thánh th n đ i truy n n i,ầ ờ ề ố

Đã cho hoàng kh o ta,ả

Lên ngôi tôn n i dõi,ố

2- L i tìm ng i ph i h pạ ườ ố ợ

M ta đáng sánh đôi,ẹ

Không ph i t tr i đ nhả ự ờ ị

Ai th sánh đ c Ngài,ể ượ

3- T t đ c nhi u Ph c t t,ấ ượ ề ướ ố

T t có l m đi u hay,ấ ắ ề

Đ c cũ ch a đ l i,ứ ứ ể ạ

ng r h n có ngày,ạ ỡ ẳ

4- Tham xét đi n l x aể ễ ư

L i vâng l i d n l i,ạ ờ ặ ạ

L i vàng ng c r ràng,ờ ọ ỡ

Bi u d ng và khen ng i,ể ươ ợ

5- Đ c khôn nguyên chung đ c,ứ ứ

Đi m trăng sáng vào lòng (22)ề

Sáng đ r i sân tr c (23)ỏ ọ ướ

Áo vàng vào nhà trong (24)

6- Ch ng ph i th y ng a l n (25)ẳ ả ấ ự ớ

Đi u hay đã báo rõ,ề

Ch ng ph i b n tranh công (26)ẳ ả ắ

"Th Khang" bi u nêu rõ (27)ị ể

7- Tr i phú cho đ c bi t,ờ ặ ệ

Ch t vàng ng c ai bì,ấ ọ

T nhiên đúng khuôn dáng,ự

Son ph n ch ng c n chi,ấ ẳ ầ

8- Không thèm h c ngh v t,ọ ề ặ

C n chi t p vá may,ầ ậ

Tính nhanh, sáng tr i phúờ

Sách v đ c hàng ngày.ở ọ

9- Hi u đ l i hòa d u,ế ể ạ ị

Không h ai khác l i,ề ờ

H u nhà huyên kính c n,ầ ẩ

Đ c lòng ngài th ng vui,ượ ườ

10- Không n khi đau y u,ề ế

H u h li n bên,ầ ạ ề ở

Chăm vi c, s o th t v (28 Vi c th ng chi đángệ ẻ ị ế ệ ườ

khen,

11- G p khi ng i cháu tr ng,ặ ườ ưở

Đông cung đáng l p lên,ậ

Đ c hai cung yêu quý,ượ

C n th n vi c k t duyên,ẩ ậ ệ ế

12- T t tìm ng i đ c t t,ấ ườ ứ ố

N n p dòng danh giá,ề ế

Đ o ki n khôn làm m uạ ề ẫ

Hóa Quan th giây ra (29)ư

13- Hi u th o n i ti ng khen,ế ả ổ ế

R i đ n đi r ng kh p,ồ ồ ộ ắ

N ng g n bóng thánh t ,ươ ầ ừ

Khuôn m u đ c h c t p,ẫ ượ ọ ậ

14- H B c, h Cao, Tào (30)ọ ạ ọ

Riêng quý ng i h ngườ ọ

Sao b ng b c to n n (31)ằ ậ ả ữ

Ch n l c d y d mãi,ọ ọ ạ ỗ

15- M i b n tu i k t duyên,ườ ố ổ ế

Hoa đào đ ng t i th m,ươ ươ ắ

Xe loan đón r c v ,ướ ề

Ti c hoa vui v l m,ệ ẻ ắ

16- Đ u chúc câu v n tu ,ề ạ ế

Mong ph n th nh muôn đ i,ồ ị ờ

L nh Quang đ ng v a đ (32)ệ ươ ừ ộ

Văn đ c s m sánh đôi (33)ứ ớ

17- Vi c khăn l c chăm gi ,ệ ượ ữ

Vi c nghiên bút theo dõi,ệ

Ti ng s t c m ăn nh p,ế ắ ầ ị

Ti ngông tr ng hòa vui,ế ố

18- Không đoan chính d u dàng,ị

Sao ân quan soi đ n,ế

Không đ c t t ti ng hay,ứ ố ế

Sao thân yêu quý m n,ế

19- Ch ng nh ng b n c thi p,ẳ ữ ọ ơ ế

Tình tào khang th nào?ế

Mình làm nhi u vi c t t,ề ệ ố

S ng m nh đ c d i dào,ủ ệ ượ ồ

20- Ch ng c huân, c du,ẳ ỏ ỏ

Cúc ch m ph ng ch m hoa (34)ạ ượ ạ

Đ n khi m i lăm tu iế ườ ổ

Con gái li n sinh ra,ề

21- Chí thánh không đ ý,ể

Mà h p v i c tr i,ợ ớ ơ ờ

Chí đ c không t v ,ứ ư ị

V a lòng c m i ng i,ừ ả ọ ườ

22- Th giang dĩ không h iơ ố

Dây s n nh bóng cây,ẵ ờ

Mình sau nh ng ng i tr c,ườ ườ ướ

Lòng thành th c vui v y,ự ầ

23- Không ph i đi c u kh n,ả ầ ấ

Không d m v t chân to (35)ẫ ế

R t thành th c liêm chínhấ ự

Tr i ng m ban Ph c cho.ờ ầ ướ

24- Thoa ng c bói đã nghi m (36)ọ ệ

D u son th n đem trình (37)ấ ầ

Đ c cù lao khôn si t,ứ ế

D ghi t c đinh ninh,ạ ạ

25- Chuy n đ ng r iể ộ ồ

Sinh ra r i chăm nuôi,ồ

L i v v ôm p,ạ ỗ ề ấ

L i yêu d u trông coi,ạ ấ

26- R i nuôi cho l n khôn,ồ ớ

R i d y h c sách vồ ạ ọ ở

Nào khuyên nh b o banủ ả

Bi t suy sét ghi nh .ế ớ

27- Lúc bé b v n ki m,ị ậ ể

G y còm m liên miên,ầ ố

Ng i thân t săn sóc,ườ ự

B ng ăn cũng quên,ỏ ủ

28- Tu i tr còn ngu l i,ổ ẻ ườ

Không kh i có t i l i,ỏ ộ ỗ

Th n không ôm g y khóc (38)ẹ ậ

L i đ c ng i th ngạ ượ ườ ươ

29- C nhiên cha d y b o,ố ạ ả

Nh m m i nên ng iờ ẹ ớ ườ

Khác gì bà Thái Nhâm,

D y t khi có thai,ạ ừ

30- Cũng là do b n tính,ả

Không ham thích ch i b i,ơ ờ

Ch thích đ c sách vỉ ọ ở

X p c nh đ c làm vui,ế ạ ọ

31- V l i ch nh lâu,ả ạ ỉ ớ

Vi c l n nh thu c h t,ệ ớ ỏ ộ ế

D u x a không chuyên chăm,ẫ ư

Lâu ngày thành hi u bi t,ể ế

32- Tr i bao tháng ngày qua,ả

Không quên các vi c cũ,ệ

Hoàng kh o có h i đ n,ả ỏ ế

Tr l i r t đ y đ ,ả ờ ấ ầ ủ

33- Ăn m c chi dùng s n,ặ ẻ

Vì th nên đ dùng,ế ủ

N công đã chăm ch ,ữ ỉ

L i có l ng bao dung,ạ ượ

34- Nói năng có đi u đ ,ề ộ

M ng gi n không l ra,ừ ậ ộ

Nghiêm, nh ng không nghi t ác,ư ệ

Hi n, nh ng không xu xòa,ề ư ề

35- Hàng năm bu i ch u m ng,ổ ầ ừ

L nghi đ u thao thu c,ễ ề ộ

Ng i ngoài xem k chi,ườ ể

Cũng khó mà b t ch c,ắ ướ

36- M già ngu sao bi t,ụ ế

Thân báo m ng không saiộ

Ch đáng c i m tỉ ườ ộ

Bi t rõ d m y ai.ế ễ ấ

37- Hoàng kh o lên ngôi báuả

Cung giai đ ng hàng đ u,ứ ầ

Hai cung khéo chi u chu ng,ề ộ

Kính th t (39) mình là dâu,ấ

38- Chi u chu ng bà Chu Kh ng (40)ề ộ ươ

Khác gì bà Văn M u (41)ẫ

H u h h t s c mình,ầ ạ ế ứ

Thu n nh t n t càng h u,ầ ấ ế ậ

39- Khi Hoàng kh o đi ch i ng ,ả ơ ự

H u bên c nh không r i,ầ ạ ờ

Làm vi c không lúc r i,ệ ỗ

Đ quý giao trông coi,ồ

40- Đ u tóc bi ng khi ch y,ầ ế ả

Nét m t g y s m đen,ặ ầ ạ

Đ o tòng và đ o thu n,ạ ạ ậ

Vi c ph n s không quênệ ậ ự

41- Vi c n u n ng chăm lo,ệ ấ ướ

Vi c bu ng the nghiêm c n,ệ ồ ẩ

Khuya s m không bi ng l i,ớ ế ườ

Răn b o r t c n th n,ả ấ ẩ ậ

42- n hu chia đ u nhau,Ơ ệ ề

Gi n m ng cũng d p h t,ậ ắ ẹ ế

Yêu riêng không ph i thiênả

Đ c t t không ai ghét,ứ ố

43- Răn th n đ ng ch i b i,ầ ừ ơ ờ

D c th n th ng h u h i,ụ ầ ườ ầ ỏ

Cùng các con yêu khác,

Cũng đ u răn d y tề ạ ớ

44- Ch vì n t m m d u,ỉ ế ề ị

Nên đ c lòng th ng yêu,ượ ươ

Ch vì tính chăm ch ,ỉ ỉ

Nên đ c bao vinh nhi u,ượ ề

45- Trong 7 năm th m thoát,ấ

B n sao (42) v đ ng trên,ố ị ứ

Ch b o không ng v c,ỉ ả ờ ự

Đòi h i không g i tên,ỏ ọ

46- Bói th l i h x a (43)ẻ ố ủ ư

Tìm g m tình nh cũ (44)ươ ớ

Đ n lúc b nh g n nguy,ế ệ ầ

"Nguyên ph i" đã di n d (45)ố ệ ụ

47- Là thánh nên tinh thông Khiêm nh ng vì có đ c,ườ ứ

Ti c ch a k p tôn phong,ế ư ị

Trong lòng v n th c m c,ẫ ắ ắ

48- H u b nh hàng m y tu nầ ệ ấ ầ

Nghìn m i lo v n v ng,ố ấ ươ

Nh qu m t h n vía,ư ạ ấ ồ

Nh s m bên tai vang,ư ấ

S u g m c L , Ng c (46)ầ ồ ả ỗ ạ

L th m nh Anh, Hoàng (47)ệ ấ ư

49- Ngoài lo k tu i tr ,ẻ ổ ẻ

Ngôi báu không ph i d ,ả ễ

Trong d y các cung t n,ạ ầ

Chia cho đ u n hu ,ề ơ ệ

50- Theo l i hu n răn b o,ờ ấ ả

Trong n c đ c khang aướ ượ

Cung Tr ng L c tiêu khi n,ườ ạ ể

R t vui v an nhàn,ấ ẻ

51- Tôn quý nh t trong đ i,ấ ờ

Ph ng d ng c thiên h ,ụ ưỡ ả ạ

Ph ng d ng ngày thêm nhi uụ ưỡ ề

Nh ng không thích gì c ,ư ả

52- G ng m u t t càng nhi u,ươ ẫ ố ề

Thích ăn chay không b ,ỏ

Hay nghe đ c kinh s ,ọ ử

Đ u thông hi u t ng t ,ề ể ườ ỏ

53- D y b o các con cháu,ạ ả

Thêm trí tu tinh thôngệ

Thu t l i công li t tr c,ậ ạ ệ ướ

Răn b o k ngu xung,(48)ả ẻ

54- M r ng công li t x a,ở ộ ệ ư

L y đ o trung làm g c,ấ ạ ố

Khi t t công t ,ế ự ư

D y s m đ đôn đ c,ậ ớ ể ố

55- Lòng kính r t chân thànhấ

L v t r t ngon lành,ễ ậ ấ

Đ ng h u không bi t m i,ứ ầ ế ỏ

C m đ ng đ n th n minh,ả ộ ế ầ

56- Báo n nh ngu n g c,ơ ớ ồ ố

Không sót n i g n xa,ơ ầ

Vui m nh tr i, yên ph n,ệ ờ ậ

Tr c n c sau đ n nhàướ ướ ế

57- a trung tr c liêm chính,Ư ự

Ghét tham ô gian tà,

Lòng nhân th ng k khó,ươ ẻ

Ghét du đãng xa ho

58- Vi c dân sinh qu c k ,ệ ố ế

H i đ n đ c ban khen,ỏ ế ượ

Không can d tri u chính,ự ề

Gia pháp r t c n nghiêm,ấ ẩ

59- Không dùng ng i h ngo i,ườ ọ ạ

N t c đã tinh sành,ữ ắ

Ti u h u trong 4 h (49)ể ầ ọ

Ki m thúc ph i h c hành.ể ả ọ

60- C n th n sau nh tr c,ẩ ậ ư ướ

Khiêm nh ng h ng Ph c tr i,ườ ưở ướ ờ

Th a h ng nhi u s t t,ừ ưở ề ự ố

S ng lâu mãi trên đ i,ố ờ

61- Tuy vì ăn chay mãi,

S c m t có kém đi,ứ ắ

Ng i tôn nhi u nghĩ,ườ ề

No m có c n chi,ấ ầ

62- Trong lòng không lay đ ng,ộ

Th n khí không sút hao,ầ

Nh Ph c m đ l i,ờ ướ ấ ể ạ

Khí s c v n h ng hào,ắ ẫ ồ

63- Nay đ n tu i nhĩ thu n (60 tu i)ế ổ ậ ổ

H n x a tu i trí m nh (50 tu i)ơ ư ổ ệ ổ

Sau khí tu i đã cao,ổ

Càng thêm đ c thu n chính,ứ ậ

Nào ph i là ng u nhiên,ả ẫ

Thánh l i sánh v i thánh,ạ ớ

64- Nh m t tr i sáng lâu,ư ặ ờ

Nh m t trăng chi u t ,ư ặ ế ỏ

Nh gió mát gi i phi n,ư ả ề

Nh đám mây r c rư ự ỡ

65- Chén lá sen đ a th mư ơ

Qu t lá quỳ mát m ,ạ ẻ

Đào tiên, cây đ i xuân (50)ạ

Truy n hoang đ ng chi k ,ệ ườ ể

66- Ai không là con đ ,ỏ

Dâng s i, ti n rau c n (51)ưở ế ầ

Ai không cha m già,ẹ

Kính trên, tôn b thân,ề

67- T Nam cho chí b c,ự ắ

Xa đâu cũng c đi,ố

Hu ng chi k tu i tr ,ố ẻ ổ ẻ

M ng th bi t l y gì,ừ ọ ế ấ

68- Thân đem các th n thi p,ầ ế

Chúc m ng h u c m b a,ừ ầ ơ ữ

R u V ng M u kính dâng,ượ ươ ẫ

Áo s c s nh y múa,ặ ỡ ả

69- Chén chu c nghiêng sao đ u (52)ố ẩ

Tung hô ba ti ng vang (53)ế

Ti ng ca nh c dìu d t,ế ạ ặ

V áo mũ rõ ràng,ẻ

70- Ng c l a l đ h t,ọ ụ ễ ủ ế

Chuông tr ng ti ng vui thay,ố ế

Nào đúc vàng ch m ng c,ạ ọ

Đ c sáng mu n t bày,ứ ố ỏ

71- Nguy n v ng c a th n t ,ệ ọ ủ ầ ử

Không h n mà h p nhau,ẹ ợ

Nh ng vì đ c khiêm t n,ư ứ ố

Xin mãi đã đ c đâu,ượ

72- Ch a kh i lo vi c n c,ư ỏ ệ ướ

Là t i th n b t tài,ộ ầ ấ

Ch t y u ít thăm h i,ấ ế ỏ

Là t i th n bi ng l i,ộ ầ ế ườ

73- Hai l n xin ch a nghe,ầ ư

R t th n và x u h ,ấ ẹ ấ ổ

Ch vì tình văn này,ỉ

Là theo di n l c ,ễ ễ ổ

74- Đ ngài ph i chi u theo,ể ả ề

Sao b ng nên th a thu n,ằ ừ ậ

Châm ch c cho thích nghi,ướ

Không ph i là s n l n,ả ẻ ậ

75- Ti t m c gi m b t đi,ế ụ ả ớ

Lòng thành đ dãi t ,ủ ỏ

Vi c vui t m hoàn thành,ệ ạ

n hu kh p ban b ,Ơ ệ ắ ố

76- Càng lâu càng nhân t ,ừ

Đ c bao dung càng rõ,ứ

Ngu n g c t ng i x aồ ố ự ườ ư

Cung Tràng Th , T Th (54)ọ ừ ọ

77- Cung Gia Th (55) n i t t,ọ ố ố

Ba v th đ u cao,ị ọ ề

Đ c nhà Chu đáng sánh,ứ

Phép nhà T ng h sao (56)ố ủ

78- L y gì đ khen ng i,ấ ể ợ

Khôn ví đ c cao d y,ứ ầ

L y gì đ chúc t ng,ấ ể ụ

Tr i giúp nhi u s hay,ờ ề ự

79- Duy lòng k tr th ,ẻ ẻ ơ

V a m ng l i v a sừ ừ ạ ừ

Xin h c ông Lão Lai (57)ọ

Luôn luôn lòng m n nh .ế ớ

80- Ngày nào hay ngày y,ấ

Nh n tr i đ trì,ờ ơ ờ ộ

Vi c không ph i L nh Bá (58)ệ ả ệ

Mà tình gi ng nh y,ố ư

81- T m son không cùng t n,ấ ậ

Có tr i đ t xét soi,ờ ấ

Không dám quá xa v ng,ọ

Mong n ng bóng lâu dài,ươ

82- Ng s không bi t rõ,ự ự ế

N s khó t ra,ữ ử ả

Đ c hay dám b sót,ứ ỏ

Chép th c b chuy n ngoa,ự ỏ ệ

Trâu K chi khen t i (59)ỵ ớ

Trân T (60) dám đ a.ư ọ

Ngày hôm y múa tam giác sân cung, hát và di n k ch, ngày hôm sau di nấ ở ễ ị ễ

k ch nhà Duy t th , hôm sau n a ban ân chi u cho trong kinh ngoài các t nh, m iị ở ệ ị ữ ế ỉ ọ

ng i đ u vui m ng.ườ ề ừ

QUY N 3Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IIIỆ Ậ Ụ

Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u (t p H )ươ ậ ậ ạ

Năm T 72; c 31, M u D n, g p Đ i khánh ti t D c Tôn Anh Hoàng Đ 50ự ứ ậ ầ ặ ạ ế ự ế

tu i. Vâng hoàng h u ban y n và cho các h ng g m ng c. Hoàng h u d r ng:ổ ậ ế ạ ấ ọ ậ ụ ằ

"Duy ta và con, cùng b nh th ng nhau, ch lo nhau m là vi c trong nhà bi t v iệ ươ ỉ ố ệ ế ớ

nhau; ch lo nghĩ mà già, vui cùng thiên h quý tr ng tu i tác. C 10 năm m i g pỉ ạ ọ ổ ứ ớ ặ

m t năm, n c có m ng to, l nên làm v y; h p muôn ng i cũng cùng m t lý,ộ ướ ừ ễ ậ ợ ườ ộ

ng i cùng tôn thân, tình h thôi à. Th là h p muôn lòng đ th đ ng thân, thuườ ả ế ợ ể ờ ứ

năm Ph c đ ban th n th . May ra hòa bình đ c Ph c, cùng nên mi n c ngướ ể ầ ứ ượ ướ ễ ưỡ

mà làm. Còn vi c t tr c không thích xa hoa, cũng cùng ng i ch t phá a nhà cóệ ự ướ ườ ấ ủ

gì quý báu đ t l lùng; l m ng tu i tác không ph i t m th ng, há l i s l c?ủ ỏ ạ ễ ừ ổ ả ầ ườ ạ ơ ượ

Ăn cho kh e ng i, ch a t lòng ta coi sóc; v t đ t ý, chính mong con đ cỏ ườ ư ỏ ậ ể ỏ ượ

khang c ng. V con ăn u ng v n ít, g y còm thêm nhi u. Th t thà v n s c làmườ ả ố ố ầ ề ị ẫ ứ

tinh, s ch a ngon mi ng; d a mu i cũng là ti n d ng, c t đ c thêm c m. Ng iợ ư ệ ư ố ệ ụ ố ượ ơ ươ

nên lĩnh l i thành th c, ta cũng t c i quê mùa".ờ ự ự ườ

Vua vâng l i d và làm bi u t . Có câu r ng : Ph c c nh đ c n th a,ờ ụ ể ạ ằ ướ ả ờ ượ ơ ừ

Tri m nh (61) đ n nay chính th , trên mu n yên vui lòng m , d i th t t th nệ ế ọ ố ẹ ướ ể ấ ầ

dân. Châm ch c th i nghi, b b t phù phí, làm thành đi n v y, con đâu có lòngướ ờ ỏ ớ ể ậ

khác. T ng nghĩ gia đình vùi b i thiên tính. Ch t trân ph m l i đ c m cho. L iưở ở ợ ẩ ạ ượ ẹ ạ

có câu r ng: l i hay l y nh n, bi n s c kính vâng. Th y l c h p m t mâm, th c làằ ờ ạ ậ ế ắ ủ ụ ọ ộ ự

giàu có b n bi n. Chua m n hòa năm v , há ch quý đ bát trân. L i có câu r ng :ố ể ặ ị ỉ ủ ạ ằ

ch là v mu i nhu n tràng, khí rau mát ru t, v y ngon lâu h ng y càng đ m.ỉ ị ố ậ ộ ị ấ ươ ấ ậ

Th c ăn c n đ n, d u sang cũng v n ph i dùng; ch t gi đông, làm quan cũng nênứ ầ ế ẫ ẫ ả ấ ữ

bi t đ n. Con nh n b a ăn thêm c m, đúng nh l i m . L i nh c a báu trênế ế ậ ữ ơ ư ờ ẹ ạ ớ ủ

chi u, hình nh ng c bích trong tay. (Th L u Côn r ng: Trong tay có ng c bíchế ư ọ ơ ư ằ ọ

quý). Đá mài dĩa rũa, nhà nhã có th càng tính linh; (Quách phác tán ng c r ng :ể ọ ằ

Quân t đeo ng c, hình dung đ c t t, b h t lòng tà. Sách Th p Di Ký nói tínhử ọ ứ ố ỏ ế ậ

ng c ôn nhu n, đeo thì tính linh đ ng) không mòn không đen, mà v t không c nọ ậ ộ ế ầ

g i truy n. (D ng Văn Tôn cho Lý Hu n cái ng c có ý b o r ng : cho ng i làmợ ệ ươ ấ ọ ả ằ ườ

đ u m i câu truy n). L i có câu r ng: c a vàng ráng t , s c chi u cung hoa. Th mầ ố ệ ạ ằ ử ỏ ắ ế ề

ng c sen kh i, sáng sinh ng bút (Lý Quân Phòng nhà Đ ng làm phú văn c mọ ơ ự ườ ẩ

r ng : s c đ p ly kỳ, nh sen n th m ng c. S c v s c s , nh sáng soi vào c aằ ắ ẹ ư ở ở ề ọ ắ ẻ ặ ở ư ử

vàng). Tri u Mu i d t ra đ p quá, làm cho ph ng d t b ngh (sách H p Di Kýệ ộ ệ ẹ ườ ệ ỏ ề ợ

chép : Ngô v ng Tri u phu nhân có tài tuy t di u, có th dùng đ u ngón tay d tươ ệ ệ ệ ể ầ ệ

thành g m r ng mây, v y mà trong cung cũng ph i b ngh d t); y ph c x ng v iấ ồ ậ ả ỏ ề ệ ụ ứ ớ

vua T n, ph i đ i th n may ch t o, ân quang vô l ng, th t t không sót. con làầ ả ợ ầ ế ạ ườ ể ấ

m , d y con cũng là m , m mà là th y v y. Sinh ra con là m , bi t con cũng làẹ ạ ẹ ẹ ầ ậ ẹ ế

m , m là tr i v y. Còn l i các th khác đã biên trong sách "Ng ch văn t p".ẹ ẹ ờ ậ ạ ứ ở ự ế ậ

Năm T Đ c th 32, K Mão, mùa h , tháng 5, g p Thánh th th t tu n đ iự ứ ứ ỷ ạ ặ ọ ấ ầ ạ

khánh ti t. Vua thân đem qu n th n đ n cung Gia Th dâng kim tiên bi u ngế ầ ầ ế ọ ế ự

so n làm l khánh h . Bài bi u r ng: đ c d y không b b n, ban s c s ng th c làạ ễ ạ ể ằ ứ ầ ờ ế ứ ố ự

hàm ch a ngu n sáng to : lòng thành không d ng l i đi m t t h p lâu dài caoứ ồ ừ ạ ề ố ợ

sáng. Bèn t năm ngũ tu n chúc th , đ n tu i b y m i, ăn m ng. H p s tr iự ầ ọ ế ổ ả ươ ừ ợ ố ờ

đ t, l i g p đ c vua thêm th nh. Nh ân l n t kh o, càng t th t linh hi n th y.ấ ạ ặ ứ ị ờ ớ ổ ả ỏ ậ ể ụ

Th c là Ph c to c a n c, cũng là vi c tôn quý nh t x a nay. Tr m nghĩ h ngự ướ ủ ướ ệ ấ ư ộ ưở

th có 3 đi u, cũng ph i l y nhân làm g c. Mu n đ c 4 vi c y n u không cóọ ề ả ấ ố ố ượ ệ ấ ế

đ c l n thì khó đ c. Duy có lòng Nghiêu Thu n tr ng n gi i, m i h ng thứ ớ ượ ấ ọ ữ ớ ớ ưở ọ

Ki u Tòng c a th n tiên. Nh h i hút khí c n chi bí quy t h truy n. Vui m ngề ủ ầ ả ơ ầ ế ư ề ừ

th m đã có đi n ch ng s n đó. Gi i Ph c theo nghĩa kinh D ch; th m u l iờ ẹ ể ươ ẵ ớ ướ ị ọ ẫ ạ

đ c kinh Thi. Cung Tr ng Ninh dâng th mà tính vui, cung Khôn Thành khánh họ ườ ọ ạ

mà l đ . Nh ng ch a bao gi có li n năm qu c khánh, con năm m i mà m b yễ ủ ư ư ờ ề ố ươ ẹ ả

m i. Ban Ph c ra ân, nhà hi u t mà n c đ c nh l n nh ngày nay v y. B iươ ướ ế ừ ướ ượ ờ ớ ư ậ ở

vì tr ng tu i già t lòng ng i có s n; cho nên kính tr ng m cha, thì ai cũng nhọ ổ ự ườ ẵ ọ ẹ ư

ai. V t bi n trèo non, ai cũng lòng thành v đ n c a. Dâng rau ph i n ng đ uượ ể ề ế ử ơ ắ ề

đ n Chúc H Đông Tri u. H n n a con bi t ni m vui tu i tác càng sâu thì tìnhế ồ ở ề ơ ữ ế ề ổ

phép h sao đã (do phép H , sách Bách H thông nói r ng: con nuôi cha m dùngạ ạ ổ ằ ẹ

phép gì, dùng phép h tr ng m c, h a y nuôi m v y).ạ ườ ộ ỏ ấ ẹ ậ

Kính nghĩ Thánh m u Hoàng thái h u b h chia ánh sáng hi n h u, mẫ ậ ệ ạ ề ậ ở

giao hoa qu Khôn. M ng nu t ng c t t, báo đi m sinh con (m hoàng h u T Caoẻ ộ ố ọ ố ề ẹ ậ ề

Đ là Hàn th m ng nu t ng c mà sinh ra hoàng h u). Th n treo châu báu màế ị ộ ố ọ ậ ầ

chung đ c lên. Dòng dõi Đào Đ ng ch a thi n nên cao r ng c a nhà (T truy nứ ườ ứ ệ ộ ử ả ệ

T ng Công năm 24 Ph m Tuyên T nói r ng t ta đ i Ngu v tr c là h Đàoươ ạ ử ằ ổ ự ờ ề ướ ọ

C ng, T n Ch h minh là h Ph m). Su L (62) là đ t nho phong, gi có l khácườ ấ ủ ạ ọ ạ ỗ ấ ữ ễ

ng i c m qua kích. Lúc v n v y r ng, ph cánh ph ng, há t hi m mà không dườ ầ ị ẩ ồ ụ ượ ị ề ự

Vân Đài. Khi vẽ con sâu múa m ng thú, vâng c m nh t ng d gh ng c. Quáchươ ố ệ ừ ự ế ọ

th khiêm cung sao ví đ c, B c gia nhân thi n ch h n gì. (G i là ch sinh, v nị ượ ạ ệ ả ơ ọ ư ố

h c t p Đ ng Hoàng h u nhà Hán, ch lo h c sách v không h i đ n vi c nhà. Bàọ ậ ặ ậ ỉ ọ ở ở ỏ ế ệ

m th ng chê r ng mày không làm vi c n công, mà ch chăm h c, ch c đ nh điẹ ườ ằ ệ ữ ỉ ọ ắ ị

thi bác sĩ à? Hoàng h u n l i m ngày coi vi c nhà, đêm h c kinh đi n. Ng i nhàậ ể ờ ẹ ệ ọ ể ườ

g i là ch sinh). Hi u tr c trăm n t, đ c t t t ng i. Giao cung ân c n, c g ngọ ư ế ướ ế ứ ố ỏ ờ ầ ố ắ

tu i tr có chí n i đ c t t m ch ng; giá báu êm đ m đón v (Đ ng Cao tôngổ ẻ ố ứ ố ẹ ồ ề ề ườ

Thái t n p phi thi "B o già quy đan đi n" nghĩa là xe loan r c v đi n son). B tử ạ ả ệ ướ ề ệ ắ

chim nh n t ng nhau đ làm c h p tác (Đ ng th tam tôn ch t truy n chép :ạ ặ ể ớ ợ ườ ư ư ử ệ

thái t kén cung phi, H u Ty tâu r ng : ph i d n quà bi u, ph i chông chim nh nử ữ ằ ả ẫ ế ả ạ

tr ng. V a lúc đó g p đ c chim trong v n, b t đ c, Cao Tông m ng nói : nhàắ ừ ặ ượ ườ ắ ượ ừ

Hán b t đ c nh n đ làm bài hát cho nh c ph . Nay có đ c nh n tr ng đ làmắ ượ ạ ể ạ ủ ượ ạ ắ ể

quà bi u c u hôn. Hôn l là đ u nhân luân. Ta không th b đ c). Quy Mu i quế ầ ễ ầ ể ỏ ượ ộ ẻ

t t, không c m ng th y ng a to, Th Khang đi m lành, khác gì m ng con dêố ứ ộ ấ ự ị ề ộ

tr ng. Hoa đào t i đ p vui có l nghi; th c u vui hoa, riêng thành đôi l a. Li nắ ươ ẹ ễ ư ư ứ ề

sinh con gái, th ng đ n v cao. R lòng th ng ho n n n (Ng i x a, H u phuẳ ế ị ủ ươ ạ ạ ườ ư ậ

nhân t t có phép qu n qu n thi p, l y l ch u vua. Cho nên sách N s ghi: ngàyấ ả ầ ế ấ ễ ầ ữ ử

tháng nh n l y, dùng ng c đ ti n, thoái. Ngày sinh con, thì rút vòng vàng v , khiậ ấ ọ ể ế ề

đang ng thì dâng vòng lên đeo tay trái, sau l i đeo tay ph i. Vi c không l nự ở ạ ở ả ệ ớ

nh gì mà thành phép t c). Nh ng vàng b c mà âm đ c tai nghe (Tùy, Đ ng Quýỏ ắ ữ ạ ứ ườ

s kiêm truy n vi t : con nhi u âm đ c. Sĩ Khiêm nói : g i là đ c đâu ch ph i làở ệ ế ề ứ ọ ứ ỉ ả

ng i ch nghe và đ c. Ng i không bi t, nay có đi u d y b o c a ta, con ta đ uườ ỉ ọ ườ ế ề ạ ả ủ ề

bi t th nào là âm đ c) chán r ng c u tinh binh. C m soa ng c mà tinh th n dế ế ứ ộ ầ ầ ọ ầ ạ

th a. C a Nghiên m u nhi u tháng, khó nh c h c ng i hi n. B c Đ S n nhi uỏ ử ẫ ề ọ ả ườ ề ọ ồ ơ ề

năm, bú s m không theo lâu t p. M i ng i không ghét, bóng cùng m c t đ yớ ậ ọ ườ ộ ự ấ

r m rà. T i ph n khác nhau l i ti u tinh t dây im l ng. Bèn chăm giáo d c chườ ủ ậ ờ ể ự ặ ụ ỉ mong tr ng thành. Văn võ mong con tài, d y d nh lúc qua sân cha b o : s mưở ạ ỗ ư ả ớ

khuya khuyên con h c nghiêm h n r t khung c i ng i x a. Th n nhân báo s nọ ơ ứ ử ườ ư ầ ẵ

trinh phù ch là c i nh t, Thiên m nh đã v đ c t t, l i càng thêm lo. Đ n hàoỉ ườ ạ ệ ề ứ ố ạ ế

Ki n, l i ki n đ i nhân, theo đ o khôn càng s a m i n t. Bút son rõ ràng, giúp về ợ ế ạ ạ ử ọ ế ị ngũ mà chính nhu nghi; ăn m c n n n p, đem sáu cung mà s a n i ch c. Khi ngặ ề ế ử ộ ứ ự

giá B c tu n th m gi con, tóc mây th a r ng. Lúc ch u h u nam n i, h t lòngắ ầ ờ ẹ ữ ư ụ ầ ầ ộ ế

vui m d ng c hòa yên. Đêm khuya ch a ng ng i khó hay mà mình làm chẹ ạ ọ ư ủ ườ ả

m i, vi c cũ không quên, vua h i đ n thì ng đ i đ c ngay. D u tiêu phòng cònỏ ệ ỏ ế ứ ố ượ ẫ

đ tr ng đ i ch ; không đ i đúc t ng vàng; mà lan phòng g i lên đ h i. Cũng làế ố ợ ờ ợ ượ ọ ể ỏ

tìm g m cũ mà dùng. Cho nên d m nh nói rõ là nguyên ph i. Há chi khen là đ cươ ữ ệ ố ứ

trùm c h u cung. Ch n hi n xét đ nh t lòng vua, thu Ph c xuân, ban cho th nả ậ ọ ề ị ự ướ ầ

th . C t đ u trông t i. Th ng ngô, nghi p vua coi tr ng. L r i t ng trúc, conứ ấ ầ ớ ươ ệ ọ ệ ơ ươ

m t h i m . Th ng con nh th u, s hãi nh dòng v ng mông mênh t i v cắ ơ ờ ươ ỏ ơ ấ ợ ư ắ ớ ự

sâu; nh tiên quân nhân minh ph ng ph t nh nghe th y l i, trông th y bóng.ớ ả ấ ư ấ ờ ấ

Nuôi các con nh mình đ ra; d y các quan s lòng dân hi m. Đ c mùa thì m ng,ư ẻ ạ ợ ể ượ ừ

m t mùa thì lo, m t t nh, m t m a săn sóc ch a t ng b b ng, vi c l i nên làm,ấ ộ ạ ộ ư ư ừ ỏ ẵ ệ ợ

vi c t nên đ i. Ai hèn, ai t t, xét bàn không chút sai l m. Thân thu c không riêngệ ệ ổ ố ầ ộ

ai; ch c t ng i c n ng i ki m. T t h t lòng kính, c t là r t c n, r t thành.ỉ ố ườ ầ ườ ệ ế ự ế ố ấ ẩ ấ

Phú tính v n s n thu n hóa, chăm h c không ham gì khác. T cung Tr ng Th ,ố ẵ ầ ọ ự ườ ọ

cung T Th đ n cung Gia Th kính tr ng khi b n tri u m u nghi r t chính, đ cừ ọ ế ọ ọ ả ề ẫ ấ ứ

tr ng tu i tác đ u tôn, Hán Đ ng T ng ch a đ i nào đ c th . Xét th Chu Nam,ọ ổ ề ườ ố ư ờ ượ ế ơ

th Thi u Nam đ n sách Đ i Nam, x a nay gia pháp nghiêm tr ng, phong hóaơ ệ ế ạ ư ọ

quan h Duy Kh ng (Thái Kh ng), Nhâm (Thái Nhâm), T (Thái T ) đ làmệ ươ ươ ự ự ủ

phép cho đ i. Đ truy n trăm đ i đ noi theo, há ch ba cung cho đ s (Đ ngờ ủ ề ờ ể ỉ ủ ố ườ

th truy n Văn tôn h u chép, lúc b y gi Ý Yên Thái h u cung H ng Khánh; B oư ệ ậ ấ ờ ậ ở ư ả

L ch Thái h u Diên Khánh cùng Thái h u đ i n i g i là 3 cung. Ngày 15 thángị ậ ở ậ ạ ộ ọ

giêng năm Khai Thành, vua ng đi n Hàm Thái : treo đèn múa nh c, cho đón 3ự ệ ạ

cung đ n dâng r u chúc th ). B i th tr i soi đ c t t cho h ng tu i tiên. Thế ượ ọ ở ế ờ ứ ố ưở ổ ế

nhà góc bi n ch a ch t còn nhi u. R ng th m c mãi ch ng già (sách Th p Di Kýể ứ ấ ề ừ ọ ộ ẳ ậ

chép, n c Kỳ Hi p ng i th 300 tu i, có r ng th m c, m t cây nghìn t m,ướ ệ ườ ọ ổ ừ ọ ộ ộ ầ

ng i ng i d i cây y, đ u không m không ch t). V a đ n tu i b y m i, vuiườ ồ ở ướ ấ ề ố ế ừ ế ổ ả ươ

chúc l i v n chúc. Mùa h thì muôn loài v t đ u t i. Ngày y ban th ng thì lúaờ ạ ạ ậ ề ươ ấ ưở

tháng hè nuôi l n. V a đ sao đ ng tĩnh, ng vào lu t di tân thì Hán Cao T sinh.ớ ừ ộ ộ ứ ậ ổ

Sau sinh nh t Hán Cao T 2 ngày, áo vàng vào c a. Cũng ngày y giáng vua B oậ ổ ử ấ ả

Đ c, m t lúc tia sáng đ y sân.ứ ộ ầ

(Sách Văn Giám đ i T ng chép: trên đ nh núi Phong S n có mi u Hán Caoờ ố ỉ ơ ế

T , t p t c đây cho ngày 19 tháng 5 là sinh nh t Cao t , đ n ngày các n i xa g nổ ậ ụ ở ậ ổ ế ơ ầ

đem c r u đ n t . Sách Nh t nguy t k đ o gia ngày x a nói ngày 19 tháng 5ỗ ượ ế ế ậ ệ ỷ ạ ư

B c đ u xu t du, B o Đ c chân quân giáng).ắ ẩ ấ ả ứ

Ch c cùng trông trăng trong đàn b u đ x ng t ng (sách B c T chép: Vũắ ầ ể ư ụ ắ ề

Thành Hoàng h u là con gái H Diên, lúc m có thai có ng i s đi qua c a nóiậ ồ ẹ ườ ư ử

r ng : nhà này, trong đàn b u có m t trăng r i thì sinh ra hoàng h u). Há Ch coiằ ầ ặ ồ ậ ỉ

bóng mây trên ch n m mà chúc m ng (sách Nam s chép truy n H u phi, nhà Tỗ ằ ừ ử ệ ậ ề

Cao Chiêu L u h u ch n m không có l ng cánh che trên, ng i nhà rình xemư ậ ỗ ằ ọ ở ườ

th ng th y trên p ánh nh h i mây). N i d u ông v n ph n không k p, tôi đãườ ấ ở ấ ư ơ ố ấ ạ ầ ị

bi t r i. Noi đi n cũ lâu đ i không sai, l nào đ thi u. Nh ng mà Thánh m u ti tế ồ ể ờ ễ ể ế ư ẫ ế

ki m, l i còn khiêm cung. Nghĩ r ng thiên h ch a thái bình, lòng ta vui gì. L iệ ạ ằ ạ ư ạ

trong n c ch a v nh t th ng, trách ta khó ch i. Đã xin mãi khó trái d tình, t mướ ư ề ấ ố ố ư ạ

theo ti t ki m. Mà b n ý không phi n nhi u vi c, mong s m hoàn thành. Ghi nhế ệ ả ề ề ệ ớ ớ

l i hay, dám sai phép t t. B y gi m i dàn hoa ch đ t m t hai cái, đ ban y n choờ ố ấ ờ ớ ỉ ặ ộ ể ế

t h u công khanh; chén ng c thân dâng hai ba tu n, t đem c n i ngo i th nả ữ ọ ầ ự ả ộ ạ ầ

thi p. M a mai (sách Tỳ Nhã nói: Giang Nam, tháng 3 là m a đón mai, tháng 5 làế ư ư

m a t ng mai) th m mà chi u hoa êm. Mây đ ng che mà th m ng c nát (sách Hàiư ố ấ ế ồ ề ọ

nam t nói : cây vông thành mây, là nói h i cây vông bay lên có th thành mây).ử ơ ể

Hàn phong ch (sách Vân Tiên t p ký chép : phòng th tháng 6 m i thánh đ n b aả ậ ọ ờ ế ử

qu li u làm chén, dã hoa sen làm r u, hòa s a dê làm hàn phong ch ) đ giúpả ễ ượ ữ ả ể

thành hòa, Thái tinh bôn (ch a bi t là cái gì) đ cùng ngon ng t. R u hút cànhư ế ể ọ ượ

sen, ao Thái D ch đ y hoa quân t (sách D u d ng t p ch chép : phía b c L chị ầ ử ậ ươ ạ ở ắ ị

thành có r ng S quân, trong năm Chính Th y đ i Ng y, Tr nh Công Sao kho ngừ ứ ủ ờ ụ ị ả

tam ph c đem tân khách đ n tránh n ng đ y. L y lá sen to đ lên trên n pụ ế ắ ở ấ ấ ể ắ

nghiên rót 3 thùng r u vào, dùi lá sen cho r u thông xu ng cu ng sen, v t congượ ượ ố ố ắ

cái cành sen y lên, c t l t nhau hút r u đ u ng g i là u ng r u c n sen, mùiấ ắ ượ ượ ể ố ọ ố ượ ầ

r u h i sen th m mát) áo dùng b ch tr , (văn Huy Minh th tháng 5 có câu : traiượ ơ ơ ạ ữ ơ

gái m i hay áo b ch tr , b ch tr là m t th v i mát) trên b c đ ng đ i c nghiớ ạ ữ ạ ữ ộ ứ ả ắ ườ ố ỏ

nam (Phong th ký, cây hoa huyên g i là c nghi nam, đàn bà có thai đeo c y thìổ ọ ỏ ỏ ấ

đ con trai). M t khúc ph tài g y đàn, gió n m đ n mà không ph i hát th ng caẻ ộ ụ ả ồ ế ả ươ

(sách Th p Di Ký chép: Linh Đ c đ n mùa n c cho hát bài Chiêu Th ng thì khíậ ế ứ ế ự ươ

mát đ n ngay). Năm t tr ng m nh hoàn thành : b ng ngày dài chính là đi mế ơ ườ ạ ổ ề

m i th (sách kinh T th i ký chép : ngày 5 tháng 5, l y t 5 s c bu c vào cánhố ọ ở ứ ờ ấ ơ ắ ộ

tay g i là tr ng m nh lũ, là dây tr ng th . L i Liêu s L chí chép, ngày trùngọ ườ ạ ườ ọ ạ ứ ễ

ngũ vua ban cho dây tr ng th ). D u không có bích ngâu, băng đ o, giao lê, hoaườ ọ ẫ ả

táo là các th th n tiên kỳ d c a 10 châu. Và cũng không có tùy châu, hòa bích,ứ ầ ị ủ

th c c m, dao tiêu là các th trân d tìm t trong 4 bi n. Nh ng mà năm m iụ ẩ ứ ị ừ ể ư ươ

tu i m n cha m , lòng xích t ân c n; h p m t nhà chúc th khang vui thiên luânổ ế ẹ ử ầ ợ ộ ọ

kh n trí.ẩ

Và tôi bày vi c chúc Ph c không nh ng t trí tình, còn là trên th t t.ệ ướ ữ ỏ ể ấ

Nghĩa hoàng kh o ngày x a giáo hi u; d i đ khuyên th n dân làm con ph ngả ư ế ướ ể ầ ụ

s m cha. N u đem h t c th c ng hi n c a ba m i lăm đ a ph ng đ nuôiự ẹ ế ế ả ứ ố ế ủ ươ ị ươ ể

m , cũng ch a ph lòng. D u đem bày văn t h n nghìn v n câu đ phô tr ngẹ ư ụ ẫ ừ ơ ạ ể ươ

cũng ch a t đ c. B i th không quý v t l . Ch h t lòng thành, t bày trung khúc,ư ỏ ứ ở ế ậ ạ ỉ ế ỏ

mong đ c t i c i. Cúi mong 3 đi u c đ u ng. Muôn s đ u nên, nhân h uượ ươ ườ ề ướ ề ứ ự ề ậ

truy n cho con cháu, mỹ l i đ n xã t c. May ra đáp đ c lòng hoàng kh o phóề ợ ế ả ắ ượ ả

thác, n thánh m u d y nuôi. Năm m i, sáu m i, b y m i, tám m i, chínơ ẫ ạ ươ ươ ả ươ ươ

m i m i, c 10 năm 1 ti t chúc m ng, s ng mãi đ n v n nghìn tu i. Ph i nhân,ườ ươ ứ ế ừ ố ế ạ ổ ả

ph i kính, ph i hi u, ph i t , l i ph i tín, l y m t đi u thi n làm th y ng tr ,ả ả ế ả ừ ạ ả ấ ộ ề ệ ầ ự ị

h ng qu c h n tám trăm năm". L chúc th xong, ban ân chi u cho trong ngoài.ưở ố ơ ễ ọ ế

Thái h u t khi đ n cung Gia Th v sau, d u quý nh t trong cõi dùngậ ừ ế ở ọ ề ầ ấ

c a thiên h đ nuôi, mà t ph ng ki m c t t c các th c ăn m c đ dùng đ uủ ạ ể ự ụ ệ ướ ấ ả ứ ặ ề ề

m c m c không khác khi tr c. Th ng nói r ng, t xét không làm gì có ích nhàộ ạ ướ ườ ằ ự

n c n a, l i t ph ng xa x , cho nên phàm vi c ti t ki m đ dùng mà thôi, khôngướ ữ ạ ự ụ ỉ ệ ế ệ ể

dám xa phí. Còn nh l ti n sáp vàng vào cung đ dùng, H u cũng cho đ t hà ti n,ư ệ ế ể ậ ố ệ

thành ra sáp th a nhi u. Cho đem v kho ch a l i. V y d r ng : còn nh lúc nhừ ề ề ứ ạ ậ ụ ằ ớ ỏ

gia t ch a th a thãi, d u th p đèn không đ su t đêm. Nay nh tr i, nh t giàuư ư ừ ầ ắ ủ ố ờ ờ ờ ổ

có 4 bi n, m t t m t h t đ u là máu m c a dân. N u lãng phí đã không ích màể ộ ơ ộ ạ ề ỡ ủ ế

l i có đáng ti c, sao b ng l u đ nhà n c dùng. H u l i nói r ng, nh ng l a màu,ạ ế ằ ư ể ướ ậ ạ ằ ữ ụ

g m đo n châu ng c t tr c ti n lên, đ u giao cho ch a vào kho ch a t ng dùngấ ạ ọ ự ướ ế ề ứ ư ừ

đ n. B i vì tính ta không thích hoa l , không là s n ti c đâu. Vua vào trong cung,ế ở ệ ẻ ế

th y đ ng d ng có qu t gi y nan tre và bát ăn c m lâu ngày h i rách, r n v , saiầ ồ ự ụ ạ ấ ơ ơ ạ ỡ

ng i h u đ i dùng cái khác, H u không cho đ i. L i có cái túi đ ng h t th y tinhườ ầ ổ ậ ổ ạ ự ạ ủ

xoa m t đã cũ xin đ i cái túi m i khác. H u d r ng: cái h t th y tinh xoa m t chắ ổ ớ ậ ụ ằ ạ ủ ắ ỉ h i mát mà thôi, không công hi u l m. N u đ i cái m i đ lâu nó cũng cũ đi b tơ ệ ắ ế ổ ớ ể ấ

nh c c đ cái cũ hà t t đ i. Nh ng s ki m c đ i lo i nh th .ượ ứ ể ấ ổ ữ ự ệ ướ ạ ạ ư ế

Vua th ng thong dong ch u m . M nhân bàn đ n công đ c li t thánh tiênườ ầ ẹ ẹ ế ứ ệ

tri u và vi c làm l i nói tr c đ d y b o : Vi c gì cũng nên trung h u, không l yề ệ ờ ướ ể ạ ả ệ ậ ấ

m i coi h n cũ. Cho vua nghe công đ c tr c đ r ng chí n i noi. V vi c hi uớ ơ ứ ướ ể ộ ố ề ệ ế

ph ng tôn mi u, thì g p ngày k , ngày đ n t bi n qu t t c to đ ti n. Tr cụ ế ặ ỵ ả ấự ệ ả ố ỗ ể ế ướ

kỳ t m g i s ch sẽ. Đ n đêm d n ng i h u báo bi t thì gi đ i đ n sáng đi l ,ắ ộ ạ ế ặ ườ ầ ế ờ ợ ế ễ

đ ng ch u bên c nh bàn th nh l th cha m khi s ng. L xong m i v . Và ngàyứ ầ ạ ờ ư ệ ờ ẹ ố ễ ớ ề

gi đi n Long An (th Hi n t ) ch a t ng ch s t sùi gi n c m t. Ng i t h uỗ ệ ờ ế ổ ư ừ ả ụ ỏ ướ ắ ườ ả ữ

đ ng h u cũng đ ng lòng. Đ n vi c t riêng gia mi u, các ph m v t đ u dứ ầ ộ ế ệ ế ở ế ẩ ậ ề ự

bi n t t s ch. Nhà th h ngo i là h Ph m văn, đi n l cũng th . V vi c nghĩ xaệ ố ạ ờ ọ ạ ọ ạ ể ễ ế ề ệ

báo g c t t l m. Lúc ngày th ng h u xem sách làm vui đ d y các em trai, emố ố ắ ườ ậ ể ạ

gái. Nh ng hoàng thân, công chúa, cung nhân tiên tri u ai túng thi u thì đ u banữ ề ế ề

cho. Nh ng tính th ng ghét xa x , chu ng ki m c. Vua tâu nói : hoàng thânư ườ ỉ ộ ệ ướ

công chúa nhi u xa đãng kêu xin, ph Tôn Nhân th ng nói. V y h u d r ng :ề ủ ườ ậ ậ ụ ằ

đ y b i không bi t ti t ki m m i thi u. N u ki m đ c m t ph n thì ích m tấ ở ế ế ệ ớ ế ế ệ ượ ộ ầ ộ

ph n. B i b ng l c đ chi dùng, li u thu mà chi, tùy th i th a thi u. Nhà có thầ ở ổ ộ ủ ệ ờ ừ ế ế

nào tiêu th y, làm gì đ n thi u th n th t th . Mà làm quen thói xa x , d u c aế ấ ế ế ố ấ ể ỉ ẫ ủ

nhà đã thi u mà còn lãng phí mu n cho đ y đ , bèn đi vay m n đ tiêu choế ố ầ ủ ượ ể

s ng tr c m t, đã m c n r i thì lãi đ ra không bao gi tr xong, làm sao chướ ướ ắ ắ ợ ồ ẻ ờ ả ả

thi u. D u ban cho mãi mà không bi t ti t ki m cũng không đ đ c ch làm sinhế ẫ ế ế ệ ủ ượ ỉ

ra cái t kiêu hãnh ngang trái mà thôi, th c là ch khó x . H u l i nói r ng :ệ ự ỗ ử ậ ạ ằ

th ng th y có ng i c y giàu h y ho i c a tr i, xa phí phi l . Th m chí dùngườ ấ ườ ậ ủ ạ ủ ờ ễ ậ

nhi u thâm, ng i ta đ i khăn đem may làm qu n m c, nh th sao ch t nễ ườ ộ ầ ặ ư ế ả ổ

Ph c mà thêm h a. Li n th y ng i y b i s n, nh c thân cùng kh n quá l m,ướ ọ ề ấ ườ ấ ạ ả ụ ố ắ

đáng làm răn cho ng i đ i. L i công chúa th 9 nhân nghe b b nh lên đ u, h uườ ờ ạ ứ ị ệ ậ ậ

th ng, cho 2 l ng vàng l i còn xin thêm. H u d r ng : th y nghèo cũng th ng,ươ ạ ạ ậ ụ ằ ấ ươ

nh ng xa x l i ghét. Ng i b ng l c cũng nh ng i khác mà không c n ki m,ư ỉ ạ ườ ổ ộ ư ườ ầ ệ

chuyên xa x thì sao đ đ c. D u ban cho mãi cũng không sao đ c. V hoàngỉ ủ ượ ẫ ượ ả

thân công chúa r t nhi u, có lẽ h u b c khác nhau à? Cho nên ch cho th (l cho 2ấ ề ậ ạ ỉ ế ệ

l ng vàng), H u t ái mà nghiêm nh th .ạ ậ ừ ư ế

H u th ng ngăn h ngo i không cho th nh thác. Có ng i không chăm h c,ậ ườ ọ ạ ỉ ườ ọ

c u làm Th v . H u nghe th y b o r ng : ng i tr ng thích lý, không lo khôngầ ị ệ ậ ấ ả ằ ườ ọ

hi n đ t, ch s không có tài. Cho nên đã u c p ti n g o làm nhà c a, khi n choể ạ ỉ ợ ư ấ ề ạ ử ế

chuyên tâm h c t p may đ đ c làm n i ti ng nhà. Không ng ch nh cây gọ ậ ỗ ượ ổ ế ờ ỉ ư ỗ

m c không đ c ch m đ c, l i vi c tu ti n, ch đi c u c nh, ph ý tác thành. Vàụ ụ ạ ượ ườ ệ ế ỉ ầ ạ ụ

chân Th v ph i có ch c v , vô c há nên l m b . H n n a thích lý n u đ c bị ệ ả ứ ụ ớ ạ ổ ơ ữ ế ượ ổ

quan cũng ch vâng ch u h u mà thôi, há đ c t nh ng c t cho đi tòng chính dỉ ầ ầ ượ ự ư ắ ự

s à. N u theo l i xin thì nh ng ng i trong thích lý ai cũng cho làm quan à? Th cự ế ờ ữ ườ ự

là trái ý thân già này. Có ng i t cáo ng i thích lý t nhũng, vi c đ n tai. H uườ ố ườ ư ệ ế ậ

b o vua r ng : ng i thích lý v n không công tr ng gì, ch nh gia m, b đ cả ằ ườ ố ạ ỉ ờ ấ ổ ượ

quan ch c. Nên c n gi pháp đ đ gi gia m, mà l i làm b y ngoài pháp lu tứ ẩ ữ ộ ể ữ ấ ạ ậ ậ

kh . Vua cho tri u ng i y đ n kinh răn b o, đ răn v sau mà t công đ o.ả ố ệ ườ ấ ế ả ể ề ỏ ạ

H u tính mu n xem s . Vua đem s đ c, h u nghiêng tai nghe. Và h u dậ ố ử ử ọ ậ ậ ụ

r ng: ng i t t h c m i bi t đi u thi n, đi u ác đi u thi n làm g ng, đi u ácằ ườ ấ ọ ớ ế ề ệ ề ề ệ ươ ề

làm răn, m i hay bi n hóa khí ch t mà không mà không làm b y. Cho nên nói r ngớ ế ấ ậ ằ

"nhân b t h c, b t tri đ o". M t ngày vua đ c s đ n câu : ng i vàng giáng 3 cáiấ ọ ấ ạ ộ ọ ử ế ườ

vào mi ng. Kh c sau l ng r ng "c chi th n ngôn nhân dã", v y h u d r ng :ệ ắ ở ư ằ ổ ậ ậ ậ ụ ằ

đích th c v y l i nói không th không c n th n. Ra m t l i nói mà ng i nh nự ậ ờ ể ẩ ậ ộ ờ ườ ờ ơ

ra m t l i nói mà ng i ta b h a và ân oán thành b i đ u do đ y. Cho nên kinhộ ờ ườ ị ọ ạ ề ở ấ

Thi nói r ng : v t ng c b ch khuê còn mài đi đ c, l i nói có v t không s a ch aằ ế ọ ạ ượ ờ ế ử ữ

đ c. Th c th . Đ c đ n ch vua T , vua Ng y h i nhau có c a báu gì không. Vượ ự ế ọ ế ỗ ề ụ ỏ ủ ề

câu nói đ c 4 tôi gi i quý g p m i châu báu. Cho nên nói r ng : quý báu ch làượ ỏ ấ ườ ằ ỉ

ng i hi n, th c th . Đ c đ n chính s đ i T n. H u d r ng : nhà T n chuyênườ ề ự ế ọ ế ự ờ ầ ậ ụ ằ ầ

d ng hình pháp, không làm nhân đ c. L i gi t Phù Tô, Mông Đi m. Tin dùng Tri uụ ứ ạ ế ề ệ

Cao, Lý T cho nên không đ c lâu dài. Xem nh th thì bi t d ng n c ph iư ượ ư ế ế ự ướ ả

chu ng nhân nghĩa m i có th lâu xa đ c. L i nói r ng : t i ao T gi t ch t v nộ ớ ể ượ ạ ằ ộ ư ế ế ạ

l n không đ che t i. Đ c Hán s đ n truy n Hàn Tín. H u nói r ng : Hàn Tínầ ủ ộ ọ ử ế ệ ậ ằ

d ng binh nh th n, đi đ n đâu đ u đ c, ch ph i cái dinh quân không c n,ụ ư ầ ế ề ượ ỉ ả ẩ

t ng l nh không nghiêm, cho nên Hán Cao 2 l n vào trong dinh quân, c p nướ ệ ầ ướ ấ

t ng, đ i đ t quân. Nh th n u ng i đ ch vào đ c há ch h ng vi c à? L iướ ổ ặ ư ế ế ườ ị ượ ả ỏ ệ ạ

phòng thân không rõ ràng, ăn nói b t t t, đ n b gi t tróc, th c đáng ti c. Há cóấ ấ ế ị ế ự ế

ph i khôn vi c y mà không khôn vi c này ? Đ c đ n vi c Lã H u đòi Tri uả ệ ấ ệ ư ọ ế ệ ậ ệ

V ng, Chu X ng không cho. H u nói r ng: Chu X ng nguyên là ng i can đ iươ ươ ậ ằ ươ ườ ố

thái t , nay cho làm Tri u t ng cũng mong h t ch c mà thôi, ng i đ i x aử ệ ướ ế ứ ườ ờ ư

trung th c đáng làm phép y nh th . Đ c đ n truy n Lã H u, thì chê c i. Đ cự ấ ư ế ọ ế ệ ậ ườ ọ

bài tr an sách c a Gi Ngh , h u nói r ng : Ngh tu i tr mà văn h c nh th cóị ủ ả ị ậ ằ ị ổ ẻ ọ ư ế

th là ng i tài cao. Ngày y s th nguy nan, phong t c x m mà ng i khácể ườ ấ ự ế ụ ỉ ị ườ

không dám nói, Ngh dám nói có th g i là trung v i nhà Hán v y, đem ra thi hànhị ể ọ ớ ậ

cũng đ c th nh tr , ti c Hán Vân không dùng đ c. L i khen r ng văn Gi Nghượ ị ị ế ượ ạ ằ ả ị r t hay. Đ c đ n truy n Hán Văn Đ , b o r ng : Hán Văn Đ ki m c cung huấ ọ ế ệ ế ả ằ ế ệ ướ ệ

các đ c t t đ c , đ i sau ít ng i k p. Đ c bài đ i sách c a Đ ng Tr ng Th , đ nứ ố ủ ả ờ ườ ị ọ ố ủ ổ ọ ư ế

câu : n i đ i tr thì đ o gi ng nhau, n i đ i lo n thì thay đ i đi. H u nói r ng: Hánố ờ ị ạ ố ố ờ ạ ổ ậ ằ

n i sau nhà T n, phong t c x b c th là n i đ i lo n, làm chính tr sao kh dĩố ầ ụ ỉ ạ ế ố ờ ạ ị ả

không bi n đ o y đi. L i nói r ng: Hán Vũ Đ trinh ph t th n, ti n t hi m, côngế ạ ấ ạ ằ ế ạ ầ ế ụ ề

tác b i b i l m vi c, cái gì cũng làm, tai d cũng nhi u mà dân không tán lo n, chờ ờ ắ ệ ị ề ạ ỉ vì năm cu i bi t h i quá thôi. Th c l c h n ng i nhi u, Ph c th nh cũng h nố ế ố ự ự ơ ườ ề ướ ị ơ

ng i nhi u. Còn T n Th y Hoàng thì t ý làm càn, không bi t h i ng , cho nênườ ề ầ ủ ự ế ố ộ

r i b i ho i là ph i. Nói tóm l i thì Vũ Đ đ c th t tham bán (n a đ c n a th t),ồ ạ ạ ả ạ ế ắ ấ ử ắ ử ấ

T n Thu Hoàng có th t mà không đ c. Đ c đ n vi c Hán Nguyên Đ h y mi uầ ỷ ấ ắ ọ ế ệ ế ủ ế

l i l p mi u. H u nói r ng : Các mi u qu n qu c không nên đ không nhi u s ,ạ ậ ế ậ ằ ế ở ậ ố ể ề ở

h y đi cho b t lao phí là ph i. Đ n nh mi u kinh đô đã thành, v a h y đi, l iủ ớ ả ế ư ế ở ừ ủ ạ

làm l i, thành s th g i nói r ng : các vua đ i Hán đ u nhân g p m t đi m d ,ạ ự ể ạ ằ ờ ề ặ ộ ề ở

m t đi m hay th ng th ng đ i niên hi u cho nên m t đ i vua mà đ n 7, 8 niênộ ề ườ ườ ổ ệ ộ ờ ế

hi u, th c là phi n t p không b ng tr c sau m t niên hi u đ bi t ngôi dài,ệ ự ề ạ ằ ướ ộ ệ ể ế ở

v n. H n n a đi m d , đi m hay đ u nh tr i, đ i niên hi u có ích gì. L i nóiắ ơ ữ ề ở ề ề ờ ờ ổ ệ ạ

ràng đ i Hoàn Đ Linh Đ , hi n gi r t nhi u mà không bi t dùng, l i dùng lũờ ế ế ề ả ấ ề ế ạ

ho n quan chuyên quy n dâng đ c, đ n n i nhà Hán m t ngôi vua. N u bi t dùngạ ề ộ ế ỗ ấ ế ế

ng i hi n thì làm vua còn đ c lâu dài ch a bi t đ n đâu. Đ c đ n vi c Đ ng cườ ề ượ ư ế ế ọ ế ệ ả ố

thì h u nói r ng : Tr ng Ki m tr n đi đ l y nhi u ng i, không b ng Ph mậ ằ ươ ệ ố ể ụ ề ườ ằ ạ

Bàng đem thân đ n ng c là kh ng khái h n. Đ c đ n truy n Tri u Bao tr c vìế ụ ẳ ơ ọ ế ệ ệ ướ

n c đánh gi c, sau theo m mà ch t, H u nói r ng: nh th thì trung hi u đ cướ ặ ẹ ế ậ ằ ư ế ế ượ

c v y. H u l i nói r ng Hà Ti n, Viên Thi u đ u r t vô m u, sao không t t li uả ậ ậ ạ ằ ế ệ ề ấ ư ừ ừ ệ

m u gi t lũ ho n quan mà tri u ngay ngo i binh, cho Đ ng Trác sinh lo n có íchư ế ạ ệ ạ ổ ạ

gì đâu. Sau Viên Thi u l i làm minh ch , đem quân các đ o đánh Đ ng Trác, cùngệ ạ ủ ạ ổ

không hay quy t sách ti n đánh, ch ng i ăn mà thôi, th c không có lòng vì nhàế ế ỉ ồ ự

vua, đ u là lũ hèn m t. Lũ L u Yên, L u Bi u đ u là tôn th t nhà Hán cũng khôngề ạ ư ư ể ề ấ

ra s c đánh gi c, lòng nó làm sao th . H u l i nói r ng, Hi n Đ không ph i là vuaứ ặ ế ậ ạ ằ ế ế ả

ngu t i, ch vì đ i quy n đã m t ch gi ngôi không, cho nên không làm gì đ c. Vàố ỉ ạ ề ấ ỉ ữ ượ

lúc y các ng i hi n đã m c c cái ho đ ng c , không còn ai đ giúp vua. N uấ ườ ề ắ ả ạ ả ố ể ế

đ c sót m y ng i đ giúp vua thì ngôi vua nhà Hán ch a m t. H u l i nói r ng :ượ ấ ườ ể ư ấ ậ ạ ằ

Viên Thi u, Viên Thu t đ u ngu, mà Thi u l i ngu quá. N u nghe l i Th Thệ ậ ề ệ ạ ế ờ ư ụ

tr c đón Hi n Đ thì quy n l c cũng đ làm xong vi c. Tào Tháo làm gì đ c.ướ ế ế ề ự ủ ệ ượ

L i nói r ng, Th c th t sách vi c đánh Ngô, nhân Quan Công th t l i. L u tiênạ ằ ụ ấ ở ệ ấ ợ ư

ch lo nghĩ không thôi, lòng c p trí mê cho nên m i th . N u Th c cùng Ngô liênủ ấ ớ ế ế ụ

hoàn đánh Tào Tháo thì nghi p có th ph c h ng v y. L i nói r ng, Th c Hán nhệ ể ụ ư ậ ạ ằ ụ ờ

có Kh ng Minh cho nên hay chia thiên h thành v c 3 chân. T lúc Kh ng Minhổ ạ ạ ự ổ

m t, thì Hán ch cùng lũ T ng Uy n làm gì đ c. Kh ng Minh cũng bi t v n nhàấ ủ ưở ể ượ ổ ế ậ

Hán không th ph c h ng, ch h t đ o làm tôể ụ ư ỉ ế ạ

Bàn đ n các vua nhà T n, thì H u b o : nhà T n suy h i vì Hu Đ ngôiế ấ ậ ả ấ ạ ệ ế ở

lâu ngày mà l i ph i vi c hay, văng v ng không nghe. Đ n nh Hoài Đ M n Đ ờ ả ệ ẳ ế ư ế ẫ ế ở

ngôi ít ngày mà l i nói, vi c làm còn đáng khen nh ng nhân s th đã h ng, khôngờ ệ ư ự ế ỏ

làm th nào đ c. Các ph ng tr n b y gi đ u c m quân t gi không ai có lòngế ượ ươ ấ ấ ờ ề ầ ự ữ

siêng năng vi c vua. Th c đáng gi n.ệ ự ậ

L i nói r ng Ôn Ki u hình nh h n Đào Kh n, Kh n nhân gi n riêng đóngạ ằ ệ ư ơ ả ả ậ

quân không ti n còn có ch kém. Đ n nh Hà Sung c Hàn Ôn là vi c c l mế ỗ ế ư ử ệ ử ầ

ng i b y, gây nên m i lo n. L i nói r ng, lúc y T n thiên v m t góc th đãườ ậ ố ạ ạ ằ ấ ấ ở ề ộ ế

suy nh c. L i có quy n th n nhi u l n làm n i lo n thì khôi ph c làm sao đ c.ượ ạ ề ầ ề ầ ộ ạ ụ ượ

H u đ c s trên t Chi n qu c, d i đ n T n, Ngu , L ng, Tr n, Tuỳ,ậ ọ ử ừ ế ố ướ ế ấ ỵ ươ ầ

Đ ng, T ng, kho ng y trên d i vài nghìn trăm năm, l i bàn có đ n h n vàiườ ố ả ấ ướ ờ ế ơ

trăm câu, đ u v ch rõ c vi hi n bi t tà chính. Vi n d n đích xác có căn c , bànề ạ ơ ề ệ ệ ẫ ứ

b c không t m th ng đâu.ạ ầ ườ

L i bàn vi c h c r ng : các vi c trăm ngh n u có r t khó cũng có th đạ ệ ọ ằ ệ ề ế ấ ể ể

ch m năm tháng t p mà làm đ c. Còn vi c h c thì r ng dài sâu xa, càng h c càngậ ậ ượ ệ ọ ộ ọ

t t. Đ c t c gi t c đ c th c gi th c, nhi u nhi u càng hay, d u đ n giàố ượ ấ ữ ấ ượ ướ ữ ướ ề ề ẫ ế

cũng không h t đ c, th c là vi c r t khó.ế ượ ự ệ ấ

H u th ng h i đ n quan l i đ c th t, b o vua r ng : làm chính tr c tậ ườ ỏ ế ạ ắ ấ ả ằ ị ố

đ c ng i gi i, đ c ng i gi i thì đ u tôn ch c, dân đ u yên nghi p. Nay tri uượ ườ ỏ ượ ườ ỏ ề ứ ề ệ ề

đình ân tr ch nhi u l n ban xu ng mà s đau kh c a dân v n th ng nghe th y,ạ ề ầ ố ự ổ ủ ẫ ườ ấ

há ch ph i lũ quan l i tham nhũng làm nên à! N u quan đ c ng i khá thì nhàả ả ạ ế ượ ườ

n c không lo gì n a. L i nói r ng : quan ch c d u có l n, nh khác nhau, mà hay,ướ ữ ạ ằ ứ ầ ớ ỏ

hèn thì không c l n nh . n d u là nh mà đ c m t ng i công chính cai tr thìứ ớ ỏ ệ ầ ỏ ượ ộ ườ ị

ân uy cũng đ xong vi c. Dùng ng i há ch nên c n th n à! M i khi nghe nóiủ ệ ườ ả ẩ ậ ỗ

quan l i t t , bèn than r ng : C a vua xa v n d m, tham lam thành thói quen,ạ ư ệ ằ ử ạ ặ

vi c đ n tai vua v n không đ c m t, th mà mu n th i v thu n hoà, mùa màngệ ế ạ ượ ộ ế ố ờ ụ ậ

t t t i, dân yên tr m c p h t, sao có th . đ c à? L i nói r ng : làm quan d uố ươ ộ ướ ế ể ượ ạ ằ ẫ

Ph c có h u b c; tài có l n nh khác nhi u, mà Ph c m nh tài đ c đ u cân đ iướ ậ ạ ớ ỏ ề ướ ạ ứ ề ố

v i nhau, há có th kiêu hãnh c u c nh đ c. N u ai tìm cách đ c u mà m nh,ớ ể ầ ạ ượ ế ể ầ ạ

ph n ch a h p r i t t nhân c khác mà h ng thôi. Nh ng ng i c u c nh há chậ ư ợ ồ ấ ớ ỏ ữ ườ ầ ạ ả

nên răn à?

Vua th ng khen Vũ Tr ng Bình thanh liêm, Nguy n Tri Ph ng công trungườ ọ ễ ươ

c n cán không t khó nh c. H u d r ng: n u đ c nhi u ng i nh th b điầ ừ ọ ậ ụ ằ ế ượ ề ườ ư ế ổ

m i t nh m t ng i, thì vi c nhà n c, đ i s ng c a dân b ích nhi u, ta khôngỗ ỉ ộ ườ ệ ướ ờ ố ủ ổ ề

ph i lo, s m t i ch a ăn n a. H n m t n i ng i tham r t nhi u, c p bóc dânả ớ ố ư ữ ậ ộ ỗ ườ ấ ề ướ

không chán sao chúng không bi t h i răn?ế ố

L i nói r ng : x a nay quan l i dung m t ch "tham" ch a b đ c, h iạ ằ ư ạ ộ ữ ư ỏ ượ ạ

chính m t dân ch gì t h n. Nghe có ng i c u b quan ngoài, l y cho đ y túiọ ả ệ ơ ườ ầ ổ ấ ầ

đem v , không bi t bao nhiêu, y ch ph i l y c a dân là gì. Nh ng c a b t nghĩaề ế ấ ả ả ấ ủ ư ủ ấ

cũng không lâu, ch đ n vài đ i mà đã h t s ch, con cháu cùng khó thiên h chêở ả ế ờ ế ạ ạ

c i. Sao b ng làm nhân nghĩa đ ân tr ch đ c lâu dài à? H u d y b o nghiêmườ ằ ể ạ ượ ậ ạ ả

đ i lo i nh th . H u d u thâm cung, th ng lo dân sinh t t kh . Nghe m tạ ạ ư ế ậ ẫ ở ườ ậ ổ ộ

ph ng có gi c ho c có tai h a gì, thì đau đáu không vui. Th i th ng h i vi cươ ặ ặ ọ ờ ườ ỏ ệ

nhà nông có ti n l i không, h n thì c u m a, l t thì c u t nh, lòng lo dân ch aệ ợ ạ ầ ư ụ ầ ạ ư

t ng quên. M i khi th y ngoài biên báo có gi c thì than r ng nhà n c nuôi quânừ ỗ ấ ặ ằ ướ

trăm năm đ n lúc dùng đ n sao không có m t ng i nào ra đ cáng đáng vi cế ế ộ ườ ể ệ

ngoài biên. Và quan khoa m c xu t thân cũng nhi u, ng i y th ng ngày khôngụ ấ ề ườ ấ ườ

làm Ph c cho dân, g p vi c không hay th ng gi c, thì h c nh ng vi c gì. L iướ ặ ệ ắ ặ ọ ữ ệ ạ

th ng h i đ n vi c gi c c p B c Kỳ. Đ n lúc nghe tin gi c Ph ng b b t, vuiườ ỏ ế ệ ặ ướ ắ ế ặ ượ ị ắ

m ng l m. D r ng : nay nh n tr i v n n c d n d n l i th nh. Đ ng y đã d pừ ắ ụ ằ ờ ơ ờ ậ ướ ầ ầ ạ ị ả ấ ẹ

yên. Sẽ th y Gia Đ nh tr vào Nam cũng đ u l n l t thu ph c, lòng m i yên. H uấ ị ở ề ầ ượ ụ ớ ậ

tính quí sinh v t, th ng răn vua b t vi c săn b n. Nh ng con chim dâng vào cóậ ườ ớ ệ ắ ữ

con b th ng nh bèn sai l y thu c ch a cho chim. Ch cung Gia Th trên th mị ươ ẹ ấ ố ữ ỗ ở ọ ề

hiên đông có đàn ki n h p đ y đ tránh m a, ng i h u quét không h t ki n,ế ọ ở ấ ể ư ườ ầ ế ế

mu n l y n c sôi d i vào. H u trông th y l p t c b t đình ch . H u b o ki nố ấ ướ ộ ậ ấ ậ ứ ắ ỉ ậ ả ế

r ng đàn ki n đi ngay, k o b d i n c sôi, ki n l p t c đem nhau đi h t. Lòngằ ế ẻ ị ộ ướ ế ậ ứ ế

nhân c m đ ng đ n v t nh th . Còn các vi c khác đã chép sách T Hu n L c.ả ộ ế ậ ư ế ệ ở ư ấ ụ

Năm T Đ c th 36, mùa h tháng 6, D c Tôn Anh Hoàng Đ lên ch u tr i,ự ứ ứ ạ ự ế ầ ờ

cho Cung Tôn Hu Hoàng Đ n i ngôi. Di chi u t n tôn h u làm T D Thái Hoàngệ ế ố ế ấ ậ ừ ụ

Thái H u. T chi u có câu r ng : tr m có m t m m t con, bình sinh d a nhau,ậ ờ ế ằ ẫ ộ ẹ ộ ự

nay tr m không đ c t ng chung là tr m b t hi u l n. Ng i nên khéo th c tẫ ượ ố ẫ ấ ế ớ ươ ờ ố

cho đ c lòng, ngày càng khang ninh, c n th n lúc cu i cùng cho t t. Đ n sauượ ẩ ậ ố ố ế

Xu t đ n i ngôi, l y năm sau là năm t D u làm Hàm Nghi nguyên niên. Mùaấ ế ố ấ Ấ ậ

xuân, tháng 3, làm l t n tôn. Tr c các quan vâng di chi u nhi u l n xin dâng tônễ ấ ướ ế ề ầ

hi u, h u không nghe, mùa đông năm ngoái l i nh c l i l i xin tr c, vâng ý chệ ậ ạ ắ ạ ờ ướ ỉ chu n cho đ n mùa xuân năm y c hành l t n tôn. H u d r ng : ngày nay c aẩ ế ấ ử ễ ấ ậ ụ ằ ủ

kho so v i tr c s t nhi u, m i vi c đ u nên xét kỹ cho h p th i nghi. Đ n b yớ ướ ụ ề ọ ệ ề ợ ờ ế ấ

gi sai quan kính cáo. Đ n ngày, vua thân đem các quan đ n cung Gia Th kínhờ ế ế ọ

dâng sách vàng, n vàng t n tôn huy hi u là T D Thái Hoàng Thái H u. Sách vănấ ấ ệ ừ ụ ậ

r ng: "Thành v t ch qu Khôn đ c th c h p ch n ng. K ch là cháu hi u l toằ ậ ỉ ẻ ứ ự ợ ở ặ ế ỉ ế ễ

là tôn sùng. B i vì r t dày sánh v i r t cao, mà đ i danh v ng i đ i đ c. Cungở ấ ớ ấ ạ ề ườ ạ ứ

Khánh Th th bà Quang Hi n, th nh đi n đáng soi, cung B o T tôn bà Tuyênọ ờ ế ị ể ả ừ

nhân long nghi thêm sáng, mây ráng v t i, cõi bi n ánh sáng. Kính nghĩ Hoàngẻ ươ ể

t m u Thái hoàng Thái h u b h , gi thu n theo tr i, c m t t ng đ t. Giúpổ ẫ ậ ệ ạ ữ ậ ờ ầ ố ứ ấ

Hoàng t 7 năm n i tr , sánh Th ng Săn (bà H u Săn đ i Th ng), T (bà Tháiổ ố ị ươ ữ ờ ươ ự

T đ i Chu) mà sáng thêm. Vâng tiên hoàng m t lòng hi u thành, đem c a 4 bi nự ờ ộ ế ủ ể

9 châu mà ph ng d ng. Bà sáu năm m u nghi c chính, sao b o v sáng kh pụ ưỡ ẫ ả ả ụ ắ

chín t ng tr i. c v n năm Ph c tr i h ng lâu, ti c tiên đào đã ba l n chúc th .ầ ờ Ứ ạ ướ ờ ưở ệ ầ ọ

Ph c đ c đ cho con cháu, l i tr ch đ n c bang gia. Tôi lâu đ i n to, kính theoướ ứ ể ợ ạ ế ả ộ ơ

chí tr c. Hoàng kh o không quên hi u, nh mãi l i d n tr c gh ng c : ti uướ ả ệ ớ ờ ặ ở ướ ế ọ ể

t ch a bi t gì ch bi t chăm vi c tôn ph ng dao cung phát huy đ c t t, bèn xétử ư ế ỉ ế ệ ụ ứ ố

đi n ch ng. Nay kính vâng di chi u ch n ngày t t, xin phép mi u đi n ban th ,ể ươ ế ọ ố ế ệ ờ

thân đem Tôn Nhân ph , văn võ th n công, kính dâng sách vàng, n vàng, kínhủ ầ ấ

dâng huy hi u là T D Thái Hoàng Thái H u. Cúi mong nh n l y tên to, ngàyệ ừ ụ ậ ậ ấ

thêm Ph c c . Đ c t t v n h ng Ph c lành, th a lòng v n ph ng yêu kính.ướ ả ứ ố ẫ ưở ướ ỏ ạ ươ

S ng lâu đ giúp con cháu, yên h n chín mi u di truy n". Làm l xong, ban ânố ể ồ ế ề ễ

chi u cho trong ngoài.ế

Chi u r ng: "Tr m nghĩ thánh nhân ch l t cha lên trên đ n t ; v ng giaế ằ ẫ ế ễ ừ ế ổ ươ

ban Ph c, t nhà mà sau kíp đ n n c. B i vì h p kính đ ng tôn đ h p lòng cướ ừ ế ướ ở ợ ồ ể ợ ứ

tri u mà làm Ph c, ban n, đ d y hi u th n dân. Kính nghĩ Hoàng t m u Tệ ướ ơ ể ạ ế ầ ổ ẫ ừ

D Thái hoàng Thái h u b h , thu n đ o ki n đ c t t, nh m t tr i đ th ng.ụ ậ ệ ạ ậ ạ ề ứ ố ư ặ ờ ộ ườ

Ph c khánh đ n c n c nhà. L i tr ch k p đ n xã t c. Hào l c ngũ nguyên cát,ướ ế ả ướ ợ ạ ị ế ắ ụ

giúp đ o ki n đ thành công. Năm tám nghìn làm xuân, m ng khang c ng càngạ ề ể ừ ườ

ti n Ph c. Vâng D c Tôn Anh Hoàng Đ ta, kính m n m nh vua Thu n, ch uế ướ ự ế ế ẹ ư ấ ầ

h u m nh vua Văn. Chăm hi u ph ng trong ba m i sáu năm, làm tiêu chu nầ ẹ ư ế ụ ươ ẩ

cho nghìn muôn thu . Di m nh sáng ng i, đ nghi văn tôn sùng bi u hi n; tên t tở ệ ờ ủ ể ệ ố

chói r i, t đ c c quang đ i hàm hoàng. Tr m l đúng ch chôn ng c, ch c t n iọ ỏ ứ ả ạ ẫ ễ ỗ ọ ỉ ố ố

noi; kính vâng bà ng m đ ng, lòng chăm yêu m n. V a r i tuân theo di chi uậ ườ ế ừ ồ ế

bèn xét đi n ch ng. Kh n xin hai ba l n m i đ c nghe cho. Đã xin phép mi uể ươ ẩ ầ ớ ượ ế

đi n, ch n ngày t t, l y ngày m ng 3 tháng y, thân đem các quan dâng sách vàng,ệ ọ ố ấ ồ ấ

n vàng làm l t n tôn, đ t đ c t t và báo n to. Đ i đ c t t đ c đ i danhấ ễ ấ ể ỏ ứ ố ơ ạ ứ ấ ượ ạ

chính h p nghĩa tôn tân. Hi u tâm đem làm hi u tr , bèn ban n l ng l ng. Thanợ ế ệ ị ơ ồ ộ

ôi, yêu ng i thân kính ng i tôn, ta m ng i mong n i chí ti n nhân; che nhườ ườ ộ ườ ố ề ư

tr i, ch nh đ t, ng i muôn h cùng đ i n v ng m u.ờ ở ư ấ ườ ọ ộ ơ ươ ẫ

Mùa h , tháng năm, kinh thành có vi c, vâng t giá (xe T D Thái h u) raạ ệ ừ ừ ụ ậ

trú Khiêm Cung t m tránh. Đ i th n Nguy n Văn T ng vâng t ch t m l u đ iở ạ ạ ầ ễ ườ ừ ỉ ạ ư ợ

gi ng hòa. G p Tôn Th t Thuy t ra sau g p vua c a Tây Nam, bèn r c vua đ nả ặ ấ ế ặ ở ử ướ ế

tr ng thi (t c là xã La Ch ) nhân đem vua ra Qu ng Tr đóng hành cung. Lúcườ ứ ữ ả ị ở

b y gi Nguy n Văn T ng đã bàn cùng quan Đ i Pháp cho hòa h a nh cũ, đemấ ờ ễ ườ ạ ỏ ư

vi c tâu ngay n i hành t i và y Th lang b Binh Ph m H u D ng thân đ n tâuệ ở ơ ạ ủ ị ộ ạ ữ ụ ế

cho vua bi t và xin đón vua v . H u D ng đ n n i b Thuy t ngăn tr , không đónế ề ữ ụ ế ơ ị ế ở

đ c vua v . Thuy t bèn đem vua đ n s n phòng Qu ng Tr và tâu xin t giá và 2ượ ề ế ế ơ ả ị ừ

cung cùng đi. Ba cung có ý l ng ch ng, v n đóng hành cung Qu ng Tr . Thuy từ ừ ẫ ở ả ị ế

đã đi tr c vài ngày l i sai ng i v tâu xin đón 3 cung đi s n phòng. Tu n phướ ạ ườ ề ơ ầ ủ

Qu ng Tr là Tr ng Quang Đ n bàn cùng L ng Thành : nghĩ thành Qu ng Trả ị ươ ả ươ ả ị phong tr n, xin r c 3 cung v cung t cho Nguy n Văn T ng bi t. Văn T ngầ ướ ề ư ễ ườ ế ườ

đ c tin, bèn đ a th cho Khâm s Pháp là Xâmbô nói Đô th ng Pháp là Côrasiượ ư ư ứ ố

Ph c t xin 3 cung quay v , đ đ nh dân chí. T giá và 2 cung chu n y nh l iướ ừ ề ể ị ừ ẩ ư ờ

tâu. Ngày m ng 3 tháng 6, xe t Qu ng Tr v đ n Khiêm Cung đóng đ y. Dồ ừ ả ị ề ế ở ấ ụ

cho phái ng i đ n hành t i tâu xin ng giá h i loan. M i l n đ n đ u b Thuy tườ ế ạ ự ồ ỗ ầ ế ề ị ế

ngăn tr . Lúc b y gi tôn nhân, đình th n cùng v i s n c Pháp bàn hòa h o,ở ấ ờ ầ ớ ứ ướ ả

duy ch a đón đ c vua v , lòng ng i ch a bi t thu c vào đâu vâng t ch choư ượ ề ườ ư ế ộ ừ ỉ

Th Xuân V ng Miên Đ nh nhi p lý qu c chính. Vi c gì cũng tâu 3 cung, xin chọ ươ ị ế ố ệ ỉ tuân hành. L i xu ng d các đ a ph ng đón vua v , và tr t i Tôn Th t Thuy tạ ố ụ ị ươ ề ị ộ ấ ế

chuyên quy n làm b y.ề ậ

Tháng y, g p l đ i t ng đi n Hòa khiêm vâng ý ch sai Kiên Giang h uấ ặ ễ ạ ườ ệ ỉ ầ

đ n làm l . H u Khiêm Cung xét th y t khí các tôn lăng nhi u cái m t mát,ế ễ ậ ở ấ ự ở ề ấ

bèn trích c a trong cung ch t o t khí đ bày th . H u l i nghĩ các cung nhân nủ ế ạ ự ể ờ ậ ạ ữ

quan các tôn lăng nhi u, nhân lo n ch y tan; d sai nhi p chính v ng Thở ề ạ ạ ụ ế ươ ọ

Xuân V ng Miên Đ nh cùng đ i th n Nguy n Văn T ng nói khéo th ng gi ngươ ị ạ ầ ễ ườ ươ ả

đi đ n cung chiêm. Và sai nghiêm c m niêm phong không cho ng i ngoài ra vàoế ấ ườ

dòm ngó. H u nhân d h i Nguy n Văn T ng v hi n tình ph Th a Thiên vàậ ụ ỏ ễ ườ ề ệ ủ ừ

các đ a ph ng Nam B c th nào? Hòa ngh đã bàn đ nh xong ch a? Nguy n Vănị ươ ắ ế ị ị ư ễ

T ng đem vi c tâu l i và nói đi u kho n hòa v , đ i ng giá h i loan giao trườ ệ ạ ề ả ị ợ ự ồ ả

thành trì m i bàn đ nh. Ngày 27 tháng y quý quan Pháp đ a th nói rõ giao trớ ị ấ ư ư ả

kinh thành cho ta, xin 3 cung đ u v nguyên cung nh cũ. Vi c tâu lên. H u xu ngề ề ư ệ ậ ố

d r ng : nay nghe Đ i Pháp Đô th ng đ i th n Khâm s đ i th n có ý t t trụ ằ ạ ố ạ ầ ứ ạ ầ ố ả

kinh thành cho ta đón lũ ta v cung, ta r t vui m ng. Nh ng lũ ta đàn bà khôngề ấ ừ ư

hi u qu c chính. H n n a phép nhà n c ta t tr c không có phép hoàng h uể ố ơ ữ ướ ừ ướ ậ

ng i trong mành nghe chính s , nên tr c đ nh ngôi vua có ng i làm ch , r i sauồ ự ướ ị ườ ủ ồ

chúng ta v cung m i là th a h p. Nên bàn nói th nào tr l i cho bi t. R i thìề ớ ỏ ợ ế ả ờ ế ồ

quan Pháp nghe vua ch a v , l i đánh đi n báo r ng kinh thành ph i đ i có chư ề ạ ệ ằ ả ợ ủ

quân m i tr . Bèn vâng ý ch chu n cho bàn r i Ph c t u. Ngày tháng tám, nhi pớ ả ỉ ẩ ồ ướ ấ ế

chính Th Xuân V ng Miên Đ nh cùng lũ đ i th n Nguy n H u Đ , Phan Đìnhọ ươ ị ạ ầ ễ ữ ộ

Bình, cùng quan Đ i Pháp bàn đ nh r c con th 2 c a tiên đ là Kiên Giang h uạ ị ướ ứ ủ ế ầ

n i ngôi vua. Vâng ý ch chu n y, bèn vâng ý ch bá cáo trong ngoài.ố ỉ ẩ ỉ

D r ng : "Vua làm ch th n dân, tôn mi u, nhân dân quan h vào đ y.ụ ằ ủ ầ ế ệ ấ

N c ta cùng Đ i Pháp k t hi u h n 30 năm, 2 bên không d i trá gì, n c nhàướ ạ ế ế ơ ố ướ

đ c yên. Ngày 22 tháng 3 năm y, ngh ch th n Thuy t làm b y h ng vi c, tôn xãượ ấ ị ầ ế ậ ỏ ệ

s đ ng, xe vua ch y d t, sân c a ngong ngóng, n c m t không còn. T khi nóợ ộ ạ ạ ử ướ ắ ự

b t ép đi đ n nay 2 tháng h n. Nhi u l n đón v , không tin đích xác. Thân già nàyắ ế ơ ề ầ ề

nghĩ đ n, t c gi n thêm nhi u. Nay may n c Pháp gi ng hòa, bàn đ Đ i Namế ứ ậ ề ướ ả ể ạ

hoàng đ ng v nh cũ, nhà n c Đ i Nam cũng y nh cũ. Nh ng ý t t y đã báế ự ị ư ướ ạ ư ữ ố ấ

cáo trong ngoài. Nay ti p tri u đình Đ i Pháp đi n báo c n có ch quân m i giaoế ề ạ ệ ầ ủ ớ

tr kinh thành. Thân già này nghĩ đi nghĩ l i, n u không quy n th i thi nghi, thì xãả ạ ế ề ờ

t c 9 mi u h ng h a ngu i l nh, th n công trong ngoài, không ai l thu c, 3ắ ế ươ ỏ ộ ạ ầ ệ ộ

tháng ong óng, b n bi n sôi n i, s th nh th bao gi kéo v đ c. Nay ngôi toố ể ổ ự ể ư ế ờ ề ượ

không th đ tr ng lâu, ý t t không th đ ch m mãi. N i l i m i d t, m t l nể ể ố ố ể ể ậ ố ạ ố ứ ở ộ ầ

này, trái th i b lòng dân, thì vi c l n làm sao? Ng i đ i tr c có câu "xã t c làờ ỏ ệ ớ ườ ờ ướ ắ

tr ng" thân già này r t đ ý v y. Quan Đ i Pháp Đô th ng b o h Đ i Nam qu cọ ấ ể ậ ạ ố ả ộ ạ ố

Toàn quy n đ i th n Côrasi, trú kinh Khâm s đ i th n Xâmbô, nhi p lý qu cề ạ ầ ứ ạ ầ ế ố

chính Th Xuân V ng Miên Đ nh, C M t đ i thành Nguy n H u Đ , Phan Đìnhọ ươ ị ơ ậ ạ ễ ữ ộ

Bình cũng lũ Tôn Nhân ph , văn võ đình th n d t u ch nh đ n d ng con th 2ủ ầ ụ ấ ỉ ố ự ứ

c a D c Tôn Anh Hoàng Đ là Kiên Giang Qu n công làm t hoàng đ , đ vângủ ự ế ậ ự ế ể

chính th ng mà đ nh nhân tâm. Thân già này r t yên d vui lòng. Đã cho ch nố ị ấ ạ ọ

ngày t t, l y ngày m ng 6 tháng y, đón Kiên Giang Qu n công vào thành, ngày 11ố ấ ồ ấ ậ

làm l t n quang. Hoàng thái h u ng v n i đi n, đ chính m u nghi. Vua Hàmễ ấ ậ ự ề ộ ệ ể ẫ

Nghi n u có lúc nào v , nên t p phong t c công đ th cúng Kiên Qu c công.ế ề ậ ướ ể ờ ố

N c có vua l n là Ph c xã t c, trên yên h n thiêng liêng hoàng đ trên tr i,ướ ớ ướ ắ ồ ế ở ờ

d i phó nguy n v ng th n dân m t n c. Mà thân già này năm nay đã già y u,ướ ệ ọ ầ ộ ướ ế

l i đ c th y nghi p cũ tiên tri u, còn m ng gì h n n a. T t c th n th trongạ ượ ấ ệ ề ừ ơ ữ ấ ả ầ ứ

ngoài c a ta đ u nên kính theo pháp k , đ m ng ngày th nh v ng".ủ ề ỷ ể ừ ị ượ

Tháng y, l t n tôn đã xong, vua đem qu n th n đón t giá và 2 cung đ uấ ễ ấ ầ ầ ừ ề

v cung đi n cũ.ề ệ

Năm Đ ng Khánh th 2, Đinh H i, tháng 4 nhu n, ngày 20 Đinh Mùi, vuaồ ứ ợ ậ

đem hoàng thân tôn nhân văn võ th n công đem sách vàng, n vàng dâng huy hi uầ ấ ệ

làm T D Bác Hu Thái Hoàng Thái H u. Sách văn r ng: "Tr m nghe nhân thânừ ụ ệ ậ ằ ộ

d y ái, là l to c a đ v ng; vinh hi u v tôn là đi n l n x a nay. B i ch có đ iạ ễ ủ ế ươ ệ ề ể ớ ư ở ỉ ạ

đ c c a thiên h t t nên đ i danh c a thiên h . Kính nghĩ Thánh T M u T Dứ ủ ạ ấ ạ ủ ạ ổ ẫ ừ ụ

Thái Hoàng Thái H u b h Xa L c (63) gây đi m, h ng lan ng m ng. Giúpậ ệ ạ ộ ề ươ ứ ộ

Hi n t tr hóa 7 năm, cũng gi ng Đ S n giúp H . M D c tôn thăng binh 3 kỹ,ề ổ ị ố ồ ơ ạ ở ự

khác gì Kh ng h u h ng Chu. Mỹ l i đ n c xã t c hóa kh p đ n n c nhà. Choươ ậ ư ợ ế ả ắứ ắ ế ướ

nên ta nay tu i tr vào n i m i to. Khôn nguyên ch dày, đ c nh đ , m u choổ ẻ ỗ ố ở ượ ờ ể ư

cháu. Khiêm đ c tôn sáng, khó đem tên t t dâng bà. C n đem qu n th n dâng sáchứ ố ẩ ầ ầ

vàng, n vàng dâng tôn hi u T D Bác Hu Thái Hoàng Thái H u. Kính nghĩ hi uấ ệ ừ ụ ệ ậ ệ

t t c chính, ân to r ng ban. Đ thi n v sau, b i n n nhân h u, vui thiên h cùngố ả ộ ể ệ ề ồ ề ậ ạ

lo vi c thiên h , ng m đ ng, ch i v i cháu, h ng Ph c khang c ng, giúp vănệ ạ ậ ườ ơ ớ ưở ướ ườ

t l i giúp c văn tôn".ử ạ ả

Ngày hôm sau ban n cho trong ngoài xa g n m ng r .ơ ầ ừ ỡ

Năm Thành Thái th nh t (1889) mùa xuân, tháng giêng. Hoàng th ng lênứ ấ ượ

ngôi, mùa h , tháng 4 t n tôn làm T D Bác Hu Khang Th Thái Hoàng Tháiạ ấ ừ ụ ệ ọ

H u.ậ

Tr c đây vua nghĩ năm y g p thánh th , 80 tu i Đ i khánh ti t, đem tônướ ấ ặ ọ ổ ạ ế

nhân ph chính đình th n cùng l i tâu xin tôn thêm huy hi u. Vâng t ch chuụ ầ ờ ệ ừ ỉ

chu n b o cho giúp đ công vi c, mong cho n c th nh dân yên. Còn đ n vi cẩ ả ỡ ệ ướ ị ế ệ

dâng thêm tên đ p thì khiêm nh ng không nh n. Vua 2, 3 l n đ n kêu xin m iẹ ượ ậ ầ ế ớ

đ c chu n cho. Đ n ngày y bèn đem qu n th n đ n cung T Th dâng sáchượ ẩ ế ấ ầ ầ ế ừ ọ

vàng, n vàng tôn dâng huy hi u.ấ ệ

Sách văn r ng: "Qu t n trung chính thì h ng Ph c giúp có tam linh; quằ ẻ ấ ưở ướ ẻ

Khôn quang đ i mà ng tr i ban bao hàm muôn lo i. B i vì có đ i đ c c a thiênạ ứ ờ ạ ở ạ ứ ủ

h , nên nhân s ng danh c a thiên h . Th i t t r ràng, đi n to r n r p".ạ ủ ủ ạ ờ ố ỡ ể ộ ị

Kính nghĩ Thánh tòng t m u T D Bác Hu Thái Thái Hoàng Thái H u bổ ẫ ừ ụ ệ ậ ệ

h , đ c tĩnh nh núi, m u đ y nh v c. Giúp tr hoá 7 năm cũng nh Đ S nạ ứ ư ư ầ ư ự ị ư ồ ơ

d ng nhà H . M u c n 3 k , cũng nh Văn M u h ng Chu. Lúc v n tr i gianự ạ ở ư ầ ỷ ư ẫ ư ậ ờ

nan, nh thánh tâm m c v n. K l n đã đ nh, thân dân có ch . Trí thành c m phát,ờ ặ ậ ế ớ ị ủ ẩ

xã t c đ c yên. Nhà n c bình khang, dân đ u nhàn th . Th c là làm t t 9 loàiắ ượ ướ ề ọ ự ố

mà thu Ph c. Kho mà s ng lâu, kh p c tám cõi cùng chúc m ng, th c cùngướ ẻ ố ắ ả ừ ự

danh t t. N là cháu hèn, kính vâng nghi p c . G p tu n th 80, kính chúc l i v nố ệ ả ặ ầ ọ ờ ạ

Ph c. D u khiêm cung không nh n, mà đ c t t x ng g ng. Kính đem hoàngướ ầ ậ ứ ố ứ ươ

thân văn võ đình th n dâng sách vàng, n vàng dâng tôn hi u là T D Bác Huầ ấ ệ ừ ụ ệ

Khang Th Thái Hoàng Thái H u, đ i hoá đ u thành, tr i b n đ i làm m thiênọ ậ ạ ề ả ố ờ ẹ

h ; an ninh ti n Ph c h p b n bi n làm vui m t nhà. May ra t ng tôn tu ti n,ạ ế ướ ợ ố ể ộ ằ ế

cũng đ c h ng Ph c kho m nh.ượ ưở ướ ẻ ạ

Năm Thành Thái th 11 (1899) g p Đ i khánh ti t 90 tu i, ngũ đ i đ ngứ ặ ạ ế ổ ạ ồ

đ ng, ngày t t Nguyên Đán, vua thân đem qu n th n làm l khánh h . L thành,ườ ế ầ ầ ễ ạ ễ

b cháu huy n tôn làm l ôm ra ch u. Kính vâng thánh t vui v . Vua bèn xu ngế ề ễ ầ ừ ẻ ố

d r ng: "Đ v ng t đ i x a giai cung m đi m t t. Lan ng c trình đi m lành.ụ ằ ế ươ ự ờ ư ở ề ố ọ ề

Có cháu t ng tôn, lúc đó các đ i cùng có. Đ n nh tu i lên th ng th , có cháuằ ờ ế ư ổ ượ ọ

năm đ i, sáng sao v gi a tr i, n cành vàng lá ng c, th c là ít đ i có đ c.ờ ụ ữ ờ ở ọ ự ờ ượ

Vâng qu c tri u ta, Nhân Tuyên T Khánh Ph c Th Khang Thái Hoàngố ề ừ ướ ọ

Thái H u thánh th v ng nh p, v a th y cháu huy n tôn sinh, ngũ đ i đ ngậ ọ ọ ậ ừ ấ ề ạ ồ

đ ng, gia tôn hành khánh, chép vào sách ng c, th c là ít có. Ngày 11 tháng 11ườ ọ ự

năm Thành Thái th 9, hoàng t th 3 c a tr m là Vĩnh Trân sinh là huy n tônứ ử ứ ủ ẫ ề

c a Thánh t ng t m u. Năm y kính g p Thánh th c u tu n Đ i khánh ti t.ủ ằ ổ ẫ ấ ặ ọ ử ầ ạ ế

Ngày t t Nguyên Đán, Tr m thân đem qu n th n đ n cung Gia Th làm l khánhế ẫ ầ ầ ế ọ ễ

h . L thành đem huy n tôn làm l ôm cháu đ n ch u. Kính vâng tháng t vuiạ ễ ề ễ ế ầ ừ

m ng th ng cho r t nhi u. Tr c bàn dâng qu , trên th m ng m đ ng, th c víừ ưở ấ ề ướ ả ề ậ ườ ự

sáng v i đ i tr c, và vi c vui c a nhà tr i. Tr m vui m ng quá!".ớ ờ ướ ệ ủ ờ ẫ ừ

Ngày y ban ân chi u cho trong ngoài.ấ ế

Năm Thành Thái th 13, mùa h , tháng 4, ngày m ng 5, H u se mình r iứ ạ ồ ậ ồ

m t, th 93 tu i, đ t thi hài cung Gia Th , ngày tháng 5 kính dâng tôn th y làấ ọ ổ ặ ở ọ ụ

Nghi Thiên Tán Thành T D Bác Hu Trai Túc Tu Đ t Th Đ c Nhân Côngừ ụ ệ ệ ạ ọ ứ

Ch ng Hoàng H u.ươ ậ

Sách văn r ng: "Tôi nghe có đ i đ c thiên h thì đ c đ i danh thiên h . Tằ ạ ứ ạ ượ ạ ạ ự

đ i x a, thành tâm hi u ph ng. t t làm l tôn sùng.ờ ư ế ụ ấ ễ

Kính nghĩ Thánh T ng T M u Đ i Hành T D Bác Hu Khang Th Tháiằ ổ ẫ ạ ừ ụ ệ ọ

Hoàng Thái H u b h , Mai S n đúc khí t t, kim kh u t đi m lành. Giúp tr côngậ ệ ạ ơ ố ấ ỏ ề ị

l n 7 năm cùng Hi n T Ch ng Hoàng Đ . M công to 36 năm c a D c Tôn Anhớ ế ổ ươ ế ở ủ ự

Hoàng Đ . G p lúc s m mây r c đ ng, cán đáng m t lòng; im l ng núi sông thanhế ặ ấ ự ộ ộ ặ

cao, thi p thái vui cùng b n bi n. Đ c t t nghi thi n, ch dày ng m r ng; phépế ố ể ứ ố ệ ở ậ ộ

hay tán thành, ngu n c th m xa, t đ ng là đ c, đ cho ng i sau bác ái m tồ ả ấ ừ ườ ứ ể ườ ộ

lòng, n kh p con h , t ti ng t t kinh th t, đ c ví v i ng i t trai; nêu phépơ ắ ọ ỏ ế ố ở ấ ứ ớ ườ ừ

t c n i đình, nghi bi u r t là cung túc. Tính sáng thích xem sách v , t hu nắ ở ộ ể ấ ở ừ ấ

chép ra: đ t quy n thích ng th i nghi, tri u c ng b n v ng. Ngũ đ i đ ngạ ề ứ ờ ề ươ ề ữ ạ ồ

đ ng, c u tu n t n th . Đ c t t ph i đ c, l i k p xã t c Công thì cao l m, nhânườ ử ầ ấ ọ ứ ố ả ượ ợ ị ắ ắ

t i n c nhà. Nh ch ban Ph c đ c lành, vô cùng c m m ; nghĩ đ n thánh đ cớ ướ ớ ỗ ướ ứ ả ộ ế ứ

trí thiên, ra s c t ng d ng. Bèn xét đi n l , h i c m i ng i. Bèn vâng tâu lênứ ụ ưỡ ể ễ ỏ ả ọ ườ

cung Tr ng Ninh Trang Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Thái H u, cung T Nghi Hoàngườ ậ ế ậ ừ

thái h u đ c ch . C n sai ch n ngày t t th nh m nh li t mi u kính cáo linh t a,ậ ượ ỉ ầ ọ ố ỉ ạ ệ ế ọ

thân đem Tôn Nhân ph văn võ đình th n kính dâng sách vàng, n vàng truy dângủ ầ ấ

tôn th y là Nghi Thiên Tán Thành T D Bác Hu Trai Túc Tu Đ t Th Đ c Nhânụ ừ ụ ệ ệ ạ ọ ứ

Hi n Hi u, ng làm vào mi u, đ th ph ng c năm, phát mãi đi m lành, banể ệ ự ế ể ờ ụ ứ ề

Ph c đ n muôn thu ".ướ ế ở

Ngày hôm sau, ban ân chi u cho trong ngoài.ế

Tháng y, ngày 22 làm l ninh lăng an táng V n v n niên cát, ng n núi bênấ ễ ở ạ ạ ọ

h u X ng Lăng. Kính dâng tên lăng là x ng Th lăng. L thành r c th n chữ ươ ươ ọ ễ ướ ầ ủ

ng v đi n L ng Khiêm Khiêm Cung. Sau ngày làm l đàm, r c th n chự ề ệ ươ ở ễ ướ ầ ủ

thăng ph vào án h u nh t Th Mi . Vâng đem tháng th thăng ph i vào án h uụ ữ ấ ế ế ị ố ữ

nh t đi n Ph ng Tiên và án chính đi n Bi u Đ c.ấ ệ ụ ở ệ ể ứ

T đ ng Đ c Qu c công nay do Quang L c t khanh Ph m Nhã Khanhừ ườ ứ ố ộ ự ạ

giám th , tu th i t đi n hình ti n công chi bi n.ủ ế ờ ự ể ề ệ

QUY N 4Ể

TRUY N CÁC H U PHI - M C IVỆ Ậ Ụ

D c Tôn L Thiên Anh Hoàng H u.ự ệ ậ

H Vũ, ng i huy n L Th y, t nh Qu ng Bình. Cha là NgO21; ti n đ i th nọ ườ ệ ệ ủ ỉ ả ề ạ ầ

Thái t Thái b o Đông các Đ i h c sĩ, đ c ti n Kim t ; Vinh L c Đ i phu, phong Lử ả ạ ọ ặ ế ử ộ ạ ệ

Qu c công Vũ Xuân C n. Sinh m u là Tr n th , phong L qu c nh t ph m phuố ẩ ẫ ầ ị ệ ố ấ ẩ

nhân. Năm Minh M ng th 9, M u Tý, mùa h tháng 5 sinh hoàng h u. H u lúc béạ ứ ậ ạ ậ ậ

đã nhàn tĩnh đoan nhã có tính đ c bi t, thích xem sách v , hi u n i t c. Nămặ ệ ở ể ộ ấ

Thi ;u Tr th 3, đ c tuy n vào h u D c Tôn Anh Hoàng Đ nhà riêng (ti mệ ị ứ ượ ể ầ ự ế ở ề

đ ). H u đ c thì đoan trang, n t thì th c th n. Th Nghi Thiên Ch ng Hoàngể ậ ứ ế ụ ậ ờ ươ

H u đông tri u r t đ c m ch ng vui v . Vua cũng yêu kính. Năm T Đ c thậ ở ề ấ ượ ẹ ồ ẻ ự ứ ứ

1, vua lên ngôi phong làm Cung t n. Năm th 3 đ nh l i cung giai t n phong làmầ ứ ị ạ ấ

C n phi. Sách văn r ng: "Vâng theo đ o tr i, th tinh v n bày vào th n viên; trầ ằ ạ ờ ứ ẫ ầ ị đ n n c nhà, n i dung th c giúp vi c v ng hóCung giai có th t , l m nh nênế ướ ộ ự ệ ươ ứ ự ễ ạ

th ng đ u. Yêu thay Cung t n Vũ th , ra t th phi t, đ c t t ng c quỳnh. N i trắ ầ ầ ị ự ế ệ ứ ố ọ ộ ị

tu t , kính theo ph đ o. Th m yên th m đ c vui t tâm. Bèn theo đi n l đề ụ ạ ờ ẹ ắ ượ ư ể ễ ể

t ân to, đ c cách t n phong làm C n phi. Ng i nên kính mang ân vinh, càngỏ ặ ấ ầ ươ

chăm n t t t. Đ c coi đ s đ giúp đ v ng phong, bàn b c Ph c nhân, cònế ố ọ ồ ử ể ỡ ươ ạ ướ

h ng lâu s ng m nh".ưở ủ ạ

Năm 13, t n phong làm Thu n phi. Tr c đây vua báo quan b L r ng,ấ ầ ướ ộ ễ ằ

năm ngoái g p đ i khánh ti t Thánh t ng thân, vâng thánh t d r ng : Phi t nặ ạ ế ừ ự ừ ụ ằ ầ

n i đình th ta r t t t. Đ n nay 12 năm, nên cho thăng đ khuyên ng i c n sộ ờ ấ ố ế ể ườ ầ ự

mà nghiêm cung nghi. Kính vâng l i ng c không dám trái : nh ng vi c quân ch aờ ọ ư ệ ư

r i, t m hoãn l i. Nay l i vâng t ch h i đ n. V a nhân ti t mùa xuân, ban nỗ ạ ạ ạ ừ ỉ ỏ ế ừ ế ơ

cũng nên suy ân đ t n m bèn t n phong làm Thu n phi thiên h .ế ỏ ơ ẹ ấ ầ ạ

Sách văn r ng: "Thiên văn th tinh, vi phi th c là ng i giúp. Th n cung n iằ ứ ự ườ ầ ộ

ch c thăng tr t đ khen ng i hi n. Đã ch n ngày t t, bèn t ti ng th m. Yêuứ ậ ể ườ ề ọ ố ỏ ế ơ

thay C n phi Vũ th , dòng dõi danh gia, hi n tài, trinh t th c th n. Đoan trang tầ ị ề ư ụ ậ ỏ

n t t t, n i tr theo đ c hóa tu t ; c n kính c đ c hay. Th m s n m t lòngế ố ộ ị ứ ề ẩ ả ứ ờ ẹ ẵ ộ

ngoan ngoãn, trên yên lòng m , li n đ i n dày. Thánh th v a g p th nh đi n,ẹ ề ộ ơ ọ ừ ặ ị ể

suy n tr c t g n, chu chuân kính vâng ti ng ng c, thi u quang l i g p th n,ơ ướ ự ầ ế ọ ề ạ ặ ầ

thi hu t c t xuân, khen t t nên r ng l i vàng. Nay đ c cách phong làm Thu nệ ướ ự ố ộ ờ ặ ầ

phi. Ng i nên vinh đ c vân ng theo đúng hu n di. S a sang kh n giáo, luôn luônươ ứ ộ ấ ử ẩ

t n t êm đ m, vinh di n c n ch ng, mãi mãi th m n đ m th m". Năm 14, mùaỏ ế ề ệ ổ ươ ấ ơ ằ ắ

đông, đ i phong làm Trung phi, bài sách văn v n theo th cũ. Ch đ i khác chổ ẫ ể ỉ ổ ữ

Thu n phi làm ch Trung phi.ầ ữ

Năm 15, mùa xuân, tháng giêng, t n phong làm Hoàng quý phi. Vua d r ng:ấ ụ ằ

"Trong cung vi là g c phong hóa, không th không đ t ng i ra đ x ng su tố ể ặ ườ ể ướ ấ

cung nhân, ch p hành ph đ o. Trung phi Vũ th , con nhà danh gia, kính vângấ ụ ạ ị

tuy n cho h u ta. Cùng có đ c h nh nên c t nh c lên. V y t phong làm Hoàngể ầ ứ ạ ấ ắ ậ ấ

quý phi, su t nhi p sáu vi n".ấ ế ệ

Sách văn r ng: "Ngôi t vi đ t a, sao th năm ch đóng là phi; qu phongằ ử ế ọ ứ ỗ ẻ

t a gia nhân, hào l c nh trong thì t t. B i có đ c t t m i x ng s c phong. Xétỏ ụ ị ở ố ở ứ ố ớ ứ ắ

Trung phi Vũ th , trinh t th c th n, dòng dõi huân hi n. Gia đình d y s n, thi thị ư ụ ậ ề ạ ẵ ư

đ s khuyên răn, l phép quen r i, h nh vũ c hoàng trong sáng. Tuy n cho dãồ ử ễ ồ ạ ư ể

v a ý thánh. Đoan trang đ t nghi hình. M y năm hay h u h t vi, t n thu nừ ủ ỏ ấ ầ ạ ừ ấ ậ

càng b n n t t t. Bao nhiêu l n đ c nh h u th ng, khiêm cung ch kém lòngề ế ố ầ ượ ờ ậ ươ ả

x a. Ti ng t t càng lâu mà càng rõ, hi n hi n ch thêm mãi không thôi. Nay choư ế ố ể ệ ỉ

ng i làm Hoàng quý phi. Ng i nên kính noi thánh m nh, giúp ta m t ng i.ươ ươ ạ ộ ườ

Càng t t khuê nghi, su t nhi p 6 th ng. Gi sau nh tr c, t thói hi u kínhố ấ ế ượ ữ ư ướ ỏ ế

kiêm c n; theo lẽ mà hòa, đ Ph c cung vi con h ".ầ ể ướ ọ

Năm 35, mùa đông, tháng 12 l i giáng làm Trung phi. Lúc b y gi c v r tạ ấ ờ ơ ụ ấ

nhi u có khi vua quá tr a m i đ c ăn. Vua se mình đ ng u ng thu c, cungề ư ớ ượ ươ ố ố

nhân ti n c m h i ch m trái ý vua. Vua bèn giáng Quý phi làm nguyên giai Trungế ơ ơ ậ

phi qu n nhi p Th ng nghi, không cho su t nhi p sáu vi n.ả ế ượ ấ ế ệ

Năm 36, mùa h , tháng 5, vua lên ch u tr i, vua di chi u tôn Trung phi làmạ ầ ờ ế

hoàng h u, tr vi c trong nhà đ d y t quân. Sau Cung Tôn Hu Hoàng Đ n iậ ị ệ ể ạ ự ệ ế ố

ngôi m i đ c 3 ngày b quy n th n b c b , đón Ph đ là Văn Lãng Công vào n iớ ượ ị ề ầ ứ ỏ ế ế ố

ngôi c . Mùa thu năm y, Tôn nhân, đình th n vâng di chi u xin t n tôn làm hoàngả ấ ầ ế ấ

h u. H u đ n cung Gia Th (ch Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u ) l y t r ng,ậ ậ ế ọ ỗ ươ ậ ở ạ ừ ằ

tôi vâng chi u d y b o t quân nay t quân nh th cũng có l i, tôi xin ra ế ạ ả ự ự ư ế ỗ ở

Khiêm Cung đ ch u th . Lúc b y gi Ph đ l i xin h u ng đi n Cao Minh để ầ ờ ấ ờ ế ế ạ ậ ự ệ ể

đ n bái y t và thân dâng c m. H u c t không nh n, li n đi xe Ôn Khiêmế ế ơ ậ ố ừ ậ ề ở

Đ ng, vâng ch u đi n L ng Khiêm. Vua bèn sai Tôn nhân, đình th n bàn thườ ầ ệ ươ ầ ế

nào h p l ch . Qu n th n bèn tham ch c thành đi n, xin l y mỹ t lên cung tônợ ễ ế ầ ầ ướ ệ ấ ự

làm Khiêm Hoàng H u. Ngh y dâng lên, vua l i sai Tuy Lý V ng cùng các quan,ậ ị ấ ạ ươ

Qu c t giám bàn kỹ cho r ng l y m tên cung làm hi u, cũng nh đ i D ng B oố ự ằ ấ ự ệ ư ờ ươ ả

L ch Hoàng H u đi n Nghĩa An, thì tôn làm Nghĩa An Hoàng H u. Đ i T ng Hi n,ị ậ ở ệ ậ ờ ố ể

lúc thái h u cung Ninh Đ c thì tôn làm Ninh Đ c Hoàng H u. Nay tôn làm Khiêmậ ở ứ ứ ậ

Hoàng H u chi u vào đi n c cũng h p xin y ngh làm. Bèn s c làm sách vàng, nậ ế ể ổ ợ ị ắ ấ

vàng và đem vi c này tâu lên cung Gia Th , xin ch thi hành. Đ n lúc tâu lên t chệ ọ ỉ ế ừ ỉ cho bãi hoãn, đ i đ n lúc tr v . Đ n lúc vua b b , vi c t n tôn y v n ch a cợ ế ở ề ế ị ỏ ệ ấ ấ ẫ ư ử

hành. Gi n Tôn Ngh Hoàng Đ n i ngôi, qua sang năm (là Ki n Ph c năm th 1)ả ị ế ố ế ướ ứ

mùa h , tháng 5, g p sinh nh t, h u vâng đ i g i làm Thiên Thu ti t. Tr c kỳạ ặ ậ ậ ổ ọ ế ướ

đem vi c y kính cáo, đ n ngày y sai hoàng thân công cùng quan b L kính đệ ấ ế ấ ộ ễ ệ

bi u tiên ph m ngh đ n Ôn Khiêm Đ ng Khiêm Cung làm l khánh h . Đ nể ẩ ị ế ườ ở ễ ạ ế

lúc Gi n Tôn m t, Xu t đ lên ngôi, l y năm sau làm Hàm Nghi nguyên niên. Mùaả ấ ấ ế ấ

xuân, tháng 3, t n tôn Nghi Thiên Thái Hoàng Thái H u l thành. Li n xin t n tônấ ậ ễ ề ấ

huy hi u. H u không nh n. Năm y, mùa h , tháng 5 kinh thành có vi c. H u ngheệ ậ ậ ấ ạ ệ ậ

bi n li n đi theo Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u ch y ra hành cung Qu ng Trế ề ươ ậ ạ ả ị đóng đ y. Đ n lúc ngh hòa thành, vâng h u Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u tở ấ ế ị ầ ươ ậ ừ

Qu ng Tr v Khiêm Cung đóng đ y. Đ n lúc C nh Tôn Thu n Hoàng Đ n i ngôi,ả ị ề ấ ế ả ầ ế ố

quan Đ i Pháp giao tr kinh thành, 3 cung đ u v cung đi n tr c. H u tạ ả ề ề ở ệ ướ ậ ừ

Khiêm Cung l i v cung Tr ng Ninh. Mùa đông năm y, gia t ng cha h u làm Lạ ề ườ ấ ặ ậ ệ

Qu c công, đích m u B ch th , sinh m u Tr n th đ u làm L Qu c phu nhân,ố ẫ ạ ị ẫ ầ ị ề ệ ố

d ng đ n là L Qu c công t . Năm Đ ng Khánh th nh t, mùa đông, tháng 12,ự ề ệ ố ừ ồ ứ ấ

sung ân h ngo i nhà vua. Hi n t Vũ Xuân Ph tr c t ng T Thi n Đ i Phuọ ạ ề ổ ổ ướ ặ ư ệ ạ

Th ng Th B L , gia t ng thêm hàm Thu n X ng H u, th y là Đôn Nhã, chínhượ ư ộ ễ ặ ậ ươ ầ ụ

th t Vũ Văn th làm Đoan Nh n, th y là ph ng Huy. T ng t Vũ Xuân Uyên, tr cấ ị ậ ụ ươ ằ ổ ướ

t ng Gia Ngh Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Ch ng Vi n H c Sĩ, t ng thêm là Đ c Hòaặ ị ạ ệ ưở ệ ọ ặ ứ

Bá, th y Đôn Tr c. Chính th t Vũ Văn th làm Th c nhân, th y Nhu Giá. Cao t Vũụ ự ấ ị ụ ụ ổ

Xuân Yên gia t ng Trung Thu n Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Th Đ c H c Sĩ Th L cặ ậ ạ ệ ị ộ ọ ế ộ

T , th y Đoan Phác. Chính th t Ph m th làm Cung nhân, th y Hòa Nhu. Tiên tử ụ ấ ạ ị ụ ổ

Vũ Xuân Khoa truy t ng Trung Thu n Đ i Phu H ng Lô T Khanh, th y L ngặ ậ ạ ồ ự ụ ượ

Uyên. Chính th t (không nh h ) làm Cung nhân, th y Tĩnh Nhàn truy t ng B chấ ớ ọ ụ ặ ạ

th , th y Trang Nhân L Qu c phu nhân; Tr n th , th y Trinh T L Qu c phuị ụ ệ ố ầ ị ụ ừ ệ ố

nhân, d ng đ n th g i là "Tích t t " và tu ch nh ph n m , m th cho ng iự ề ờ ọ ử ừ ỉ ầ ộ ấ ụ ườ

c n thân đ làm giám th .ậ ể ủ

Năm Đ ng Khánh th 2, mùa xuân, tháng 3, d r ng : "T đ i x a, vua gi iồ ứ ụ ằ ự ờ ư ỏ

hi u ph ng đông tri u. Đã h p c a thiên h đ nuôi, t t h t s tôn c a thiên hế ụ ề ợ ủ ạ ể ấ ế ự ủ ạ

đ tôn. Hán có Minh Đ c, T ng có Tuyên Nhân, đ c đ t tôn l n mà rõ đ c t tể ứ ố ứ ể ỏ ớ ứ ố

v y. Kính nghĩ thánh m u, làm hoàng đ c Ph c, tĩnh m c làm phép giúp hoàngậ ẫ ứ ướ ụ

kh o D c Tôn Anh Hoàng Đ n i tr 36 năm. N i t t Kh ng Chí, ch làm đi uả ự ế ộ ị ố ố ươ ỉ ề

đ c. Đ c hóa k p đ n n c nhà, mỹ l i ra các xã t c. Vâng hoàng kh o lúc s p m tứ ứ ị ế ướ ợ ắ ả ắ ấ

đ chi u l i t n phong làm hoàng h u, đ i l ch a k p c hành ng u nhiên g pể ế ạ ấ ậ ạ ễ ư ị ử ẫ ặ

bi n c , trên th thiêng liêng chín mi u và thánh t m u và thánh m u ch aế ố ờ ế ổ ẫ ẫ ứ

Ph c, còn t t đ p đ n ngày nay. Đây ch là H u đ c h p càn nguyên, sáng nhướ ố ẹ ế ỉ ậ ứ ợ ờ

Khôn h u. Nh ng t t ch a trong lòng mà phát ra ngoài thì v n đ c thâm tr m,ậ ư ố ứ ố ứ ầ

thân b th c th n, há ch ph i trong à? Trong thì tinh tú, đ n n i thì thâmề ụ ậ ả ả ế ơ

nghiêm, há ch ph i ý à? Tr m nghĩ vâng nghi p c , đ c l y thiên h , thân nuôiả ả ẫ ệ ả ượ ấ ạ

ch u h u, tôn thân cùng hi p, th n dân cùng lòng. Tr c đây qua tôn nhân đình,ầ ầ ệ ầ ướ

th n kêu xin t n gia tôn hi u. T ch khiêm t n không nh n, th c là đ c t t khiêmầ ấ ệ ừ ỉ ố ậ ự ứ ố

quang, không th hình dung đ c. Nhân nghĩ cách ng c tinh c u đ i có huy x ngể ượ ọ ầ ợ ư

là tính, cũng là l v y. Cũng nên kính dâng huy ch ng đ t qu c khánh. Nay tônễ ậ ươ ể ỏ ố

thân đình th n hai ba l n xin, tr m l p t c đem vi c tâu lên; nay đ c chu n y vầ ầ ẫ ậ ứ ệ ượ ẩ ề

s nghi t n tôn, nên làm th nào cho ph n vi c đ u chi u l làm, đ yên lòng taự ấ ế ầ ệ ề ể ệ ể

m t ng i hi u ph ng, h p nguy n v ng muôn h tôn sùng".ộ ườ ế ụ ợ ệ ọ ọ

Mùa h , tháng 4, ngày 27, vua thân đem qu n th n dâng sách vàng, n vàngạ ầ ầ ấ

dâng huy x ng r ng Trang Ý Hoàng Thái H u.ư ằ ậ

Sách văn r ng: "Tr m nghe đ i đ c t t đ c tên to, tôn thân ch là chí hi u.ằ ộ ạ ứ ố ượ ỉ ế

Ph c nhà Th ng phát mãi, ngu n Ph c v n t bà Hi n Nhung; nghi p nhàướ ươ ồ ướ ẫ ự ế ệ

Chu không suy, đ c th nh cũng t kinh th t. Đ u đ có đ c t t, mãi sáng Ph c toứ ị ừ ấ ề ể ứ ố ướ

v y. Kính nghĩ Thánh m u Hoàng thái h u b h , v n có kh n ph m, hay n i huyậ ẫ ậ ệ ạ ố ổ ạ ố

âm. Nh tr hóa rũ áo xiêm ngày y, ph tá công nhi u; c l i nói trên gh ng cớ ị ấ ụ ề ứ ờ ế ọ

ngày nào, suy tôn l s n. Ch a đ t nghi ch ng, b i nhân bi n c . Trên nh thánhễ ẵ ư ặ ươ ở ế ố ờ

t , v n nghĩ đ n mi u xã; cho nên ti u t h i đ nh đ c bang gia. D u th nh t từ ẫ ế ế ể ử ơ ị ượ ẫ ị ố

mà không nh n, càng rõ lòng tôn quang; nh ng nêu g ng xi t bao, đ t lòngậ ư ươ ế ể ỏ

sùng báo c n đem qu n th n dâng sách vàng, n vàng dâng tôn hi u là Trang Ýẩ ầ ầ ấ ệ

Hoàng Thái H u, cúi xin nh n l y huy x ng, phô bày đ c t t. T c c báo ánh xuân,ậ ậ ấ ư ứ ố ấ ỏ

v n tin lòng hi u; sáu m i v a chu giáp, m ng d a bóng t .ẫ ế ươ ừ ừ ự ừ

Ngày m ng 9 tháng 5, g p Đ i khánh ti t Thiên thu sáu m i tu i, vua thânồ ặ ạ ế ươ ổ

đem qu n th n dâng bi u kim tiên làm l khánh h . L thành. Ban ân chi u choầ ầ ể ễ ạ ễ ế

trong ngoài, c th n dân reo m ng.ả ầ ừ

Năm Thành Thái th nh t, mùa đông, tháng m i, hoàng th ng ta thânứ ấ ườ ượ

đem Tôn Nhân ph , văn võ thân công dâng sách vàng, n vàng dâng thêm huyủ ấ

x ng là Trang Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Thái H u. Sách văn r ng: " ng th i làư ậ ế ậ ằ Ứ ờ

thu n đ c ng m r ng t h t t t trong. Nguyên cát có Ph c to, tán t ng rõ đ cậ ứ ậ ộ ỏ ế ố ở ướ ụ ứ

to càng sáng, th c b i lâu ngày thì t , th c x ng v i danh.ự ở ỏ ự ứ ớ

Kính nghĩ Hoàng t m u Trang Ý Thái Hoàng Thái H u b h , trinh tiênổ ẫ ậ ệ ạ

sáng v , lan d ch bay th m. Đ n t c cung nhà Đ ng, an trinh đ u t t; vâng tẻ ị ơ ể ữ ắ ở ườ ề ế ừ

hoàn đi n nhà Hán, kính c n càng thêm. Thu n đ c kh p c n c nhà, hi u đ oở ệ ẩ ậ ứ ắ ả ướ ế ạ

gi toàn sau tr c. T tr c s c phong ng c đ p, ch a đ hình dung; nên nay sữ ướ ự ướ ắ ọ ẹ ư ủ ử

đ bìa xanh, càng truy n th nh mỹ. Ta hay ti u s trên nh bóng t . Duy phongỏ ề ị ể ử ờ ừ

hóa t t t cung vi, nên l i trách kh p đ n xã t c. Lòng thành khiêm t n, còn mongố ự ợ ắ ế ắ ố

sâu xa. Đ c t t phô gi ng, càng thêm kính m n. Bèn xét l to v a g p th i t t.ứ ố ươ ế ễ ừ ặ ờ ố

Kính đem hoàng thân văn võ đình th n dâng sách vàng, n vàng dâng tôn hi u làầ ấ ệ

Trang Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Thái H u. Cúi mong nh n l y huy x ng, r ng banậ ế ậ ậ ấ ư ộ

kh n hu n. Nh n t này, cùng soi ánh sáng sao b o v ; đ c khôn nguyên l n, làmổ ấ ậ ố ả ụ ứ ớ

v ng c nghi p th âu vàng".ữ ơ ệ ế

L thành, ban ân chi u cho trong ngoài.ễ ế

Vua d r ng: "Vua nh m u h u, đ d y dân hi u v i m cha. Đ i danh huyụ ằ ờ ẫ ậ ể ạ ế ớ ẹ ạ

đ h p kính cùng tôn, l r t sang tr ng v y. Kính nghĩ Hoàng t m u Trang Ý Tháiể ợ ễ ấ ọ ậ ổ ẫ

Hoàng Thái H u b h t ch t thu n túy, khuôn phép đoan trang. Giúp tr hóaậ ệ ạ ư ấ ầ ị

Hoàng t kh o D c Tôn Anh Hoàng Đ , th vui lòng Hoàng tôn t m u T D Bácổ ả ự ế ờ ổ ẫ ừ ụ

Hu Khang Th Thái Thái Hoàng Thái H u. n kh p n c nhà, l i đ n xã t c.ệ ọ ậ Ơ ắ ướ ợ ế ắ

Vâng C nh Tôn Thu n Hoàng Đ ta theo di chi u dâng tôn x ng. Ti ng t t kinhả ầ ế ế ư ế ố

th t sáng thân sách tr c. Tr m trên nh t nhân, n i vâng nghi p l n. Th c làấ ướ ẫ ờ ừ ố ệ ớ ự

đ c th nh t t l n, ch a lâu càng t mà sách ng c n vàng tán t ng ch a đ , lòngứ ị ố ớ ứ ỏ ọ ấ ụ ư ủ

tr m v n ch a yên. V a r i đem kim tiêm xin t n thêm tôn hi u. Kính vâng lòngẫ ẫ ư ừ ồ ấ ệ

thánh khiêm cung, nh ng tên t t không ph n. Tr m hai ba l n kêu xin, may đ cườ ố ậ ẫ ầ ượ

cho. L i vâng ch thân d r ng, s nghi làm l , nên theo ti t ki m nh ng ph mừ ạ ỉ ụ ằ ự ễ ế ệ ữ ẩ

nghi trong ngoài cung ti n; đ u cho đình ch . Th c trông lên th y khiêm t n màế ề ỉ ự ấ ố

sáng, không l y tôn cao làm vui, mà nghĩ sâu v dân sinh qu c k . Sâu xa làm saoấ ề ố ế

v y! B i th kính theo đi n l , bàn làm nghi ch ng. Vâng xin m nh mi u đi n,ậ ở ế ể ễ ươ ạ ế ệ

tâu lên cung Gia Th thân đem qu n th n dâng huy hi u công tôn t c phi t n,ọ ầ ầ ệ ướ ầ

công chúa ph thi p các tri u và văn võ n quan kinh đ u cho ăn y n m t ti c,ủ ế ề ấ ở ề ế ộ ệ

đ t t hu . Còn t t c phi n văn ti t nh đ u đình ch . May ra th t t ý t t ti tể ỏ ừ ệ ấ ả ế ế ỏ ề ỉ ể ấ ố ế

ki m c a hoàng h u. Và thân ng i thân mà tôn ng i tôn là l th ng v y. Banệ ủ ậ ườ ườ ễ ườ ậ

mãi Ph c cho th n dân, cũng là hi u đ c c a vua nhân. T nay nhân dân đ cướ ầ ế ứ ủ ừ ượ

nh Ph c coi nh con. N c có t t đ p không b b n, ch c th n dân cũng đ uờ ướ ư ướ ố ẹ ờ ế ắ ầ ề

vui m ng c ".ừ ả

Năm Thành Thái th 4, mùa h , tháng 5, san kh c các t p th văn thánh chứ ạ ắ ậ ơ ế

c a D c Tôn Anh Hoàng Đ ban hành, vi t xong ti n trình. Vâng ý ch r ng các t pủ ự ế ế ế ỉ ằ ậ

thánh ch tr c th t đã vâng ki m soát, san kh c, nh ng trong y còn có b sót.ế ướ ậ ể ắ ư ấ ỏ

Và l i vâng sao ra t t , thánh ch di chúc r ng : thi s ta d ng công r t c n. Ch aạ ộ ờ ỉ ằ ử ụ ấ ầ ư

xong, giao cho các th n theo làm, c t thành sách san hành. Còn các sách nh cácầ ố ư

lo i t h c lu n ng , n u làm đ c, l n l t san hành. Vua bèn s c S tu th Sạ ự ọ ậ ữ ế ượ ầ ượ ắ ở ư ử

quán ki m soát kỹ giao cho kh c in, thành sách ban c p cho trong ngoài.ể ắ ấ

Năm Thành Thái th 9, mùa h , tháng 5, g p đ i khánh ti t Thiên thu choứ ạ ặ ạ ế

b y m i tu i. Vua đem qu n th n làm l khánh h nh tr c. Năm th 13, mùaả ươ ổ ầ ầ ễ ạ ư ướ ứ

h , tháng 4, Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u ng giá lên tiên. L ninh lăng xong,ạ ươ ậ ự ễ

r c th n ch đ t lên đi n L ng Khiêm. H u đ n đi n Ôn Khiêm đ ph ng th .ướ ầ ủ ặ ệ ươ ậ ế ệ ể ụ ờ

Năm th 14, mùa h , tháng 4, h u m t, th 75 tu i đ t thi hài Ôn Khiêm Đ ng,ứ ạ ậ ấ ọ ổ ặ ở ườ

ngày tháng 5, vâng vua d r ng: "T x a ng i có n t t t không ai to b ng, thì cóụ ằ ừ ư ườ ế ố ằ

tên t t không ai l n b ng. Làm văn t đ thu n đ c h nh, đ t tên thu đ tônố ớ ằ ế ể ậ ứ ạ ặ ỵ ể

danh, sách ng c n ng c đ đ n vô cùng, ban ra trong bi n, là đi n l r t to v y.ọ ấ ọ ể ế ể ể ễ ấ ậ

Kính nghĩ Hoàng t m u Đ i Hành Trang Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Tháiổ ẫ ạ ậ ế

H u, n t thu n t t đ p. Khôn nguyên t t đ c thu n th a, hoá quang kinh d ch;ậ ế ầ ố ẹ ố ứ ậ ừ ị

kinh th t h t lòng hi u ph ng, t m c thi. D u g p th i ti t mây s m, l i sángấ ế ế ụ ư ỵ ả ầ ặ ờ ế ấ ạ

h n là d c ch n. Ng m v n m t lòng. M u toan m i vi c. L i t t đ n c xã t c.ơ ự ẩ ầ ậ ộ ư ọ ệ ợ ố ế ả ắ

Nhân ân th m đ n n c nhà. N t hi n ti ng t t, n i đ c Hoàng t ng t t Nghiấ ế ướ ế ề ế ố ố ượ ằ ổ ỷ

Thiên Ch ng Hoàng H u, cũng là Nghiêu Thu n trong nh ng bà m , mà là Tháiươ ậ ấ ữ ẹ

Nhân Thái T đ i nay v y. Đ u năm Đ ng Khánh, vâng C nh Tôn Thu n Hoàngự ờ ậ ầ ồ ả ầ

Đ theo di chi u dâng, tôn x ng hi u t t t th nh, tên to c rõ. Tr m n i vâng m iế ế ư ế ự ố ị ả ẫ ố ố

c , kính theo m u x a, tr ch năng đ c m ng ch s không gánh vác n i. Th c nhả ư ư ạ ứ ỏ ỉ ợ ổ ự ờ

thánh t gi gìn đ c có s t t đ p ngày nay, s n lòng yêu m n b t ch c m uừ ữ ượ ự ố ẹ ẵ ế ắ ướ ẫ

nghi. Năm lên ngôi, thân đem qu n th n trăm quan kính dâng sách n, tăng thêmầ ầ ấ

huy x ng cũng đã t công l n vào bài th , sáng tôn danh vào sách v r i. Ngàyư ỏ ớ ơ ở ồ

tháng 4 năm ngoái, vâng Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u b đ i lên tiên, kính vângươ ậ ỏ ờ

ý ch theo di chúc c a D c Tôn Anh Hoàng Đ , sau yên táng r i đón th đ t lênỉ ủ ự ế ồ ủ ặ

đi n L ng Khiêm, Hoàng t m u ng Ôn Khiêm Đ ng đ ti n th t . Vâng th yệ ươ ổ ẫ ự ườ ể ệ ờ ự ấ

t n t o n t t t, s m t i siêng năng, đ ng mong tu i h t tám m i cung Tr ngầ ả ế ố ớ ố ươ ổ ạ ươ ườ

Tín chén vui ng m đ ng mãi mãi. Bàn đào nghìn tu i, ao dao trì dâng chén thậ ườ ổ ọ

luôn luôn. Nào ng ngày tháng 4 năm y, vâng linh giá lên xa, kêu v i không k p.ờ ấ ớ ị

Th ng xót vô cùng. Than ôi ! Th ng thay! Nh l i đ i đ c trí nhân, không thươ ươ ớ ạ ạ ứ ể

nói sao cho h t. Ch có nên khen t t đ p báo đáp thêm vào. Kính nghĩ T m u ta,ế ỉ ố ẹ ổ ẫ

đ i hóa sánh tr i, m u t t giúp thánh. Đoan trang ý mỹ, nh thu n hi u thành.ạ ờ ư ố ư ậ ế

S m ch u thì răn ti n nh th kê minh; đãi k d i thì ban ân nh th cù m c,ớ ầ ế ư ơ ẻ ướ ư ơ ộ

sao mà c n l i nh th . Còn h hòa h p cung vi, m u nghi đ làm phép c n c.ầ ạ ư ế ọ ọ ở ẫ ủ ả ướ

Sao mà ôn l i t th . Làm l i xã t c mà không đ cho vua ph i lo, há ch ph iạ ừ ế ợ ắ ể ả ả ả

hi n minh à? Gi thái hòa mà h ng nhi u tu i th , há ch ph i tĩnh mà s ng lâuể ữ ưở ề ổ ọ ả ả ố

à? Qua tôn nhân đình th n văn võ cùng bàn xin dâng tôn th y là L Thiên Phầ ụ ệ ụ

Thánh Trang Ý Thu n Hi u C n Th Ôn T Hi n Minh Tĩnh Th Anh Hoàng H u,ậ ế ầ ứ ừ ề ọ ậ

ch c là nhân n t t t mà dâng tôn x ng. Tr m duy t kỹ l i t ng cũng ph i đãắ ế ố ư ẫ ệ ạ ưở ả

đem vi c này tâu lên cung Ninh Th , Hoàng thái h u soi xét. B i th trên nói chệ ọ ậ ở ế ỉ chu n, d i l y l i c a m i ng i. C n l y ngày m ng 4 tháng 6 là ngày t t cẩ ướ ấ ờ ủ ọ ườ ẩ ấ ồ ố ử

hành. Nh ng s nghi nên làm theo ph n vi c tuân biên, c t h p v i tình l t b oữ ự ầ ệ ố ợ ớ ễ ổ ả

sau này. Tr m sẽ trai t nh xin m nh các mi u. Kính đem sách n đ n tr c linhẫ ị ệ ế ấ ế ướ

t a vâng dâng tôn th y, may ra nêu tôn to mà rõ đi n t t đ l u truy n đ n vôọ ụ ể ố ể ư ề ế

cùng v y". Đ n ngày, vua thân đem qu n th n dâng sách vàng, n vàng đ n linhậ ế ầ ầ ấ ế

t a kính dâng tôn th y là : L Thiên Ph Thánh Trang Ý Thu n Hi u Cán Th Ônọ ụ ệ ụ ậ ế ứ

T Hi n Minh Tĩnh Th Anh Hoàng H u. Sách văn r ng : "Nghi th m n t t t,ừ ề ọ ậ ằ ơ ế ố

nghìn thu bút son sáng ng i; nêu t t t hay, muôn thu ng c c u r c r . Tôn x ngờ ố ỏ ở ọ ầ ự ỡ ư

là tr i đ vi ng, vì sáng m t trăng.ờ ể ế ặ

Kính nghĩ Hoàng t m u Đ i Hành Tranh Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Tháiổ ẫ ạ ậ ế

H u, L Th y đ c thiêng, cao môn h c t t. Giúp đ c hóa ba k thăng binh c a D cậ ệ ủ ứ ọ ố ứ ỷ ủ ự

Tôn Anh Hoàng Đ . N i tr đã nên, th đ c vui chín tu n th kh o c a Nghiế ộ ị ờ ượ ầ ọ ả ủ

Thiên Ch ng Hoàng H u, ti ng t t c. Ng a xem th a lòng c th n th . Nghiươ ậ ế ố ượ ử ỏ ả ầ ứ

hình đ c tr ng c g n, xa. L i còn đ i hóa sánh tr i, m u t t giúp thánh giượ ọ ả ầ ạ ạ ờ ư ố ữ

mình c n th , mang đ c ôn t . Hi n mà l i sáng, vi c t t kh c a dân không sótầ ứ ứ ừ ề ạ ệ ậ ổ ủ

đi u gì, tính m i s ng lâu, gi tiên hòa trong mình nuôi thành tiên cách. Duy th nhề ớ ố ữ ị

đ c, trí thi n khó quên, hình dung không h t, nh l u truy n Ph c c t đ y,ứ ệ ế ớ ư ề ướ ả ự ấ

c m m vô cùng. Bèn vâng tâu lên cung Ninh Th Hoàng thái h u d ch , kính xinả ộ ọ ậ ụ ỉ

ch n ngày t t, xin m nh các mi u, kính đ n linh t a dâng sách vàng, n vàng dângọ ố ệ ế ế ọ ấ

tôn th y là L Thiên Ph Thánh Trang Ý Thu n Hi u C n Th Ôn T Hi n Minhụ ệ ụ ậ ế ầ ứ ừ ề

Tĩnh Th Anh Hoàng H u, cúi mong nh n l y tên t , ng m th a linh sàng, ng lãmọ ậ ậ ấ ự ầ ỏ ự

v mi u, h m t ng lòng thành. Phát mãi đi m lành, ban cho Ph c c .ề ế ậ ưở ề ướ ả

Ngày 15, r c linh giá ti n đi an táng v n niên cát đ a, núi bên t Khiêmướ ế ở ạ ị ả

Lăng. Dâng tên lăng là Khiêm Th lăng. L thành r c th n ch v đi n Ôn Khiêmọ ễ ướ ầ ủ ề ệ

ph ng s , theo đúng l c u ngu, làm l t t kh c. Sau khi t đàm, r c th n chụ ự ễ ử ễ ố ố ế ướ ầ ủ

thăng ph vào án t nh Th mi u. R c thánh v thăng ph i án t nh đi nụ ả ị ế ế ướ ị ố ả ị ệ

Ph ng Tiên và án chính đi n Hòa Khiêm. Đ n L Qu c công và đ n Tích Tr , 2 đ nụ ệ ề ệ ố ề ỉ ề

hàng năm chi ti n công ph ng t .ề ụ ự

H u là con nhà quan to, trí đ c hi n h nh, n i đ c ti ng t t c a Nghiậ ứ ề ạ ố ượ ế ố ủ

Thiên Ch ng Hoàng H u. Khiêm đ c tôn quang, khôn h u tái v t, trong giúp trươ ậ ứ ậ ậ ị hóa 36 năm c a D c Tôn Anh Hoàng Đ . Tu t d ng đ c hóa, ung m c thành tháiủ ự ế ề ự ứ ụ

hay. Ph c đ cung ru, ân ra th n th , thái bình th m thía th c là t t l m thay.ướ ể ầ ứ ấ ự ố ắ

Đ n Hàm Nghi năm th nh t, ng u g p bi n c , v n nghĩ đ n xã t c làm tr ngế ứ ấ ẫ ặ ế ố ẫ ế ắ ọ

quy n th i thì nghi trên giúp m hi n, ngoài t t lân hi u. Cho nên hay quy t đ iề ờ ẹ ề ố ế ế ạ

m u, đ nh đ i k đem thiên h âu vàng không m truy n cho văn t văn tôn, r iư ị ạ ế ạ ẻ ề ử ồ

đ c cung c m l i s ch, giá chuông nh cũ, há ch ph i lòng nhân chí sáng phát raượ ấ ạ ạ ư ả ả

xa à? D u Mã h u Đ ng h u nhà Hán, Cao h u Tào h u nhà T ng cũng không h nẫ ậ ặ ậ ậ ậ ố ơ

đ c, câu đ i x a g i là n trung Nghiêu Thu n, nay l i th y đ y L tânượ ờ ư ọ ữ ấ ạ ấ ấ ễ

Nguy n Th Bích t Lang Hoàn. Ng i huy n An Ph c, đ o Ninh Thu n là conễ ị ự ườ ệ ướ ạ ậ

gái th 4 c a Thanh Hóa Th a nguyên B chính s H lý T ng đ c Nguy n Nh cứ ủ ừ ố ứ ộ ổ ố ễ ượ

S n. M là Th c nhân Nguyên th . Lúc có thai, m ng th y sao bích vào mi ng,ơ ẹ ụ ị ộ ấ ệ

nh n nu t xu ng đ n lúc sinh con gái, đ t tên là Nguy n Th Bích. Th lúc béậ ố ố ế ặ ễ ị ị

thông minh có ti ng văn h c. Năm T Đ c th 1, Th m i 19 tu i, Ph chính đ iế ọ ự ứ ứ ị ớ ổ ụ ạ

th n Lâm Duy Nghĩa làm bi u dâng lên. Kính vâng D c Tôn Anh Hoàng Đ b oầ ể ự ế ả

làm th t o mai, Th l p t c làm thành bài th , có câu r ng: "Nh c giao d ngơ ả ị ậ ứ ơ ằ ượ ụ

nh hòa canh v , ng tác l ng th n ph H u Th ng", nghĩa là n u khi n dùngư ị ự ươ ầ ụ ữ ươ ế ế

mày hòa v canh, xin làm l ng th n giúp H u Th ng. Vua khen t t, th ng choị ươ ầ ữ ươ ố ưở

20 đĩnh b c, tuy n vào cung sung làm vi c Vi n Th ng nghi. Năm th 3, phongạ ể ệ ở ệ ượ ứ

làm Tài nhân, khi ch u h u trong cung và theo đi du h nh nhi u l n ng ch . Vuaầ ầ ạ ề ầ ứ ế

nghĩ Th thông minh và cung c n cũng yêu, d y cho làm th , làm n môn sinh c aị ẩ ạ ơ ữ ủ

thiên t . Năm 13, phong làm Mỹ nhân, li n phong làm Quý nhân, t n phong làmử ề ấ

Ti p d . Gi n Tôn Ngh Hoàng Đ , C nh Tôn Thu n Hoàng Đ lúc ti m đ (nhàệ ư ả ị ế ả ầ ế ở ề ể

riêng lúc ch a làm vua), vua sai d y kinh đi n, và d y t p n i đình. Trong cungư ạ ể ạ ậ ộ

g i là Ti p d phu t . Năm 36, D c Tôn Anh Hoàng Đ lên ch u tr i, vâng ý ch 2ọ ệ ư ử ự ế ầ ờ ỉ

cung s c d đ u cho tay Th y làm. Năm Hàm Nghi th nh t, tháng 5, kinh thànhắ ụ ề ị ấ ứ ấ

có vi c, Th đi theo 2 cung đi Qu ng Tr nên có bài hát qu c âm xe vua vào Th cệ ị ả ị ố ụ

(64). Ngày 2 xe cùng v , các s c ph ng chi u th , c m bút vi t xong ngay, vi c gìề ắ ụ ế ư ầ ế ệ

cũng x ng ch . Năm Thành Thái th 4 kính vâng t ch , nghĩ công khó nh c, t nứ ỉ ứ ừ ỉ ọ ấ

phong Tam giai L tân. Năm Duy Tân th 3 , tháng 11, Th ch t th 80 tu i.ễ ứ ị ế ọ ổ

QUY N 5ỂTRUY N CÁC HOÀNG T - M C IỆ Ử Ụ

Các con c a Th t (g m 13 hoàng t . Con th t t c Thánh T Nhân Hoàngủ ế ổ ồ ử ứ ư ứ ổ

Đ , còn 12 ng i tr c đã chép vào truy n 10 ng i, nay chép vào truy n 2 ng iế ườ ướ ệ ườ ệ ườ

là :

- Đ nh Vi n Qu n v ng Nguy n Ph c Bính.ị ễ ậ ươ ễ ướ

nt color="black"> - T S n Công Nguy n Ph c Mão.ừ ơ ễ ướ

ght="0">

Các con c a Thánh t (t p trên) (g m 77 hoàng t . Con c t c Hi n Tủ ổ ậ ồ ử ả ứ ế ổ

Ch ng Hoàng Đ , còn 77 ng i, chép vào truy n 72, ch a chép vào truy n 5ươ ế ườ ệ ư ệ

ng i).ườ

- Hoàng t Chínhử

- Th Xuân V ng Miên Đ nhọ ươ ị

- Ninh Thu n Qu n v ng Miên Nghiậ ậ ươ

- Vĩnh T ng Qu n v ng Miên Hoànhườ ậ ươ

- Phú Bình công Miên Áo

- Nghi Hòa Qu n công Miên Th nậ ầ

- Phù Mỹ Qu n công Miên Phúậ

- Hàm Thu n Qu n công Miên Thậ ậ ủ

- Tùng Thi n Qu n công Miên Th m.ệ ậ ẩ

Các con c a Th tủ ế ổ

Đ nh Vi n Qu n v ng Nguy n Ph c Bínhị ễ ậ ươ ễ ướ

Là con th 6 c a Th T Cao Hoàng Đ , m là Ti p d h D ng, là emứ ủ ế ổ ế ẹ ệ ư ọ ươ

cùng m v i hoàng n Ng c C u. Sinh năm t T , lúc m i làm hoàng t thích ch iẹ ớ ữ ọ ử Ấ ỵ ớ ử ơ

b i, nên b vua qu trách. Thánh t khi ch a lên ngôi hai ba l n xin tha h cho. Sauờ ị ở ổ ư ầ ộ

ông bi t h i c i, hành đ ;ng theo l phép. Vua khen. Năm Gia Long th 16, đ cế ố ả ộ ễ ứ ượ

phong làm Đ nh Vi n Công. Năm Thi u Tr th 2, vua ng giá B c tu n, ông theoị ễ ệ ị ứ ự ắ ầ

h u; khi vua nh n sách phong do s nhà Thanh đem sang, ông đ c sung ch cầ ậ ứ ượ ứ

Ng ti n Thân th n nh n s c. Đ n khi tr v , đư c ban th ng h u. Nămự ề ầ ậ ắ ế ả ề ợ ưở ậ

T Đ c th 16, ông ch t, th 67 tu i. Ông là ng i trung h u thanh ki m, kính giự ứ ứ ế ọ ổ ườ ậ ệ ữ

ch c phiên v ng. Ngày ch t, vua nghe tin th ng ti c l m, ngh ch u 3 ngày, t nứ ươ ế ươ ế ắ ỉ ầ ấ

t ng làm Qu n v ng, cho thu là Đôn L ng, c p 10 m u ru ng đ th cúng,ặ ậ ươ ỵ ượ ấ ẫ ộ ể ờ

d ng đ n th xã D ng N , thu c huy n Phú Vinh. Có 42 con trai, 31 con gái.ự ề ờ ở ươ ỗ ộ ệ

Con tr ng là Tĩnh C , năm Thi u Tr th 3, ân phong làm Bái Tr ch Đình H u.ưở ơ ệ ị ứ ạ ầ

Con th 9 là Tĩnh Long, năm T Đ c th 26 ân phong làm Ph ng Qu c khanh.ứ ự ứ ứ ụ ố

T S n Công Nguy n Ph c Mãoừ ơ ễ ướ

Là con th 13 c a Th T Cao Hoàng Đ , m là Chiêu dung h Nguy n Văn,ứ ủ ế ổ ế ẹ ọ ễ

sinh năm Gia Long th 12, năm Minh M nh th 6 đ c phong làm T S n Công.ứ ệ ứ ượ ừ ơ

T t Nguyên Đán năm th 14, ông đ c khâm m nh đi t thay vua, vì ch m tr ,ế ứ ượ ệ ế ậ ễ

vua gi n giao xu ng cho ph Tôn Nhân ngh t i, ph t l ng 3 năm. Sau bi t h i,ậ ố ủ ị ộ ạ ươ ế ố

ch u khó đ c sách, hành đ ng theo l phép, kính gi ch c phiên v ng. Vua khen,ị ọ ộ ễ ữ ứ ươ

T Đ c năm th 2, vua th y ông tu i cao đ c t t, mi n cho khi th ng tri u kh iự ứ ứ ấ ổ ứ ố ễ ườ ề ỏ

ph l y, đ t l u h u. Năm th 7, mùa xuân tháng 2, vua đ n thăn nhà Tháiả ạ ể ỏ ễ ư ậ ứ ế

h c, ông theo h u, vâng l nh làm 10 bài ca Th h c.ọ ầ ệ ị ọ

Bài th Iứ

<font size="3" face="Times New Roman">Tr i yêu n c Nam, đóng đô Phú Xuân,ờ ướ

thánh th n truy n n i, vun đ p d n d n.ầ ề ố ắ ầ ầ

Nhà h c rèn tài, giáo hoá trau d i, lâu ngày c m hóa, không chán lòng ng i.ọ ồ ả ườ

Bài th IIứ

Thánh b t ch c tr i, d ng vua và th y, đ o tâm rõ r t, Thánh h c n i hay.ắ ướ ờ ự ầ ạ ệ ọ ố

Xét ra đi n cũ, làm l long sùng, thêm r ng công t c, tuy n mãi không cùng.ể ễ ạ ướ ề

Bài th IIIứ

Mùa xuân tháng 2, ngày "đinh" đúng kỳ, xe loan s p s a, nhà h c ti n đi.ắ ử ọ ế

Gió xuân mát m , n c xuân trong veo, thuy n r ng dây g m, ti ng hát c đ u.ẻ ướ ề ồ ấ ế ề

Bài th IVứ

C a Kh ng ngay tr c, nào ph i xa xôi, nh c ng a sang s ng, vua ta t i n i.ử ổ ướ ả ạ ự ả ớ ơ

Câm ng c nghiêm trang, anh tài bao k , rót r u kính dâng, giúp vua làm l .ạ ẻ ượ ễ

Bài th Vứ

L v t bày đ , ngào ng t mùi h ng, t u 6 khúc nh c, âm đi u du d ng.ễ ậ ủ ạ ươ ấ ạ ệ ươ

Nh c 6 hàng múa, đi u b r t đ u, l nghi r t m c, ban cho Ph c nhi u.ạ ệ ộ ấ ề ễ ấ ự ướ ề

Bài th VIứ

Nhà h c t i n i, gi ng d y cúng t , các quan đ y sân, cúi đ u làm l .ọ ớ ơ ả ạ ế ầ ầ ễ

Mũ, đai, áo, hia, v đông đúc l m, kính c n tôn nghiêm, đ ng b thăm th m.ẻ ắ ẩ ườ ộ ẳ

Bài th VIIứ

Sĩ t áo xanh, kính nghe l i d y, l i d y là gì, châm răn đ i đ yử ờ ạ ờ ạ ờ ấ

Khuyên chăm ngh nghi p, s a lòng cho ngay, mài giũa rèn luy n, đ nên ng iề ệ ử ệ ể ườ

hay.

Bài th VIIIứ

L i vua tr ng đ i, khuôn m u t b y, tình t Chu, Kh ng (65), hun đúc x a nay.ờ ọ ạ ẫ ỏ ầ ứ ổ ư

Thân đ n gi ng d y, r y kh p lòng nhân, các quan ban y n, h c trò d ph n.ế ả ạ ả ắ ế ọ ự ầ

Bài th >ứ

Sĩ t ch u n, hát th V c b c (66), đ u chúc vua ta, tr i ban trăm Ph c.ử ị ơ ơ ự ố ề ờ ướ

Sĩ t ch u n, hát th Hán l c (67), đ u chúc vua ta, tr i ban trăm l c.ử ị ơ ơ ộ ề ờ ộ

Đem đ trình lên. Vua khen ng i cho li t vào t p "Bích ung canh ca h i".ệ ợ ệ ậ ộ

Năm th 21 ông ch t, th 56 tu i, cho th y là Ôn Th n, d ng đ n xã Xuân Hoàứ ế ọ ổ ụ ậ ự ề ở

thu c huy n H ng Thu . Có 13 con trai, 10 con gái. Con tr ng là T Đàn, ânộ ệ ươ ỷ ưở ừ

phong là M c Đ c H u. Con th hai là T C ng, ân phong làm Tân Ân H u, sauộ ứ ầ ứ ừ ươ ầ

t p phong làm T S n Huy n công. Cháu là Thái C m t p phong Huy n h u.ậ ừ ơ ệ ẩ ậ ệ ầ

Các con c a Thánh t .ủ ổ

Hoàng t Chínhử

Là con th hai c a Thánh T Nhân Hoàng Đ . M h Ngô, con gái viênứ ủ ổ ế ẹ ọ

Ch ng c Văn S , lúc đ u vào h u Thánh t t khi còn ti m đ , Minh M ngưở ơ ở ầ ầ ổ ừ ở ề ể ạ

năm đ u, phong làm Cung t n, sau đ c t n phong làm Niên phi, ông sinh nămầ ầ ượ ấ

Nhâm Tý mùa thu tháng 8, m i đ c m t năm thì ch t non, th đ n Tri n thân.ớ ượ ộ ế ờ ở ề ể

T t c các hoàng t ch t non đ u ph t đây (d i cũng th ).ấ ả ử ế ề ụ ế ở ướ ế

"black">

="0">

Th Xuân V ng Miên Đ nhọ ươ ị

Ông tên t là Minh Tĩnh, hi u là Đông Trì. Lúc đ u Th T Cao Hoàng Đự ệ ầ ế ổ ế

cho tên là Y n, năm Minh M nh th 4, ng ch sách vàng biên dòng dõi nhà vua,ế ệ ứ ự ế

cho tên hi n nay. Là con th 3 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Gia phi hệ ứ ủ ổ ế ẹ ọ

Ph m, ng i huy n Tuy Vi n, t nh Bình Đ nh, con gái c a Văn Ch n, đ c truyạ ườ ở ệ ễ ỉ ị ủ ẩ ượ

t ng Quang l c t Thi u khanh, sinh v ng vào tháng 7 mùa thu năm Gia Longặ ộ ự ế ươ

th 9. Khi Gia phi ch t, v ng m i 3 tu i, Thu n Thiên Cao Hoàng H u nuôi ứ ế ươ ớ ổ ậ ậ ở

trong cung. Lúc nh y u đu i nh ng đĩnh ng , h c chái tây đi n C n Chính. Thỏ ế ố ư ộ ọ ở ệ ầ ế

T Cao Hoàng Đ th ng th y c p c p đi h c, càng khuy n khích khen ng i. Khiổ ế ườ ấ ắ ặ ọ ế ợ

l n tr ng m o đ p đẽ, t ch t h n ng i. Minh M nh năm đ u, cùng v i Hoàngớ ạ ạ ẹ ư ấ ơ ườ ệ ầ ớ

tr ng t (t c Hi n T Ch ng Hoàng Đ ) đ&#432; c ra làm phiên v ng theoưở ử ứ ế ổ ươ ế ợ ươ

h c các s phó, xem r ng các sách. Có ti ng là hay th , càng gi i v th th ngọ ư ộ ế ơ ỏ ề ể ơ ứ

ch . Ông vâng chi u h a bài th "C m trung t quì hoa" (Hoa quì tía trong cungế ế ọ ơ ấ ử

c m), có câu r ng :ấ ằ

Phiên âm : "T tòng du t o l u đ v nh, quang chi m qu n ph ng đ cự ệ ả ư ể ị ế ầ ươ ộ

đàn danh", d ch nghĩa : T khi nhà vua có th đ v nh đ l i, hoa quì... chi m ti ngị ừ ơ ề ị ể ạ ế ế

th m đ p trong các hoa.ơ ẹ

Vua r t khen. Khi y Tuy Th nh Qu n Công Tr ng Đăng Qu suy t làm nhàấ ấ ị ậ ươ ế

ng ch chuyên môn, cho nên trong bài cung t c a Thi n Qu n Công Miên Th mứ ế ừ ủ ệ ậ ẩ

có câu phiên âm : T t cánh tr m tam (68) hoàn đ nh t, đ ng gia thi n th Thấ ầ ệ ấ ươ ế ủ ọ

Xuân Công. T m d ch: "R t cu c lai th nh t, chuyên môn hay gi i Th Xuân Công,ạ ị ố ộ ứ ấ ỏ ọ

là ch vào vi c đó".ỉ ệ

Năm Minh M ng th 4, có s c d đ c l p ph bên t trong kinh thànhạ ứ ắ ụ ượ ậ ủ ở ả

đ ti n ch u h u. Năm th 6, mùa h , vua đi thăm Qu ng Nam, sai ông l u Kinh,ể ệ ầ ầ ứ ạ ả ư ở

có d r ng: Khi có t ch , và c vi c N i, chu n cho làm t p tâu.ụ ằ ừ ỉ ả ệ ở ộ ẩ ậ

Năm th 7, mùa h , vua đi thăm Qu ng Bình l i sai l u Kinh. Năm th 9,ứ ạ ả ạ ư ở ứ

mùa thu, vua m t, v ng và Hoàng tr ng t lúc tr c nhà Duy t th . Khi y Tháiệ ươ ưở ử ự ở ệ ị ấ

y ti n thu c ch a công hi u, vua t ch i không dùng, v ng và Hoàng tr ng tế ố ư ệ ừ ố ươ ưở ử

dâng s khuyên can, vua bèn sai dâng thu c, vài ngày thì kh i. Khi vua ng ra đi nớ ố ỏ ự ệ

C n Chính, nh n l m ng, tuyên tri u v ng lên đi n, thong dong ban cho n cầ ậ ễ ừ ệ ươ ệ ướ

trà r i lui.ồ

Năm th 11, mùa xuân sách phong làm Th Xuân Công.ứ ọ

Năm th 16, mùa xuân, v ng cùng Hoàng tr ng t vào ch u Đông Các,ứ ươ ưở ử ầ ở

vua ban cho m i ng i m t cái l h ng, 1 cây đàn c m quí. D r ng : l h ngỗ ườ ộ ư ươ ầ ụ ằ ư ươ

đ truy n mùi th m, đàn đ g y thành ti ng, mong cho các ng i ti ng th m đ nể ề ơ ể ả ế ươ ế ơ ồ

xa, nên c g ng đ y. V ng cúi đ u t . Mùa h năm y, vua đi thăm Qu ng Tr , saiố ắ ấ ươ ầ ạ ạ ấ ả ị

ông l u l i gi Kinh thành, d r ng : Kinh s là n i căn b n, cho ng i l i coiư ạ ữ ụ ằ ư ơ ả ườ ở ạ

gi , hàng ngày đ n đi n C n Chính cùng các đ i th n th ng ngh th a đáng. L iữ ế ệ ầ ạ ầ ươ ị ỏ ạ

c p cho con d u b ng ngà, phàm khi có vi c trong cung kh n, cho phép m tấ ấ ằ ệ ở ổ ộ

mình làm t p tâu lên. Khi vua tr v h i Kinh m a gió th nào? V ng th aậ ở ề ỏ ở ư ế ươ ư

r ng t khi nhà vua đi tu n đ n nay, nhà b m y tu n gió b c m a to, khí tr iằ ừ ầ ế ở ị ấ ầ ắ ư ờ

r t rét l nh. Vua nói : tháng t mà rét quá, m y ch c năm nay ch a có th , cũng làấ ạ ư ấ ụ ư ế

vi c l . Tr m đi tu n ch ra n cho dân h t, ban n cho kỳ lão mà thôi. Đ n nhệ ạ ẫ ầ ỉ ơ ạ ơ ế ư

xét đ a ph ng xem phong t c thì ch a k p làm.ị ươ ụ ư ị

Năm th 11, mùa thu, m i đ t ch c quan ph Tôn Nhân sai v ng kiêm giứ ớ ặ ứ ủ ươ ữ

ch c H u tôn chính ph Tôn Nhân. D r ng : phàm ng i trong tôn ph không kứ ữ ủ ụ ằ ườ ổ ể

là thân s , đ u thu n d i quy n v ng trông coi c . V ng bèn xin l p ra đi uơ ề ậ ướ ề ươ ả ươ ậ ề

l . Sau có s c Tôn Th t L ng, là m t v quan thanh b ch, xin nêu khen đệ ớ ử ấ ươ ộ ị ạ ể

khuy n khích. Vua cho.ế

Năm th 19, sai v ng cùng v i quan b L ti p t c bàn ch ng trình phứ ươ ớ ộ ễ ế ụ ươ ủ

Tôn Nhân đ thi hành.ể

Năm th 21, mùa đông, vua b m t, g p khi danh sách xét án mùa thu dângứ ị ệ ặ

lên, vua sai v ng cùng Hoàng tr ng t duy t l i. V ng cho vi c y là vi cươ ưở ử ệ ạ ươ ệ ấ ệ

tr ng đ i, nh ng đ hoàng tr ng t x đoán, vua khen. Sau vua ban cho v nọ ạ ườ ể ưở ử ử ườ

Di m L c đ làm n i đ c sách trong các ngày r i. Và d l y ý nên l u tình văn bài,ệ ộ ể ơ ọ ỗ ụ ấ ư

ngày chăm ti n đ c s a mình. Mùa đông năm y vua m t. Thi u Tr năm đ u, làmế ứ ử ấ ấ ệ ị ầ

đ i l Ninh lăng, v ng theo h u bàn th tiên đ , th ng xót h t l .ạ ễ ươ ầ ờ ế ươ ế ễ

Năm th 2, mùa xuân, Hi n t ng giá B c tu n làm l bang giao, v ngứ ế ổ ự ắ ầ ễ ươ

đ c sung làm Ng ti n thân th n. Ngày tuyên phong, s n c Thanh là Báoượ ự ề ầ ứ ướ

Thanh ng i ki u vào th ng c a Chu T c, quan h u ti p không ngăn tr đ c;ồ ệ ẳ ử ướ ầ ế ở ượ

v ng nghiêm s c m t thét m ng, s n c Thanh li n xu ng ki u thong th điươ ắ ặ ắ ứ ướ ề ố ệ ả

vào. Khi làm l xong, vua khen. Đ n khi tr v kinh, th ng cho ông 1 t m bài đeoễ ế ở ề ưở ấ

b ng ng c tr ng, có kh c 4 ch "đ c d quy n b u" (s ng ái đ c bi t).ằ ọ ắ ắ ữ ặ ị ế ư ủ ặ ệ

Năm th 3, mùa h , làm l thăng ph i (69) xong, vua ng ra tri u nh n lứ ạ ễ ố ự ề ậ ễ

m ng.ừ

Khi v ng làm l th ng th , vua thân rót r u c a vua dùng ban cho vàươ ễ ượ ọ ượ ủ

cho bài th r ng:ơ ằ

Phiên âm: B t di d ng niên c ng đi n ph n, thành ph m l u lãm hóa tấ ươ ộ ể ầ ạ ư ư

văn, ích đôn thân ái long phiên bính, v t ng i quân th n phân s phân.ậ ạ ầ ự

D ch nghĩa: Cùng h c nh x a há d đâu, văn hay l u l i đ xem sao, càngị ọ ư ư ễ ư ạ ể

thêm thân ái càng thêm v ng, ch ng i vua tôi ph n khác nhau.ữ ớ ạ ậ

Năm th 5, mùa h , vua đ t ra ch b chia t ng phòng cho các t ng công,ứ ạ ặ ữ ộ ừ ướ

đ rõ v dòng nhà vua. V ng đ c b th y. Vua l i làm 1 bài th đ t các chú tể ề ươ ượ ộ ủ ạ ơ ặ ừ

v chính phái, đ làm l ch truy n th , t ra đ c ân v y. Sau sai v ng làm ch cề ể ị ề ế ỏ ặ ậ ươ ứ

T ng lý coi làm b Đ i Nam h i đi n.ổ ộ ạ ộ ể

Năm th 7, dâng s vi n l xin gi i vi c ph , nh ng cho các hoàng t ,ứ ớ ệ ệ ả ệ ở ủ ườ ử

t c công. Vua xu ng chi u không cho.ướ ố ế

Năm T Đ c th 2, làm l bang giao, v ng sung làm Ng ti n thân th nự ứ ứ ễ ươ ự ề ầ

Năm th 11, Nam Kỳ có bi n, v ng d trù vi c cõi biên, nhân th y có vi cứ ế ươ ự ệ ấ ệ

binh nhung phí t n nhi u, làm s xin quyên l ng giúp quân, vua không cho. Nămổ ề ớ ươ

sau mùa thu, v ng làm l th 50 tu i, vua cho ph m v t và câu đ i r ng:ươ ễ ọ ổ ẩ ậ ố ằ

Phiên âm: D qu c đ ng h u, tình ân báo qu c; h thiên tích h u, th cáp triữ ố ồ ư ố ạ ự ị

thiên. D ch nghĩa: "Cùng n c cùng vui, có s n lòng báo n n c, m ng tr i choị ướ ẵ ơ ướ ừ ờ

Ph c, th đ n tu i bi t m nh tr i" (50 tu i).ướ ọ ế ổ ế ệ ờ ổ

V ng kính nh n, r i dâng bi u t n. L i trong bi u r ng : trung đ báoươ ậ ồ ể ạ ơ ờ ể ằ ể

n c, giúp đ ti c không có tài b ng Chu Công Đán; thi n đ gi nhà, r t vui bi tướ ỡ ế ằ ệ ể ữ ấ ế

rõ ý c a Đông Bình V ng. Khi sân vua tri u l y, lúc nhà riêng th nh th i. Nh nủ ươ ề ạ ả ơ ờ ơ

vua thu Ph c ban ra, lên cõi nhân th . Đ i Ph c tr i d i dào th m kh p trongướ ọ ợ ướ ờ ồ ấ ắ

mình khang c ng. Nhân nay có bi n biên thùy, th c không chút công lao th cườ ế ở ự ướ

t c. Đ ng mu n vi n l già y u, tu i 50 làm vi c riêng t th n lòng, ng đâu banấ ươ ố ệ ệ ế ổ ệ ự ẹ ờ

n đ c bi t, l tam đ i tr ng nghi, may đ c l m du .ơ ặ ệ ễ ạ ọ ượ ạ ệ

Năm th 13, mùa xuân, kính g p Nam Giao l l n, v ng sung làm nhi pứ ặ ễ ớ ươ ế

hi n.ế

Năm th 18, mùa xuân, vua th y v ng tu i cao đ c t t khi th ng tri uứ ấ ươ ổ ứ ố ườ ề

y n, có ban cho ho c h i b o vi c gì mà ph i ra v y, thì cho ng i ch , ho cế ặ ỏ ả ệ ả ậ ồ ở ỗ ặ

đ ng d y l y tay ch p lên ngang trán, đ t là chí tình. Sau đ c vua vi t s c cho,ứ ậ ấ ắ ể ỏ ượ ế ắ

khi ti n tri u đ c ng i võng đ n ngoài c a Nh t Tinh, đ t ra u đãi. Năm y,ế ề ượ ồ ế ử ậ ể ỏ ư ấ

đ i gi ch c T tôn chính ph Tôn Nhân. V ng vào bái m nh, vua d r ng : B cổ ữ ứ ả ủ ươ ệ ụ ằ ậ

lão thành không có m y, nên t m phi n đ n v ng, nên g ng theo phép cũ, chấ ạ ề ế ươ ắ ớ

sai m nh l nh c a tr m. V ng bèn xin ch n ng i c n th n sung làm ch c Tệ ệ ủ ẫ ươ ọ ườ ẩ ậ ứ ư

giáo, đ gi vi c, vua y cho.ể ữ ệ

Năm th 19, mùa thu, v ng vào ch u, vua b o r ng : t x a, nhi u ng iứ ươ ầ ả ằ ừ ư ề ườ

trong tôn th t có đ c sáng n t hay, t có th làm nên đ a v hi n đ i. Nay mu nấ ứ ế ự ể ị ị ể ạ ố

cho con cháu các công đ u mài dũa thành tài, k p th i dùng làm vi c cho bõề ị ờ ệ

nguy n v ng c a tr m trông c y nh cái thành đ che ch b o v mà lâu nay d yệ ọ ủ ẫ ậ ư ể ở ả ệ ạ

b o th nào, ch a th y có thành hi u. V ng th a r ng: các viên D c thi n ph mả ế ư ấ ệ ươ ư ằ ự ệ ẩ

c p ch c kém, không đ t cách làm th y, nay xin l i m nhà tôn h c, đ t 1 viênấ ứ ủ ư ầ ạ ở ọ ặ

Ch ng giáo, ch n ng i sĩ phu nào có đ o đ c ngay th ng trong hàng khoa giáp,ưở ọ ườ ạ ứ ẳ

có th làm th y d y m u m c đ b sung ch c y, m i có th k p th i thành t u.ể ầ ạ ẫ ự ể ổ ứ ấ ớ ể ị ờ ự

Vua khen là ph i. Sau sai đ t h c đ ng, l y nhã sĩ là Đ ng Văn Ki u làm Ch ngả ặ ọ ườ ấ ặ ề ưở

giáo. V ng l i xin cho con cháu các công đ c theo các nha trong b đ h c t pươ ạ ượ ộ ể ọ ậ

chính s . Vua nói : ngu n g c chi phác trăm đ i, nên x p đ t s m, đ đ c thànhự ồ ố ờ ế ặ ớ ể ượ

tài. Không th thì ngày càng n nhi u, sau không thành ra th th ng gì. Bèn saiế ả ề ể ố

v ng cùng các công đ ng s châm ch c ch n đi n l nhà Thanh nh ng côngươ ồ ự ướ ọ ể ệ ữ

vi c nên làm th nào r i Ph c tâu lên. B y gi đi u tr n t u r ng : phàm conệ ế ồ ướ ấ ờ ề ầ ấ ằ

cháu t c công, tr ra ng i nào có văn h c đ c xét b thì không k , ngoài ra aiướ ừ ườ ọ ượ ổ ể

h c l c không ti n, mà có s c kh e, thì b vào tr ng h c bên võ. Con gái cácọ ự ế ứ ỏ ổ ườ ọ

công không có t b n gì, thì cho sung vào ph ng tr c đi n các tôn lăng, đ cóư ả ụ ự ở ệ ể

ch trông nh . Vua y ngh cho thi hành.ỗ ờ ị

Năm th 22, mùa thu, h ng th 60 tu i, vua cho áo g y ph m v t và bàiứ ưở ọ ổ ậ ẩ ậ

th r ng:ơ ằ

Phiên âm:

Gi i đ tích v u chí, tôn phiên kim th tỳ, vô tr ng năng t húc, nan lãoớ ộ ư ư ườ ự

kh i duy kỳ,...ở

Dỹ c c ti u đình t c, ninh vong t t c quy, t t nhân ph ng đ c th ,ự ề ướ ự ụ ấ ươ ắ ọ

l ng h u nh t kinh di.ượ ữ ấ

D ch nghĩa:ị

X a là em vua (70) thân đ n đâu, nay là phiên v ng giúp đ nhau, khôngư ế ươ ỡ

tài nh ng bi t t c g ng, m i 60 tu i th còn lâu, t c tri u đình v ng tôn quýư ế ự ố ắ ớ ổ ọ ướ ề ươ

nh t, vì con cháu lo xa nghĩ s u, h n ph i là nh n m i đ c th , ch c có m t kinhấ ậ ẳ ả ậ ớ ượ ọ ắ ộ

đ l i sau.ể ạ

Năm th 27, mùa h , đ c t n phong Qu n v ng. D r ng: Công và Ninhứ ạ ượ ấ ậ ươ ụ ằ

Thu n Công Miên Nghi đ u là b c chú c a tr m, năm nay g n 7 tu n, tu i tácậ ề ậ ủ ẫ ầ ầ ổ

trung h u, càng già càng chăm, là b c làm phên d u che gi c a tr m, tr m r tậ ậ ậ ữ ủ ẫ ẫ ấ

kính, r t yêu. M i khi mu n đ c ân cách đ yên t m lòng chân tình c a ta, nh ngấ ỗ ố ặ ể ấ ủ ư

không ph i ph m v t là quý, danh v ng m i quý, thì ph m v t gì đ x ng v i tìnhả ẩ ậ ọ ớ ẩ ậ ể ứ ớ

ta ? N u mà đ đ n khi đã ch t m i truy khen bao phong, sao b ng bao phongư ế ể ế ế ớ ằ

cho lúc còn s ng đ c k p th y là h n. V y 2 công chu n t n phong làm Qu nố ượ ị ấ ơ ậ ẩ ấ ậ

v ng, nói v thân tình, v tu i già, v đ o đ c, không gì là không đúng c , có thươ ề ề ổ ề ạ ứ ả ể

trên yên lòng h u ái c a tiên đ , mà b t m lòng r t h u đãi ng i thân phiên c aữ ủ ế ỏ ấ ấ ậ ườ ủ

tr m. Nh đ c l n y gây đ c phong t c hay, tr m l i càng mong l m v y.ẫ ờ ứ ớ ấ ượ ụ ẫ ạ ắ ậ

V ng cùng Ninh Thu n Công dâng s kh n thi t ch i t cho là tri u đìnhươ ậ ớ ẩ ế ố ừ ề

t khi đ i đ nh đ n nay, các thân phiên ch a có ai còn s ng mà đ c phong t cừ ạ ị ế ư ố ượ ướ

v ng c . Hu ng chi nay đ ng lúc biên thuỳ có nhi u vi c, hoàng th ng s mươ ả ố ươ ề ệ ượ ớ

khuya lo nghĩ ch a r i, mà nhi u l n d bàn vi c n c vi c binh, không có chút gìư ỗ ề ầ ự ệ ướ ệ

b ích, t bi t vô công mà h ng l c h u, trong lòng th y không yên ch khôngổ ự ế ưở ộ ậ ấ ứ

dám khiêm nh ng hão.ượ

Vua phê b o : tri u đình khâm đ nh ch a phong t c v ng, vì ch a đ cả ề ị ư ướ ươ ư ượ

ng i ch a ph i lúc, cho nên v n đ i. Hai chú đ ng t ch i đ yên lòng kínhườ ư ả ẫ ợ ừ ừ ố ể

ng i lão quý thân r t thành th c c a tr m. V ng bèn nh n l phong.ườ ấ ự ủ ẫ ươ ậ ễ

Năm th 29, mùa đông, vâng có d r ng : tu i v ng quá 60, s p đ cứ ụ ằ ổ ươ ắ ượ

ch ng g y vào tri u, mà lòng trung c n ch a chút gi m. Chu n cho khi d y n,ố ậ ề ầ ư ả ẩ ự ế

y t ki n ti m đi n mà có ban cho ho c h i han gì thì ch làm l 3 vái cũng đ tế ế ở ệ ệ ặ ỏ ỉ ễ ủ ỏ

ra cung kính, mi n cho ph i quỳ l y.ễ ả ạ

Năm th 30, mùa xuân, vua th y v ng tu i cao đ c t t, mà trung c nứ ấ ươ ổ ứ ố ầ

không đ i, sai quan ph Th a Thiên ch n 15 m u ru ng công h ng t t cho làmổ ủ ừ ọ ẫ ộ ạ ố

ru ng th nghi p, tr c là đ th cúng bà Phi và làm c a h ng ho cho v ngộ ế ệ ướ ể ờ ủ ươ ả ươ

v sau.ề

Năm sau, mùa xuân, g p Đ i khánh ti t Ngũ tu n v n th , đ c t n phongặ ạ ế ầ ạ ọ ượ ấ

là Th Xuân V ng. D r ng : l m ng ban ân hu , t t t g n tr c là nghĩa thânọ ươ ụ ằ ễ ừ ệ ấ ừ ầ ướ

ng i thân v y. Th Xuân V ng tu i g n 7 tu n, Ph c th phú quý đ u có c ,ườ ậ ọ ươ ổ ầ ầ ướ ọ ề ả

mà u ái trung thành càng lâu càng nhi u. Tri u đình có b c h thân tu i tác cao,ư ề ề ậ ọ ổ

ch ng nh ng riêng tr m kính yêu, cũng đ th a lòng m i ng i trông mong.ẳ ữ ẫ ủ ỏ ọ ườ

Chu n tán phong làm Th Xuân V ng, đ yên i tu i già mà t ra lòng yêu quýẩ ọ ươ ể ủ ổ ỏ

u đãi.ư

Năm sau, mùa thu v ng th 70 tu i, vua ban ph m v t trong kho ra, làmươ ọ ổ ẩ ậ

bài t văn và bài ca đ m ng th . Đ i l c r ng : đ i khó đ c là Ph c và th ,ự ể ừ ọ ạ ượ ằ ở ờ ượ ướ ọ

ho c ng i có Ph c mà không th , ho c ng i có th mà không Ph c, đ c 1ặ ườ ướ ọ ặ ườ ọ ướ ượ

đi u đã là m t hai ng i trong trăm nghìn ng i, đ c c hai đi u l i là m t haiề ộ ườ ườ ượ ả ề ạ ộ

ng i trong v n c ng i. Hu ng chi kiêm đ c c hai đi u, mà l i v n.đ khôngườ ạ ứ ườ ố ượ ả ề ạ ẹ ủ

thi u s gì, thì th c là đi u tuy t nhiên không có trong trăm ngàn v n c ng i,ế ự ự ề ệ ạ ứ ườ

mà ch có m t mình đ c v y. Có ng i nói r ng ta đ c m t ng i vào trong yỉ ộ ượ ậ ườ ằ ượ ộ ườ ấ

v y. V ng ví nh con vua Văn V ng, em vua Vũ V ng, chú vua Thành V ngậ ươ ư ươ ươ ươ

nhà Chu ngày x a, đã s m đ c phong cho đ t, đ n nay nhi u l n gia phong, ngôiư ớ ượ ấ ế ề ầ

d i thiên t m t b c, quý đã là quý l m r i. Tr i th 4 tri u, l c đ n nghìnở ướ ử ộ ậ ắ ồ ả ờ ề ộ ế

chung, ban cho vô k , giàu đã là giàu l m r i. Nh ng đ u là ph n đáng đ c, ch aể ắ ồ ư ề ậ ượ ư

l y gì là khó. Duy có, nghe nói : v ng lúc tr y u đu i b nh t t, sau lúc tr ngấ ươ ẻ ế ố ệ ậ ưở

thành sung s c kh e m nh, sinh đ c trai gái quá trăm ng i, th thì bài đ trămứ ỏ ạ ượ ườ ế ẻ

con trong kinh Thi so ra còn kém, l i còn ng gì là khen quá. Hu ng chi l i tinhạ ờ ố ạ

th n sáng su t, càng già càng béo t t. Năm nay th đ n tu i "c hy" (70 tu i). Tuyầ ố ố ọ ế ổ ổ ổ

râu tóc đ u b c ph mà ăn u ng, trông coi, nghĩ ng i, nói năng không kém, khi nề ạ ơ ố ợ ế

ng i ta đáng kính đáng yêu mà không thôi đ c. Có k nói r ng : x a L ngườ ượ ẻ ằ ư ươ

Hi u V ng giàu to mà không nghe nói th và nhi u con trai; Trung S n V ngế ươ ọ ề ơ ươ

nhi u con trai mà không nghe nói giàu th ; An Bình V ng h ng tu i th màề ọ ươ ưở ổ ọ

nhi u con trai và giàu thì ch a nghe nói. Nay v ng ti ng tăm không b ng Tùngề ư ươ ế ằ

Thi n V ng và Tuy Lý V ng, hào hùng tuy không b ng Ninh Thu n V ng, làmệ ươ ươ ằ ậ ươ

giàu tuy không b ng Đ nh Vi n Qu n v ng, nh ng mà các v ng x a nay đ u cóằ ị ễ ậ ươ ư ươ ư ề

ch không đ . Duy 1 mình v ng có th đ Ph c đ p đẽ, đ làm r ng r n nỗ ủ ươ ể ủ ướ ẹ ể ạ ỡ ề

Ph c tr ch c a tri u ta đ l i trong s sách. Ch ng ph i tuy t nhiên không chướ ạ ủ ề ể ạ ử ẳ ả ệ ỉ có 1 mình v ng thôi ? 2 đo n cu i cùng nói r ng : ta nghe M ch Thúc nói có 3ươ ư ạ ố ằ ạ

đi u b t h mà không nói gì đ n th t c (đ i đ i ăn l c). T m dùng ý y đ m ngề ấ ủ ế ế ộ ờ ờ ộ ạ ấ ể ừ

tu i th c a v ng. Bèn làm bài ca đ t tình r ng. Ca r ng: (mi n phiên âm).ổ ọ ủ ươ ể ỏ ằ ằ ễ

M i châu ba đ o m i th n tiên,ườ ả ườ ầ

Ta nghe nói tên, mà ch a th y ng i,ư ấ ườ

Khói mây su i đá, là n i vui thú c a ng i n d t,ố ơ ủ ườ ẩ ậ

N u đ c th y ng i, còn s khó v n tuy n.ế ượ ấ ườ ợ ẹ ề

...........................

Sao b ng đ i nay có tiên ông,ằ ờ

Đông Trì ch nhân (71) l i trong.ủ ạ ở

Đ t Đông Trì tuy g n đô th ,ấ ầ ị

C nh Đông Trì kiêm c s n th y,ả ả ơ ủ

Ta ch ng m c kích nh ng nghe nói r t đ p đẽ,ẳ ụ ư ấ ẹ

Ch nhân tìm ch y đã lâu,ủ ỗ ấ

Trên có cây cao chim quý n ng đ u,ươ ậ

D i có sen th m cá l i nh n nh ,ướ ơ ộ ỡ ơ

Quan mát nhà m, không chi không đ ,ấ ủ

Gió mát trăng trong không c n khép c a,ầ ử

Con cháu quanh g i, không thu c h t tên, ch h t hàm g t,ố ộ ế ỉ ấ ậ

Em trai em gái cùng vui đánh c m t bàn,ờ ộ

Ch nhân tuy không thích u ng r u nh ng thích khách,ủ ố ượ ư

U ng m i chén v nh m t bài th , vui v vô ch ng.ố ỗ ị ộ ơ ẻ ừ

Ti ng đ ch cung đàn thay đ i x ng h a,ế ị ổ ướ ọ

R u ngon nh m t t đ y ch ng i.ượ ắ ố ầ ỗ ồ

Ch nhân ch ng nói khách quên v ,ủ ẳ ề

Đã v n c ngày, l i đ n đêm.ẹ ả ạ ế

Đ n nay ch ông thế ủ ọ

Vui thú nh th nào?ư ế

Mu n đem n c bi n đ thêm vào đ ng h cho ch m gi ,ố ướ ể ổ ồ ồ ậ ờ

Không đ cho v ng trăng v i l n xu ng sóng bi n,ể ầ ộ ặ ố ể

Tr c sân đèn và hoa qu đ ng s p s a,ướ ả ươ ắ ử

Ch xem hai sao (72) s p v t ngân hà.ờ ắ ượ

G n đ n đêm ông Ph n D ng (73) c u chầ ế ầ ươ ầ

Cho nên Ph c th ngày thêm nhi u.ướ ọ ề

Nhân sinh thích chí th là t t b c,ế ộ ậ

Th n tiên trên cõi đ t đ u là nói ngoa,ầ ấ ề

T ng ch ng đ i v i Tr n T (74), Đ o u n (75) cùng là m t h ng ng i,ưở ừ ố ớ ầ ư ạ ẩ ộ ạ ườ

Th hay phú gi i tranh nhau bày ra,ơ ỏ

Ch a bi t có v a ý c a ch nhân không? Có giúp đ c lòng nhân ch nhânư ế ừ ủ ủ ượ ủ

không?

Có l u đ c danh ti ng c a ch nhân, đ c đ n nghìn năm không?ư ượ ế ủ ủ ượ ế

Nh mây trôi n c ch y nguyên không đ nh,ư ướ ả ị

Đàn c a Ung Ngôn không n nghe (76)ủ ỡ

Cây Kinh c a nhà h Đi n s l i b héo (77)ủ ọ ề ợ ạ ị

Ao nh n, v n th thành ra v hoang,ạ ườ ỏ ỏ

Sao đ c nh C H Đ u (78),ượ ư ố ổ ầ

Đ c nh V ng Ma C t (79ượ ư ươ ậ

U ng chén l n,ố ớ

V y bút l n,ẫ ớ

Vẽ ra chân dung c a Đông Trì th tiên,ủ ọ

Đ treo gi a Đông Trì,ể ữ

So v i b n vẽ 9 ông già H ng S n tranh thi h n kém,ớ ả ở ươ ơ ơ

B c vẽ 9 ông già,ứ

B c vẽ Chu Công giúp vua Thành V ng nhà Chu (80)ứ ươ

Ch ng bi t ngay ngày nay còn ai s ng không?ẳ ế ố

V ng dâng bi u t n. Nói r ng: "Lâu đ i n trên thân yêu, gây d ng quáươ ể ạ ơ ằ ộ ơ ự

h u; s m đ c phong cho t c th , rong ch i làm vui. Là con Văn V ng, là chúậ ớ ượ ướ ổ ơ ươ

Thành V ng, đ c không đ , sao x ng đáng v i ti ng th m; giàu nh L ngươ ứ ủ ứ ớ ế ơ ư ươ

Hi u, th nh An Bình, nhi u con trai nh Trung S n, Ph c đ c kiêm là l mế ọ ư ề ư ơ ướ ượ ạ

nh t o hóa. Đ n c i ph i nghĩ sao cho gánh n i, món ngon c u tránh ti ng ănờ ở ạ ẵ ủ ả ổ ầ ế

không. U ng công ch a th thêm vào nhà bi n, l m nh n ti ng khen c a Chuổ ư ể ể ạ ậ ế ủ

Công. Xét mình không x ng, s đ ti ng cho ng i sau, nghĩ đ n thân tàn, đ ngứ ợ ể ế ườ ế ươ

t th n v i tu i th . Ng đâu t i tu i b y tu n, l i đ c n vua yêu quý. Trôngự ẹ ớ ổ ọ ờ ớ ổ ả ầ ạ ượ ơ

lên c a báu kho vua, đ u là th gian ít có. Đ c l i s c văn rõ ràng, ng ý giáo d củ ề ế ọ ờ ắ ụ ụ

chu chân. Vua r t khen ng i.ấ ợ

Năm th 33, mùa thu, con k t p c a v ng là Qu n công H ng H o m t,ứ ế ậ ủ ươ ậ ồ ạ ấ

v ng th ng xót thành m, dâng s xin thôi vi c ph . Vua nói : vi c ph không nươ ươ ố ớ ệ ủ ệ ủ

l m, v ng là ng i lão thành am luy n, đ ng ch tr ng đ c su t có khó gì màắ ươ ườ ệ ứ ủ ươ ố ấ

ph i t vi c. Nên gi gìn cho dài tu i th . Các con đông nhi u, cho ng i nào kháả ừ ệ ữ ổ ọ ề ườ

đ thay, cũng là th ng tình c a ng i ta, ch nên th ng tâm thành b nh, nênể ườ ủ ườ ớ ươ ệ

nghĩ báo n c su t đ i m i thôi.ướ ố ờ ớ

Năm th 36, mùa h , tháng 6, D c Tông Anh Hoàng Đ ch u tr i, đ l i tứ ạ ự ế ầ ờ ể ạ ờ

chi u cho Cung Tôn Hu Hoàng Đ n i ngôi, d r ng : th y v ng cùng Tuy Lýế ệ ế ố ụ ằ ấ ươ

Qu n v ng đ u là ng i r t thân, tu i và đ c đ u cao, h th y nhà n c có đi uậ ươ ề ườ ấ ổ ứ ề ễ ấ ướ ề

gì không ph i, nên h t l i s a ch a cho đ u đ c t t c . Mùa thu năm y, vângả ế ờ ử ữ ề ượ ố ả ấ

theo di chi u t n tôn Trung Phi (t c L Phi Hoàng h u) làm Hoàng thái h u. B yế ấ ứ ệ ậ ậ ấ

gi quy n th n (81) đã r c l p Lãng Qu c công (82). Qu n th n ngh cho r ngờ ề ầ ướ ậ ố ầ ầ ị ằ

khó tôn x ng. V ng ki n ngh xin theo l Khai B o Hoàng h u tri u T ng (83),ư ươ ế ị ệ ả ậ ề ố

bèn h i đ ng ph Tôn Nhân và đình th n dâng s l y mỹ t tên cung, t n tônộ ồ ủ ầ ớ ấ ự ở ấ

làm Khiêm Hoàng h u. Mùa đông năm y, kính g p Ninh Lăng l l n, v ng sungậ ấ ặ ễ ớ ươ

vi c đ ch . Hàm Nghi năm đ u, mùa h , kinh thành có vi c, vua ch y ra B c,ệ ề ủ ầ ạ ệ ạ ắ

trong n c không có ch , v ng vâng ý ch hai cung, t m coi vi c n c, lòngướ ủ ươ ỉ ạ ệ ướ

ng i h i yên. Sau ông tâu xin cho các công Tuy Lý, H i Ninh, Ho ng Hóa, tr cườ ơ ả ằ ướ

nhãn có t i b chia các t nh, chu n cho đ u v kinh. Mùa thu năm y C nh Tôngộ ị ở ỉ ẩ ề ề ấ ả

Thu n Hoàng Đ (t c là Đ ng Khánh) lên ngôi, v ng bèn xin ngh vi c, nh ngầ ế ứ ồ ươ ỉ ệ ư

v n kiêm vi c ph Tôn Nhân. Vua th y v ng ph m tr t đã cao, không th giaẫ ệ ở ủ ấ ươ ẩ ậ ể

phong đ c n a nên đ c bi t cho 200 l ng b c đ đ nuôi tu i già. V ng đãượ ữ ặ ệ ạ ạ ể ủ ổ ươ

nghĩ vi c, đ n tòa s thăm h i, nhân nói đ n vi c sau này là l ng b ng c a cácệ ế ứ ỏ ế ệ ươ ổ ủ

hoàng thân không đ dùng. Khâm s là Sâm-bô bèn l y m t nghìn đ ng b c tâyủ ứ ấ ộ ồ ạ

d ng giao vi n C m t đem bi u v ng đ t ý t t. Khi y Tôn Th t Bá h ch tâuươ ệ ơ ậ ế ươ ể ỏ ố ấ ấ ạ

cho là làm t t nh th không h p l , vâng l nh chu n ph t v ng 3 năm lắ ư ế ợ ệ ệ ẩ ạ ươ

Đ ng Khánh năm đ u, mùa đông, v ng ch t, th 77 tu i Vua nghe tinồ ầ ươ ế ọ ổ

v ng ch t, l y làm th ng xót, ngh tri u 3 ngày, sai hoàng thân công ban r uươ ế ấ ươ ỉ ề ượ

t , đ c bi t cho tôn th y là Đoan Khác. Ngày đem chôn, sai quan đ n t . L i vângế ặ ệ ụ ế ế ạ

l nh hai cung m i cung sai quan đ n t 1 đàn. Đ n th m t i bãi D ng Xuân,ệ ỗ ế ế ề ờ ở ả ạ ươ

t đ ng đ t Đông Trì, là ngôi nhà cũ đ i d ng l i. Tr c tác đ l i c a ông cóừ ườ ặ ở ổ ự ạ ướ ể ạ ủ

t p "Minh M ng cung t ", "Tĩnh Minh Ái Ph ng thi t p". Ông có 78 ng i conậ ạ ừ ươ ậ ườ

trai, 66 ng i con gái, con tr ng là H ng Tu n đ c ân phong là Ân Mông Đìnhườ ưở ồ ấ ượ

h u; con th 7 là H ng H o b t đ u t p phong làm Đình h u; năm T Đ c 24, t pầ ứ ồ ạ ắ ầ ậ ầ ự ứ ậ

phong làm Th Xuân Huy n công; năm th 31, t p phong làm quan công. Con thọ ệ ứ ậ ứ

12 là H ng Chiêm ân phong làm Tr qu c khanh, con th 15 là H ng Hàm ânồ ợ ố ứ ồ

phong làm Ph ng qu c khanh. Con th 34 là H ng C n ân phong làm Tr qu c úy.ụ ố ứ ồ ẩ ợ ố

Cháu đích là ng Hào t p phong làm Th Xuân H ng công. Sau l y b n t c yƯ ậ ọ ươ ấ ả ướ ấ

kiêm gi ch c H u tôn khanh ph Tôn Nhân. Năm Thành Thái th 14, đ c đ iữ ứ ữ ủ ứ ượ ổ

th hàm Quang L c t khanh, trông coi vi c ph . V ng đ ng th i hi u th oụ ộ ự ệ ủ ươ ươ ờ ế ả

yêu quý anh em, gi mình c n th n, tu i cao đ c l n, đ c tri u đình nh c y quýữ ẩ ậ ổ ứ ớ ượ ề ờ ậ

tr ng đã lâu. Gi vi c trong h nhà vua h n 50 năm, chính mình đ su t k d i,ọ ữ ệ ọ ơ ề ấ ẻ ướ

hòa đ v i m i ng i, thi t l p ra giáo đi u, khen nh c ng i hi n tu n. Nhi uễ ớ ọ ườ ế ậ ề ắ ườ ề ấ ề

ng i trong tôn ph đ c thành t u. K p đ n kho ng năm t D u có vi c bi nườ ả ượ ự ị ế ả Ấ ậ ệ ế

c n kíp, v ng là ng i r t thân tâm gi chính, quy t k l n, x đoán m i nghiầ ươ ườ ấ ữ ế ế ớ ử ố

ng l n, đem vi c tâu rõ, đ cho lòng ng i có n i l thu c, chuy n nguy làm yên.ờ ớ ệ ể ườ ơ ệ ộ ể

N u ch ng ph i là ng i trung thành, đ c đ s n ch a trong lòng sao đ c đ nế ẳ ả ườ ứ ộ ẵ ứ ượ ế

th , cho nên m i đ c phú quý th kh o, nhi u con, m i Ph c đ y đ , th c làế ớ ượ ọ ả ề ọ ướ ầ ủ ự

trong các v ng x a nay ít th y đ c ng i nh th .ươ ư ấ ượ ườ ư ế

Ninh Thu n Qu n v ng Miên Nghiậ ậ ươ

Tr c kia tên là D c, sau m i ban cho tên hi n nay. Là con th 4 c a Thánhướ ụ ớ ệ ứ ủ

T Nhân Hoàng Đ , m là Trang t n h Tr n ng i Phú L c, ph Th a Thiên,ổ ế ẹ ầ ọ ầ ườ ở ộ ủ ừ

con gái c a Tr n Công Ngh , đ c truy t ng làm V úy, sinh ra v ng vào năm Giaủ ầ ị ượ ặ ệ ươ

Long th 9. V ng phong t khôi ngô khác ng i, tính tình hào mãi. Khi làm hoàngứ ươ ư ườ

t đ c ra m ph đ , ông theo h c, đ c r ng kh p các kinh s . Năm Minh M ngử ượ ở ủ ệ ọ ọ ộ ắ ử ạ

th 17, đ c phong làm Đ c Th Công. Năm th 14, đ i phong làm Ninh Thu nứ ượ ứ ọ ứ ổ ậ

Công. Năm th 17, sai ông t m gi ch c T Tôn nhân ph Tôn Nhân. Năm th 21,ứ ạ ữ ứ ả ủ ứ

sai ông cùng Hoàng tr ng t là Tr ng Khánh Công duy t l i danh sách xét ánưở ử ườ ệ ạ

mùa thu, công nh ng Hoàng tr ng t quy t đ nh đ c th a đáng, vua khen.ườ ưở ử ế ị ượ ỏ

Năm T Đ c th 3, v ng xin l p nhà tôn h c đ d y con cháu các hoàng thân.ự ứ ứ ươ ậ ọ ể ạ

Vua khen là ph i, sai đ nh ch ng trình đ khích l . Sau ông l i xin c ng iả ị ươ ể ệ ạ ử ườ

ph m t i là C nhân Phan Văn X ng sung làm ch c gi ng t p trong ph Tônạ ộ ử ưở ứ ả ậ ủ

Nhân. Vua m ng trách r ng : vi c giáo t p t t ph i l y ng i có đ c h nh vănắ ằ ệ ậ ấ ả ấ ườ ứ ạ

ch ng m i có th làm mô ph m, n u l y ng i ph m t i sung vào, thì s thươ ớ ể ạ ế ấ ườ ạ ộ ự ể

còn ra sao n a? Vua không cho. Năm th 5, ông công ti n th lúa t t. Vua nhânữ ứ ế ứ ố

đ y làm bài th "Gia hòa" cho công xem và ban cho kim ti n. Bài th y có câu :ấ ơ ề ơ ấ

Ch có ông là hàng r t thân, trong cùng ru t th t, ngoài làm phên che, đ c banỉ ấ ộ ị ượ

ng c khuê chia cho đ t phong, không c y là cao quý, ch nghĩ vi c cày c y gianọ ấ ậ ỉ ệ ấ

nan. D ng nghi p riêng bên Đông thành s ng đ m b c, ru ng ngang d c giápự ệ ở ố ạ ạ ộ ọ

hàng rào bông b t, bu i s m nhàn r i, đ c sách xong ch ng thích gì, ông ra đ ngụ ổ ớ ỗ ọ ẳ ồ

ru ng chăm vi c làm c . Ngày ngày ch ng g y thăm đ ng ru ng, lúc r i cùng v iộ ệ ỏ ố ậ ồ ộ ỗ ớ

ông láng gi ng đi cày b a, qu n rách áo t i không l y làm l , nén c m rau lu c tề ừ ầ ơ ấ ạ ơ ộ ự

l y làm vui, gieo m t sau ngày kh sinh ra (t c là tháng 11 âm l ch), n u đ i saoấ ạ ừ ứ ị ế ợ

Nông tr ng m c s ch m quá, may nh m a n ng thu n th i. Trăm kho nh lúaườ ọ ợ ậ ờ ư ắ ậ ờ ả

m đ u t i t t, lúa chín đ y đ ng nh mây vàng bát ngát, đ y ru ng bông thóc.ạ ề ươ ố ầ ồ ư ầ ộ

Sau b o đ y t chóng thu ho ch, dâng th lúa t t đ n sân vua, đây đó đ y đ u r tả ầ ớ ạ ứ ố ế ầ ấ ấ

đáng m ng, m t bông lúa 2 chẽ qu bông dài l i là l n a, bông rũ xu ng nh láừ ộ ả ạ ạ ữ ố ư

cây trúc, ng n ngang nh cành cây chi chít, há ph i ăn rau c n mu n đem ti n b iổ ư ả ầ ố ế ở

t lòng thành, ch mu n quý tr ng h t thóc đ làm khuyên răn, thóc quý t ng ta,ự ỉ ố ọ ạ ể ặ

ta bi t thâm ý, b o tr b ng kim ti n sao l i ch i t , th xem năm nay vi c nhàế ả ả ằ ề ạ ố ừ ử ệ

nông, ch đ c mùa ch m t mùa không đ u nhau, sao ch ch y lúa t t quá th ,ỗ ượ ỗ ấ ề ỉ ỗ ấ ố ế

trông bông lúa ch t thành đ ng cao, tuy là vì c y s m và thu n rét n ng, ho c làấ ố ấ ớ ậ ắ ặ

lòng hi u thông c m đ n th n kỳ (Ninh Thu n Công đ ng có tang m nên ho cế ả ế ầ ậ ươ ẹ ặ

có đ c th ), b ng nhiên bông lúa t t lên đi n, h n h n trong v n m c c tượ ế ỗ ố ệ ơ ẳ ườ ọ ỏ ử

chi. Còn thì chép rõ trong t p th ng ch .ở ậ ơ ự ế

Năm th 18, vua th y công tu i cao đ c t t, th ng ph i ra l y, chu n choứ ấ ổ ứ ố ườ ả ạ ẩ

đ c mi n, đ t chí ý tôn thân. Sau sai gi ch c H u tôn chính ph Tôn Nhân.ượ ễ ể ỏ ữ ứ ữ ủ

Năm th 22, ông th 60 tu i vua sai Th v b ng ph m v t ban c p và cho m tứ ọ ổ ị ệ ư ẩ ậ ấ ộ

bài th . Th r ng:ơ ơ ằ

Phiên âm:

Ác ch ng đ ng chu nh t,ưở ồ ậ

Thân tình t tr ng niên,ứ ượ

Trung ph ng ng t bích.ươ ư ự

Ngo i tr c ph y liên,ạ ự ỉ

Ngu lão tam bôi t u,ử

Di tôn s kho nh đi n,ở ả ề

V n thu n phù ý ph m,ạ ầ ạ

Viên giác c u di kiên.ử

D ch nghĩa :ị

Khi n m tay nhau trong thuy n,ắ ề

Lúc cho g y đ t tình,ậ ể ỏ

Trong lòng đ ng đ n nh ng c bích,ứ ắ ư ọ

Bên ngoài th ng th n nh cây sen.ẳ ắ ư

Ba chén r u đ vui tu i già,ượ ể ổ

M i kho nh ru ng đ cho con cháu,ờ ả ộ ể

Tu i già thu n túy h p v i khuôn m u t t,ổ ầ ợ ớ ẫ ố

Nên nhũ nên sãng càng lâu ngày càng ch c ch n.ắ ắ

Năm th 37, t n phong làm Qu n v ng. Công cho là theo l qu c tri u, cácứ ấ ậ ươ ệ ố ề

thân phiên lúc còn s ng ch a có ai đ c phong t c v ng c , nên xin t ch i,ố ư ượ ướ ươ ả ừ ố

nh ng vua không cho (chép rõ truy n Th Xuân V ng). Sau ông m c b nh nênư ở ệ ọ ươ ắ ệ

ch a k p tuyên phong thì đã ch t, th 65 tu i. Vua nghe tin ông ch t th ng xótư ị ế ọ ổ ế ươ

ngh tri u 3 ngày. V t c v ng m i phong, chu n đ i làm truy t ng. Còn vi cỉ ề ề ướ ươ ớ ẩ ổ ặ ệ

tang theo t c đ c t ng mà làm, cho th y là Đoan Túc. L i làm th vi ng r ng:ướ ượ ặ ụ ạ ơ ế ằ

Ch t làm cho lòng yêu tha thi t c a ta,ợ ế ủ

Ch ng ng ông s ng ch t,ẳ ờ ố ế

T đ nh vào tháng này,ị

Đ c tin ông ch t lòng ta đau th ng,ượ ế ươ

Nh khi ông còn tu i tr m nh kh e,ớ ổ ẻ ạ ỏ

Chí khí sao mà hào hùng th ,ế

C i ng a b n súng th o c 6 ngh ,ưỡ ự ắ ạ ả ề

B n gi i có th n i theo nhu c u trong kinh Thi là b n m t phát đ c nămắ ỏ ể ố ầ ắ ộ ượ

con l n,ợ

So v i hai h Ng y và hai h Nhâm ngày x a, văn, võ đ u c trong lòng,ớ ọ ụ ọ ư ề ả

Ng c tr ng khéo t mài giũa (ý nói bi t s a l i).ọ ắ ự ế ử ỗ

Tóc xanh đã thành ông già,

C nh ao v n có thú v chân chính,ả ườ ị

Thăm ru ng đ ng chăm công vi c nhà nông,ộ ồ ệ

Trông coi vi c nhà không c u l i buôn bán,ệ ầ ợ

Lính no đ cho con cháu b ng nh ng năm đ c mùa,ủ ằ ữ ượ

Có món ăn ngon g i em trai em gái đ n ăn,ọ ế

X p đ t công vi c gi lòng công b ng,ế ặ ệ ữ ằ

Ch ng i lúc nào cũng đông khách,ỗ ồ

Trong mâm không lúc nào h tế

Tuy vào đ a v r t thân c a nhà vua,ở ị ị ấ ủ

V n gi phong đ nhà nho n c L ,ẫ ữ ộ ướ ỗ

T ng r ng trong lòng khoan khoái, thân th béo t t,ưở ằ ể ố

Nh th thì tu i th còn lâu dài,ư ế ổ ọ

Sao đã s m chán đ i,ớ ờ

Đã v i m m t n ng,ộ ố ệ ặ

Hôm tr c có vào ch u,ướ ầ

Ti ng nói và dung nhan đ u th y kém,ế ề ấ

V n th ng lo ng i th m cho ông,ẫ ườ ạ ầ

Sao mà đã v i vàng lánh cõi t c th ?ộ ụ ế

Cõi đ i gi c m ng đ u th c ,ờ ấ ộ ề ế ả

Ch có ti ng hay đ l i không cùng,ỉ ế ể ạ

Nói đùa ng u nhiên mà trúng,ẫ

Đã t ng cùng nhau đi chung thuy n v ,ừ ề ề

T p "H ng th ngo i hiên" dâng lên,ậ ươ ủ ạ

Công d ng ch ng có gì, nh ng tình thì là trung,ụ ẳ ư

60 tu i cũng đã g i là th ,ổ ọ ọ

Công giúp đ đ l i nhi u.ỡ ể ạ ề

Con n i h c hành khá,ố ọ

Anh em thân yêu nhau,

Đ i v i ông không có đi u gì th c m c,ố ớ ề ắ ắ

Phong t ng t m đ thông c m cùng nhau.ặ ạ ể ả

Ngày an táng, vua sai quan đ n t m t đàn. D ng đ n xã Tiên N n thu cế ế ộ ự ề ở ộ ộ

huy n Phú Vinh. Ông có 34 con trai, 41 con gái. Con tr ng là H ng T ân phongệ ưở ồ ự

làm Hàm ân Đình h u, sau t p phong là Ninh Thu n Huy n công. Con th là H ngầ ậ ậ ệ ứ ồ

Ph m t p phong là Ninh Thu n Huy n h u.ẩ ậ ậ ệ ầ

Vĩnh T ng Qu n v ng Miên Hoànhườ ậ ươ

Lúc tr c tên là Th , sau m i ban cho tên hi n nay. Là con th 5 c a Thánhướ ự ớ ệ ứ ủ

T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng nh t Chính, sinh năm Gia Long thổ ế ẹ ớ ị ử ứ

10. V ng khi còn tr đã thích h c, k p khi đ c m ph , có h c kinh s qua loa.ươ ẻ ọ ị ượ ở ủ ọ ử

Năm Minh M ng th 11, phong làm Vĩnh T ng Công, năm th 16 ông ch t, lúc 25ạ ứ ườ ứ ế

tu i đ c truy t ng làm Qu n v ng, cho th y là Trang M c. D ng đ n th xãổ ượ ặ ậ ươ ụ ụ ự ề ờ ở

V n Xuân huy n H ng Trà, sau đ i d ng Đông Trì. Có 4 ng là H ng Duy t pạ ệ ươ ổ ự ở ưở ồ ậ

phong Qu n công. Sau vì ph m h nh kém nên b l t m t phong t c; sau đ cậ ẩ ạ ị ộ ấ ướ ượ

khai ph c làm Ph ng qu c lang. Con th là H ng K đ c ân phong làm Bìnhụ ụ ố ứ ồ ỷ ượ

Tr ch Đình h u, sau đ i phong làm Vĩnh T ng h u. Cháu ông là ng T n đ cạ ầ ổ ườ ầ Ư ấ ượ

t p phong làm Kỳ ngo i h u.ậ ạ ầ

olor="black">

Phú Bình Công Miên Áo

Tr c tên An, sau đ i tên hi n nay. Là con th 6 c a Thánh T Nhân Hoàngướ ổ ệ ứ ủ ổ

Đ , em cùng m v i Qu n v ng Miên Hoành, sinh năm Gia Long th 15. Lúc làmế ẹ ớ ậ ươ ứ

hoàng t h c t p kinh s . Năm Minh M ng th 11, phong làm Phú Bình Công, saiử ọ ậ ử ạ ứ

gi ch c H u tôn nhân ph Tôn Nhân. Năm T Đ c th 17, vì con v th là H ngữ ứ ữ ủ ự ứ ứ ợ ứ ồ

T p m u kh i ngh ch, ông b l t m t t c. Năm th 18 ông ch t, lúc 50 tu i, vuaậ ư ở ị ị ộ ấ ướ ứ ế ổ

gia ân cho khai ph c t c Qu n công, đình vi c cho tên th y, cho phép đ c cúng.ụ ướ ậ ệ ụ ượ

Năm th 31, kính g p ti t Ngũ tu n đ i khánh, vua truy ni m đ n ông, x ng dứ ặ ế ầ ạ ệ ế ướ ụ

r ng: Nguyên Phú Bình Công Miên Áo đã ch t, là ng i hi n lành đi m đ m, cũngằ ế ườ ề ề ạ

là phiên v ng t t, ch vì quá nhu nh c không d y đ c con, đ n n i ph i liênươ ố ỉ ượ ạ ượ ế ỗ ả

l y, chu n cho gia ân truy ph c t c cũ. D ng đ n xã D ng Xuân thu c huy nụ ẩ ụ ướ ự ề ở ươ ộ ệ

H ng Trà. Ông có 10 con trai 7 con gái. Con tr ng là H ng Qu lúc đ u phong làươ ưở ồ ế ầ

Hoài An Đình h u, sau t p phong là Kỳ ngo i h u. V sau ng i em là H ng Tr ch,ầ ậ ạ ầ ề ườ ồ ạ

đi t cáo m y là b t h p pháp, H ng Qu vì không c m tr p đ c nên b đo tố ẹ ấ ợ ồ ế ấ ấ ượ ị ạ

t c. Con th 7 là H ng Vinh, năm Ki n Ph c th 1 đ32; c t p phong làm Phúướ ứ ồ ế ướ ứ ợ ậ

Bình hầ

Nghi Hòa Qu n công Miên Th nậ ầ

Là con th 7 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Quý nhân h Nguy nứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

H u, con gái C m y Hi u úy H u Tr c, ng i huy n Phong Đi n, ph Th aữ ẩ ệ ữ ạ ườ ở ệ ề ủ ừ

Thiên. Sinh năm Gia Long th 16. Lúc còn làm hoàng t th ng đ n nhà Chí Thi nứ ử ườ ế ệ

cùng các v ng đ c sách, cũng có h c h nh. Năm Minh M ng th 21, đ c phongươ ọ ọ ạ ạ ứ ượ

làm Nghi Hòa Qu n công. Năm T Đ c th 18, vua th y công tu i đ c đ u tôn, l yậ ự ứ ứ ấ ổ ứ ề ấ

l u đãi, mi n cho nh ng khi th ng tri u không ph i s p l y. Năm th 31 ôngễ ư ễ ữ ườ ề ả ụ ạ ứ

ch t, th 60 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n Th ng giáp xã Nam Ph thu cế ọ ổ ụ ượ ự ề ở ượ ổ ộ

huy n Phú Vinh. Có 11 con trai, 3 con gái. Con th 8 là H ng Tê đ c t p phong Kỳệ ứ ổ ượ ậ

ngo i h u.ạ ầ

ew Roman" color="red">Phù Mỹ Qu n công Miên Phúậ

Là con th 8 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m không rõ tên h là gì, sinhứ ủ ổ ế ẹ ọ

năm Gia Long th 16. Lúc còn làm hoàng t , v n tính kiêu ngông, thân c n v i trứ ử ố ậ ớ ẻ

h , th ng cho đ y t c i ng a d m ch t ng i. Vi c đ n tai . Vua gi n sai l tư ườ ầ ớ ưỡ ự ẫ ế ườ ệ ế ậ ộ

mũ áo, c m không đ c d hàng v i các hoàng t , c l y tên mà g i. Sau ông bi tấ ượ ự ớ ử ứ ấ ọ ế

s và h i h n, nên đ c hoàn l i mũ áo v hi u nh ng không cho vào ch u h u.ợ ố ậ ượ ạ ị ệ ư ầ ầ

Thi u Tr năm đ u cho theo ban tri u bái. Năm T Đ c th 5, đ c phong làmệ ị ầ ề ự ứ ứ ượ

Phù Mỹ Qu n công. Năm th 35, công m tr ng hát x ng, d n ng i ngo iậ ứ ở ườ ướ ẫ ườ ạ

qu c t i xem, b ng i h ch tâu, có chi u đo t t c giáng làm Kỳ n i h u. Nămố ớ ị ườ ạ ế ạ ướ ộ ầ

th 36, m i khai ph c t c cũ. Hàm Nghi năm đ u, công ch t, th 69 tu i, th y làứ ớ ụ ướ ầ ế ọ ổ ụ

Cung L ng, d ng đ n xã Xuân D ng thu c H ng Th y. Ông có 13 con trai, 8ượ ự ề ở ươ ộ ươ ủ

con giá. Con v th là H ng Ninh đ c t p phong làm Phù Mỹ Đình h u.ợ ứ ồ ượ ậ ầ

Hàm Thu n Qu n công Miên Thậ ậ ủ

Ông tên t là Th Ph , con th 9 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Mỹự ị ủ ứ ủ ổ ế ẹ

nhân h Nguy n Văn, con nhà l ng gia Do Linh, Qu ng Tr . Ông sinh năm Giaọ ễ ươ ở ả ị

Long th 18, lúc m i làm hoàng t , gi tính khiêm t n, đ n khi ra m ph đi h c,ứ ớ ử ữ ố ế ở ủ ọ

tinh thông kinh s . Năm Minh M ng th 21, phong làm Hàm Thu n Qu n công.ử ạ ứ ậ ậ

Năm T Đ c th 12, ông ch t, lúc 41 tu i, vua cho tên th y là Đôn Cung, d ng đ nự ứ ứ ế ổ ụ ự ề

p Xuân An, xã Phú Xuân huy n H ng Trà. Ông có 27 con trai, 35 con gái. Conở ấ ệ ươ

th 6 là H ng Hi n đ c t p phong làm Kỳ ngo i h u. Sau can t i b đo t t c, luiứ ồ ể ượ ậ ạ ầ ộ ị ạ ướ

v nhàn t n.ề ả

Tùng Thi n Qu n v ng Miên Th mệ ậ ươ ẩ

oman">

Lúc tr c tên là Hi n, t là Tr ng Uyên, l i t là Th n Minh, hi u là Th ngướ ể ự ọ ạ ự ậ ệ ươ

S n, bi t hi u là B ch Hào t . Con th 10 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , con c aơ ệ ệ ạ ử ứ ủ ổ ế ủ

Th c t n h Nguy n Kh c. Lúc m i sinh ra, mày bên h u có m t cái lông dàiụ ầ ọ ễ ắ ớ ữ ộ

tr ng, mình có 4 vú, l ng có n t ru i đ tía, tr c ng c bên t có cái v t vuôngắ ư ố ồ ỏ ướ ự ả ế

m t t c, hình nh cái n nh , trên l t v t y m c lông. Th T Cao Hoàng Độ ấ ư ấ ỏ ố ế ấ ọ ế ổ ế

nghe tin l y làm m ng, cho 10 l ng vàng. Thu nh tính hay khóc l i nhi u b nhấ ừ ạ ở ỏ ạ ề ệ

t t, Th c t n ngày đêm h t s c chăm nom. Ch a đ c đ y năm, khóc càng quá,ậ ụ ầ ế ứ ư ượ ầ

hai m t m đi và ch y máu. Th c t n lo ng i, tìm cách c u ch a nh ng khôngắ ờ ả ụ ầ ạ ứ ữ ư

kh i. Ch t có đ o sĩ tên là Vân trông th y b o r ng : đây là sao Thái B ch kim tinhỏ ợ ạ ấ ả ằ ạ

giáng sinh, làm l ti n thì kh i. Qu nhiên đúng nh l i nói. Năm Minh M ng thễ ễ ỏ ả ư ờ ạ ứ

3, m i 4 tu i nh ng r t đĩnh ng , lúc đ u theo h c n s (84) trong cung, d yớ ổ ư ấ ộ ầ ọ ữ ư ở ạ

h c sách hi u kinh. Năm 7 tu i đ n h c D ng chính đ ng, ông chăm h c,ọ ế ổ ế ọ ở ưỡ ườ ọ

không ch i đùa, g p sách đ c có khi c trăm t gi y. M t hôm vào h u Th c t n,ơ ấ ọ ả ờ ấ ộ ầ ụ ầ

th y trên án có chi c qu t vi t bài th th 5 ch c a ng i Đ ng, trong đó cóấ ế ạ ế ơ ể ữ ủ ườ ườ

m y ch ch a hi u l m, mà đ c lên th y vui mi ng, bèn c xin cho đ c cái qu tấ ữ ư ể ắ ọ ấ ệ ố ượ ạ

y. Hôm sau đem h i viên gi ng t p r ng : đ y là th gì? Viên gi ng t p đem sấ ỏ ả ậ ằ ấ ơ ả ậ ở

ki n c a mình đ tr l i. Nhân đ y bèn h i nghĩa bài th y, l i xin d y cho lu tế ủ ể ả ờ ấ ỏ ơ ấ ạ ạ ậ

phép b ng tr c. T đ y có làm bài nào cũng ám h p phép th . Thông minh s mằ ắ ừ ấ ợ ơ ớ

nh th .ư ế

Năm th 8, mùa xuân t Giao, công theo đi, có làm bài th t Nam Giao, b yứ ế ơ ế ấ

gi công m i 9 tu i. H i l n lên, ra ngoài h c t p, không sách gì không thông hi u,ờ ớ ổ ơ ớ ọ ậ ể

l i có tính mê s n th y, hàng ngày cùng các danh sĩ giao du, ki n văn ngày càngạ ơ ủ ế

r ng, làm thành t p th bát đ u t đ y.ộ ậ ơ ầ ừ ấ

Năm th 16, vua thăm đàn t Giao, trong ngoài t ng c m đàn y đ u tr ngứ ế ườ ấ ấ ề ồ

thông, ông có làm bài th v nh cây thông trai cung. L i theo vua lên núi Ngơ ị ở ạ ự

Bình, vua sai làm bài th , bài th có nhi u câu hay, vua khen ng i. Năm th 20, ôngơ ơ ề ợ ứ

đ c phong làm Tùng Qu c Công, cho l p ph ph ng Liêm Năng, bên c nhượ ố ậ ủ ở ườ ạ

ph ng y ti p giáp v i Tĩnh Ph , t c là ph c a Tuy Lý V ng. Ông cùng v ngườ ấ ế ớ ố ứ ủ ủ ươ ươ

ngày ngày vui th ng x ng h a. Đ n khi Hi n T Ch ng Hoàng Đ n i ngôiưở ướ ọ ế ế ổ ươ ế ố

năm th 2, vua đi tu n ra mi n B c, công theo h u, ông li n có t p th B c hành.ứ ầ ề ắ ầ ề ậ ơ ắ

Sau ho c lên núi Nam S n thi b n, ho c lên núi Thúy Vân ch i xem, đ u có th c .ặ ơ ắ ặ ơ ề ơ ả

L i làm c nghi p riêng th ng l u sông L i Nông, có làm th đ ghi, g i là Hàạ ơ ệ ở ượ ư ợ ơ ể ọ

th ng t p. T Đ c năm th 2, vì có m tu i già, ông xin làm Tiêu viên riêng đượ ậ ự ứ ứ ẹ ổ ể

đón m v ph ng d ng. Đ ng sau v n đ p m t nhà nh , x p đá d n n c,ẹ ề ụ ưỡ ằ ườ ắ ộ ỏ ế ẫ ướ

nhân có cây nên chim đ n làm t ; đây h i đ h t th ng c nh c a núi r ng đế ổ ở ộ ủ ế ắ ả ủ ừ ể

ng tình th ng ngo n, g i là Ký Th ng Viên. L i d ng M c Vân Sào đ ch aụ ưở ạ ọ ưở ạ ự ặ ể ứ

sách, m i ng i th ng đ n xem đ c. Năm th 4, mùa xuân l i g p kỳ t Giao,ọ ườ ườ ế ọ ứ ạ ặ ế

vua ng đ n Trai cung, Công vào ch u xong r i, vua cho ng i, sai h a 8 bài thự ế ầ ồ ồ ọ ơ

khúc Xuân du, 1 bài th hoa Th y Tiên. Đ n chi u, l i sai bình duy t th c a cácơ ủ ế ề ạ ệ ơ ủ

hoàng đ v nh cây tùng. Đ n đêm t i, vua l i cho vào h u đ h i 2 bài th Ngệ ị ế ố ạ ầ ể ỏ ơ ư

D ng, Qui Ngu h n kém th nào. Công theo s ki n c a mình th a tr . Vua b ngươ ơ ế ở ế ủ ư ả ằ

lòng, ban th ng cho m t chi c áo ng . Công làm bi u t có câu r ng: "Tr m víưở ộ ế ự ể ạ ằ ộ

vi c nhà Chu chia c a báu gi lâu dài đ truy n cho con cháu, dám mong chi nhệ ủ ữ ể ề ư

lão nhân n c T , mu n m r ng đ l i cho thiên h ". Tháng 8 năm y, Th c t nướ ề ố ở ộ ể ạ ạ ấ ụ ầ

m t. T n tr c đã đ c phong làm Th c t n, sau ph i t i b thu l i sách phong.ấ ầ ướ ượ ụ ầ ả ộ ị ạ

Đ n bây gi công dâng s kh n xin, l i r t th ng xót, vua đ c bi t c p tr l i.ế ờ ớ ẩ ờ ấ ươ ặ ệ ấ ả ạ

ông làm nhà m , đau th ng h t l . Khi h t tang, đ c t n phong Tùng Thi nở ộ ươ ế ễ ế ượ ấ ệ

Công. Năm th 11, ngày sinh 40 tu i, vua cho cu đ i r ng: "H c l , h c thi s mứ ổ ố ằ ọ ễ ọ ớ

theo đình hu n, gi trung, gi hi u, làm mãi phiên th n". Ông l i tâu xin mua 12ấ ữ ữ ế ầ ạ

m u ru ng th xã D ng Xuân, làm nhà đ , g i là Ph ng Thôn Th o Đ ng,ẫ ộ ờ ở ươ ể ở ọ ươ ả ườ

làm ch ch a n c và l y n c ngoài vào g i là chàm Hoàng t . Trên b chàmỗ ứ ướ ấ ướ ở ọ ử ờ

có các n i th ng c nh : nh gi ng u ng n c, gi ng n m, nhà đ c sách; ngoàiơ ắ ả ư ế ố ướ ườ ằ ọ

thú ngâm v nh, l y sách v làm vui. Năm th 18, ông tu i cao đ c t t vào ch uị ấ ở ứ ổ ứ ố ầ

th ng đ c mi n l y. Sau sai kiêm gi ch c T tôn nhân, ông l y lẽ vì ngu cu ngườ ượ ễ ạ ữ ứ ả ấ ồ

già b nh đ t ch i nh ng không đ c. L i ân c p cho m i năm 300 quan ti n,ệ ể ừ ố ư ượ ạ ấ ỗ ề

100 ph ng g o, đ làm l ng d ng lão, đó là đ c cách. Tr c kia, con gái ôngươ ạ ể ươ ưỡ ặ ướ

g cho Đoàn Tr ng, sinh đ c m t con. Tr ng tính phóng đãng, ông đánh đu i.ả ư ượ ộ ư ổ

Đ n khi Tr ng kh i ngh ch, vi c b phát giác, ngay ngày y ông trói con gái cùngế ư ở ị ệ ị ấ

cháu ngo i đem n p và t cho là không bi t xét ra tr c, dâng s xin ch u t i. Vuaạ ộ ự ế ướ ớ ị ộ

nói r ng : ông v n có h c, đ c yêu quý đã lâu, há có lòng nào, nh ng ch n rằ ố ọ ượ ư ọ ể

không tinh, nên b kém thành giá, x ph t b ng 8 năm. Năm th 21, m ng th 50ị ử ạ ổ ứ ừ ọ

tu i, vua cho bài văn tán t ng và vàng b c, l a màu, chè r u, văn phòng t ph m.ổ ụ ạ ụ ượ ứ ẩ

L i t ng làm th "Nh ông" sai mang đ n và sai ông h a l i dâng lên. Năm th 23,ạ ừ ơ ớ ế ọ ạ ứ

ông ch t, b y gi ông 52 tu i. Lúc ông m i b m vua đ c bi t cho ng y đ n thămế ấ ờ ổ ớ ị ố ặ ệ ự ế

m ch, ch a thu c, ban cho sâm qu c a vua dùng, sai trung s đ n thăm h i,ạ ữ ố ế ủ ứ ế ỏ

không ngày nào không. ông nhân tay vi t t bi u đ l i g i dâng lên, đ i l cế ờ ể ể ạ ử ạ ượ

r ng: "Ch t s ng là m nh, duy còn ân h n vì ch a đ c th y b cõi Nam B c nhằ ế ố ệ ậ ư ượ ấ ờ ắ ư

cũ mà thôi. Cúi xin nghĩ đ n vi c gây d ng khó nh c, thì lo vi c gi gìn không dế ệ ự ọ ệ ữ ễ

dàng. M t c a m t công ph i nên s n ti c, vi c ch i vi c vui ph i nên đ phòng,ộ ủ ộ ả ẻ ế ệ ơ ệ ả ề

xem th i c mà làm vi c, trên d i m t lòng, là Ph c cho tôn mi u, may choờ ơ ệ ướ ộ ướ ế

thiên h ". Vua xem bi u, b o N i các r ng : m t sao cho S quán m t đ o, đ sauạ ể ả ộ ằ ậ ử ộ ạ ể

này làm truy n, ch b m t câu nói ph i c a ng i ta. Đ n khi b nh n ng, d nệ ớ ỏ ấ ả ủ ườ ế ệ ặ ặ

con cháu làm vi c tang l nên ti t ki m. L i l y ngón tay vi t m y câu tuy t bútệ ễ ế ệ ạ ấ ế ấ ệ

r ng: "N a đ i h c đ o quá l m , thoát b c nh nay m i bi t đ ng, sáng đìnhằ ử ờ ọ ạ ờ ờ ướ ư ớ ế ườ

Ti n Giáp, trăng chùa Thiên M , bóng r ng c có th y ng i n a chăng?" Vi tế ụ ừ ướ ấ ườ ữ ế

xong, kéo l i chăn đ p r i ch t. Vua nghe tin ông ch t, th ng ti c, ngh ch u 3ạ ắ ồ ế ế ươ ế ỉ ầ

ngày, ban cho g m l a, ti n v i, quan tài và ngân ti n, l i thân ch văn t sai Tuyấ ụ ề ả ề ạ ế ế

Lý V ng đ n t , cho r u t , cho tên th y là Văn Nhã. Ngày an táng, sai Hi p lĩnhươ ế ế ượ ế ụ ệ

Th v là H Văn Hi n đi đ a đám. Năm th 31, truy t ng Qu n v ng. Ông thôngị ệ ồ ể ư ứ ặ ậ ươ

minh ham h c, ngoài sách v ra không thích gì. Nghe có sách hay, b h t ti n raọ ở ỏ ế ề

mua. H c v n sâu r ng, l i ý đi n nhã, càng gi i v th . Cùng hoàng t th 11 làọ ấ ộ ờ ể ỏ ề ơ ử ứ

Tuy Lý V ng đ u n i ti ng b ng nhau. D c Tôn Anh Hoàng Đ v n tin yêu,ươ ề ổ ế ằ ự ế ố

th ng sai biên chép th ch n l c c a các đ i, ch m và phê bình đ ti n lên. choườ ơ ọ ọ ủ ờ ấ ể ế

nên ng i làm th có câu: "Th nh Tùng Thi n V ng, Tuy Lý Viên thì th đ iườ ơ ơ ư ệ ươ ơ ờ

th nh Đ ng không còn đáng k ". Khi vua m i lên ngôi, năm đ u có Khâm s nhàị ườ ể ớ ầ ứ

Thanh là Lao Sùng Quang là Đ nh giáp Ti n sĩ tri u Thanh, đ n kinh làm l bangệ ị ế ề ế ễ

giao, ông cùng giao du v i Sùng Quang và x ng h a th thù ti p. Sùng Quang r tớ ướ ọ ơ ế ấ

khen ng i, bèn yêu c u ông cho xem b n th o th làm ra. Ông li n đem t p thợ ầ ả ả ơ ề ậ ơ

Th ng S n cho xem và xin vi t cho bài t a. Sùng Quang làm bài t a. Có câu r ng :ươ ơ ế ự ự ằ

M t ông già Th ng S n, tr có ý đ làm m u m c cho n c Nam, sao đ c g i làộ ươ ơ ừ ể ẫ ự ướ ượ ọ

ng i làm th ? L i sai ông xã vi t l i phi bách (85) 5 ch "Th ng hà b ch lườ ơ ư ạ ế ố ữ ươ ạ ộ

đ ng" và vi t l i bát ph n (86) ch "Tòng vân th c" vào b c bi n treo ngangườ ế ố ầ ữ ư ố ứ ể

đ t ng ông. Văn ch ng c a ông l i đ c tri u đình Trung Hoa quý tr ng màể ặ ươ ủ ạ ượ ề ọ

hâm m . Ông có làm đ n th các ng i làm th c , th Khu t Nguyên làm ch ,ộ ề ờ ườ ơ ổ ờ ấ ủ

Tr n T V ng (87), Cánh Lăng V ng (88) ph i h ng 2 bên t h u, bày th cácầ ư ươ ươ ố ưở ả ữ ơ

tác gi t Hán đ n Minh, Thanh. L i l p ra m t hàng th , các con, em trai gái vàả ừ ế ạ ậ ộ ơ

b n bè, ai thích văn ch ng đ u d c . M i khi h i h p ăn u ng, làm th làm vui.ạ ươ ề ự ả ỗ ộ ọ ố ơ

Có ti ng th hay th i y nh L ng Khê Phan Thanh Gi n, Giá viên Ph m Phúế ơ ờ ấ ư ươ ả ạ

Th vâng m nh đi s sang Tây D ng, ông đ u ti n m i ng i 1 bài th . Có câuứ ệ ứ ươ ề ễ ỗ ườ ơ

r ng ý L Tr ng Li tr n bi n Đông ch vì chèn ép con cá kình to (89) (t ngằ ỗ ọ ố ở ể ỉ ặ

Thanh Gi n). L i nói: "T ng ông không ch u l y, ch hăng hái t ng cõi tây (bài t ngả ạ ặ ị ạ ỉ ừ ặ

Phú Th ) Ng i đ i x a nói r ng "tr n đáng gi c b ng bút đàn văn t ngứ ườ ờ ư ằ ậ ặ ằ ở ưở

không h n th ". Bình sinh ông có tr c thu t 14 t p (t p N p B , Th ng S n thiơ ể ướ ậ ậ ậ ạ ị ươ ơ

t p, Th ng S n thi tho i, Th ng S n t t p, Tĩnh y ký, Th c C c biên, Lão Sinhậ ươ ơ ạ ươ ơ ừ ậ ứ ố

th ng đàm, H c giá chí, Tinh k t p, L ch Đ i Đ v ng th ng h đ , Thi kinhườ ọ ỵ ậ ị ạ ế ươ ố ệ ồ

qu c âm ca, Đ c ngã th sao, Nam c m ph , L ch đ i thi tuy n); đ c ng i taố ộ ư ầ ổ ị ạ ể ượ ườ

kh c in 7 t p (Qu ng Khê thi t p, L ng Khê thi t p, M n Viên thi t p, Hân Nhiênắ ậ ả ậ ươ ậ ạ ậ

thi t p, Ph m T p Lâm thi t p, C ng th o viên thi t p, Tam cao sĩ t p). Ông có 20ậ ạ ậ ậ ố ả ậ ậ

con trai, 12 con gái, con th 3 là Phì đ c t p phong Huy n công, làm T tham triứ ượ ậ ệ ả

b L i. Th i Ph đ b quy n th n hãm h i g p n n. Hoàng th ng nay lên ngôiộ ạ ờ ế ế ị ề ầ ạ ặ ạ ượ

năm đ u, cho khai ph c hàm Tham tri. Con th 8 là Ti t t p phong t c h u. Conầ ụ ứ ế ậ ướ ầ

th 12 là D c làm B lăng Phó s . Con th 13 là Khăng làm B chính s Thanhứ ụ ộ ứ ứ ố ứ

Hóa.

QUY N 6Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IIỆ Ử Ụ

Các con c a Thánh T (t p Trung)ủ ổ ậ

Tuy Lý V ngươ

T là Khôn Ch ng, l i t là Quý Tr ng, hi u là Tĩnh Ph , l i hi u là Vĩ Dã,ự ươ ạ ự ọ ệ ố ạ ệ

con th 11 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , do Ti p d Lê th sinh ra. Lúc bé thôngứ ủ ổ ế ệ ư ị

minh, trang m o đ p đẽ. Lúc 7 tu i đ n th y đ c sách Ti u h c, Hi u kinh, mi ngạ ẹ ổ ế ầ ọ ể ọ ế ệ

đ u h c l u l u, ng i gi ng t p l y làm l , th t ra lúc m i 4 tu i, ông đã đ cề ọ ầ ầ ườ ả ậ ấ ạ ậ ớ ổ ượ

Ti p d d y truy n kh u r i cho nên v n nh mà không quên. Tính ham h c,ệ ư ạ ề ẩ ồ ẫ ớ ọ

đ c vua th ng yêu quý, th ng có khi b nh t t, vua đi n Văn Minh coi ch uượ ươ ườ ệ ậ ở ệ ầ

xong thân đ n thăm, trong cung cho là l . Trong bài cung t c a Th ng S nế ạ ừ ủ ươ ơ

Công, có câu ";Không ph i Miên Trinh nay m c b nh, ch n nào đâu tá đ c h ngả ắ ệ ố ượ ươ

gi i". Khi l n, h&#7885;c r ng văn hay. Năm Minh M ng th 20, t n phong làmờ ớ ộ ạ ứ ấ

Tuy Qu c Công, cho ra m ph riêng, ph c a ông g n v i ph c a Tùng Thi nố ở ủ ủ ủ ầ ớ ủ ủ ệ

Qu n v ng, hàng ngày cùng v i Tùng Thi n Công x ng h a, cùng các anh emậ ươ ớ ệ ướ ọ

vui h ng phú th , sĩ phu trong tri u đ u nói : m t vi c hay trong khánh ph .ưở ơ ề ề ộ ệ ả

N&#259;m th 20, v ng có m b m, vào d ng b nh Chính đ ng, ông h uứ ươ ẹ ị ố ưỡ ệ ở ườ ầ

h c n th n, mình t n m thu c tr c, áo không c i đai, trong cung đ u khen làạ ẩ ậ ự ế ố ướ ở ề

hi u. Năm Thi u Tr th 7, làm nhà riêng Vĩ Dã, r c m v ph ng d ng. S mế ệ ị ứ ở ướ ẹ ề ụ ưỡ ớ

chi u h u h , ng t bùi ph ng d ng, ch a t ng m t ngày l i nhác. D c Tôn Anhề ầ ạ ọ ụ ưỡ ư ừ ộ ườ ự

Hoàng Đ lên ngôi, năm th 4, đ t nhà Tôn h c, đ d y các công t , công tôn, saiế ứ ặ ọ ể ạ ử

v ng trông coi. D r ng : h c đ ng m i đ t, càng là n i cho ng i ta trông vào,ươ ụ ằ ọ ườ ớ ặ ơ ườ

c n ph i có th y d y hoàn ch nh đ làm m c th c, khi n cho đ u đ t đ c thànhầ ả ầ ạ ỉ ể ự ướ ế ề ạ ứ

tài nên nhi u ng i gi i giang t t đ p c . Năm th 5, mùa xuân, v ng h a bàiề ườ ỏ ố ẹ ả ứ ươ ọ

th Nguyên đán có câu "Lê vua ban, quýt tiên cho, th vào tay áo đem v , đ bi uơ ủ ề ể ế

m già nhà có tr ng c huyên". Đ c vua khuyên son câu th y và phê là "câuẹ ở ồ ỏ ượ ơ ấ

nói chí tình, đáng yêu". Sau t n phong làm Tuy Lý Công, xu ng d khen là nh cấ ố ụ ạ

ph Hà Giang V ng (90), văn nhã ph Đông Bình V ng (91ủ ươ ủ ươ

Năm th 11, sinh nh t l n th 40 c a v ng, vua cho câu đ i r ng: "Vănứ ậ ầ ứ ủ ươ ố ằ

ch t đ u t t, ông đ c nh th , hi u t vui l n, ta cũng gi ng ông". Đ y là vì mấ ề ố ượ ư ế ế ừ ớ ố ấ ẹ

sinh ra v ng là ng i thi n, ch t h u và có l đ , mà văn ch ng c a v ngươ ườ ệ ấ ậ ễ ộ ươ ủ ươ

r ng rãi sung thi m, l i nói và nét m t c a v ng ch t phác th c thà th c đãộ ệ ờ ặ ủ ươ ấ ự ự

đ c giáo hu n ch n đình vi, nên cho câu đ i đ khen ng i. Bây gi Tùng Thi nượ ấ ở ố ố ể ợ ờ ệ

Qu n v ng cũng t ng bài t a nói là có 10 đi u không b ng ông (chép t pậ ươ ặ ự ề ằ ở ậ

"Th ng S n n p b ").ươ ơ ạ ị

Năm th 18, sai ông kiêm gi ch c H u tôn nhân ph Tôn Nhân. Ông l y cứ ữ ứ ữ ủ ấ ớ

là có tang m đ t ch i nh ng vua không cho. Năm th 21, v ng th 50 tu i,ẹ ể ừ ố ư ứ ươ ọ ổ

vua cho bài văn chúc t ng (chép Thánh Ch văn t p) và ph m v t. Năm th 24,ụ ở ế ậ ẩ ậ ứ

thăng làm ch c T tôn nhân. Năm th 31, g p ti t Ngũ tu n khánh ti t, t n phongứ ả ứ ặ ế ầ ế ấ

làm Qu n v ng, d r ng : Tuy Lý Công h c r ng văn hay, cùng Tùng Thi n Côngậ ươ ụ ằ ọ ộ ệ

đ u n i ti ng ngang nhau, l i hay gi tính đi m đ m, khéo tu d ng đ n đ cề ổ ế ạ ữ ề ạ ưỡ ế ượ

tu i già, câu ngày x a nói là văn ch t đ y đ , 2 công cũng gán đ c th . V ng vổ ư ấ ầ ủ ượ ế ươ ề

sau so n t p th "T Đ c thánh đ c" và đ t a, có ý tr m b t ch c nh ng câuạ ậ ơ ự ứ ứ ề ự ộ ắ ướ ữ

trong t p th "Nguyên H a thánh đ c" c a Hàn Dũ đ i Đ ng và t p th "Khánhậ ơ ọ ứ ủ ờ ườ ậ ơ

l ch thánh đ c" c a Th ch Gi i S c đ i T ng. Vâng s c ch sai chép ra giao cho Sị ứ ủ ạ ớ ắ ờ ố ắ ỉ ử

quán, l i phê b o r ng : Ta r t ít đ c t i tăm, v n ph n không dám nh n nh th .ạ ả ằ ấ ứ ố ạ ầ ậ ư ế

Nh ng vì v ng h c r ng văn hay, không nhân đ m c to l n này đ phát tri nư ươ ọ ộ ề ụ ớ ể ể

đ i th đo n, thì sau cũng không có gì n i ti ng n a nên ta r t ti c thay. Mongạ ủ ạ ổ ế ữ ấ ế

v ng cùng v i 2 nhà Hàn, Th ch đ l i danh th m muôn đ i, đ t ra ng i r tươ ớ ạ ể ạ ơ ờ ể ỏ ườ ấ

thân c a ta có ng i hi n tài, cũng là vi c hay. Năm y, v ng th 60 tu i, vua choủ ườ ề ệ ấ ươ ọ ổ

th 4 ch (chép Thánh Ch thi t p). Năm th 35, thăng làm H u tôn chánh. B yơ ữ ở ế ậ ứ ữ ấ

gi cháu v ng là ng Ph ng đ H ng ti n (C nhân). Vua nghe tin l y làmờ ươ Ư ươ ỗ ươ ế ử ấ

m ng, cho th r ng :ừ ơ ằ

Phiên âm :

Qu t b t m u liên các tuy n,ế ử ạ ư ể

Đ ng tôn t mỹ sáng khoa danh.ồ ế

D ch nghĩa:ị

"Con có tài cao đ u sung vào, các cháu hay n i nghi p m đ u khoa danh".ề ố ệ ở ầ

L i có câu r ng:ạ ằ

Phiên âm:

V ng ph ng mao lâm ch gi?ị ữ ươ ỉ

Yên di hà d ng kim mãn doanh.ụ

D ch nghĩa:ị

Nh n b o cho các con cháu bi t, c n chăm lo d y b o ch c n gì đ ti nắ ả ế ầ ạ ả ứ ầ ể ề

đ u hòm.ầ

Là có ý b o v ng hay đem sách v d y cho cháu, mà chi m đ c khoaả ươ ở ạ ế ượ

danh là ng i đ u tiên c trong tôn ph nhà vua v y.ườ ầ ả ả ậ

Năm th 36, có di chi u đ l i sai v ng cùng Th Xuân V ng đ u là b cứ ế ể ạ ươ ọ ươ ề ậ

tu i và đ c đ u cao, phàm khi n c nhà có vi c gì không ph i, nên h t l i s aổ ứ ề ướ ệ ả ế ờ ử

ch a. Khi Ph đ l p lên, ông đ c t n phong t c v ng. L i th y ông là ng iữ ế ế ậ ượ ấ ướ ươ ạ ấ ườ

kiêm c h c th c, lo l ng trung thành, khi có vi c ph i bàn lu n, sai ông cùng đìnhả ọ ứ ắ ệ ả ậ

th n đ u đi. R i sau vì quy n th n là Nguy n Văn T ng và Lê Thuy t (t c Tônầ ề ồ ề ầ ễ ườ ế ứ

Th t Thuy t) chuyên quy n ph l p, v ng không yên lòng l n đ n đ n Thu nấ ế ề ế ậ ươ ẻ ế ồ ậ

An cùng t m v i quan Đ i Pháp, r i sau quan Pháp đ a v ng v , T ng,ở ạ ớ ạ ồ ư ươ ề ườ

Thuy t vin c y đ b t t i ông, giáng làm Huy n công, giam gi trính phế ớ ấ ể ắ ộ ệ ữ ở ủ

Th a Thiên. Sau an trí Qu ng Ngãi, chia đem các con cháu ông cho Bình Đ nh,ừ ở ả ở ị

Qu ng Ngãi, Phú Yên. Con là b n Tu, Sâm nhân th cũng b h i. Năm t D u, kinhả ọ ế ị ạ Ấ ậ

thành có vi c, Qu ng Ngãi b n Lê Trung Đình gây bi n, ti n vào chi m c t nhệ ở ả ọ ế ế ế ứ ỉ

thành, l p v ng làm Ph chính v ng, v ng c t không ch u làm. Khi C nhậ ươ ụ ươ ươ ố ừ ị ả

Tông Thu n Hoàng Đ n i ngôi, tha cho ông v , cho khôi ph c l i t c công, conầ ế ố ề ụ ạ ướ

cháu đ u cho tr v l i nguyên quán theo đ ng tr m mà v . B n Tu và Sâm cũngề ả ề ạ ườ ạ ề ọ

tr y ph c t c hàm. V ng t Qu ng Ngãi v , vào ch u. Khi y có t p th c aụ ụ ướ ươ ừ ả ề ầ ấ ậ ơ ủ

đình th n kính h a t p th ng ch , có s c giao cho đ i th n là Nguy n H u Đ ,ầ ọ ậ ơ ự ế ắ ạ ầ ễ ữ ộ

Phan Đình Bình theo phép mà phê bình r i ti n lên xem. B n H u Đ cho r ngồ ế ọ ữ ộ ằ

làm th khó, bình th l i càng khó. N u không ph i là b c văn bay mò châu d iơ ơ ạ ế ả ậ ướ

bi n Ly, h a đ c khúc D ng Xuân, thì khó đ ng n i vi c phê bình y. Ch cóể ọ ượ ươ ươ ổ ệ ấ ỉ

Tuy Lý Công là ng i gi i th , t ng đã đ c Tiên thánh khen hay, xin giao cho phêườ ỏ ơ ừ ượ

bình, vua y l i xin.ờ

Đ ng Khánh năm đ u, là năm Tu t, mùa xuân, v ng đ n tri u, h a thồ ầ ấ ươ ế ề ọ ơ

Nguyên đán ng ch , câu k t có câu r ng :ự ế ế ằ

Phiên âm : Huy n c kh i thái làm th y qu n, l ch hi p xuân v ng c về ơ ả ủ ả ị ệ ươ ổ ị tăng. D ch nghĩa: c tr i m v n thái tr th n ki n th c h p không bi t, l ch h pị ơ ờ ở ậ ị ẹ ế ứ ẹ ế ị ợ

v i nghĩa tên nhà Chu chép n a xuân c a nhà vua là ít có (92), đ c vua đi m d uớ ữ ủ ượ ể ấ

son l i phê r ng : l i b c h c r ng sách nhi u, b đi cũng ti c. M i đ c 3 năm,ạ ằ ạ ậ ọ ộ ề ỏ ế ớ ượ

l i g p qu c tang, v ng đóng c a đau bu n, m t mình b c t c. Đ n khi hoàngạ ặ ố ươ ử ồ ộ ự ứ ế

th ng (t c Thành Thái) n i ngôi, năm đ u, có chi u c ng i Ph chính, v ngượ ứ ố ầ ế ử ườ ụ ươ

thì tu i già s c t t, sung Đ nh t Ph chính thân th n, kiêm gi T tôn chính. Sauổ ứ ố ệ ấ ụ ầ ữ ả

l i t n phong làm Qu n v ng, phàm khi có l ch u m ng, y t ki n và có ban choạ ấ ậ ươ ễ ầ ừ ế ế

h i han gì, thì đ c làm l 5 vái, mi n không ph i l y. Tr c đây, v ng b bi nỏ ượ ễ ễ ả ạ ướ ươ ị ế

c , c a c i h t c , vua cho 1.000 đ ng b c đ l p ph . Khi y Giám c Đ i Phápố ủ ả ế ả ồ ạ ể ậ ủ ở ấ ố ạ

cũng nghe ti ng v ng t ng cho m t t m nh h ng b i tinh. Năm th 3, tháng 4,ế ươ ặ ộ ấ ị ạ ộ ứ

vua th y v ng tu i đã nhi u, chu n cho nhà làm vi c. N u có đi u gì tâu bàyấ ươ ổ ề ẩ ở ệ ế ề

thì th nh tho ng vào y t ki n. Còn m i tu n vào h u m t l n, n u g p gió m aỉ ả ế ế ỗ ầ ầ ộ ầ ế ặ ư

đ u mi n cho c , đ t ra ý tr ng ng i có đ c, h u đãi ng i thân, kính l b cề ễ ả ể ỏ ọ ườ ứ ậ ườ ễ ậ

lão thành. Năm th 4, xin ngh vi c ph , vua không chu n cho ngh . Năm th 6,ứ ỉ ệ ủ ẩ ỉ ứ

t n phong t c v ng, khi y v ng 77 tu i, sinh cháu 5 đ i, m y n ti c đ ghiấ ướ ươ ấ ươ ổ ờ ở ế ệ ể

m ng ngũ đ i đ ng đ ng, ng i đ u khen là vi c hay. Năm th 9, v ng l i l yừ ạ ồ ườ ườ ề ệ ứ ươ ạ ấ

c già y u xin chu n cho ngh vi c ph đ v ph riêng, thói th ng vào tri u y tớ ế ẩ ỉ ệ ủ ể ề ủ ườ ề ế

còn ch c Ph chính thân th n v n gi nh cũ; l i gia thêm ch c Ph ngh c nứ ụ ầ ẫ ữ ư ạ ứ ụ ị ậ

thân n a. Ch a bao lâu thì ch t, th 79 tu i. Khi v ng m i m c b nh, con cháuữ ư ế ọ ổ ươ ớ ắ ệ

xin ch a thu c, v ng nói: "Lúc ta còn tr tu i th ng cùng các anh em lu n bànữ ố ươ ẻ ổ ườ ậ

tu i th c a c nhân, có ng i mu n nh Lý Nhĩ (93) ho c có ng i tr m ví nhổ ọ ủ ổ ườ ố ư ặ ườ ộ ư

Lão Bành (94), ta c i và nói: mu n th thì xa x quá, đ c nh Thích Ca (95) làườ ố ế ỉ ượ ư

đ . Nay v a h p v i s y nên cũng không h m h i gì n a. Nghe tin ông m t, vuaủ ừ ợ ớ ố ấ ậ ụ ữ ấ

th ng ti c, c p cho 1.000 đ ng b c đ lo vi c tang, cho th y là Đoan Cung, saiươ ế ấ ồ ạ ể ệ ụ

quan đ n t . L i cho thêm 2.000 đ ng b c đ d ng đ n th và trích l y 15 m uế ế ạ ồ ạ ể ự ề ờ ấ ẫ

ru ng công xã M u Tài sung làm ru ng th . V ng là ng i hi u h u thànhộ ở ậ ộ ờ ươ ườ ế ữ

th c, bình sinh không thích gì, ch l y sách v làm vui, h c càng sâu r ng, có ti ngự ỉ ấ ở ọ ộ ế

là văn th hay. Nam S n Thám hoa là Nguy n Đ c Đ t, đ t a t p Vĩ Dã, b oơ ơ ễ ứ ạ ề ự ậ ả

r ng : h c nghi p thu n túy đ n ch n, văn ch ng tao nhã, d i tri u Ng y, Hánằ ọ ệ ầ ế ố ươ ướ ề ụ

cũng có Hà Giang V ng, Tr n T V ng (96), trong đám Thân Kỳ (97) thi u gìươ ầ ư ươ ế

X ng Lê, Công B (98). Ti n sĩ tri u Thanh là V ng Tiên Khiêm đ t a t p y,oươ ộ ế ề ươ ề ự ậ ấ

r ng tài làm th không kém gì Th ng S n, mà càng đáng tr ng. Văn nh ng lu tằ ơ ươ ơ ọ ư ố ậ

Hoàng Chung làm căn b n cho muôn v t. Bàn v ý nghĩa phép mùa xuân thángả ậ ề

giêng, vua nhà Chu phân lu n các tác ph m, cho là có tài nghiên c u tinh vi th cậ ẩ ứ ự

h c mà không nh ng ch n i ti ng v th v y. Tuy lúc già g p ách v n, mà trungọ ữ ỉ ổ ế ề ơ ậ ặ ậ

ái m t lòng đ n già càng nhi u. Đ n khi trong chính ph đ kho ng 10 năm,ộ ế ề ế ở ủ ộ ả

m t lòng giúp đ , làm b c gi i nh t trong hàng thân phiên, tri u đình v n mongộ ỡ ậ ỏ ấ ề ẫ

t ng phong thái c a ông. Bình sinh tr c thu t, có Vĩ Dã h p t p, l u hành đ i.ưở ủ ướ ậ ợ ậ ư ở ờ

Ông có 77 con trai và gái. H ng Tu lúc đ u t p m Huy n công, sau b quy n th nồ ầ ậ ấ ệ ị ề ầ

hãm vào t i. Năm Đ ng Khánh bu i đ u, ph c nguyên t c H ng Sâm đã cóộ ồ ổ ầ ụ ướ ồ

chuy n riêng, H ng Nhung lúc đ u th hàm Đi n b , sau t p phong t c công,ệ ồ ầ ụ ể ạ ậ ướ

sung làm T tôn khanh ph Tôn Nhân, sau đ i hàm Tham tri b L v h u. H ngả ủ ổ ộ ễ ề ư ồ

Thi t lúc đ u b th hàm Ki m th o sau thăng mãi, nay làm B chính s Bìnhế ầ ổ ụ ể ả ố ứ

Thu n ch b . H ng Ngãi hi n làm Tri ph ph Hà Trung. H ng Tr hi n làmậ ờ ổ ồ ệ ủ ủ ồ ứ ệ

Kinh l ch t nh Thanh Hóa. H ng Th ng hi n làm Tri huy n huy n H ng Th y.ị ỉ ồ ươ ệ ệ ệ ươ ủ

Còn đ u có ph m tr t hi n đ t. Cháu là ng Phong đ C nhân làm quan đ n Triề ẩ ậ ể ạ Ư ỗ ử ế

ph Hà Trung. ng Tôn đ Tú tài hi n theo h c t p tr ng Qu c H c. Còn 8ủ Ư ỗ ệ ọ ậ ườ ố ọ

ng i và cháu 4 đ i là B o V n, B o Phi đ u làm vi c quan.ườ ờ ả ạ ả ề ệ

H ng Sâm t là Dao Khanh, hi u là Di Hiên, lúc tr thông minh, khi 6 tu iồ ự ệ ẻ ổ

theo bà th là Lê Quý nhân vào vi n sau đi n Hi u T . Có m t hôm Quý nhânứ ở ệ ệ ế ư ộ

ng i biên s nh t ký, đ n ch "đi n" thì quên m t nét ch . Sâm bên l y bút đ nồ ổ ậ ế ữ ệ ấ ữ ở ấ ế

th ng tr c đi n, ng a trông ch "đi n" vi t tâm c a đi n r i vi t vào tay đemẳ ướ ệ ử ữ ệ ế ở ủ ệ ồ ế

trình, t h u trông th y đ u kinh d . Lên 9 tu i bi t làm th , 13 tu i bi t làm văn,ả ữ ấ ề ị ổ ế ơ ổ ế

đ n 20 tu i, xem r ng các sách càng gi i v th . B y gi , Th ng S n Qu nế ổ ộ ỏ ề ơ ấ ờ ươ ơ ậ

v ng ra l p ra Thi xã, h p khách văn ch ng h n 300 ng i, Sâm theo Tuy Lýươ ậ ọ ươ ơ ườ

V ng cùng đi, vì tu i tr nên ng i cu i r t. Th ng S n Công ra đ u bài r ng:ươ ổ ẻ ồ ố ố ươ ơ ầ ằ

Đ b c h a Tô T đi ch i Xích Bích, dùng nguyên ch trung trong bài phú c a Tôề ứ ọ ử ơ ữ ủ

T . Các khách th đ u làm m t bài, Sâm đ t bút làm luôn 2 bài.>ử ơ ề ộ ặ

Bài th nh t:ứ ấ

Phiên âm:

Tuy t bích cao đ ng th t nguy t thu,ế ườ ấ ệ

Th o hoàng vĩ b ch phi m cô chu,ả ạ ế

Phú thì chính h u đăng tiên l c,ữ ạ

Hu khách t ng thinh th da du,ề ằ ư

S n s c th ng mang hoành H Kh uơ ắ ươ ạ ẩ

Giang l u h o đi u bão Kinh Châuư ạ ế

Th nh phong minh nguy t không nh tích,ạ ệ ư

Nh t khói t nhân b t kh l u.ấ ư ấ ả ư

D ch nghĩa:ị

"Vách tuy t nhà cao mùa thu tháng 7! C vàng lau tr ng m t chi c thuy nế ỏ ắ ộ ế ề

lênh đênh, làm th vui t a lên tiên v y. D t khách t ng nghe chuy n đi ch i đêmơ ự ậ ắ ừ ệ ơ

y. S c núi xanh m ch n ngang b H Kh u. Dòng sông man mác ôm b c l yấ ắ ờ ắ ể ạ ẩ ọ ấ

Kinh Châu. Gió mát trăng trong không nh tr c. Ng i y đi r i không l u l iư ướ ườ ấ ồ ư ạ

đ c n a".ượ ữ

Bài th hai:ứ

Phiên âm:

Côn hu tôn t u kích lan t ng,ề ử ươ

Hu ng th thanh du ph c l ng,ố ử ụ ươ

V n lý ba quang giang dũng nguy t,ạ ệ

Thiên s n thu sách di p phù s ng,ơ ệ ươ

Xuy tiêu khách h u bi th ng h i,ữ ươ ả

Hoành s i hà nhân h Vũ X ng.ạ ạ ươ

Xích Bích nh kim thu c Tô T ,ư ộ ử

Lâm phong b t c m h c ca tr ng.ấ ấ ạ ườ

D ch nghĩa:ị

"Cùng mang chén r u cùng đ y mái chèo! Hu ng chi cu c đi ch i y đêmượ ẩ ố ộ ơ ấ

l i càng m t. Muôn d m sóng d n, n i b t ánh sáng c a m t trăng. Nghìn non h iạ ấ ặ ợ ổ ậ ủ ặ ơ

thu, s ng xu ng lá cây r ng bay t tung, ti ng sáo khách th i th ng s u bi nươ ố ụ ứ ế ổ ươ ầ ể

xanh. Ng n giáo ng i nào xu ng đ n Vũ X ng này. Xích Bích ngày nay là c a Tôọ ườ ố ế ươ ủ

T , hóng gió không th không c t ti ng hát nghêu ngao."ử ể ấ ế

Th ng S n Công sai th l i vi t rõ đ a ch m, ch n đ c 2 bài khá nh t,ươ ơ ư ạ ế ư ấ ọ ượ ấ

đ u là th c a Sâm c , m i ng i ng i đ y đ u kính ph c. T đ y ti ng thề ơ ủ ả ọ ườ ồ ở ấ ề ụ ừ ấ ế ơ

l ng l y, ho c có ng i khuyên ra làm quan, Sâm c i đ t n thôi. Năm T Đ cừ ẫ ặ ườ ườ ể ạ ơ ự ứ

th 29, Tham bi n N i các là Ngô Quý Đ ng c Sâm là ng i có văn h c, vua raứ ệ ộ ồ ử ườ ọ

đ u đ sai quan sát h ch 2 l n vi n T Đãi Lâu. (L n đ u sát h ch v th văn,ầ ề ạ ầ ở ệ ả ầ ầ ạ ề ơ

lu n, bài phú "đ c th tr ng" (l y đ u bài làm v n); ngh làm bài th "Thanhậ ọ ư ướ ấ ầ ầ ị ơ

thanh lăng th ng bách" c a th i có cây bách c xanh xanh trên gò). L n sau, nghượ ủ ờ ổ ầ ị làm t th c a c u quân sĩ dân 6 t nh Nam Kỳ cùng nhau đ ng t xin chu c l i đ tờ ư ủ ự ỉ ồ ử ộ ạ ấ

y (dùng th bi n ng u); bài lu n đ u đ là: "L c lu t s v n s căn b n" (6 lu tấ ể ề ẫ ậ ầ ề ụ ậ ư ạ ự ả ậ

là căn b muôn vi c); h a bài th c a V ng Nguy n Đình lên l u thành Ph Quỳả ệ ọ ơ ủ ươ ễ ầ ủ

coi bát tr n đ (dùng văn "nguyên").Vua khen là có h c, thăng b hàm Tr c tác.ậ ồ ọ ổ ướ

Sâm các m i 6 tháng, ti n lui h p l , b th hàm Th đ c. Vua phê b o r ng :ở ớ ế ợ ễ ổ ụ ị ộ ả ằ

H ng Sâm không có thói quen c a công t m t tí nào, th c không h là con m tồ ủ ử ộ ự ổ ộ

ng i cha có ti ng.ườ ế

Năm th 33, b th hàm Th đ c H c sĩ, tham bi n vi c các th ng cùngứ ổ ụ ị ộ ọ ệ ệ ườ

Bùi An Niên ng ch làm bài th "Th các th n" l y v n "nguyên". Vua phê b oứ ế ơ ị ầ ấ ầ ả

r ng : th c a An Niên có hùng nh ng xét kỹ thì ti ng, v n, khí, v không bình đ mằ ơ ủ ư ế ầ ị ạ

b ng Sâm. Ông v n đ c vua khen nh th .ằ ẫ ượ ư ế

Năm th 36, vâng m nh đi s n c Thanh tìm th y thu c, v đ n Qu ngứ ệ ứ ướ ầ ố ề ế ả

Nam, đã nghe có qu c tang. Ng i gi chính cho là ch m tr , b t t i. Ph đ l pố ườ ữ ậ ễ ắ ộ ế ế ậ

lên đ c bi t mi n t i cho. Sâm v n là ng i c ng tr c, m i khi bàn đ n vi c l iặ ệ ễ ộ ố ườ ươ ự ỗ ế ệ ợ

h i c a n c nhà cùng v i ng i gi chính có nhi u ch khác nhau. Đ n khiạ ủ ướ ớ ườ ữ ề ỗ ế

Nguy n Văn T ng, Lê Thuy t chuyên quy n làm vi c ph l p, bu c Sâm vào t iễ ườ ế ề ệ ế ậ ộ ộ

(chép truy n Tuy Lý V ng), tru t làm ng i th ng, giam vào ng c, sau đánhở ệ ươ ấ ườ ườ ụ

thu c đ c ch t, khi y 44 tu i. Đ n khi C nh Tông Thu n Hoàng Đ n i ngôi,ố ộ ế ấ ổ ế ả ầ ế ố

đ c truy ph c nguyên hàm, l i trong cáo s c có câu r ng : Gia pháp c a Đôngượ ụ ờ ắ ằ ủ

Bình r t hay đ c m i con đeo 1 qu n (99), ngh th c a T Ki n r t hùng, tàiấ ượ ỗ ả ấ ề ơ ủ ử ế ấ

đáng tám đ u (100). L i có câu r ng: L u T Chính (L u H ng) th p đu c g yấ ạ ằ ư ử ư ướ ắ ố ậ

lê soi sáng gác Hán, kh ng khái đ ng phong s t b y. Khu t Linh quân (Khu tả ấ ư ỏ ầ ấ ấ

Nguyên) đeo đá ch t chìm sông S , u t c ch y gi t châu chan ch a vì là ti c tàiế ở ấ ứ ả ọ ứ ế

ông, mà xét n i oan c a ông.ỗ ủ

Hoàng th ng lên ngôi năm th 9, chu n cho l p đ n D ng Xuân, cùngượ ứ ẩ ậ ề ở ươ

th i v i anh là Huy n công H ng Tu. Ông bình sinh tr c thu t có các t p Di Hiên,ờ ớ ệ ồ ướ ậ ậ

H M c, Trúc Lâm, Đ o Nam, Bỷ ặ ạ

T ng An Qu n v ng Miên B oươ ậ ươ ả

Tên t là Duy Thi n. Con th 12 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Anự ệ ứ ủ ổ ế ẹ

t n H th , ng i Do Linh, Qu ng Tr , con gái c a Văn Chiêu đ c truy t ngầ ồ ị ườ ở ả ị ủ ượ ặ

Hi u úy C m y. Ông sinh vào năm Minh M ng th 1. V ng có s c kh e l th ng,ệ ẩ ạ ứ ươ ứ ỏ ạ ườ

lúc tr thích ngh võ, gi i b n súng c i ng a. Khi l n, c s c đ c sách, thôngẻ ề ỏ ắ ưỡ ự ớ ố ứ ọ

kh p các kinh s , có ti ng là th hay, càng gi i v th qu c âm. Làm các đi u hátắ ử ế ơ ỏ ề ơ ố ệ

b ng ch , ph n nhi u có hay, cùng suýt soát v i 2 v ng Tùng Thi n, Tuy Lý,ằ ữ ầ ề ớ ươ ệ

đ c vua yêu quý. Năm th 20, đ c sách phong làm T ng Qu c Công. Nămượ ứ ượ ươ ố

Thi u Tr th 2, vua ng giá thăm B c thành, sung ông theo h u, ch u ch c tệ ị ứ ự ắ ầ ầ ự ả

h u c n th n, vua khen. Khi vua tr v , t n phong làm T ng An Công. Năm Tữ ẩ ậ ở ề ấ ươ ự

Đ c th 7 ông ch t, lúc 35 tu i, th y là Cung Ngh , d ng đ n th xã V n Xuânứ ứ ế ổ ụ ị ự ề ờ ở ạ

thu c H ng Th y. Tuy Lý Qu n v ng Miên Trinh làm bài văn vi ng ông r ng:ộ ươ ủ ậ ươ ế ằ

"Th ng ôi hi n đ ti ng th m t t đ p, t cách và th n khí ngang tàng, ánhươ ề ệ ế ơ ố ẹ ư ầ

sáng c a sao phòng thác sinh ra. Ch a đi m lành c a núi cao, chung đúc khí thiêngủ ứ ề ủ

c a sông l n, đ c t t đ p nh châu ng c, tính trinh chính nh cây trúc, còn đ ngủ ớ ứ ố ẹ ư ọ ư ươ

khi ch i đùa, danh ti ng đã s m n i, tinh th n chí khí sáng su889;t, công vi c làmơ ế ớ ổ ầ ệ

trong s ch, nh phên d u che đ cho nhà vua danh vang tr ng đ i, là h thân c aạ ư ậ ỡ ọ ạ ọ ủ

nhà vua, ân s ng v vang, đi ra theo h u vua, tr vào ch u sân r ng, nói ra là nghủ ẻ ầ ở ầ ồ ị lu n, c m bút vi t thành th , có l đ v i anh em, có hi u th o v i m , s m t iậ ầ ế ơ ễ ộ ớ ế ả ớ ẹ ớ ố

kính hòa, c theo s a đ c đ ti ng th m cho Tôn phái, nêu u m c cho làng nho,ố ử ứ ể ế ơ ẫ ự

loanh quanh n i tr ng đ (ch d y h c), dăn d sách là da, tìm tòi nghĩa khó,ơ ướ ỏ ỗ ạ ọ ở

hi u rõ đ o sâu r ng, đ n ch u n ác, qua ch huy n bí, S V ng làm thi truy nể ạ ộ ế ỗ ẩ ỗ ề ở ươ ệ

ch a tr n (101) đ ng nghiên c u d ch truy n nh Bái Hiên V ng, t ng r ngư ọ ươ ứ ị ệ ư ươ ưở ằ

đ c ch u nhi u Ph c, tr i cho s ng lâu, ng đâu tr i xanh không đ s ng ng iượ ị ề ướ ờ ố ờ ờ ể ố ườ

anh hi n y." Là có ý th ng ti c l m.ề ấ ươ ế ắ

Năm T Đ c th 31, g p Ngũ tu n đ i khánh ti t. Vua truy nh t i ông dự ứ ứ ặ ầ ạ ế ớ ớ ụ

r ng : "Các chú c a tr m là T ng An Công, Qu ng Ninh Công đã m t, đ u làằ ủ ẫ ươ ả ấ ề

ng i có h c có h nh, cùng v i Tùng Thi n, Tuy Lý cũng suýt soát nh nhau, màườ ọ ạ ớ ệ ư

n t kính c n hi n h u là tính tr i sinh hình nh còn h n. Cho nên là em yêu quýế ẩ ề ậ ờ ư ơ

c a tri u tr c đã đ c đ c ân bao phong, mà cùng tr m v n r t thân h u, ch ngủ ề ướ ượ ặ ẫ ố ấ ậ ẳ

may m t s m, ch a k p gia n, nay g p năm khánh ti t, ban n không đâu làấ ớ ư ị ơ ặ ế ơ

không kh p, hu ng h đ n ng i c c u r t thân ? V y nên bi u d ng tên hayắ ố ổ ế ườ ố ự ấ ư ậ ể ươ

cho x ng v i ng i mà yên i linh h n, khuy n khích ng i sau. Bèn sai quanứ ớ ườ ủ ồ ế ườ

c m c ti t, b ng sách phong đ n t đ ng truy t ng làm T ng An Qu n v ng.ầ ờ ế ư ế ừ ườ ặ ươ ậ ươ

Ông có 18 con trai, 7 con gái. Con th hai là H ng B t p phong làm T ng Anứ ồ ị ậ ươ

Huy n công, năm Thành Thái th 4, đ i t p phong làm Qu n công.ệ ứ ổ ậ ậ

Tuân Qu c công Miên Trố ữ

Con th 13 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Đinh, ôngứ ủ ổ ế ẹ ọ

sinh vào năm Minh M ng th 1. Lúc m i làm hoàng t , gi ng đ c kinh s . Nămạ ứ ớ ử ả ọ ử

Thi u Tr th 3, phong làm Tùng Hóa Qu n công. Năm T Đ c th 20 Đ i s n cệ ị ứ ậ ự ứ ứ ạ ứ ướ

Pháp vào tri u, ông đ ng h u l i nghi ti t. Vua xu ng d khi n trách, b ph t m tề ứ ầ ỗ ế ố ụ ể ị ạ ộ

năm l ng. Năm th 31, g p ti t Ngũ tu n đ i khánh, vua cho là ông sai th vàươ ứ ặ ế ầ ạ ứ

tu i h i cao, mà nhi u l n phái sung vi c hành l , cũng ít khi v ng l i, chu nổ ơ ề ầ ệ ễ ắ ườ ẩ

ban n t n phong làm Tuân Qu c công. Năm Ki n Ph c th 1 sai gi ch c T tônơ ấ ố ế ướ ứ ữ ứ ả

nhân ph Tôn Nhân. Đ ng Khánh năm th 1, can vi c bàn phong V ng phi, bủ ồ ứ ệ ươ ị giáng làm Huy n công, nhân th ông có lòng oán v ng, r u say nói b y chê baiệ ế ọ ượ ậ

vi c tri u chính, đình th n bàn x ph t tr ng t t b c đem l u, theo l đ cệ ề ầ ử ạ ượ ộ ự ư ệ ượ

giam c m. Vua nghĩ ông tu i già không còn s ng m y n a, gia ân chu n chi uấ ổ ố ấ ữ ẩ ế

theo nh l Kỳ ngo i h u c p l ng cho, nh ng s c cho ph Tôn Nhân th iư ệ ạ ầ ấ ươ ư ắ ủ ờ

th ng khuyên răn, đ bi t s h i. Thành Thái năm đ u, m i đ c ph c l iườ ể ế ở ố ầ ớ ượ ụ ạ

nguyên t c. Năm th 2, ông ch t, th 72 tu i, th y Cung M c, d ng đ n T pướ ứ ế ọ ổ ụ ụ ự ề ở ả ấ

sau Đông Trì thu c huy n H ng Trà. Ông có 13 con trai, 10 con gái. Con th 12, làộ ệ ươ ứ

H ng Toán đ c t p phong H ng h u.ồ ượ ậ ươ ầ

t size="3" face="Times New Roman">

Hoàng t th 14 là Miên H uử ứ ự

Không có truy nệ

L c Hóa Qu n công Miên Vũạ ậ

Con th 15 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Nguy n Văn,ứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

con nhà l ng gia huy n H ng Trà ph Th a Thiên, ông sinh vào năm Minhươ ở ệ ươ ủ ừ

M ng th 3. Lúc m i làm hoàng t có h c h nh, năm 21 phong làm L c Hóa Qu nạ ứ ớ ử ọ ạ ạ ậ

công. Năm T Đ c th 2, ông ch t, lúc 28 tu i, th y Hòa Th n, d ng đ n pự ứ ứ ế ổ ụ ậ ự ề ở ấ

Doanh Th huy n H ng Trà. Có 10 con trai, 3 con gái. Con th 5 là H ng Ch cị ệ ươ ứ ồ ướ

đ c t p phong làm Kỳ ngo i h u.ượ ậ ạ ầ

eight="0">

Hà Thanh Qu n công Miên T ngậ ố

Con th 16 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , con cùng m v i Phù Mỹ Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ậ

công Miên Phú, ông sinh năm Minh M ng th 3. Lúc m i làm hoàng t gi tính ônạ ứ ớ ử ữ

h u, có l đ . Năm Thi u Tr th 3, phong làm Hà Thanh Qu n công. Năm T Đ cậ ễ ộ ệ ị ứ ậ ự ứ

th 11 ch t, lúc 37 tu i, cho th y là Trung Gi n, d ng đ n xã D ng Xuânứ ế ổ ụ ả ự ề ở ươ

huy n H ng Trà. Có 7 con trai, 9 con gái. Con th 4 là H891;ng Siêu t p phong Kỳệ ươ ứ ậ

ngo i h u.ạ ầ

Hoàng t th 17 là Miên Thànhử ứ

Không có truy nệ

man" color="red">Nghĩa qu c công Miên Tố ể

T là Tr ng Chân, bi t hi u là Tùng Th , con th 18 c a Thánh T Nhânự ọ ệ ệ ử ứ ủ ổ

Hoàng Đ , em cùng m v i T ng An Qu n v ng Miên B o. Ông sinh năm Minhế ẹ ớ ươ ậ ươ ả

M ng th 3. Lúc m i làm hoàng t m ph riêng theo h c, xem r ng sách v , cóạ ứ ớ ử ở ủ ọ ộ ở

h c h nh. Năm th 21, phong làm T Nghĩa Qu n công. Thi u Tr năm th 4 thìọ ạ ứ ư ậ ệ ị ứ

ch t, lúc 23 tu i. Ông là ng i khiêm t n, noi theo l đ . Nghe tin ông ch t, vuaế ổ ườ ố ễ ộ ế

l y làm th ng ti c, ngh ch u 3 ngày, cho m t nghìn quan ti n và cho các đấ ươ ế ỉ ầ ộ ề ồ

khâm li m, đi đ ng h m đ chôn, n i ngh ng i, quan tài các vi c, truy t ng làệ ườ ầ ể ơ ỉ ơ ệ ặ

Nghĩa Qu c công, th y là Cung Đ t, sai Ninh Thu n Công Miên Nghi vâng m nhố ụ ạ ậ ệ

ban cho r u t và sai quan đ n t . Còn các con tu i còn tr cũng chu n choượ ế ế ế ổ ẻ ẩ

l ng công t có th b c khác nhau. Tuy Lý Qu n v ng Miên Trinh làm bài vănươ ử ứ ậ ậ ươ

vi ng ông r ng: "Tính ông tĩnh m c, cung ki m t gi . Chăm h c ng i th ngế ằ ặ ệ ự ữ ọ ồ ườ

gi ng, d u giày không ra đ n ngõ. C ng sân tĩnh m ch, cây c t t um, bàn ghườ ấ ế ổ ị ỏ ố ế

đ y b i, s t c m đ t dây. Tay chán qu n bút, giá đ đ y sách tôi đòi đ c d yầ ụ ắ ầ ứ ả ể ầ ượ ạ

h c, lúc già bi t làm th ." L i nói: "Gi tính khiêm t n, đ ti n bè, ti n thoái có lọ ế ơ ạ ữ ố ể ạ ế ễ

đ , men t ng mà ch y (102). Ch có đông ng i, nói c i có ý t . C n th n ítộ ườ ạ ỗ ườ ườ ứ ẩ ậ

nói, không ai khen không ai trách. Không thi t ch i th gì, ch thích đ c sách c ,ế ơ ứ ỉ ọ ổ

h c đ n n i đ n ch n l m, nh ng cũng khá chăm siêng, t ng r ng v n còn cùngọ ế ơ ế ố ắ ư ưở ằ ẫ

chi u h c t p, ng đâu đã v i v n m c khôn. Ng i m t, c a còn, anh emế ọ ậ ờ ộ ề ấ ỏ ườ ấ ủ

th ng xót". C t đ thu t l i đ c h nh c a ông. D ng đ n th đâu không rõ. Cóươ ố ể ậ ạ ứ ạ ủ ự ề ờ ở

2 con trai, 1 con gái. Con tr ng là H ng Hào, lúc đ u t p phong làm Đôn Nghĩaưở ồ ầ ậ

đình h u, sau vì có t i b đo t t c phong. Cháu là ng Linh, t p phong Tá qu cầ ộ ị ạ ướ Ư ậ ố

khanh.

*

- Hoàng t th 19, không rõ tên, không có truy nử ứ ệ

- Hoàng t th 20 không rõ tên không có truy nử ứ ệ

- Hoàng t th 21 là Miên Tuyên, không có truy nử ứ ệ

- Hoàng t th 22 là Miên Long, không có truy nử ứ ệ

Tr n Man Qu n công Miên Tíchấ ậ

Tr c tên là Miên Th c, sau đ i tên hi n nay, con th 23 c a Thánh Tướ ự ổ ệ ứ ủ ổ

Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Ninh Thu n Qu n công Miên Nghi, ông sinh nămế ẹ ớ ậ ậ

Minh M ng th 4. Lúc m i làm hoàng t có h c h nh. Năm 21 tu i, phong làmạ ứ ớ ử ọ ạ ổ

Tr n Man Qu n công. Năm T Đ c th 19 thì ch t, lúc 44 tu i, th y là Cung Hu ,ấ ậ ự ứ ứ ế ổ ụ ệ

d ng đ n th p Trung B , ph ng th 5 thu c huy n H ng Trà, có 9 con trai,ự ề ờ ở ấ ộ ườ ứ ộ ệ ươ

8 con gái. Con th 7 là H ng Tuynh, t p phong Kỳ ngo i h u.ứ ồ ậ ạ ầ

*

- Hoàng t th 24 không rõ tên, không có truy nử ứ ệ

- Hoàng t th 25 không rõ tên, không có truy nử ứ ệ

S n Đ nh Qu n công Miên Cungơ ị ậ

Con th 26 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Nghi Hòa Quứ ủ ổ ế ẹ ớ ̑3;n

công Miên Th n. Ông sinh năm Minh M ng th 4. Lúc m i làm hoàng t , tínhầ ạ ứ ớ ử

thông tu chăm h c. Năm Thi u Tr th 3, phong làm S n Đ nh Qu n công. Nămệ ọ ệ ị ứ ơ ị ậ

T Đ c th 2 thì ch t, lúc 27 tu i, th y là Đôn Thu n, d ng đ n th p Trungự ứ ứ ế ổ ụ ậ ự ề ờ ở ấ

B thu c huy n H ng Trà, có 7 con trai, 4 con gái. Con th 2 là H ng Hu n, lúcộ ộ ệ ươ ứ ồ ấ

đ u t p phong làm Kỳ ngo i h u, sau ra làm vi c, đ n năm Đ ng Khánh th 1 đ iầ ậ ạ ầ ệ ế ồ ứ ổ

b hàm H ng Lô t khanh Bi n lý b Hình, kiêm gi H u tôn khanh ph Tônổ ồ ự ệ ộ ữ ữ ủ

Nhân. Năm th 3, thăng làm Quang L c t khanh, đ i sung ch c Th h s , r iứ ộ ự ổ ứ ủ ộ ứ ồ

m t.ấ

Tân Bình Qu n công Miên Phongậ

Là con th 27 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Quí nhân h Đ , ng i ứ ủ ổ ế ẹ ọ ỗ ườ ở

huy n H ng Trà ph Th a Thiên, là con gái c a Văn Th c, đ c truy t ng Hi uệ ươ ủ ừ ủ ạ ượ ặ ệ

úy C m y. Ông sinh năm Minh M ng th 5, lúc m i làm hoàng t , ra m ph riêngẩ ạ ứ ớ ử ở ủ

đi h c, thông các kinh s , gi tính đôn h u, thích ca hát hay đánh đàn h , th c thàọ ử ữ ậ ồ ự

nhũn nh n nh ng i h c trò, đặ ư ườ ọ ư ̖7;c vua khen. Tùng Thi n Qu n v ng Miênệ ậ ươ

Th m, th ng làm bài hát trong cung có câu : đánh đàn h là thói a thích c aẩ ườ ồ ư ủ

ng i x a, khi tr c L ng là b c v ng tôn đ c ch ng v a. Vũ Đ đã khen Li uườ ư ướ ươ ậ ươ ứ ẳ ừ ế ễ

V n là th hay (th án Đ có câu (103) : "L ng nh t đ v ng tôn", nghĩa là : conậ ơ ơ ỗ ươ ậ ế ươ

cháu c a đ v ng đ i nhà L ng (104).ủ ế ươ ờ ươ

Năm th 21, phong làm Tân Bình qu n công. Năm T Đ c th 13, thì ch t,ứ ậ ự ứ ứ ế

lúc 37 tu i, th y Tĩnh Ý. Có m t con trai ch t s m và 3 con gái. Lúc đ u th đ nổ ụ ộ ế ớ ầ ờ ở ề

Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th nh t, mùa thu, đem vào th đ n Thân Huân.ể ứ ấ ờ ở ề

ign="center" height="5%">Hoàng t Miên Tr chử ạ

Con th Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Hu phi h Tr n, ng i Diênứ ổ ế ẹ ệ ọ ầ ườ ở

Ph c, Qu ng Nam, con gái c a Văn Hùng, truy t ng Hi u úy, ông sinh năm Minhướ ả ủ ặ ệ

M ng th 5, ch t năm th 7, m i có 3 tu i. Năm T Đ c th 20, th đ n Tri nạ ứ ế ứ ớ ổ ự ứ ứ ờ ở ề ể

Thân.

Quỳ Châu Qu n công Miên Liêuậ

Là con th 29 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung t n h Lê, con gáiứ ủ ổ ế ẹ ầ ọ

Đô th ng Lê Ch t, công th n th i Trung H ng. Ông sinh năm Minh M ng th 5.ố ấ ầ ờ ư ạ ứ

Ông lúc tr thông minh và khi m ph riêng d c chí ham h c, thông kh p các kinhẻ ở ủ ố ọ ắ

đi n, có ti ng v th hay. Năm Thi u Tr th 3, phong làm Quỳ Châu Qu n công.ể ế ề ơ ệ ị ứ ậ

Năm th 7, mùa xuân, tháng hai, vua thăm nhà Thái h c, ông theo h u và ng chứ ọ ầ ứ ỉ làm 8 bài ca "Vua thăm nhà h c".ọ

Bài th nh t: nay hoàng đ ta, có c n c đ c ngang v i đ o qu Ki n,ứ ấ ế ả ướ ứ ớ ạ ẻ ề

sánh v i đ o qu Ly, sáng Nam t lên ngôi gi a, làm vua làm th y, làm khuônớ ạ ẻ ỏ ở ữ ầ

phép cho dân, chăm giáo hóa, đào t o ng i hi n, b t ch c đi n x a. ont>ạ ườ ề ắ ướ ể ư

Bài th hai: năm là năm D n, ngày là ngày Đính. Tiên tri t đ c l n, c hànhứ ầ ế ứ ớ ử

l đ . Xe vua s m đ n ng , ti ng nh c ng a sang s ng. Thuy n r ng đi thong th ,ễ ế ớ ế ự ế ạ ự ả ề ồ ả

c nghê s m t i.ờ ớ ố

Bài th 3: trông lên núi Ni S n (105) cung t ng chót vót. Đ th nghiêmứ ơ ườ ồ ơ

ch nh, tr ng chuông khua vang. Kính l ch ng trái, r c r hoàng. Đ c th n c mỉ ố ễ ẳ ự ỡ ượ ầ ả

cách, ph ng ph t anh linh.ả ấ

Bài th 4: bèn d ng nhà h c, xe ng c l đ n đó, đ l b sâm nghiêm cácứ ự ọ ọ ộ ế ồ ộ ộ

th c dàn quanh, giá tr ng giá chuông, các đ nh c 3; y đ , các quan đ n s pứ ờ ố ồ ạ ầ ủ ế ắ

hàng đông nh mây t , các h c trò áo xanh đ u đ n c .ư ụ ọ ề ế ả

Bài th 5: bèn đ t n i d y h c làm nhà ch a sách, bên t đ kinh, bên h uứ ặ ơ ạ ọ ứ ả ể ữ

đ truy n, kính theo thánh hu n, Đ o "trung", đ o "nh t" (106) r t h p lòng vua,ể ệ ấ ạ ạ ấ ấ ợ

phát minh ch còn l m , tìm ra lẽ huy n bí. Đ c t t rõ ràng.ỗ ờ ờ ề ứ ố

Bài th 6: s c m t ti ng c i nh mùa xuân m áp, l i d y b o rõ ràngứ ắ ặ ế ườ ư ấ ờ ạ ả

nh sao sáng. Đ c t t ch ng thôi làm thành l i ca ng i. Tình t c a các v Chu,ư ứ ố ẳ ờ ợ ứ ủ ị

Kh ng, thánh h c sâu r ng. Nh ánh sáng sông Vân Hán, r c r trên tr i.ổ ọ ộ ư ự ỡ ở ờ

Bài th 7: gi ng nòi H ng L c đã nghìn năm nay, nhà h c có đã lâu đ i đ nứ ố ồ ạ ọ ờ ế

thăm nhà h c, nghi l long tr ng m i b t đ u r c r t nay, năm Vĩnh Bình (107)ọ ễ ọ ớ ắ ầ ự ỡ ừ

đ i Hán, năm Trinh Quán (108) đ i Đ ng s sách chép l i, đ u nh nhau m tờ ờ ườ ử ạ ề ư ộ

m i.ố

Bài th 8: bày đ nh c làm l h p t , đông đ lũ l t đ n d t , th t đãiứ ồ ạ ễ ợ ế ủ ượ ế ự ế ế

các ng i khách đ n d , vui v khôn si t, đã v nh th Ng t o (m t thiên trongườ ế ự ẻ ế ị ơ ư ả ộ

kinh Thi khen thiên t ban y n cho các ch h u), l i hát đi u Bách L ng (109)ử ế ư ầ ạ ệ ươ

l n nh cúi đ u : đ u chúc vua "v n th vô c ng".ớ ỏ ầ ề ạ ọ ươ

Đem trình lên, vua r t khen ng i cho biên vào t p "Bích ung canh ca h i".ấ ợ ậ ộ

Năm T Đ c th 34, thì ch t, lúc 58 tu i, cho th y là Cung L ng, d ng đ n xãự ứ ứ ế ổ ụ ượ ự ề ở

An C u huy n H ng Th y. Có 5 con trai, 9 con gái, con th 2 là H ng Ch t lúcự ệ ươ ủ ứ ồ ấ

đ u t p phong làm Kỳ ngo i h u. Năm Đ ng Khánh th 1, đ i b th hàm Quangầ ậ ạ ầ ồ ứ ổ ổ ụ

L c t thi u khanh, lĩnh ch c H lăng Phó s . Sau b giáng 4 c p, không đ c làmộ ự ế ứ ộ ứ ị ấ ượ

n a, năm Thành Thái th 1, đ i lĩnh đ ng Tri ph Qu ng Ninh.ữ ứ ổ ồ ủ ả

Qu ng Ninh Qu n v ng Miên B tả ậ ươ ậ

Tên hi u là Vân Đình, con th 30 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùngệ ứ ủ ổ ế

m v i Hoàng t Miên Tr ch. Ông sinh năm Minh M ng th 6. Lúc tr đĩnh ng lẹ ớ ử ạ ạ ứ ẻ ộ ạ

th ng, v n thích h c vi t khi m i tr ng thành, ra h c th y d y bên ngoài,ườ ố ọ ế ớ ưở ọ ầ ạ

không sách gì là không đ c, vua r t yêu. Năm th 21, phong làm Ninh Qu c công.ọ ấ ứ ố

Năm Thi u Tr th 2, vua ng giá ra B c Thành. Khi tr v , th y ông h c v n ngàyệ ị ứ ự ắ ở ề ấ ọ ấ

càng ti n t n, phong làm Qu ng Ninh Công. Năm th 7, thì ch t, b y gi ông 23ế ấ ả ứ ế ấ ờ

tu i. Nghe tin ông ch t, vua th ng ti c, nghĩ ch u 3 ngày, sai quan đ n t m tổ ế ươ ế ầ ế ế ộ

đàn, cho th y là Đôn Hòa. Ông v n tính cung c n hi n h u. Khi làm thân phiên, cóụ ố ẩ ề ậ

d ng th vi n T H ng đ làm n i đ c sách trong khi nhàn r i. Th ng h p cácự ư ệ ự ươ ể ơ ọ ỗ ườ ọ

ông có ti ng là văn th hay đ n cùng đ v nh. ông tr c thu t có t p th Hânế ơ ế ể ị ướ ậ ậ ơ

Nhiên. Lúc tr c D c Tông Anh Hoàng Đ còn ti m đ , cùng h c v i v ng, m iướ ự ế ở ề ể ọ ớ ươ ỗ

khi vào tr c trong c m, là cùng nhau h a v n. K p khi vua lên ngôi, th y b n th oự ấ ọ ầ ị ấ ả ả

văn th c a ông đ l i các, đ c th y c m đ ng, li n đ vào t p th y r ng :ơ ủ ể ạ ở ọ ấ ả ộ ề ề ậ ơ ấ ằ

"Cách bi t nhau nghìn thu, h n đã dài l m, l i trông th y th đ l i càng th ng.ệ ậ ắ ạ ấ ơ ể ạ ươ

C m thành ngày dài cùng v i ai n i câu th , vi n kín hoa tàn há có th t đ cấ ớ ố ơ ệ ể ụ ượ

h ng th m. Đ m b c lòng nh Đào Tĩnh Ti t (t c là Đào Ti m), thanh cao n iươ ơ ạ ạ ư ế ứ ề ố

v n nh ông M nh T ng D ng (t c là M nh H o Nhiên đ i Đ ng). Đêm nayầ ư ạ ươ ươ ứ ạ ạ ờ ườ

lúc tĩnh đem th ra đ c, gió th i đèn s ng, trăng soi vào r ng nhà." V sau emơ ọ ổ ươ ườ ề

cùng m v i v ng là An Qu c Công Miên Ngung tìm đ c b n th o c a ông đẹ ớ ươ ố ượ ả ả ủ ể

l i đem ra kh c s n nh ng ch a xong thì ch t, d n anh con bà th là Tùng Thi nạ ắ ơ ư ư ế ặ ứ ệ

Qu n v ng Miên Th m, thay mình ti n lên. Miên Th m li n dâng bi u l cậ ươ ẩ ế ẩ ề ể ượ

r ng: em đã ch t c a th n là Qu ng Ninh Công Miên B t, đ o đ c rõ r t trongằ ế ủ ầ ả ậ ạ ứ ệ

thân thích, danh v ng quí tr ng trong bu i th nh tri u, lúc tr có tu n tú. khiọ ọ ổ ị ề ẻ ấ

tr ng thành có đ c h nh khiêm cung. Tu i quá 20, có chí chăm ch h c. Vănưở ứ ạ ổ ỉ ọ

ch ng tao nhã, phên d u c a n c t ng n i ti ng tăm. Thi l ung dung, t c tr tươ ậ ủ ướ ừ ổ ế ễ ướ ậ

ba phong rõ ràng s ng m nh. Đ ng đ i ru i dong ch a m y, sao l n đã v i trôiủ ệ ườ ờ ổ ử ấ ớ ộ

đi, không nh ng b n chúng tôi đ u ti c th ng trong tình nghĩa anh em mà kínhữ ở ọ ề ế ươ

th y các li t tri u cũng t ng nh đ n ng i trong thân thích. Năm ngoái emấ ệ ề ưở ớ ế ườ

cùng m v i v ng là Miên Ngung c m nghĩ anh nuôi th y d y; c tìm h t m tẹ ớ ươ ả ầ ạ ố ế ộ

câu nói, m t câu văn c a v ng đ l i, t mình sao chép ra, mu n truy n l iộ ủ ươ ể ạ ự ố ề ạ

không cùng, th ng cùng nói v i th n r ng em Đông Các, tr m th y có th ngườ ớ ầ ằ ở ộ ấ ơ ự

ch đ vào t p th Hân Nhiên, tình văn đ y đ yêu quí r t h u, th c là làm vế ề ậ ơ ầ ủ ấ ậ ự ẻ

vang cho anh th n d i su i vàng, mà làm cho t p y đ c thêm thanh giá.ầ ở ướ ố ậ ấ ượ

Tr m mu n nh n hoàng th ng đ cho bài t a, biên lên trên đ u t p y nênộ ố ờ ơ ượ ề ự ầ ậ ấ

ch a dám kh c in riêng, ho c hãy làm phàm l tr c. Nào ng : ch ng k p ăn c mư ắ ặ ệ ướ ờ ẳ ị ơ

g o m i (xét trong T truy n nói: Thành Công năm th 10, th y đ ng c t nói làạ ớ ả ệ ứ ầ ồ ố

b nh Thành Công sẽ ch t, không k p đ c ăn g o m i) v t ch c ch t đi, mà lúcệ ế ị ượ ạ ớ ụ ắ ế

s p ch t còn d n l i n i làm vi c y. Th n r t đau đ n v ng i m t c a còn đắ ế ặ ạ ơ ệ ấ ầ ấ ớ ề ườ ấ ủ ể

l i, sau tình anh em, t th n không đ c nh Vân Câu tính tr i đôn h u (B c s :cạ ự ẹ ượ ư ờ ậ ắ ử

Ngang t là Vân Câu, tính t ái, có b nh ng a ng c. Em là Bác khi m g n ch t,ự ừ ệ ử ự ố ầ ế

d n các anh em r ng : đ ng cho Vân Câu bi t, s anh c m đ ng th ng xót).ặ ằ ừ ế ợ ả ộ ươ

Nh ng đ c bi t nh Nguyên Bá bi u ng i b n chí thi t (xét sách Hán, Tr ngư ượ ế ư ể ườ ạ ế ươ

Thi u t là Nguyên Bá, cùng Ph m Th c làm b n, tình r t thân thi t. Th ng b oệ ự ạ ứ ạ ấ ế ườ ả

ng i ta r ng : Ph m C Khanh (t c Ph m Th c) là b n chí thi t c a ta v y).ườ ằ ạ ự ứ ạ ứ ạ ế ủ ậ

Nghĩa ch ng sai l i, may mà xong vi c. Nh l i nh ng câu nói bàn c a v ng lúcẳ ờ ệ ớ ạ ữ ủ ươ

sinh th i dám mong đ c văn ch ng c a hoàng th ng nêu khen lên cho. Cúi xinờ ượ ươ ủ ượ

: sau khi muôn vi c đã r i, ban cho ngòi son, m t ch v vang, th m t i lá ng c.ệ ỗ ộ ữ ẻ ấ ươ ọ

Đ cho trong t p Tô H c sĩ, truy n mãi thiên Ki n Đ o (xét t p Tô Th c, T ngể ậ ọ ề ề ạ ậ ứ ố

Hi u Tông có ng ch thiên Ki n Đ o). Đ ng đ sau khi L Doãn Ngôn ch t r i,ế ự ế ề ạ ừ ể ư ế ồ

riêng đ c th i Thái Hòa yêu quí v y (xét Đ ng th : L Duân t Doãn Ngôn cóượ ờ ậ ườ ư ư ự

ti ng v th . Sau khi ch t, Văn Tôn thích th c a ông, sai ng i nhà l c hòm sách,ế ề ơ ế ơ ủ ườ ụ

đ c 500 bài th , đem dâng lên Thái Hòa là niên hi u Văn Tông), đem ti n trìnhượ ơ ệ ế

lên. Năm th 8, vâng có d r ng : C Qu ng Ninh Công Miên B t, gi tính kính hòaứ ụ ằ ố ả ậ ữ

chín ch n, vui đi u thi n thích văn ch ng. Khi tr m còn ti m đ , th ng cùngắ ề ệ ươ ẫ ở ề ể ườ

nhau ng i h a 1 chi u. Cũng có ích v giúp vi c nhân. Tu i th tr i cho có ítồ ọ ế ề ệ ổ ọ ờ

không đ c trông th y ngày nay, lòng tr m v n th ng nh đ n. Bèn thân chượ ấ ẫ ẫ ườ ớ ế ế

bài th , sai quan đ n t đ ng làm l t và đem l i d , bài th tuyên đ c đ t raơ ế ừ ườ ễ ế ờ ụ ơ ọ ể ỏ

ý nêu khen ng i hi m gi i. Th r ng :ườ ế ỏ ơ ằ

Tính di v t hoán di kinh thuậ

Cu c tr ch cao lai mãn m c s u,ộ ạ ụ ầ

Thi th o h u huynh đào tý trí,ả ữ

Th h ng vô t thi u c c u,ư ươ ứ ệ ơ ừ

Đông Bình l c thi n ngôn nhu t i,ạ ệ ạ

Ch ng Đ đôn thân l do.ươ ế ễ ả

C n nh t Tùng, Tuy giai b tr ch,ậ ậ ị ạ

Thùy vong Nguyên D ti n hi n m u.ụ ế ề ư

D ch nghĩa:ị

"Sao r i v t đ i đã bao năm, nhà cũ c m c r m r p trông mà bu n, b nờ ậ ổ ỏ ọ ậ ạ ồ ả

th o t p t đã có anh s a ch a h , ti ng th m v văn ch ng không có con đả ậ ơ ử ữ ộ ế ơ ề ươ ể

n i nghi p, Đông Bình V ng vui làm đi u thi n, câu nói y còn đó, Hán Ch ngố ệ ươ ề ệ ấ ươ

Đ tôn quí ng i thân, l ý y nên b t ch c, m i đây Tùng Thi n, Tuy Lý đ uế ườ ễ ấ ắ ướ ớ ệ ề

đ c th m nhu n n tr ch c , ai nên quên m u k c a Nguyên D ti n ng iượ ấ ầ ơ ạ ả ư ế ủ ụ ế ườ

hi n (110).ề

Năm th 31, kính g p ti t Ngũ tu n đ i khánh. Vua cho là công và T ng Anứ ặ ế ầ ạ ươ

Công Miên B o đ u có h c h nh, đ u là ng i em yêu quí c a tiên tri u, ch ngả ề ọ ạ ề ườ ủ ề ẳ

may ch t s m, ch a k p ban cho n hu . L i xu ng d (chép truy n T ng Anế ớ ư ị ơ ệ ạ ố ụ ở ệ ươ

Qu n v ng) truy phong làm Qu ng Ninh Qu n v ng. V ng có 3 con trai, 2 conậ ươ ả ậ ươ ươ

gái, đ u ch t s m c . Đ ng Khánh năm t D u h p th đ n Thân Huân.ề ế ớ ả ồ Ấ ậ ợ ờ ở ề

S n Tĩnh Qu n công Miên L ngơ ậ ươ

Là con th 31 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là L t n h Nguy n Gia,ứ ủ ổ ế ẹ ệ ầ ọ ễ

con gái c a Phó v úy Gia Quý, ng i Bình S n Qu ng Ngãi. Ông sinh năm Minhủ ệ ườ ở ơ ả

M nh th 7. Lúc m i làm hoàng t có h c h nh, gi tính đi m đ m. Năm th 21ệ ứ ớ ử ọ ạ ữ ề ạ ứ

phong làm S n Tĩnh Qu n công. Năm T Đ c th 16, thì ch t, lúc 38 tu i, th y làơ ậ ự ứ ứ ế ổ ụ

Hòa H u, d ng đ n trong kinh thành. Có 7 con trai, 11 gái, con tr ng v th làậ ự ề ưở ợ ứ

H ng Đình đ c t p phong Kỳ ngo i h u.ồ ượ ậ ạ ầ

Qu ng Biên Qu n công Miên Giaả ậ

Con th 32 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i S n Đ nh Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ơ ị ậ

công Miên Cung, sinh năm Minh M nh th 7. Lúc m i làm hoàng t , ra m phệ ứ ớ ử ở ủ

riêng h c t p kinh s . Năm Thi u Tr th 3, phong làm Qu ng Biên Qu n công.ọ ậ ử ệ ị ứ ả ậ

Năm T Đ c th 28, thì ch t, lúc 50 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n pự ứ ứ ế ổ ụ ượ ự ề ở ấ

Đông Trì huy n H ng Trà. Có 15 con trai, 11 gái. Con tr ng là H ng Đôn t pệ ươ ưở ồ ậ

phong Kỳ ngo i h u.ạ ầ

>

L c Biên Qu n công Miên Khoanạ ậ

Con th 33 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Quí nhân h L ng, ng i ứ ủ ổ ế ẹ ọ ươ ườ ở

Phù Mỹ, Bình Đ nh, con gái c a Đình Suy, đ c truy t ng C m y Hi u úy; ông sinhị ủ ượ ặ ẩ ệ

năm Minh M ng th 7. Lúc m i làm hoàng t có h c h nh. Năm th 21, phong làmạ ứ ớ ử ọ ạ ứ

L c Biên Qu n công. Năm T Đ c th 7, mùa xuân, tháng 2, vua thăm nhà thái h c,ạ ậ ự ứ ứ ọ

công theo h u, vâng l nh ng ch 12 bài ca Th h c.ầ ệ ứ ế ị ọ

Bài th 1. - N c Nam sinh ra vua thánh, nhân nh tr i trí nh th n. N iứ ướ ư ờ ư ầ ố

theo công li t ng i tr c, ng tr c tri u nhân dân, tr hóa th m kh p, r ng banệ ườ ướ ự ị ứ ệ ị ấ ắ ộ

ân chi u, xa g n đ i đ c, nh g n m t tr i, mong đám mây.ế ầ ộ ứ ư ầ ặ ờ

Bài th 2. - C n c thanh bình. Các quan x ng ch c, nh m t tr i m gi aứ ả ướ ứ ứ ư ặ ờ ấ ữ

tr a, nh gió hòa 8 cõi, dân nhân đông nhi u, ng i cày ru ng ng i d t c i, ănư ư ề ườ ộ ườ ệ ử

u ng làm ngh tho i mái, quên c công đ c c a nhà vua.ố ỉ ả ả ứ ủ

Bài th 3. - Giúp đ s a sang, đ u bi t lòng trung. Man di qui thu n, thiênứ ỡ ử ề ế ậ

h th ng nh t, vi c binh không dùng, văn hanh thông. Vãn hóa nh sao khuê, saoạ ố ấ ệ ư

bích sáng t . Đ o và đ c đ u t t c .ỏ ạ ứ ề ố ả

Bài th 4. - Kính nghĩ hoàng đ ta. Thánh h c tr i phú cho, trong tri u ngoàiứ ế ọ ờ ề

n i đ y đ văn ch t, nhà nào cũng đàn hát h c hành, đ c th L c Minh n>(111)ộ ầ ủ ấ ọ ọ ơ ộ

làm bài trong Hà Thanh (112) có nhi u ng i nho h c gi i đ cho nhà n c sề ườ ọ ỏ ể ướ ử

d ng.ụ

Bài th 5. - Vào tháng tr ng xuân (tháng 2 âm l ch), kỳ tr c ngày Canh (t cứ ọ ị ướ ứ

là ngày Đinh) sai quan b L , xét đi n x a so n nghi ti t, đ th cũng đã bày, th tộ ễ ể ư ạ ế ồ ờ ị

s ch xôi th m. Thân đem trăm quan, làm l thánh s .>ạ ơ ễ ư

Bài th 6. - Xe đóng 6 con ng a ch y ru i đ u nhau, ng lên thuy n l u,ứ ự ạ ổ ề ự ề ầ

n a đem ra đò. Th n m a d n đ ng, Hà Bá tránh n o (113) l ng tr chèo lan,ử ầ ư ọ ườ ẻ ọ ả

mây lành đ c ngh t.ặ ị

Bài th 7 - Ki u ph ng lên đ ng, đu c sáng r ràng. Cây tùng, cây bách ứ ệ ươ ườ ố ỡ ở

quanh t ng, xanh l t um tùm. Nghiêm kính mi u, 3 tu n r u kính dâng, t uườ ố ở ế ầ ượ ấ

nh c đ 6 khúc, chuông tr ng vang r m.ạ ủ ố ầ

Bài th 8. - L c hành r i. Th nh đi n làm r i. T ng t ng trong ch 2ứ ễ ử ồ ị ể ồ ưở ượ ỗ

c t, lòng vua kính thành. N c có 4 cõi văn giáo đ n kh p. N c có ng i hènộ ướ ế ắ ướ ườ

nhát, đã bi t t l p.ế ự ậ

Bài th 9. - Sáng s m r c r . Ti ng nh c ng a sang s ng, d ng ngh bứ ớ ự ỡ ế ạ ự ả ừ ỉ ở ờ

sông,c qu t t m đ ng. nhà Thái h c. L nghi long tr ng, văn v t rõ ràng. Mũờ ạ ạ ừ Ở ọ ễ ọ ậ

áo la li t, múa l y hoan nghênh.ệ ạ

Bài th 10. - Dung nhân nhà vua r ràng, m t r ng h n h , nhà Thái h c vuiứ ỡ ặ ồ ớ ở ọ

thay. Thánh hoàng đ n n i li n sai cho th n, gi ng rõ nghĩa lý, bên t đ kinh, bênế ơ ề ầ ả ả ể

h u đ truy n, đ ng l i cũng th . L i vua phân tách lẽ ph i, t rõ ý nghĩa sâuữ ể ệ ườ ố ế ờ ả ỏ

s c.ắ

Bài th 11. - Vua b o là tâm pháp, ph i gi đ o trung, c t ph i tinh nh tứ ả ả ữ ạ ố ả ấ

(114), trách nhi m mình tr m. Nhân cùng trí, dũng, s hi u bi t và thi hànhệ ở ẫ ự ể ế

công d ng gi ng nhau. Hi u đ o hi u đ c, trên d i đ u thông.ụ ố ế ạ ế ứ ướ ề

Bài th 12. - Kính nghe đ c t t, khuyên d y d n d n. Kinh truy n h cứ ứ ố ạ ầ ầ ệ ọ

t p, y trung tín, c nghi p nhà vua sẽ m r ng đ n đ c chí thi n sẽ ch ngậ ấ ơ ệ ở ộ ế ượ ệ ứ

nghi m ngay, d y d không cùng, l nh c sẽ d y lên.ệ ạ ỗ ễ ạ ấ

Bài ca y ti n lên, vua khen, cho li t vào t p Bi t Ung Canh Ca H i.ấ ế ệ ậ ệ ộ

Năm th 16, công ch t, lúc 38 tu i, th y là Đôn L ng, d ng đ n pứ ế ổ ụ ượ ự ề ở ấ

Trung B thu c H ng Th y. Có 4 con trai, 3 con gái. Con th 3 là H ng Kiêm canộ ộ ươ ủ ứ ồ

án ph n ngh ch cùng v i tên ngh ch Tr ng nên b cách, sau đ c khai ph c là côngả ị ớ ị ư ị ượ ụ

t t p phong Kỳ ngo i h u.ử ậ ạ ầ

Hoàng t Miên Ho nử ạ

Con th 13 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Quí nhân h Đ , ông sinhứ ủ ổ ế ẹ ọ ỗ

vào năm Minh M nh th 7, m i làm hoàng t ch a đ c phong, năm th 19 thìệ ứ ớ ử ư ượ ứ

ch t m i có 13 tu i, li t th vào đ n Tri n Thân.ế ớ ổ ệ ờ ề ể

Con th 35 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Quí nhân h Cáp, ng i ứ ủ ổ ế ẹ ọ ườ ở

H i Lăng, Qu ng Tr , là con gái Văn T p, đ c truy t ng C m y Hi u úy; sinh nămả ả ị ậ ượ ặ ẩ ệ

Minh M nh th 8. Lúc đ u làm hoàng t , có h c th c. Năm th 21 phong làm Baệ ứ ầ ử ọ ứ ứ

Xuyên Qu n công. Năm T Đ c th 6 thì ch t, m i 27 tu i, th y là Hòa L ng,ậ ự ứ ứ ế ớ ổ ụ ượ

không có con n i. Lúc đ u th đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th nh t cho thố ầ ờ ở ề ể ứ ấ ờ

chung đ n Thân Huân.ở ề

QUY N 7Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IIIỆ Ử Ụ

Các con c a Thánh t (t p H )ủ ổ ậ ạ

Ki n T ng Qu n công Miên Quanế ườ ậ

T là T c T , con th 36 c a Thánh t Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Tuyự ắ ư ứ ủ ổ ế ẹ ớ

Lý V ng Miên Trinh, sinh năm Minh n th 8. Còn tr mà khôi ngô kỳ l , có tínhươ ệ ứ ẻ ạ

hi u đ . Khi làm hoàng t , lên 8, 9 tu i, m b m, cùng v i anh là Miên Trinh h uế ễ ử ổ ẹ ị ố ớ ầ

h thu c thang không m i, cung nhân, n quan đ u t l i khen ng i, cho là nhạ ố ỏ ữ ề ỏ ờ ợ ư

ng i đã tr ng thành. Khi ra m ph riêng, đi ra h c ngoài. Ngoài kinh s ra,ườ ưở ở ủ ọ ử

sách thu c sách xem t ng đ u đ c qua c . V n nhi u b nh t t, có m t ngày soiố ướ ề ọ ả ố ề ệ ậ ộ

g ng bu n r u không vui, b o anh là Miên Trinh r ng : h c thì l y T Chiêmươ ồ ầ ả ằ ọ ấ ử

(t c Tô Th c) làm th y, thì nh Kh ng Quang (anh cùng chung chân v i nhau,ứ ứ ầ ở ư ươ ớ

s r t vui c a con ng i, còn gì h n th n a. Nh ng vì em m y u, ph n m nh cóự ấ ủ ườ ơ ế ữ ư ố ế ậ ệ

h n thôi, em ch ng gi ng đ c anh. Ng i anh yên i r ng : Tôn thúc m y u màạ ẳ ố ượ ườ ủ ằ ố ế

tu n tú h c gi i, Tr ng T Phòng m t nh đàn bà con gái mà nho nhã. C nhiênấ ọ ỏ ươ ử ặ ư ố

là s th ng c a ng i nho gia, há có ph i nh ng ng i tóc b c l i m c răng nhự ườ ủ ườ ả ữ ườ ạ ạ ọ ư

tr con đ u là b n (Nam) Bôn, (H ) D c (115), mà ng i p Giáng, ông Lão Bànhẻ ề ọ ạ ụ ườ ấ

(116) ph i có s c nh c đ nh b t núi c đâu? Nh ng mà lòng s u mu n c a ôngả ứ ấ ỉ ạ ả ư ầ ộ ủ

cũng không tiêu tan đ c. Năm th 21, đ c phong làm Ki n T&#432; ng Qu nượ ứ ượ ế ờ ậ

công. Năm Thi u Tr th 6, thì ch t, lúc y ông m i 20 tu i. Công tính tr i hi uệ ị ứ ế ấ ớ ổ ờ ế

h u, có h c th c. Vua th ng ti c, cho thêm quan tài Đông Viên. Sai hoàng thânữ ọ ứ ươ ế ở

đem cho r u t , th y là Cung L ng, d ng đ n xã Vĩ Dã thu c Phú Vinh. Có 3ượ ế ụ ượ ự ề ở ộ

con trai, 1 con gái. Con c là H ng M&#7909;c t p phong làm Kỳ ngo i h u.ả ồ ậ ạ ầ

*

�� - Hoàng t th 38, không rõ tên, không có truy n chép.ử ứ ệ

- Hoàng t th 39 không rõ tên, không có truy n chép.ử ứ ệ

Hòa Qu c công Miên Qu nố ậ

Con th 40 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Phú Bình Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ậ

công Miên Áo, sinh năm Minh M ng th 9. Lúc m i ra m ph riêng, h c t ph cạ ứ ớ ở ủ ọ ậ ọ

v n ngày càng ti n. Năm th 21, đ c phong làm Hòa Qu c công. Năm T Đ c thấ ế ứ ượ ố ự ứ ứ

16, thì ch t, lúc 36 tu i, th y là Đôn Doãn, d ng đ n xã Khánh L c thu c H ngế ổ ụ ự ề ở ộ ộ ươ

Th y. Có 6 con trai, 5 con gái. Con c là H ng Chu n t p phong làm Hòa H ngủ ả ồ ẩ ậ ươ

h u.ầ

Tuy An Qu n công Miên Khápậ

Là con th 41 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i S n Tĩnhứ ủ ổ ế ẹ ớ ơ

Qu n công Miên L ng, sinh năm Minh M ng th 9. Lúc m i làm hoàng t r t cóậ ươ ạ ứ ớ ử ấ

h c h nh. Năm th 21, phong làm An Nhân Qu n công. Năm Thi u Tr th 2 đ iọ ạ ứ ậ ệ ị ứ ổ

phong làm Tuy An Qu n công. Năm Thành Thái th 5 thì ch t, th 66 tu i, th yậ ứ ế ọ ổ ụ

không rõ, d ng đ n xã D ng Xuân thu c huy n H ng Trà. Có 10 con trai, 15ự ề ở ươ ộ ệ ươ

con gái.

lack">

H i Qu c công Miên T ngả ố ằ

Con th 42 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Tài nhân h Nguy n Công,ứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

con gái c a Công Ti p, làm Tham tri b Binh, sinh năm Minh M ng th 9. Lúc đ uủ ệ ộ ạ ứ ầ

làm hoàng t đ n h c đ ng h c t thông nghĩa l n kinh s . Năm Thi u Tr th 6,ử ế ọ ườ ọ ậ ớ ử ệ ị ứ

phong làm H i Ninh Qu n công. Công tính hào phóng hay ch i, th ng nuôi gàả ậ ơ ườ

ch i chó săn, ch i b i thích chí. Phàm thuy n buôn n c Thanh đ n có v t gì m iọ ơ ờ ề ướ ế ậ ớ

l li n b ti n ra mua. N u có ai cùng thích thì đem v t y t ng cho, không ti c,ạ ề ỏ ề ế ậ ấ ặ ế

cho nên nghèo, ph ng d ng thanh đ m yên tâm mà thôi. Gió trăng vui lòng,ươ ưỡ ạ

phóng khoáng không bó bu c. Khách đ n, sai v mua r u u ng v i khách, nóiộ ế ợ ượ ố ớ

c i phóng đãng, không bi t mình là v ng công quí phái. Năm T Đ c th 36,ườ ế ươ ự ứ ứ

mùa thu, Ph đ n i ngế ế ố ��i công là ng i thân tín. Khi Ph đ b tru t, s v lây,ườ ế ế ị ấ ợ ạ

ông đem v con đ n đ n Thu n An, n ng v i quí quan Đ i Pháp. Đ n khi giaoợ ế ồ ậ ươ ớ ạ ế

tr v , b giáng làm Kỳ ngo i h u đem đi an trí tình Bình Đ nh. Năm Đ ng Khánhả ề ị ạ ầ ở ị ồ

t D u, vâng ý ch 3 cung chu n cho tha v kinh trú ng . Sau khai ph c t c Qu nẤ ậ ỉ ẩ ề ụ ụ ướ ậ

công. Năm Thành Thái th 8, t n phong làm H i Qu c công. Năm y thì ch t, thứ ấ ả ố ấ ế ọ

69 tu i, th y là Cung M c. Có 6 con trai, 3 con gái. Năm T Đ c th 36 các con vìổ ụ ụ ự ứ ứ

can kho n nên b giáng làm Tôn th t, không đ c làm vi c gì. Năm Đ ng Khánhả ị ấ ượ ệ ồ

t D u chu n cho khai ph c tôn t ch. Con th t là H ng D , năm Đ ng KhánhẤ ậ ẩ ụ ị ứ ư ồ ư ồ

th 1, theo xa giá vua có công, th ng thăng 2 tr t, b Tòng l c ph m, lĩnh ch cứ ưở ậ ổ ụ ẩ ứ

Tôn nhân T v .ư ụ

lor="black">

Hoàng t Miên Tĩnhử

Con th 43 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Qu ng Ninhứ ủ ổ ế ẹ ớ ả

Qu n v ng Miên B t, sinh năm Minh M ng th 9, ch t năm th 18 m i có 10ậ ươ ậ ạ ứ ế ứ ớ

tu i. Năm T Đ c th 20, li t th đ n Tri n Thân.ổ ự ứ ứ ệ ờ ở ề ể

Tây Ninh Qu n công Miên Th mậ ẩ

Con th 44 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m h Phan. Ông sinh năm Minhứ ủ ổ ế ẹ ọ

M ng th 9, năm T Đ c th 3 phong làm Tây Ninh Qu n công; ch t năm th 17,ạ ứ ự ứ ứ ậ ế ứ

lúc 37 tu i, th y là Đoan Ngh , d ng đ n xã D ng Xuân thu c H ng Th y. Cóổ ụ ị ự ề ở ươ ộ ươ ủ

4 con trai, 1 con gái. Con th 2 là H ng Tr ch t p phong làm Kỳ ngo i h u. Sau cóứ ồ ạ ậ ạ ầ

t i, b đo t t c. Con th 4 là H ng M c; t p phong là Tá Qu c khanh.ộ ị ạ ướ ứ ồ ộ ậ ố

t size="4" face="Times New Roman" color="red">Tr n Tĩnh Qu n công Miên D nấ ậ ầ

Con th 45 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng t th 34ứ ủ ổ ế ẹ ớ ử ứ

Miên Hoàn, sinh năm Minh M ng th 10. Lúc đ u làm hoàng t v n kiêu ngông,ạ ứ ầ ử ố

th ng trái gia pháp, vua nghiêm ng t trách m ng. Năm th 21, phong làm Tr nườ ặ ắ ứ ấ

Tĩh qu n công. Đ n khi ra m phù, chuyên vi c ch i đùa. Hi n T Ch ng Hoàngậ ế ở ệ ơ ế ổ ươ

Đ nghe bi t, không cho d tri u ban, ch u l y. Sau bi t h i ng , thu n cho đ cế ế ự ề ầ ạ ế ố ộ ầ ượ

theo ban ch u. Năm Thi u Tr th 17, cho khai ph c l i nguyên t c. Năm th 28,ầ ệ ị ứ ụ ạ ướ ứ

Đ i s n c Pháp đ n ch u, ông đ ng h u không đúng l nghi, b ph t 1 nămạ ứ ướ ế ầ ứ ầ ễ ị ạ

l ng. Mùa thu năm y t thu h ng, ông sung làm khâm m nh đi t thay, ôngươ ấ ế ưở ệ ế

m c áo tr ng t c a mi u bên t đi vào, b b L tham hặ ắ ừ ử ế ả ị ộ ễ ̒3;c, giáng làm Đình h u.ầ

Năm th 31, kính g p ti t Ngũ tu n đ i khánh, vua xu ng d r ng: Nguyên Tr nứ ặ ế ầ ạ ố ụ ằ ấ

Tĩnh Qu n công tr c b giáng làm Đình h u là Miên D n có t i to b t kính, th cậ ướ ị ầ ầ ộ ấ ự

không th tha đ c. Nh ng tr m nghĩ h u đãi thân thích đ cho đ c đ i l i,ể ượ ư ẫ ậ ể ượ ổ ỗ

chu n cho khai ph c t c Qu n công. Năm Hàm Nghi th 1 thì ch t, lúc 57 tu i,ẩ ụ ướ ậ ứ ế ổ

th y là Cung L ng, d ng đ n xã D ng Xuân huy n H ng Trà. Có 15 con trai,ụ ượ ự ề ở ươ ệ ươ

9 con gái. Con th 4 là H ng Hàn t p phong làm Kỳ ngo i h u. Sau ra làm quan,ứ ồ ậ ạ ầ

làm quan Tham tri b Binh, chuy n làm Tu n ph Qu ng Tr . Sau b t i, ph iộ ể ầ ủ ả ị ị ộ ả

giáng 2 c p không đ c làm t c y n a, nhà ch b , l i b t i v kho ng khác.ấ ượ ướ ấ ữ ở ờ ổ ạ ị ộ ề ả

*

- Hoàng t th 46, không rõ tên, không có truy n chép.ử ứ ệ

oman">

Qu ng Tr ch Qu n công Miên Cả ạ ậ ư

T là Tr ng Tũi, con th 47 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ m là Hòa t n hự ọ ứ ủ ổ ế ẹ ầ ọ

Nguy n Văn, con gái c a Ch ng c Văn Thanh, làm ch c Tr n th Qu ng Yên,ễ ủ ưở ơ ứ ấ ủ ả

ng i Ph c L c, Gia Đ nh. Ông sinh năm Minh M ng th 10. Công lúc tr đĩnhườ ở ướ ộ ị ạ ứ ẻ

ng kỳ l , m i 20 tu i, đi h c, h c các kinh s đ n c sách các gia, các t (117).ộ ạ ớ ổ ọ ọ ử ế ả ử

Hi n (t c Hoàng Đê), Kỳ (t c Kỳ Bá, đ u làu c), đ o Ph t, đ o Lão t đ u bi tệ ứ ứ ề ố ạ ậ ạ ử ề ế

qua c . Đàm lu n gi i, vi n d n đ u có căn c , l i th r t phong nhã, có ti ng vả ậ ỏ ệ ẫ ề ứ ờ ơ ấ ế ề

th . Đ c vua r t yêu, th ng đ c khen ng i. Năm th 21, phong làm Qu ngơ ượ ấ ườ ượ ợ ứ ả

Tr ch công. Năm T Đ c th 7, thì ch t, lúc 26 tu i, th y là Đoan M n. Lúc m i bạ ự ứ ứ ế ổ ụ ẫ ớ ị b nh v n ngâm nga không thôi. Có câu r ng:ệ ẫ ằ

Phiên âm:

S u c c h t sinh Y, L c tr ng, xuy sinh k h c ta th i nhân.ầ ự ố ạ ưở ỵ ạ ờ

D ch là:ị

"S u l m ch t sinh ra t ng t ng đi ch i sông Y, sông L c (118), th i tiêuầ ắ ợ ưở ượ ơ ạ ổ

c i h c t bi t ng i đ i".ưỡ ạ ừ ệ ườ ờ

Đ n khi ch t, ng i ta b o câu th y là l i s m báo tr c. Ông có t p thế ế ườ ả ơ ấ ờ ấ ướ ậ ơ

"C ng Th o Viên" do Tùng Thi n Qu n v ng Miên Th m san kh c và đ t a. Đ iố ả ệ ậ ươ ẩ ắ ề ự ạ

l c r ng : đ t tên v n là C ng Th o, tr m theo đi n trong sách Chu L ; mượ ằ ặ ườ ố ả ộ ể ễ ơ

th y bút sinh hoa, t tác làm ra t p Hán Phiên. Nh ng mà : Tr n Th (Tào Th c)ấ ự ậ ư ầ ư ự

không đ c dùng, ho ng h t mà thành b nh s u; Hoài Nam (t c L u Ôn) Tượ ả ố ệ ầ ứ ư ư

th ng thân, ho c n ng t a mà tìm ng i n d t. Ghét k gian tà trái thói đ i,ươ ặ ươ ự ườ ẩ ậ ẻ ờ

th ng th y trong bài th ; c i h c th i tiêu, thành câu th s m. Vì là : d ng tâmườ ấ ơ ưỡ ạ ổ ơ ấ ụ

quá kh c kh , tinh th n có ch khó ch u, lo quá thành m, cho nên h ng tu i tr iắ ổ ầ ỗ ị ố ưở ổ ờ

ch ng đ c lâu (119). Có 5 con trai, 6 con gái. Con tr ng con v th là H ngẳ ượ ưở ợ ứ ồ

Qu n... t p phong làm Kỳ ngo i h u. Sau ch t không có con n i. Năm Đ ng Khánh,ả ậ ạ ầ ế ố ồ

t D u, h p th đ n Thân HuânẤ ậ ợ ờ ở ề

An Qu c công Miên Ngungố

Hi u là M n Viên, t Hòa Ph , con th 48 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ ,ệ ạ ự ủ ứ ủ ổ ế

em cùng m v i Qu ng Ninh Qu n v ng Miên T nh (120), sinh năm Minh M ngẹ ớ ả ậ ươ ỉ ạ

th 10. Lúc tr ham h c, có t thông minh, làm văn hay, khi 20 tu i ra ngoài h c,ứ ẻ ọ ứ ổ ọ

bi t r ng kinh s , xem kh p các sách c a bách gia t , không sách nào xem màế ộ ử ắ ủ ử

không nghiên c u. Làm văn dòn dã đáng đ c, cùng v i anh là Qu ng Ninh qu nứ ọ ớ ả ậ

v ng có ti ng b ng nhau. Vua r t y u b o r ng : "Hai viên ng c châu t t đ p".ươ ế ằ ấ ế ả ằ ọ ố ẹ

Năm th 21, phong làm Bình An Qu n công. Năm T Đ c th 6, b m ch t,lúc 25ứ ậ ự ứ ứ ị ố ế

tu i. Vua nghe tin ông ch t, r t th ng ti c truy t ng làm An Qu c công, choổ ế ấ ươ ế ặ ố

nhi u ti n tu t, cho th y là C n Tu . Năm Đ ng Khánh t D u, li t t đ n Thânề ề ấ ụ ẩ ệ ồ Ấ ậ ệ ự ở ề

Huân. Ông có tr c tác t p th M n Viên. Tùng Thi n Qu n v ng Miên Th m đướ ậ ơ ạ ệ ậ ươ ẩ ề

t a vào t p th y, cho là vì ông có linh tâm su t đ i x a, trí sâu xa xét rõ t ng tí,ự ậ ơ ấ ố ờ ư ừ

phát ra l i văn đ u hay c , l i l i khen ng i đ y. Ông có 2 con trai, 1 con gái. Conờ ề ả ờ ờ ợ ấ

th 2 là H ng Tu n, lúc đ u t p phong, sau b t i bán tr m t đ ng, ph i đ iứ ồ ầ ầ ậ ị ộ ộ ừ ườ ả ổ

theo h m . Thành Thái năm đ u, ph c l i nguyên t ch, năm th 3, khai ph c Kỳọ ẹ ầ ụ ạ ị ứ ụ

ngo i h u.ạ ầ

*

- Hoàng t th 50 không rõ tên, không có truy n.ừ ứ ệ

ht="0">

T là Gi n Tr ng, hi u là Duân Đình, con th 51 c a Thánh T Nhân Hoàngự ả ọ ệ ứ ủ ổ

Đ , m là Quí nhân h Lê, anh cùng m v i Phong Qu c công Miên Ki n, sinh nămế ẹ ọ ẹ ớ ố ề

Minh M ng th 11. Công ng i y u nhi u b nh, lúc m i làm hoàng t ra m phạ ứ ườ ế ề ệ ớ ử ờ ủ

đi h c, thông các kinh s , có ti ng th hay, bi t qua sách thu c, kê đ n xem m ch.ọ ử ế ơ ế ố ơ ạ

Năm th 21, phong làm Tr n Biên qu n công. T Đ c năm đ u, vì b h c, b ph tứ ấ ậ ự ứ ầ ỏ ọ ị ạ

l ng 9 tháng. Sau bi t s g ng s c, đ c vua yêu. Năm th 18, mùa xuân, vua h iươ ế ợ ắ ứ ượ ứ ơ

y u, tuyên g i ông vào trong cung, xem m ch cho vua, r i vào h u trai cung,ế ọ ạ ồ ầ

th ng đ c s c h i đ n. Năm y Th Xuân V ng th y ông có tài chính s li nườ ượ ắ ỏ ế ấ ọ ươ ấ ự ề

ti n c ông. Năm th 27, th y ông là ng i có h c h nh; l i đ c . Năm th 29,ế ử ứ ấ ườ ọ ạ ạ ề ử ứ

mùa h , vua ng thăm c a bi n Thu n An, ông theo h u, vâng s c kinh h a thạ ự ử ể ậ ầ ắ ọ ơ

Thu n An ng ch g m 80 v n. Th r ng:ậ ự ế ồ ầ ơ ằ

D ch nghĩa : đem đ c n c Nam to l n, so v i b b c mênh mang. L m dị ứ ướ ớ ớ ể ắ ạ ự

phân phái đi theo h u, t hèn kém nh v ng chân đ c trông xem. C nghi p nhàầ ừ ư ữ ượ ơ ệ

vua đ ng r c r , ngôi báu m ng v ng yên, c a bi n này n i ti ng là có đ a l i,ươ ự ỡ ừ ữ ử ể ổ ế ị ợ

đ i cát cao nh núi, gi v ng nh cái hang c a thiên h , hi m tr g p trăm l nồ ư ữ ữ ư ủ ạ ể ở ấ ầ

gh nh thác, công vua Vũ tr th y t ng xen núi K Th ch, l i minh c a vua Thangề ị ủ ừ ệ ạ ờ ủ

t ng kh c vào ch u. Văn hay tranh sáng v i m t tr i, đ i bút làm m c sao trênừ ắ ậ ớ ặ ờ ạ ờ ả

tr i, núi tr n cao nh núi Cú Lũ (t c núi Hành S n có v l nh con rùa bò sángờ ấ ư ứ ơ ẻ ạ ư

vút lên tr i bi c). V n hay soi xu ng v c sâu. Đ c nghìn l n không chán. Văn hayờ ế ầ ố ự ọ ầ

h n nh t c , g c sâu ng n t t, ngu n xa nên dòng n c to. Gió nam th i mát m ,ơ ấ ả ố ọ ố ồ ướ ổ ẻ

mây lành sáng t ng đám. Th t là nhân l i nói mà l p ra, nói ra có s th t khôngừ ậ ờ ậ ự ậ

ph i là nói man. Ch n này m ra hàng đi n, năm th ng đ xe loan, chí vì đi sănả ố ở ệ ườ ổ

đ ng c l n đâu mu n xem sóng bi n v n. C l nh phát nghiêm ch nh, ti ngồ ỏ ớ ố ể ờ ờ ệ ỉ ế

tr ng đánh m m. Tinh kỳ gió bay ph t ph i, g m giáo không ch i nhau sangố ầ ầ ấ ớ ươ ọ

s ng, sông Hân Hà d o thuy n lâu, Côn Minh t p dày tr n lũy. Lên cao căn mànả ạ ề ậ ậ

che d a lan can nhìn xu ng. Th tr n Quán bi n làm th tr n khéo bi n hóa Ngaự ố ế ậ ế ế ậ ế

(121), vui nh con c ren eo dong bi n. Chí tôn thân làm t ng, m i quân khíư ờ ở ể ướ ọ

hăng hái đ u xông lên mũ, khi đi khi ng i có quân chúng ch thuy n ch y ru iề ồ ờ ề ạ ổ

không có ng a và lính k p th i s a vũ b , ngăn tr c có thành c a T Li u t ngự ị ờ ử ị ướ ủ ế ễ ướ

quân (122) có Đàn c a Hoài âm qu c sĩ (123). Ng i gi b cõi thì ch tre làm conủ ố ườ ữ ờ ẻ

đ u ban cho, ng i làm t ng thì dây thao đeo n rũ màu đ c t đ ng chia gi iẩ ườ ướ ấ ỏ ậ ồ ớ

h n t tr c, m t hòn đ t đ che c a quan Hàng C c, uy linh c n c s . nạ ừ ướ ộ ấ ủ ử ố ả ướ ợ Ơ

tr ch kh p g n xa. Chính tr c t th ng nh t, đ phòng ch qua loa. Bi n r ng sâuạ ắ ầ ị ố ố ấ ề ỉ ể ộ

vì thu hút nhi u n c, núi b n v ng không ph i đ c khoét m i nên, v t th ng iề ướ ề ữ ả ụ ớ ậ ổ ơ

th ng đem đ n khi y n ti c ho c ban cho đ i da. T làm nên tin c y, c t nh cườ ế ế ệ ặ ạ ự ậ ấ ắ

không khó khăn. Súng đ n nhi u nh đám mây t h p, đích b n bày ra nh s ngạ ề ư ụ ọ ắ ư ươ

mù, nh ti ng s m đ ng ngàn d m hãi s , nh 3 con sào sáng chói, b n trúng vàư ế ấ ộ ặ ợ ư ắ

v lòng ngay th ng, gi gìn khi tay b n ra, k tr b gi c c p tính đã kỹ, ý nghĩaề ẳ ữ ắ ế ừ ỏ ặ ướ

t p b n d y ph i gian kh , há ch ng thích ngh ng i, sao b ng b a ăn cho s ch,ậ ắ ạ ả ổ ẳ ỉ ơ ằ ữ ạ

thân đi theo xa giá c a đông tri u, tr i chi u qu t s n cho mùa hè đ c mát, hátủ ề ả ế ạ ẵ ượ

thiên ti u nhã đ nghe cho thanh nhã, ti ng đàn hát n ào không cho gãy. Qu t gióể ể ế ổ ạ

mát c g i n m bóng giăng soi vào lan can. Hi u t ch n vi tr c, n ban th ngả ố ằ ế ừ ố ướ ơ ườ

đ n k theo h u. Tuyên l nh bu i s m ban y n, m ng th y ng a ch y đi tr c.ế ẻ ầ ệ ổ ớ ế ừ ấ ự ạ ướ

Đ ng núi vòng đèo tròn, b a ti c m ra d i ánh trăng, chén r u ban kh pườ ữ ệ ở ở ướ ượ ắ

c , thìa đũa vui vô vàn, tr m m ng có lòng nhân đem món ăn v cho v , theo bèả ộ ừ ề ợ

l y tay n m c m đ c khoan mi n cho, nh th Gia Ng , ăn u ng no đ , nh thấ ắ ơ ượ ễ ư ơ ự ố ủ ư ơ

Tr m l đêm v s ng ch a khô ráo, bóng dù l ng nh cò v c bay v , thuy n bèạ ộ ề ươ ư ọ ư ạ ề ề

đô nh loan ph ng đ u, chè ngon h ng t a th m trong, qu t trong cung như ượ ậ ươ ỏ ơ ạ ư

ng c lang can, ng i nói chuy n phe ph y cái ph t tr n lông đuôi con ch (124),ọ ồ ệ ẩ ấ ầ ủ

ng i hóng gió v n c m ng c hoàng nghiêm ch nh, th mát ng t th m nhu n,ồ ẫ ầ ọ ỉ ứ ọ ấ ầ

mi ng khát, n c mát t m nhu n cho gan phi n. Mu n oanh ca vua Thu n nhệ ướ ẩ ậ ề ố ấ ư

ông Cao Giao tr c, l i th n nh ng i x a h c cách đi c a ng i Hàm Đan (125)ướ ạ ẹ ư ườ ư ọ ủ ườ

đu c đ t sáng nh c u v ng, th v n khó bày đ y gi ng ! Tài Giang Yêm đã h t,ố ố ư ầ ồ ơ ầ ầ ườ ế

bút Đ Phú ai b ng. Lu t th dài chia ra nh bó măng, v n th hi m có r t nhi u.ỗ ằ ậ ơ ư ầ ơ ế ấ ề

Th y mình t th kém, v i cao nh c lông xem gió trên c t bu m thích thì đuaấ ứ ơ ớ ư ờ ộ ồ

nh cá chép v t c a Vũ Môn, cá thi t hình đ c t v y hành Bính, kh c chimư ượ ử ế ượ ướ ả ở ắ

h c không làm đ c, văn v ng kém không n b , đ ng lúc ph i giúp đ , đ i nọ ượ ụ ỡ ỏ ươ ả ỡ ộ ơ

hu ch a chan, hàng năm t n bao nhiêu l ng n m i ban r t r ng rãi. n hènệ ứ ố ươ ơ ớ ấ ộ Ơ

m ng r ng kh p chăn nuôi không ai nghèo kh , khuyên nên g ng nh ng i đ pừ ộ ắ ổ ắ ư ườ ắ

núi. Lo gì nghèo nàn nh ông Nhan H i ăn c m đ ngõ h p, Nan Xi đành yênư ồ ơ ỏ ở ẹ

ph n ng i tài tu n chen vai nhau gi yên b n ph n th ng tài hèn kém thìậ ườ ấ ữ ổ ậ ươ

không có tài cũng c g ng, tình th cao h ng khi m, cũng khó mài dũa đ c thànhố ắ ơ ứ ế ượ

câu, tính mu n s a ch a h i t đ c ý t lòng c x o ch ng h c ai, mu n t tìnhố ử ữ ơ ỏ ượ ứ ơ ả ẳ ọ ố ỏ

nh ng s là v i vàng, có l ng trên xét th u không nói d i đ c, chăm bôn t u đư ợ ộ ượ ấ ố ượ ẩ ể

làm khanh t ng, nhàn r i t th n là làm quan ăn h i không đ c vi c gì, bi tướ ở ỗ ự ẹ ạ ượ ệ ế

đâu s c khó nh c y, ch đ nuôi mình cho béo thôi, ch mong làm rào d u t t,ứ ọ ấ ỉ ể ỉ ậ ố

bu i thái bình v ng nh núi đá. Tài hèn chen v i ng i tài gi i, h ng án g n v iổ ữ ư ớ ườ ỏ ươ ầ ớ

đàn h ng, vui thú nh T Mã T ng Nh t u khúc Lăng Vân, m ng r nh Đôngươ ư ư ươ ư ấ ừ ỡ ư

Ph ng Sóc đ c ban cho l a nghi v trong tri u, đ c t t nh ph ng hoàng c ,ươ ượ ụ ệ ề ứ ố ư ượ ả

cõi xa b n lang sói tr n xa h t, ti n lui n i ban ch u r t vinh d , v n nói là đ cọ ố ế ế ơ ầ ấ ự ẫ ượ

th th thanh nhàn. Làng văn chu ng h Li u (Tôn Nguyên), hay th kém h Hànư ả ộ ọ ễ ơ ọ

(Dũ). C m th ng tình anh em sa sáy, bu n r u, chi c bóng cô đ n, ai s a ch a cóả ươ ồ ầ ế ơ ử ữ

nên ng i, ai là th đá đã làm mũi tên.ườ ứ

D y d ch có anh Trinh anh Th m, bè b n ch có h Nguy n và h Phan.ạ ỗ ỉ ẩ ạ ỉ ọ ễ ọ

(Th n th ng đ n nh văn th n s a ch a văn th ). Vui b n tuy an i, kínhầ ườ ế ờ ầ ử ữ ơ ạ ủ

nghi p v n còn lo. May p quân s là b c thánh h t s c trông nom d y d cho,ệ ẫ ặ ư ậ ế ứ ạ ỗ

bi n hóa th n di u nh r ng bay, cũng t m th y đ c đ c hay đ y đ đ c th yế ầ ệ ư ồ ạ ấ ượ ứ ầ ủ ượ ấ

v n h i văn ch ng h ng th nh, san kh c vào t p văn.ậ ộ ươ ư ị ắ ậ

...Bài th y ti n trình lên, vua khen. Mùa thu năm y đ c châu phê h i vơ ấ ế ấ ượ ỏ ề

nghĩa l sách thu c, ông đ ng b b nh, ch a nói h t đ c. Khi b nh nguy k ch,ễ ố ươ ị ệ ư ế ượ ệ ị

vua cho các v thu c kho c a vua dùng, r i ông ch t, lúc 47 tu i, th y là Cungị ố ở ủ ồ ế ổ ụ

L ng, d ng đ n xã D ng N huy n Phú Vinh. Ông tr c tác có t p Duân Đìnhượ ự ề ở ươ ỗ ệ ướ ậ

Thi Th o. Có 17 con trai, 10 con gái. Con th 2 là H ng Hàng phong làm Kỳ ngo iả ứ ồ ạ

h u, tr i làm quan b Công, sau đ i lĩnh Mi u Lang ty T T , l i thăng thầ ả ở ộ ổ ế ở ừ ế ạ ụ

Ki n b s . Con th 3 H ng V nh lúc tr thông minh nhanh nh n, thích ngâm v nh,ề ộ ứ ứ ồ ị ẻ ẹ ị

phong cách gi ng nh cha, có t p th Đào Trang in kh c. Tuy Lý V ng khen làố ư ậ ơ ắ ươ

không h con c a ng i cha có ti ng. Ông l i thông c ngh làm thu c. Lúc m i raổ ủ ườ ế ạ ả ề ố ớ

làm vi c tr i b Tri huy n, đ i sung tr giáo, r i thăng hàm Th gi ng đ n khi vệ ả ổ ệ ổ ợ ồ ị ả ế ề

h u. Con th 5 là H ng Thuy n b th làm Hàn Lâm vi n Ki m th o.ư ứ ồ ề ổ ụ ệ ể ả

Đi n Qu c công Miên Tĩnhệ ố

Con th 52 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Qu ng Tr chứ ủ ổ ế ẹ ớ ả ạ

Qu n công Miên C , sinh năm Minh M ng th 11. Lúc làm hoàng t , xem r ngậ ư ạ ứ ử ộ

kinh sách, có h c v n, vua khen. Năm th 21, phong làm Đi n Qu c công. Năm Tọ ấ ứ ệ ố ự

Đ c th 23 thì ch t, lúc 41 tu i, th y là Cung Nhã, d ng đ n xã Xuân D ngứ ứ ế ổ ụ ự ề ở ươ

thu c huy n H ng Trà. Có 10 con trai, 77 con gái. Con v th là H t p phong làộ ệ ươ ợ ứ ồ ậ

Đi n H ng h u.ệ ươ ầ

Tuy Biên Qu n công Miên S ngậ ủ

Con th 53 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Ti p d h Nguy nứ ủ ổ ế ẹ ệ ư ọ ễ

Th ng, ng i huy n Phong Đi n ph Th a Thiên, con gái c a Thi u phó Qu nườ ườ ở ệ ề ủ ừ ủ ế ậ

công Văn Khiêm, sinh năm Minh M ng th 21. Có h c h nh, làm vi c gì cũng gi lạ ứ ọ ạ ệ ữ ễ

phép. Năm th 21 phong làm Tuy Nhân Qu n công. Năm Thi u Tr th 2, đ iứ ậ ệ ị ứ ổ

phong là Tuy Biên. Năm T Đ c th 18 thì ch t, lúc 35 tu i, th y là C n M c,ự ứ ứ ế ổ ụ ẩ ụ

d ng đ n xã Nam Ph huy n Phú Vinh. Có 4 con trai, 2 con gái. Tr ng t conự ề ở ổ ệ ưở ử

v th là H ng Siêu t p phong làm Kỳ ngo i h u.ợ ứ ồ ậ ạ ầ

</font>

Qu S n Qu n công Miên Ngế ơ ậ ộ

Con th 54 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là h Nguy n Văn, sinh nămứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

Minh M ng th 11. Lúc đ u làm hoàng t cũng có h c v n. Năm T Đ c th 5,ạ ứ ầ ử ọ ấ ự ứ ứ

phong làm Qu S n Qu n công. Năm th 26 thì ch t, lúc 43 tu i, th y là Cungế ơ ậ ứ ế ổ ụ

L ng, d ng đ n xã ANinh Th ng thu c H ng Trà. Có 7 con trai, 5 con gái.ượ ự ề ở ượ ộ ươ

Ng i th 5 con v th là H ng Đích t p phong làm Kỳ ngo i h u.ườ ứ ợ ứ ồ ậ ạ ầ

>

Phong Qu c công Miên Ki nố ề

T là Tr ng Cung. Con th 55 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng mự ọ ứ ủ ổ ế ẹ

v i Tr n Biên Qu n công Miên Thanh, sinh năm Minh M ng th 12. Khi làm hoàngớ ấ ậ ạ ứ

t ra m ph riêng đi h c, thông kinh s , có văn t , đ c vua yêu quý l m. Nămử ở ủ ọ ử ừ ượ ắ

Thi u Tr th 6, phong làm Phong Qu c công. T Đ c năm đ u, vì b h c nên bệ ị ứ ố ự ứ ầ ỏ ọ ị ph t, bèn t c gi n đóng c a đ c sách, c đ công s c vào vi c h c. Năm th 7, vuaạ ứ ậ ử ọ ố ể ứ ệ ọ ứ

ng thăm nhà Thái h c, ông theo h u và hi n bài t ng Th h c (thăm nhà h c) bàiự ọ ầ ế ụ ị ọ ọ

t a r ng : Kính nghĩ : Thánh thiên t đ o tâm rõ r t, thánh h c n i sáng, làmự ằ ử ạ ệ ọ ỗ

gi ng m i cho b n ph ng, nói ra là pháp, vi c làm là m u; s a sang c trămườ ố ố ươ ệ ẫ ử ả

vi c, 6 th chia đ u s a sang, mà công vi c thì hòa. Cho nên, ru ng đ ng đ cệ ứ ề ử ệ ộ ồ ượ

mùa, th ng t ng đ y khó đ y hòm đ p đẽ; cõi ven không vi c, cùng hát c y màườ ụ ầ ầ ẹ ệ ầ

m, đào mà u ng đ c yên vui. Nguyên vì đ o h p hóa thành, nhân nhi u n h u,ẵ ố ượ ạ ọ ề ơ ậ

th c là t x a đ n gi ch a có lúc nào th nh h n bây gi . Bèn ch n ngày đ nh sauự ừ ư ế ờ ư ị ơ ờ ọ ị

cùng vào tháng 2 năm nay, hoàng th ng thân đ n t Văn Mi u. L xong, sai s pượ ế ế ế ễ ắ

xa giá đ n thăm nhà h c, tuyên s c khuy n khích h c trò, ban th ng cho nhi u.ế ọ ắ ế ọ ưở ề

Th n t h h l u t i tăm, may g p bu i thanh bình, đ c th y l nghi longầ ự ổ ủ ậ ố ặ ổ ượ ấ ễ

tr ng, đáng truy n bá vi c t t đ p y. Hi n dâng 1 bài t ng, dám so đâu v i ý hayọ ề ệ ố ẹ ấ ế ụ ớ

nh gió mát c a Cát Phú, ch đ đãi lòng thành c a ng i thôn dã dâng vi c s iư ủ ỉ ể ủ ườ ệ ưở

n ng m t tr i. X p tay cúi đ u hi n dâng lên, l i t ng r ng : t t đ p l m thay,ắ ặ ờ ấ ầ ế ờ ụ ằ ố ẹ ắ

Kh ng T đ c th nh. Sinh ra đã bi t theo đ o mà làm, tr i phú cho đ c thánhổ ử ứ ị ế ạ ờ ứ

nhân. Đ o l n rõ ràng, t nh m t tr i và sao sáng, v t c x a nay, l ng l ngạ ớ ỏ ư ặ ờ ượ ả ư ồ ộ

không th nào mà x ng hô đ c. L n thay n c Đ i Nam, đ c tr i yêu d u.ể ư ượ ớ ướ ạ ượ ờ ấ

Đông Tây r ng kh p có c 1 khu v c, n i theo mô li t t c r , thánh th n truy nộ ắ ả ự ố ệ ộ ỡ ầ ề

n i, nhân dân yên n, muôn v t đ u tho i mái. Nghĩ đ n phong hóa, là g c c aố ổ ậ ề ả ế ố ủ

chính tr , ti ng lên Tiên Thánh, là tôn ch c a n n đ o đ c, bên h u kinh thành,ị ế ủ ủ ề ạ ứ ữ

bên c nh sông H ng, trù tính xây d ng, Văn Mi u l ng l y. H c đ sáng đ c;ạ ươ ự ế ộ ẫ ọ ể ứ

d ng lên nhà h c, đ d y các con c . Đ đào t o ng i gi i, hun đ c d y d , trênự ọ ể ạ ả ể ạ ườ ỏ ứ ạ ỗ

50 năm, b n ph ng theo b t ch c, nhà nào cũng đ c sách gáy vàng, Hoàngố ươ ắ ướ ọ

th ng ta đ c l n, ngôi tôn s m ng tr , Văn Giáo r ng kh p, thanh giáo h ngượ ứ ớ ớ ự ị ộ ắ ư

th nh, tr ng đ o tôn th y, r i ch ng i tr c, tô đi m thái bình. Nghi văn thêmị ọ ạ ầ ồ ỉ ườ ướ ể

t t, vào năm Giáp D n, vào tháng tr ng xuân. Kê c u sách tr c, đi n l n s a làm,ố ầ ọ ứ ướ ể ớ ử

dong xe 6 ng a ra đi, t lúc s ng còn ch a ráo, đ n c a Văn Mi u, gà gáy te te,ự ừ ươ ư ế ử ế

lên nhà làm l đ i v i anh linh trên tr i, thiên t nghiêm thăm vi c làm l c aễ ố ớ ở ờ ử ệ ễ ủ

tri u đình r t nghiêm kính. Chuông tr ng đ u hòa nh p nhau. Đ n th r t t t đ p,ề ấ ố ề ị ề ờ ấ ố ẹ

th n đ n c m cách sai xét v l nghi nhi u, t l đã xong, đ n thăm nhà h c, cóầ ế ả ề ễ ề ế ễ ế ọ

thái đ phong nhã, h ng c th m p s ch, ngào ng t, hàng ngày gi ng h c,ộ ươ ỏ ơ ướ ạ ạ ả ọ

sách v ch ng ch t, bìa l a th ngà, h c trò đông đúc, đ ng vòng quanh c u đở ồ ấ ụ ẻ ọ ứ ầ ể

xem đã đeo thiên mô c a vua Vũ, l i gi ng sách Trung Dung, sáng t nghĩa sâu s c,ủ ạ ả ỏ ắ

rõ nh xem bàn tay, d y d đ r i, răn b o kỹ r i, ban cho th ng cho, ân tr chư ạ ỗ ủ ồ ả ồ ưở ạ

nhi u r i, nh sao b c th n, các sao ch u l i, nhà vua có đ o, thiên h tuân theo.ề ồ ư ắ ầ ầ ạ ạ ạ

Nh sao b c th n, nghi m nhiên 1 ch đào c a nhà vua ngày m i h ng Ph cư ắ ầ ễ ở ỗ ủ ớ ưở ướ

lâu dài". Bài t ng y ti n lên, vua khen ng i l m, li t vào t p Bích Ung Canh Caụ ấ ế ợ ắ ệ ậ

H i. Năm th 7 thì ch t, lúc 24 tu i, th y là Ho ng Nhã, d ng đ n xã Vĩ Dãộ ứ ế ổ ụ ằ ự ề ở

huy n Phú Vinh. Có 7 con trai, 4 con gái. Con tr ng là H ng Thông, t p phong làệ ưở ồ ậ

Phong H ng h u.ươ ầ

Tr n Đ nh Qu n công Miên Miêuấ ị ậ

Tr c là tên C u, sau đ i tên hi n nay, là con th 56 c a Thánh T Nhânướ ầ ổ ệ ứ ủ ổ

Hoàng Đ , m là Quý nhân h Nguy n th , con nhà t t , ng i Qu ng Đi n phế ẹ ọ ễ ị ử ế ườ ở ả ề ủ

Th a Thiên, sinh năm Minh M ng th 12. Công chăm h c h i, hành đ ng theo lừ ạ ứ ọ ỏ ộ ễ

phép. Năm th 21, phong làm Tr n Đ nh Qu n công. Năm T Đ c th 18 thì ch t,ứ ấ ị ậ ự ứ ứ ế

lúc 35 tu i, th y là Đôn Ý, d ng đ n p Tr ng Súng n i, huy n H ng Trà. Cóổ ụ ự ề ở ấ ườ ộ ệ ươ

3 con trai, 2 con gái. Con tr ng là H ng Suy n, lúc đ u đ c t p phong, sau cóưở ồ ề ầ ượ ậ

t i b m t t c, đ i theo h m , cháu ông là ng Nhân t p phong là Tá Qu cộ ị ấ ướ ổ ọ ẹ Ư ậ ố

khanh.

Hoài Đ c Qu n công Miên Lâmứ ậ

Con th 57 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , con cùng m v i Tuy An Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ậ

công Miên N p, sinh năm Minh M ng th 12. Lúc đ u làm hoàng t , ra m ph điạ ạ ứ ầ ử ở ủ

h c, xem r ng kinh s có h c h nh. Năm Thi u Tr th 6, phong làm Hoài Đ cọ ộ ử ọ ạ ệ ị ứ ứ

Qu n công. Ki n Ph c năm đ u, sung ch c T Tôn nhân ph n khi xu t đ Hàmậ ế ướ ầ ứ ả ủế ấ ế

Nghi n i ngôi, đ i quy n ch c H u Tôn nhân, sung Ph chính Thân th n. Khi yố ổ ề ứ ữ ụ ầ ấ

n c g p nhi u gian nan, công d coi chính s , gi mình khiêm cung, tránh kh iướ ặ ề ự ự ữ ỏ

s nghi ng chê gièm. Hàm Nghi năm đ u, mùa xuân, phong là L c Qu c công. Mùaự ờ ầ ạ ố

thu năm y, đ i phong là Hoài Đ c Công, sung ch c H u Tôn chính. Thành Tháiấ ổ ứ ứ ữ

năm đ u, sung làm Ph chính Thân th n, 1 lòng gi đ o chí công, hành đ ng theoầ ụ ầ ữ ạ ộ

phép cũ. Năm th 6, mùa thu, t n phong làm Hoài Đ c Qu n v ng. Năm th 9 thìứ ấ ứ ậ ươ ứ

ch t, th 67 tu i, th y là Đoan Cung, d ng đ n ph ng th 6 thu c huy nế ọ ổ ụ ự ề ở ườ ứ ộ ệ

H ng Trà. Ông tính tr i trung h u khiêm t n, gi l đ , lâu gi công t c, d y b oươ ờ ậ ố ữ ễ ộ ữ ộ ạ ả

con em, hành đ ng có l đ , cho nên đ c các tri u h u đãi, gi tr n v n tr cộ ễ ộ ượ ề ậ ữ ọ ẹ ướ

sau. Có 11 con trai, 9 con gái.

Duy Xuyên Qu n công Miên Ti pậ ệ

Là con th 58 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng h v i Tuy Biên Qu nứ ủ ổ ế ọ ớ ậ

công Miên S ng, sinh năm Minh M ng th 13. Lúc m i làm hoàng t , ra m ph , điủ ạ ứ ớ ử ở ủ

h c. Năm T Đ c th 5, phong làm Duy Xuyên Qu n công. Năm th 24 thì ch t, lúcọ ự ứ ứ ậ ứ ế

40 tu i, th y là Hu M c, d ng đ n p Tr ng Súng N i. Có 5 con trai, 6 conổ ụ ệ ụ ự ề ở ấ ườ ộ

gái. Con tr ng con v th là H ng Chí, lúc đ u t p phong, sau có t i b đo t t c,ưở ợ ứ ồ ầ ậ ộ ị ạ ướ

x t i đ , h t h n tr v làm công t . Con th hai con v th là H ng Đ ... t pử ộ ồ ế ạ ở ề ử ứ ợ ứ ồ ề ậ

phong làm Tá qu c khanh.ố

C m Giang Qu n công Miên Mi nẩ ậ ễ

Con th 59 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , cùng m v i Tr n Tĩnh Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ấ ậ

công Miên D n, sinh năm Minh M ng th 13. Ông có h c h nh. Năm T Đ c th 5,ầ ạ ứ ọ ạ ự ứ ứ

mùa xuân, phong làm C m Giang Qu n công, năm Thành Thái th 7 thì ch t, thẩ ậ ứ ế ọ

64 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n p Đông Trì t thu c H ng Trà, có 10ổ ụ ượ ự ề ở ấ ả ộ ươ

con trai, 12 con gái.

Qu&#7843;ng Hóa Qu n công Miên Uy nậ ể

Con th 60 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Hòa Qu c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ố

Miên Qu n, sinh năm Minh M ng th 13 . Lúc đ u làm hoàng t , có h c h nh.ầ ạ ứ ầ ử ọ ạ

Năm th 21, phong làm Qu ng Hóa Qu n công. Năm Thành Thái th 5 thì ch t,ứ ả ậ ứ ế

th 6 1 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n xã Phú Xuân thu c H ng Trà, có 2ọ ổ ụ ượ ự ề ở ộ ươ

con trai, 7 con gái.

Nam Sách Qu n công Miên Ônậ

Con th 61 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Tr n Đ nh Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ấ ị ậ

công Miên Miêu, sinh năm Minh M ̐1;ng th 14. Lúc đ u làm hoàng t , có h c h nh.ứ ầ ử ọ ạ

Năm T Đ c th 3 phong làm Nam Sách Qu n công, năm Thành Thái th 7 thìự ứ ứ ậ ứ

ch t, th 63 tu i, th y là Cung L ng, có 8 con trai, 4 con gái.ế ọ ổ ụ ượ

Hoàng t Miên Trử ụ

Con th 62 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng t th 21ứ ủ ổ ế ẹ ớ ử ứ

là Miên Tuyên, sinh năm Minh M ng th 14. M i làm hoàng t ch a đ c phong,ạ ứ ớ ử ư ượ

năm Thi u Tr th 1 thì ch t, m i có 9 tu i, h p t đ n Tri n Thân.ệ ị ứ ế ớ ổ ợ ự ở ề ể

Hoàng t Miên Khi tử ế Con th 63 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Tài nhân, h Đ , sinh nămứ ủ ổ ế ẹ ọ ỗ

Minh M ng th 14, năm th 19 thì ch t, m i có 6 tu i, th đ n Tri n Thân.ạ ứ ứ ế ớ ổ ờ ở ề ể

</span>

Hoàng t Miên Ngử ụ

Con th 64 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng h v i Phong Qu c côngứ ủ ổ ế ọ ớ ố

Miên Ki n, sinh năm Minh M ng th 14. Lúc bé đĩnh ng khác th ng, t ch tề ạ ứ ộ ườ ư ấ

h n ng i. Lúc còn làm hoàng t , ra m ph riêng, đ n s phó h c t p, không nóiơ ườ ử ở ủ ế ư ọ ậ

c i càn d v i ai, ch đam mê sách v , ngày chăm vi c bút nghiên mà thôi. M iườ ỡ ớ ỉ ở ệ ớ

l n lên, g p tang m , công th ng đau h t l ; lúc y ông b b nh đ u, v t m nớ ặ ẹ ươ ế ễ ấ ị ệ ậ ế ụ

đau l m nhân th hình th tinh th n sút kém, cách ngày Quí nhân ch t m i có 13ắ ế ế ầ ế ớ

ngày thì ông m t. Khi y là năm Thi u Tr th 7, ông m i 15 tu i, quan b L choấ ấ ệ ị ứ ớ ổ ộ ễ

là ch t non nên không xin cho tên th y. Các t c công anh em cùng h c, r tế ụ ướ ọ ấ

th ng ti c, bèn bàn riêng v i Tuy Lý Qu n v ng Miên Trinh. Miên Trinh nói :ươ ế ớ ậ ươ

th y là do ng i trên cho, không ph i d i t o ra đ c. Đ i x a phép đ i tênụ ở ườ ả ướ ạ ượ ờ ư ổ

r t quan tr ng, t h u, bá, công, khanh, đ i phu khi ch t, đ u dâng tr ng mà xin ấ ọ ừ ầ ạ ế ề ạ ở

tri u, b y gi m i giao xu ng l quan đem bàn cùng các quan, đ l y công lu nề ấ ờ ớ ố ễ ế ấ ậ

ph i trái, sau m i ghi vào qu c s , đ mãi đ i sau. Nay riêng đ t th y là khôngả ớ ố ử ể ờ ặ ụ

ph i l . Các ng i đ u nói r ng : Tiên v ng đ t ra l c t đ răn gi v đ i th ,ả ễ ườ ề ằ ươ ặ ễ ố ể ữ ề ạ ể

còn nh ch nên thêm b t khinh tr ng thì theo ng i ta, l d u tinh vi, cũngư ở ỗ ớ ọ ở ườ ễ ẫ

không th đ t ng ng i đ c. Trung hi u là m t v yông Ý đánh gi c đ t Langể ủ ừ ườ ượ ế ộ ậ ặ ở ấ

b ch t, ng i L mu n không làm tang l tên Ý theo h ng tr con ch t non.ị ế ườ ỗ ố ễ ạ ẻ ế

Kh ng t nói : bi t c m giáo mác đ gi xã t c, tuy mu n không theo tang l trổ ử ế ầ ể ữ ắ ố ễ ẻ

con ch t non, ch cũng ph i , sách Hi u kinh nói : đ tang tuy th ng xót đauế ả ả ư ế ể ươ

kh , nh ng không nên h y ho i thân mình đ n n i ch t, đ h i tính m ng khôngổ ư ủ ạ ế ỗ ế ể ạ ạ

ph i là hi u v y. Thánh nhân đ t ra l , t t có xót đ n ch t h i. V đ i cu i, đả ế ậ ặ ễ ấ ế ỗ ệ ạ ề ờ ố ể

tang mà làm đ c nh Cao Ng (126), đ c m y ng i, ph n nhi u ho c sinh raượ ư ư ượ ấ ườ ầ ề ặ

t h i n a. Cho nên T Gi vì đ tang h y ho c thân th đ n n i ch t, kinh Xuânệ ạ ữ ử ả ể ủ ặ ể ế ỗ ế

Thu khen là ph i. Tri Xuân V ng là h p đ tang th ng xót khóc 20 ngày r iả ươ ợ ể ươ ồ

ch t. Hoàn Lân có tang không ch u n i, ch a gi đ u mà ch t, nhà chép s đ uế ị ỗ ư ỗ ầ ế ử ề

khen là thu n hi u. Hu ng chi là phú quí nh n c L , n c V , l i có hi u h nhầ ế ố ư ướ ỗ ướ ệ ạ ế ạ

nh Tăng T , M n T , cũng có th sánh t t v i ng i hi n ngày x a, nêu ti ngư ử ẫ ử ể ố ớ ườ ề ư ế

hay đ; n đ i khác, c n ph i có tên th y. Miên Trinh li n kh o sát nghĩa c thu tế ờ ầ ả ụ ề ả ổ ậ

l i tính h nh, đ t tên th y là Hi u Ý, là có ý b t ch c các b c hi n Đào Tĩnh Ti t,ạ ạ ặ ụ ế ắ ướ ậ ề ế

M nh Trinh Di u ngày x a, ho c đ t tên th y là bè b n, cho h c trò. ông ch a cóạ ệ ư ặ ặ ụ ạ ọ ư

v con. Năm T Đ c th 20, li t th đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 mùaợ ự ứ ứ ệ ờ ở ề ể ứ

thu, h p t đ n Thân Huân.ợ ự ở ề

Tr n Qu c công Miên Tầ ố ả

Con th 65 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m h Cao, ng i Do Linh,ứ ủ ổ ế ẹ ọ ườ ở

Qu ng Tr , sinh năm Minh M ng th 14. ông khi còn tr thông minh nhanh nh n,ả ị ạ ứ ẻ ẹ

tính thích h c. Năm T Đ c th phong làm Tr n Ninh Qu n công. Năm Đ ngọ ự ứ ứ ấ ậ ồ

Khánh th 1 , t n phong làm Tr n Qu c công, năm Thành Thái th 1 thì ch t, lúcứ ấ ầ ố ứ ế

57 tu i.ổ

Hoàng t Miên Th tử ấ

Con th 67 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i An Qu c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ố

Miên Ngung, sinh năm Minh M ng th 15, m i 3 tu i ch t non.ạ ứ ớ ổ ế

Tân An Qu n công Miên Báo (ho c Th c)ậ ặ ự

Con th 68 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Đi n Qu c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ệ ố

Miên Hoàng, sinh năm Minh M ng th 16, tu i tr mà thông minh l lùng. Có h cạ ứ ổ ẻ ạ ọ

h nh, gi tính thu n c n, đ c vua yêu m n. Khi Hi n T Ch ng Hoàng Đ lênạ ữ ầ ẩ ượ ế ế ổ ươ ế

ngôi, l i càng kính yêu h n. Năm Thi u Tr th 3, phong làm Tân An Qu n công,ạ ơ ệ ị ứ ậ

năm T Đ c th 7 thì ch t, lúc y m i có 20 tu i, th y là Tu M c. Năm th 20,ự ứ ứ ế ấ ớ ổ ụ ệ ụ ứ

bày th đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 mùa thu, r c vờ ở ề ể ứ ướ ề

B o An Qu n công Miên Kháchả ậ

Con th 69 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i C m Giang Qu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ẩ ậ

công Miên Mi n, sinh năm Minh M ng th 16. Lúc m i làm hoàng t , có h c h nh.ễ ạ ứ ớ ử ọ ạ

Năm T Đ c th 5, phong làm B o An Qu n công, năm th 11 thì ch t, khi y m iự ứ ứ ả ậ ứ ế ấ ớ

có 24 tu i. Th y là ôn M n; có 2 con trai, 2 con gái đ u ch t s m c . Năm th 20,ổ ụ ẫ ề ế ớ ả ứ

bày th đ n Tri n Thân đ ng tr c. Năm Hàm Nghi th 1, mùa thu, r c v thờ ở ề ể ằ ướ ứ ướ ề ờ

đ n Thân Huân. Sau d ng đ n xã D ng Xuân huy n H ng Trà. Năm Thànhở ề ự ề ở ươ ệ ươ

Thái th 1, chu n cho l y con th 5 con v th c a phòng Ki n Phong Qu n côngứ ẩ ấ ứ ợ ứ ủ ế ậ

là H ng Ngai đ i tên là H ng Ích làm con n i, t p phong làm Kỳ ngo i h u.ồ ổ ồ ố ậ ạ ầ

<font size="3" face="Times New Roman">

H u L c Qu n công Miên Thíchậ ộ ậ

Con th 70 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Tr n, conứ ủ ổ ế ẹ ọ ầ

nhà t t , ng i Qu ng Đi n, Th a Thiên, sinh năm Minh M ng th 16. Lúc đử ế ườ ở ả ề ừ ạ ứ ầ

làm hoàng t có h c h nh. Năm T Đ c th 5 phong làm H u L c Qu n công, nămử ọ ạ ự ứ ứ ậ ộ ậ

th 34 thì ch t, lúc 47 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n th xã An C u thu cứ ế ổ ụ ượ ự ề ờ ở ự ộ

H ng Th y. Có 13 con trai, 7 con gái. Con tr ng con v th là H ng X đ cươ ủ ưở ợ ứ ồ ứ ượ

t p phong làm Kỳ ngo i h u.ậ ạ ầ

</div>

Ki n Hòa Qu n công Miên Đi uế ậ ệ

Con th 71 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Tài nhân h Bùi, sinh nămứ ủ ổ ế ẹ ọ

Minh M ng th 16. Lúc đ u làm hoàng t ra m ph đi h c, có h c h nh. Năm Tạ ứ ầ ử ở ủ ọ ọ ạ ự

Đ c th 5, phong làm Ki n Hòa Qu n công, năm Thành Thái th 3 thì ch t, lúc 57ứ ứ ế ậ ứ ế

tu i, th y là Cung L ng, đ n d ng đâu không rõ. Có 14 con trai, 10 con gái đ uổ ụ ượ ề ự ở ề

phóng đãng nên b ph . Con v th là H ng Ti n lúc đ u đ c t p phong, sau vìị ế ợ ứ ồ ễ ầ ượ ậ

t i phóng đãng, b t c tên h trong tôn ph .ộ ị ướ ọ ả

Ki n Phong Qu n công Miên Hoàngế ậ

span>Con th 72 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , con cùng m v i B o Anứ ủ ổ ế ẹ ớ ả

Qu n công Miên Khách, sinh năm Minh M ng th 17. Ông tính ng i th n, có h cậ ạ ứ ườ ẩ ọ

h nh. Năm T Đ c th 5, phong làm Ki n Phong Qu n công, năm Đ ng Khánh thạ ự ứ ứ ế ậ ồ ứ

3 thì ch t, lúc 53 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n p Xuân An thu c H ngế ổ ụ ượ ự ề ở ấ ộ ươ

Trà. Có 12 con trai, 9 con gái. Con th t con v th là H ng T c t p phong Kỳứ ư ợ ứ ồ ướ ậ

ngo i h u.ạ ầ

Vĩnh L c Qu n công Miên Chíộ ậ

Con th 73 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng mN65; v i Hoài Đ cứ ủ ổ ế ớ ứ

Qu n v ng Miên Lâm, sinh năm Minh M ng th 17. Khi m i làm hoàng t ra mậ ươ ạ ứ ớ ử ở

ph , đi h c, thông các kinh s , nghĩa l n có th hi u đ c. Năm T Đ c th 5,ủ ọ ử ớ ể ể ượ ự ứ ứ

phong làm Vĩnh L c Qu n công. Năm Đ ng Khánh th 3 thì ch t, lúc 53 tu i, th yộ ậ ồ ứ ế ổ ụ

là Cung L ng, d ng đ n xã An Quán thu c H ng Trà. Có 13 con trai, 18 conượ ự ề ở ộ ươ

gái. Con th 2 con v th là H ng Căng t p phong làm Kỳ ngo i h u.ứ ợ ứ ồ ậ ạ ầ

Phù Cát Qu n công Miên Thânậ

T là Tr ng Chí - con th 74 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ em cùng m v iự ọ ứ ủ ổ ế ẹ ớ

Tân An Qu công Miên Báo, sinh năm Minh M ng th 18. Lúc đ u làm hoàng t cóậ ạ ứ ầ ử

h c h nh. Năm T Đ c th 5, phong làm Phù Cát Qu n công, năm th 28 thì ch t,ọ ạ ự ứ ứ ậ ứ ế

lúc 39 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n p Doanh Th , thu c H ng Trà. Có 4ổ ụ ượ ự ề ở ấ ị ộ ươ

con trai, 6 con gái. Con th 3 con v th là H ng T t đ c t p phong làm Kỳ ngo iứ ợ ứ ồ ấ ượ ậ ạ

h u.ầ

C m Qu c công Miên Kýẩ ố

Con th 75 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân hN85; Nguy nứ ủ ổ ế ẹ ễ

Văn, ng i Gia Đ nh, con gái c a Chánh đ i Văn Châu, sinh năm Minh M ng thườ ở ị ủ ộ ạ ứ

19. Khi làm hoàng t ra m ph , đi h c s phó bên ngoài, kinh s có đ c qua, cóử ở ủ ọ ư ử ọ

ti ng là h c h nh. Năm T Đ c th 12, phong làm C m Xuyên Qu n công. Nămế ọ ạ ự ứ ứ ẩ ậ

th 31 g p ti t Ngũ tu n đ i khánh, vua th y ông và Văn Lãng Công đ u là trongứ ặ ế ầ ạ ấ ề

đám thân phiên mà chăm h c cũng là ít có, m i gia ân t n phong làm C m Qu cọ ớ ấ ẩ ố

công. Năm th 34 thì ch t, lúc 44 tu i, th y là Cung M c, d ng đ n th xã Vĩ Dãứ ế ổ ụ ụ ự ề ờ ở

thu c Phú Vinh. Có 7 con trai, 13 con gái. Ng i th 2, con v th là H ng Đá đ cộ ườ ứ ợ ứ ồ ượ

t p phong làm H ng h u, sau đ c b d ng, tr i thăng đ n ch c Ch ng v ,ậ ươ ầ ượ ổ ụ ả ế ứ ưở ệ

th Đ đ c Thanh Hóa. Và kính chuy n thăng Th ng ch v nh t kinh binh. Hi nự ề ố ể ố ế ệ ấ ệ

sung ch c H lăng.ứ ộ

Hoàng t Miên Sáchử

Con th 77 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i An Qu c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ố

Miên Th t, sinh năm Minh M ng th 20, m i làm hoàng t ch a đ c phong. Nămấ ạ ứ ớ ử ư ượ

T Đ c th 8, thì ch t, khi y m i có 17 tu i. Năm Đ ng Khánh th 1 h p th ự ứ ứ ế ấ ớ ổ ồ ứ ợ ờ ở

đ n Tri n Thân.ề ể

>

QUY N 8Ể

TRUY N CÁC HOÀNG T - M C IVỆ Ử Ụ

Các con c a Hi n T : (G m 29 ng i. Con th hai t c là D c Tông Anh Hoàng Đ .ủ ế ổ ồ ườ ứ ứ ự ế

Con tr ng t c là Đinh B o, lúc đ u phong làm Ki n Phong Công, sau b t i, phưở ứ ả ầ ế ị ộ ế

làm th nhân, đ i theo h m . Con th 29 t c là Hi p Hòa ph đ . Còn 26 ng i,ứ ổ ọ ẹ ứ ứ ệ ế ế ườ

chép vào truy n 25 ng i, ch a chép vào truy n 1 ng i).ệ ườ ư ệ ườ

Thái Th nh Qu n v ng H ng Phóị ậ ươ ồ

Con th 3 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Tr ng, ng iứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ươ ườ

Phú ph Th a Thiên, con gái c a Chánh đ i Đình Tuyên, sinh năm Minh M ngở ủ ừ ủ ộ ạ

th 14. Lúc m i làm hoàng t có h c h nh. Năm Thi u Tr th 6, phong làm Tháiứ ớ ử ọ ạ ệ ị ứ

Qu c công. Năm T Đ c th 3 1 , t n phong làm Thái Th nh Công. Năm Thànhố ự ứ ứ ấ ị

Thái th 2 thì ch t, lúc 58 tu i th y là Trang Cung, d ng đ n xã An C u thu cứ ế ổ ụ ự ề ở ự ộ

H ng Th y. Năm th 9, truy t ng là Thái Th nh Qu n v ng. Có 26 con trai, 29ươ ủ ứ ặ ị ậ ươ

con gái. Con th 3 con v th là Ung Ngân, lúc đ u đ c t p phong, sau có t i bứ ợ ứ ầ ượ ậ ộ ị ph làm th nhân.ế ứ

Th y Thái V ng H ng Yụ ươ ồ

Tên t là Quân Bác. Con th 4 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Th cự ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ụ

phi h Nguy n Văn, ng i L Th y, Qu ng Bình, con gái c a Ch ng cọ ễ ườ ở ệ ủ ả ủ ưở ơ

l&#297;nh binh là Văn Ph ng. Sinh năm Minh M ng th 14. V ng lúc bé kỳ d ,ượ ạ ứ ươ ị

thông minh khác th &#7901;ng, đ n khi l n h c r ng th hay, đ c vua r t yêu.ư ế ớ ọ ộ ơ ượ ấ

Năm Thi u Tr th 2, vua ng giá ra B c làm l bang giao, sai v ng cùng hoàngệ ị ứ ự ắ ễ ươ

t th 2, t c D c Tông Anh Hoàng Đ cùng đi. V ng h u li n bên c nh c n th n.ử ứ ứ ự ế ươ ầ ề ạ ẩ ậ

Khi vua v kinh, đ c ban khen. Năm th 6, sách phong làm Ki n Th y Công. Đ uề ượ ứ ế ụ ầ

th i T Đ c, v ng cùng Tùng Thi n Qu n v ng vào h u vua v n sau t pờ ự ứ ươ ệ ậ ươ ầ ở ườ ậ

b n. Vua nhân làm 16 v n th "Quí đông tân tình, h u uy n t p x " (127), saiắ ầ ơ ậ ể ậ ạ

v ng cùng Tùng Thi n Qu n v ng Miên Th m làm m i ng i m t câu n iươ ệ ậ ươ ẩ ỗ ườ ộ ố

thành m t bài, đ c v a ý vua. Năm th 7, mùa xuân tháng 2, vua đ n thăm nhàộ ượ ừ ứ ế

Thái h c, công theo h u nhân dâng bài t ng "Th h c", l i t ;a nh sau : "Kínhọ ầ ụ ị ọ ờ ự ư

nghĩ : hoàng th ng ta t khi lên ngôi đ n nay, l đ n vi c thăng bình, chăm tìm trượ ừ ế ế ệ ị đ o. Đêm thì đ i cho sáng, ngày thì ti c t ng t c bóng m t tr i, chăm lo kính c nạ ợ ế ừ ấ ặ ờ ẩ

muôn vi c, ch a t ng nhàn r i, mà v vi c sùng nho tr ng đ o, gi ng h c rènệ ư ừ ỗ ề ệ ọ ạ ả ọ

luy n ng i hi n, càng đ ý l m. Vì có ý mu n cho công hi u v yên đ c đ n n iệ ườ ề ể ắ ố ệ ỗ ượ ế ơ

v y. Cho nên trăm vi c b đ u làm, muôn n c đ u yên. Đã yên đã tr , lo nghĩậ ệ ỏ ề ướ ề ị

càng c n, cho là mu n bi t cho h t lẽ, c t đ c sách, thì sai m kinh duyên; giúpầ ố ế ế ố ở ọ ở

đ c không gì b ng g n ng i hi n, thà đ t ra vi n T p hi n, nhà Tr giám (128)ứ ằ ầ ườ ề ặ ệ ậ ề ụ

là n i rèn đúc nhân tài, thì ch c T t u, T nghi p ph i ch n ng i; nhà h c làơ ứ ế ử ư ệ ả ọ ườ ọ

ngu n g c phong hóa, thì ch c Đ c h c, Giáo th ph i coi tr ng vi c tuy n l a.ồ ố ứ ố ọ ụ ả ọ ệ ể ự

V vi c đào t o sĩ phu, thì phép thi s a l i rõ ràng, m r ng cách d y c a th V cề ệ ạ ử ạ ở ộ ạ ủ ơ ự

b c, Thanh ma (129). V vi c c u ng i hi n tài thì đ t ra ch khoa, r ng đ ngố ề ệ ầ ườ ề ặ ế ộ ườ

tuy n c nh qu Phong qu Thái (130) đ u là qua v t c x a nay không đ iể ử ư ẻ ẻ ề ượ ả ư ờ

nào h n đ c. Cho nên Đông Tây Nam B c không đâu là không th m nhu n giáoơ ượ ắ ấ ầ

hóa v y. T t đ p l m thay! Dù đ n văn t c a vua Nghiêu, sáng kh p b n cõi, vănậ ố ẹ ắ ế ứ ủ ắ ế

m nh c a vua Vũ đ n kh p b n bi n, cũng ch a h n đ c. L i còn d c chí đàoạ ủ ế ắ ố ể ư ơ ượ ạ ố

t o, h t lòng ch n tác, bèn c hành đ n thăm nhà h c, t ra đ ý đ n vi c tônạ ế ấ ử ế ọ ỏ ể ế ệ

thánh, tr ng đ o Thích đ o Nho mà khuyên k sĩ. Đ n năm Giáp D n, mùa xuân,ọ ạ ạ ẻ ế ầ

ngày Đinh, đ n t mi u Kh ng Thánh, gi ng sách nhà Di Luân, chăm chămế ế ở ế ổ ả ở

đ n l i truy n d y : lòng t d c thì khó gi , lòng đ o đ c thì u vi, ph i tinh túy,ế ờ ề ạ ư ụ ữ ạ ứ ả

thu n nh t; s t s ng đem ý nghĩa đ o đ c thông th ng, ch tr ng vào đây màầ ấ ố ắ ạ ứ ườ ủ ươ

t rõ nghĩa sâu xa, m sáng cái l m c a t o hóa, t l lẽ huy n bí c a thánhỏ ở ờ ờ ủ ạ ỏ ộ ề ủ

hi n, phân tích l i l m đ d y sĩ t , ban n hu đ khuy n khích nho th n. Đ uề ờ ờ ờ ể ạ ử ơ ệ ể ế ầ ề

là g c thánh h c cao minh, n tr i r ng rãi, th c là đ o làm vua, làm th y r c rố ở ọ ơ ờ ộ ự ạ ầ ự ỡ

đ n đ i x a v y. Tuy Hán Minh Đ thăm nhà h c, T ng Thái Tôn gi ng h c, cũngế ờ ư ậ ế ọ ố ả ọ

ch a đ ví v. Hu ng chi n c Nam ta Hùng V ng, L c Long đ n gi cũng ch aư ủ ố ướ ươ ạ ế ờ ư

t ng có v y Th n ngu d t, ít h c, nay g p h i thái bình, tuy tài kém c i ch ng k pừ ậ ầ ố ọ ặ ộ ỏ ẳ ị

Hàn Dũ, Th ch Gi i (131) m y nhà, không dám đem chút ki n văn có đ c thạ ớ ấ ế ượ ể

nào mà trình bày đ c 1 ph n trong cu n muôn ph n đ nêu t ti ng t t côngượ ầ ố ầ ể ỏ ế ố

sáng c a hoàng th ng ta. V y cúi d p đ u l y mà dâng t ng r ng :ủ ượ ậ ậ ầ ạ ụ ằ

D ch nghĩa: Nghĩ :ị

Vua ta ch u m nh tr i, N m phù kh gi quy nị ệ ờ ắ ế ữ ề

Thông minh trí tu t tính th yên làm nh th ,ệ ự ế ư ế

T m pháp tr pháp, Thánh tr c thánh sau truy n n i,ẩ ị ướ ề ố

Đ c sáng n i đ i tr c, đ c thu n nh t th u đ n tr i.ứ ố ờ ướ ứ ầ ấ ấ ế ờ

Th ng kính vi c nh nhà Chu, Ngày s a trăm vi c nh nhà Chu,ườ ệ ư ử ệ ư

Ngày đêm không l i bi ng, v i vàng các công vi c,ườ ế ộ ệ

Chăm chú c n th n T mình lo s ,ẩ ậ ự ợ

Rõ r t đ c l n Ph c lành đ y đ .ệ ứ ớ ướ ầ ủ

B n ph ng yên l ng, Muôn n c l i ch u,ố ươ ặ ướ ạ ầ

Vui lòng đ o nghĩa, đ ý sách v ,ạ ể ở

Đ t vi n T p hi n, Ch ra bài vănặ ệ ậ ề ế

Nh gió Nam qu t mát, nh mây lành che trùm,ư ạ ư

Tình h u v i ng i h , đ d y b o đàn em nh .ậ ớ ườ ọ ể ạ ả ỏ

Nhà h c th ng m ra Nhà tôn h c m i đ t ra,ọ ườ ở ọ ớ ặ

Phép thi đ i l i rõ ràng, qui th c vi c thi đ c ban bổ ạ ứ ệ ượ ố

n ra r ng rãi, thanh giáo th m nhu n kh p c .Ơ ộ ấ ầ ắ ả

Đã m r ng đ o nho, l i c hành nghi l to l n,ở ộ ạ ạ ử ễ ớ

S p xe đi t bu i s m, quân lính ch thuy n đi,ắ ừ ổ ớ ở ề

Sóng t mái chèo mây ph c qu t,ướ ủ ờ ạ

Th n m a r a đ ng, th n gió ch y tr n,ầ ư ử ườ ầ ạ ố

Đã t i đ n n i, làm l t thánh,ớ ế ơ ễ ế

Trong n c nghiêm túc, ph i thành ph i kính,ướ ả ả

Nh c khí đ u bày ra, Đ th r t s ch sẽ,ạ ề ồ ờ ấ ạ

Lòng thành c m đ n th n, ban cho nhi u Ph c lành,ả ế ầ ề ướ

Đi thuy n đ n nhà h c, bèn đ t tr ng d y h c,ề ế ọ ặ ườ ạ ọ

Vua thân đ n coi h c, đ mà d y b o,ế ọ ể ạ ả

Bên t đ kinh bên h u đ truy n, phát huy nghĩa tinhả ể ữ ể ệ

L i vua l n thay. Nh dây thao nh s i t ,ờ ớ ư ư ợ ơ

Nh m t tr i soi vào văn h c, nh gió thuy n giáo hóa đi,ư ặ ờ ọ ư ề

B t đ u t qu c t , đ n kh p c thiên h .ắ ầ ừ ố ổ ế ắ ả ạ

Văn tr r t thanh thông Thanh danh r t d t dào,ị ấ ấ ạ

Theo 1 đ o cùng phong t c, đ u theo pháp đ c .ạ ụ ề ộ ả

Kính nghĩ hoàng th ng ta, làm ch c a nhân dân,ượ ủ ủ

Đ n hàng v n năm, công li t t t đ p r c r ,ế ạ ệ ố ẹ ự ỡ

Có đ o đ c thu n nh t, làm gi ng m i cho b n ph ng,ạ ứ ầ ấ ườ ố ố ươ

Đ n hàng v n năm, Văn ch ng r c r .ế ạ ươ ự ỡ

Đ c m t t đ p, Vua ta th m nghiêm,ứ ấ ố ẹ ẳ

Đ n hàng v n năm, h ng ch u Ph c tr i,ế ạ ưở ị ướ ờ

K ti u th n dâng t ng, Cúi đ u d p đ u,ẻ ể ầ ụ ầ ậ ầ

Đ n hàng v n năm, Th nh núi Nam S n.ế ạ ọ ư ơ

Bài t ng y dâng lên, vua khen, cho li t vào t p Bích Ung Canh Ca H i. Nămụ ấ ệ ậ ộ

th 24, sai gi ch c H u Tôn nhân ph Tôn Nhân. Năm th 25, v ng 40 tu i, vuaứ ữ ứ ữ ủ ứ ươ ổ

ban ph m h ng c a kho trong N i , đ làm l th , và ng ch 2 bài th ban cho.ẩ ạ ủ ộ ể ễ ọ ự ế ơ

Bài th I.ứ

Phiên âm :

Gi i đ thân trung h u,ớ ệ ậ

Do nhi phân ngo i vinh.ạ

Văn ch ng s T Ki n,ươ ư ử ế

Đ c nghi p m Đông Bình,ứ ệ ộ

L c thiêm niên c n tráng,ự ậ

Thân nhàn Ph c d tinh,ướ ị

Quý d đa b t c p,ư ấ ậ

T tu thi m vi huynh.ứ ế ể

D ch nghĩa :ị

Trung h u v n tính tr i sinh,ậ ố ờ

Em yêu nh tu i, n i danh trong ngoàiỏ ổ ổ

Văn ch ng T Ki n (132) kém tàiươ ử ế

Đ c h nh xem cũng sánh vai Đông Bình (133)ứ ạ

Càng già s c kh e càng tinhứ ỏ

Thân nhàn mà đ c Ph c sinh vượ ướ

Th n r ng ta ch ng ngang b ngẹ ằ ẳ ằ

Nh h n b n tu i mà thành ra anh.ờ ơ ố ổ

Bài th II.ứ

Phiên âm :

Ngô đ tuy r ng chúngệ ằ

Duy quân kh k t minhả ế

Tài nhân duyên h c th cọ ự

Đ c m u đ c lân tìnhứ ậ ắ

Thu nguy t tam bôi t uệ ử

Xuân phong nh t tr o khinhấ ạ

Gia đình chân l c sạ ự

Th th ng t n phù danh.ế ượ ẩ

D ch nghĩa :ị

Em ta tuy th t là đôngậ

Ch có mình chú đáng cùng k t minhỉ ế

H c hành n i ti ng tài danhọ ổ ế

L i thêm đ c h nh vang quanh ti ng đ n,ạ ứ ạ ế ồ

Tr i thu dăm chén r uờ ượ

Gió xuân m t chi c thuy n con nh nhàng,ộ ế ề ẹ

Gia đình êm m an khangấ

Phù danh đâu d bu c ràng t m thân.ễ ộ ấ

Năm th 30, v ng b b nh ch t, khi y ông còn đ ng t i ch c, lúc 45ứ ươ ị ệ ế ấ ươ ạ ứ

tu i. Vua nghe tin, th ng ti c h i lâu, ngh ch u 3 ngày, xu ng d truy t ng làmổ ươ ế ồ ỉ ầ ố ụ ặ

Ki n Th y Qu n v ng, cho tên th y là Tu Đ t. D r ng : em tr m tu.y nhi u,ế ụ ậ ươ ụ ệ ạ ụ ằ ẫ ề

duy em th 4 là Ki n Th y Công ham h c, văn th gi i, h n h n trong b n anhứ ế ụ ọ ơ ỏ ơ ẳ ọ

em, tr m v n yêu m n, đ ng mong cho ti n b . Năm ngoái, b ng b b nh n ng,ẫ ố ế ươ ế ộ ỗ ị ệ ặ

đã sai Thái y đ n đi u tr , c p cho nhi u th thu c quý đ dùng, nay đã h i đ ,ế ề ị ấ ề ứ ố ể ơ ỡ

tuy ch a đi m nh đ c thôi. Tr m đ ng mong em s m đ c nh th ng, g pư ạ ượ ẫ ươ ớ ượ ư ườ ặ

nhau còn nhi u. Ch ng ng hôm qua ch t nghe báo b nh em ch t phát ra n ngề ẳ ờ ợ ệ ợ ặ

l m, r t là nguy k ch. Đã sai ng y đ n ngay h p cùng v i y chánh ch a kh n, thìắ ấ ị ự ế ợ ớ ữ ẩ

đã không k p n a; gi ng hôm qua em đã ch ng may ch t r i, nghe tin cáo phó,ị ữ ờ ọ ẳ ế ồ

r t l y làm th ng xót, đã sai quan cho trách nhi m lo li u theo l h u. Nayấ ấ ươ ệ ệ ễ ậ

chu n cho, truy t ng làm Qu n v ng. V y t t c m i công vi c c a v ng sauẩ ặ ậ ươ ậ ấ ả ọ ệ ủ ươ

khi ch t đi, chu n cho quan có ch c trách chi u theo l Qu n v ng mà làm, vàế ẩ ứ ế ễ ậ ươ

làm h u h n lên. Còn v hoàng t có nên đi đ a đám th nào đã có ngh chu n,ậ ơ ề ử ư ế ị ẩ

chu n cho chi u y mà làm, cho h t tình lý. Ngày c t đám, vua thân làm văn saiẩ ế ấ ế ấ

quan đ n t . Văn t r ng :ế ế ế ằ

Phiên âm:

Than ôi em h i, Tánh hi n h n ng i,ở ề ơ ườ

Tuy b i khí t t, cũng nh đ c ph sinh ra,ở ố ờ ượ ụ

Ngày m i , còn tr tu i bi t gì,ớ ủ ẻ ổ ế

Em ch a h c làm câu đ i, anh m i h c làm thư ọ ố ớ ọ ơ

Ch ng mu n gì, ch ng lo gì, ch ng bi t mùi v ra sao,ẳ ố ẳ ẳ ế ị

N n phá đ t, tung qu c u, ch ch i đùa sao c b o th .ặ ấ ả ầ ỉ ơ ứ ả ế

Khi theo xa giá ra b c, đ c ch n sai cùng đi,ắ ượ ọ

Khi ta Đông Cung, em làm phiên v ng li n.ở ươ ở ề

Khi h u h i đã r i, h ng ngày tùy tòng,ầ ỏ ỗ ằ

Đi ngang nhau không xa cách, tình yêu m n nhau h n m i ng i.ế ơ ọ ườ

Ho c tr i xui ra th , hai ng i sóng đôi nhau đ u không có ý t gì,ặ ờ ế ườ ề ứ

Nói đùa cùng h n nhau, ch ng ng không ph i là nói đùa.ẹ ẳ ờ ả

Ng c hoàn khuê (t c công c m hoàn khuê) nó ch ban cho nhà l ng gia,ọ ướ ầ ỉ ươ

Bi t em không ai b ng, sau này t t thành t u không sai.ế ằ ấ ự

Tuy có ng c t t, không g p th gi i,ọ ố ặ ợ ỏ

Bi n Hoà (134) ch a trông đ n cũng coi nh hòn đá thôi.ệ ư ế ư

L u hoa ng c (anh em) làm xong tình khó ngăn tr ,ầ ọ ở

M t ngày coi b ng ba thu, há i mùa rét, mùa nóng.ộ ằ ả

M i bi t t m xa nhau, đã không ph i là Nông Chính (135) ngày tr c,ớ ế ạ ả ướ

M i bi t công rèn c p, ph n nhi u nh các ông gi i,ớ ế ặ ầ ề ờ ở ỏ

Khi ngân gió v nh trăng, không b t ch c ng i ch i quáị ắ ướ ườ ơ

Còn nh ch m r ng thêu h , sau càng c ng m nh đáng s ,ư ạ ồ ổ ứ ạ ợ

U ng chén r u ngâm câu th , là b nh thông th ng c a nhà văn,ố ượ ơ ệ ườ ủ

Nhàn r i đ h i mình, h c t p thành thói quen,ỗ ể ạ ọ ậ

T ng anh em x ng h a, tr i đ t còn lâu dài,ưở ướ ọ ờ ấ

Th i g y đàn sáo v i th , đ t ngãi đ c u đã mu n r i,ổ ả ớ ế ố ể ứ ộ ồ

L i thay v hai cái búa (chém m t cây g ) khóc lóc sao k p n aờ ề ộ ỗ ị ữ

Làn tu văn lang d i đ t, ti ng đàn im b t không ai gãy n a.ướ ấ ế ặ ữ

Nhà l ng ng i ti ng m a, đài đâu ph i nh tiên,ắ ườ ế ư ả ư

V n v ng L ng Hi u V ng thu t tu luy n t gi ông Bành t .ườ ắ ươ ế ươ ậ ệ ừ ả ổ

Bu n v tình anh em, không th ng ng i y thì còn ai n a,ồ ề ươ ườ ấ ữ

Tình vui v thanh khí, n i Tây Đ ng nay là đ t m ng hãề ơ ườ ấ ộ

M nh tr i đã đ nh th , so v i Nhan H i đã h n nhi u,ệ ờ ị ế ớ ồ ơ ề

Đ i ng i đ u đ c th a thích c , cũng ch ng c n gì n a,ờ ườ ề ượ ỏ ả ẳ ầ ữ

Con cháu đ y đàn, có ng i d y b o,ầ ườ ạ ả

M i ng i đ u gi i m t th c n gì Ph c lên h n n a.ỗ ườ ề ỏ ộ ứ ầ ướ ơ ữ

Ch có m t đi u đáng ti c, s h c còn đ ng t n t i,ỉ ộ ề ế ự ọ ươ ấ ớ

Lòng khá ti c y mãi ch a thôi.ế ấ ư

Cô l u nh ta còn kém đ n 30 d m.ậ ư ế ặ

H n c 5 anh em h Mã (Mã L ng) há riêng gì Mã L ng có lông mi tr ngơ ả ọ ươ ươ ắ

Quân t nhà h Tô còn mong nhi u ng i n i theo.ử ọ ề ườ ố

Không nh ng i khác ít anh em ch ng quên nêu t , thanh danhư ườ ẳ ỏ

Đã cam làm vi c tr n t c nhũng t p ai là ng i còn làm, văn cho gi i n a,ệ ầ ụ ạ ườ ỏ ữ

Ng i tài gi i còn th , k kém c i thì ra sao,ườ ỏ ế ẻ ỏ

T ng đ ng trăm năm kia l y ai mà mài sáng,ượ ồ ấ

M t bó c làm l phúng, xin ch ng giám cho lòng thànhộ ỏ ễ ứ

Duyên ki p này ch a h t, xin h n đ n ki p sauế ư ế ẹ ế ế

Năm Thành Thái th 9, mùa xuân, t n t ng làm Th y Thái V ng, t n tênứ ấ ặ ụ ươ ấ

th y là Đôn Chính, d ng đ n p Đông Trì, thu c huy n H ng Trà. V ng v nụ ự ề ở ấ ộ ệ ươ ươ ố

tính hi u h u, thích làm đi u thi n không m i. Bình sinh không thích gì, duy l yế ữ ề ệ ỏ ấ

tr c thu t làm vui, trên t bài t ng hi n, d i đ n các bài t ng đáp, cùng là khiướ ậ ừ ụ ế ướ ế ặ

đi ch i núi h r ng n i, bài nói v bè b n h i h p y n ti c, ngâm v nh v cá chimơ ồ ừ ộ ề ạ ộ ọ ế ệ ị ề

cây c , c m h ng v s tích c kim, câu ng n bài dài, văn ch ng r c r , góp l iỏ ả ứ ề ự ổ ắ ươ ự ỡ ạ

thành t p. Các danh công th ng khen ra đ u đ chia v n, đ u ch u ph c c . Cácậ ườ ầ ề ầ ề ị ụ ả

ch tác c a công ý r ng mông mênh, có hình dáng c a c nhân. Cho nên Tuy Lýế ủ ộ ủ ổ

Qu n v ng Miên Trinh x a b o, th c a ông x p x g n nh th c mà ông giậ ươ ư ả ơ ủ ấ ỉ ầ ư ơ ổ ữ

tính khiêm t n hi u h c, tuy Đông Bình V ng, Hà Giang V ng (đ i Hán) cũngố ế ọ ươ ươ ờ

không th h n đ c. Đáng là ng i quý c a tri u tr c mà Ph c l c con cháuể ơ ượ ườ ủ ề ướ ướ ộ

l u truy n mãi không cùng. Có 43 con trai, 24 con gái. Con tr ng là ng Khánh,ư ề ưở Ư

t p phong làm Ki n Th y Qu n công. Con th 3 làm con n i c a D c Tông Anhậ ế ụ ậ ứ ố ủ ự

Hoàng Đ , nay truy tôn làm Cung Tôn Hu Hoàng Đ . Con c a ng Khánh là B uế ệ ế ủ Ư ử

Th ch t p phong làm Ki n Th y Công.ạ ậ ế ụ

Hoàng t H ng Kiêmử ồ

Con th 5 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Đ , sinh nămứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ỗ

Minh M ng th 15, năm Thi u Tr th 2 thì ch t, khi y m i lên 9 tu i. Năm Tạ ứ ệ ị ứ ế ấ ớ ổ ự

Đ c th 20, li t th vào đ n Tri n Thân.ứ ứ ệ ờ ề ể

Vĩnh Qu c công H ng Phiố ồ

Con th 7 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Nguy n Văn,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

sinh năm Minh M ng th 6. Lúc m i làm hoàng t , có h c h nh. Năm T Đ c thạ ứ ớ ử ọ ạ ự ứ ứ

3, phong làm Anh S n Qu n công, năm th 16 thì ch t, th 29 tu i, truy t ng làơ ậ ứ ế ọ ổ ặ

Vĩnh Qu c công, th y là L ng M n, không có con n i. Năm Đ ng Khánh, t D u,ố ụ ươ ẫ ố ồ Ấ ậ

mùa thu, h p th đ n Thân Huân.ợ ờ ở ề

Gia H ng Qu n v ng H ng H uư ậ ươ ồ ư

L i tên là Thuyên, con th 8 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ m là L ngạ ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ươ

phi h Vũ, ng i H ng Trà, Th a Thiên, con gái c a Phó Hi u úy H u Lĩnh,ọ ườ ở ươ ừ ủ ệ ữ

sinh năm Minh M ng th 16. Lúc m i ra đi h c, ch u đ c kinh s , h i bi t lĩnh h i.ạ ứ ớ ọ ị ọ ử ơ ế ộ

Năm Thi u Tr th 6, phong làm Gia H ng Công. Năm T Đ c th 36, t n phongệ ị ứ ư ự ứ ứ ấ

làm Qu n v ng, kiêm gi ch c H u Tôn nhân ph Tôn Nhân. Năm Ki n Ph cậ ươ ữ ứ ữ ủ ế ướ

th 1, t c là Gi n Tông Ngh Hoàng Đ lên ngôi, hoàng thân Tôn Nhân tâu nói : ngàyứ ứ ả ị

nay nhi u vi c khó khăn tr ng đ i, mà vua n i tu i tr , nên có thân th n tr ngề ệ ọ ạ ố ổ ẻ ầ ọ

h u, lão luy n đ giúp. Vua li n sai v ng sung Ph chính Thân th n, nh ng v nậ ệ ể ề ươ ụ ầ ư ẫ

kiêm nhi p (H u Tôn nhân ph Tôn Nhân), cùng v i đ i th n là b n Nguy n Vănế ữ ủ ớ ạ ầ ọ ễ

T ng, Lê Thuy t cùng ph chính. Sau, vua Hàm Nghi lên ngôi, Tr n Tĩnh Qu nườ ế ụ ấ ậ

công Miên Trí tâu nói là v ng nhân vi c t b vi c công, ti t l vi c quân qu cươ ệ ư ỏ ệ ế ộ ệ ố

quan tr ng. L i thêm t i lo n dâm. Vi c giao xu ng ph Tôn Nhân, chính ph traọ ạ ộ ạ ệ ố ủ ủ

x . B n Nguy n Văn T ng, Lê Thuy t, cho là v ng nhi u l n đi l i quan thôngử ọ ễ ườ ế ươ ề ầ ạ

v i Khâm s Đ i Pháp là Rheinart và các tình ti t khác, cùng v i l i Tr n Tĩnhớ ứ ạ ế ớ ờ ấ

Công tâu báo là có th c; án thành, x cách b ch c t c, phát giao đi an trí tr nự ử ỏ ứ ướ ở ấ

Lao B o Qu ng Tr ; các công t giáng làm Tôn th t chia đ t cho an trí. V ng sauả ả ị ử ấ ấ ươ

ch t Lao B o. Hàm Nghi năm th 1, kinh thành có vi c, xu t đ xiêu gi t raế ở ả ứ ệ ấ ế ạ

ngoài, Th Xuân V ng quy n nhi p vi c n c, vâng ý ch 3 cung chu n cho thaọ ươ ề ế ệ ướ ỉ ẩ

t i đem quan tài v chôn kinh. Mùa thu năm y, gia n cho khai ph c t c công;ộ ề ở ấ ơ ụ ướ

các công t cũng chu n cho l i tr v tôn t ch. Thành Thái năm th 1, truy ph cử ẩ ạ ở ề ị ứ ụ

làm Qu n v ng, th y là Cung Túc, d ng đ n ph ng th 5 thu c huy n H ngậ ươ ụ ự ề ở ườ ứ ộ ệ ươ

Trà. Có 10 con trai, 15 con gái. Con th 7 con v th là ng Huy lúc đ u t p phongứ ợ ứ Ư ầ ậ

làm Gia H ng Huy n h u. Năm th 2, t p phong t c Qu n công, hi n làm ch cư ệ ầ ứ ậ ướ ậ ệ ứ

T tôn khanh ph Tôn Nhân.ả ủ

"5%">Phong L c Qu n công H ng Khángộ ậ ồ

Là con th 9 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Đoan t n h Tr ng,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ầ ọ ươ

ng i Quý huy n (t c huy n T ng S n) Thanh Hóa, con gái c a V Minh, truy t ngườ ệ ứ ệ ố ơ ủ ặ

làm V úy, sinh năm Minh M ng th 18. Lúc đ u làm hoàng t có h c h nh. Nămệ ạ ứ ầ ử ọ ạ

T Đ c th 5, phong làm Phong L c Qu n công. Năm th 7, mùa xuân, tháng 2,ự ứ ứ ộ ậ ứ

vua ng thăm nhà Thái h c, công theo h u, vâng l nh ng ch 6 bài th "Th h c".ự ọ ầ ệ ứ ế ơ ị ọ

Bài th I.ứ

D ch nghĩa :ị

Kính nghĩ hoàng th ng ta, sáng t đ c l n,ượ ỏ ứ ớ

Tr n c Đ i Nam n i tr i d ng đ o d y dân,ị ướ ạ ố ờ ự ạ ạ

Sách v đ hai bên t h u, vui thích v bút m c,ở ể ả ữ ề ự

Văn tr n i lên, b n ph ng noi theo,ị ổ ố ươ

Bài th IIứ

Năm là năm giáp, tháng hai, ngày đinh,

Làm l tiên thánh, rõ ràng nghi l .ễ ễ

R u dâng ba tu n, múa nh o 6 hàng (136)ượ ầ ạ

Tr ng đ o tôn th y, mình t x ng xu t,ọ ạ ầ ự ướ ấ

Bài th III.ứ

Bên h u Văn Mi u, có nhà Di Luân,ữ ế

Xe vua đã &#273; n n i, ti ng nh c ng a sangế ơ ế ạ ự

Các công khanh t p h p, đông đúc lũ l t,ậ ọ ượ

Mây hé sáng ch màn d y h c, m t tr i sáng chi u vào áo c n,ỗ ạ ọ ặ ờ ế ổ

Bài th IV.ứ

Vua sai dâng sách đ gi ng d y, sách Th ng th và truy n Trung dung,ể ả ạ ượ ư ệ

L i vua phán đoán, phân tách nghĩa gi ng khác nhau,ờ ố

D y l y đ o ch p trung, gi mình b ng đ o thông th ng.ạ ấ ạ ấ ữ ằ ạ ườ

Xem văn hóa c a loài ng i mà ban ra giáo hóa, ý t d y b o không cùng!ủ ườ ứ ạ ả

Bài th V.ứ

Bèn c h c quan, d y d chu quanử ọ ạ ỗ

B o là vi c h c đ i c , c t đ sáng t nhân luân,ả ệ ọ ờ ổ ố ể ỏ

D y b o các h c trò , nên đ c n t t t c t s chăm,ạ ả ọ ượ ế ố ố ở ự

Mãi dũa cái x u, cái d t, kính ngh nghi p vui v i b n lũ,ấ ố ề ệ ớ ọ

Bài th VI.ứ

Đi n l n đã thành, ban n y n th ngể ớ ơ ế ưở

Th nhã ban ra, văn hóa c a nhân lo i t sáng,ơ ủ ạ ỏ

Sáng đ n nghìn x a, b n ph ng trông nom vào,ế ư ố ươ

Đ n c v n năm n a Ph c lành lâu v n h ng.ế ứ ạ ữ ướ ẫ ưở

Bài t ng y trình lên vua khen, cho li t vào t p Bích Ung Canh Ca H i. Nămụ ấ ệ ậ ộ

th 18 thì ch t, m i 30 tu i, th y là Cung H u, không có con n i. Năm Thành Tháiứ ế ớ ổ ụ ậ ố

th 2, chu n cho l y con th 2 c a phòng Ph đ là ng H o làm con n i, t nứ ẩ ấ ứ ủ ế ế Ư ạ ố ấ

phong làm Kỳ ngo i h u.ạ ầ

An Ph c Qu n v ng H ng Ngướ ậ ươ ồ ự

Con th 10 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i Gia H ng qu nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ư ậ

v ng H ng H u, sinh năm Minh M ng th 18. Lúc đ u làm hoàng t có h cươ ồ ư ạ ứ ầ ử ọ

h nh. Năm T Đ c th 5, phong làm An Ph c Qu n công. Năm th 36 phong làmạ ự ứ ứ ướ ậ ứ

Th ng Qu c công. Năm Thành Thái th 3, t n phong làm An Ph c Công. Nămườ ố ứ ấ ướ

th 7 thì ch t, lúc 59 tu i. Ông tính hào phóng, th ng l y hoa c làm vui, a thíchứ ế ổ ườ ấ ỏ ư

văn sĩ, cùng đàm lu n thâu canh không m i. V già l m b nh, thành ra m c b nhậ ờ ề ắ ệ ắ ệ

hút thu c phi n. Cùng H i Ninh Công có thi n c m, đi l i thân m t, không kiêngố ệ ả ệ ả ạ ậ

k hi m nghi. Ng i ngoài . ngh lu n có ch hi m nghi không th t rõ ra đ c.ỵ ề ườ ị ậ ỗ ề ể ỏ ượ

Năm th 11 truy phong làm An Ph c Qu n công, cho tên th y là Trang Cung,ứ ướ ậ ụ

d ng đ n p Đông Gia, H ng Th y. Có 12 con trai, 10 con gái. Con tr ng conự ề ở ấ ươ ủ ưở

v th ng Di... t p phong làm An Ph c Qu n công.ợ ứƯ ậ ướ ậ

Hoàng t H ng Thi uử ồ ệ

Con th 11 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Tr ng, sinhứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ươ

năm Minh M ng th 18, r i ch t ngay năm đó.ạ ứ ồ ế

Tuy Hòa Qu n v ng H ng Tuy nậ ươ ồ ề

Con th 12 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Nhu t n h Nguy n Văn...,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ầ ọ ễ

là ch c a Th c phi, sinh năm Minh M ng th 18. Lúc đ u làm hoàng t có h cị ủ ụ ạ ứ ầ ử ọ

h nh. Năm T Đ c th 5, phong làm Tuy Hòa Qu n công. Năm Ki n Ph c th 1ạ ự ứ ứ ậ ế ướ ứ

phong làm Vinh Qu c công. Năm Thành Thái th 1 thì ch t, lúc 52 tu i, đ c truyố ứ ế ổ ượ

phong làm Tuy Hòa Qu n v ng, cho th y là Trang Cung, d ng đ n Giáp Tânậ ươ ụ ự ề ở

L c huy n H ng Trà. Có 8 con trai, 4 con gái. Con th 8 con v th là ng Đ ngạ ệ ươ ứ ợ ứ ư ồ

t p phong làm Tuy Hòa Quậ

Hoàng t H ng Bàngử ồ

Con th 13 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i An Ph cứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ướ

Qu n v ng H ng Ki n, sinh năm Minh M ng th 19, ch t năm T Đ c th 6, m iậ ươ ồ ệ ạ ứ ế ự ứ ứ ớ

có 16 tu i, li t th đ n Tri n Thân.ổ ệ ờ ở ề ể

="0">

Hoàng t H ng Thanử ồ

Con th 14 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Phan, sinhứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ

năm Minh M ng th 19, ch t năm th 20.ạ ứ ế ứ

div>

Hoàng tử

Con th 15 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , ch t non.ứ ủ ế ổ ươ ế ế

H ng S n Qu n công H ng Nghiươ ơ ậ ồ

nt color="black">

Con th 16 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Vũ, ng i ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ườ ở

Diên Ph c, Qu ng Nam, con gái c a Ti n Phong Tri b Khanh, sinh năm Minhướ ả ủ ề ạ

M ng th 20. Lúc đ u làm hoàng t có h c h nh. Năm T Đ c th 11, phong làmạ ứ ầ ử ọ ạ ự ứ ứ

H ng S n Qu n công, năm th 17 thì ch t lúc m i 26 tu i th y là Thông L ng,ươ ơ ậ ứ ế ớ ổ ụ ượ

có 2 ng i con gái. Năm th 20, li t th đ n tr c đ n Tri n Thân. Năm Hàmườ ứ ệ ờ ở ề ướ ề ể

Nghi th 1, mùa thu, h p th đ n Thân Huân.ứ ợ ờ ở ề

lack">

Hoàng t H ng Thử ồ ị

Con th 17 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Nguy n Đình,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

sinh năm Minh M ng th 20, năm Thi u Tr th thì ch t.ạ ứ ệ ị ứ ế

e="3" face="Times New Roman">

Mỹ L c Qu n công H ng Ti pộ ậ ồ ế

Con th 18 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Tr n, sinh nămứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ầ

Minh M ng th 21. Lúc đ u làm hoàng t có h c h nh. Năm T Đ c th 12, phongạ ứ ầ ử ọ ạ ự ứ ứ

làm Mỹ L c Qu n công, đ n năm th 16 thì ch t, lúc 24 tu i, th y là Đôn Thân. Cóộ ậ ế ứ ế ổ ụ

1 con gái. Năm Đ ng Khánh, t D u, h p th đ n Thân Huân.ồ Ấ ậ ợ ờ ở ề

*

ght="0">

- Hoàng t th 19, không rõ tên, không chép truy n.ử ứ ệ

Hoàng t H ng Thử ồ ụ

Con th 20 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i H ng, sinh nămứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ồ

Thi u Tr th 2, ch t năm th 3.ệ ị ứ ế ứ

>

Hoàng t H ng Kýử ồ

Con th 21 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i Th y Tháiứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ụ

V ng H ng Y, sinh năm Thi u Tr th 2, ch t năm th 3.ươ ồ ệ ị ứ ế ứ

t color="black">

Hoàng t H ng Thử ồ ư

Con th 22 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Thu n t n h Hoàng,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ậ ầ ọ

ng i L Th y, Qu ng Bình, con gái c a C m y Thiên h Văn Quý, sinh nămườ ở ệ ủ ả ủ ẩ ộ

Thi u Tr th 3, ch t năm th 7.ệ ị ứ ế ứ

Kỳ Phong Qu n công H ng Đĩnhậ ồ

> Con th 23 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Ti p d h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ệ ư ọ ễ

Đình... ng i Do Linh, Qu ng Tr , con gái c a C m y Hi u úy Đình Thi n. Sinhườ ở ả ị ủ ẩ ệ ể

năm Thi u Tr th 3, lúc đ u làm hoàng t v n có tính kiêu túng, vua th ngệ ị ứ ầ ử ố ườ

nghiêm trách. Năm T Đ c th 12, phong làm Kỳ Phong Qu n công. Sau vì t ti nự ứ ứ ậ ự ệ

đánh lính canh c a, b đo t 2 năm l ng. Năm th 31, ông khinh l n pháp lu t,ử ị ạ ươ ứ ờ ậ

c y quy n n t ng i sách nhi u ti n c a. Vi c b phát giác, ph i giáng làm hoàngậ ề ạ ườ ễ ề ủ ệ ị ả

t . Năm th 32, gia ân chu n cho khai ph c. Năm Ki n Ph c th 1, Gi n Tôngử ứ ẩ ụ ế ướ ứ ả

Ngh Hoàng Đ ch u tr i, Xu t đ n i ngôi, ph n các l phát tang và nh n n báuị ế ầ ờ ấ ế ố ầ ễ ậ ấ

t n quang (137), đ u v ng m t c nên b khép vào lu t "Thác c b t tri u"ấ ề ắ ặ ả ị ậ ố ấ ề

k">(138), b đo t t c ph làm th nhân, đ i theo h m . Năm y ông ch t, lúcị ạ ướ ế ứ ổ ọ ẹ ấ ế

41 tu i, đ c gia n cho khai ph c Phong H ng h u, th y là Cung L ng, d ngổ ượ ơ ụ ươ ầ ụ ượ ự

đ n ph ng th 6 huy n H ng Trà. Đ n năm Đ ng Khánh th 1, m i ph c l iề ở ườ ứ ệ ươ ế ồ ứ ớ ụ ạ

t c Qu n công. Có 7 con trai, 3 con gái. Con tr ng là ng Sung t p phong làmướ ậ ưở Ư ậ

Phong Đình h u.ầ

*

- Hoàng t th 24 không rõ tên, không có truy n.ử ứ ệ

div>

16">

Phú L ng Qu n công H ng Daoươ ậ ồ

Là con th 52 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Đ c t n h Nguy n,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ứ ầ ọ ễ

ng i Phú Vinh, Th a Thiên, con gái Ch ng ph s t ng Thái phó, Khoái Châuườ ở ừ ưở ủ ự ặ

Qu n công Đ c Xuyên, sinh năm Thi u Tr th 5. Lúc m i làm hoàng t , có h cậ ứ ệ ị ứ ớ ử ọ

h nh. Năm T Đ c th 18, phong làm Phú L ng Qu n công, năm th 28 thì ch t,ạ ự ứ ứ ươ ậ ứ ế

lúc 31 tu i, th y là Cung L ng, d ng đ n đâu không rõ. Có 5 con trai 5 con gái.ổ ụ ượ ự ề ở

Con tr ng con v th là ng Ng u đ c t p phong làm Kỳ ngo i h u. Năm Đ ngưở ợ ứ ư ẫ ượ ậ ạ ầ ồ

Khánh th 1 đ i b làm Phó qu n c . Sau can t i vu cáo cho ng i đi theo gi c đứ ổ ổ ả ơ ộ ườ ặ ể

đòi h i l nên b cách ch c đ i theo h m .ố ộ ị ứ ổ ọ ẹ

Kiên Thái V ng H ng Caiươ ồ

Là con th 26 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Tr ng,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ươ

sinh năm Thi u Tr th 5. Lúc m i làm hoàng t , h i có h c h nh, khi ra m phệ ị ứ ớ ử ơ ọ ạ ở ủ

cùng các v ng đi h c, xem r ng các kinh s . Năm T Đ c th 18, phong làm Kiênươ ọ ộ ử ự ứ ứ

Qu c công. B y gi hoàng đ ch a có ai đ c phong t c Qu c công c , nh ngố ấ ờ ệ ư ượ ướ ố ả ư

vua th y ông h c h nh t t h n c , cho nên gia phong là đ c cách v y. Năm th 29ấ ọ ạ ố ơ ả ặ ậ ứ

thì ch t, lúc 31 tu i, th y là Thu n Nghi. Ông tính tr i nhân h u, cung ki m hamế ổ ụ ầ ờ ậ ệ

h c, vui làm đi u thi n, hành đ ng theo l pháp. Ngày ông ch t, vua l y làmọ ề ệ ộ ễ ế ấ

th ng ti c, ngh ch u 3 ngày, l i cho thêm quan tài c a Đông Viên đ t lòng yêuươ ế ỉ ầ ạ ủ ể ỏ

quý khác th ng t đám, sai hoàng thân ban r u đ n t m t đàn. Năm Đ ngườ ấ ượ ế ế ộ ồ

Khánh th 1, mùa xuân, C nh Tông Thu n Hoàng Đ lên ngôi, t n t ng làm Kiênứ ả ầ ế ấ ặ

v ng, th y là Ôn Nghi. Năm th 3, t n t ng làm hoàng thúc ph Kiên Tháiươ ụ ứ ấ ặ ụ

V ng. Lúc đ u d ng đ n ph ng D ng Sinh t i kinh thành. Sau r c v đ nươ ầ ự ề ở ườ ưỡ ạ ướ ề ề

Diên Ph ng Thi n Thành. Có 5 con trai, 7 con gái. Con tr ng là C nh Tôngươ ở ệ ưở ả

Thu n Hoàng Đ ; con th 3 con v th là Gi n Tông Ngh Hoàng Đ . Con th 4ầ ế ứ ợ ứ ả ị ế ứ

con v th ng Quy n, năm Đ ng Khánh th 1 t p phong làm Huy n công. Conợ ứ Ư ể ồ ứ ậ ệ

th 5 con v th , t c là Hàm Nghi xu t đ .ứ ợ ứ ứ ấ ế

*

- Hoàng t th 27 khử ứ ��ng rõ tên, không có truy n.ệ

Hoàng t H ng Nghêử ồ

Con th 28 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Bùi, sinhứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ

năm Thi u Tr th 7, ch t cũng vào năm y.ệ ị ứ ế ấ

<span>

QUY NỂ

TRUY N CÁC CÔNG CHÚA - M C IỆ Ụ

Con gái c a Th tủ ế ổ

(G m 18 ng i. Tr c đăng truy n 17 ng i, nay đăng truy n 1 ng i) :ồ ườ ướ ệ ườ ệ ườ

An Đi m công chúa Ng c Dân.ề ọ

Con gái th 11 c a Th T Cao Hoàng Đ , m là Mỹ nhân h Cáp, sinh nămứ ủ ế ổ ế ẹ ọ

Gia Long th 4, g cho Phò mã Đô úy là Nguy n Th ng Tuân, con trai c a Thứ ả ễ ườ ủ ị trung Đô th ng t ng Thi u b o Qu n công Nguy n Văn Khiêm, ng i huy nố ặ ế ả ậ ễ ườ ệ

Phong Đi n ph Th a Thiên. Năm T Đ c th 1, Tuân ch t. Năm th 7, phong làmề ủ ừ ự ứ ứ ế ứ

An Đi m công chúa; năm th 22 thì ch t, th 65 tu i th y là H u M n. Có 5 conề ứ ế ọ ổ ụ ậ ẫ

trai, 3 con gái.

Các con gái c a Thánh tủ ổ

(G m ng i : chép vào truy n 54 ng i, ch a đăng truy n 10 ng i) :ồ ườ ệ ườ ư ệ ườ

iv height="0">

Hoàng n Ng c Tungữ ọ

Là tr ng n c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng nh tưở ữ ủ ổ ế ẹ ớ ị ử

Chính, ch cùng m v i An Phú công chúa Khuê Gia, sinh năm Gia Long th 12, ch tị ẹ ớ ứ ế

năm Minh M ng th 5, lúc m i 13 tu i, th y là An Tĩnh. Lúc đ u th đ n Tri nạ ứ ớ ổ ụ ầ ờ ở ề ể

Thân (phàm ch t non thì đ n th đ y). Năm Hàm Nghi th 1 mùa thu, h p th ế ề ờ ở ấ ứ ợ ờ ở

đ n Thân Huân.ề

iv>

ace="Times New Roman">

<div height="0">

An Phú công chúa Khuê Gia

Lúc đ u tên là Ch ng Gia, sau đ i tên hi n nay, con gai th 2 c a Thánh Tầ ươ ổ ệ ứ ủ ổ

Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Hoàng tr ng n và ch cùng m v i Vĩnh T ngế ẹ ớ ưở ữ ị ẹ ớ ườ

Qu n v ng Miên Hành. Sinh năm Gia Long th 12, tu i còn bé mà đoan tĩnh,ậ ươ ứ ổ

thu c l i m u giáo. Năm Minh M ng th 14, g cho Phò mã Đô úy Nguy n Vănộ ờ ẫ ạ ứ ả ễ

Túc, ng i Tân Hòa, Gia Đ nh, là con trai th T quân Đô th ng Ch ng ph sườ ở ị ứ ả ố ưở ủ ự

L ng Năng bá Nguy n Văn Hi n. Năm Thi u Tr th 5, Túc ch t; năm T Đ cươ ễ ế ệ ị ứ ế ự ứ

th 7, sách phong làm An Phú công chúa. Năm th 18 thì ch t, lúc 53 tu i, th y làứ ứ ế ổ ụ

Trinh Tín. Có 3 con trai, 3 con gái.

L c Thành công chúa Uy n Di mộ ể ễ

Con gái th 3 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i An Phú côngứ ủ ổ ế ị ẹ ớ

chúa Khuê Gia, sinh năm Gia Long th 14. Tu i còn bé mà đoan trang ngoan ngoãnứ ổ

đi m tĩnh, có tính hi u đ . Năm Minh M ng th 14, g cho Phò mã Đô úy, đ cề ế ễ ạ ứ ả ượ

t p phong Hoài h u Vũ Vãn Mỹ, ng i Bình D ng, Gia Đ nh, là con c a Khinhậ ầ ườ ở ươ ị ủ

xa Đô úy Vũ Khánh, cháu c a Hoài Qu c công Vu Tính. Năm th 17 thì ch t, lúc 22ủ ố ứ ế

tu i, phong t ng làm L c Thành công chúa, th y là Đoan Khi t. Năm th 18, Vănổ ặ ộ ụ ế ứ

Mỹ ch t, có m t con gái.ế ộ

mes New Roman">

An Th ng công chúa L ng Đ cườ ươ ứ

Con gái th 4 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Mỹ nhân h Nguy n Vănứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

sinh ra, ch cùng m v i hoàng t th 9 là Hàm Thu n Công Miên Th . Sinh vàoị ẹ ớ ử ứ ậ ủ

mùa h năm Gia Long th 16. Lúc đ u cho tên là Tam Xuân, sau l i cho tên hi nạ ứ ầ ạ ệ

nay. Công chúa sinh ra đĩnh ng l th ng, có tính hi u đ . Vua r t yêu quý. Khiộ ạ ườ ế ễ ấ

lên 9 tu i, m đ b m, g p ti t V n th , các hoàng n vào h u c m. G p đ iổ ẹ ẻ ị ố ặ ế ạ ọ ữ ầ ơ ặ ạ

quan ti n món đuôi dê và n m dê (139), vua chia ban cho các hoàng n ăn. Đ nế ầ ữ ế

l t công chúa, ch ng m mà không nu t. Vua l y làm l m i h i t i sao, côngượ ỉ ậ ố ấ ạ ớ ỏ ạ

chúa đ ng d y ra kh i ti c tâu r ng : m th n có b nh, không đ c th m n;ứ ậ ỏ ệ ằ ẹ ầ ệ ượ ấ ơ

th n tr m này r t b , nên đ l i (cho m ). Vua r t khen cho là l , cho riêng m tầ ộ ị ấ ổ ể ạ ẹ ấ ạ ộ

đĩa khác sai mang v cho m . T h u đ u c m đ ng khen ng i, có ng i ch yề ẹ ả ữ ề ả ộ ợ ườ ả

n c m t. Lúc h i l n, cho đi n Trinh Minh, sai n quan d y cho s sách, nướ ắ ơ ớ ở ệ ữ ạ ử ữ

công chúa h i bi t qua loa. Năm Minh M ng th 9, mùa h tháng t , vào ban đêm,ơ ế ạ ứ ạ ư

cung tỳ đi n Trinh Minh gi l a b t c n, cháy c tr ng màn. Công chúa kinh sở ệ ữ ử ấ ẩ ả ướ ợ

tr d y, v i kêu ban tr c, thân t đ c su t d p t t đ c. Khi y vua thăm Thu nở ậ ộ ự ự ố ấ ậ ắ ượ ấ ậ

An tr v nghe tâu, vua khen ng i, cho 3 l ng vàng. Th Xuân V ng th ng làmở ề ợ ạ ọ ươ ườ

bài cung t , có câu :ừ

Phiên âm :

V ng c b t tác phi lai trĩ, bác đ c An Th ng mãn t kim (con vua b ngươ ơ ấ ắ ườ ụ ỗ

làm chim trĩ bay t i, c u đ c bình yên, vàng th ng đ y tay áo) là ch vào vi cớ ứ ượ ưở ầ ỉ ệ

y. Năm th 15, vua đi tu n phấ ứ ầ ��a nam, sai l u h u cung T Th . Chúa s m t iư ầ ừ ọ ớ ố

t i t nh vui v , r t đ c lòng t cung, th ng đón m i ch i vui. Khi vua tr v ,ươ ỉ ẻ ấ ượ ừ ườ ờ ơ ở ề

th ng cho t m bài đeo b ng ng c tr ng m u m dê, có dây thao r xu ng. Nămưở ấ ằ ọ ắ ầ ỡ ủ ố

th 18, mùa đông, g p tang m đ , th ng xót đ thân th g y còm h t l . Nămứ ặ ẹ ẻ ươ ể ể ầ ế ễ

th 21, vua không kh e. Chúa thân s c thu c n u cháo đ ti n, s m chi u h u hứ ỏ ắ ố ấ ể ế ớ ề ầ ạ

không m i. Đ n ngày vua m t, chúa th ng đau ng t đi t ng t t th . Hi n tỏ ế ấ ươ ấ ưở ắ ở ế ổ

th ng l y cháo c a vua ăn còn l i đem cho, d nên b t lòng th ng. L i th iườ ấ ủ ạ ụ ớ ươ ạ ờ

th ng kính đ n cung T Th thăm h i. Đ n khi đem chôn, theo h u bàn th ,ườ ế ừ ọ ỏ ế ầ ờ

ch c h u đ n th mà, tr n tang 3 năm, ch a t ng th y c i đùa. Năm Thi u Trự ầ ề ờ ở ọ ư ừ ấ ườ ệ ị th 1, ban cho "Ti n biên th c l c, và "T tr thông giám" m i th đ u 1 b . Gứ ề ự ụ ư ị ỗ ứ ề ộ ả

cho ng i Thu n X ng, Qu ng Tr là Văn Oánh, con th 4 c a Đô th ng phườ ở ậ ươ ả ị ứ ủ ố ủ

Ch ng ph s Ch ng Nghĩa h u Phan Văn Thúy. Sau khi vu quy, tình v ch ngưở ủ ự ươ ầ ợ ồ

r t yêu m n thi t tha, không ra v là con vua, th m ch ng, d y con, gi đ cấ ế ế ẻ ờ ẹ ồ ạ ữ ứ

khuê môn. Năm T Đ c th 1, t n phong làm An Th ng công chúa. Năm th 15,ự ứ ứ ấ ườ ứ

Phò mã m ch t, chúa dâng s xin &#273; p sinh ph n đ làm k ngày sau h pố ế ớ ắ ầ ể ế ợ

táng. Năm th 19, mùa h , m ng th 50 tu i, vua đ ai hoàng thân đem theo tháiứ ạ ừ ọ ổ ặ

giám đem t d và ph m nghi ban cho làm l th . Năm th 31, vua th y chúa tu iờ ụ ẩ ễ ọ ứ ấ ổ

đã h i nhi u, mà còn có th b o ban các công chúa phòng h u T cung, giaơ ề ể ả ầ ừ

th ng cho m i năm 100 quan ti n, 50 ph ng g o đ nuôi tu i già. Năm Hàmưở ỗ ề ươ ạ ể ổ

Nghi th 1, mùa h , tháng 5, vào tr c đi n Hi u T , ch t nghe báo đ ng, l y khócứ ạ ự ệ ế ư ợ ộ ạ

ra đi đ tránh, đ n Hi u Lăng thì binh coi gi lăng đã ch y tan, vào th y đ n th ể ế ế ữ ạ ấ ề ờ ở

mi u b ng n ngang, li n c t ti ng khóc to, r i l i đ y coi gi không đi. Đ n khiế ỏ ổ ề ấ ế ồ ở ạ ấ ữ ế

t giá 3 cung tr v , chúa đ n y u ki n h u h t h u. Năm y sau khi C nh Tôngừ ở ề ế ế ế ầ ạ ả ữ ấ ả

Thu n Hoàng Đ lên ngôi chúa m i v ph đ . Th ng đ c t ch khen ng i,ầ ế ớ ề ủ ệ ườ ượ ừ ỉ ợ

ban cho r t h u. Năm Thành Thái th 3, mùa xuân, vào h u L Thiên Thái Hoàngấ ậ ứ ầ ệ

Thái H u, di n d r ng : g n đây có Ti p d h Nguy n Nh c có làm bài "Ph cậ ệ ụ ằ ầ ệ ư ọ ễ ượ ụ

c giao t " (l i c hành đ i l t Giao) cũng hay, sai chúa h a v n l i, đ làm vi cử ế ạ ử ạ ễ ế ọ ầ ạ ể ệ

hay ch n cung vi. Chúa vâng ch h a v n ti n lên. Th y có câu :ố ỉ ọ ầ ế ơ ấ

Phiên âm:

H ng đ ngô hoàng tu n c ch .ướ ế ầ ổ ế

Ph i thiên li t thánh h u thành quí.ố ệ ữ

D ch nghĩa:ị

"T tr i, vua ta theo ch đ c , sánh tr i các thánh có quy ch x a". Câu k tế ờ ế ộ ổ ờ ế ư ế

r ng:ằ

Phiên âm:

Hà h nh vi th n bôi m t nhĩ,ạ ầ ậ

M niên trùng đ Hán uy nghi.ộ ể

D ch nghĩa:ị

May m n ti u th n đ c h u li n đ y, tu i già l i th y uy nghiắ ể ầ ượ ầ ề ấ ổ ạ ấ

Có ch t cung khen ng i r ng quí công chúa cùng n c cùng vui bu n, m tỉ ừ ợ ằ ướ ồ ộ

l n trông th y mà c m h ng h a ca, su t bài trang nhã. Câu th 3, th 4 có đi nầ ấ ả ứ ọ ố ứ ứ ể

c thi t th c, câu k t càng hay. Chúa đ n tu i già thích nhà Ph t vui đ o, có bi tố ế ự ế ế ổ ậ ạ ệ

hi u là Thanh T . Khi y ph Tôn Nhân cho là hi u h nh đáng khen, xin nêu khen.ệ ừ ấ ủ ế ạ

Đình ngh cho r ng : nhà vua là n i b t đ u gây n n phong hóa, ch a th theo nhị ằ ơ ắ ầ ề ư ể ư

l c a dân th ng mà bàn đ c. Vi c này là t ý m i đ t ra. Th r i thôi. Mùa hệ ủ ườ ượ ệ ự ớ ặ ế ồ ạ

tháng t thì ch t, th 75 tu i, th y là Mỹ Th c, vua h u cho ti n tu t và sai quanư ế ọ ổ ụ ụ ậ ề ấ

đ n t Chúa có 4 con trai, 4 cháu, 5 ch t. Con tr ng là Huy t p m Hi u úy. Tuyế ế ắ ưở ậ ấ ệ

Lý V ng có làm bài tán đ vào nh nh c a chúa r ng (bài dài xin mi n phiênươ ề ả ỏ ủ ằ ễ

âm).

D ch nghĩa:ị

T t đ p thay ch ta,ố ẹ ị

D u dàng thành th c,ị ự

đ i mũ, gài tóc, khoan thai,ộ

Nói không ra ngoài b c c a,ự ử

là con vua tôn quí,

mà c n ki m khiêm nh ng,ầ ệ ườ

răn 7 đi u thu c c ,ề ộ ả

đ o tam tòng làm khuôn phép.ạ

Có con bi t hi u th o,ế ế ả

Có cháu h u bên c nh,ầ ạ

Ph c th ch aướ ọ ư

khang ninh đ c t t,ứ ố

Phong hóa nhà vua kính nghiêm,

t nhà r i đ n thiên h ,ừ ồ ế ạ

B n ph ng trông vào mà c m hóa,ố ươ ả

S sách chép l i đ làm m u th c.ử ạ ể ẫ ứ

là ghi chép l i s th c v y.ạ ự ự ậ

H ng La công chúa Quang Tĩnhươ

Là con gái th 5 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i L c Biênứ ủ ổ ế ị ẹ ớ ạ

Qu n công Miên Khoan. Sinh năm Gia Long th 16. Lúc bé thông tu , là ng iậ ứ ệ ườ

tr m m c nhàn t nh. Năm Thi u Tr th 3, g cho Phò mã Đô uý Hoàng K Viêm,ẫ ặ ỉ ệ ị ứ ả ế

ng i Phong L c, Qu ng Bình, con trai c a Hi p bi n Đ i h c sĩ Hoàng Kim Xán,ườ ở ộ ả ủ ệ ệ ạ ọ

m i đ c m t năm thì ch t, lúc 28 tu i, đ c t ng là H ng La công chúa, th y làớ ượ ộ ế ổ ượ ặ ươ ụ

Huy M n. K Viêm sau làm quan, tr i thăng đ n Đông các Đ i h c sĩ, phong Đ chẫ ế ả ế ạ ọ ị

trung t , r i v h u.ử ồ ề ư

Con gái th 6 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i Ba Xuyênứ ủ ổ ế ị ẹ ớ

Qu n công Miên Túc. Sinh năm Gia Long th 17. Năm Thi u Tr th 3, g cho Phòậ ứ ệ ị ứ ả

mã Đô uý Nguy n Tr ng, ng i Bình D ng, Gia Đ nh, là con trai c a Th vễ ườ ườ ở ươ ị ủ ị ệ

Nguy n Văn L c. Năm T Đ c th 7, phong làm Vĩnh An công chúa, năm th 12 thìễ ộ ự ứ ứ ứ

Tr ng ch t. Năm Thành Thái th 5 thì chúa ch t, th 76 tu i, th y là Mỹ Th c,ườ ế ứ ế ọ ổ ụ ụ

có 2 con gái.

An Trang công chúa Trinh Đ cứ

Là con gái th 7 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Tài nhân h Tr n,ứ ủ ổ ế ẹ ọ ầ

ng i Phú Vinh, Th a Thiên, sinh năm Gia Long th 17. Năm Thi u Tr th 3, gườ ở ừ ứ ệ ị ứ ả

cho Phò mã Đô uý Tr n Văn Th nh, ng i Bình D ng, Gia Đ nh, con trai c a Thầ ị ườ ở ươ ị ủ ị lang b Công Tr n Văn Tính. Năm T Đ c th 7, phong làm An Trang công chúa,ộ ầ ự ứ ứ

năm th 16 thì ch t, lúc 42 tu i, th y là Trang Thu n. Năm th 32, Văn Th nhứ ế ổ ụ ậ ứ ị

ch t, có 2 con gái.ế

Phong Hòa công chúa Nhu Thu nậ Là con gái th 8 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i T ng Anứ ủ ổ ế ẹ ớ ươ

Qu n v ng Miên B c, sinh năm Gia Long th 18. Năm Minh M ng th 21 thìậ ươ ậ ứ ạ ứ

ch t, lúc 22 tu i, t ng làm Phong Hòa công chúa, th y là Đoan Di m. Lúc đ u thế ổ ặ ụ ễ ầ ờ

đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 th đ n Thân Huân.ở ề ể ứ ờ ở ề

" color="red">An Cát công chúa Nhu Th cụ

Con gái th 9 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Hoàng t thứ ủ ổ ế ẹ ớ ử ứ

28 là Miên Tr ch, sinh năm Gia Long th 18. Năm Thi u Tr th 3, g cho Phò mãạ ứ ệ ị ứ ả

Đô úy Nguy n Phú, ng i Quí huy n (T ng S n), Thanh Hóa, con trai c a Ch ngễ ườ ệ ố ơ ủ ưở

ph s Tân Long H u Nguy n Xuân. Năm T Đ c th 2, Phú ch t; năm th 7,ủ ự ầ ễ ự ứ ứ ế ứ

phong làm An Cát công chúa. Năm Đ ng Khánh th 1 thì ch t, th 68 tu i, th y làồ ứ ế ọ ổ ụ

Mỹ Th c, có 1 con trái, 2 con gái.ụ

an" color="red">Đ nh Mỹ công chúa Đoan Thu nị ậ

Là con gái Thánh T Nhân Hoàng Đ . Ch cùng m v i Phù Mỹ Qu n côngổ ế ị ẹ ớ ậ

Miên Phú, sinh năm Minh M ng th 1. Năm Thi u Tr th 2, g cho Phò mã Đô uýạ ứ ệ ị ứ ả

Đ Tài, ng i Tân Long, Gia Đ nh, con trai c a Th ng ch Đ Quý. Năm T Đ cỗ ườ ở ị ủ ố ế ỗ ự ứ

th 2, Tài ch t, năm th 7 chúa ch t, lúc 35 tu i, đ c t ng làm Đ nh Mỹ côngứ ế ứ ế ổ ượ ặ ị

chúa, th y là Nhu Tĩnh. Lúc đ u th đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1, mùaụ ầ ờ ở ề ể ứ

thu, h p th đ n Thân Huân, có 2 con trai, 2 con gái.ợ ờ ở ề

font>

Phú Mỹ công chúa Đoan Trinh

Con gái th 11 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Nghi Hòaứ ủ ổ ế ẹ ớ

Qu n công Mi n Thân, sinh năm Minh M ng th 2. Năm Thi u Tr th 5, g choậ ề ạ ứ ệ ị ứ ả

Phò mã Đô úy Đoàn Văn Tuy n, ng i Đông Xuyên, An Giang, con trai c a Ti nể ườ ở ủ ề

phong dinh Đô th ng Đoàn Văn Sách. Năm T Đ c th 16, Tuy n ch t. Năm thố ự ứ ứ ể ế ứ

23 đ c phong làm Phú Mỹ công chúa. Năm Thành Thái th 11 thì ch t, th 79ượ ứ ế ọ

tu i, th y là Mỹ Th c, có 1 con trai, 5 con gái.ổ ụ ụ

ight="0">

Ph ng Duy công chúa Vĩnh Giaươ

Con th 12 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Vĩnh An côngứ ủ ổ ế ẹ ớ

chúa Hòa Th c, sinh năm Minh M ng th 2. Năm Thi u Tr th 5 g cho Phò mãụ ạ ứ ệ ị ứ ả

Đô uý Lê Tăng M u, ng i B o H u Vĩnh T ng, con trai c a Thi u b o Anậ ườ ở ả ư ườ ủ ế ả

Quang T Lê Văn Đ c. Năm T Đ c th 2 thì ch t, lúc 29 tu i phong t ng làử ứ ự ứ ứ ế ổ ặ

Ph ng Duy công chúa, th y là Uy n Di m. Năm th 8, M u ch t, có 2 con trai, 2ươ ụ ể ệ ứ ậ ế

con gái. Năm th 10 li t th đ n sau đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 mùaứ ệ ờ ở ề ề ể ứ

thu, h p th đ n Thân Huân.ợ ờ ở ề

<font size="3" face="Times New Roman">

Tân Hòa công chúa Đoan Thân

Con gái th 13 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i H ng Laứ ủ ổ ế ẹ ớ ươ

công chúa Quang Tĩnh, sinh năm Minh M ng th 8. Năm Thi u Tr th 5, g choạ ứ ệ ị ứ ả

Phò mã Đô uý Tr nh Hoài C n, ng i Tân Long, Gia Đ nh, con trai c a t ngị ẩ ườ ở ị ủ ặ

phong Thi u b o C n chính Đ i h c sĩ Tr nh Hoài Đ c. Năm T Đ c th 19, C nế ả ầ ạ ọ ị ứ ự ứ ứ ẩ

ch t, chúa cũng ch t năm y, lúc 46 tu i, đ c t ng làm Tân Hòa công chúa, th yế ế ấ ổ ượ ặ ụ

là Ph ng Tĩnh, có 2 con trai, 2 con gái.ươ

ght="0">

Quỳnh Lâm công chúa Nhàn Thân

Con gái th 14 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Nguy nứ ủ ổ ế ẹ ọ ễ

Văn, sinh năm Minh M ng th 3. Năm Thi u Tr th 5, g cho Phò mã Đô uýạ ứ ệ ị ứ ả

Nguy n Tăng Dũng, ng i Phong Đi n, Th a Thiên, con trai c a Ch ng phễ ườ ở ề ừ ủ ưở ủ

Vân H i Nam Nguy n Tăng Minh. Năm T Đ c th 2 thì ch t, lúc 28 tu i, đ cộ ễ ự ứ ứ ế ổ ượ

t ng làm Quỳnh Lâm công chúa, th y là Trang Tu . Năm th 18, th đ n sauặ ụ ệ ứ ờ ở ề

đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 li t th đ n Thân Huân. Năm th 19ề ể ứ ệ ờ Ở ề ứ

Dũng ch t, có 1 con trai.ế

0">

M u Hòa công chúa Gia Trinhậ

Con gái th 15 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Mỹ nhân h Đoàn,ứ ủ ổ ế ẹ ọ

ng i Phú Vinh - Th a Thiên, con gái c a Đ c Nghi, C m y Hi u úy. Sinh nămườ ở ừ ủ ứ ẩ ệ

Minh M ng th 4. Năm Thi u Tr th 5 g cho Phò mã Đô uý Bình Khánh Namạ ứ ệ ị ứ ả

Tr n Văn Đ c ng i Bình D ng, Gia Đ nh, con trai c a Ti n phong doanhầ ứ ườ ở ươ ị ủ ề

Th ng ch Bình Khánh t Tr n Văn Trí. Năm T Đ c th 22, phong làm M u Hòaố ế ử ầ ự ứ ứ ậ

công chúa, năm th 31 Đ c ch t. Năm Hàm Nghi th 1 thì chúa ch t, th 63 tu iứ ứ ế ứ ế ọ ổ

th y là Mỹ Th c. Có 5 con trai, 3 con gái.ụ ụ

">

Mỹ Ninh công chúa Gia Ti tế

Con gái th 16 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng t thứ ủ ổ ế ẹ ớ ử ứ

34 Miên Quan, sinh năm Minh M ng th 4, năm Thi u Tr th 1 thì ch t, lúc m iạ ứ ệ ị ứ ế ớ

19 tu i, t ng làm Mỹ Ninh công chúa, th y là Diêm Khi t. Lúc đ u th đ n sauổ ặ ụ ế ầ ờ ở ề

đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1, li t th đ n Thân Huân.ề ể ứ ệ ờ ở ề

nt>

Phú Phong công chúa Vĩnh Th yụ

Con gái th 17 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ . M là Tài nhân h Tr n, sinhứ ủ ổ ế ẹ ọ ầ

năm Minh M ng th 5. Năm T Đ c th 3, g cho Phò mã Đô uý Nguy n Ti n Viạ ứ ự ứ ứ ả ễ ế

ng i H ng Trà, Th a Thiên, là con trai c a Ch ng ph Ninh L c T Nguy nườ ở ươ ừ ủ ưở ủ ạ ử ễ

Ti n Lâm. Năm th 16 thì ch t, lúc 40 tu i, t ng làm Phú Phong công chúa, th y làế ứ ế ổ ặ ụ

Uy n Hòa. Năm th 27, Vi ch t, không con n i.ể ứ ế ố

Quy Đ c công chúa Vĩnh Trinhứ

Bi t hi u là Nguy t Đình - con gái th 18 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , emệ ệ ệ ứ ủ ổ ế

gái cùng m v i Tẹ ớ ��ng Thi n Qu n v ng Miên Th m, sinh năm Minh M ngệ ậ ươ ẩ ạ

th 5. Tu i còn bé mà thông minh, tính hi u đ thu n nh t. Lúc đ u theo h c nứ ổ ế ễ ầ ấ ầ ọ ữ

s trong cung, l n lên thích ngâm v nh. Anh là Miên Th m d y làm th lu tử ở ớ ị ẩ ạ ơ ậ

Đ ng, cũng h i võ vẽ, năm T Đ c th 3, g cho Phò mã Đô úy ph m Đăngườ ơ ự ứ ứ ả ạ

Thu t. Thu t tên t là K Chi, hi u là Tiêu Lâm, ng i Tân Hòa, Gia Đ nh, là conậ ậ ự ế ệ ườ ở ị

trai c a c m nh l ng th n C n Chính đi n Đ i h c sĩ Thái phó Đ c Qu c côngủ ố ệ ươ ầ ầ ệ ạ ọ ứ ố

Ph m Đăng H ng, t c là em út c a Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u. Chúa thác sinhạ ư ứ ủ ươ ậ

nhà vua, l y ch ng ng i h quý thích mà khiêm t n gi gìn, không a xa x , duyở ấ ồ ườ ọ ố ữ ư ỉ

ch thích sách v mà thôi. Sau khi k t hôn, cùng Thu t chia đôn đ h i ch cùngỉ ở ế ậ ể ỏ ữ

nhau x ng h a, th ng th ng có nhi u bài hay, đ c các v ng khen ng i.ướ ọ ườ ườ ề ượ ươ ợ

Năm th 14, Nam Châu có đ ng, Thu t vâng m t chi u đi Gia Đ nh ph ng sát vàứ ộ ậ ậ ế ị ỏ

ch t trong khi làm công vi c. Nghe tin cáo phó, vua th ng ti c, truy t ng hàmế ệ ươ ế ặ

Quang L c t khanh, chi u theo hàm đ c t ng mà c p ti n tu t. Cho thêm l a vàộ ự ế ượ ặ ấ ề ấ ụ

các hàng, sai Thái giám tuyên s c yên i, và truy n ch , b o chúa là mu n đ aắ ủ ề ỉ ả ố ư

quan tài phò mã v ngay, ho c ch vi c bình yên sẽ cho thuy n tr v kinh, ho cề ặ ờ ệ ề ở ề ặ

c đem v Gia Đ nh an táng, c l y tình thO21;c tâu lên. Chúa li n dâng bi u xinứ ề ị ứ ấ ề ể

theo đ ng tr m ch v chôn n i ký ng kinh. Bài bi u đ i l c r ng :ườ ạ ở ề ở ơ ụ ở ể ạ ượ ằ

D ch nghĩa : "Ch ng th n tháng tr c, vâng m nh t n i cung c m, t tr mị ồ ầ ướ ệ ừ ơ ấ ừ ạ

đ n cõi ven, xe s th n dong ru i, nh ng th ng v v n n c lúc gian nan; n iế ứ ầ ổ ữ ươ ề ậ ướ ơ

quán khách lân la, ch t t i n i trách nhi m đ c giao phó. Đ o làm tôi đ c v nế ạ ơ ệ ượ ạ ượ ẹ

ti t, mà không đ c lâu h ng tu i tr i; th ng v d i th y ph c n l y ng i,ế ượ ưở ổ ờ ươ ề ướ ủ ủ ầ ấ ườ

(xét sách Qu c ng có nói : Hà Bá c n ng i b t ph i ch t đu i) đâu d trách vi cố ữ ầ ườ ắ ả ế ố ệ

nàng Vi t C vì nghĩa mà ch t (Vi t C là v lẽ yêu c a S V ng, m t hôm cùngệ ơ ế ệ ơ ợ ủ ở ươ ộ

S V ng lên trên đài, V ng quan l i b o r ng : có vui không? Nàng tr l i r ng :ở ươ ươ ạ ả ằ ả ờ ằ

vui thì vui, nh ng không đ c lâu. V ng nói : ta cùng nàng s ng nh th này,ư ượ ươ ố ư ế

ch t cũng nh th này. Nàng ch a cho làm ch c. Đ n khi V ng đi c u n cế ư ế ư ắ ế ươ ứ ướ

T&#7847;n, nàng cũng đi theo. V ng b m, có đi m đám mây t giáp m t tr iươ ị ố ề ỏ ặ ờ

nh con chim bay. V ng h i quan Thái s quan Thái s nói : đi m y là đi m h iư ươ ỏ ư ư ề ấ ề ạ

đ n mình V ng, có th đùn sang cho t ng văn t ng vũ đ c. V ng khôngế ươ ể ướ ướ ượ ươ

nghe l i Thái s . Nàng nói : đ c c a quân V ng to l n thay! Thi p xin ch t theoờ ư ứ ủ ươ ớ ế ế

V ng. Nàng bèn t t ch t. Cái ch t y g i là ch t vì nghĩa). Th n đã không đ cươ ự ử ế ế ấ ọ ế ầ ượ

nh ng i x a h u T Xa nuôi lúc b m (xét thiên Đàn cung h trong kinh Lư ườ ư ầ ử ị ố ạ ễ

chép : T Xa ch t n c V , v nhà m u ch t theo ch ng, nói r ng : chàng bử ế ở ướ ệ ợ ở ư ế ồ ằ ị m, thi p không đ c h u nuôi, xin ch t theo xu ng âm ph ), l i không nghĩ làmố ế ượ ầ ế ố ủ ạ

Ki m Lâu mà ch tang, thì nên ph i t i gì? Th là nh n tâm v y. Ch có th bề ủ ả ộ ế ẫ ậ ỉ ể ỏ

theo đ u, lau ph n m t đành chăm d t c i đ n tr n đ i; đ p g ng soi, rút dâyầ ấ ặ ệ ử ế ọ ờ ạ ươ

đàn, cam ng m đau sau n a đ ng, mà thôi. Nh ng mà chàng Tri H u, tậ ở ử ườ ư ở ữ ự

phách làm ma tr i; thi p là Hà D ng, c m vòng ng c mà th ng khóc (xét sáchơ ế ươ ầ ọ ươ

B c Tô, L c Lăng V ng là Bách Viên b ng i gièm, vua T cho g i vàoắ ạ ươ ị ườ ề ọ

v&#432; n Huy n Đô, V ng t bi t là không kh i b gi t ch t, bèn c t cái vòngờ ề ươ ự ế ỏ ị ế ế ắ

ng c đai, đ l i cho v . Đ n khi b gi t ch t, ng i v cám cái vòng ng c kêuọ ở ể ạ ợ ế ị ế ế ườ ợ ọ

khóc h n 1 tháng, không ăn mà ch t, cái vòng v n c m tay). Xót tình li n cànhơ ế ẫ ầ ở ề

cây m c m , ngóng trông xe tang muôn d m đ a v . Có chăng b i tóc tr n màọ ở ộ ặ ư ề ớ ầ

khóc ra máu, con gái bé nàng ch y n c m t c Giao Nhân mà th m áo tang. Dùả ướ ắ ả ấ

đ n khách đi qua đ ng, cũng ph i ng m ngùi, không ph i là thân g , đá, đ i sauế ườ ả ậ ả ỗ ờ

đ c lâu. R t s bóng tà n m r ng, c y u b i lay, cùng g p nhau d i âm ph ,ượ ấ ợ ấ ụ ỏ ế ụ ặ ở ướ ủ

h i kỹ đ n vi c hàng ngày, trách đ n vi c ch ng là giúp đ mà v ph i ph c tòng,ỏ ế ệ ế ệ ồ ỡ ợ ả ụ

s ng cùng th ng nhau mà ch t cùng b nhau, thì l y gì đ báo cáo v i h nố ươ ế ỏ ấ ể ớ ồ

thiêng n i cung c m x a, mà không ph công giáo d c c a công cung ? Kính đãở ơ ấ ư ụ ụ ủ ư

kh lòng lo nghĩ, l ng s c tòng quy n, mu n ch m đ cho đ c yên, ch cóổ ượ ứ ề ố ỗ ả ể ượ ỉ

kinh Phú Xuân là yên n h n. Đã vâng s c ch trong đài, đãi lòng thành th c, háổ ơ ắ ỉ ự

ch u che đ y cái h trên b n, m t chí nguy n x a (xét sách Đông Chu Li t Qu cị ậ ồ ế ộ ệ ư ệ ố

Chí : T T ch y sang Ngô, b b nh d c đ ng, xin ăn b sông Lãi Th ng, cóử ư ạ ị ệ ọ ườ ở ờ ươ

ng i con gái hái đ u đ y, l y cái h đ ng th c ăn ra đem cho. Sau ng i conườ ậ ở ấ ấ ồ ự ứ ườ

gái y h i bèn chôn cái h đi r i gieo mình xu ng sông Lãi mà ch t). Cúi mong :ấ ố ồ ồ ố ế

nghĩ đ n k thu th n báo n c, xét ng i v góa kêu th ng, mong đ c chi uế ẻ ầ ướ ườ ợ ươ ượ ế

quan tài nh (xét Tam Qu c Chí : Tiêu Chu g n ch t, d n r ng : lâu ngày b b nh,ẹ ố ầ ế ặ ằ ị ệ

ch a đ c vào ch u, n u đ c ban cho áo ch u, đ ng m c vào mình, nên đem vư ượ ầ ế ượ ầ ừ ặ ề

m đ d làm quan tài nh ), không c n ph i b t tránh đ ng (xét thiên T p K :ộ ể ự ẹ ầ ả ắ ườ ạ ỷ

khi táng đi c đ ng, ng i đi ph i tránh) cho đ a xe tr m c a T C , bèn đ aả ườ ườ ả ư ạ ủ ử ư ư

đám tang c a Viên Th (xét Nam S : Viên Đàm Thâm theo L u Kh i đ n Giaoủ ị ử ư ả ế

Châu, r i ch t, v là h Tr nh khóc r ng : h Viên h n phách b v còn m t mũiồ ế ợ ọ ị ằ ọ ồ ơ ơ ặ

nào trông th y m ch ng. Khi y h Tr nh m i 20 tu i, con là Văn Ng ng m iấ ẹ ồ ấ ọ ị ớ ổ ư ớ

sinh, th v t đ t Giao Châu muôn d m, đ a quan tài v làng chôn). Ng i đ u sị ượ ấ ặ ư ề ườ ề ợ

cho là gi i đi t t qua quan i núi r ng không lo sóng gió. Th c là nh n nhàỏ ừ ừ ả ừ ự ờ ơ

n c, h u ban cho, ch ng ph i th n thi p có th làm đ c. Ch xin b c a riêngướ ậ ẳ ả ầ ế ể ượ ỉ ỏ ủ

20 l ng b c, chia t ng cho phu tr m h t ng thôi. N u đ c nhà vua chi u c cho,ạ ạ ặ ạ ộ ố ế ượ ế ố

n vua có th trông c y, thì ch ng nh ng con chim ng m đá l p sóng bi n Đông;ơ ể ậ ẳ ữ ậ ấ ể

sẽ đ c k t c , trói quân nhà T n n i hàng tr n v y".ượ ế ỏ ầ ở ơ ậ ậ

Vua xem bi u, th y l i và tình th m thi t, nên y cho. Xu ng chi u c p phuể ấ ờ ả ế ố ế ấ

tr m đ a quan tài v n i ký ng kinh. Ngày đem chôn, sai quan đ n t . Chúa t iạ ư ề ơ ụ ở ế ế ạ

xin t làm sinh ph n cùng n i m c a Thu t. T đ y th gi m t ti t than khóc,ự ầ ơ ộ ủ ậ ự ấ ề ữ ộ ế

phòng riêng m t mình gi ti t, không ra kh i ngõ, đ n m y ch c năm. Nhi uộ ữ ế ỏ ế ấ ụ ề

ng i khen là kh ti t. Năm th 20, phong làm Quí Đ c công chúa. Năm Thànhườ ổ ế ứ ứ

Thái th 4 ch t, th 69 tu i, th y là Cung Th c. Tr c tác c a chúa có t p Nguy tứ ế ọ ổ ụ ụ ướ ủ ậ ệ

Đình Thi Th o. Chúa tính th i trinh, mà đ c s giáo d c cung kh n, l i d yả ờ ượ ự ụ ở ổ ờ ạ

b o c a anh em hi n tri t r t nhi u cho nên hành đ ng tr c sau, m t đ ngả ủ ề ế ấ ề ộ ướ ộ ườ

chân chính. Tuy Lý Qu n v ng Miên Trinh tr c, đ làm bài t a t p th , bànậ ươ ướ ề ự ở ậ ơ

là : phát ra b i tình, mà đúng v i l nghĩa nh các th Hà Qu ng, Tài Trí thiên Vở ớ ễ ư ơ ả ở ệ

Phong. Ví nói phu nhân T ng Hoàn Công, H a M c Công, còn có ph n l n. Chúaở ố ứ ụ ầ ớ

có m t con gái tên là Uy n La ch t s m. Lúc đ u nuôi cháu ch ng (g i b ng chúộ ể ế ớ ầ ồ ọ ằ

bác) là Đăng Ti n (con Đăng Thi u, lúc đ u t p phong ch c Ki m hi u, sau đ cế ệ ầ ậ ứ ể ệ ượ

b d ng làm quan đ n B chính Qu ng Bình, ph i tri t giáng v quê quán) làmổ ụ ế ố ả ả ệ ề

con n i. Sau th y Ti n là ng i du đãng không th ch u đ c, chúa li n d ng tố ấ ế ườ ể ị ượ ề ự ừ

đ ng riêng tr c m ch ng, và đ riêng ru ng th làm k nuôi thân sau này.ườ ở ướ ộ ồ ể ộ ờ ế

Đ n năm T Đ c th 28, vi n theo l Tr ng công chúa Ng c C (Ng c C khôngế ự ứ ứ ệ ệ ưở ọ ơ ọ ơ

con n i, tâu xin cho ng i xã D ng Xuân coi gi vi c th cúng. Năm Minh M ngố ườ ươ ữ ệ ờ ạ

th 18 đ c chu n y), tâu xin giao cho xã s t i là xã D ng Xuân ph Th a Thiênứ ượ ẩ ở ạ ươ ủ ừ

(đ t đ m Đăng Thu t) ch n ng i thu n c n coi gi vi c th cúng. Lúc đ u,ấ ể ộ ậ ọ ườ ậ ẩ ữ ệ ờ ầ

chu n cho ng i xã y là Ph m Ng c Hy đ ng ch tr ng. Sau Hy m t, giao choẩ ườ ấ ạ ọ ứ ủ ươ ấ

H ng Cao (con trai Tùng Thi n V ng) t m gi vi c th . Đ c 3 năm, con Hy làồ ệ ươ ạ ữ ệ ờ ượ

Ng c Tùy tr ng thành l i n i nh n vi c th cúng.ọ ưở ạ ố ậ ệ ờ

Hoàng n th 19 không rõ tên, không chép truy n.ữ ứ ệ

Xuân An công chúa Th c Tĩnhụ Con th 21 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i Tr n Biên Qu nứ ủ ổ ế ị ẹ ớ ấ ậ

công Miên Thanh, sinh năm Minh M ng th 6. Năm T Đ c th 3, g cho Phò mãạ ứ ự ứ ứ ả

Đô úy t ng Đ đ c Tr ng Ph c Lý, ng i Quý huy n (T ng S n) t nh Thanhặ ề ố ươ ướ ườ ở ệ ố ơ ỉ

Hóa, con trai c a Th ng ch Tr ng Ph c Tr ng. Năm th 9 thì ch t, lúc 22ủ ố ế ươ ướ ườ ứ ế

tu i, t ng làm Xuân An công chúa, th y là Nhàn Uy n. Năm th 21, Ph c Lý ch t,ổ ặ ụ ể ứ ướ ế

có 3 con trai, 2 con gái.

Hòa Mỹ công chúa Trang Tĩnh

Con gái th 22 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i Tuy Lýứ ủ ổ ế ẹ ớ

V ng Miên Trinh, em gái c a Ki n T ng Qu n công Miên Quan, ch c a hoàngươ ủ ế ườ ậ ị ủ

n th 30 Nhàn Trinh, sinh năm Minh M ng th 6. Lúc bé đã đoan trang d u dàng,ữ ứ ạ ứ ị

l p chí không c u th . Lúc đ u b nh t, sau kh i, có s o góc trán b ng đ ngậ ẩ ả ầ ị ọ ỏ ẹ ở ằ ồ

ti n. Ho c có ng i b o l y ph n bôi l p đi, nh ng chúa không nghe, ng i đ uề ặ ườ ả ấ ấ ấ ư ườ ề

cho là l . N s là Đinh Ph ng d y h c trong cung cam, b o v i ng i r ng :ạ ữ ử ượ ạ ọ ả ớ ườ ằ

hoàng n Trang Tĩnh, không nh ng ch thông minh tuy t v i mà thôi, mà là ng iữ ữ ỉ ệ ờ ườ

đoan trang tr m tĩnh, nh tên đã ban cho. Có tính hi u đ , h u h t hi u bi tầ ư ế ể ầ ế ể ế

tr c ý c a m , không vi c gì là không chi u theo, m càng yêu quí. Năm Thi uướ ủ ẹ ệ ề ẹ ệ

Tr th 7 thì ch t, lúc 23 tu i, truy phong là Hòa Mỹ công chúa, th y là Gia Th c.ị ứ ế ổ ụ ụ

Năm T Đ c th 20, li t th vào đ n Tri n Thân. Năm Hàm Nghi th 1 mùa thu,ự ứ ứ ệ ờ ề ể ứ

chu n th đ n Thân Huân.ẩ ờ ở ề

Xuân Vinh công chúa T ng Tĩnhườ

Con gái th 28 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i Qu ng Tr chứ ủ ổ ế ị ẹ ớ ả ạ

Qu n công Miên C , sinh năm Minh M ng th 8. Năm T Đ c th 4, g cho Phòậ ư ạ ứ ự ứ ứ ả

mã Đô úy L ng Ti n L , ng i Qu ng Đi n, Th a Thiên, cháu Hi p bi n Đ iươ ế ễ ườ ở ả ề ừ ệ ệ ạ

h c sĩ L ng Ti n T ng. Năm th 18, L ch t. Năm th 22, phong làm Xuân Vinhọ ươ ế ườ ứ ễ ế ứ

công chúa. Năm th 27 thì ch t, lúc 48 tu i, th y là Mỹ Th c. Có 1 con trai, 3 conứ ế ổ ụ ụ

gái.

ight="16">

Gia L c công chúa Nhàn Th cạ ụ

Con gái th 29 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i hoàng t 63ứ ủ ổ ế ị ẹ ớ ử

Miên Khi p, sinh năm Minh M ng th 9. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mã Đô uýế ạ ứ ự ứ ứ ả

Nguy n Văn Tu n, ng i L Th y, Qu ng Bình, là con trai c a Lãnh binh t ngễ ấ ườ ệ ủ ả ủ ặ

Ch ng v Nguy n Văn Ph ng. Năm th 17 thì ch t, lúc 37 tu i, t ng làm Giaưở ệ ễ ượ ứ ế ổ ặ

L c công chúa, th y là Tu Nhã. Năm th 22, Tu n ch t. Có 3 con trai.ạ ụ ệ ứ ấ ế

Hoàng n Nhàn Trinhữ

</div>

Con gái th 30 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Mỹ Hòa côngứ ủ ổ ế ẹ ớ

chúa Trang Tĩnh, sinh năm Minh M ng th 10. M i có 1 tu i thì ch t non.ạ ứ ớ ổ ế

Hoàng n Th y Th cữ ụ ụ

Con gái th 32 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i L c Thànhứ ủ ổ ế ẹ ớ ộ

công chúa Uy n Di m, sinh năm Minh M ng th 10, năm th 14 thì ch t, m i lênể ễ ạ ứ ứ ế ớ

5 tu i.ổ

Hoàng n th 33 không rõ tên, không có truy n.ữ ứ ệ

black">

Thu n L công chúa Tĩnh Hòaậ ễ

T là Quý Khanh, m t tên t n a là D ng Chi, bi t hi u là Th ng S n, conự ộ ự ữ ưỡ ệ ệ ườ ơ

gái th 34 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái c a Tùng Thi n Qu n v ngứ ủ ổ ế ủ ệ ậ ươ

Miên Th m, em cùng m v i L i Đ c công chúa, sinh năm Minh M ng th 10. Lúcẩ ẹ ớ ạ ứ ạ ứ

bé thông minh d u dàng, có đ c t t, r t thích sách v , đ c vua r t yêu. Lúc đ uị ứ ế ấ ở ượ ấ ầ

h c trong cung, thu c n t c, càng thông kinh s , c đ n cung t , h c đ c bàiọ ở ộ ữ ắ ử ả ế ừ ọ ượ

gì Nh c Ph , li n đem d y ng i, trong cung g i là th y h c gái. Khi l n lênở ạ ủ ề ạ ườ ọ ầ ọ ớ

cùng anh là Miên Th m cùng th m đ là Quý nhân nhà t . Nhân h c làm thẩ ờ ẹ ẻ ở ư ọ ơ

Đ ng lu t bèn làm đ c th . Chúa a thích âm lu t, khườ ậ ượ ơ ư ậ ��o đ t khúc hát, cóặ

đ t ra b n nh c, đàn sáo đ y nhà, các anh trai em gái th ng l i h i y n, li nặ ộ ữ ạ ầ ườ ạ ộ ế ề

đàn hát làm vui. Th ng S n Qu n v ng tr c đ t a t p th có nói r ng "Tăngươ ơ ậ ươ ướ ề ự ậ ơ ằ

Thành trăng tĩnh, đêm nghe ti ng đ c sách d u dàng; Đ ng Đình gió cao, mùa thuế ọ ị ộ

khúc th vàng dìu d t" là ch vào vi c y. Năm T Đ c th 4, g cho ng i ơ ặ ỉ ệ ấ ự ứ ứ ả ườ ở

Qu ng Đi n, Th a Thiên, t c là Phò mã.Đô uý Văn Cát. Con trai c a Văn Minh đi nả ề ừ ứ ủ ệ

Đ i h c sĩ Thi u b o Đ ng Văn Thiêm. Sau khi vu quy, chúa cùng Cát v ch ng hòaạ ọ ế ả ặ ợ ồ

h p, cùng nhau ngâm v nh g i là th xã. Chúa có th Thu t hoài r ng :ợ ị ọ ị ơ ậ ằ

Phiên âm : Th c trúc di hoa c ng t khoan, Giác vô ngôn x th nan can,ự ưỡ ự ứ ế

Th ng tâm t i th đình ti n nguy t, B t t đoàn viên c u nh t khan.ươ ố ị ề ệ ấ ử ự ậ

D ch nghĩa: C m trúc d i hoa g ng t an, L&#7863;ng ti ng im h i l ch aị ắ ờ ắ ự ế ơ ệ ứ

chan, T ng nh t nh ng khi sân trăng t , Ngày tr c đoàn viên nh muôn vànưở ấ ữ ỏ ướ ớ

Th ng S n v ng b o r ng : t g n, ý phong phú, v n trôi ch y, có vươ ơ ươ ả ằ ừ ọ ầ ả ẻ

m nh mẽ, đ i lo i nh th . Năm th 22, đ c phong làm Thu n L công chúa.ạ ạ ạ ư ế ứ ượ ậ ễ

Năm th 35 thì ch t, lúc 55 tu i, th y là Mỹ Th c. Tr c tác có t p Hu Ph Thi.ứ ế ổ ụ ụ ướ ậ ệ ố

Văn Cát sau vì con trai là Ph gây h n nên b cách ch c, có 4 con trai, 6 con gái.ổ ấ ị ứ

Hoàng n th 35 không rõ tên, không có truy n.ữ ứ ệ

">

Bái Ân công chúa L ng Trinhươ

Con gái th 36 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Mỹ Ninhứ ủ ổ ế ẹ ớ

công chúa Gia Ti t, sinh năm Minh M ng th 11. Năm T Đ c th 4, g cho Phòế ạ ứ ự ứ ứ ả

mã Đô úy Nguy n Đ c Huy, ng i H i Lăng, Qu ng Tr , là con trai c a B chínhễ ứ ườ ở ả ả ị ủ ố

s v h u Nguy n Đ c H . Năm th 18, Huy ch t. Năm th 22, mùa thu, bà đ cứ ề ư ễ ứ ộ ứ ế ứ ượ

phong làm Bái Ân công chúa. Năm Thành Thái th 3 thì ch t, th 62 tu i, th y làứ ế ọ ổ ụ

Mỹ Th c, có 2 con trai, 2 con gái.ụ

or="black">

Hoàng n Gia Trangữ

Con gái th 37 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng tứ ủ ổ ế ẹ ớ ử

Miên Tuyên, sinh năm Minh M ng th 12. Năm Thi u Tr th 7 thì ch t, m i có 17ạ ứ ệ ị ứ ế ớ

tu i.ổ

Kim H ng công chúa Gia Tĩnhươ

Con gái th 38 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Gia L c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ạ

chúa Nhàn Th c, sinh năm Minh M ng th 12. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mãụ ạ ứ ự ứ ứ ả

Đô úy Ch ng v qu n lĩnh Th v Lê Thu n Lý, ng i L Th y, Qu ng Bình, làưở ệ ả ị ệ ậ ườ ở ệ ủ ả

con trai c a Ch ng v Lê Thu n Tĩnh. Năm th 13 thì ch t, lúc 30 tu i, t ng làmủ ưở ệ ậ ứ ế ổ ặ

Kim H ng công chúa, th y là Nhu T c, không có con n i.ươ ụ ắ ố

Vĩnh Chân công chúa Th c Tuụ ệ

Là con gái th c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i Xuân Vinhứ ủ ổ ế ẹ ớ

công chúa Tĩnh T ng, sinh năm Minh M ng th 13. Năm T Đ c th 4, g choườ ạ ứ ự ứ ứ ả

Phò mã Đô úy giáng b Qu n c Tr ng Văn Cát, ng i Quý huy n, Thanh Hóa,ổ ả ơ ươ ườ ở ệ

là con trai c a Qu n c t ng Th n sách V úy Tr ng Văn Minh. Năm th 7 chúaủ ả ơ ặ ầ ệ ươ ứ

ch t, lúc 23 tu i, t ng là Vĩnh Chân công chúa, th y là Trang Hòa. Năm th 30. Cátế ổ ặ ụ ứ

ch t, truy t ng nguyên hàm Phò mã Đô úy.ế ặ

t="0">

Thu n Hòa công chúa Nhàn Tĩnhậ

Con gái th 40 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m h Lý, sinh năm Minhứ ủ ổ ế ẹ ọ

M ng th 13. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mã Đô úy Nguy n Văn Ng , ng i ạ ứ ự ứ ứ ả ễ ữ ườ ở

Bình S n, Qu ng Ngãi, là con trai c a Ch ng v Nguy n Văn L u. Năm th 16 thìơ ả ủ ưở ệ ễ ư ứ

ch t, lúc 32 tu i, t ng là Thu n Hòa công chúa, th y là Đoan Tu . Năm th 17,ế ổ ặ ậ ụ ệ ứ

Ng ch t, có 1 con gái.ữ ế

div>

Ph ng H ng công chúa Nhàn Anươ ươ

Là con gái th 41 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i 27ứ ủ ổ ế ẹ ớ ữ

T ng Hòa. Sinh năm Minh M ng th 13. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mã Đô úyườ ạ ứ ự ứ ứ ả

Hoàng Văn B n, ng i Bình Long, Gia Đ nh, là con trai c a Th T ng đ c Hoàngạ ườ ở ị ủ ự ổ ố

Văn An. Năm th 7 chúa ch t, lúc 23 tu i, đ c t ng là Ph ng H ng công chúa,ứ ế ổ ượ ặ ươ ươ

th y là Tu Hòa. Có 2 ng i con gái. Năm th 20 li t th đ n sau đ n Tri nụ ệ ườ ứ ệ ờ ở ề ề ể

Thân. Năm Hàm Nghi th 1 h p th đ n Thân Huân.ứ ợ ờ ở ề

height="0">

Nghĩa Đ ng công chúa Tĩnh Anườ

Con th 42 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i Vĩnh Chânứ ủ ổ ế ẹ ớ

công chúa Th c Tu , sinh năm Minh M ng th 14. Năm T Đ c th 4 g cho Phòụ ệ ạ ứ ự ứ ứ ả

mã Đô úy Lê Chí Hi u, ng i H i Lăng, Qu ng Tr , là con trai c a Ti n quân Đôế ườ ở ả ả ị ủ ề

th ng Lê Chí Tín. Năm th 10 thì ch t, lúc 35 tu i, đ c t ng là Nghĩa Đ ng côngố ứ ế ổ ượ ặ ườ

chúa, th y là Nhu Trang. Năm th 18, Hi u ch t.ụ ứ ế ế

iv height="0">

Xuân Hòa công chúa Th c Tụ ư

Lúc đ u tên là An Th c, sau đ hi n nay, là con gái th 43 c a Thánh Tầ ụ ổ ệ ứ ủ ổ

Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i Ph ng H ng công chúa Nhàn An, sinh nămế ẹ ớ ươ ươ

Minh M ng th 14. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mã Đô úy Nguy n Đ ng, ng iạ ứ ự ứ ứ ả ễ ố ườ

L Th y, Qu ng Bình, là con trai Hi p bi n Đ i h c sĩ t ng Thi u s Nguy nở ệ ủ ả ệ ệ ạ ọ ặ ế ư ễ

Đăng Tuân. Năm th 16 Đ ng ch t, năm th 21, bà đ c phong làm Xuân Hòaứ ố ế ứ ượ

công chúa. Năm th 23, b Ngô Th Cứ ị ị ��t l a d i nên không gi n i mình, vi cừ ố ữ ố ệ

phát giác, có chi u t c b v hi u công chúa. Năm th 28 m i khai ph c. Nămế ướ ỏ ị ệ ứ ớ ụ

th 32 thì ch t, lúc 46 tu i, th y là Mỹ Th c, có 4 con trai, 2 con gái.ứ ế ổ ụ ụ

Hoàng n th 45 không rõ tên, không có truy n.ữ ứ ệ

Phú H u công chúa Ph ng Trinhậ ươ

font>

Lúc đ u tên là An Th y, sau đ i tên hi n nay, là con gái th 46 c a Thánhầ ụ ổ ệ ứ ủ

T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i Duy Xuyên Qu n công Miên Ti p, sinhổ ế ẹ ớ ậ ế

năm Minh M ng th 15. Năm T Đ c th 4, g cho Phò mã Đô uý t p phong An kạ ứ ự ứ ứ ả ậ ỵ

úy Nguy n Văn Du t, ng i L D ng, Qu ng Nam, là cháu c a Th n sách Đôễ ậ ườ ở ễ ươ ả ủ ầ

th ng ch Nguy n Văn Vân. Năm th 22, sách phong làm Phú H u công chúa. Nămố ế ễ ứ ậ

Đ ng Khánh th 1 thì ch t, th 53 tu i, th y là Mỹ Th c, có con trai và con gái 3ồ ứ ế ọ ổ ụ ụ

ng i.ườ

Đ nh Thành công chúa Hòa Th nị ậ

Con gái th 47 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , ch cùng m v i Ki n Hòaứ ủ ổ ế ị ẹ ớ ế

Qu n công Miên Khiêu, sinh năm Minh M ng th 15. Năm T Đ c th 4, g choậ ạ ứ ự ứ ứ ả

Phò mã Đô úy Nguy n Hanh, nguyên H u quân, sau b giáng làm Ch ng vễ ở ậ ị ưở ệ

ng i Quý huy n, t nh Thanh Hóa, là con trai c a Ch ng v Nguy n Quý. Nămườ ở ệ ỉ ủ ưở ệ ễ

th 13 thì ch t, lúc 27 tu i, đ c t ng làm Đ nh Thành công chúa, th y là Uyênứ ế ổ ượ ặ ị ụ

Nhàn. Năm Đ ng Khánh th 1, Hanh ch t, có 3 con trai, 1 con gái.ồ ứ ế

Mỹ Thu n công chúa Nhàn Tuậ ệ

Con gái th 50 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Phú H uứ ủ ổ ế ẹ ớ ậ

công chúa Ph ng Trinh, sinh năm Minh M ng th 16. Năm T Đ c th 6, g choươ ạ ứ ự ứ ứ ả

Phò mã Đô uý Ph m H u Hóa, nguyên hàm Thái b c T khanh Tá lý b Công, vạ ữ ộ ự ộ ề

sau b giáng 2 tr t và cho v quê quán, ng i H ng Trà, Th a Thiên. Là con traiị ậ ề ườ ở ươ ừ

c a T ng đ c Hà Ninh Thái b o Tân Ph c h u Ph m H u Tâm. Năm th 15 thìủ ổ ố ả ướ ầ ạ ữ ứ

ch t, lúc 28 tu i, t ng làm Mỹ Thu n công chúa, th y là Đoan Mỹ, có 3 con trai 3ế ổ ặ ậ ụ

con gái.

Xuân Vân công chúa An Nhàn

Con gái th 51 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Nghĩa Đ ngứ ủ ổ ế ẹ ớ ườ

công chúa Tĩnh An, sinh năm Minh M ng th 17. Năm T Đ c th 6 g cho Phò mãạ ứ ự ứ ứ ả

Đô uý Phó v úy C m binh H Văn Ngo n, ng i Nghĩa An, Biên Hòa, cháu c aệ ấ ồ ạ ườ ở ủ

Đô th ng Ch ng ph s Ph c Qu c công H Văn Bôi, con trai c a Ch ng vố ưở ủ ự ướ ố ồ ủ ưở ệ

H Văn Th p. Năm th 7 thì bà ch t, lúc m i 19 tu i, t ng làm Xuân Vân côngồ ậ ứ ế ớ ổ ặ

chúa, th y là Uy n Tĩnh. Năm th 19 Ngo n ch t.ụ ể ứ ạ ế

>

Lâm Th nh công chúa Hòa Trinhị

Con gái th 53 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Mỹ Thu nứ ủ ổ ế ẹ ớ ậ

công chúa Nhàn Tu , sinh năm Minh M ng th 17. Năm T Đ c th 6 g cho Phòệ ạ ứ ự ứ ứ ả

mã Đô úy Nguy n L ng Cung, ng i Phong Đi n, Th a Thiên, con trai c a Đôễ ươ ườ ở ề ừ ủ

th ng lãnh T ng đ c Bình Th ng Nam Nguy n L ng Nhàn. Năm th 22, đ cố ổ ố ắ ễ ươ ứ ượ

phong làm Lâm Th nh công chúa, năm ch t không rõ, th y không rõ. Năm th 26,ị ế ụ ứ

L ng ch t, có 2 con trai, 1 con gái.ươ ế

<div height="0">

Thông Lãng công chúa L ng Nhànươ

Con gái th 54 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùng m v i Đa L c côngứ ủ ổ ế ẹ ớ ộ

chúa Nhu Hòa, sinh năm Minh M ng th 18. Năm T Đ c th 6 g cho Phò mã Đôạ ứ ự ứ ứ ả

uý Nguy n Ti n Dinh, ng i H ng Trà, Th a Thiên, là cháu c a Đô đ c Ch ngễ ế ườ ươ ừ ủ ố ưở

ph s , Ninh L c T Nguy n Ti n Lâm, con c a Ch ng v sung Đ đ c Ninh L củ ự ạ ử ễ ế ủ ưở ệ ề ố ạ

Nam Nguy n Ti n Phác. Năm th 1 8 , Dinh ch t, năm th 2 1 , bà đ c phong làmễ ế ứ ế ứ ượ

Thông Lãng công chúa, năm th 25 thì ch t, lúc 36 tu i, th y là L Nhu, có 2 conứ ế ổ ụ ệ

trai, 2 con gái.

ck">

Hoàng n th 55 Trinh Hòa - không có truy n.ữ ứ ệ

Hoàng n th 56 L ng Tĩnh - không có truy n.ữ ứ ươ ệ

Hoàng n th 58 không rõ tên - không có truy n.ữ ứ ệ

Hoàng n Nhu Tĩnhữ

mes New Roman"> Con gái th 59 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em cùngứ ủ ổ ế

m v i C m Qu c công Miên Ký, sinh năm Minh M ng th 20, ch t năm Thi u Trẹ ớ ẩ ố ạ ứ ế ệ ị th 5, m i lên 7 tu i.ứ ớ ổ

Hoàng n Tĩnh Trangữ

Con gái th 60 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i hoàng nứ ủ ổ ế ẹ ớ ữ

th 55 Trinh Hòa. Sinh năm Minh M ng th 20, ch t năm Thi u Tr th 7, m i lênứ ạ ứ ế ệ ị ứ ớ

9 tu i.ổ

ht="0">

Hoàng n Trinh Th yữ ụ

Con gái th 62 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Lê, sinhứ ủ ổ ế ẹ ọ

năm Thi u Tr th 1, h t năm th 5, m i lên 5 tu i.ệ ị ứ ế ứ ớ ổ

ont>

Bình Long công chúa Trang T ngườ

Con gái th 63 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , m là Cung nhân h Đ ng,ứ ủ ổ ế ẹ ọ ặ

sinh năm Thi u Tr th 1. Năm T Đ c th 10, g cho Phò mã Đô uý Đ đ cệ ị ứ ự ứ ứ ả ề ố

Thanh Hóa Nguy n Nh Cung, ng i Qu ng Đi n, Th a Thiên. Là con trai c aễ ư ườ ở ả ề ừ ủ

Ti n quân Đô th ng ph Đô th ng Nguy n Nh Thăng. Năm th 17 chúa ch t, lúcề ố ủ ố ễ ư ứ ế

24 tu i, đ c t ng làm Bình Long công chúa, th y là L Nhã, có 1 con gái. Nămổ ượ ặ ụ ệ

Đ ng Khánh, t D u h p th đ n Thân Huân.ồ Ấ ậ ợ ờ ở ề

Nghi Xuân công chúa Ph c T ngướ ườ

Con gái th 64 c a Thánh T Nhân Hoàng Đ , em gái cùng m v i hoàng nứ ủ ổ ế ẹ ớ ữ

th 56 L ng Tĩnh, sinh năm Thi u Tr th 1. Năm T Đ c th 10, g cho Phò mãứ ươ ệ ị ứ ự ứ ứ ả

Đô úy Hoàng T , ng i Tuy Vi n, Bình Đ nh, là con trai c a T quân Đô th ngố ườ ở ễ ị ủ ả ố

Hoàng Chi n. Ch t năm th 18. lúc 25 tu i, đ c t ng làm Nghi Xuân công chúa,ế ế ứ ổ ượ ặ

th y là n Ph ng, có 1 con trai, 1 con gái.ụ ể ươ

New Roman">

QUY N 10Ể

TRUY N CÁC CÔNG CHÚA - M C IIỆ Ụ

Các con gái c a Hi n T (G m 35 ng i, đăng truy n 30, ch a đăng truy nủ ế ổ ồ ườ ệ ư ệ

5)

>

Diên Ph c công chúa Tĩnh H oướ ả

Là con gái c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , do Nghi Thiên Ch ng Hoàngủ ế ổ ươ ế ươ

H u sinh ra vào Minh M ng năm th 5. Tu i còn tr mà thông minh, nhàn nhãậ ạ ứ ổ ẻ

đoan tĩnh, có tính hi u đ . K p khi th Thánh t m u Cao Hoàng h u cung Đôngế ể ị ờ ổ ẫ ậ ở

Tri u, h u h c n th n, h i đ c v a ý. Thi u Tr năm th 6, g cho Phò mã Đôề ầ ạ ẩ ậ ơ ượ ừ ệ ị ứ ả

úy Nguy n Văn Ninh, ng i B o H u, Vinh Long, là con c a Ch ng ph s Tháiễ ườ ở ả ự ủ ưở ủ ự

b o Ho ng Trung H u Nguy n Văn Tr ng. Mùa h năm y, sách phong làm Duyênả ằ ầ ễ ọ ạ ấ

Ph c công chúa. Sau khi vu quy, v ch ng r t thân thi t. T Đ c n&#259;m thướ ợ ồ ấ ế ự ứ ứ

1 thì ch t, lúc 25 tu i, th y là Đoan Nhã. Sau vua đi qua nhà chúa cũ, có c m nh ,ế ổ ụ ở ả ớ

nhân làm 3 bài th đ t lòng th ng xót.ơ ể ỏ ươ

Bài th Iứ

Phiên âm: Th y l u hoa t thái vô tình, quang c nh giao nhân á kinh,ủ ư ạ ả ự

T ng ch ba trâm dao s c ng, T n lâu vân ng ng c tiêu thanh, đ l u truy nươ ử ắ ưở ầ ủ ọ ổ ư ề

nh ng thiên thiên h n, V t ng đ ng khuê nh t ngũ vinh, hàm l trí trù h i thưỡ ậ ị ặ ồ ấ ệ ồ ủ

v ng, hi u phong m c n i tr c b ng khinh.ọ ể ọ ạ ụ ồ

D ch nghĩa :ị

Hoa trôi n c ch y khá vô tình,ướ ả

Quang c nh xui ng i ng m t kinh hãi,ả ườ ầ ự

Sóng n c sông T ng làm chìm ti ng đàn s t,ướ ươ ế ắ

Mây ph l u T n làm l p ti ng tiêu th i,ủ ầ ầ ấ ế ổ

Nh ng th ng su i vàng đ h n nghìn năm,ữ ươ ố ể ậ

Ch a đ c phong cho sách vàng (140) làm vinh d ,ư ượ ự

Nu t l dùng d ng ngo nh đ u trông l i,ố ệ ằ ả ầ ạ

Kh n n i vì gió th i thuy n b ng đi nhanh.ố ỗ ổ ề ồ

height="0">

Bài th IIứ

Phiên âm: Nam c u vũ hóa d t tiên tài, nhân th thùy năng ngo i th t ai,ầ ậ ế ạ ấ

tính tu li n lai ca xuy đ ng, Kim th n chu quá hu lan tôi, nhàn vân tu tán ng vôế ễ ộ ầ ệ ư

đ nh, đ i m ng hoan h kh c k h i, c u s b t kham trùng thuy t ho i, ngãị ạ ộ ỉ ướ ỷ ồ ự ự ấ ế ạ

tâm ph ng th n t n thành h i.ươ ơ ẩ ơ

D ch nghĩa: Khó tìm đ c ng i tài gi i bi n hóa nh m c cánh bay đi,ị ượ ườ ỏ ế ư ọ

Ng i ta đ i ai kh i có 7 th th ng (141)ườ ở ờ ỏ ứ ươ

pan>Năm tr c xe qua nghe ca hát nh n nh p,ướ ộ ị

face="Times New Roman"> S m nay thuy n d o th y hu lan khô héo,ớ ề ạ ấ ệ

Đám mây bay t tán không bao gi nh t đ nh,ụ ờ ấ ị

Gi c m ng vui bu n l i ch ng m y ch c,ấ ộ ồ ạ ẳ ấ ố

Vi c cũ ch ng nên bàn cãi làm gì n a,ệ ẳ ữ

T c lòng ta t ngoài thành ra gió l nh.ấ ừ ạ

Bài th IIIứ

Phiên âm : Tinh v u h n hà x t m, kinh qua dao di u lính ba t n, Th ngệ ồ ứ ầ ế ả ườ

S n trì quán hoa thông l c, c m th y lâu đài nguy t t tr m, giang tác ly thanhơ ạ ấ ủ ệ ự ầ

truy n khúc ch , nh n kinh th t t oán hàn lâm, h i khan ai l c thành nh m ng,ề ữ ạ ấ ự ồ ạ ư ộ

di u di u ba đào t b t câm.ế ế ứ ấ

D ch nghĩa:ị

U h n chim tinh v bi t tìm ch n nào,ồ ệ ế ở ố

Đi qua xa th ng làn sóng xanh bi c,ươ ế

Ao quan Th ng S n, hoa t r i r ngở ườ ơ ự ơ ụ

Lâu đài C m Th y bóng trăng t chìm l n,ở ấ ủ ự ặ

N c ch y khúc sông g y khúc thành ra ti ng ly bi t.ướ ả ở ẫ ế ệ

Nh n kinh l c b n oán trách r ng sâu l nh lẽo,ạ ạ ạ ừ ạ

Xem l i chuy n đ i bu n đ u nh gi c m ng c ,ạ ệ ờ ồ ề ư ấ ộ ả

Sóng n c mênh mang không c m n i tình th ng xót.ướ ầ ổ ươ

Năm th 2 là năm Tân D u mùa xuân, vua đ n nhà th chúa rót r u t , l iứ ậ ế ờ ượ ế ạ

làm th r ng:ơ ằ

Phiên âm:

T t nguyên phi thi u, đ ng bào ch nh nhân, văn th t ng vi b o, ch chúcỉ ỉ ể ồ ỉ ị ư ằ ả ử

v năng thân, ôn thanh b ng thùy c ng, u lao đ c ngã t n, vãn tu liêu đi n gi ,ị ằ ọ ư ộ ầ ệ ả

ki n nguy t b i th ng th n.ế ệ ộ ươ ầ

D ch nghĩa:ị

Ch ta nguyên ch ng tr ,ị ẳ ẻ

Ru t th t ch hai tên,ộ ị ỉ

Nghe sách t ng quên đói,ừ

N u n ng ch ng h quen,ấ ướ ẳ ề

Th ng nhau chung m l nh,ươ ấ ạ

Lo l ng ch vì em,ắ ỉ

Đêm khuya dâng t ng l ,ặ ễ

Nhìn trăng c m th ng thêm.ả ươ

Ch cùng m v i vua ch có 2 ng i, đ u ch t s m, đ i v i chúa r t là quýị ẹ ớ ỉ ườ ề ế ớ ố ớ ấ

m n, cho nên ý th ng xót th ng th ng l ra, bài th đ i lo i nh th . Nămế ươ ườ ườ ộ ơ ạ ạ ư ế

th 23 Ninh ch t.ứ ế

Hoàng n Uyên Ýữ

Con gái th ba c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em gái cùng m v i Duyênứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ

Ph c công chúa Tĩnh H o, sinh năm Minh M ng th 7, m i có 3 tu i ch t non,ướ ả ạ ứ ớ ổ ế

ph th đ n L Th c (phàm các hoàng n ch t non đ u ph th đ y).ụ ờ ở ề ệ ụ ữ ế ề ụ ờ ở ấ

An Mỹ công chúa Huy Nhu

Con gái th 4 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , ch cùng m v i Th y Tháiứ ủ ế ổ ươ ế ị ẹ ớ ụ

V ng H ng Y, sinh năm Minh M ng th 7. Tu i còn bé mà nhu thu n, đoan nhã,ươ ồ ạ ứ ổ ậ

có n t c, vua r t yêu m n. Thi u Tr năm th 6, g cho Phò mã Đô uý Tr ngữ ắ ấ ế ệ ị ứ ả ươ

Tr , ng i Bình S n, Qu ng Ngãi, là con c a C n chánh đi n Đ i h c sĩ t ngụ ườ ở ơ ả ủ ầ ệ ạ ọ ặ

Thái s Tuy Th nh Quán công Tr ng Đăng Qu . Sau khi l y ch ng gi đ o làm vư ị ươ ế ấ ồ ữ ạ ợ

c n th n. T Đ c năm th 3, phong làm An Mỹ công chúa. Hàm Nghi năm th 1 thìẩ ậ ự ứ ứ ứ

ch t, lúc 58 tu i, th y không rõ, có 2 con trai, 2 con gái.ế ổ ụ

Hoàng n Thúy Diêuữ

Con gái th 5 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m đ không rõ, sinh nămứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ẻ

Minh M ng th 11, năm lên 4 tu i thì ch t.ạ ứ ổ ế

Hoàng n Ph ng Nghiênữ ươ

Con gái th 6 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

Duy, ng i H ng S n, Hà Tĩnh, con gái c a Duy T n, chúa là ch cùng m v iườ ở ươ ơ ủ ấ ị ẹ ớ

M u Lâm công chúa Đoan C n, sinh năm Minh M ng th 11, năm lên 3 tu i thìậ ẩ ạ ứ ổ

ch t.ế

Hoàng n Ái Chânữ

Con gái th 7 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Quý nhân h Đinh, sinhứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ

năm Minh M ng th 11. Lên 5 tu i thì ch t.ạ ứ ổ ế

ize="3" face="Times New Roman">

Hoài Chính công chúa Nhã Vi nệ

Con gái th 8 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , ch cùng m v i Vinh Qu cứ ủ ế ổ ươ ế ị ẹ ớ ố

công H ng Truy n, sinh năm Minh M ng th 13. Chúa là ng i nhàn l đoan th c,ồ ề ạ ứ ườ ệ ụ

có khuôn m u c a Khuê Kh n. T Đ c năm th 3, g cho Phò mã Đô uý Vũ Vănẫ ủ ổ ự ứ ứ ả

Chuyên, ng i Bình S n, Qu ng Ngãi, con trai c a Đô th ng Ch ng ph s Anườ ở ơ ả ủ ố ưở ủ ự

Vi n H u Vũ Văn Gi ;i. Năm th 22, phong làm Hoài Chính công chúa. Năm th 28ễ ầ ả ứ ứ

thì ch t, lúc 44 tu i, th y là Mỹ Th c. Năm th 31, Văn ch t, có 3 con trai, 1 conế ổ ụ ụ ứ ế

gái.

Thu n Chính công chúa Thanh Đ .ậ ề

Con th 9 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Nguy n Văn,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

sinh năm Minh M ng th 14. Chúa là ng i hòa thu n tr m tĩnh, thành khi t, v nạ ứ ườ ậ ầ ế ố

thu c l i m u giáo. T Đ c năm th 3, g cho Phò mã Đô úy Tr n Văn Th , sauộ ờ ẫ ự ứ ứ ả ầ ứ

đ i b làm Qu n c S n Tây, ng i H ng Trà, Th a Thiên, con c a Th ngổ ổ ả ơ ơ ườ ở ươ ừ ủ ượ

th trí sĩ Tr n Văn Trung. Năm th 22, mùa thu, phong làm Thu n Chính côngư ầ ứ ậ

chúa, ch t vào năm y, lúc 37 tu i, th y là Trang Tĩnh, có 3 con trai, 2 con gái.ế ấ ổ ụ

Hoàng n Th c Nghiên.ữ ụ

Con gái th 10 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ; , em gái cùng m v i côngứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ

chúa Viên Chân, sinh năm Minh M ng th 14, năm lên 4 tu i thì ch t.ạ ứ ổ ế

Hoàng n Sính Đình.ữ

Con gái th 11 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Tài nhân h Phan,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ

ng i Diên Ph c, Qu ng Nam, con gái th c a Phó V úy h u trí Phan Bách,ườ ở ướ ả ứ ủ ệ ư

sinh năm Minh M ng th 15, lên 4 tu i thì ch t.ạ ứ ổ ế

Hoàng n th 12. Không rõ h tên, không có truy n.ữ ứ ọ ệ

Hoàng n Nuy Tĩnhữ

Nghe ti ng tr ng tr n thì nh ng i có m u mô công lao gi i giang (172).ế ố ậ ớ ườ ư ỏ

Gi ng nh D ng Thúc T ti n đ c ng i hi n (173)ố ư ươ ử ế ượ ườ ề

Ngày sau l p bia núi Nghi n S n k ni m đ n nghìn năm v sau (174).ậ ở ễ ơ ỷ ệ ế ề

Năm th 12, năm th 14, 2 l n đ n kinh ch u l y. Vua cho ng i, cho u ngứ ứ ầ ế ầ ạ ồ ố

n c trà, ân c n úy l o; l i ban cho th m c nhân sâm, qu thanh các h ng. S c tướ ầ ạ ạ ổ ộ ế ạ ắ ừ

nay v sau, mi n cho không ph i l y, đ t ra ý th t t b c đ i th n.ề ễ ả ạ ể ỏ ể ấ ậ ạ ầ

Năm th 15 (1862) Quang C ch t, th 93 tu i. Vua th ng l m t ng hàmứ ự ế ọ ổ ươ ắ ặ

Thái b o, tên th y là Trung Kh c, c p ti n tu t 2000 quan và g m th , v i l a cácả ụ ắ ấ ề ấ ấ ổ ả ụ

h ng, sai quan đ n t m t đàn.ạ ế ế ộ

Quang C là nghĩa dũng xu t quân làm quan đ n phong h u, t ng tr i quaự ấ ế ầ ừ ả

h n 50 năm, tr c sau v n ti t, Ph c l c dài lâu.ơ ướ ẹ ế ướ ộ

Con là : Quang Tri làm Phó Qu n c , Quang C n t p phong t c bá r i có l iả ơ ầ ậ ướ ồ ỗ

b giáng xu ng t p phong t c t , Quang ng l y công chúa, b Phò mã Đô úy;ị ố ậ ướ ử Ứ ấ ổ

Quang Tr c làm Tinh binh Chánh đ i; Quang Phú ch t tr n, đ c truy t ng Tinhự ộ ế ậ ượ ặ

binh Cai đ i. Cháu là Quang Thu n t p phong t c nam.ộ ậ ậ ướ

</div>

Con gái th 13 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , ch cùng m v i Phong L cứ ủ ế ổ ươ ế ị ẹ ớ ộ

Qu n công H ng Kháng, sinh năm Minh M ng th 16, ch t năm lên 3 tu i.ậ ồ ạ ứ ế ổ

Hoàng n 14. Không rõ tên, không có truy nữ ệ

Quy Chính công chúa L Nhànệ

Con gái th 15 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i Thu nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ậ

Chính công chúa Thanh Đ , sinh năm Minh M ng th 17. Tu i còn bé mà đoanề ạ ứ ổ

trang d u dàng. T Đ c năm th 6, g cho Phò mã Đô úy Nguy n Duy, cháu c a Đôị ự ứ ứ ả ễ ủ

th ng ph Ch ng ph s Ho ng Trung H u Nguy n Văn Tr ng, con trai c aố ủ ưở ủ ự ằ ầ ễ ọ ủ

C m binh V úy t p phong Ho ng Trung Bá Nguy n Văn Tuân. Năm th 20 Duyấ ệ ậ ằ ễ ứ

ch t, mùa thu năm y bà đ c phong làm Quy Chính công chúa. Năm th 35 thìế ấ ượ ứ

ch t, lúc 54 tu i, không rõ tên th y. Có 1 con trai. Năm Đ ng Khánh, t D u mùaế ổ ụ ồ Ấ ậ

thu, h p th đ n Thân Huân.ợ ờ ở ề

Hoàng n Trang Lýữ

pan>

Con gái th 16 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ữ

Thúy Diêu, sinh năm Minh M ng th 18, lên 2 tu i thì ch tạ ứ ổ ế

Phú L công chúa Đôn Trinhệ

�� L i có tên là Di m Giai. Con gái th 18 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ ,ạ ệ ứ ủ ế ổ ươ ế

ch cùng m v i Phú L ng Qu n công H ng Dao, sinh năm Minh M ng th 19. Tị ẹ ớ ươ ậ ồ ạ ứ ự

Đ c năm th 6, g cho Phò mã Đô uý Nguy n C u To n, ng i Quý huy n,ứ ứ ả ễ ử ả ườ ở ệ

Thanh Hóa, con c a T ng đ c Ninh Thái Nguy n Văn Đ c. Chúa là ng i h n h uủ ổ ố ễ ứ ườ ồ ậ

cung ki m, hành đ ng có l giáo, có phong đ chính hòa c a con gái nhà Chu. Nămệ ộ ễ ộ ủ

th 22, đ c phong làm Phú L công chúa. Thành Thái năm th 2 thì ch t, lúc 57ứ ượ ệ ứ ế

tu i, th y không rõ. Năm th 6, C u To n ch t, có 1 con trai, 3 con gái.ổ ụ ứ ử ả ế

Hoàng n Liêu Di uữ ệ

>

Con gái th 19 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em gái cùng m v i hoàngứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ

n Nuy Thanh, sinh năm Minh M ng th 19, m i đ c 1 tu i thì ch t.ữ ạ ứ ớ ượ ổ ế

Hoàng n Uy n Nhữ ể ư

Con gái th 20 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Mai,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ

sinh năm Minh M ng th 20, ch t năm T Đ c th 5, m i có 14 tu i.ạ ứ ế ự ứ ứ ớ ổ

Qu ng Thi công chúa Thanh Cátả

Con gái th 21 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , ch cùng m v i Kỳ Phongứ ủ ế ổ ươ ế ị ẹ ớ

Qu n công H ng Đĩnh, sinh năm Minh M ng th 20. T Đ c năm th 8, g con choậ ồ ạ ứ ự ứ ứ ả

Phò mã Đô uý Tr ng Văn Ch t, ng i Qu ng Đi n, Th a Thiên, con c a nguyênươ ấ ườ ả ề ừ ủ

T ng đ c Tr ng Văn Uy n. Ch t sau b t i ph i ph . Năm th 20 bà đ c phongổ ố ươ ể ấ ị ộ ả ế ứ ượ

làm Qu ng Thi công chúa, năm th 32 thì ch t, lúc 41 tu i, thu là Mỹ Th c, có 6ả ứ ế ổ ỵ ụ

con trai, 3 con gái.

Hoàng n Nhàn Nhãữ

Con gái th 22 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i hoàng nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ữ

Liêu Di u, sinh năm Minh M ng th 20, m i lên 2 tu i thì ch t non.ệ ạ ứ ớ ổ ế

ace="Times New Roman">

An Ph c công chúa Th n Huyướ ậ

Con gái th 23 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nga h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

Hoà, sinh năm Minh M ng th 21. T Đ c năm th 8, g cho Phò mã Đô uýạ ứ ự ứ ứ ả

Nguy n Đ c Du t, ng i H i Lăng, Qu ng Tr . Con c a T ng đ c Nguy n Đ cễ ứ ậ ườ ả ả ị ủ ổ ố ễ ứ

Ho t. Chúa còn bé đã đoan nhã, l y ch ng m i đ c 2 năm thì ch t. M i 1 8 tu i,ạ ấ ồ ớ ượ ế ớ ổ

t ng làm An Ph c công chúa, th y là Nhàn Trinh. Năm th 12, Du t ch t, có 1ặ ướ ụ ứ ậ ế

con gái. Lúc đ u th đ n sau đ n Tri n Thân. Hàm Nghi năm th 1, h p th ầ ờ ở ề ề ể ứ ợ ờ ở

đ n Thân Huân.ề

an>

Xuân Lâm công chúa Trinh

Con gái th 25 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nga h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

Vi t, sinh năm Thi u Tr th 1. T Đ c năm th 10, g cho Phò mã Đô uý Tr nế ệ ị ứ ự ứ ứ ả ầ

H ng, ng i Ch ng Nghĩa, Quãng Nghĩa, con c a nguyên T ng đ c Tr nươ ườ ở ươ ủ ổ ố ầ

Ho ng, sau b cách ch c. Năm th 11 thì ch t, lúc m i 18 tu i đ c t ng làm Xuânằ ị ứ ứ ế ớ ổ ượ ặ

Lâm công chúa, th y là Tu Th c. Lúc đ u th đ n sau đ n Tri n Thân. Hàmụ ệ ụ ầ ờ ở ề ề ể

Nghi năm th 1 li t th đ n Thân Huân.ứ ệ ờ ở ề

Tuy LN97;c công chúa Đoan L ngươ

Con gái th 27 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em gái cùng m v i T Tânứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ự

công chúa L ng Huy, sinh năm Thi u Tr th 2. T Đ c năm th 10, g cho Phòươ ệ ị ứ ự ứ ứ ả

mã Đô uý Nguy n Tr ng Khoa, ng i Th y Nguyên, Thanh Hóa, con c a Th ngễ ọ ườ ở ụ ủ ố

ch sung Đ đ c Nguy n Tr ng Thao. Năm th 21, Tr ng Khoa ch t. Năm sau bàế ề ố ễ ọ ứ ọ ế

đ c phong làm Tuy L c công chúa. Thành Thái năm th 6 thì ch t, lúc 28 tu i,ượ ộ ứ ế ổ

không rõ tên th y, có 3 con trai, 2 con gái.ụ

Hoàng n Thanh Nhãữ

Con gái th 28 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

Văn, lên 2 tu i, ch t non.ổ ế

Hoàng n Th c Trangữ ụ

"0">

Con gái th 29 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em gái cùng m v i hoàngứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ

t th 13 H ng Thi u, sinh năm Thi u .Tr th 3, lên 5 tu i, ch t non.ử ứ ồ ệ ệ ị ứ ổ ế

Hoàng n Ph ng Thanhữ ươ

Con gái th 30 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Nhàn t n h Phan,ứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ầ ọ

ng i Diên Ph c. Năm Thi u Tr th 3, lên 8 tu iườ ở ướ ệ ị ứ ổ

">

Hoàng n Minh Tữ ư

Con gái th 32 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em gái cùng m v i Đ ngứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ồ

Phú công chúa Ý Ph ng, sinh năm Thi u Tr th 5, lên 1 tu i ch t non.ươ ệ ị ứ ổ ế

Hoàng n ĐiN73;m Uyênữ

Con gái th 33 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h Nguy nứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ễ

Văn, sinh năm Thi u Tr th 6, lên 5 tu i ch t non.ệ ị ứ ổ ế

Thu n Mỹ công chúa Ph c Huy>ậ ướ

Con gái th 34 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , em cùng m v i Tuy L cứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ớ ộ

công chúa Đoan L ng, sinh năm Thi u Tr th 6. T Đ c năm th 14, g cho Phòươ ệ ị ứ ự ứ ứ ả

mã Đô uý, b án sát Bình Thu n Nguy n Đình Ti p, ng i Qu ng Đi n, Th aổ ậ ễ ế ườ ở ả ề ừ

Thiên, là con c a nguyên Th ng th trí sĩ Nguy n Đình Tân, v sau b cách vàủ ượ ư ễ ề ị

đ c khai ph c H ng Lô t khanh. Chúa còn bé mà đoan trang trinh tĩnh. Sau khiượ ụ ồ ự

l y ch ng, gi đ o làm v , ng i ta không ai nói gì khác. Năm th 22, đ c phongấ ồ ữ ạ ợ ườ ứ ượ

làm Thu n Mỹ công chúa, qua năm sau thì ch t, m i có 25 tu i. Vua th ng ti c,ậ ế ớ ổ ươ ế

cho th y là Trinh Uy n. Ki n Ph c năm th 1 Đình Ti p ch t, có 2 con trai, 1 conụ ể ế ướ ứ ế ế

gái.

ize="3" face="Times New Roman">

Ph c L công chúa Gia Ph cụ ễ ướ

Con gái th 35 c a Hi n T Ch ng Hoàng Đ , m là Cung nhân h H , sinhứ ủ ế ổ ươ ế ẹ ọ ồ

năm Thi u Tr th 7. T Đ c năm th 16, g cho Phò mã Đô uý Nguy n Lâm,ệ ị ứ ự ứ ứ ả ễ

ng i Qu ng Đi n, Th a Thiên, con trai Võ Hi n đi n Đ i h c sĩ Trí dũng t ngườ ở ả ề ừ ể ệ ạ ọ ướ

Tráng Li t Bá Nguy n Tri Ph ng. Năm th 22, đ c phong làm Đ ng Xuân côngệ ễ ươ ứ ượ ồ

chúa. Năm th 26, Lâm xin theo vi c quân, theo cha đ n thành Hà N i. Đ n khiứ ệ ế ộ ế

thành v , Lâm cùng cha cùng ch t vì n n m t ngày, đ c truy t ng hàm Binh bỡ ế ạ ộ ượ ặ ộ

Th lang. Chúa góa, sau có t i nên b ph làm ng i th ng dân, đ i theo h m .ị ở ộ ị ế ườ ườ ổ ọ ẹ

Sau bi t s h i, Đ ng Khánh năm t D u, gia n cho khai ph c, đ i phong làmế ợ ố ồ Ấ ậ ơ ụ ổ

Ph c L công chúa. Năm th 3 thì ch t, th y là Mỹ Th c, lúc 42 tu i, có 3 con trai,ụ ễ ứ ế ụ ụ ổ

2 con gái.

QUY N 11</h1>ỂTRUY N CÁC QUAN - M C I (TÔN TH T)Ệ Ụ Ấ

Tôn Th t Đ cấ ắ

Con th ba c a C m binh V úy Tôn Th t Ti, thu c dòng th nh t. Lúc cònứ ủ ấ ệ ấ ộ ứ ấ

nh t p võ ngh , bu i đ u năm Gia Long, sung vào Th v , theo vi c quân có côngỏ ậ ệ ổ ầ ị ệ ệ

nên cho làm C m binh Cai đ i. Kho ng năm Minh M ng, đã t ng thăng làm Qu nấ ộ ả ạ ừ ả

c Thanh Hóa, sau chuy n sang thành Th úy Ninh Bình. R i vì có tang m nênơ ở ể ủ ở ồ ẹ

cáo ngh ; khi h t tang đ c đ i b làm Chánh s&#7913; ty T T t i Nguyên Mi uỉ ế ượ ổ ổ ừ ế ạ ế

Thanh Hóa, đ c ít lâu, thiên v làm Ch ng v trong cung, quy n Ch ngở ượ ề ưở ệ ở ề ưở

doanh Th n C , kiêm nhi p ch c T Tôn khanh ph Tôn Nhân. T Đ c năm th 2ầ ơ ế ứ ả ủ ự ứ ứ

(1849), tu i đ n b y m i, ông xin v h u. Vua nghĩ Đ c là ng i lão thành nênổ ế ả ươ ề ư ắ ườ

không cho. Năm th 6, thăng lên Th Th ng ch , văn kiêm vi c ph . Năm th 7ứ ự ố ế ệ ở ủ ứ

thì ch t, khi y b y m i lăm tu i. Em là Ngh , đã có truy n riêng. Con là Cáp, làmế ấ ả ươ ổ ị ệ

quan đ n B chính s S n Tây, Tăng làm quan đ n Qu n c t nh H i D ng, Diế ố ứ ơ ế ả ơ ỉ ả ươ

làm quan đ n Tri huy n huy n Phong Phú; Tĩnh có truy n riêng.ế ệ ệ ệ

ize="3" face="Times New Roman">

Tôn Th t Nghấ ị

Là ng i kh ng khái, can đ m, có tài thao l c. Bu i đ u năm Gia Long,ườ ả ả ượ ổ ầ

tuy n vào đ i N i h u. Minh M ng năm th 4 (1823) b làm đ i tr ng, r i thiênể ộ ộ ầ ạ ứ ổ ộ ưở ồ

mãi đ n Cai đ i, sung làm Th v , đ c đeo bài b ng b c, tr i làm quan đ n Phóế ộ ị ệ ượ ằ ạ ả ế

V uý các v D c B o, Th H , Loan Giá, Vũ Lâm. R i vì có t i nên b giáng, b làmệ ệ ự ả ủ ộ ồ ộ ị ổ

Su t đ i v Th H . Khi thành C n Tây có gi c, ông xin theo đi đánh, vua cho đi,ấ ộ ệ ủ ộ ấ ặ

chu n cho gi ch c Qu n c , r i sau b sung vào c Phú Yên theo quan quân điẩ ữ ứ ả ơ ồ ổ ơ

đánh d p. Chi n d ch Vĩnh T , Th t S n, ông nhi u l n l p đ c chi n công.ẹ ế ị ở ế ấ ơ ề ầ ậ ượ ế

Thi u Tr năm th 1 (1841), T ng đ c An Giang là Nguy n Tri Ph ng cho là bệ ị ứ ổ ố ễ ươ ộ

bi n xu t s c bèn đ c cho thăng lên làm C m binh Phó V uý, c i b Phó Lãnhề ấ ắ ề ử ấ ệ ả ổ

binh An Giang. Ông d n quân đánh th ph Súc Sâm li n đ c th ng tr n. Sauẫ ổ ỉ ở ề ượ ắ ậ

đ n đánh Súc Lô, r i th ng đ n thôn An Th nh, hai bên đánh nhau, quân c a ôngế ồ ẳ ế ị ủ

phá đ c, bèn ti n quân đ n Soài L , Soài B t; đi đ n Soài Tiêm b ph c binh c aượ ế ế ư ậ ế ị ụ ủ

gi c ch n đánh, quân ti n đ o tan v , quân c a Ngh ti p ng không k p, b thua,ặ ặ ề ạ ỡ ủ ị ế ứ ị ị

ông ph i t i b cách ch c l u nhi m. V a lúc tr n đánh C n Chông đ c th ngả ộ ị ứ ư ệ ừ ậ ở ầ ượ ắ

l n, quan quân th a th th ng đ n B c Trang, r i l i d i quân đ n H u Giang.ớ ừ ế ẳ ế ắ ồ ạ ờ ế ậ

Tin th ng tr n tâu lên, vua khen ng i, th ng cho m t cái nh n vàng m t cóắ ậ ợ ưở ộ ẫ ặ

h t đ , chu n cho khai ph c hai c p. Ch a bao lâu, l i cùng quan quân ti n đánhạ ỏ ẩ ụ ấ ư ạ ế

Sa Ma, phá đ c Lâm Sâm Tham Đô, châu L c Hóa, d p yên đ c h t, ôngở ượ ở ạ ẹ ượ ế

đ c gia th ng quân công m t c p và m t đ ng kim ti n "song long" có dây thaoượ ưở ộ ấ ộ ồ ề

r xu ng, m t cái nh n vàng có h t ng c pha lê sáng óng ánh, đ c thăng ch c Thủ ố ộ ẫ ạ ọ ượ ứ

V uý, nh ng v n lĩnh ch c Phó Lãnh binh An Giang. Năm th hai, đánh phá quânệ ư ẫ ứ ứ

Xiêm Hà Âm. Khi y quân gi c r t đông, k t li n đ n luỹ, thanh th r t to. Cácở ấ ặ ấ ế ề ồ ế ấ

t ng bàn k đánh d p, Ph m Văn Đi n y cho Ngh đem năm trăm quân làmướ ế ẹ ạ ể ủ ị

sách ng cho quân T đ o Đoàn Quang M t; Ngh bèn phá đ n bên t c a gi c,ứ ả ạ ậ ị ồ ả ủ ặ

chuy n cùng quân các đ o h p đánh, gi c b tan v to; quân ta chém, b t đ c vàể ạ ợ ặ ị ỡ ắ ượ

b n ch t nhi u quân đ ch, thu đ c súng ng, khí gi i không bi t đâu mà k . Tinắ ế ề ị ượ ố ớ ế ể

th ng tr n tâu lên, vua cho là Ngh thân đ c quân các đ o, ra s c đánh d , khi nắ ậ ị ố ạ ứ ữ ế

cho gi c không th c u vi n nhau đ c; có đ th c tr ng quân công, gia cho quânặ ể ứ ệ ượ ủ ự ạ

công m t c p và th ng m t cái nh n vàng liên châu, m t cái bài đeo b ng ng cộ ấ ưở ộ ẫ ộ ằ ọ

tr ng, ghi tên sẽ b làm Lãnh binh. Năm y l i cùng Văn Đi n đánh phá gi c ắ ổ ấ ạ ể ặ ở

Tham Ph , Ban Ly, giủ ̒3;c nương vào núi d a ch hi m đ ch ng gi , quan quânự ỗ ể ể ố ữ

không h đ c, Đi n y cho Ngh đem m t toán quân nhân ban đêm xuyên quaạ ượ ể ủ ị ộ

núi đánh úp, gi c kinh s tan v , quan quân k ti p th y th bèn xông lên san pháặ ợ ỡ ế ế ấ ế

lũy đài Vua cho là Ngh bi t ra quân kỳ đ 73;ánh đ c gi c, th ng cho gia quânị ế ể ượ ặ ưở

công m t c p, li n b cho làm Lãnh binh quan An Giang. Năm th ba, thăng Thộ ấ ề ổ ở ứ ự

Ch ng v , t n phong Long Bình Nam, lĩnh ch c nh cũ. Ch a đ c bao lâu, tri uưở ệ ấ ứ ư ư ượ ệ

v cho làm Ch ng v quy n gi n tri n doanh Long Vũ, d vào ban đình ngh .ề ưở ệ ề ữ ấ ệ ự ị

Năm th 4, đ c thăng Th Th ng ch kiêm nhi p ch c T Tôn khanh ph Tônứ ượ ự ố ế ế ứ ả ở ủ

Nhân.

Năm th 6, vua cho là vi c biên gi i Tr n Tây c h i có th nhân đ c,ứ ệ ớ ở ấ ơ ộ ể ượ

bèn sai Ngh ra làm Th Đ đ c Vĩnh Long, cùng b n Vũ Văn Gi i, Tôn Th t B chị ự ề ố ọ ả ấ ạ

cùng đi h i làm. Quân c a Ngh đ n cùng v i T ng đ c Tri Ph ng, hai bên chiaộ ủ ị ế ớ ổ ố ươ

đ ng đánh nh dây s t, quân ta th ng l n, nhân th ng l i li n đem quân đ nườ ổ ắ ắ ớ ắ ợ ề ế

th ng Nam Vang, gi c thua nên b thành ch y tr n. Tin th ng tr n báo đ n, vuaẳ ặ ỏ ạ ố ắ ậ ế

khen ng i b làm Đ đ c An Giang, gia cho quân công k l c gia c p, th ng choợ ổ ề ố ỷ ụ ấ ưở

m t cái bài đeo b ng ng c quý và dây thao r xu ng, có xâu h t ng c san hô; r iộ ằ ọ ủ ố ạ ọ ồ

sau sung ch c Tr n Tây Tán lý quân đ i th n, ch a đ c bao lâu, đ i b làmứ ấ ạ ầ ư ượ ổ ổ

Th ng ch , v n sung ch c. R i sau Ngh m, vua ban cho v thu c c a vua dùng,ố ế ẫ ứ ồ ị ố ị ố ủ

sai Th v đ n h i han úy l o. Mùa đông năm y m ch t. Vua nghe tin l y làmị ệ ế ỏ ạ ấ ố ế ấ

th ng, t ng là Đô th ng doanh Long Vũ truy phong t c t , cho tên th y là Vũươ ặ ố ướ ử ụ

Dũng, cho thêm các th sa, nhi u màu và m t nghìn quan ti n. Chu n cho m tứ ễ ộ ề ẩ ộ

ng i con đi ng a tr m, đ a linh c u v n i trú ng . Ngày an táng sai quan đ nườ ự ạ ư ử ề ơ ụ ế

t m t tu n.ế ộ ầ

Ngh là ng i trong hoàng phái, v&#7889;n quen thao l c làm t ng, vi cị ườ ượ ướ ệ

đi đánh Tr n Tây, ông m nh d n xin đi. Bình đ c L c Hóa, đ nh đ c Baở ấ ạ ạ ượ ạ ị ượ

Xuyên, phá thành đ ng, khai luỹ s t công khá to v y. K p khi Tr n Tây d p yên,ồ ắ ậ ị ấ ẹ

các t ng tính công u ng r u m ng v đ n n i, riêng có Ngh không trongướ ố ượ ừ ề ế ơ ị ở

đám y. Vua truy nghĩ t i, nhân làm th đ vi ng, th c có lòng c m nh ng iấ ớ ơ ể ế ự ả ớ ườ

t ng m nh lúc gió n i mây bay nh ca thu phong c a Hán Vũ Đ ngày x a.ướ ạ ổ ư ủ ế ư

T Đ c năm th hai, truy xét l i công đánh gi c, cho kh c tên vào bia Vũự ứ ứ ạ ặ ắ

Công. Năm th 11, đ a vào th đ n Hi n L ng.ứ ư ờ ở ề ề ươ

Tôn Th t Đ ngấ ườ

Bu i đ u năm Tân D u (1801) m i theo làm vi c quân. Gia Long năm thổ ầ ậ ớ ệ ứ

15 (1816), b làm Chánh đ i tr ng Su t đ i đ i ngũ v H Lăng. Bu i đ u nămổ ộ ưở ấ ộ ộ ệ ộ ổ ầ

Minh M ng ông có t i nên ph i mi n ch c, r i l i đ c kh i ph c. Năm th 5,ạ ộ ả ễ ứ ồ ạ ượ ở ụ ứ

thăng Cai đ i, r i thiên làm Phó V úy hai v Long Vũ, H Lăng, đi theo quân đóngộ ồ ệ ệ ộ

Gia Đ nh l c b t gi c. Vì làm b biên đ c l c, nên đ c gia quân công m t c p.ở ị ệ ắ ặ ộ ắ ự ượ ộ ấ

Khi y b n gi c là Ngh ch Tr m còn c ch t gi thành Phiên An, quan quân vâyấ ọ ặ ị ắ ố ế ữ

sát đ n, thành s p hãm, nh ng quân gi c nhân ban đêm phá vòng vây li u ch t đế ắ ư ặ ề ế ể

đánh. Đ ng theo Nguy n Văn Tr ng ch ng đánh l i, gi c ph i lui; ông đ c giaườ ễ ọ ố ạ ặ ả ượ

quân công m t c p, k l c 2 th . Ch a bao lâu, đ i làm H u v B c Ninh, m t th iộ ấ ỷ ụ ứ ư ổ ữ ệ ắ ộ ờ

gian sau thăng làm V úy hai v H Oai và Vũ Lâm. Năm th 21, thăng làm Lãnhệ ệ ổ ứ

binh Qu ng Ngãi. Thi u Tr năm th 1, tri u v Kinh làm Th Ch ng v kiêmả ệ ị ứ ệ ề ự ưở ệ

qu n công vi c vi n Th ng T , r i thăng Th Th ng ch doanh Long Vũ. Nămả ệ ệ ượ ứ ồ ụ ố ế

th 2. vua đi tu n ra mi n B c, ông đ c sung ch c Ng ti n h giá đ i th n. T iứ ầ ề ắ ượ ứ ự ề ỗ ạ ầ ớ

khi vua tr v Kinh, vua cho là lu t quân nghiêm ch nh, th ng cho ông 1 đ ngở ề ậ ỉ ưở ồ

ti n vàng có ch "Phan long ph ph ng" có dây thao r xu ng. Mùa đông nămề ữ ụ ượ ủ ố

y, đ i đi làm Th T ng đ c An Tĩnh, Đ ng tâu xin tha b thu h đi l y s t. Vuaấ ổ ự ổ ố ườ ỏ ế ộ ấ ắ

y cho. G p khi dân trong h t nhi u ng i b nhi m l khí, Đ ng không tâu lênặ ạ ề ườ ị ễ ệ ườ

ngay, k p khi xét h i vi c hình đ ng cu i bét, ph i t i cách l u, ch a bao lâu sauị ỏ ệ ứ ố ả ộ ư ư

đ i làm, giáng b n c p l u. Năm th 6 tri u v Kinh b làm Th ng ch doanhổ ố ấ ư ứ ệ ề ổ ố ế

Long Vũ, sung Qu n lĩnh Th v đ i th n. Vì b b nh ch t n i làm quan. Vua giaả ị ệ ạ ầ ị ệ ế ở ơ

n c p cho 500 quan ti n, 2 t m g m Trung Qu c.ơ ấ ề ấ ấ ố

Tôn Th t Giaấ

Xu t thân th nào ch a rõ. Gia là ng i kh ng khái, chu ng khí ti t. Minhấ ế ư ườ ả ộ ế

M ng năm th 15, làm Th án sát s t nh Bình Thu n, b có ch tri u v , ông ch aạ ứ ự ứ ỉ ậ ị ỉ ệ ề ư

lên đ ng thì g p tên ngh ch Khôi làm ph n Gia Đ nh, bè lũ Khôi chi m cườ ặ ị ả ở ị ở ế ứ

thành Biên Hòa. Gia vâng m nh phái đi tr ng b t binh tr m, quân c a ông cùngệ ư ắ ạ ủ

v i quân c u vi n c a Lãnh binh Lê Văn Nghĩa và quân c a Th Tu n ph Vũớ ứ ệ ủ ủ ự ầ ủ

Quýnh đã l y l i đ c t nh thành. Tin th ng tr n báo lên, vua khen ng i. Nh ngấ ạ ượ ỉ ắ ậ ợ ư

sau đó quân gi c l i kéo đ n, quan quân cùng gi c đánh nhau, quân c a Gia bặ ạ ế ặ ủ ị

thua, Gia b gi c b t đ c. T ng gi c là ng y th ng đ n Nguy n Văn Th c ngị ặ ắ ượ ướ ặ ụ ố ồ ễ ư ưỡ

b t ph i hàng, Gia không ch u khu t, đem đi u nghĩa d n b o, và c m ng ch iắ ả ị ấ ề ẫ ả ả ắ ử

gi c nên b gi c gi t ch t. Vi c đ n tai vua, vua than ti c nói r ng : Gia lúc ngàyặ ị ặ ế ế ệ ế ế ằ

th ng h u bên t , bên h u ta, không có l y gì là h n ng i, nay g p vi c l i hayườ ầ ả ữ ấ ơ ườ ặ ệ ạ

gi nghĩa không tham s ng, ch i gi c mà ch t, th c khó có đ c ng i trung li tữ ố ử ặ ế ự ượ ườ ệ

nh th ; nên bi u d ng lên đ khuy n khích cho k h t lòng trung. Xu ng chi uư ế ể ươ ể ế ẻ ế ố ế

truy th làm án sát s , cho thêm ti n b c c p cho ng i nhà. Sau đ a vào th ụ ứ ề ạ ấ ườ ư ờ ở

đ n Trung Nghĩa.ề

Tôn Th t Tyấ

dòng th 9, là con th ba c a Tr n Qu c Đ i t ng qu n Ch ng doanhỞ ứ ứ ủ ấ ố ạ ướ ấ ưở

Tôn Th t Ch ng (có tên là Đi n), t p m b làm quan, b làm C m y Cai đ i.ấ ươ ế ậ ấ ổ ổ ẩ ộ

Thi u Tr năm th 1, thăng Phó V úy Th H , T v , r i thăng lên Ch ng v . Tệ ị ứ ệ ủ ộ ả ệ ồ ưở ệ ự

Đ c năm th 12, lĩnh Tu n ph Qu ng Bình, r i làm H lý T ng đ c Thanh Hóa.ứ ứ ầ ủ ả ồ ộ ổ ố

Năm th 14, làm Th Th ng ch doanh Ti n Phong. Ngày Ty Thanh Hóa, riêngứ ự ố ế ề ở

nghe ng i buôn n c Thanh là Hà Minh Tính ng m bán g t thi t và g o, b túườ ướ ầ ỗ ử ế ạ ị

tài Lê Vi t Triêm đ a ki n Pháp Ty, nên ông b cách c, theo đi quan th Biênế ư ệ ở ị ứ ứ ở

Hòa, g ng s c đ chu c t i. R i vì có quân công nên đ c khai ph c, thiên làmắ ứ ể ộ ộ ồ ượ ụ

Th h s . Năm th 20 nh c b làm V úy, quy n Ch ng T d c doanh Vũ Lâm.ủ ộ ứ ứ ắ ổ ệ ề ưở ả ự

Năm th 21, lĩnh ch c Đ đ c Kinh thành r i ch t ch làm quan, th 66 tu i, cóứ ứ ề ố ồ ế ở ỗ ọ ổ

5 con trai, ph n nhi u có khoa m c vinh hi n. Tr ng làm quan đ n Th lang;ầ ề ụ ể ườ ế ị

Ti n đ Tú tài, làm quan đ n Phó s ty T T , Thông làm quan đ n Viên ngo iế ỗ ế ứ ừ ế ế ạ

lang b L . Niêm đ Phó b ng, hi n làm Tu n ph lĩnh B chính s Ngh An; Độ ễ ỗ ả ệ ầ ủ ố ứ ệ ề

đ Tú tài, hi n l y ch c Ph doãn Th a Thiên, đang ngh phép v nhà.ỗ ệ ấ ứ ủ ừ ỉ ề

Tôn Th t Hànấ

V dòng th 7, con đích tr ng c a Đ i tr ng Tôn Th t Nhâm, là ng i cóề ứ ưở ủ ộ ưở ấ ườ

dũng l c. Lúc đ u sung làm H v r i thăng lên đ n Phó V úy Loan Giá. Thi uượ ầ ộ ệ ồ ế ệ ệ

Tr năm th 2, theo vua đi tu n ra mi n B c, khi tr v , đ c th ng m t c p vàị ứ ầ ề ắ ở ề ượ ưở ộ ấ

m t đ ng kim ti n có ch "Phan long ph ph ng" có dây thao r xu ng, b raộ ồ ề ữ ụ ượ ủ ố ổ

làm Phó Lãnh binh quan Bình Đ nh, r i đ i vào Gia Đ nh. Năm th 3, vua th yở ị ồ ổ ị ứ ấ

ph Tây Ninh nhi u vi c, sai Hàn đ n đóng đ phòng gi , cùng v i Hi p tán là Caoủ ề ệ ế ể ữ ớ ệ

H u B ng bàn b c đ làm vi c đ y h i lâu, đ c sung vào ch c V úy Loan Giáữ ằ ạ ể ệ ở ấ ồ ượ ứ ệ

quy n nhi p ch c T Tôn khanh ph Tôn Nhân. T Đ c năm th 10, nh c b làmề ế ứ ả ủ ự ứ ứ ắ ổ

Ch ng v , quy n gi n tri n doanh Kỳ Vũ; r i c i b Th Tu n ph ;, H lýưở ệ ề ữ ấ ệ ồ ả ổ ự ầ ủ ộ

T ng đ c Thanh Hóa. Năm th 9, tri u v làm quy n Ch ng doanh Long Vũ Nămổ ố ứ ệ ề ề ưở

th 12, Đà T n Qu ng Nam có gi c, ông thăng b làm Th ng ch s th Đ đ c;ứ ấ ở ả ặ ổ ố ế ứ ề ố

cho 40 l ng b c. Năm th 14, c t lên làm Th H u quân Đô th ng, sung làm Phòngạ ạ ứ ấ ự ậ ố

h phó s Thu n An. Khi y, t nh B c Ninh có Nguy n Th nh ng y x ng làộ ứ ậ ấ ở ỉ ắ ễ ị ụ ư

Nguyên Súy, h p v i gi c d i n c thu c t nh Qu ng Yên, c lũ kho ng vàiợ ớ ặ ở ướ ướ ộ ỉ ả ả ả

nghìn ng i, kéo đ n xâm ph m ph L ng Giang, quan quân đánh không đ c,ườ ế ạ ủ ạ ượ

b n gi c l i lan ra thêm. Vua th y Hàn quen th o đ c vi c, cho sung ch c Th ngọ ặ ạ ấ ạ ượ ệ ứ ố

đ c quân v Đ i th n. D r ng : phàm vi c gì quan h đ n vi c quân, các t nhố ụ ạ ầ ụ ằ ệ ệ ế ệ ỉ

Nam Đ nh, H ng Yên, Hà N i, Ninh Bình, S n Tây, t t nh th n tr xu ng đ u ph iị ư ộ ơ ừ ỉ ầ ở ố ề ả

ch u s đi u khi n c a Hàn. Hàn m i đ n mi n B c, g p b n gi c l i đ n áp b cị ự ề ể ủ ớ ế ề ắ ặ ọ ặ ạ ế ứ

thành t nh, Hàn cùng v i quan t nh là Nguy n Văn Phong đem quân ra đánh gi t,ỉ ớ ỉ ễ ế

gi c thua ph i lui quân, quân ta bèn gi i đ c vây. R i sau đ i đi lĩnh T ng đ c Hàặ ả ả ượ ồ ổ ổ ố

Ninh.

Năm th 18, Hàn ch t, khi y 72 tu i. Đ c gia t ng hàm Ch ng ph s ,ứ ế ấ ổ ượ ặ ưở ủ ự

c p thêm 3 cây g m màu, nhi u và sa màu m i th 3 t m, ti n 900 quan, sai quanấ ấ ễ ỗ ứ ấ ề

đ n t , ban cho r u t . Con là Môi, làm quan đ n hàm Th đ c, sung ch c Tánế ế ượ ế ế ị ộ ứ

t ng quân th Tam Tuyên.ươ ở ứ

Tôn Th t L ngấ ươ

>

dòng th 7, con th hai con v th c a T v h u trí Tôn Th t Đào. LúcỞ ứ ứ ợ ứ ủ ư ụ ư ấ

còn nh có h c h nh, bu i đ u năm Minh M ng h c nhà Giám. Năm th 5, h chỏ ọ ạ ổ ầ ạ ọ ở ứ ạ

b Hàn Lâm vi n Ki m th o, sung văn th phòng hành t u; r i thăng Lang trungổ ệ ể ả ư ẩ ồ

b H Th Thiêm s . Năm th 9, thăng án sát s Thanh Hóa, r i do can v kho nộ ộ ự ự ứ ứ ồ ề ả

quan l i bao l m g t thi t, ông b cách, phát đ nài Tr n H i g ng s c đ chu cạ ạ ỗ ứ ế ị ế ấ ả ắ ứ ể ộ

t i; l i phái đi Trung Qu c đ g ng s c b o hi u. Đ n khi tr v , b làm T vộ ạ ố ể ắ ứ ả ệ ế ở ề ổ ở ư ụ

M c Th ng. Năm th 15 thăng làm Viên ngo i lang b Hình, Th Án sát Tháiộ ươ ứ ạ ộ ự

Nguyên r i đ i v làm án sát Qu ng Tr .ồ ổ ề ả ị

Khi vào y t ki n, vua b o r ng : t i ng i đáng ph i tru t bãi nh ng vìế ế ả ằ ộ ườ ả ấ ư

tr c Thanh Hóa, t gi đ c liêm khi t, h i có đáng khen nên tr m không bướ ở ự ữ ượ ế ơ ẫ ỏ

mà thôi. Ph i nên r t t x u h mà hăng hái lên, đ cho sau này nên ng i t t,ả ấ ự ấ ổ ể ườ ố

ng i ph i nghĩ đ y. Ch a bao lâu, đ c tri u v cho làm Lang trung b Hìnhươ ả ấ ư ượ ệ ề ộ

bi n lý b H , r i thăng Th H u th lang, ra làm B chính s Gia Đ nh, g p t nhệ ộ ộ ồ ự ữ ị ố ứ ị ặ ỉ

h t đ ng làm vi c đinh đi n, L ng h t s c vâng m nh thi hành, làm m i vi cạ ươ ệ ề ươ ế ứ ệ ọ ệ

đ u đâu vào đ y c Vua khen, th ng gia m t c p. Năm th 19, b làm Tham triề ấ ả ưở ộ ấ ứ ổ

b Binh, đi tu n ph Thu n Khánh. Khi y t nh Qu ng Đông n c Thanh g p nămộ ầ ủ ậ ấ ỉ ả ướ ặ

đói, nhân dân v t cõi đón c p ngoài kh i. Vua d cho các t nh ven bi n thêmượ ướ ở ơ ụ ỉ ể

quân đi tu n b t. L ng xin thân ng i thuy n quân đi b t, gi c bi n đ c h i yên.ầ ắ ươ ồ ề ắ ặ ể ượ ơ

K p khi Bình Thu n g o kém, nhân dân khó ki m g o ăn, L ng đem vi c y tâuị ậ ạ ế ạ ươ ệ ấ

lên. Vua sai phát thóc kho cho vay. V ng ch thu ph i thu n p năm y chu n choề ạ ế ả ộ ấ ẩ

t m hoãn. G p khi khám đ c ru ng c a th dân ph Hàm Thu n, L ng l i tâuạ ặ ạ ộ ủ ổ ủ ậ ươ ạ

nói : ph Hàm Thu n, nay đã đ i th quan làm l u quan, nên th ng th ng d yủ ậ ổ ổ ư ườ ườ ạ

d , khi n cho dân t c bi n đ i đi; xin ch n h c trò trong h t, ai có h c h nh thìỗ ế ụ ế ổ ọ ọ ạ ọ ạ

tha thu thân cho, sung làm T ng giáo, đ cho con em c a sĩ dân t p bi t ti ngế ổ ể ủ ậ ế ế

Kinh ch Hán. Vua cho l i tâu là ph i. Năm th 20, mùa xuân, thăng Th T ng đ cữ ờ ả ứ ự ổ ố

Bình Phú. L ng Bình Đ nh, xin khai c , khai n c, b t dân khai kh n cày c y,ươ ở ị ừ ướ ắ ẩ ấ

đ c h n 1000 m u ru ng. Vua khen là vì dân làm vi c l i th ng cho m t c p.ượ ơ ẫ ộ ệ ợ ưở ộ ấ

R i vì đinh gian (có tang cha hay m ) nên nghĩ vi c v nhà. Năm th 20, mùa thu,ồ ẹ ệ ề ứ

khôi ph c làm T ng đ c t nh Thanh Hóa. Vua cho 100 quan ti n, sai đ n n i l s .ụ ổ ố ỉ ề ế ơ ỵ ở

Thi u Tr năm th 1, kỳ đ i k ) vua d r ng, L ng là ng i gi mìnhệ ị ứ ạ ế ụ ằ ươ ườ ữ

trong s ch, c n th n, siêng năng ch c vi c, giao b ghi công đ thăng ch c. Nămạ ẩ ậ ứ ệ ộ ể ứ

th 3, t nh h t có tên đ u s b n gi c ng y x ng là Đ c lĩnh Hà Trung đ o t ngứ ỉ ạ ầ ỏ ọ ặ ụ ư ố ạ ướ

quân là Quách Công Qu h p bè lũ sinh vi c, L ng ki m cách nã b t, b t đ c bèế ọ ệ ươ ế ắ ắ ượ

lũ h n m i tên. Vua th ng cho quân công m t c p, và m t đ ng kim ti n. Nămơ ườ ưở ộ ấ ộ ồ ề

th 4, xét công, gia hàm Thái t Thi u b o. Năm th 6, thăng Th Hi p bi n Đ iứ ử ế ả ứ ự ệ ệ ạ

h c sĩ, v n lĩnh T ng đ c Thanh Hóa. Ch a đ c bao lâu, đ i đi T ng đ c Hà Ninh,ọ ẫ ổ ố ư ượ ổ ổ ố

r i ch t tu i 54, đ c t ng là Hi p bi n, chi u hàm t ng mà c p ti n tu t, choồ ế ở ổ ượ ặ ệ ệ ế ặ ấ ề ấ

thêm các h ng g m màu v i l a, và 1000 quan ti n. Bu i đ u năm T Đ c, đ aạ ấ ả ụ ề ổ ầ ự ứ ư

vào th đ n Hi n L ng.ờ ở ề ề ươ

L ng là ng i có chí khí gi gìn, tính thanh liêm ti t nghĩa; khi Thanhươ ườ ữ ế ở

Hóa, v vi c b n đ ng liêu tham trang l y c a đút riêng, nh ng ông tuy t khôngề ệ ạ ồ ấ ủ ư ệ

dính dáng đ n chút nào. Thánh T Nhân Hoàng Đ đã t ng khen ng i cho nên bế ổ ế ừ ợ ị cách bãi mà l i đ c kh i ph c. T i khi m y l n nh n gi n i tr ng kh n, màạ ượ ở ụ ớ ấ ầ ậ ữ ơ ọ ổ

trong s ch, siêng năng gi ti t tháo, v yên, đánh b t có ph ng pháp, có công laoạ ữ ế ỗ ắ ươ

rõ r t th c không h là ng i Khánh ph . Con là Tri t có truy n chép riêng.ệ ự ổ ườ ở ả ệ ệ

New Roman" color="red">Tôn Th t Th ngấ ườ

V dòng th 7, là con đích tr ng c a Tôn Th t Thi n, do tôn sinh xu tề ứ ưở ủ ấ ệ ấ

thân. Bu i đ u năm Thi u Tr , tr i làm Viên ngo i b H chuy n thăng Langổ ầ ệ ị ả ạ ộ ộ ể

trung, c lên làm Quang L c t khanh qu n lý công vi c Vũ kh . Năm th 6, c t lênộ ự ả ệ ố ứ ấ

làm Th lang b H , sai ng i thuy n l n B o Long ch đ n đ a ph n Giang L u Baị ộ ộ ồ ề ớ ả ở ế ị ậ ư

(143) thao di n đ ng th y nhân ti n tìm mua hàng hóa. Xong vi c tr v , thăngễ ườ ủ ệ ệ ở ề

Th Tham tri.ự

Khi y có hai chi c thuy n quân n c Anh đ n c a bi n Đà N ng. Vua saiấ ế ề ướ ế ử ể ẵ

Th ng đ n h i rõ ý ki n thuy n y đ n làm gì? Thuy n tr ng là Đ c Hu Sườ ế ỏ ế ề ấ ế ề ưở ứ ệ ư

nói : thuy n đ n đây là vâng m nh Qu c tr ng n c y r t mu n đ c ti n đ nề ế ệ ố ưở ướ ấ ấ ố ượ ế ế

Kinh ch u y t r i m i ch u dâng trình qu c th . Th ng cho là không h p l ,ầ ế ồ ớ ị ố ư ườ ợ ệ

kh c đi, cùng nhau tranh bi n h n 10 ngày, thuy n n c Anh m i nh neo đi.ướ ệ ơ ề ướ ớ ổ

Vua khen là khéo v t l nh, cho thăng b Tham tri.ề ừ ệ ổ

T Đ c năm th 2, kiêm nhi p ch c T Tôn khanh ph Tôn Nhân, sungự ứ ứ ế ứ ả ủ

qu n lĩnh Th v đ i th n. Năm th 5, thăng b Th ng th b L i. Năm th 8,ả ị ệ ạ ầ ứ ổ ượ ư ộ ạ ứ

sung Hi p lý Kinh kỳ Th y s kiêm qu n b H . Năm th 12, tháng 2, kính thayệ ủ ư ả ộ ộ ứ

vua làm l t Giao. Năm th 14 thì ch t, khi y 67 tu i. Th ng gi lâu ch c vi cễ ế ứ ế ấ ổ ườ ữ ứ ệ

ch n b nhân tài. Th ng là ng i ch t h u, Tuy Th nh Qu n công Tr ng Đăngọ ổ ườ ườ ấ ậ ị ậ ươ

Qu th ng suy tôn, khen ng i. Đ n khi ch t, vua th ng l m, t ng hàm Hi pế ườ ợ ế ế ươ ắ ặ ệ

bi n Đ i h c sĩ, c p ti n tu t, cho thêm 2 cây g m Trung Qu c, 3 t m sa màu, v i,ệ ạ ọ ấ ề ấ ấ ố ấ ả

l a màu m i th đ u 15 t m, 500 quan ti n; sai ph Th a Thiên khâm m ng đ nụ ỗ ứ ề ấ ề ủ ừ ạ ế

t .ế

Có 2 con. Khai làm quan đ n H ng Lô t khanh, làm vi c b L . Tr ng làmế ồ ự ệ ộ ễ ươ

quan đ n Viên ngo i ph N i v , sung Phó Giám lâm.ế ạ ủ ộ ụ

Tôn Th t Tuấ ệ

dòng th nh t. Minh M ng năm th 8, sung vào H v tr i thăng đ n TỞ ứ ấ ạ ứ ộ ệ ả ế ứ

đ ng Th v . Tu v n am hi u võ ngh , đ c phái đ n thành Tr n Tây, sai phái cóẳ ị ệ ệ ố ể ệ ượ ế ấ

công, nên đ c b làm thành Th úy. Năm th 19, thăng làm Qu n c Ti n c t nhượ ổ ủ ứ ả ơ ề ơ ỉ

An Giang. Thi u Tr năm th hai, c t lên làm Phó V úy v h u doanh Th n C ,ệ ị ứ ấ ệ ệ ữ ầ ơ

r i ra làm Phó Lãnh binh quan Nam Đ nh, sau đó đ i đi Lãnh binh quan t nh H iồ ị ổ ỉ ả

D ng. T Đ c năm th 3, đ i b làm Th h s . Năm th 15, thăng th Ch ngươ ự ứ ứ ổ ổ ủ ộ ứ ứ ụ ưở

v sung làm Đ đ c quân th S n B c. Khi y tên gi c Th nh l i vây t nh B c,ệ ề ố ứ ơ ắ ấ ặ ị ạ ỉ ắ

T ng đ c Nguy n Tri Ph ng đóng quân huy n Chí Linh (thu c t nh H iổ ố ễ ươ ở ệ ộ ỉ ả

D ng) nghe tin y li n d n quân đ n thì t nh đã gi i đ c vây r i nh ng b nươ ấ ề ẫ ế ỉ ả ượ ồ ư ọ

gi c hãy còn l n ra, l n vào, đ ng tr m ch a thông, bèn sai Tu cùng Phó Đ đ cặ ẩ ẩ ườ ạ ư ệ ề ố

là Đoàn Linh chia đóng b n sông Chiêm Đ c ch n đ ng sau c a gi c, r i h iở ế ứ ọ ườ ủ ặ ồ ộ

quân l i đánh phá th ng đ n t nh thành, lúc y đ ng tr m m i thông. Vua ngheạ ẳ ế ỉ ấ ườ ạ ớ

th y ban khen.ấ

Mùa đông năm y, Tu ch t n i quân th , th 67 tu i. Vua cho là Tu đãấ ệ ế ở ơ ứ ọ ổ ệ

t ng lâu t i ch n nhung hàng, có công b t gi t gi c, truy t ng hàm Th ng ch ,ừ ở ạ ố ắ ế ặ ặ ố ế

sai quan đ n t , và đ a các v t h ng c p cho ng i nhà.ế ế ư ậ ạ ấ ườ

<span>

Tôn Th tấ

V dòng th 7, là con th 3 c a Chánh c , làm Qu n ph ph Hà Trung Tônề ứ ứ ủ ơ ả ủ ủ

Th t Thi. Tr c do tôn sinh ti n thân, năm Thi u Tr th 1, nhi u l n thăng mãiấ ướ ế ệ ị ứ ề ầ

đ n Lang trung b Binh, tr i làm án sát s Bình Thu n, Biên Hòa, r i đ c c t lênế ộ ả ứ ậ ồ ượ ấ

làm Th B chính s S n Tây. Năm th 6, chuy n làm Th lang b L , b L i, kiêmự ố ứ ơ ứ ể ị ộ ễ ộ ạ

nhi p ch c H u Tôn khanh ph Tôn Nhân.ế ứ ữ ủ

T Đ c năm th 2, vì g n đ n kỳ làm l bang giao, sai sung ch c Đ ng lý sự ứ ứ ầ ế ễ ứ ổ ứ

quán, r i thăng b Tu n ph Ninh Bình. Năm th 9, làm H lý T ng đ c Thanhồ ổ ầ ủ ứ ộ ổ ố

Hóa. Năm th 12 thì ch t, lúc 58 tu i. Tĩnh đã t ng nh n công vi c đ a ph ngứ ế ổ ừ ậ ệ ở ị ươ

bên ngoài, có chút ti ng t t, đ c truy th hàm T ng đ c, c p thêm 300 quanế ế ượ ụ ổ ố ấ

ti n, sai quan đ n t .ề ế ế

Có 2 con trai: Nhai làm quan đ n Phó Qu n c ; Túc làm quan đ n Thôngế ả ơ ế

phán.

Tôn Th t Phiênấ

V dòng th 2, là con th 3 c a Tôn Th t Ni, xu t thân là tôn sinh, r i thăngề ứ ứ ủ ấ ấ ồ

mãi đ n Th lang b Công. Thi u Tr năm th 1 c t lên làm án sát s Bình Đ nh, doế ị ộ ệ ị ứ ấ ứ ị

can v kho n t ti n khai đ ng sông thôn Hà Nghi, nên ph i t i đ , phát đi n iề ả ự ệ ườ ả ộ ồ ơ

quân th đ g ng s c chu c t i, sau đ c kh i ph c làm bát ph m Th l i.ứ ể ắ ứ ộ ộ ượ ở ụ ẩ ư ạ

Kho ng năm T Đ c, nhi u l n thăng lên đ n hàm Th gi ng Bn lý b L . Khi yả ự ứ ề ầ ế ị ả ộ ễ ấ

kinh l ch, thông phán các t nh ph n nhi u l y l i đi n sung b . Phiên tâu xin đ uị ỉ ầ ề ấ ạ ể ổ ề

rút v b , trích h u b C nhân đ thay. Vua khen là nói ph i, cho đ y cũng là m tề ộ ậ ổ ử ể ả ấ ộ

cách đ nén d n m i t c a k l i đi n. Sau ông ra lĩnh án sát s B c Ninh. Nămể ầ ố ệ ủ ẻ ạ ể ứ ắ

th 21, cùng Qu n c Phan Văn Diên đu i đánh b n gi c Ngô Côn, tr n đánh Aứ ả ơ ổ ọ ặ ậ ở

H ông b ch t tr n, khi y 65 tu i, đ c truy t ng hàm Th gi ng h c sĩ. Nămộ ị ế ở ậ ấ ổ ượ ặ ị ả ọ

th 32, đ a vào th đ n Trung Nghĩa. Con là Tr ng, đ Tú tài, hi n làm Biên tuứ ư ờ ở ề ươ ỗ ệ

đ i b .ợ ổ

Tôn Th t Thấ ế

V dòng th 3, là con c a Tôn Th t Th ng. Minh M ng năm th 17, sungề ứ ủ ấ ố ạ ứ

vào ty H V . T Đ c năm th 3, nhi u l n thăng đ n Nh đ ng Th v . Vì am hi uộ ệ ự ứ ứ ề ầ ế ị ẳ ị ệ ể

võ ngh , sát h ch d vào h ng u, nên đ c nh c b làm Phó V úy v Loan Giá,ệ ạ ự ạ ư ượ ắ ổ ệ ệ

r i thăng làm Loan giá khanh. Năm th 12, sung ch c Hi p lĩnh Th v tr c ban,ồ ứ ứ ệ ị ệ ự

kiêm qu n vi n Võ b . Năm th 18, b làm Ch ng v , quy n Ch ng doanh Kỳả ệ ị ứ ổ ưở ệ ề ưở

Vũ, kiêm ch c H u Tôn khanh ph Tôn Nhân, sung Qu n lĩnh Th v đ i th n,ứ ữ ủ ả ị ệ ạ ầ

th ng m t cái kim khánh h ng nhì có ch "liêm, hình, c n, cán". Năm th 21, c tưở ộ ạ ữ ầ ứ ấ

lên làm Th ng ch H u đ c doanh Vũ Lâm kiêm qu n Th v x , Cung Giám vi n.ố ế ữ ứ ả ị ệ ứ ệ

T ng gi n tri n c a trung quân, t quân và h u quân. Năm th 36, đ c thăngừ ữ ấ ệ ủ ả ữ ứ ượ

Th Đô th ng ph Ch ng ph s , kiêm qu n Võ th n phò mã và các v Anhự ố ủ ưở ủ ự ả ầ ệ

Danh, Giáo D ng, Kim Ngô. Ki n Ph c năm th 1 (1884), vua th y Th là ng iưỡ ế ướ ứ ấ ế ườ

gi lòng thu n h u, c n cán mà cũng am hi u li n chu n cho lĩnh T ng đ c a baoữ ầ ậ ầ ể ề ẩ ổ ố ư

lâu đ i b làm Ch ng ph s , sung Th ng qu n Th v đ i th n. Đ ng Khánhổ ổ ưở ủ ự ố ả ị ệ ạ ầ ồ

năm th 2 (1887), ông ch t n i làm quan khi y 70 tu i.ứ ế ở ơ ấ ổ

New Roman">

Tôn Th t D ngấ ươ

V đòng th 7, là con th 2 c a v th Tôn Th t T . T Đ c năm th 11,ề ứ ứ ủ ợ ứ ấ ứ ự ứ ứ

nhi u l n thăng đ n Quang L c t khanh, lĩnh B chính s Khánh Hòa, đem binhề ầ ế ộ ự ố ứ

thuy n đánh phá gi c bi n v ng Ô Rô, th ng k l c 2 th . Năm th 12, có 14ề ặ ể ở ụ ưở ỷ ụ ứ ứ

chi c thuy n c a Tây D ng l i đ u đ a ph n c a bi n, sai sung ch c Tánế ề ủ ươ ạ ậ ở ị ậ ử ể ứ

t ng quân v , r i H lý Tu n ph Biên Hòa.ươ ụ ồ ộ ầ ủ

Khi y Gia Đ nh có gi c, vua cho D ng là ng i gi i quen vi c, đ i đi làmấ ị ặ ươ ườ ỏ ệ ổ

B chính s Gia Đ nh, v n sung ch c tán t ng. Ch a đ c bao lâu, ông b b nhố ứ ị ẫ ứ ươ ư ượ ị ệ

ch t. Khi y 63 tu i.ế ấ ổ

Con là Vĩ làm quan đ n Tri huy n Mĩ L ng.ế ệ ươ

ace="Times New Roman">

Tôn Th t Tr cấ ự

V dòng th 2, là con th 2 c a Tôn Th t Qu ng. Tr c là ng i dũng c m,ề ứ ứ ủ ấ ả ự ườ ả

t p võ ngh . Minh M ng năm th 15, l thu c vào quân th Gia Đ nh, vì có quânậ ệ ạ ứ ệ ộ ứ ở ị

công nên đ c nh c b làm Đ i tr ng, r i thăng Cai đ i. Thi u Tr năm th 1ượ ắ ổ ộ ưở ồ ộ ệ ị ứ

đ c nh c b làm Phó V úy v Kim Ngô, nhi u l n thăng lên đ n Phó Lãnh binhượ ắ ổ ệ ệ ề ầ ế

qu n Hà Tiên, Vĩnh Long. T Đ c năm th hai, thăng b V úy v Trung doanhả ự ứ ứ ổ ệ ệ

Th n C , r i sung ch c Lãnh binh qu n Bình Đ nh. Năm th 6, đ i v làm Loanầ ơ ồ ứ ả ị ứ ổ ề

Giá khanh, r i thăng Ch ng v quy n Ch ng doanh Hùng Nhu . Năm th 11ồ ưở ệ ề ưở ệ ứ

đ c thăng Th Th ng ch , kiêm nhi p ch c H u Tôn khanh ph Tôn Nhân.ượ ự ố ế ế ứ ữ ủ

Năm th 10 thì ch t, khi y 64 tu i. Vua nghĩ đ n Tr c năm tr c đi b tứ ế ấ ổ ế ự ướ ắ

gi c, d có chi n công, nên truy th hàm Th ng ch , c p thêm cho sa, đo n m iặ ự ế ụ ố ế ấ ạ ỗ

th 3 t m, ti n 400 quan.ứ ấ ề

Con là Phán, hi n làm Quang L c t khanh, lĩnh ch c Ph ng h phó s .ệ ộ ự ứ ụ ộ ứ

span>

Tôn Th t Tấ ư

V dòng th 1, là con đích tr ng c a Tôn Th t Th nh; l y võ ngh xu tề ứ ưở ủ ấ ị ấ ệ ấ

thân, theo đi quân th có chi n công, nhi u l n thăng đ n ch c Lãnh binh qu nứ ế ề ầ ế ứ ả

t nh Bình Đ nh. T Đ c năm th 22, đ i b làm V úy, lĩnh ch c Đ đ c Kinhỉ ị ự ứ ứ ổ ổ ệ ứ ề ố

thành. Khi y, ph Th a ng Khánh Th y có tâm x o trá, T th ng b Khánhấ ủ ừ ươ ụ ả ư ườ ị

Th y đánh l a. Vua th y T là ng i thành th c, ch t phác, chu n cho cách l u,ụ ừ ấ ư ườ ự ấ ẩ ư

r i đ i đi làm Quy n Ch ng doanh Th n C . Ch a bao lâu, đ c thăng Thồ ổ ề ưở ầ ơ ư ượ ự

Th ng ch . Năm th 28, làm Quy n ch ng Ti n quân, T quân, kiêm nhi p ch cố ế ứ ề ưở ề ả ế ứ

T Tôn khanh ph Tôn Nhân. Năm sau đ c đ c cách ch n b làm T ng đ cả ở ủ ượ ặ ọ ổ ổ ố

Thanh Hóa. Vua tri u đ n d r ng : t nh Thanh Hóa là đ t thang m c (t c quêệ ế ụ ằ ỉ ấ ộ ứ

vua) quan tr ng, ng i ph i c g ng đ y. Năm th 31, c i b hàm Th ng ch ,ọ ươ ả ố ắ ấ ứ ả ổ ố ế

quy n Ch ng T quân, kiêm Ch ng doanh Kỳ Vũ qu n v D c Hùng. Năm thề ưở ả ưở ả ệ ự ứ

34 ch t, khi y 70 tu i.ế ấ ổ

e="3" face="Times New Roman">

Tôn Th t Trĩấ

V dòng th 7, là con đích tr ng c a Phó s ty T T Tôn Th t Du. Trĩ làề ứ ưở ủ ứ ừ ế ấ

ng i kh ng khái có dũng l c, nhi u l n thăng đ n H ng Lô t khanh. T Đ cườ ả ượ ề ầ ế ồ ự ự ứ

năm th 12, c a bi n Đà N ng Qu ng Nam có gi c, ông đ c sung làm Tánứ ử ể ẵ ở ả ặ ượ

t ng quân th r i đ i đi Gia Đ nh. Năm th 14, quân Pháp đánh phá đ n l n,ươ ở ứ ồ ổ ị ứ ồ ớ

Trĩ cùng Tán lý Nguy n Duy không đ ch l i đ c nên đ u ch t c , khi y 51 tu i.ễ ị ạ ượ ề ế ả ấ ổ

Đ c truy t ng làm Th lang b L , c p thêm cho m t cây g m Trung Qu c, 4 t mượ ặ ị ộ ễ ấ ộ ấ ố ấ

l a, 70 l ng b c. Năm th 32, đ a vào th đ n Trung Nghĩa. Con là Ti u làmụ ạ ạ ứ ư ờ ở ề ễ

quan đ n Chánh s .ế ứ

r="black">

Tôn Th t Thiấ

V dòng th 5, là con th 2 c a Tôn Th t Hóa. L y võ ngh ti n thân, tr iề ứ ứ ủ ấ ấ ệ ế ả

nhi u l n thăng đ n Phó Qu n c Qu ng Nam. T Đ c năm th 16, c a bi n Đàề ầ ế ả ơ ả ự ứ ứ ử ể

N ng có gi c, trong tr n đánh đ n Phú Ninh ông ch t t i tr n. Khi y 35 tu i,ẵ ặ ậ ở ồ ế ạ ậ ấ ổ

đ c t ng là Ch quân Phó V úy. Năm th 31, đ a vào th đ n Trung Nghĩa.ượ ặ ư ệ ứ ư ờ ở ề

Có 2 ng i con, Căn làm quan đ n Mi u th a, Đ ng làm quan đ n Qu n c .ườ ế ế ừ ố ế ả ơ

Tôn Th t Tĩnhấ

Tên t là Hành Đ o, là con th sáu con v th c a Tôn Th t Đ c thông minhự ạ ứ ợ ứ ủ ấ ắ

nhanh nh n chăm h c. T Đ c năm th 7, t p m b Hàn Lâm vi n tr c tác, đãẹ ọ ự ứ ứ ậ ấ ổ ệ ướ

tr i làm Tri huy n Th X ng, Tri ph Th ng Tín, có tài làm vi c quan, nênả ệ ọ ươ ủ ườ ệ

đ c thiên chuy n vào trong Kinh làm Viên ngo i lang t Đ i lý r i chuy n làmượ ể ạ ở ự ạ ồ ể

Bi n lý b Binh. Năm th 20, đ c c t lên làm B chính s t nh Qu ng Bình; ch aệ ộ ứ ượ ấ ố ứ ỉ ả ư

bao lâu, làm quy n H lý T ng đ c quan phòng Thanh Hóa. Năm th 24, đ cề ộ ổ ố ứ ượ

thăng Th Tu n ph , v n gi ch c H lý. ăm th 26, th ph đ t n c Thanh tự ầ ủ ẫ ữ ứ ộ ứ ổ ỉ ấ ướ ừ

t nh H ng Hóa tràn đ n và lan đi qu y nhi u các x Quan Hóa, C m Th y. Tĩnhỉ ư ế ấ ễ ứ ẩ ủ

tâu xin quân, vua cho là chuyên gi m t đ a ph ng mà không khéo làm vi c, nênữ ộ ị ươ ệ

giáng 3 c p, cho l u l i làm vi c. R i sau quan quân ti n đánh b n gi c nghe th yấ ư ạ ệ ồ ế ọ ặ ấ

bóng gió tr n đi. Tĩnh cùng Tham tán đ i th n Nguy n Chính tâu xin đ t nha S nố ạ ầ ễ ặ ơ

Phòng, đ tr n áp giúp; Tĩnh Thanh Hóa lâu ngày, v phong t c đ t y, tình hìnhể ấ ở ề ụ ấ ấ

ng i Man ph n nhi u bi t h t c . Năm th 28, l i cùng S n Phòng s Tr ngườ ầ ề ế ế ả ứ ạ ơ ứ ươ

Quang Đ n trù nghĩ công vi c nên làm cho sau này đ c t t; m t vi c là : xin s cả ệ ượ ố ộ ệ ứ

kh p cho 3 huy n ng i Th là Trình C , S m N a, Man Duy l a ch n lính dõngắ ệ ườ ổ ố ầ ư ự ọ

ng i Th m i huy n đ u 1 c (Trình C 500 ng i, S m N a 300 ng i, Manườ ổ ỗ ệ ề ơ ố ườ ầ ư ườ

Duy 250 ng i) đ t qu n su t đ i ngũ đ có ng i x ng su t. M t vi c là xinườ ặ ả ấ ộ ể ườ ướ ấ ộ ệ

hai châu Th ng Xuân, L ng Chính m i châu dùng ng i Th tr c làm Châu úy,ườ ươ ỗ ườ ổ ướ

h p v i các ng i Qu n su t hu n luy n.th dõng đ phòng gi , phàm binh, thu ,ợ ớ ườ ả ấ ấ ệ ổ ể ữ ế

vi c công l thu c vào ph Th Xuân tr ng thu thi hành. M t vi c n a là xin đ pệ ệ ộ ủ ọ ư ộ ệ ữ ắ

thêm b hào đ n H i Xuân thu c châu Quan Hóa, th ng y cho Tham bi n,ờ ở ồ ồ ộ ườ ủ ệ

Lãnh binh mang quân l n l t đi các n i đ đàn áp. Vua cho là ph i. Chu n choầ ượ ơ ể ả ẩ

thăng Th T ng đ c, r i đ i làm Th Th ng th b Công. Năm th 31, do can vự ổ ố ồ ổ ự ượ ư ộ ứ ề

kho n ty Tài M c thu l n l n g cây, nên b giáng làm H u Th lang. Năm th 33,ả ộ ẫ ộ ỗ ị ữ ị ứ

chuy n b làm Tham tri b H r i ch t, khi y 44 tu i.ể ổ ộ ộ ồ ế ấ ổ

Tĩnh hay th , h i bi t làm thu c. Có làm t p "Nông hà thi văn sao" 4 quy n;ơ ơ ế ố ậ ể

"Sĩ h c trai ký" 2 quy n; "T nhân đ c hi u" 8 quy n.ọ ể ế ượ ệ ể

Con là D c, m th Hàn Lâm vi n Ki m th o, nay l y ch c Tri ph Hàự ấ ụ ệ ể ả ấ ứ ủ

Trung đ i b .ợ ổ

Tôn Th t Tri tấ ệ

Là con đích tr ng c a Tôn Th t L ng, đ c m th Hàn Lâm vi n Thưở ủ ấ ươ ượ ấ ụ ệ ị gi ng, r i nhi u l n thăng đ n Tham tri b L . T Đ c năm th 23, nhi p ch cả ồ ề ầ ế ộ ễ ự ứ ứ ế ứ

T Tôn khanh ph Tôn Nhân kiêm qu n văn th n phò mã. Vua tri u vào dả ở ủ ả ầ ệ ụ

r ng : làm thêm th n trí cho ng i; không gì b ng sách v , lúc vi c quan r i nênằ ầ ườ ằ ở ệ ỗ

xem đ cho r ng s th y nghe. Tr c kia, Tôn Th t L ng đ c ti ng khen làể ộ ự ấ ướ ấ ươ ượ ế

thanh b ch, ng i nên n i l y ti ng t t R i đ i làm Tu n ph , H lý T ng đ c Anạ ươ ố ấ ế ế ồ ổ ầ ủ ộ ổ ố

Tĩnh. Năm th 26, B c Kỳ có gi c, Tri t xin đ t thêm phòng b ven bi n đ phòngứ ắ ặ ệ ặ ị ể ể

gi c bi n. L i tâu nói v công vi c s a sang mi n th ng du. M t đi u xin là :ặ ể ạ ề ệ ử ở ề ượ ộ ề

v ch c phòng ng ph Tr n Ninh, đang khuy t xin chu n cho Thi u ng thăngề ứ ự ở ủ ấ ế ẩ ề ứ

lĩnh, l i cho phép con em m ng i khai kh n, h có thành hi u, thì th ng choạ ộ ườ ẩ ễ ệ ưở

ph m hàm. M t đi u xin n a là : di ph T ng D ng đ n xã Xá L ng huy n Kỳẩ ộ ề ữ ủ ươ ươ ế ượ ệ

S n; l i m tr ng giao d ch, nghiêm s c lái buôn ng i Kinh không đ c qu yơ ạ ở ườ ị ứ ườ ượ ấ

nhi u d a n t. Vua đ u cho là ph i. R i vì vi c tên Mai T n t bi n gi t dân theoễ ọ ạ ề ả ồ ệ ấ ự ệ ế

giáo, không khéo khu x đ n n i nhà n c ph i v t v nhi u nh ng nhi u, nênử ế ỗ ướ ả ấ ả ễ ươ ề

b cách ch c, do v C m y giam c m, r i đ c tha, cho đ n n i quân th g ng s cị ứ ệ ẩ ấ ồ ượ ế ơ ứ ắ ứ

báo hi u. Năm th 32 đ c khôi ph c làm Ch s H ty, thăng lên viên ngo i, lĩnhệ ứ ượ ụ ủ ự ộ ạ

H u Tá lý ph Tôn Nhân. Năm th 35, c i b H ng Lô t thi u khanh, bi n lýữ ủ ứ ả ổ ồ ự ế ệ

công vi c b L i, r i c t lên Th Th lang lĩnh Tu n ph Tr Bình. Ki n Ph cệ ộ ạ ồ ấ ự ị ầ ủ ị ế ướ

năm th 1 (1884), 73; i lĩnh ch c T ng đ c Thanh. Hóa. Ch a đ c bao lâu, vì cóứ ổ ứ ổ ố ư ượ

b nh nên xin v h u, r i ch t, khi y 54 tu i. Con là Doanh và T , Doanh t p mệ ề ư ồ ế ấ ổ ế ậ ấ

b làm N i các đi n b , vì có b nh nên cũng cáo v ; T đ C nhân, nay là Triổ ộ ể ạ ệ ề ế ỗ ử

huy n Phú Vinh.ệ

Tôn Th t Phiênấ

Tên t là Thanh Liên, hi u là Xuân Đình, v dòng th 7, là con c a nguyênự ệ ề ứ ủ

B chính s B c Ninh kh i ph c T v Tôn Th t C n. Phiên là ng i thông minh,ố ứ ắ ở ụ ư ụ ấ ẩ ườ

nhanh nh n, thích h c, hai l n đ Tú tài. T Đ c năm th 18, b th Chánh bátẹ ọ ầ ỗ ự ứ ứ ổ ụ

ph m h u b t nh Hà N i; r i làm Tri huy n Th X ng, sau thăng Tri ph . Nămẩ ậ ổ ỉ ộ ồ ệ ọ ươ ủ

th 24 nh c lên hàm Th đ c lĩnh án sát s H ng Yên. Đ c ít lâu đ i th hàmứ ắ ị ộ ứ ư ượ ổ ụ

H ng Lô t khanh bi n lý b L i, kiêm nhi p ch c H u Tôn khanh ph Tôn Nhân.ồ ự ệ ộ ạ ế ứ ữ ủ

Năm th 30, thăng Th Th lang b Binh r i đ i làm Th lang b L , sung làm phóứ ự ị ộ ồ ổ ị ộ ễ

s sang Tây D ng. Đ n năm sau xong vi c tr v , làm H lý T ng đ c Thanhứ ươ ế ệ ở ề ộ ổ ố

Hóa. Khi y B c Kỳ có gi c, Phiên tâu nói : xin l p đ n đ t súng l n l i c t y uấ ắ ặ ậ ồ ặ ớ ở ố ố ế

trong đ n canh - đ ng sông phái lính đóng gi . L i cho là th huy n mi nồ ườ ữ ạ ở ổ ệ ề

th ng du gi c Xá th i th ng qu y nhi u c p bóc, xin phái lính t nh di phòngượ ặ ờ ườ ấ ễ ướ ỉ

ti u. Vua đ u cho. Nhân s c h i r ng : dân Th ho c g i là Mán, ho c g i là Lào,ễ ề ắ ỏ ằ ổ ặ ọ ặ ọ

Thanh, Ngh l i g i là Xá, nguyên y và tính tình ăn m c cũng hay khác nhau thệ ạ ọ ủ ặ ế

nào? Phiên Ph c tâu r ng : gi ng Xá tr c t Ai Lao, V n T ng, Nam Ch ngướ ằ ố ướ ừ ạ ượ ưở

đ n 3 huy n Trình C , S m N a, Man Duy, ăn m c, ti ng nói h i khác v i Mán,ế ở ệ ố ầ ư ặ ế ơ ớ

Lào, Th . Vua cho là ph i. Năm th 35, thăng lĩnh Tu n ph v n hàm Th lý. Nămổ ả ứ ầ ủ ẫ ự

th 36, b làm Tham tri b Công. R i do can v kho n kho t nh Thanh Hóa thi uứ ổ ộ ồ ề ả ỉ ế

h t, ph i giáng b Th lang. Bu i đ u năm Đ ng Khánh đ c khai ph c, làm Thamụ ả ổ ị ổ ầ ồ ượ ụ

tri b Binh kiêm nhi p ch c T Tôn khanh ph Tôn Nhân Th ng tá c ban 1 cáiộ ế ứ ả ủ ươ ượ

kim khánh có ch "liêm bình c n cán"; l i sai sung ch c Khâm sai đ i th n, kiêmữ ầ ạ ứ ạ ầ

T ng đ c Bình Phú. Năm th 1, đ i th hàm Th ng th , lĩnh Tham tri b Binhổ ố ứ ổ ự ượ ư ộ

r i đ i Th Th ng th b Hình, sung C M t vi n đ i th n, kiêm nhi p T Tônồ ổ ự ượ ư ộ ơ ậ ệ ạ ầ ế ả

khanh, quy n ch ng công vi c Khâm Thiên giám, đ c th ng I cái long b iề ưở ệ ở ượ ưở ộ

tinh h ng t . Năm th 3, c i b Th ng th b H , sai đ n nha Kinh L c tuyênạ ư ứ ả ổ ượ ư ộ ộ ế ượ

phong cho Nguy n H u Đ làm Vĩnh L i Qu n công. Khi tr v , c i b b L kiêmễ ữ ộ ạ ậ ở ề ả ổ ộ ễ

gi n tri n b Công, r i ra làm T ng đ c Bình Phú. T i đ u năm, Hoàng th ngữ ấ ệ ộ ồ ổ ố ớ ầ ượ

(Thành Thái) lên ngôi, Phiên vì có b nh nên xin v , chu n cho l y hàm Th ngệ ề ẩ ấ ượ

th chuyên nhi p vi c ph Tôn Nhân. R i ch t, khi y 54 tu i. Vua sai quan đ nư ế ệ ủ ồ ế ấ ổ ế

t 1 tu n.ế ầ

Phiên là ng i linh l i, có tài làm chính s , t ng coi vi c ph Tôn Nhân,ườ ợ ự ừ ệ ở ủ

không l y tình thân mà b phép công, th ng khuyên con h c sách v , cho nênấ ỏ ườ ọ ỡ

con đ u đ đ t vinh hi n c . Con là Mỹ, Linh, Tr m - Mỹ đ C nhân, đã t ngề ỗ ạ ể ả ạ ỗ ử ừ

thăng đ n Bi n lý b Lé, sau vì có vi c ph i mi n ch c. Linh đ đ ng Ti n sĩ, nayế ệ ộ ệ ả ễ ứ ỗ ồ ế

b án sát t nh Thanh Hóa. Tr m đ C nhân, nay lĩnh án sát t nh Qu ng Tr .ổ ỉ ạ ỗ ử ỉ ả ị

Tôn Th t L ng Thành.ấ ươ

Tên t là Duy Ninh, là con th 4 c a Hoàng ngũ t Ki n An V ng Đài. Lúcự ứ ủ ử ế ươ

đ u phong làm Ph ng qu c khanh lĩnh Đ nh t chính h T giáo. T Đ c năm thầ ụ ố ệ ấ ệ ư ự ứ ứ

31, gia phong làm Tr qu c khanh, văn lĩnh T giáo. Năm th 34, do đình th n cợ ố ư ứ ầ ử

lên, b t b Thái khanh, bi n lý công vi c b L i, kiêm nhi p ch c H u Tôn khanhạ ổ ệ ệ ộ ạ ế ứ ữ

ph Tôn Nhân.ủ

Khi y có ng i buôn n c Thanh là L ng Tín Hòa cùng Lý Chi u tranhấ ườ ướ ươ ể

nhau lĩnh tr ng thu quan Qu ng Nam. Pháp ty và N i các nghĩ bàn khác nhau.ư ế ở ả ộ

Vua sai b L i bàn l i B xin đ u không chu n cho c . L ng Thành nghĩ riêngộ ạ ạ ộ ề ẩ ả ươ

cho là : n u mu n tăng ng ch thu , thì s c cho Lý Chi u y theo giá sau cùng c aế ố ạ ế ứ ể ủ

Tín Hòa đã giao thêm mà n p, n u không mu n th thì giao cho Tín Hòa, do đóộ ế ố ế

m i thuy t ph c ng i buôn h t s c c nh tranh mà h p l . Trong t phi n t u,ớ ế ụ ườ ế ứ ạ ợ ệ ờ ế ấ

trình bày s lý rõ ràng. Vua khen l m, th ng cho 30 l ng b c, c t lên làm T Thự ắ ưở ạ ạ ấ ả ị lang, khiêm nhi p T Tôn khanh, r i đ i sang b L . Khi Gi ng Tông Ngh Hoàngế ả ồ ổ ộ ễ ả ị

Đ m i n i ngôi, th ng thêm cho quân công 2 c p, 1 đ ng kim ti n h ng l n cóế ớ ố ưở ấ ồ ề ạ ớ

ch "Long vân kh h i", thăng làm Tham tri b L . Đ ng Khánh năm t D uữ ế ộ ộ ễ ồ Ấ ậ

(1885), làm Th lý quan phự ��ng T ng đ c Thanh Hóa. Năm th 1 (1886), vì canổ ố ứ

kho n đ m t đ th Nguyên Mi u, nên b giáng làm Quang L c t khanh, lĩnhả ể ấ ồ ờ ở ế ị ộ ự

Th lang b L , kiêm gi n tri n c a t Đ i Lý. Ch a bao lâu, đ i làm B chính sị ộ ễ ữ ấ ệ ủ ự ạ ư ổ ố ứ

Qu ng Ngãi. Thành Thái năm th 2 (1890), vì có vi c ph i giáng, b làm Viênả ứ ệ ả ổ

ngo i lang ph Tôn Nhân, r i đ i làm H ng Lô t thi u khanh Bi n lý b L i. ôngạ ủ ồ ổ ồ ự ế ệ ộ ạ

b b nh ch t n i làm quan. Khi y 66 tu i, đ c truy t ng hàm H ng Lô tị ệ ế ở ơ ấ ổ ượ ặ ổ ự

khanh.

Con là Ki n Lung t p phong Huy n h u.ế ậ ệ ầ

QUY N 12Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IIỆ Ụ

(H ngo i thíchọ ạ

Vũ Xuân C nẩ

Là ng i huy n L Th y, t nh Qu ng Bình. Lúc còn nh chăm h c. Năm Tânườ ệ ệ ủ ỉ ả ỏ ọ

D u, Th T Cao Hoàng Đ l y l i kinh thành Phú Xuân, ông là c ng sĩ, vào y tậ ế ổ ế ấ ạ ố ế

ki n c a quân. Gia Long năm th 1 (1802), b vào vi n Hàn Lâm, năm th 2, bế ở ử ứ ổ ệ ứ ổ

làm Tham hi p tr n H ng Hóa, tr i làm Cai b Bình Đ nh. Bu i đ u năm Minhệ ấ ư ả ạ ị ổ ầ

M ng thăng làm Hi p tr n S n Nam, sau tri u v , b làm T Tham tri b Hình.ạ ệ ấ ơ ệ ề ổ ả ộ

Năm th 5 (1824), l i ra làm Hi p tr n Ngh An.ứ ạ ệ ấ ệ

Vua th y ông có cha m già, tu i ngo i 80, sai phát ti n công 50 l ng c pấ ẹ ổ ạ ề ạ ấ

cho nhà ông đ c p nuôi. R i vì có vi c nên giáng làm Tuyên ph ph Hoài Đ c,ể ấ ồ ệ ủ ủ ứ

chuy n làm Hình t B c Thành H u Tham tri b L i , r i thăng Th Th ng thể ả ắ ữ ộ ạ ồ ự ượ ư

b Công. Năm th 14, b làm T ng đ c Bình Phú. Khi t i ch c, ch n quân ngũ đànộ ứ ổ ổ ố ạ ứ ọ

h c k a dua trái phép. Vua khen, m y l n thăng đ n Hi p bi n Đ i h c sĩ, giaặ ẻ ấ ầ ế ệ ệ ạ ọ

Thái t Thi u b o, lĩnh ch c nh cũ Năm th 19, tâu nói : t nh Bình Đ nh ít ru ngử ế ả ứ ư ứ ỉ ị ộ

công mà ru ng t nhi u g p đ n 4 l n, k c ng hào giàu có kiêm tính c , màộ ư ề ấ ế ầ ẻ ườ ả

ng i nghèo không trông nh vào đâu. Xin l ng làm h n ch . Vua cho là m i b tườ ờ ượ ạ ế ớ ắ

đ u làm, ng i có ph n khó khăn. Năm th 20, v Kinh tri u y t. Vua h i t i vi cầ ạ ầ ứ ề ề ế ỏ ớ ệ

chia ru ng đã trình bày tr c. C n th a r ng : t nh Bình Đ nh đ t t t. nhà làmộ ướ ẩ ư ằ ỉ ị ấ ế

ru ng 1 năm g t 2 mùa, nh ng ph n nhi u b kiêm tính c , ng i nghèo không cóộ ặ ư ầ ề ị ả ườ

1 th c, 1 t c ru ng nào, nay n u ki m xét l y ru ng c a ng i giàu ra, ch đ l iướ ấ ộ ế ể ấ ộ ủ ườ ỉ ể ạ

cho 1 , 2 ph n làm th nghi p, còn s th a ra, l y đ c p cho nhân dân, thì hầ ế ệ ố ừ ấ ể ấ ọ

nghèo có ch trông nh , mà l i c a đ t m i đ c đ u v y.ỗ ờ ợ ủ ấ ớ ượ ề ậ

Vua giao xu ng cho b H bàn kỹ l i. Cho ông lĩnh Th ng th&#432; Bố ộ ộ ạ ượ ộ

Hình n Đô Sát sung Th c l c T ng tài. Sau b H tâu nói : vi c quân chia ru ng cóệ ự ụ ổ ộ ộ ệ ộ

th làm đ c Vua sai 6 b h i bàn, m i ng i bàn đ u nói r ng : các p nào màể ượ ộ ộ ọ ườ ề ằ ấ

ru ng t nhi u h n ru ng công, thì chi t l y m t n a ru ng t ; p nào mà đinhộ ư ề ơ ộ ế ấ ộ ử ộ ư ấ

nhi u ru ng ít, thì li u l ng trích l y ru ng tr i công g n đ y mà sung c p,ề ộ ệ ượ ấ ộ ạ ở ầ ấ ấ

khi n cho binh và dân đ u đ c nh l i. L i bàn dâng lên, vua quy t y cho làm, saiế ề ượ ờ ợ ờ ế

ông cùng v i Tham tri b H là Doãn U n đ n Bình Đ nh thi hành phép chia đ uớ ộ ộ ẩ ế ị ề

ru ng, phái thêm thu c viên theo làm, phát gi y kho làm s sách. Tháng 10 nămộ ộ ấ ổ

y làm xong vi c, v ph c m nh. Vua khen và vui lòng l m, ban th ng cho. L iấ ệ ề ụ ệ ắ ưở ạ

cho là ông ki n ngh vi c y đ u tiên, gia th ng 1 c p trác d . Thi u Tr năm thế ị ệ ấ ầ ưở ấ ị ệ ị ứ

1 (1841), thăng Th Đông các Đ i h c sĩ, lĩnh b Hình nh tr c, r i gia hàm Tháiự ạ ọ ộ ư ướ ồ

t Thái b o. Ông l y c là tu i đã quá 70, dâng s xin nghĩ vi c. Vua b o r ng :ử ả ấ ớ ổ ớ ệ ả ằ

n c có b tôi già, là đi m hay c a th nh tri u, không cho ngh .ướ ề ề ủ ị ề ỉ

Năm th 2, vua đi tu n tra mi n B c, ông sung ch c Khâm sai Đ c lý traứ ầ ề ắ ứ ố

bi n các vi c án. Năm th 6, g p Khánh ti t, ban n gia ch c Ng ti n đ i th n,ệ ệ ứ ặ ế ơ ứ ự ề ạ ầ

cho bài đeo b ng ng c. T Đ c năm th 1 (1848), dâng s xin gia n cho con cháuằ ọ ự ứ ứ ớ ơ

Anh Du Thái t nói r ng : đ v ng tr thiên h t t g c thân ng i thân, l i nóiệ ử ằ ế ươ ị ạ ấ ố ở ườ ờ

thi t tha đúng lẽ, l i dâng s xin b dùng con cháu b n Nguy n Văn Thành, Lê Vănế ạ ớ ổ ọ ễ

Duy t, Lê Ch t, đ i l c nói r ng: sách Chu L có 8 đi u đ c bàn (144) đ khoanệ ấ ạ ượ ằ ễ ề ượ ể

cho ng i có t i, sách T truy n có đ n 10 đ i đ c tha (145) đ đãi ng i cóườ ộ ả ệ ế ờ ượ ể ườ

công. L i nói r ng, c theo án đã thành, thì t i không th ch i đ c, nh ng xét vạ ằ ứ ộ ể ố ượ ư ề

nguyên nhân ph i t i, thì tình còn có th th ng đ c. Vua r t c m đ ng v l iả ộ ể ươ ượ ấ ả ộ ề ờ

nói nên đ u cho thi hành c . L i cho là ông tu i già đ c cao, sai cho kiêm lĩnh ch cề ả ạ ổ ứ ứ

S b o c a hoàng thân. Năm th 3, g p kỳ đ i k , th ng cho m t cái kim khánhư ả ủ ứ ặ ạ ế ưở ộ

có ch "Túc đ c nguyên lão".ữ ứ

ăm th 4 ông th 80 tu i, vua làm 2 bài th và đ trâm b o cùng là cái g yứ ọ ổ ơ ồ ả ậ

đ u có chim c u, 9 đ t đ m ng th , Th r ng :ầ ư ố ể ừ ọ ơ ằ

Phiên âm: </span>

T tri u di l ng bi u thu n trung,ứ ề ượ ể ầ

ht="0">

H u b nh thuyên hành lý bách công,ự ỉ

Thiên h trung dung duy bá th y olor="black">(146)ạ ủ

Th gian đ c v ng tr ng văn công (147),ế ứ ọ ọ

Kê bì h c phát th n do v ng,ạ ầ ượ

Mã (148) s lân (149) kinh đ o kh i cùng,ử ạ ở

Nguy n đ c kỳ, di hoàn qu c th c,ệ ắ ắ ướ

Ích ch ng nhân th y tán hoàng phong.ươ ụ

D ch nghĩa:ị

B n tri u kính tín t ra là ng i thu n trung,ố ề ỏ ườ ầ

L i gi vi c c t nhác x p đ t trăm quan,ạ ữ ệ ấ ế ặ

Thiên h gi đ o trung dung ch có m t Bá Th y,ạ ữ ạ ỉ ộ ủ

Th gian đ c v ng ph i tôn tr ng Vănế ứ ọ ả ọ

Tuy da gà tóc b c nh ng tinh th n còn v ng,ạ ư ầ ượ

S mã, kinh Lân đ o nho há có cùng đâu,ử ạ

Mong đ c th đ n trăm tu i mà còn qu c th c,ượ ọ ế ổ ắ ướ

Đ t đi m hay b ng ng i th , giúp cho phong hóa c a nhà vua.ể ỏ ề ằ ườ ọ ủ

Phiên âm:

T ng văn nhân th thánh ngôn truy nằ ị ề

Nguyên v bình sinh v n thi n toàn.ị ạ ệ

Ngu H tác nhân do th ng sĩ.ạ ượ

Tri u đình h ng hi u kh i di niên.ề ư ế ở

Thái chi b t t Th ng S n khách (150)ấ ổ ươ ơ

Đ ng giáp ng khai L c Xã Diên (151)ồ ư ạ

Tha nh t Vân Đài (152) nh h u h i,ậ ư ứ ộ

Ch luân huân nghi p khuy n lai hi n.ỉ ệ ế ề

D ch nghĩa:ị

T ng nghe thánh nói ng i nhân thì đ c th ,ừ ườ ượ ọ

Vì lúc bình sinh làm m i vi c đ c ,ọ ệ ề ả

Nhà Ngu, mà H đào t o nhân tài còn chu ng ng i tu i già,ạ ạ ộ ườ ổ

Tri u đình khuyên hi u há b quên ng i già,ề ế ỏ ườ

Không bàn đ n nh ng ng i hái c chi núi Th ng S n,ế ữ ườ ỏ ở ươ ơ

Nh ng ng i cùng tu i nên m y n ti c L c Xã,ữ ườ ổ ở ế ệ ở ạ

Ngày khác Vân Đài nh có vẽ t ng các công th n,ư ượ ầ

Ch bàn công nghi p đ khuyên ng i hi n sau này.ỉ ệ ể ườ ề

Năm th 5, ông l i l y c là tu i già c xin v , vua y cho, sai N i Các đ n h iứ ạ ấ ớ ổ ố ề ộ ế ỏ

nh ng vi c nên th ng làm. Ông trình bày 4 vi c : 1. Năm đ c mùa giá thóc r ,ữ ệ ườ ệ ượ ẻ

đ t giá thêm lên đong vào, g p năm m t mùa đem ra ch n c p. 2. Lính mi nặ ặ ấ ẩ ấ ở ề

Nam thì 6 đinh gi m đi 1 lính, mi n B c thì hàng năm v Kinh thao di n, r i l uả ề ắ ề ễ ồ ư

l i làm vi c 6 tháng. Lính Kinh thì đ u xuân đi m duy t xong, chia làm 2 ban,ạ ệ ở ầ ể ệ

m t ban l i, m t ban v . 3. Con trai, con gái c a các t ng v ng, t c công, choộ ở ạ ộ ề ủ ướ ươ ướ

phép cùng v i con trai, con gái, em và cháu (g i b ng chú bác) c a quan văn, quanớ ọ ằ ủ

võ t tam ph m tr xu ng đ c l y nhau; n u có ng i nào theo làm vi c màừ ẩ ở ố ượ ấ ế ườ ệ

xu t thân do văn khoa võ tuy n, thì cho phép cùng đ c b d ng. 4. Xin phongấ ể ượ ổ ụ

cho m đ c a viên nguyên án sát L ng S n đã ch t là Mai Anh Tu n. Vua saiẹ ẻ ủ ạ ơ ế ấ

ch n l y đ thi hành. Tháng 2, cho đ c l y ch c Thái b o v h u trí, hàng nămọ ấ ể ượ ấ ứ ả ề ư

chi cho m t n a l ng th ng cho và n ban u s h u.ộ ử ươ ưở ơ ư ố ậ

L i d r ng : n u có nghe th y n tình c a dân, chính s có đi u thi u sót,ạ ụ ằ ế ấ ẩ ủ ự ề ế

cho phép đi ng a tr m đ n tâu. Ông t ng tr i làm quan trong quan ngo i, g n 50ự ạ ế ừ ả ạ ầ

năm. Tính tr m tĩnh, kín đáo trung th c, già mà còn đ c chí h n, lúc tu i gi nghĩầ ự ố ơ ổ ả

kỹ v nghĩa ti n lui, m y l n dâng s trình bày kh n thi t xin v . K p khi đ c yề ế ấ ầ ớ ẩ ế ề ị ượ

theo l i xin v làng, vua sai B chính Qu ng Bình mang t d đ n nhà h i thămờ ề ố ả ờ ụ ế ỏ

s c kh e, l i sai Trung s mang th thu c b d ng c a vua dùng đ n ban cho.ứ ỏ ạ ứ ứ ố ổ ưỡ ủ ế

Tháng 4 năm y ông m t, th 81 tu i. Vua th ng ti c l m, s c h u c p vàng l aấ ấ ọ ổ ươ ế ắ ắ ậ ấ ụ

s a vi c tang, sai quan đ n t , cho tên th y là Văn Đoan. L i sai b l đem bài thử ệ ế ế ụ ạ ộ ễ ơ

và bài minh bia c a vua làm cho kh c vào đá d ng ch làng, nhan đ r ng: "Tở ủ ắ ự ở ỗ ề ằ ứ

tri u nguyên lão" (ông lão có đ c v ng l n b n tri u). Năm th 11, đ a vào thề ứ ọ ớ ở ố ề ứ ư ờ

đ n Hi n L ng.ở ề ề ươ

Tr c kia ông l y ng i h B ch, v th là h Tr n, sinh ra con gái th làướ ấ ườ ọ ạ ợ ứ ọ ầ ứ

Trang Ý Thu n Hi u Thái Hoàng Thái H u. Kho ng năm T Đ c, ban ân trong N iậ ế ậ ả ự ứ ộ

đình. Tr n th đ c t ng là nh t ph m phu nhân. Đ ng Khánh năm t D u giaầ ị ượ ặ ấ ẩ ồ Ấ ậ

phong cho ông là L Qu c công, B ch th , Tr n th đ u t ng là L Qu c phu nhân.ệ ố ạ ị ầ ị ề ặ ệ ố

B ch th tên th y là Trang Nhân, Tr n th tên th y là Trinh T , d ng đ n ngay ạ ị ụ ầ ị ụ ừ ự ề ở

làng đ th ph ng. L i truy tôn đ n đ i tr c, phong cho 4 đ i : Cao T , gia t ngể ờ ụ ạ ế ờ ướ ờ ổ ặ

là Trung Thu n Đ i Phu H ng Lô T Khanh, tên th y là L ng Uyên. T ng T , giaậ ạ ồ ự ụ ượ ằ ổ

t ng là Trung Thu n Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Th Đ c H c Sĩ Th L c T , tên th yặ ậ ạ ệ ị ộ ọ ế ộ ử ụ

là Đoan Phác. Ông, gia t ng là Gia Ngh Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Ch ng Vi n H c Sĩặ ị ạ ệ ưở ệ ọ

Đ c Hòa Bá, th y là Đôn Tr c. Cha, y theo nh tr c, t ng là T Thi n Đ i Phu,ứ ụ ự ư ướ ặ ư ệ ạ

hàm Th ng th , gia phong là Thu n X ng H u, tên th y là Đôn Nhã. Th riêngượ ư ậ ươ ầ ụ ờ

đ n Tích Chi.ở ề

Có 4 con trai : con tr ng là Xuân Phúng, th hàm Hàn Lâm vi n Th gi ngưở ụ ệ ị ả

h c sĩ; con th là Xuân Nhân, làm Tri ph ph Trùng Khánh. Con th n a là Xuânọ ứ ủ ủ ứ ữ

H i, làm Lang trung b Công; con th n a là Xuân Đ m hàm Tu so n. Năm th 2,ộ ộ ứ ữ ạ ạ ứ

l i t p m cho các cháu có th b c khác nhau, cho cháu th là Xuân Bí làm C mạ ậ ấ ứ ậ ứ ấ

binh Chánh đ i, coi gi vi c th đ n Qu c công.ộ ữ ệ ờ ề ố

Phan Đình Bình

Tên t là Nhân Trai, ng i huy n Qu ng Đi n, ph Th a Thiên, tài h c đĩnhự ườ ệ ả ề ủ ừ ọ

ng h n ng i. Lúc còn nh , có ti ng là ng i gi i. T Đ c năm th 1 là năm M uộ ơ ườ ỏ ế ườ ỏ ự ứ ứ ậ

Thân, thi đ Tú tài, r i đ luôn C nhân, thi H i đ Đình Nguyên, c t lên đ tamỗ ồ ỗ ử ộ ỗ ấ ệ

giáp Ti n sĩ, b t đ u th hàm Hàn Lâm vi n Biên tu, r i b Tri ph Tiên H ng.ế ắ ầ ụ ệ ồ ổ ủ ư

Năm th 15, có ch tri u v làm quan Kinh, quan t nh H ng Yên cho là ng i làmứ ỉ ệ ề ở ỉ ư ườ

vi c gi i, tâu xin l u l i? ông l i l i coi vi c vài năm n a; chính s công b ngệ ỏ ư ạ ạ ở ạ ệ ữ ự ằ

th a đáng, ki m ch k c ng b o, dân nh đ c yên n. T nh th n l i s dângỏ ề ế ẻ ườ ạ ờ ượ ổ ỉ ầ ạ ớ

tâu là tài ông có th c t dùng đ c. Vua đ ý ch n dùng, th cho làm Lang trungể ấ ượ ể ọ ử

b Binh, ch a bao lâu, b t b lên Quang L c t thi u khanh, bi n lý công vi c bộ ư ạ ổ ộ ự ế ệ ệ ộ

L , r i l y hàm Th lang tham bi n các v . Tr c kia, ba t nh An Giang, Hà Tiên,ễ ồ ấ ị ệ ụ ướ ỉ

Vĩnh Long b quan quân n c Đ i Pháp chi m m t, yêu c u ta sang n c Pháp đị ướ ạ ế ấ ầ ướ ể

bàn ngh . Khi y Th ng th b L là Nguy n Văn Phong sung làm Chánh s ôngị ấ ượ ư ộ ễ ễ ứ

làm Phó s ; r i vì s tình ngăn tr , nên không đi n a. Năm y ông sung vào duy tứ ồ ự ở ữ ấ ệ

quy n thi đi n, l i sung làm Giáo đ o nhà D c Đ c. Năm th 23, làm Khâm sai điể ệ ạ ạ ụ ứ ứ

tra xét vi c án đ tích l i B c Kỳ, kiêm ch c Phòng sát s . Đ n khi v , thăng làmệ ể ạ ở ắ ứ ứ ế ề

H u Tham tri b Binh l i quy n Ch ng vi c b H . G p ng i Pháp là Đ Phữ ộ ạ ề ưở ệ ộ ộ ặ ườ ồ ổ

Nghĩa m i m đi u c buôn bán, lòng ng i nh n nháo, ty đ a ph ng yớ ở ề ướ ườ ố ở ị ươ ấ

không th làm đ c vi c. ông đ c ch n đi Hà N i h p v i Đ i s Nguy n Triể ượ ệ ượ ọ ộ ợ ớ ạ ứ ễ

Ph ng bàn cách x trí. Phái quan n c Đ i Pháp là An Nghi p b c bách đi u cươ ử ướ ạ ệ ứ ề ướ

m i, ông cùng v i Tri Ph ng nói là ch a ph ng m nh c a tri u đình đ t ch i,ớ ớ ươ ư ụ ệ ủ ề ể ừ ố

An Nghi p t c gi n, đánh úp thành t nh, thành hãm, ông b b t đ a đ n Gia Đ nh,ệ ứ ậ ỉ ị ắ ư ế ị

v a g p có S th n là Nguy n Văn T ng h t s c bi n b ch, nhân đ y đ c thaừ ặ ứ ầ ễ ườ ế ứ ệ ạ ấ ượ

v . K p thi Hà N i th t th , án làm xong, ph i t i b tru t bãi, ph i đ n g ng s cề ị ộ ấ ủ ả ộ ị ấ ả ế ắ ứ

báo hi u n i quân th Cao B ng, r i sung bi n th ng chính H i D ng. Nămệ ở ơ ứ ằ ồ ệ ươ ả ươ

28, quy n gi công vi c t nh y. M t th i gian lâu, cho t m m n hàm Th đ cề ữ ệ ỉ ấ ộ ờ ạ ượ ị ộ

quy n B chính s B c Ninh, cùng v i Lê H u Tá trù li u vi c quân th B c Ninh,ề ố ứ ắ ớ ữ ệ ệ ứ ắ

Thái Nguyên. Nhi u l n đ c th ng tr n, xu ng chi u khen ng i, b t b hàm Thề ầ ượ ắ ậ ố ế ợ ạ ổ ị lang, lĩnh Tu n ph t nh Ninh Bình. Dâng s xin vào Kinh ra m t. Vua l y c là B cầ ủ ỉ ớ ắ ấ ớ ắ

Kỳ ch a đ c yên tĩnh, d cho l i. Năm th 36, th T ng đ c Đ nh Yên.ư ượ ụ ở ạ ứ ụ ổ ố ị

Hàm Nghi năm th 1 (1885), ngày tháng 5, Kinh thành có vi c vua đi raứ ệ

ngoài, vâng ý ch thăng Th Th ng th , sung C M t vi n đ i th n. Khi y đ iỉ ự ượ ư ơ ậ ệ ạ ầ ấ ạ

c c ch a đ nh, v n l u l i cùng v i Vĩnh L i Qu n công là Nguy n H u Đ đ nụ ư ị ẫ ư ạ ớ ạ ậ ễ ữ ộ ế

Suý ph Pháp gi ng bàn vi c n c. Ngày tháng 7 ông cùng H u Đ đ u ti n đ nủ ả ệ ướ ữ ộ ề ế ế

Kinh, m i ng i tâu lên Thái hoàng Thái h u, l y Kiên Giang Công n i ngôi. C nhọ ườ ậ ấ ố ả

Tông m i lên ngôi, gia cho làm Tá qu c huân th n, th Văn Minh đi n Đ i h c sĩớ ố ầ ự ệ ạ ọ

t n phong Phù Nghĩa T , ban n cho 500 l ng b c. Ông cùng H u Đ phi n t uấ ử ơ ạ ạ ữ ộ ế ấ

xin t , sau l i đ u cho m i ng i áo đo n g m, bài b ng vàng, lúc bày tri u ban,ừ ạ ề ỗ ườ ạ ấ ằ ề

phân bi t th b c, đ t ra phân bi t h n.ệ ứ ậ ể ỏ ệ ẳ

Khi y, tên Hoàng Ph c là đ u s gi c Qu ng Bình g i h p nhau đ qu yấ ướ ấ ỏ ặ ở ả ọ ọ ể ấ

nhi u dân đã lâu, ông vâng m nh mang c ti t mao và ph vi t đ n d p.ễ ệ ờ ế ủ ệ ế ẹ

Đ ng Khánh năm th 1 (1886), tháng 5, H u Đ ph ng xa giá, thân đi đánh.ồ ứ ữ ộ ụ

Đ n h t Qu ng Bình, ông t c thì dâng s , cho là không có công tr ng xin bi mế ạ ả ứ ớ ạ ế

tr t, l thu c theo đi sai phái doanh quân c a vua đ g ng s c báo hi u. L iậ ệ ộ ở ủ ể ắ ứ ệ ờ

nókh n kho n, hình nh có ý nghi gián. Khi đã đ c y theo l i xin, t c thì gi iẩ ả ư ượ ờ ứ ả

binh, l y nguyên hàm theo h u. Khi v Kinh, cho là nh c m t đã lâu, ngh vi c ấ ầ ề ọ ệ ỉ ệ ở

vi n. Ch a đ c bao lâu, l i sung ch c nh cũ.ệ ư ượ ạ ứ ư

T i năm sau có ng i nói là ông B c Kỳ có ý mu n l p Hoàng tôn. Vuaớ ườ ở ắ ố ậ

xu ng d giao cho đình th n nghiêm ngh . ông dâng l i bi n oan. M i ng i tríchố ụ ầ ị ờ ệ ọ ườ

ra, tr c đây ông B c Kỳ gi ng bàn, có x ng lên câu nói nên l p con cháu c aướ ở ắ ả ướ ậ ủ

D c Tông Anh Hoàng Đ , h i có hình tích và l y c là sai phái không có côngự ế ơ ấ ớ

tr ng, bàn c t quan t c c a ông. Vi c l i giao xu ng n i coi vi c Ph c ngh . L iạ ấ ướ ủ ệ ạ ố ơ ệ ướ ị ạ

trích ra kho n khác (b o là ngày tr c ông đ n nhà Mông Chính chi m l y cáiả ả ướ ế ế ấ

hòm g , và c i đá là v t cũ n i ti m đ ) ngh x t i n ng. M i đ c m t thángỗ ố ậ ở ơ ề ể ị ử ộ ặ ớ ượ ộ

ông ch t ch giam, khi y 57 tu893;i.ế ở ỗ ấ

Bu i đ u Hoàng th ng ta lên coi vi c n c, chu n cho truy ph c l i hàm,ổ ầ ượ ệ ướ ẩ ụ ạ

t c nh cũ. Thành Thái năm th 4 (1892) vua nghĩ đ n ông là b tôi có công và làướ ư ứ ế ề

h ngo i c a nhà vua, đ c cách truy t ng hàm Thái b o, gia phong là Phù Qu cọ ạ ủ ặ ặ ả ố

công, tên th y là Ôn Nhã, xây s a viên, t m (đ n th m ) d ng đ n ngay chụ ử ẩ ề ờ ở ả ự ề ỗ

làng đ th ph ng. L i tôn sùng đ c đ i tr c, truy t ng b n đ i : Cao t t ngở ể ờ ụ ạ ứ ờ ướ ặ ố ờ ổ ặ

là Trung Thu n Đ i Phu H ng Lô T Khanh, tên th y là Đoan Hu ; T ng t t ng làậ ạ ồ ự ụ ệ ằ ổ ặ

Trung Thu n Đ i Phu Hàn Lâm Vi n Th Đ c H c Sĩ Hi n L c T , tên th y là Đoanậ ạ ệ ị ộ ọ ể ộ ử ụ

M u; Hi n t t ng là Anh Dũng T ng Quân C m Binh V úy Thu n Hòa Bá, tênậ ế ổ ặ ướ ấ ệ ậ

th y là Trang Ti t; Hi n kh o, t ng là T Thi n Đ i Phu, Th ng Th Hàm Tuyênụ ế ể ả ặ ừ ệ ạ ượ ư

Hóa H u, tên th y là L ng ý. D ng đ n Tích Đ c bày th . Chính th t Nguy n thầ ụ ượ ự ề ứ ờ ấ ễ ị t n phong làm Phù qu c nh t ph m phu nhân. Hoàng Thái h u ta là con gái cấ ố ấ ẩ ậ ả

c a ông.ủ

Có 3 con trai : Đình Cáp đ Tú tài khoa Đinh D u Thành Thái năm th 9, mỗ ậ ứ ấ

th Hàn Lâm Vi n Th Đ c H c Sĩ Phù Nghĩa Nam, r i chu n th H ng Lô tụ ệ ị ộ ọ ồ ẩ ụ ồ ự

khanh; Đình T , Đình Uy n hi n là m sinh h c nhà Qu c T Gi.ừ ể ệ ấ ọ ở ố ử

QUY N 13Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IIIỆ Ụ

Nguy n Đăng Tuânễ

Tên t là Tín Phu, ng i huy n L Th y, t nh Qu ng Bình, tính ch t thu nự ườ ệ ệ ủ ỉ ả ấ ầ

nh t, l i h c ch v nghĩa lý. G p th i Tây S n, n đ nuôi chí. Bu i đ u đ i Giaấ ố ọ ủ ề ặ ờ ơ ở ẩ ể ổ ầ ờ

Long, l y văn h c đ c c ng c vào làm vi c vi n Hàn Lâm, đã t ng làm quanấ ọ ượ ố ử ệ ở ệ ừ

Tri huy n Ng c S n, r i v Kinh sung ch c T gi ng Công ph , sau đ i làm Thệ ọ ơ ồ ề ứ ư ả ở ủ ổ ị gi ng cung Ch n Hanh. Minh M ng năm th 1 (1820) b làm Thiêm s b L ,ả ở ấ ạ ứ ổ ự ộ ễ

dâng s xin đình các vi c công tác, nói là : quân dân đ ng b t t d ch, không nênớ ệ ươ ị ậ ị

b t làm nh c l m. D ng th nh thì âm suy, cũng là m t thu t đ ngăn tai bi n.ắ ọ ắ ươ ị ộ ậ ể ế

L i dâng 6 đi u : 1/ Đ t vi n Ng s đ đàn h c s a ch a ph ng th c làmạ ề ặ ệ ự ử ể ạ ử ữ ươ ứ

quan. 2/ Đ t ch c Thái ph ng s đ xét nghi m thú th n ng i tài, ng i kém. 3/ặ ứ ỏ ứ ể ệ ầ ườ ườ

B t tiêu phí vô ích. 4/ Đ t nhà h c các doanh tr n châu huy n. 5/ M khóa ânớ ặ ọ ở ấ ệ ở

thí. 6/ C hành vi c th t gia ân.ử ệ ờ ự

Năm th 8, thăng b làm H tào B c Thành l i chuy n sang Binh tào, vàoứ ổ ộ ắ ạ ể

làm H u Tham tri b L . Năm th 11, vua sai quan s a ch a lu t l , ông sungữ ộ ễ ứ ử ữ ậ ệ

ch c Phó T ng tài. Năm sau thăng hàm T Tham tri b L r i v h u. Năm th 14,ứ ổ ả ộ ễ ồ ề ư ứ

g p khánh ti t đ n Kinh ch u m ng, vua làm th đ cho. Năm th 16, sung ch cặ ế ế ầ ừ ơ ể ứ ứ

s b o c a hoàng t . Vua r t trông mong b t bu c làm cho có thành hi u.ư ả ủ ử ấ ắ ộ ệ

Đăng Tuân d y b o nghiêm, mà có phép, t ng tâu nói : các hoàng t nhàạ ả ừ ử ở

T p Thi n, lúc ti n, lúc d ng, ph n nhi u ch a h p l , n u ch gi ng t p l phépậ ệ ế ừ ầ ề ư ợ ễ ế ỉ ả ậ ễ

th ng thôi, s khó nên ng i có đ c. Xin tham ch c khuôn phép gi ng h c vườ ợ ườ ứ ướ ả ọ ề

năm Minh M ng năm th 4, nghĩ đ nh đi u l , đ cho cách d y t lúc bé đ cạ ứ ị ề ệ ể ạ ừ ượ

đ ng đ n, và li t ra ti t m c rõ ràng dâng lên. Li n đ c gia hàm Th ng th .ứ ắ ệ ế ụ ề ượ ượ ư

Đăng Tuân l i dâng s nói : th n nghe, đ c t t ph i h c thì sau m i thành,ạ ớ ầ ứ ấ ả ọ ớ

h c t t ph i gi ng thì sau m i rõ, vì là ngu n v c c a th y và b n có t đem l iọ ấ ả ả ớ ồ ự ủ ầ ạ ự ạ

d n d n. Nay hoàng t ra m ph riêng, ngày càng thêm lên, mà h c đ ng gi ngầ ầ ử ở ủ ọ ườ ả

t p có 10 ng i, chính t có 5 ng i, xin đ t thêm m i ch c 5 ng i n a, đ đậ ườ ự ườ ặ ỗ ứ ườ ữ ể ủ

gi ng t p. L i xin đ t ch c Hoàng t tán thi n 2 ng i, đ cho s m hôm quanhả ậ ạ ặ ứ ử ệ ườ ể ớ

hi n cùng nhau ngõ h u có b ích. Vua đ u nghe theo.ề ầ ổ ề

Ít lâu l i xin cáo v làng. G p có qu c tang, Thi u Tr năm th 1 (1841) mùaạ ề ặ ố ệ ị ứ

xuân, ông vào vi ng tang, vua an i, h i han, toan b làm Th ng th b L , ôngế ủ ỏ ổ ượ ư ộ ễ

kh n thi t xin t , vua bèn ban cho th t h u r i cho v . Đăng Tuân làm bài bi u tẩ ế ừ ậ ậ ồ ề ể ạ

nói r ng : ch xin r ng m t đ o hi u đ ban ra luân th ng, rõ chín đ o th ngằ ỉ ộ ộ ạ ế ể ườ ạ ườ

mà l p đ o tr n c. Vua nói r ng : vài l i nói y có r ng r h n hai h S (153)ậ ạ ị ướ ằ ờ ấ ạ ỡ ơ ọ ớ

v y. Ngày x a hai h S đ i Hán, sau khi đi r i, không nghe th y l i đ n sân c aậ ư ọ ớ ở ờ ồ ấ ạ ế ử

khuy t n a, cũng không có m t l i nói gì th y nêu lên sách s . Tiên sinh ch ngế ữ ộ ờ ấ ở ử ố

g y vào vi ng tang, c m kích do t trong lòng, nhân bài bi u t đ làm khuônậ ế ả ự ể ạ ể

m u, lòng thành th c càng nhi u, l y đ y mà bàn, hai h S không k p đ c v y.ẫ ự ề ấ ấ ọ ớ ị ượ ậ

Năm y l i kh i ph c sung ch c S b o c a hoàng t hoàng đ .ấ ạ ở ụ ứ ư ả ủ ử ệ

Năm th hai, vua đi tu n ra mi n B c, sung ch c Đ i th n l i Kinh; khiứ ầ ề ắ ứ ạ ầ ở ạ

vua tr v , thăng th Hi p bi n Đ i h c sĩ sung ch c S b o nh cũ. R i vì giàở ề ự ệ ệ ạ ọ ứ ư ả ư ồ

y u l i c xin ngh vi c. Vua không n trái ý mãi bèn y cho v ngh , gia ban các thế ạ ố ỉ ệ ỡ ề ỉ ứ

thu c, vàng trong kho, c p cho thuy n công đ đ a v . Đăng Tuân t đ t tên hi uố ấ ề ể ư ề ự ặ ệ

là Th n Trai, tính th n tr ng ít nói, tr i th ba tri u sung làm ch c B o phó lâuậ ậ ọ ả ờ ề ứ ả

năm, sau khi v vua m n nh không nguôi. Năm th 4, sai N i Các mang s c thề ế ớ ứ ộ ắ ư

đ n nhà h i thăm s c kho , th c th hàm Vĩnh L c đ i phu Hi p bi n Đ i h c sĩ,ế ỏ ứ ẻ ự ụ ộ ạ ệ ệ ạ ọ

hàng năm chia m t n a nguyên b ng, l i cho m t ng i con th t p m làm Tộ ử ổ ạ ộ ườ ứ ậ ấ ư

v , cùng cháu là C nhân Đăng Hành đ u nhà ph ng d ng. Đăng Tuân dâng sụ ử ề ở ụ ưỡ ớ

kh n thi t t ch i, nói : th n là con nhà t m th ng làm quan đ n Th Tòng nh tẩ ế ừ ố ầ ầ ườ ế ự ấ

ph m, đã không th làm đ c các công vi c, ch ch ng g&#7853;y làng, vui xemẩ ể ượ ệ ỉ ố ở

thái bình, đã l y làm may l m mà v t quá ph n r i, th mà thân ch n đ ng n iấ ắ ượ ậ ồ ế ở ố ồ ộ

ng i lên b c cao, không ph i có th c tr ng xét công, mà ch u n sâu đ c cách, lòngồ ậ ả ự ạ ị ơ ặ

th n v n không t yên, là m t đi u. Th n tr i th ba tri u, nh l ng b ng làmầ ẫ ự ộ ề ầ ả ờ ề ờ ươ ổ

quan đã lâu. Cha ông th n có ru ng đ l i h n 100 m u làm l y mà ăn, khôngầ ộ ể ạ ơ ẫ ấ

đ n n i thi u th n; h n n a đ c nhi u l n ban cho b c l a u h u, cũng đ đế ỗ ế ố ơ ữ ượ ề ầ ạ ụ ư ậ ủ ể

nuôi s ng lúc tu i th a. Con th n là Đăng Giai hi n đ c chi l ng Tòng nhố ổ ừ ầ ệ ượ ươ ị ph m, s th a v l ng b ng y, hàng năm th ng bi u th n m t n a, đ chi phíẩ ố ừ ề ươ ổ ấ ườ ế ầ ộ ử ể

v c i g o. Nay l i đ c m th cho con th c a th n là Đ c, cháu đích tôn c aề ủ ạ ạ ượ ấ ụ ứ ủ ầ ạ ủ

th n là Đăng Hành đ u nhà đ ph ng d ng, thì h t th y đ ph ng d ng vầ ề ở ể ụ ưỡ ế ả ồ ụ ưỡ ề

ăn m c c a th n th ng yên lòng, v vi c h i đ ăn còn th a (154) mà không loặ ủ ầ ườ ề ệ ỏ ồ ừ

v s không đ . Nay ch u l c quá phân l ng, lòng th n th y không đ c yên, làề ự ủ ị ộ ượ ầ ấ ượ

hai đi u; v l i th n nghe ng i đ i x a nói r ng : "Phàm vi c ì cũng nên đ đ cề ả ạ ầ ườ ờ ư ằ ệ ể ứ

có th a không h t v sau, làm quan nên l y thanh b ch mà đ cho con cháu", t mừ ế ề ấ ạ ể ấ

lòng t lúc bình sinh c a th n t ng ch c là thánh minh đã soi th u r i. N u nhừ ủ ầ ưở ắ ấ ồ ế ờ

lòng nhân t c a thánh th ng r lòng th ng xót thì v kho n hàng năm chi m từ ủ ượ ủ ươ ề ả ộ

n a l ng b ng, th n xin kính lĩnh m t kỳ đ đ c vinh h nh v c a vua ban cho,ử ươ ổ ầ ộ ể ượ ạ ề ủ

mà t rõ đ o khuyên trung khuyên hi u c a hoàng th ng. Đ n nh vi c giaỏ ạ ế ủ ượ ế ư ệ

th ng cho quan hàm, cùng kho n chi b ng t sang năm tr v sau, thì xin chi uưở ả ổ ừ ở ề ề

theo chí c a th n chu n cho đình mi n. Th thì không đ n n i h i lẽ công vủ ầ ẩ ễ ế ế ỗ ạ ề

danh khí (155) c a tri u đình, mà con cháu c a th n đ i đ i đ c nh Ph củ ề ủ ầ ờ ờ ượ ờ ướ

cùng n c đ u vui, dài đ c tr ch c a nhà v sau này, t c là th n đã ch u n n c,ướ ề ứ ạ ủ ề ứ ầ ị ơ ướ

không bi t g p m y l n r i.ế ấ ấ ầ ồ

S dâng lên, vua b ng lòng v l i tâu y.ớ ằ ề ờ ấ

Mùa đông năm y Đăng Tuân m t, th 73 tu i, đ c truy t ng là Thi u sấ ấ ọ ổ ượ ặ ế ư

tên th y là Văn Chính, s c cho ty có ch c trách h u c p cho, đ s a vi c tang, saiụ ắ ứ ậ ấ ể ử ệ

quan đ n t , l i sai l y th vua làm và so n s tr ng kh c vào đá, d ng bia n iế ế ạ ấ ơ ạ ự ạ ắ ự ở ơ

làng . Ch ng t u c a ông làm, ph n nhi u m t đi, nay còn b n th o vài bài.ở ươ ấ ủ ầ ề ấ ả ả

T Đ c năm th 1 (1848), vua truy nghĩ đ n có làm 2 bài th và d r ng :ự ứ ứ ế ơ ụ ằ

Th n Trai tiên sinh, tr c sung tây (156) t ch, giúp ích r t nhi u v n canh cánhậ ướ ị ấ ề ẫ

trong lòng không th thôi đ c Sai đem th mang đ n đ c đ t đi n. Sau sể ượ ơ ế ọ ể ế ệ ứ

th n l i nói là c nh nhà thanh b ch, s c cho ty có ch c trách d ng làm nhà th .ầ ạ ả ạ ắ ứ ự ờ

Con là Đăng Giai đã có truy n riêng; Đ c m th T v ; Xuân làm Tri phệ ạ ấ ụ ư ụ ủ

Nghĩa H ng; Đ ng l y công chúa th ch c Phò mã Đô úyư ố ấ ụ ứ

Đăng Giai

Tên t To n Phu, tr ng m o khôi ngô, còn nh theo h c gia đình, cha làự ả ạ ạ ỏ ọ ở

Đăng Tuân th y có t ng l , đoán là t t thành l p s m (l i nói này chép truy nấ ướ ạ ấ ậ ớ ờ ở ệ

Nguy n Tri Ph ng). Minh M ng năm th 1 (1820), đ h ng ti n, b t đ u bễ ươ ạ ứ ỗ ươ ế ắ ầ ổ

vào Hàn Lâm r i thăng lên Lang trung b H . Năm th 10, thăng Th Tham hi pồ ộ ộ ứ ự ệ

tr n Nam Đ nh. Năm th 12, mùa thu, sung ch c kh o tr ng Ngh An, r i đ i bấ ị ứ ứ ả ườ ệ ồ ợ ổ

B chính s Thanh Hóa. Khi y, đ ng bi n th ng năm b gi c làm tr ng i quanố ứ ấ ườ ể ườ ị ặ ở ạ

quân đi tu n bi n, th ng vì không có công tr ng ph i t i. Đăng Giai cùng T ngầ ể ườ ạ ả ộ ổ

đ c Đoàn Văn T ng dâng s trình bày v binh thuy n, đ a th có 3 đi u khôngố ườ ớ ề ề ị ế ề

ti n. Đ i l c nói r ng : + Th y S trong h t ch có h n 360 ng i, hàng năm đ nệ ạ ượ ằ ủ ư ạ ỉ ơ ườ ế

kỳ đi m binh, đ u đã xét theo s , d ch nh là thuy n mành v n ch c a công, cònể ề ố ự ỉ ề ậ ở ủ

l i hàng ngũ không m y, khi có phái ra làm vi c b t gi c, thì m i m t chi cở ạ ấ ệ ắ ặ ỗ ộ ế

thuy n ch có h n 10 ng i, ch đ đ dùng làm c m lái, chân sào; còn c m súngề ỉ ơ ườ ỉ ủ ể ầ ầ

c m khí gi i l i là b Binh; ng i m i đi th y, t i khi sóng n i, không bi t tr tayầ ớ ạ ộ ườ ớ ủ ớ ổ ế ở

th nào, thì tuy gi c bi n ngay tr c m t, không th ch c h n là đánh đ c,ế ặ ể ở ướ ặ ể ắ ẳ ượ

hu ng chi dám li u ch t tranh lên tr c ngoài kh i, cùng đ o xa ? đ y là quânố ề ế ướ ở ơ ả ư ấ

có s ch a ti n, là m t đi u. Ng ch thuy n ch có 10 chi c Đi n H i, thuy n Ô,ự ư ệ ộ ề ạ ề ỉ ế ệ ả ề

thuy n Lê m i th 5 chi c, thuy n Đi n H i thì l có xét theo th t v n t i, hàngề ỗ ứ ế ề ệ ả ệ ứ ự ậ ả

năm đi tu n bi n, ch ng qua năm ba chi c thuy n Ô thôi. Các thuy n nh y màầ ể ẳ ế ề ề ỏ ấ

g p thuy n gi c thì th đã không ch ng đ c gi c, hu nguy n c a gi c tuy làặ ề ặ ế ố ượ ặ ố ề ủ ặ

súng và khí gi i không th ch i n i v i thuy n quan quân đ c, nh ng mà bu mớ ể ọ ổ ớ ề ượ ư ồ

nh đi mau, thì th c là h n. N u phái h t ng ch thuy n l n Đi n H i ra nh ng màẹ ự ơ ế ế ạ ề ớ ệ ả ư

s c thuy n đi v a ch m v a n ng, cũng không làm th nào đ c v i s c gió màứ ề ừ ậ ừ ặ ế ượ ớ ứ

ti n đi nhanh đ c, đ y là thuy n có s ch a ti n, là hai đi u. + Hai đ o Bi n S nế ượ ấ ề ự ư ệ ề ả ệ ơ

Vân S n t nh h t, là l i thuy n gi c t t đi qua, đ o Bi n S n đã có pháo đài, pháiơ ở ỉ ạ ố ề ặ ấ ả ệ ơ

lính phòng gi , c nhiên không ph i lo nghĩ gì, còn đ o Vân S n cùng đ o Bi nữ ố ả ả ơ ả ệ

S n, tuy cùng trông rõ l n nhau, nh ng đi thuy n, thu n gió thì ba kh c, ng c gióơ ẫ ư ề ậ ắ ượ

thì đ n năm sáu kh c m i có th ch y đ n đ c. M t khi có thuy n gi c sinh s ,ế ắ ớ ể ạ ế ượ ộ ề ặ ự

thì nh ng thuy n đánh cá nh đ n nom ph vào đ n sao dám d n th ng vào sóngữ ề ỏ ế ụ ồ ẫ ẳ

bi n đu i theo ngăn c n; t i khi ph i ch t v t đi báo t nh, l i đi m t n a ngàyể ổ ả ớ ả ậ ậ ỉ ạ ấ ử

đ ng, t nh phái binh thuy n ra, còn ph i đ i n c tri u dãy lên thu n gió, chóngườ ỉ ề ả ợ ướ ề ậ

thì hai ba ngày ch m thì sáu b y ngày, ho c m i ngày m i có th phóng ra bi n,ậ ả ặ ườ ớ ể ể

dùng d ng trong kho ng m i ngày, thì thuy n gi c há ch u ng i yên đ đ i ch t,ằ ả ườ ề ặ ị ồ ể ợ ế

m t khi chúng trông th y hình dáng thuy n công, t c thì nh neo lánh ra ngoàiộ ấ ề ứ ổ

kh i xa cùng ki t tr c r i, tuy có b bi n gi i ch thuy n d i n c, t ng cũngơ ệ ướ ồ ộ ề ỏ ở ề ướ ướ ưở

không k p. Đ y là đ a th có s ch a ti n, là ba đi u.ị ấ ị ế ự ư ệ ề

Nh ng xét ra năm tr c, b bi n Kinh phái ra đã b t đ c h n 30 chi cư ướ ộ ề ở ắ ượ ơ ế

thuy n gi c, vì thuy n y cùng v i thuy n n c Thanh s c bu m ch y ngangề ặ ề ấ ớ ề ướ ứ ồ ạ

nhau, n u đ súng và khí gi i lên, thì s c l i th y g p hai, g p năm. Xin sác cho bế ể ớ ứ ạ ấ ấ ấ ộ

Công ch n c p cho 5 chi c ch đ n c a bi n đ n Bi n S n, t nh sẽ phái viênọ ấ ế ở ế ử ể ồ ệ ơ ở ỉ

gi i vi c đem l ng quân, súng ng, khí gi i ra bi n tu n ti u. L i b t thêm 20ỏ ệ ươ ố ớ ể ầ ễ ạ ắ

chi c thuy n mi n d ch c a bi n B ch Câu, c a Hãn, c a B ng, m i chi c ng iế ề ễ ị ở ử ể ạ ử ử ạ ỗ ế ườ

c m lái chèo ch là 12 ng i, phái thêm m t Su t đ i, 12 lính, ch a s n h a khí,ầ ở ườ ộ ấ ộ ứ ẵ ỏ

súng nh , súng l n, r i dùng phu thuy n m c qu n áo màu, gi d ng làm thuy nỏ ớ ồ ề ặ ầ ả ạ ề

đánh cá, thuy n buôn ch ra ngoài đ o, n u g p thuy n gi c, m t m t thì tùy cề ở ả ế ặ ề ặ ộ ặ ơ

h i đánh, m t m t thì làm hi u thông báo đ n s và thuy n quan đi tu n ti u đ nộ ộ ặ ệ ồ ở ề ầ ễ ế

ngay ng ti p.ứ ế

Vua khen d r ng : Đăng Giai có ki n th c, nh ng đi u đã trình bày ph nụ ằ ế ứ ữ ề ầ

nhi u thi t th c trúng c nghi; li n cho H lý quan phòng c a tu n ph . G p nămề ế ự ơ ề ộ ử ầ ủ ặ

đói, dân xiêu d t đ n tìm ăn, tâu xin đ t s D ng t , l i xin m đ ng c ng vàạ ế ặ ở ưỡ ế ạ ở ườ ả

l y đá núi, l y ti n tr công thay cho ti n phát ch n. Vua cho là h t lòng trù tínhấ ấ ề ả ề ẩ ế

c u ch a, truy n ch khen ng i.ứ ữ ề ỉ ợ

Năm th 14, t nh Ninh Bình có gi c, vua sai T ng đ c An Tĩnh T Quang C ,ứ ỉ ặ ổ ố ạ ự

T ng th ng quân v đ i th n Đăng Giai cùng Th ng ch Hoàng Đăng Th n đ uổ ố ụ ạ ầ ố ế ậ ề

sung ch c Tham tán. Đăng Giai nhân tâu bày v c nghi ti u gi c, đ i l c nóiứ ề ơ ễ ặ ạ ượ

r ng: nghe tin đ n, là Lê Duy L ng, Lê Duy Nhiên, ng m đ n Ai Lao, k t h p bèằ ồ ượ ầ ế ế ợ

lũ còn l i V n T ng, c v i b n Quách T t Công đ t S n Âm làm lo n. Vạ ở ạ ượ ướ ớ ọ ấ ở ấ ơ ạ ề

vi c đánh và qu y nhi u Đà B c, là đón đ ng c a Duy L ng đ n. Nh ng vìệ ấ ễ ở ắ ườ ủ ươ ế ư

núi sông hi m tr , Duy L ng không th đúng theo l i c đ c cho nên ch aể ở ươ ể ờ ướ ượ ư

dám thò đ u ra đ sinh s . Đ y tuy là nghe tin đ n thôi, nh ng nghi m v hìnhầ ể ự ấ ồ ư ệ ề

th đ ng xá cũng ch a nên nh t khái b o là nói d i đ c mà không phòng bế ườ ư ấ ả ố ượ ị tr c. Th n đã s c ngay cho các châu, huy n ph Tr n Man và Th Xuân b tướ ầ ứ ệ ở ủ ấ ọ ắ

nhi u th dân đ đóng ch n. Xin s c xu ng cho t nh Ngh An d ngăn phòng ề ổ ể ặ ắ ố ỉ ệ ự ở

các đ ng c t y u Tr n Ninh cùng Ai Lao có th thông nhau đ c, đ c t đ t tinườ ố ế ấ ể ượ ể ắ ứ

t c đi l i c a b n kia, thì các b n Chi Nê, Đà B c d khu tr đ c. Còn nh h iứ ạ ủ ọ ọ ở ắ ễ ừ ượ ư ộ

đánh đ t S n Âm, đã t ng phái đi thăm dò, khi ba huy n L c Th , Ph ng Hóa,ở ấ ơ ừ ệ ạ ổ ụ

Yên Hóa (đ u là đ a ph n Ninh Bình) đ ng b cách tr không thông, n u đi đ nề ị ậ ườ ị ở ế ế

đâu, đánh đ n đ y thì s n tr i c nhiên có th đánh phá tiêu h y đ c, đ s chế ấ ơ ạ ố ể ủ ượ ể ạ

yên đ ng tr c, nh ng mà r ng núi thung lũng cao ng t vài trăm d m, sao cóườ ướ ư ừ ấ ặ

th san h t làm đ t b ng đ c? Hu ng chi, tr k b o ng c là c t đ yên dân,ể ế ấ ằ ượ ố ừ ẻ ạ ượ ố ể

há có th vì gi c S n Âm và m t hai b n , b c bách ph i theo gi c, mà đem h tể ặ ở ơ ộ ọ ỏ ứ ả ặ ế

nhân dân c ba huy n b vào d i đ ng l a cháy ? Nghĩ nên ch n y ng iả ệ ỏ ướ ố ử ư ọ ủ ườ

quen bi t đ c vi c đ n tr c th ty trong ba huy n, ng i nào ch a đ c theoế ượ ệ ế ướ ổ ệ ườ ư ượ

gi c thì m t đem đ i ý v treo th ng và mi n t i trong t d đ m b o,ặ ậ ạ ề ưở ễ ộ ở ờ ụ ể ở ả

khi n cho h t lòng quy thu n, vui đ cho ta dùng. L i nghiêm c m các s quanế ế ậ ể ạ ấ ở

t n đ ng th y, đ ng b , không đ c đài t i mu i, g o, đ s t đ n mi n núiấ ở ườ ủ ườ ộ ượ ả ố ạ ồ ắ ế ề

buôn bán. R i sau quan quân các t nh h n ngày đ u ti n đ n, t nh S n Tây thì đ nồ ỉ ẹ ề ế ế ỉ ơ ế

Chi Nê (t đây tr xu ng đ u là tên đ t) t nh Hà N i thì đ n Hoa L , t nh Namừ ở ố ề ấ ỉ ộ ế ư ỉ

Đ nh thì đ n Nhiêm H , t nh Ninh Bình thì đ n C Đ , th n thì đ n các đ n gi c ị ế ạ ỉ ế ố ế ầ ế ồ ặ ở

An L c ra s c đánh phá, thì b n gi c kia đ u, đuôi b ng, l ng đ u b áp ch , thạ ứ ọ ặ ầ ụ ư ề ị ế ế

cùng, s c y u, t t đ n tan v . Gián ho c có ch y v S n Âm, d a ch hi m tr nứ ế ấ ế ỡ ặ ạ ề ơ ự ỗ ể ố

n p, t h p thì l p t c gi i binh ch n ch yên nghĩ, chiêu m th dân, khéo chi uấ ụ ọ ậ ứ ả ọ ỗ ộ ổ ề

úy l o, đánh th ng vào sào huy t, l y ng i Man đánh ng i Man, ch ng nh ngạ ẳ ệ ấ ườ ườ ẳ ữ

đ t S n Âm là ch hi m có th san b ng, mà b n gi c v n không l t l i đ c.ấ ơ ỗ ể ể ằ ọ ặ ẫ ọ ướ ượ

N u m u ti n đánh ngay thì s vào sâu ch không ng i, khó gi đ c toànế ư ế ợ ỗ ườ ữ ượ

th ng, mà quan quân các đ o c m nhi m khí lam ch ng lâu ngày và th dân baắ ạ ả ễ ướ ổ

huy n không kh i k gian, ng i ngay đ u ph i l y c . Vì th th n đành ch u t iệ ỏ ẻ ườ ề ả ụ ả ế ầ ị ộ

trì hoãn nhút nhát, mà không dám đem quân và dân c a tri u đình đ a vào chủ ề ư ỗ

ch a đ c c n th n chu đáo.ư ượ ẩ ậ

Vua d r ng : nh ng đi u ng i đã trù nghĩ, có th làm đ c. Đăng Giai tụ ằ ữ ề ườ ể ượ ự

xin đem binh t ng đ n th ng Ninh Bình, cùng v i Quang C ti n quân đóng ượ ế ẳ ớ ự ế ở

ph Thiên Quan (nay là Nho Quan). Khi y b n gi c đã gi Chi Nê, l p nhi u đ nủ ấ ọ ặ ữ ậ ề ồ

b o, 4 s Ph ng Hóa (đ n Không C c, đ n Cay Th , đ n Á, đ n Tâm Đình), 2 sả ở ở ụ ồ ố ồ ị ồ ồ ở

Gia Vi n (đ n Hoa L , đ n Hà Nguyên), 5 s Yên Hóa (đ n C Đê, đ n Công Đôi,ễ ồ ư ồ ở ở ồ ố ồ

đ n Đ t Đ i, đ n Tuân D , đ n An Đ i). L i có h n ba m i chi c thuy n c aồ ấ ồ ồ ụ ồ ộ ạ ơ ươ ế ề ủ

b n th y c (thuy n chài) c gi ch hi m y u, ho c l n đ n ch dân c , c p l yọ ủ ơ ề ữ ỗ ể ế ặ ẫ ế ỗ ư ướ ấ

binh l ng, ho c đánh tr ng d ng c đ khoe thanh th . Đăng Giai bèn cùngươ ặ ố ươ ờ ể ế

Quang C bàn tính đem đ i binh 2 đ ng góp s c chia đ t các quân ti n, h u, t ,ự ạ ườ ứ ặ ề ậ ả

h u ho c đánh, ho c c u vi n, ho c ti n, ho c ch n, tr c l y các đ n Khôngữ ặ ặ ứ ệ ặ ế ặ ậ ướ ấ ồ

C c, Tâm Đình, ti n l y Chi Nê, th đ n là S n Âm, v a g p lúc voi c a ta ch yố ế ấ ứ ế ơ ừ ặ ủ ạ

l ng đ n đ n gi c, Đăng Giai cùng Đăng Th n đem quân đu i theo, g p gi c cùngồ ế ồ ặ ậ ổ ặ ặ

ch ng c , v a đánh v a đi đ n đ t An Tr , ngày đã g n t i, có th ty Thanh Hóaố ự ừ ừ ế ấ ị ầ ớ ổ ở

là Nguy n Đình Bang theo quân đi sau, Đăng Thu n gi c đi nhanh, Đình Bang l yễ ậ ụ ấ

súng đánh l i quân ta r i đi. Đăng Giai dâng s xin nh n t i. Vua khi n tráchạ ồ ớ ậ ộ ể

nghiêm ng t, cách ch c l u d ng, h n cho trong 1 tu n 1 tháng ph i đánh th tặ ứ ư ụ ạ ầ ả ậ

d . Đăng Giai m i chia đ ng ti n đi đánh gi c đ n Xích Th . Gi c thua ch y,ữ ớ ườ ế ặ ở ồ ổ ặ ạ

quân ta nhân th th ng đu i dài mãi, li n l y đ c vài đ n, chém đ c r t nhi u.ế ắ ổ ề ấ ượ ồ ượ ấ ề

Tin th ng tr n tâu lên, vua khen, cho khai ph c nguyên hàm.ắ ậ ụ

R i thì th dân Thanh Ba cũng n i lên c p bóc các ph , huy n C mồ ổ ở ổ ướ ủ ệ ẩ

Th y, Qu ng Hóa. Đăng Giai d n quân v đánh cho b n gi c ph i thua xã Ph ngủ ả ẫ ề ọ ặ ả ở ụ

Công, li n phá đ c các đ n b o c a gi c xã Kỳ Ng i, xã Nhân L , d p yên h tề ượ ồ ả ủ ặ ở ả ộ ẹ ế

đ c gi c, l i khai ph c nguyên ch c B chính. Ch a bao lâu, đ i đi B c Ninh.ượ ặ ạ ụ ứ ố ư ổ ắ

Năm th 17, l i t B c Ninh chuy n v Thanh Hóa, k ti p m đ ng c ng. Mùaứ ạ ừ ắ ể ề ế ế ở ườ ả

đông năm y, th ty Thanh Ba l i không yên, vua sai Hi p bi n Đ i h c sĩấ ổ ở ạ ệ ệ ạ ọ

Tr ng Đăng Qu làm Kinh l c, l y Đăng Giai cùng Doãn U n làm ch c phó.ươ ế ượ ấ ẩ ứ

Đăng Giai tr c đã làm quan Thanh Hóa, đ a th ch hi m, ch d , th t c dânướ ở ị ế ỗ ể ỗ ễ ổ ụ

tình, v n quen h t c , cho nên đi đ n đâu đánh b t là có hi u qu ngay.ố ế ả ế ắ ệ ả

Năm sau, t nh B c Ninh đói, tri u đình s p có l nh bán thóc g o ra cho dân,ỉ ắ ề ắ ệ ạ

chi u cho Đăng Giai t c thì v coi vi c. Đăng Qu tâu nói : nay đ ng đi kinh lý,ế ứ ề ệ ế ươ

ph n nhi u là s c c a Đăng Giai, nên xin l u l i làm cho xong vi c, đ nh tayầ ề ứ ủ ư ạ ệ ể ờ

theo (L i nói y chép truy n Tr ng Đăng Quê), vua nghe cho. Đăng Giai ti nờ ấ ở ệ ươ ế

quân đ n đ ng Kh ng Chính, nghiêm đ c s c h n b t, chém đ c tên Chánhế ộ ươ ố ứ ạ ắ ượ

đ n c a ng y là Lê Phú Hi n, chính ph m là b n Hà Công Kim l n l t b t đ cồ ủ ụ ể ạ ọ ầ ượ ắ ượ

c b n gi c h t s ch. Vua xu ng chi u cho đem xuân v Đăng Giai vào ra m t, vuaả ọ ặ ế ạ ố ế ề ắ

khen, th ng cho quân công m t c p, chu n cho v B c Ninh cung ch c.ưở ộ ấ ẩ ề ắ ứ

Bu i đ u năm Thi u Tr , làm Th T ng đ c Ninh Thái, xin đ t kho huy nổ ầ ệ ị ự ổ ố ặ ở ệ

Văn Giang, đ phòng v n ch . Đăng Giai ngoài lâu, vua th ng khen là có tài làmể ậ ở ở ườ

vi c ch ph n k ch.ệ ở ỗ ồ ị

Năm th 3, gi c Th S n Tây là b n tên Th ch, tên Nhàn, tên B t (thi uứ ặ ổ ở ơ ọ ạ ậ ế

h ) r nhau t h p đ a ph n ph Lâm Thao, đ t ph Đoan Hùng, m t n a làmọ ủ ụ ọ ở ị ậ ủ ấ ủ ộ ử

ch t c a gi c; vua bèn c Đăng Giai , đ i đi làm Th T ng đ c S n H ng Tuyên.ỗ ổ ủ ặ ử ổ ự ổ ố ơ ư

Khi đ n n i, s a vi c binh đ c phép b t gi t gi c, qua vài tháng, chém đ c tênế ơ ử ệ ặ ắ ế ặ ượ

Th ch tr n. L i b t tên Nhàn b vào cũi gi i v Kinh. Đ n mùa thu, tên B t đ nạ ở ậ ạ ắ ỏ ả ề ế ậ ế

c a quân xin quy ph c, r i ch t. Vì có công nên đ c gia m t c p trác d và cácử ụ ồ ế ượ ộ ấ ị

h ng kim ti n, nh n ng c. Năm y, tâu xin m th dân đ t c S n Đông, đ t ch cạ ề ẫ ọ ấ ộ ổ ặ ơ ơ ặ ứ

Giáo th t nh Tuyên Quang. L i tâu tham h c B chính Tuyên Quang là Lê Nguyênụ ỉ ạ ặ ố

Giám, án sát là Vũ Danh Trì t i ch c không làm đ c vi c, đ u b t i ph i mi nạ ứ ượ ệ ề ị ộ ả ễ

ch c.ứ

Năm th 4, mùa thu, g p kỳ đ i k vua cho là Đăng Giai có công lao v vứ ặ ạ ế ề ỗ

yên ngăn ng a, cho th c th T ng đ c S n H ng Tuyên. R i vì có tang cha nên xinừ ự ụ ổ ố ơ ư ồ

ngh vi c. Ch a bao lâu, b t d t tình tri u v kinh. Vua an i h i han h i lâu. Đăngỉ ệ ư ắ ứ ệ ề ủ ỏ ồ

Giai nhân tâu xin l i cung ch c kinh. Vua nói r ng: S n H ng Tuyên là n i đ aở ạ ứ ở ằ ơ ư ơ ị

ph ng quan tr ng B c Kỳ, vi c b t gi c Tuyên Quang cũng là vi c ng iươ ọ ở ắ ệ ắ ặ ở ệ ươ

ch a làm xong, ng i hãy vì tr m đ n tr n đ y. Đ c vài ngày, sai đi cung ch c.ư ươ ẫ ế ấ ở ấ ượ ứ

L i cho m t b th t p vua làm ra có vẽ đóng bìa vàng, h p g m đ làm c a báuạ ộ ộ ơ ậ ộ ấ ể ủ

trong nhà

Tr c đây, tên gi c Vân t nh Tuyên Quang đã ch t, bè lũ là Nông Hùngướ ặ ở ỉ ế

Th c còn tr n, Đăng Giai phái nã b t đ c, nên đ c th ng gia m t c p.ạ ố ắ ượ ượ ưở ộ ấ

Năm th 6, đ i đi làm T ng đ c Hà Ninh. Khi y, vi c đê B c Kỳ, ng i nóiứ ổ ổ ố ấ ệ ở ắ ườ

thôi, ng i nói đ p, ý ki n khác nhau. Vua sai Đăng Giai thân đi khám xét trù nghĩườ ắ ế

tâu lên. R i dâng s nói : đ u ngu n c a sông Nh Hà, Tuyên Quang thì có sôngồ ớ ầ ồ ủ ị ở

Lô, sông Trôi (t c sông Ch y), H ng Hoá thì có sông Thao, sông Đào, Tháiứ ả ở ư ở

Nguyên thì có sông Đáy, c ng s n c c a 5 con sông y rót vào kho ng gi a t nhộ ố ướ ủ ấ ả ữ ỉ

S n Tây, h p làm sông nh Hà, qua Hà N i, B c Ninh, H ng Yên, Nam Đ nh màơ ợ ị ộ ắ ư ị

ch y đ n bi n. T tr c, bên h u sông Nh Hà thì có sông Hát Môn, sông Tô L chả ế ể ừ ướ ở ữ ị ị

là 2 con sông nh , v a qua các huy n T Liêm, Thanh Oai, Ch ng Đ c, S n Minh,ỏ ừ ệ ừ ươ ứ ơ

Hoài Yên, Kim B ng, Duy Tiên, Thanh Liêm, r i chia ra ch y đ n 6 c a bi n Ninhả ồ ả ế ử ể ở

Bình, Nam Đ nh. Bên t sông Nh thì có sông Thiên Đ c, Nguy t Đ c, Hàm Long,ị ả ị ứ ệ ứ

Nghĩa Tr , Văn Giang, là các sông nh v a, qua các t nh B c Ninh, H ng Yên, H iụ ỏ ừ ỉ ắ ư ả

D ng, r i ch y đ n 6 c a bi n t nh H i D ng. T đ i L c Long đ n đ i Lýươ ồ ả ế ử ể ở ỉ ả ươ ừ ờ ạ ế ờ

tr v tr c, có đ n vài nghìn trăm năm ch a có đê đi u, mà xét qu c s truy nở ề ướ ế ư ề ở ố ử ề

l i, ch a có s lo v phòng gi n c sông. Ng i nhà Tr n l y ý riêng xuyên t cạ ư ự ề ữ ướ ườ ầ ấ ạ

ra, m i đ p đê Đ nh Nhĩ, mà đê t đ y m i b t đ u có. Nh ng h i v đ i b y gi ,ớ ắ ỉ ừ ấ ớ ắ ầ ư ỏ ề ờ ấ ờ

ch là m t con đ ng v nông, không cao r ng m y. K đ n nhà Lê, 300 năm nhânỉ ộ ườ ệ ộ ấ ế ế

theo đ y mà cũng không th b đ c. K p khi ng y Tây S n s a làm, thì ch bi tấ ể ỏ ượ ị ụ ơ ử ỉ ế

có đê mà không bi t có sông. Đem m t d i sông Nh Hà, đ p lên đê to, t t c c aế ộ ả ị ắ ấ ả ử

c ng sông nh , đ u ngăn vít đi, cho nên th n c ngày càng đ y tràn, đê càng caoố ỏ ề ế ướ ầ

thì n c càng dâng lên to m i thành ch y xói vào; t đ y th n c không th l iướ ớ ả ừ ấ ế ướ ể ạ

ch y v phía Đông đ c n a, ch do sông Nh Hà cùng sông Hát ch y t t c vả ề ượ ữ ỉ ị ả ấ ả ề

phía Nam, mà các huy n Thanh Trì, Th ng Ph c, Phú Xuyên, Duy Tiên, Kimệ ượ ướ

B ng, Thanh Liêm, Ch ng Đ c, S n Minh, Hoài Yên, t nh Hà N i, trên d i b n bả ươ ứ ơ ỉ ộ ướ ố

đ u ch u n c ch y xói vào mà là ch các ng n n c ch a đ ng l i. Thánh Tề ị ướ ả ỗ ọ ướ ứ ự ạ ổ

Nhân Hoàng Đ ta th y rõ cái l i c a ng i tr c tranh v i sông là không ph i,ế ấ ỗ ủ ườ ướ ớ ả

th ng k dân m n đ p đê kh s đã t ng xu ng d cho các đ a ph ng bàn rõươ ẻ ọ ắ ổ ở ừ ố ụ ị ươ

v vi c đê nên thôi hay nên đ p. Hà N i thì th b đê các huy n Thanh Oai. ề ệ ắ Ở ộ ử ỏ ở ệ Ở

H ng Yên thì th m đ ng sông C u An, đ nh đ i vi c làm trái lẽ c a vài nghìnư ử ở ườ ử ị ổ ệ ủ

trăm năm v tr c mà gây nên cái l i hàng nghìn, hàng trăm năm không cùng về ướ ợ ề

sau. Duy dân nh sao C thích gió, sao T t thích m a, lòng mong mu n khôngư ơ ấ ư ố

gi ng nhau, ch n thích núi, cá thích n c, s th y bi t đ u kh c; trong đó bànố ồ ở ở ướ ự ấ ế ề ắ

lu n có s trái nhau, cho nên ch a thi hành đ c là th . Năm tr c, t nh th nậ ự ư ượ ế ướ ỉ ầ

ho c bàn b đê đi, dáng cũng chán v s b i đ p khó nh c, ho c bàn b i đ p, làặ ỏ ề ự ồ ắ ọ ặ ồ ắ

cũng phòng v n n n c ng p , đ u là có ki n th c c . Nh ng v h t th n thìề ạ ướ ậ ứ ề ế ứ ả ư ề ạ ầ

các huy n Thanh Trì, Th ng Ph c, Phú Xuyên, Duy Tiên, Kim B ng, Thanh Oai,ệ ượ ướ ả

S n Minh, Hoài Yên ph n nhi u là n i th p trũng c , n u bàn nên thôi đê thì n cơ ầ ề ơ ấ ả ế ướ

các huy n th ng du t t l y các chuy n y làm ch v c ch a; n u là nên đ pở ệ ượ ấ ấ ệ ấ ỗ ự ứ ế ắ

đê thì đ ng sông các huy n ch y đi nhi u ng , c vài trăm tr ng l i đ p m tườ ệ ả ề ả ứ ượ ạ ắ ộ

đê, thì s c dân đã không th ch u đ c, mà n c m a th ng du cũng không cóứ ể ị ượ ướ ư ở ượ

đ ng tiêu ti t đi, đ u là ch a ti n c . Mu n bàn k cho các huy n y, n u khôngườ ế ề ư ệ ả ố ế ệ ấ ế

khai thông các sông nh bên t sông Nh , đ cho n c ch y v phía Đông, thìỏ ở ả ị ể ướ ả ề

cũng không có ch c gì hay c . Tr m xét : nguyên n c sông bên h u sông Nhướ ả ộ ướ ở ữ ị Hà thì chia ra ch y v phía Nam, n c bên t sông Nh thì chia ra ch y v phíaả ề ướ ả ị ả ề

Đông, sông Nh ch ng qua kho ng gi a nh n n c ch y đ n r i chia ch y đi màị ẳ ở ả ữ ậ ướ ả ế ồ ả

thôi. Th mà m t khi ngăn ch n đ ng cũ c a các sông to v a v a dòng d iế ộ ặ ườ ủ ừ ừ ở ướ

mà đ p đê đ ch ng gi n c dòng trên sông, thì th không th đ c. Ông nhânắ ể ố ữ ướ ở ế ể ượ

th trình bày 12 đi u v có đê không ti n. Đê y không thôi, thì dân có ph n đê ể ề ề ệ ấ ầ ở

B c Kỳ, hàng năm v t v đ c u đ c phong phú và sóng yên, thì cũng khó l m.ắ ấ ả ể ầ ượ ắ

Nay l y m t d i n c sông Nh chia ra ch y v S n Tây, B c Ninh, Hà N i, H iấ ộ ả ướ ở ị ả ề ơ ắ ộ ả

D ng, H ng Yên, N nh là ch đ t có đ n m t nghìn d m vuông ví nh l y m tươ ư ị ỗ ấ ế ộ ặ ư ấ ộ

chén n c rót vào m t cái mâm, thì n c y chén thì sâu mà mâm thì nông, làướ ộ ướ ấ ở ở

th t t ph i nh v y. Hu ng chi, n c dòng trên ch y xu ng dòng d i, thìế ấ ả ư ậ ố ướ ở ả ố ướ

ch y đ n đâu tiêu đ n đ y, t t không nh là n c ch y xu ng mâm mà đ y tràn,ả ế ế ấ ấ ư ướ ả ố ầ

đã rõ l m r i. Th c có câu r ng: "Có đê không b ng không đê l i, đã có đê r iắ ồ ơ ổ ằ ằ ợ ồ

không th không". K ra đã nói v l i không đê sao l i nói r ng không th khôngể ể ề ợ ạ ằ ể

có đê, cũng là ch a xét đ n ngu n l i h i mà nói h n là nh th thôi.ư ế ồ ợ ạ ẳ ư ế

Th n tr m nghĩ : nh ng ng i khéo tr th y thì không cùng n c trong l iầ ộ ữ ườ ị ủ ướ ố

ch y, ch làm cho vô s , thì d thành công. Nghĩ nên tr c h t đem sông Nguy tả ỉ ự ễ ướ ế ệ

Đ c, Thiên Đ c và các sông nh v a v a nh sông Hàm Long, Nghĩa Tr , Vănứ ứ ỏ ừ ừ ư ụ

Giang, đ u y theo đ ng cũ, ra công dòng d i; ch nào nông h p, thì đào sâu,ề ườ ở ướ ỗ ẹ

đào r ng ra, ch nào b i l p thì n o khoét ra, nh t thi t đem công vi c b i đ p đêộ ỗ ồ ấ ạ ấ ế ệ ồ ắ

đi u đ làm vi c kh i đào sông cũ, không c n ph i l y s ti n kho ra, làm thêmề ể ệ ơ ầ ả ấ ố ề

m t công vi c to l n khác.ộ ệ ớ

V đ t cát đào vét ra, đ u chia ra ch a ngoài hai b đ vài m i tr ng,ề ấ ề ứ ở ờ ộ ươ ượ

đ làm đ ng v nông; h n trong hai năm, theo t ng đo n đã làm xong, thì đemể ườ ệ ạ ừ ạ

đê tr c đ ng sông chi u theo c a sông mà đào phá đi; đ n kỳ n c l t, n cướ ở ườ ể ử ế ướ ụ ướ

sông c theo l i y mà d n d n ch y ra các c a bi n v phía Đông Nam. Nên cóứ ố ấ ầ ầ ả ử ể ề

n c l t h i to, ch y lan tràn qua đê đ ng v nông cũng ch ng qua đ m t vàiướ ụ ơ ả ườ ệ ẳ ộ ộ

ngày t rút xu ng ngay nh các h t Ninh Bình tr v phía Nam mà thôi. Trongự ố ư ạ ở ở ề

kho ng vài năm, bùn n c ch y vào ru ng, ch cao ráo có th m nhu n thêm, chả ướ ả ộ ỗ ấ ầ ỗ

sâu th p thì bùn màu b i lên có th thành ru ng đ c; mà c a bi n ngày sâu r ngấ ồ ể ộ ượ ử ể ộ

d n, nh th thì đê có th không ph i s a, mà nhà làm ru ng đ c ti n l i n cầ ư ế ể ả ử ộ ượ ệ ợ ướ

có th không ph i h gi , mà dân đ c yên ch , b t đ c c a dùng cho n cể ả ộ ữ ượ ỗ ở ớ ượ ủ ướ

mà làm nhi u c a cho dân, cái l i ích y không th nói xi tề ủ ợ ấ ể ế

Vua giao s ch ng y xu ng, m i ng i cho là t m t mình thiên ki n r iớ ươ ấ ố ọ ườ ự ộ ế ồ

không chu n cho thi hành.ẩ

T Đ c năm th 1, thăng Th Hi p bi n Đ i h c sĩ, tri u v làm Th ngự ứ ứ ự ệ ệ ạ ọ ệ ề ượ

th b Hình kiêm sung T ng tài Qu c S Quán. Đăng Giai trình bày 10 đi u vàoư ộ ổ ố ử ề

xét vi c hình, l i dâng s xin tuy n lính duy t đinh, đình vi c sai quan cùngệ ạ ớ ể ệ ệ

ch ng trình kh n hoang, th b c v tha b t l ng ru ng, đi u kho n v đúcươ ẩ ứ ậ ề ớ ươ ộ ề ả ề

ti n, c ng 13 vi c. Khi y, vua m i lên ngôi, sai s sang n c Thanh c u phong.ề ộ ệ ấ ớ ứ ướ ầ

Đăng Giai dâng s nói : phép c a tiên v ng, phàm có n c t t có đô thành, tri uớ ủ ươ ướ ấ ề

ki n h i đ ng, gi ng đi u tin, s a đi u hòa m c, không gì là không làm đ y, làế ộ ồ ả ề ử ề ụ ở ấ

đ cho v ng c i g c c a n c, tr ng phong hóa c a nhà vua đ b t s khó nh cể ữ ộ ố ủ ướ ọ ủ ể ớ ự ọ

cho ng i mà đ phí hao. N c ta t nhà Lê tr v tr c, g i là n c An Nam,ườ ỡ ướ ừ ở ề ướ ọ ướ

đóng đô Thăng Long, cho nên l bang giao c a các đ i làm ngay đ y là l chínhở ễ ủ ờ ở ấ ễ

đáng. Các tiên thánh hoàng đ ta, gây m Viêm Bang, nguyên cùng An Nam riêng làế ở

m t n c. Th T Cao Hoàng Đ ta th ng nh t b cõi, đ t kinh thành Phú Xuân,ộ ướ ế ổ ế ố ấ ờ ặ ở

lúc m i bình đ nh c n c, thông hi u v i n c Thanh; tr c h t ch nh l i tênớ ị ả ướ ế ớ ướ ướ ế ỉ ạ

n c, g i là n c Vi t Nam, danh hi u đã s a l i, đô p đ i m i, đã không ph iướ ọ ướ ệ ệ ử ạ ấ ổ ớ ả

nh Đinh, Lý, Tr n, Lê tr c. Thành Thăng Long đ i Lê là Đông Đô, đ i nay làư ầ ướ ở ờ ở ờ

m t t nh thành; vi c khác th khác, n đ nh ch ng i n c Thanh sao đ c giộ ỉ ệ ế ấ ị ỗ ườ ướ ượ ữ

ch y đ làm l bang giao đ c. Gia Long năm th 1 (1802) vâng thánh d mu nỗ ấ ể ễ ượ ứ ụ ố

đ a th xin ti p s nhà Thanh trên c a i L ng S n, đ đ phi n phí. Ti c vì lúcư ư ế ứ ở ử ả ạ ơ ể ỡ ề ế

y các b tôi ch a hay th theo ý y, nhân c h i l n y làm thành m t k nghiấ ề ư ể ấ ơ ộ ớ ấ ộ ế

l n. Kho ng năm Minh M ng đã t ng vâng l i d c a Thánh T Nhân Hoàng Đ ,ớ ả ạ ừ ờ ụ ủ ổ ế

b o r ng : "Vi c đi tu n mi n B c đ làm l bang giao, không có th đ làm đi uả ằ ệ ầ ề ắ ể ễ ể ể ề

d y đ i đ i đ c, gi s n c có vua l n, muôn vi c ch nh đ n c , các con cháuạ ờ ờ ượ ả ử ướ ớ ệ ỉ ố ả

phó thác đ c ng i thì vi c y cũng không i gì, là ra trong đ a ph ng g p cóượ ườ ệ ấ ạ ị ươ ặ

bi n c , lòng ng i ch a yên, mà b n c đi tu n xa thì ch đ t căn b n quanế ố ườ ư ỏ ướ ầ ở ỗ ấ ả

tr ng há không có s lo ng i không ng ? Mu n bàn k v xã t c, nên chú ý x pọ ự ạ ờ ư ố ế ề ắ ế

đ t khác". Kính d ch l i thánh d y nh th , thì l bang giao t t ph i thi hành ặ ị ờ ạ ư ế ễ ấ ả ở

Kinh s , thì ta có l i vô cùng, mà ng i có lẽ t t ph i theo. Không có gì đángư ở ợ ở ườ ấ ả

ng n a. V , n c ta là n c văn hi n, n c Thanh cũng là n c gi l , theo hayờ ữ ả ướ ướ ế ướ ướ ữ ễ

không theo, coi l có nên hay không. Ta l y l mà nói, thì l i rõ ràng, nghĩa chínhở ễ ấ ễ ờ

đáng, ng i n c Thanh sẽ nói th nào đ ch i đ c ? Xin s c cho b th n làmườ ướ ế ể ố ượ ư ắ ộ ầ

qu c th giao S b phát đ , xin t nay v sau đ n th ng Kinh s đ làm đi n lố ư ứ ộ ệ ừ ề ế ẳ ư ể ể ễ

l n Đi n l y đã đ nh, muôn đ i th ng yên, b t đ c kho n tiêu phí không cóớ ể ễ ấ ị ờ ườ ớ ượ ả

h n, kh i đ c s ngăn phòng ngoài ý nghĩ, thì m u tính sâu xa c a các tiênạ ỏ ượ ự ở ư ủ

thánh ngày tr c t t thành ch Hoàng th ng khéo n i chí, khéo theo vi c v y..ướ ấ ở ỗ ượ ố ệ ậ

Vua cho l i nói là ph i, ph i sai phát qu c th đ đ t đi. Đ n khi s n c Thanh làờ ả ả ố ư ệ ạ ế ứ ướ

Lao Sùng Quang đ n Kinh, làm l bang giao, tình ý th a h p. Vua cho là Đăng Giaiế ễ ỏ ợ

đ u tiên ki n ngh ra gi đ c qu c th l m, th ng m t đ ng kim ti n có chầ ế ị ữ ượ ố ể ắ ưở ộ ồ ề ữ

"Long vân kh h i", ba t m nhi u màu.ế ộ ấ ễ

Đăng Giai trong tri u, t ng cùng các đ i th n l i nói và s c m t không hòaở ề ừ ạ ầ ờ ắ ặ

h p nhau, v a g p khi khuy t ch c T ng đ c Ngh An, m i ng i đ u c Đăngợ ừ ặ ế ứ ổ ố ệ ọ ườ ề ử

Giai đi. Đăng Giai dâng s xin t . Đ i l c nói r ng : đình th n bàn c th n đi,ớ ừ ạ ượ ằ ầ ử ầ

ho c là vì th n v n tính ngu và th ng, lúc th ng nói năng không kh i tráiặ ầ ố ẳ ở ườ ỏ

ng c h , phàm vi c bàn lu n, trong đó có đi u khác đi u cùng, cho nên khôngượ ọ ệ ậ ề ề

thích v i th n cùng hàng; may là tri u đình nhàn r i, văn yên l ng võ ch i đùa,ớ ầ ề ỗ ặ ơ

th n l y ph n xa xôi, ngày nay dâng phong th tâu vi c ngày mai dâng ch ngầ ấ ậ ở ư ệ ươ

s đàn h c cho nên cũng ghét là khác v i mình. V m t ý ít h p v i ai nh th .ớ ặ ớ ề ộ ợ ớ ư ế

Năm th 3, mùa xuân, h u kỳ m t mùa l i có l khí, đ c cách ch n Đăngứ ữ ấ ạ ệ ặ ọ

Giai sung H u kỳ Kinh l c Đ i s lĩnh T ng đ c An Tĩnh, kiêm coi đ o Thanhữ ượ ạ ứ ổ ố ạ

Hóa. Đăng Giai c m c ti t đi ra B c, dâng s nói v vi c yên h p quân dân. L iầ ờ ế ắ ớ ề ệ ợ ạ

cho là bán g o ra có l nh c m, mà v n đ sót k gian ngoài phép, xin b c m màạ ệ ấ ẫ ể ẻ ở ỏ ấ

đánh thu n ng lên. L i nói v các c a quan Phù Di p, Kh L u, L ng Tr ng ế ặ ạ ề ử ệ ả ư ươ ườ ở

Ngh An, Khu Đ c Hà Tĩnh, là l i đ ng sinh lý c a ti u dân t t do đ y, xin đ uệ ộ ở ố ườ ủ ể ấ ấ ề

bãi đi, khi n cho dân nghèo đ c nh .ế ượ ờ

L i dâng s trình bày 4 vi c : 1. Ngh An, Hà Tĩnh h p l i thành m t t nh. 2.ạ ớ ệ ệ ợ ạ ộ ỉ

Các huy n An Thành, L ng S n, Nghĩa Đ ng Qu Phong, Thúy Vân, Ch ngệ ươ ơ ườ ế ươ

D ng, Kỳ S n, H i Nguyên, Vĩnh Hòa và t nh Ngh An; các huy n Mỹ Hóa, H uươ ơ ộ ỉ ệ ệ ậ

L c, Quan Hóa, L ng Chính, Th ng Xuân, C m Th y, Qu ng Đ a, Th ch Thành ộ ươ ườ ẩ ủ ả ị ạ ở

t nh Thanh Hóa, đ u là đ t núi và thung lũng, đinh không có nhi u, xin quy c choỉ ề ấ ề ả

các ph kiêm lý. 3. Xin đình đ t đ n các tr ch (ch m) đ ti n cho khách đi buôn.ủ ặ ồ ở ạ ằ ể ệ

4. Đi n đ a dân đinh b t ra thêm vào, do t nh làm s sách, giao cho dân ch pề ị ớ ỉ ổ ấ

chi u.ể

G p t nh Thanh cũng có thu ho ch kém, tâu xin bán thóc kho ra, hoãn thuặ ỉ ạ

thu , tr s đinh đi n biên hão trong s . Tha các kho n tr n thi u. Vua cho làế ừ ổ ề ổ ả ố ế

Đăng Giai đã trình bày, đ u thi t v b nh c a dân, ph n nhi u ch n l y đ thiề ế ề ệ ủ ầ ề ọ ấ ể

hành.

Mùa đông năm y, tâu xin truy bao phong các b tôi ch t theo ti t nghĩa ấ ề ế ế ở

cu i đ i Lê, đ vun đ t phong hóa... Vua cho là ph i, l i xu ng d ràng : Đăng Giaiố ờ ể ấ ả ạ ố ụ

mang c ti t đi xét h i dân tình, kinh lý châu huy n, nêu ng i thanh liêm tàiờ ế ỏ ệ ườ

năng, b k tham nhũng, tha các thu tr n, thi u, v yên dân điêu háo, đ n đ yỏ ẻ ế ố ế ỗ ế ấ

th c ăn dùng c a dân đ c th a thãi, tr m c p im l ng, đ i x a khen là thu nứ ủ ượ ừ ộ ướ ặ ờ ư ầ

l ng cũng không h n th . Đ c cách th ng m t cái bài đeo b ng ng c t t ch mươ ơ ế ặ ưở ộ ằ ọ ố ạ

kh c hoa mai, m t đ ng kim ti n h ng l n có ch "V n th vĩnh l i" và đo n,ắ ộ ồ ề ạ ớ ữ ạ ế ạ ạ

nhi u, sâm, qu .ễ ế

Năm th 4, gi c xiêu d t Qu ng Tây lan t i Cao B ng, L ng S n, vua saiứ ặ ạ ở ả ớ ằ ạ ơ

Đăng Giai đ i đi làm T ng đ c Hà Ninh kiêm sung Hà Ninh, Ninh Thái, L ng B ngổ ổ ố ạ ằ

Kinh l c Đ i s . Đăng Giai dâng 5 đi u v s trù tính công vi c biên gi i, xinượ ạ ứ ề ề ự ệ ở ớ

đ a th cho Tu n ph Qu ng Tây đ trù làm, và s c cho các t nh ch n lính, tha dùư ư ầ ủ ả ể ắ ỉ ọ

t i l u, cho làm quân ti n khu đ g ng báo hi u, bãi l u quan, đ t th quan, saiộ ư ề ể ắ ệ ư ặ ổ

ch n th binh đ ti p ng, cho c ng gi i đ c b n v ng. R i ti n quân đ nọ ổ ể ế ứ ươ ớ ượ ề ữ ồ ế ế

L ng S n, .b t.đ c 3 tên bè lũ c a gi c là Tr n Tr ng, Hoàng Ng c Quang, Đ cạ ơ ắ ượ ủ ặ ầ ườ ọ ặ

Kim Long đóng cũi đ a v Kinh, tên đ u s gi c là T m Đ ng Lý Văn X ng đ uư ề ầ ỏ ặ ạ ườ ươ ầ

hàng, tâu xin khu x . L i trình bày 3 vi c v biên gi i mi n B c: 1. L ng đ t đ nử ạ ệ ề ớ ề ắ ượ ặ ồ

l n ven biên gi i. 2. Xin chia ghép Tam Đ ng làm bang H ng Nghĩa. 3. Xin thaớ ở ớ ườ ướ

mi n thu cho các huy n châu b gi c c p bóc, khi n cho đoàn k t đ ngănễ ế ệ ị ặ ướ ế ế ể

phòng... Vua b ng lòng. R i chu n cho th c th .ằ ồ ẩ ự ụ

Năm th 6, mùa xuân, xin v thăm cha m . Vua cho 40 l ng b c, d l y ýứ ề ẹ ạ ạ ụ ấ

d y hi u đ khuyên trung. K p khi vào ra m t. Vua h i tình dân và vi c biên gi i.ạ ế ể ị ắ ỏ ệ ớ

Đăng Giai th a là v a m i làm đ c 5 ph n. Vua nói : đ y là vi c c a ng i ch aư ừ ớ ượ ầ ấ ệ ủ ươ ư

làm xong. Th a r ng : th n m t h i th hãy còn ch m u đ báo n trên. R i saiư ằ ầ ộ ơ ở ỉ ư ể ơ ồ

sung Kinh lý Hà Ninh, đi phó s , v n lĩnh T ng đ c Hà Ninh kiêm coi công vi c ứ ẫ ổ ố ệ ở

Ninh Thái, L ng B ng. Kỳ đ i k năm y, th ng m t cái kim khánh h ng l n cóạ ằ ạ ế ấ ưở ộ ạ ớ

ch "Liêm bình c n cán". Năm th 7, gi c T ng n c Thanh qu y nhi u Caoữ ầ ứ ặ ố ở ướ ấ ễ ở

B ng, Đăng Giai đem binh, t ng, ti n đánh, cùng Tu n ph L ng B ng là Phanằ ượ ế ầ ủ ạ ằ

Khác Th n nghĩ tâu 5 đi u v vi c phòng gi biên gi i. M t là xin cho 2 t nh L ngậ ề ề ệ ữ ớ ộ ỉ ạ

S n và Cao B ng rút gi n binh v g p v i dân trong s d n thành c ngũ. M t n aơ ằ ả ề ộ ớ ổ ồ ơ ộ ữ

là chiêu d gi c tr n, c t b ng i đ u hàng. M t n a là đem các ph , huy n t nhụ ặ ố ấ ổ ườ ầ ộ ữ ủ ệ ỉ

Cao B ng quy c vào th ng h t L ng S n, thành t nh đ i làm ph Trùng Khánh.ằ ả ố ạ ạ ơ ỉ ổ ủ

M t n a là chia gi n binh B c Kỳ ra t ng b n di n t p phép b n súng, phép bàyộ ữ ả ở ắ ừ ạ ễ ậ ắ

tr n. Đình th n cho là không ti n thi hành. R i vì Giang A d a n t ng i l y c a,ậ ầ ệ ồ ọ ạ ườ ấ ủ

vi c phát giác ra, vua b o là Đăng Giai chiêu n p ng i đ u hàng th t sách, giángệ ả ạ ườ ầ ấ

4 c p l u nhi m.ấ ư ệ

Mùa thu năm y, vì m nên xin v , r i ch t Hà N i. Vua d r ng : Nguy nấ ố ề ồ ế ở ộ ụ ằ ễ

Đăng Giai đã t ng th 3 tri u, trung c n m t ti t. Ra ngoài nh n coi m t đ aừ ờ ề ầ ộ ế ậ ộ ị

ph ng, vào Kinh tham d vi c c m t, đã h n 20 năm nay t khi mang c ti t raươ ự ệ ơ ậ ơ ừ ờ ế

sai phái, cúi mình làm h t s c khó nh c, s a sang vi c biên c ng, xông pha lamế ứ ọ ử ệ ươ

ch ng, nh c mãi thành m t, lâu ngày thành b nh n ng, đã t ng sai ban cho vướ ọ ệ ệ ặ ừ ị thu c th ng ph ng (thu c c a vua dùng) đ mong gi đ c thân có b nh, cố ở ượ ươ ố ủ ể ữ ượ ệ ố

g ng theo vi c nhà vua, ng đâu l i ch t, th ng ti c bi t bao! V ng i làm t i,ắ ệ ờ ạ ế ươ ế ế ả ườ ộ

chăm làm vi c đ n ch t, thì s báo đ c đ n công, t t có s khác. Hu ng chi là kệ ế ế ự ứ ề ấ ố ố ẻ

th th n, đ i đ i làm quan trong n c, tr n lòng tr m, th c nên h u gia đi nế ầ ờ ờ ướ ọ ở ẫ ự ậ ể

ch ng khen th ng đ nêu ng i trung ti t, chu n cho t ng là Thi u b o, tênươ ưở ể ườ ế ẩ ặ ế ả

th y là Văn Ý. Năm th 11, li t vào th đ n Hi n L ng.ụ ứ ệ ờ ở ề ề ươ

Đăng Giai xu t thân là th th n, đ c vua đ ý ch n c t lên, tr i qua làmấ ế ầ ượ ể ọ ấ ả

quan trong tri u, ngoài qu n, d ng đ c nhi u m u k sáng su t, công nghi p kề ậ ự ượ ề ư ế ố ệ ể

cũng r c r . Nay đ c đ n nh ng bi u ch ng s t u thì ki n th c lúc bình sinh,ự ỡ ọ ế ữ ể ươ ớ ấ ế ứ

đ y d y ra l i nói, tuy b tôi có danh ti ng đ i x a cũng không h n đ c. Ti cầ ẫ ở ờ ề ế ờ ư ơ ượ ế

vì tôn chu ng đ o Thích, d ng chùa th Ph t, luôn mê ho c ng i, phí c a th cộ ạ ự ờ ậ ặ ườ ủ ự

nhi u, ch a kh i làm l y cho th nh đ c. Con là Đăng Hành (Có truy n riêng).ề ư ỏ ụ ị ứ ệ

Đăng H

Là ng i ôn hòa văn nhã, thích đ c sách. T Đ c năm th 1, đ Ti n sĩ, c pườ ọ ự ứ ứ ỗ ế ấ

b T p hi n vi n Biên tu, r i thăng lên Th đ c lĩnh Án sát s t nh Qu ng Ngãi.ổ ậ ề ệ ồ ị ộ ứ ỉ ả

Năm th 14, thăng H ng Lô t khanh, lĩnh B chính s Khánh Hòa. Năm th 15,ứ ồ ự ố ứ ứ

theo đi quân th Nam Đ o, g p nhi u b n gi c ph B c Ninh nhi u đ ngứ ở ạ ặ ề ọ ặ ỉ ở ắ ễ ộ

thông v i gi c bi n Qu ng Yên, quan quân ti n đánh, có ch cho Đăng Hành sungớ ặ ể ở ả ế ỉ

B c th th ng bi n quân v ... Đăng Hành b o ng i r ng : nhà ta đ i đ i ch uắ ứ ươ ệ ụ ả ườ ằ ờ ờ ị

n n c, nên đ lòng đ ch k đáng gi n. Hu ng chi B c Kỳ là n i c a tiên quân taơ ướ ể ị ẻ ậ ố ắ ơ ủ

đã tr nh m tr c, n tr ch đ l i hãy còn, chuy n đi này t t ph i đ c su t quânị ậ ướ ơ ạ ể ạ ế ấ ả ố ấ

nghĩa dũng hăng hái, h t s c tr b gi c đ nay báo hi u. Khi đ n n i, m h p,ế ứ ừ ỏ ặ ể ệ ế ơ ộ ọ

ng i tranh nhau theo đ n, l i m thêm b n lính dõng lang lang Qu ng Tây, đườ ế ạ ộ ọ ở ả ể

thêm quân đi đánh gi t, ph n nhi u có b t đ c gi c. Đánh đ c luôn 13 tr n.ế ầ ề ắ ượ ặ ượ ậ

M t hôm đ a ph ng Đông H , ph Thu n Thành, g p gi c ti n đánh, vì khôngộ ở ị ươ ồ ủ ậ ặ ặ ế

có quân vi n tr , ông b gi c gi t ch t. Vi c đ n tai vua, đ c truy th hàm Bệ ợ ị ặ ế ế ệ ế ượ ụ ố

chính s . Đăng Hành nh n tr c 13.000 quan ti n đ m lính dõng, vua sai ty cóứ ậ ướ ề ể ộ

ch c trách phát ti n kho đ tr l i. Khi đ a đám tang v , l i h u c p cho ng iứ ề ể ả ạ ư ề ạ ậ ấ ườ

nhà. Sau li t vào th đ n Trung Nghĩa.ệ ờ ở ề

QUY N 14Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IỆ Ụ

Tr n Văn Năngầ

Ng i huy n Vĩnh X ng, t nh Khánh Hòa, có s c vóc, gi i võ ngh . Giaườ ệ ươ ỉ ứ ỏ ệ

Long năm Đinh D u (1777) đem lòng thành quy thu n, đ c b Đ i tr ng, r iậ ậ ượ ổ ộ ưở ồ

thăng lên thu c n i Cai đ i, theo Lê Văn Duy t đánh gi c, l p nhi u chi n công,ộ ộ ộ ệ ặ ậ ề ế

đ c thăng V úy. L i theo Nguy n Văn Thành đánh gi c, k p khi h đ c thànhượ ệ ạ ễ ặ ị ạ ượ

Bình Đ nh, thăng Phó Đô th ng ch h u doanh Th n Sách, r i thăng Đô th ng ch .ị ố ế ậ ầ ồ ố ế

Gia Long năm th 1 (1802), theo vua đi đánh mi n B c, k p khi gi c yên,ứ ở ề ắ ị ặ

đem thuy n chi n v kinh. Năm th 8, cai qu n 5 doanh quân Th n Sách đi đánhề ế ề ứ ả ầ

Gia Đ nh. Ch a đ c bao lâu thì tri u v . Năm th 9, l i đi đóng thú, m l p línhở ị ư ượ ệ ề ứ ạ ộ ậ

B o Thành, đ phòng sai khi n. Năm th 11, kiêm lĩnh Phó T ng quân Ch n Vũ.ả ể ế ứ ướ ấ

G p xuân n c Xiêm xâm l n n c Cao Miên. N c Chân ch y đ n Gia Đ nh. Vănặ ướ ấ ướ ặ ạ ế ị

Năng đem quân đ n Tân Châu, đ t phòng th ngăn gi nghiêm ng t, ch y thú vế ặ ủ ữ ặ ạ ề

Gia Đ nh, mu n tr c h t đánh thành Nam Vang đ làm m t khí, bèn tâu lên. Vuaị ố ướ ế ể ấ

cho là quân Xiêm tuy nhi u, nh ng t t không lo, b t t t càn m kh n khích ngoàiề ư ấ ấ ấ ở ấ

biên, n c Xiêm n u phát quân ra tr c, thì ta ng ti p cũng ch a mu n.ướ ế ướ ứ ế ư ộ

Năm th 12, theo T ng tr n Lê Văn Duy t, đ a N c Chân v n c, r i tri uứ ổ ấ ệ ư ặ ề ướ ồ ệ

v kinh, l i kiêm lý 5 doanh quân Th n Sách. Năm th 17, Ngh An có gi c c pề ạ ầ ứ ở ệ ặ ướ

n i lên, tr n th n không th ngăn ch ng đ c, bèn l y Văn Năng thay coi vi c ổ ấ ầ ể ố ượ ấ ệ ở

tr n Minh M ng năm th 1 (1820), quy n Ch ng Ti n quân n V , kiêm lĩnhấ ạ ứ ề ưở ề Ấ ụ

Th v đ i th n. Năm y m i d ng cung T Th . Năng trông coi vi c làm y. Nămị ệ ạ ầ ấ ớ ự ừ ọ ệ ấ

Canh Tu t (157) ki m duy t quân đ i đ7;c sung ch c Phù li n s . K p khi vua điấ ể ệ ộ ứ ễ ứ ị

tu n ra mi n B c, sung ch c tùy giá đ i th n. Khi vua tr v kinh đ c th ngầ ề ắ ứ ạ ầ ở ề ượ ưở

cho vàng b c áo qu n. Năm y, phiên đi làm Phó T ng tr n Gia Đ nh, lúc vào bạ ầ ấ ổ ấ ị ệ

t , vua ôn t n úy d , cho 500 quan ti n. Năm th 5, tri u v , làm Th Ti n quânừ ồ ụ ề ứ ệ ề ự ề

Đô th ng ch , coi danh sách các t p m anh danh. Năm th 7, thăng làm Ch ngố ế ậ ấ ứ ưở

doanh, kiêm quy n lĩnh Th ng B c, coi binh giáo d ng. Năm th 9, qu n Tàoề ươ ạ ưỡ ứ ả

Chính, r i quy n lĩnh n tri n c a T ng quân Th ng ch . Năm th 13, thăng thồ ề ấ ệ ủ ướ ố ế ứ ụ

Ti n quân Đô th ng ph Ch ng ph s . Mùa đông năm y rét l&#7855;m, vuaề ố ủ ưở ủ ự ấ

nghĩ đ n Năng tu i đã già, cho áo c m bào màu tía, d r ng: ng i năm nay tu iế ổ ẩ ụ ằ ươ ổ

h n b y m i, đ c bi t cho áo y đ ch ng rét.ơ ả ươ ặ ệ ấ ể ố

Năm th 14, vua cho r ng lúc bu i đ u đ i Trung H ng, Năng l p đ cứ ằ ổ ầ ờ ư ậ ượ

nhi u quân công, có nhi u công t t rõ r t, t n phong làm L ng tài h u. Ch aề ề ế ệ ấ ươ ầ ư

đ c bao lâu, ngh ch Khôi n i lo n Nam Kỳ, vua l y Năng sung ch c Bình Kh uượ ị ổ ạ ở ấ ứ ấ

t ng quân, c p cho c bài. Ngày ra đi vua d r ng : đi chuy n này, n u gi c đãướ ấ ờ ụ ằ ế ế ặ

yên r i, thì ng i cũng d có công đ y, n u gi c ch a yên, mà ng i có th di tồ ươ ự ấ ế ặ ư ươ ể ệ

đ c thì công càng l n h n. V , d p yên n i biên gi i, gi cho dân đ c yên làượ ớ ơ ả ẹ ơ ớ ữ ượ

trách nhi m c a đ i th n. Nhân cho m t thanh g m chuôi b ng vàng, chu n choệ ủ ạ ầ ộ ươ ằ ẩ

con là V úy Văn Mân đi theo.ệ

Năng đ c l nh đem thuy n cùng T ng Ph c L ng, Ph m H u Tâm đ nượ ệ ề ố ướ ươ ạ ữ ế

th ng ph n sông Lão T , Lôi L p, nhân dân đánh úy phá đ c gi c đ n Giaoẳ ầ ố ạ ượ ặ ở ồ

Kh u, ch t đ t khóa s t ngang sông, b t s ng đ c t ng ng y là Tr n Văn Đ ,ẩ ặ ứ ắ ắ ố ượ ướ ụ ầ ề

chém b t đ c bè lũ c a gi c thu đ c thuy n và khí gi i r t nhi u. Tin th ngắ ượ ủ ặ ượ ề ớ ấ ề ắ

tr n tâu lên, vua khen ng i, th ng cho m t chi c nh n m vàng có dát h t ng cậ ợ ưở ộ ế ẫ ạ ạ ọ

kim c ng b ng h t đ u l n, 5 đ ng kim ti n h ng l n h ng nh , quân công m tươ ằ ạ ậ ớ ồ ề ạ ớ ạ ỏ ộ

c p; d r ng; h l y l i đ c t nh thành t t đ c th ng nhi u h n h t. Vănấ ụ ằ ễ ấ ạ ượ ỉ ấ ượ ưở ề ơ ế

Năng nhân th th ng đem binh thuy n cùng b n Tán t ng Tr n Ch n ti n đánhế ắ ề ọ ươ ầ ấ ế

gi c trên thành b n súng l n ch ng gi , Năng thân đ c bi n binh đ n th ng chặ ở ắ ớ ố ữ ố ề ế ẳ ỗ

x ng thuy n và kho tàng c a gi c, gi c trông th y bóng dáng ch y tr n, Năngưở ề ủ ặ ặ ấ ạ ố

l p t c thông báo cho quân các đ o là T ng Ph c L ng, Nguy n Văn Tr ng,ậ ứ ạ ố ướ ươ ễ ọ

ki m cách l p đ n đóng quân, tùy c c u vi n, làm k vây hãm thành.ế ậ ồ ơ ứ ệ ế

S dâng lên, vua d r ng : đ i binh tiN71;n sát đ n d i thành, không ph iớ ụ ằ ạ ế ướ ả

đánh gi t mà có th l y đ c kho tàng, thuy n mành, ti n thóc nhi u nh th ; cế ể ấ ượ ề ề ề ư ế ổ

nhân b o r ng không đánh mà đ c là th ; so v i tr n đ c m t ph An Thôngả ằ ượ ế ớ ậ ượ ở ặ ố

c a Nguy n Xuân, công th c g p 2, g p 5, l i th ng quân công m t c p.ủ ễ ự ấ ấ ạ ưở ộ ấ

ace="Times New Roman"> G p khi n c Triêm La (t c là Xiêm) xâm l nặ ướ ứ ấ

n c Chân L p, vua n c Chân L p là N c Chân ch y đ n t nh An Giang. Tin báo ướ ạ ướ ạ ặ ạ ế ỉ ở

biên gi i đ n luôn, vua cho là vi c quan h đ n tình hình biên gi i, không thớ ế ệ ệ ế ớ ể

không ngăn phòng tr c đ c. M t d cho các t ng quân th Gia Đ nh, li u đướ ượ ậ ụ ướ ở ứ ị ệ ể

lính dõng, đ t k vây hãm gi c Khôi. R i ch n Văn Năng cùng b n Tr ng Minhặ ế ặ ồ ọ ọ ươ

Gi ng, Nguy n Xuân qu n lĩnh binh thuy n đ n ngay Chân L p cho k p công vi c.ả ễ ả ề ế ạ ị ệ

Khi y quân Xiêm đã chi m c t nh thành Hà Tiên và các ch quan y u l i h i ấ ế ứ ỉ ỗ ế ợ ạ ở

n c Chân L p. B n Tr ng Minh Gi ng, Nguy n Xuân đem quân b đánh pháướ ạ ọ ươ ả ễ ộ

quân n c Xiêm c a Thu n, chém đ u m c l n là Phi Nhã Kh L c và bè lũướ ở ử ậ ầ ụ ớ ổ ạ

không kém h n 20 th c p c t l y tai. Văn Năng đem th y quân ti n đ n Anơ ủ ấ ắ ấ ủ ế ế

Giang đ đánh ch n.ể ặ

S dâng lên, vua nói r ng : Văn Năng đánh gi t lui đ c gi c Xiêm đ phùớ ằ ế ượ ặ ể

h p v i tên hay là "Bình Kh u". Tr ng Minh Gi ng đ c quân ti n sát đ n đ nợ ớ ấ ươ ả ố ế ế ồ

b o Châu Đ c, hai bên cùng nhau đ i b n, su t ngày ch a th l y đ c đ n. Vănả ố ố ắ ố ư ể ấ ượ ồ

Năng t c thì mang c quân l nh ra, đ c t ng ta đem binh dõng ch thuy n đ nứ ờ ệ ố ướ ở ề ế

th ng Hà Tiên ti n đánh, l i ch nh binh thuy n nhân th ng l i đ n th ng thànhẳ ế ạ ỉ ề ắ ợ ế ẳ

Nam Vang đánh gi t l y l i đ c thành y. Văn Năng b b nh, đem quân s giaoế ấ ạ ượ ấ ị ệ ự

cho T Minh Gi ng r i t mang liêu thu c chuy n v Gia Đ nh. Đ n b n Siêu (ả ồ ự ộ ể ề ị ế ế ở

trên c a Thu n t nh An Giang) thì m ch t, h ng th 72 tu i, khi y là năm Minhử ậ ỉ ố ế ưở ọ ổ ấ

M ng th 16 (1835). Quân th Gia Đ nh tâu lên vua bi t, vua ngh coi ch u 3ạ ứ ứ ở ị ế ỉ ầ

ngày. D r ng : Văn Năng là t ng cũ c a tri u tr c, v n có công cao rõ r t, k pụ ằ ướ ủ ề ướ ẫ ệ ị

khi th tr m nhi u năm, kính h u trung thành, v n gi b n ph n không thay đ i.ờ ẫ ề ậ ẫ ữ ổ ậ ổ

B a n khâm m ng coi vi c binh nhung, hăng hái đ ch k đáng gi n, th ng l pữ ọ ạ ệ ị ẻ ậ ườ ậ

công to, nay công l n s p l n l t làm xong, l i vì khó nh c nhi u nên m c b nhớ ắ ầ ượ ạ ọ ề ắ ệ

r i ch t, r t đáng th ng ti c. V y truy t ng là Thái phó, t n phong làm Tânồ ế ấ ươ ế ậ ặ ấ

Thành Qu n công, cho tên th y là Trung Dũng, gia th ng cho g m màu, nhi uậ ụ ưở ấ ễ

màu, sa màu m i th 10 t m, ti n 3.000 quan, chu n cho t ng quân Nguy n Vănỗ ứ ấ ề ẩ ướ ễ

Tr ng tuyên d , đ n t , truy n ch cho t Bình Thu n tr ra B c, h đ a quanọ ụ ế ế ề ỉ ừ ậ ở ắ ộ ư

c u đi đ ng b v n i trú ng Kinh. Ngày an táng, sai quan đ n t m t đàn.ữ ườ ộ ề ơ ụ ở ế ế ộ

Vua l i thân làm bài th đ vi ng, sai hoàng t Th Xuân Công đ n đám tangạ ơ ể ế ử ọ ế

tuyên đ c, cho r u t . Đ n T Đ c năm th 10, chu n cho đ a vào th đ nọ ượ ế ế ự ứ ứ ẩ ư ờ ở ề

Hi n L ng.ề ươ

Hai con trai : Văn Th t p m làm Cai đ i, làm quan đ n Phó V úy. Vănọ ậ ấ ộ ế ệ

Liên làm quan đ n V úy. Cháu là Văn Chính làm quan đ n Cai đ i, t p phong làế ệ ế ộ ậ

Tân Thành T .ử

Nguy n Khoa Minhễ

Ng i huy n H ng Trà, ph Th a Thiên, cha là Khoa Thuyên, làm quanườ ệ ươ ủ ừ

đ n Tham chính, em là Khoa Hào, làm quan đ n Th ng th , đ u có tuy n riêng.ế ế ượ ư ề ệ

Khoa Minh khi còn nh chăm h c, g p lo n Tây S n, ông đ n Gia Đ nh đem lòngỏ ọ ặ ạ ơ ế ị

thành quy thu n, l y văn h c ti n thân. Bu i đ u năm Gia Long, t Hàn Lâm vi nậ ấ ọ ế ổ ầ ừ ệ

Th th thăng lên Thiêm s b H . Năm th 13, làm Ký l c doanh Qu ng Đ c.ị ư ự ộ ộ ứ ụ ả ứ

Ch a đ c bao lâu, tri u v làm Th Tham tr b Binh, sung To n tu th c l c,ư ượ ệ ề ự ị ộ ả ự ụ

năm th 6 sung Đ ng lý thanh tra b H . Khi y m i đ nh s lính, Khoa Minh đi uứ ổ ộ ộ ấ ớ ị ổ ề

tr n nhi u vi c đ thi hành. Năm y vua đi tu n đ a ph ng Qu ng Tr , Khoaầ ề ệ ể ấ ầ ị ươ ả ị

Minh sung ch l u Kinh h n đ i th n. K p khi vua tr v thăng Th Th ng thứ ư ộ ấ ạ ầ ị ở ề ự ượ ư

b Hình r i đ i Th Th ng th b Binh, Khoa Minh nhân xin d ng nhà giáoộ ồ ổ ự ượ ư ộ ự

d ng đ nuôi các con quan võ khi n cho h c t p võ ngh , 3 năm sát h ch ch nưỡ ể ế ọ ậ ệ ạ ọ

dùng. Vua theo l i. R i vì khi tr c b Hình Ph c nghĩ án tên c p Ph m Thờ ồ ướ ở ộ ướ ướ ạ ế

Đi n có l i vì s nh ng i, có t i b giáng làm Hàn Lâm vi n Tu so n sung Vănể ỗ ự ẹ ườ ộ ị ệ ạ

th phòng hành t u; lâu mãi đ c kh i ph c làm Thiêm s ph N i V , r i thăngư ẩ ượ ở ụ ự ủ ộ ụ ồ

Th lang b H r i ra làm quy n H tào B c Thành. Năm th 8, tri u v , l yị ộ ộ ồ ề ộ ắ ứ ệ ề ấ

nguyên hàm làm bi n lý công vi c b H kiêm ph N i V .ệ ệ ộ ộ ủ ộ ụ

Tr c kia, Khoa Minh t b c v , vua h i v vi c đ ng tĩnh. Khoa Minh th aướ ừ ắ ề ỏ ề ệ ộ ư

r ng : tình tr ng g n đây B c Thành, v vi c b t gi c h i ít, thành h t không cóằ ạ ầ ở ắ ề ệ ắ ặ ơ ạ

vi c, duy có sau khi lúa chín, b n ti u dân g t tr m lúa ru ng, thói y ch a h tệ ọ ể ặ ộ ộ ấ ư ế

h n. Năm th 9, b H u Tham tri b H , ra làm H tào kiêm Công tào thành Giaẳ ứ ổ ữ ộ ộ ộ

Đ nh. Năm th 10, v làm Th Th ng th b L kiêm qu n Khâm Thiên Giám.ị ứ ề ự ượ ư ộ ễ ả

Năm y kính s a Ng c Đi p, sung ch c Phó T ng tài, r i đ i b Th b L iấ ử ọ ệ ứ ổ ồ ổ ổ ự ộ ạ

kiêm qu n vi n Hàn Lâm. Năm th 13, có khoa thi H i các c ng sĩ, bèn sung ch cả ệ ứ ộ ố ứ

Ch kh o. T i khi đi vi c công v , thăng Th Hi p bi n Đ i h c sĩ, kiêm lĩnh ch củ ả ớ ệ ề ự ệ ệ ạ ọ ứ

nh cũ. Năm th 14, kiêm qu n b Binh b ng ch c đ i b làm vi c b H . Nămư ứ ả ộ ỗ ố ổ ổ ệ ộ ộ

th 17, th c th Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnh b L sung C M t vi n đ i th n, kiêmứ ự ụ ệ ệ ạ ọ ộ ễ ơ ậ ệ ạ ầ

Tào Chính. Năm y đ n kỳ đ i k , gia làm Thái t Thi u b o, đ ĩnh b H . Nămấ ế ạ ế ử ế ả ổ ộ ộ

th 18, vì có b nh xin phép v ngh . Vua sai trung s đ n h i thăm, ban c p cho vứ ệ ề ỉ ứ ế ỏ ấ ị thu c c a vua dùng. T i khi ch t, vua nghe tin th ng xót, cho thêm 3 t m g mố ủ ớ ế ươ ấ ấ

Trung Qu c, 400 quan ti n, và các h ng v i l a, n n, sáp ong, sai quan đ n t .ố ề ạ ả ụ ế ế ế

Khoa Minh tr i th hai tri u, t ng kiêm 6 b , am luy n chính th , v n t raả ờ ề ừ ộ ệ ể ố ỏ

siêng năng, cha con, anh em, đ u là quan sang. Có chín con trai, b n ng i làmề ố ườ

quan, là m t h l ng l y n i Kinh ph .ộ ọ ừ ẫ ở ơ ụ

Khoa Hào

Là em Khoa Minh. Bu i đ u năm Gia Long, l y văn h c ti n thân, b thổ ầ ấ ọ ế ổ ụ

Hàn Lâm vi n Th th , r i thăng lên Tri ph ph Đ c Quang. Năm th 14, thăngệ ị ư ồ ủ ủ ứ ứ

Th Thông chính s bi n lý công vi c b L i. Minh M ng năm th 5, thăng Thự ứ ệ ệ ộ ạ ạ ứ ự

Tham tri. Năm th 7, b đi hi p tr n Ngh An, vào b t . Vua d v vi c v yênứ ổ ệ ấ ệ ệ ừ ụ ề ệ ỗ

dân, ân bang cho 100 l ng b c. K p khi nguyên lĩnh tr n tr c là Tr ng Văn Minhạ ạ ị ấ ướ ươ

vào ra m t. Vua b o r ng : Khoa Hào là ng i c n th n, tr m v n ch n bi t, choắ ả ằ ườ ẩ ậ ẫ ẫ ọ ế

nên giao trách nhi m coi m t ph ng di n, nay mu n tri u v thì th nào? Vănệ ộ ươ ệ ố ệ ề ế

Minh th a r ng : tr n Ngh An không ph i ng i y không đ c, xin gia h n choư ằ ấ ệ ả ườ ấ ượ ạ

m t năm n a. Vua theo l i. Năm th 9, sung ch c Tham tán kinh l c Đ i th n, điộ ữ ờ ứ ứ ượ ạ ầ

tr n Ninh kinh lý vi c biên c ng. Khi v đ c th ng gia m t c p và kim ti n saấ ệ ươ ề ượ ưở ộ ấ ề

màu m t s đ c bi t.ộ ố ặ ệ

Mùa thu năm y, thăng Th Th ng th b L , r i đ i sang b Binhấ ự ượ ư ộ ễ ồ ổ ộ

Năm th 10, mùa xuân, m ch t n i làm quan, lúc 51 tu i. Vua nhứ ố ế ở ơ ổ ớ

th ng mãi, chu n cho hàm th đ c th c th , cho thêm g m Trung Qu c vàươ ẩ ự ượ ự ụ ấ ố

ti n, l i d nói v ý h u c p cho 3; i th n.ề ờ ụ ề ậ ấ ạ ầ

Đoàn Vãn Tr ngườ

Ng i huy n Đông Xuyên t nh An Giang. Ch a rõ t tiên th nào. Gia Longườ ệ ỉ ư ổ ế

năm Đinh T (1787) đem lòng thành quy thu n. Năm M u Thân nh c lên b Caiị ậ ậ ấ ổ

đ i Tuy n Phong doanh Th n Sách. Năm Tân D u b Phó V úy tr c sai H u vộ ể ầ ậ ổ ệ ự ữ ệ

Năm th 1 (1802) thăng Khâm sai thu c n i cai c r i thăng V úy v Toàn Vũ n iứ ộ ộ ơ ồ ệ ệ ộ

doanh. Năm th 17, sung ch c Qu n ph Di n Châu, qu n su t đ n Tiên Lý. Minhứ ứ ả ủ ễ ả ấ ồ

M ng năm th 1 (1820), thăng th V úy Th trung thu c n i. Năm th 6, thăngạ ứ ụ ệ ị ộ ộ ứ

Đ đ c Kinh thành, kiêm qu n v Giám Thành. Năm th 7, chuy n làm Đô th ngề ố ả ệ ứ ể ố

ch Trung doanh quân Th n Sách. Năm th 8, vua đi tu n vào mi n Nam, sungế ầ ứ ầ ề

làm Ti n b H t ng. Khi y n c V n T ng b n c Xiêm xâm l n, xin vi n tr ,ề ộ ỗ ụ ấ ướ ạ ượ ị ướ ấ ệ ợ

vua cho Văn Tr ng sung ch c Bang tá quân v , kinh l c đ t biên gi i tr n Nghườ ứ ụ ượ ấ ớ ấ ệ

An. Vi c đã yên, tri u v , th ng gia quân công m t c p. Năm th 9, ra tr n thệ ệ ề ưở ộ ấ ứ ấ ủ

Ngh An, r i l i tri u v làm ch c cũ. Năm th 11, kiêm qu n Tào Chính. Năm thệ ồ ạ ệ ề ứ ứ ả ứ

12, thăng Th ng ch H u doanh. Năm y, b n ác Man t nh Qu ng Nam qu yố ế ữ ấ ọ ở ỉ ả ấ

nhi u, vua xu ng chi u cho Văn Tr ng đem đ i binh đi đánh b t; quân đ nễ ố ế ườ ạ ắ ế

nguyên Chiêu Đàn (thu c t nh Qu ng Nam ti p giáp x Man) dâng s nói sáchộ ỉ ả ế ứ ớ

Man Tà Vinh cùng các sách ng i Man Tu N c giúp nhau làm ác đã lâu, ch ng cườ ở ặ ố ự

quan quân, xin tr c h t di t Man Tà Vinh, th k p Man Tu N c đ tuy t m mướ ế ệ ứ ị ặ ể ệ ầ

m ng ác. Vua cho là ph i. Nhân đóng quân l i b n Vân Th y (thu c cõi Man),ố ả ạ ở ả ủ ộ

chia quân ra làm ba đ o đánh phá các sách Tu N c, Tu Trang, Mô Ô, cho quân điạ ặ

tìm b t, đ t nh ng kho ch a, l i đem quân đu i đánh M ng Tra, tr c sau điắ ố ữ ứ ạ ổ ườ ướ

qua 17 sách quét s ch h t c các sào huy t c a gi c.ạ ế ả ệ ủ ặ

S dâng lên, vua ra l nh cho đem quân v Qu ng Nam, đ u cho ăn y n m tớ ệ ề ả ề ế ộ

l n, gia c p k l c m t th , thăng làm T ng đ c Bình Tr , r i đ i đi Thanh Hóa.ấ ấ ỷ ụ ộ ứ ổ ố ị ồ ổ

Ph n bi n t nh h t y, th ng năm gi c bi n l n lút phát ra, quan quân điầ ể ỉ ạ ấ ườ ặ ể ẻ

tu n bi n th ng ph i t i vì không có công tr ng. Văn Tr ng m u v i B chínhầ ể ườ ả ộ ạ ườ ư ớ ố

Nguy n Đăng Giai dâng s nói binh thuy n đi tu n ti u có ba đi u không ti n, xinễ ớ ề ầ ễ ề ệ

phái thêm thuy n Kinh h p v i thuy n mi n d ch ch nh b bi n binh, th y th ,ề ở ợ ớ ề ễ ị ỉ ị ề ủ ủ

đ phát h a, súng nh , súng l n ch a s n; v đ m c c a thuy n phu thì giồ ỏ ỏ ớ ứ ẵ ề ồ ặ ủ ề ả

trang làm thuy n đánh cá, thuy n đi buôn, đi l i ngoài đ o, h g p thuy n gi cề ề ạ ở ả ễ ặ ề ặ

thì m t m t h i đánh, m t m t phát hi n thông báo v đ n s và thuy n đi tu nộ ặ ộ ộ ặ ệ ề ồ ở ề ầ

ti n đ n ti p ng, cho yên gi c bi n. Vua phê b o r ng các vi c đã trình bày, r tễ ế ế ứ ặ ể ả ằ ệ ấ

đúng công vi c nên làm. Đoàn Văn Tr ng, ng i là ng i có ki n th c khá, r tệ ườ ươ ườ ế ứ ấ

đáng khen ng i. Năm y tri u v , đ i đi làm T ng đ c Bình Phú.ợ ấ ệ ề ổ ổ ố

Vua cho r ng Văn Tr ng coi quân đã lâu năm, v n t ra có công lao, t nằ ườ ẫ ỏ ấ

phong là Diên H u T . Năm th 14, tri u v . G p khi các t nh S n, H ng, Tuyên ự ử ứ ệ ề ặ ỉ ơ ư ở

B c Kỳ cùng Thanh Hóa, Ninh Bình, có b n đ u s gi c là Lê Duy L ng, Quáchắ ọ ầ ỏ ặ ươ

T t Công qu y nhi u, vua sai Văn Tr ng đi ng a tr m đ n t nh Thanh Hóa qu nấ ấ ễ ườ ự ạ ế ỉ ả

lĩnh các đ o binh Kinh phái ra Ngh An và các t nh đ đóng gi , chu n cho con làạ ở ệ ỉ ể ữ ẩ

Văn Th l thu c đi theo. D r ng : ng i hãy đi, không đ n vài tháng sẽ có ch .ọ ệ ộ ụ ằ ươ ế ỉ

V , tri u đình m i đ nh phong t c cho p, đ đãi ng i có công, nên kính siêngả ề ớ ị ướ ấ ể ườ

ch c nghi p, đ ch u t c l c lâu dài, ch nên c u th cho xong vi c. R i T ngứ ệ ể ị ướ ộ ớ ẩ ả ệ ồ ổ

đ c Hà Ninh, thăng Đô th ng, Th T quân Đô th ng ph Ch ng ph s .ố ố ự ả ố ủ ưở ủ ự

Năm th 16, m ch t. Vua d r ng : Đoàn Văn Tr ng theo làm vi c đã lâuứ ố ế ụ ằ ườ ệ

ngày, v n t ra siêng năng khó nh c, chu n cho th c th nh ng ch c hàm đã thẫ ỏ ọ ẩ ự ụ ữ ứ ự

khi tr c, cho thêm g m l a và ti n. T Đ c năm th 10, đ a vào th đ n Hi nướ ấ ụ ề ự ứ ứ ư ờ ở ề ề

L ng. Con là Sách và Th đ u là danh t ng, có truy n riêng.ươ ọ ề ướ ệ

Đoàn Văn Sách

Là dòng dõi t ng th n, đăng vào sách Anh Danh. Minh M ng năm th 8ướ ầ ạ ứ

(1827), b làm Su t đ i tam quân Th n Sách. Năm th 11, t&#7853;p m thổ ấ ộ ầ ứ ấ ụ

hàm Qu n c . Năm th 15, thăng Phó Qu n c . Năm th 15, Th Phó V úy v Cả ơ ứ ả ơ ứ ự ệ ệ ự

Dũng chu n cho đi đ n quân th Gia Đ nh làm vi c b t gi c. Năm th 16, vì cóẩ ế ứ ị ệ ắ ặ ứ

chi n công đ c th c th Phó V úy. Năm th 18, đ i đi Phó Lãnh binh t nh H ngế ượ ự ụ ệ ứ ổ ỉ ư

Hóa, t p phong là Diên H u Nam r i đ i đi làm Phó Lãnh binh ph H i Đông ậ ự ồ ổ ủ ả ở

Tr n Tây. Năm th 19, đánh phá đ c gi c Xiêm, b t chém r t nhi u, th ngấ ứ ượ ặ ắ ấ ề ưở

quân công k l c và kim ti n, ngân ti n. Năm th 21, đóng b o Chi Trinh, Phóỷ ụ ề ề ứ ở ả

Lãnh binh là Nguy n Công Nhàn b gi c vây ch t, Văn Sách đem quân ng ti p, bễ ị ặ ặ ứ ế ị ngăn tr không th ti n lên đ c, m i ch n trích bi n binh h n 300 ng i doở ể ế ượ ớ ọ ề ơ ườ

đ ng th y c i thuy n chi n thân đ c quân đ n th ng x Tam Kỳ, đánh phá đ nườ ủ ỡ ề ế ố ế ẳ ứ ồ

gi c, bèn sai binh hai chi lên b tr c, mà Văn Sách thì theo lòng sông chính ch tặ ờ ướ ặ

phá c c ván, h ng v phía tr c ti n lên đánh sát v i gi c, chém h n 3 c pọ ướ ề ướ ế ớ ặ ơ ủ ấ

gi c c t l y tai. Gi c b đ n ch y. Nguy n Công Nhàn th y có quân c u vi n, mặ ắ ấ ặ ỏ ồ ạ ễ ấ ứ ệ ở

c a đánh giáp vào, gi c tan v c . Chém đ c 5 th c p, c t l y tai, đ t h t tr iử ặ ỡ ả ượ ủ ấ ắ ấ ố ế ạ

sách, m i gi i đ c v y. Vua r t khen, th ng th V úy, l i th ng dao vàng,ớ ả ượ ậ ấ ưở ụ ệ ạ ưở

nh n vàng, gia quân công m t c p.ẫ ộ ấ

Văn Sách bèn cùng Công Nhàn bàn nhau cho là ch y nguy b c, không ti nỗ ấ ứ ệ

l i, bèn v b o Sa Tôn đ p thêm lũy đ t đ phòng b . Sách nhân có b nh nên trở ạ ề ả ắ ấ ể ị ệ ở

v H i Đông, Công Nhàn v n l i đ y. Mùa đông năm y, ng i Xiêm h p đôngề ả ẫ ở ạ ấ ấ ườ ọ

quân vây sát b o Sa Tôn, s th nguy c p, t ng quân Tr ng Minh Gi ng th ngả ự ế ấ ướ ươ ả ườ

y Văn Sách đem đ i đ i binh và dõng đ n c u vi n. Văn Sách đem quân đ nủ ạ ộ ế ứ ệ ế

đánh r t d , l y đ c 14 đ n c a gi c, chém 190 th c p gi c, c t l y tai, b nấ ữ ấ ượ ồ ủ ặ ủ ấ ặ ắ ấ ắ

ch t h n 400 tên, thu đ c súng l n và khí gi i r t nhi u. L i phái Qu n cế ơ ượ ớ ớ ấ ề ạ ả ơ

Hoàng Văn Quang d l y đ n c a gi c, s a thêm đ n lũy, v a th y b n gi c ng mỡ ấ ồ ủ ặ ử ồ ừ ấ ọ ặ ầ

l n n p, Quang t c thì đem quân đu i theo. Sách nghe th y, cùng v i em là Đoànẩ ấ ứ ổ ấ ớ

Văn L c đ n ngay ng ti p, v a đ n ch r ng r m, gi c b n bên n i lên, tr cộ ế ứ ế ừ ế ỗ ừ ậ ặ ố ổ ướ

sau đánh giáp l i, Sách b th ng n ng, L c đánh nhau v i gi c b ch t, Quangạ ị ươ ặ ộ ớ ặ ị ế

cũng b gi c gi t ch t. Nguy n Công Nhàn trông th y, s n l i đánh gi t đ c uị ặ ế ế ễ ấ ấ ạ ế ể ứ

vi n, gi c lui, m i h đ a Sách v b o.ệ ặ ớ ộ ư ề ả

Vi c đ n tai vua, vua phê r ng : d p đ c gi c vây Sa Tôn đ yên lòngệ ế ằ ẹ ượ ặ ở ủ

tr m, ch nghĩ đ n Sách l i b th ng, là đáng lo thôi. Sách l y toán quân khôngẫ ỉ ế ạ ị ươ ấ

đ y 1.000 ng i đánh b n gi c h n 10.000 ng i mà đ c th ng tr n l n, đãầ ườ ọ ặ ơ ườ ượ ắ ậ ớ

m nh l i có m u, th t là xu t s c, chu n cho th ng th Ch ng v , gia quânạ ạ ư ậ ấ ắ ẩ ưở ụ ưở ệ

công 3 c p, cho bài vàng Anh dũng t ng quân. L i th ng cái nh n kh m ng c,ấ ướ ạ ưở ẫ ả ọ

kim c ng, kim ti n phi long h ng l n và 30 l ng b c.ươ ề ạ ớ ạ ạ

Thi u Tr năm th 1 (1841), cùng v i Nguy n Ti n Lâm , Nguy n Triệ ị ứ ớ ễ ế ễ

Ph ng ti n quân đánh phá Lâm S n Đô, d p yên h t gi c L c Hóa (vi c chépươ ế ơ ở ẹ ế ặ ở ạ ệ

truy n Ti n Lâm) thăng Th Đ đ c t nh Vĩnh Long, gia th ng bài đeo b ngở ệ ế ự ề ố ỉ ưở ằ

ng c tr ng, có dây thao k t ng c san hô trân châu r xu ng; l i th ng m t cáiọ ắ ế ọ ủ ố ạ ưở ộ

nh n m vàng có kh m nhi u h t ng c kim c ng, m t đ ng kim ti n "song long"ẫ ạ ả ề ạ ọ ươ ộ ồ ề

h ng v a, m t cái áo tr n b ng đo n g m t t màu tím bông tròn nh thêu kimạ ừ ộ ậ ằ ạ ấ ế ỏ

tuy n.ế

Năm th hai, Tù tr ng n c Xiêm là Ô Thi t V ng đem nhi u binhứ ưở ướ ệ ươ ề

thuy n, c p biên gi i ta, Văn Sách cùng Tu n ph L ng Văn Li u đánh luiề ướ ớ ầ ủ ươ ễ

đ c. C đ báo tin th ng tr n, vua d r ng : Anh dũng t ng quân Đoàn Vănượ ờ ỏ ắ ậ ụ ằ ướ

Sách là con Diên H u T Văn Tr ng, c a t ng l i sinh ra t ng, dòng dõi danhự ử ườ ử ướ ạ ướ

th n. Khi làm Lãnh binh H i Đông, d p yên gi c Xiêm, l p đ c công l n, Hoàngầ ở ả ẹ ặ ậ ượ ớ

kh o ta yêu m n, h u gia th ng bài vàng "Anh vũ t ng" nêu lên công đánh gi c;ả ế ậ ưở ướ ặ

đ l i cho tr m. Năm ngoái vì có quân công, thăng Th Đ đ c nay sai đóng gi Hàể ạ ẫ ự ề ố ữ

Tiên, v a g p lúc có gi c l n, l i hay l y toán quân m t đ i, quét h t đ c gi cừ ặ ặ ớ ạ ấ ộ ộ ế ượ ặ

Xiêm, đ cho ngày đi tu n mi n B c, đ ph i lo v trông coi mi n Nam, công toể ầ ề ắ ỡ ả ề ề

l n, th c đáng có c thói th ng ghi công cho đ n khi sông c n núi mòn. V y hàmớ ự ờ ườ ế ạ ậ

th cho nay th c th , gia th ng m t cái nh n m vàng kho ng 7 h t li n nhau,ự ự ụ ưở ộ ẫ ạ ả ạ ề

các th ng c kim c ng, h a t c a vua dùng, m t cái ng c b i tr ng có ch "songứ ọ ươ ỏ ề ủ ộ ọ ộ ắ ữ

ph ng tri u d ng" r ng lòng, có dây thao k t ng c trân châu san hô r xu ng,ượ ề ươ ộ ế ọ ủ ố

kim ti n "phú th đa nam" h ng l n, h ng nh m i h841;ng m t đ ng.ề ọ ạ ớ ạ ỏ ỗ ộ ồ

Tháng 4 năm y m ch t, vua xót th ng mãi. D r ng : Sách xu t thân tấ ố ế ươ ụ ằ ấ ừ

ng i tá nh , vi c đánh H i Đông, mang m t toán quân đánh úp gi t đ c quânườ ỏ ệ ở ả ộ ế ượ

hàng vài v n c a n c Xiêm, n c L p, gi i ngay đ c vây b o Sa Tôn, l i đu iạ ủ ướ ướ ạ ả ượ ở ả ạ ổ

gi t gi c, b c v t th ng, c s c đánh, Hoàng kh o ta d cho tr m tr c m tế ặ ọ ế ươ ố ứ ả ụ ẫ ở ướ ặ

khen v đ m khí bao c thiên h , không kém ng i đ i x a. K p khi phái đi L cề ở ả ạ ườ ờ ư ị ạ

Hoá, đóng gi t nh Hà Tiên, th ng l p công to, biên c nh yên l ng, ng mongữ ỉ ườ ậ ả ặ ươ

hát kéo quân v u ng r u, v đ n n i phong cho t c p h ng mãi đ n khiề ố ượ ề ế ơ ướ ấ ưở ế

sông c n núi mòn, m i r i đ đ n công khó nh c. Nghe tin có b nh, t c thì sai choạ ớ ồ ể ề ọ ệ ứ

đ a nhân sâm th ng ph ng c a vua dùng đ làm thu c thang; nào ng bư ở ượ ươ ủ ể ố ờ ị nh c m t đã lâu năm, d u th y thu c gi i nh Bi n Th c cũng không ch aọ ệ ẫ ầ ố ỏ ư ể ướ ữ

đ c. Nghìn vàng d ki m, m t ng i t ng khó tìm, l y gì mà vi ng đ an iượ ễ ế ộ ườ ướ ấ ế ể ủ

lòng trung thành. V y t ng cho Ti n phong Đô th ng Anh dũng t ng quân, t nậ ặ ề ố ướ ấ

phong Diên H u Bá, cho tên th y là Trung Vũ; t p m cho m t con làm C m yự ụ ậ ấ ộ ẩ

Hi u úy đ đ i đ i có ch c t c mãi. Tr ra chi u theo hàm t ng c p ti n tu t,ệ ể ờ ờ ứ ướ ừ ể ặ ấ ề ấ

l i cho thêm g m màu, sa màu m i th b n cây, lĩnh, tr u nhi u các màu và v iạ ấ ỗ ứ ố ừ ễ ả

l a m i th 10 t m, ti n 1.000 quan, sai quan đ n t m t đàn. Vua nh ti c mãiụ ỗ ứ ấ ề ế ế ộ ớ ế

h n 1 tháng không thôi, l i làm th đ vi ng. Con là Văn Thu đ c t p phong t cơ ạ ơ ể ế ượ ậ ướ

nam. Theo lúc qu c s , lẽ ra n cho t p m, thì Văn Thu ch đ c m th C m yố ơ ơ ậ ấ ỉ ượ ấ ụ ẩ

Hi u úy, ch không đ c t p t c. Nh ng vua nghĩ r ng: m t nhà n i đ i đ i cóệ ứ ượ ậ ướ ư ằ ộ ố ờ ờ

đ c t t đ i đ i t ra có công lao, công c a Văn Sách coi v i nh ng ng i có đ cứ ố ờ ờ ỏ ủ ớ ữ ườ ượ

t p t c có khác, m i gia n chu n cho Văn Thu t p phong t c nam, v n m thậ ướ ớ ơ ẩ ậ ướ ẫ ấ ụ

C m y Hi u úy, đ y là đ c cách v y.ẩ ệ ấ ặ ậ

Con th là Văn Tuy n l y Phú Mỹ công chúa b Phò mã Đô úy.ứ ể ấ ổ

Văn L c là em Văn Sách, vì là con nhà t ng l thu c vào sách Anh Danh.ộ ướ ệ ộ

Kho ng năm Minh M ng theo Văn Sách đ n Tr n Tây đánh gi c, ch t t i tr n.ả ạ ế ấ ặ ế ạ ậ

Thi u Tr năm th 1, t ng là Ki n Công Đô úy Cai đ i, th y là Tráng Hi n. Đ a vàoệ ị ứ ặ ế ộ ụ ệ ư

th đ n T Nghĩa.ờ ở ề ư

Đoàn Thọ

Th lúc tr c đăng tên vào sách Anh Danh, theo vi c quân có công, Thi uọ ướ ệ ệ

Tr năm th 3, làm H u B o hi p qu n r i thăng Trung B o V úy. Tr c kia,ị ứ ậ ả ệ ả ồ ả ệ ướ

T ng đ c Đ nh Biên là Vũ Văn Gi i đi Tr n Tây trù li u vi c biên c ng, vua choổ ố ị ả ấ ệ ệ ươ

r ng Th là con nhà t ng, chu n cho đi theo, b o r ng : h có khuy t chánh Phóằ ọ ướ ẩ ả ằ ễ ế

Lãnh binh ho c Qu n v , thì chu n cho b th . K p khi vi c Tr n Tây đã yên,ặ ả ệ ẩ ổ ụ ị ệ ở ấ

đ i b làm Phó V úy v Hùng Nhu T Đ c năm th 7, thăng Ch ng v . Nămổ ổ ệ ệ ệ ự ứ ứ ưở ệ

th 9 kỳ đ i k xét công, vua th y Th là ng i m nh kh e đ c vi c chu n choứ ạ ế ấ ọ ườ ạ ỏ ượ ệ ẩ

thăng Th Th ng ch doanh Kỳ Vũ. Năm th 10, quy n ch ng Trung quân. Nămự ố ế ứ ề ưở

th 11, thuy n Tây D ng hãm thành An H i và thành Đi n H i (thu c c a bi nứ ề ươ ả ệ ả ộ ử ể

Đà N ng t nh Qu ng Nam). Vua sai mang t d đi tuyên b o úy l o khuy n khíchẵ ỉ ả ờ ụ ả ạ ế

t ng sĩ, đ t đ n, đ p lũy, và xét rõ hình th tình tr ng, có ch nào ch a h p, thìướ ặ ồ ắ ể ạ ỗ ư ợ

bàn ch nh đ n s a sang thêm.ỉ ố ử

Năm th 14, b làm Trung quân Đô th ng, sung Phòng h s c a bi nứ ổ ố ộ ứ ử ể

Thu n An. Năm th 16, Th Đô th ng ph Ch ng ph s sung qu n lĩnh Th vậ ứ ự ố ủ ưở ủ ự ả ị ệ

đ i th n. Có 2 s gi n c Y Pha Nho và Phú Lãng Sa đ n Kinh, vua sai Th cùngạ ầ ứ ả ướ ế ọ

Tr n Ti n Thành đ u sung vi c ti p đãi y n ti c, th ng thuy t các vi c, sau vìầ ễ ề ệ ế ế ệ ươ ế ệ

th ng thuy t không có công tr ng gì ph i giáng l u r i kiêm Ch ng T quân.ươ ế ạ ả ư ồ ưở ả

Năm th 19, kỳ đ i k , vua cho là Th v đã lâu ngày, m t lòng siêng năng c nứ ạ ế ọ ở ệ ộ ẩ

th n, cho Th Trung quân Đô th ng ph Đô th ng Ch ng ph s .ậ ự ố ủ ố ưở ủ ự

Năm th 21, gi c n c Thanh là b n Ngô Côn đánh hãm t nh Cao B ng,ứ ặ ướ ọ ỉ ằ

quan quân đánh không l i (Tham tán Nguy n L ch t, Th ng đ c Ph m Chíạ ễ ệ ế ố ố ạ

H ng b t), Tham tán là Ông Ích Khiêm xin phái thêm lính và voi. Vua sai Thươ ắ ọ

sung ch c Bình Kh u t ng quân, đem đ i đ i binh t ng chia làm ba đ o, đ uứ ấ ướ ạ ộ ượ ạ ề

do Th ch huy, tùy ti n làm vi c. Khi đ n ch quân th , cùng v i Th o ngh chọ ỉ ệ ệ ế ỗ ứ ớ ả ị

t ng quân là Nguy n Hiên tâu nói, tình th ngoài biên, đánh gi t và v yên, haiướ ễ ế ế ỗ

đ ng đ u khó, cân nh c n ng nh trong hai đi u khó, thì v yên là khó, màằ ề ắ ặ ẹ ở ề ỗ

chung quy không th làm đ c; không b ng đánh gi t là khó, mà còn có th làmể ượ ằ ế ể

đ c. Xin l y m t đ o L ng, B ng làm chính binh, chuyên v ti n đánh. Hai đ oượ ấ ộ ạ ạ ằ ề ế ạ

Thái, Tuyên làm kỳ binh, nghiêm đi ngăn ch n.ặ

Năm th 22, Lãnh binh quân th Thái Nguyên là Nguy n Tri Thi n, Đ ngứ ứ ễ ệ ặ

Văn Đ o b thua đ n S n Đ u, Th đ i sung T ng th ng đ o Thái, thu th p binhạ ị ở ồ ơ ầ ọ ổ ổ ố ạ ậ

dõng đ đánh.ể

Vua d r ng : Lý Quang B t thay Quách T Nghi mà hi u l nh đ i m i,ụ ằ ậ ử ệ ệ ổ ớ

t ng sĩ theo l nh, đ i c là ng i nào, đ i nay cũng là ng i nào, ph i đ u cướ ệ ờ ổ ườ ờ ườ ả ề ố

g ng đ y.ắ ấ

Vua l i nghĩ, các quân B c Kỳ t ngăn ch n, t ng h , bèn h p Ninh, Tháiạ ở ắ ự ặ ự ủ ộ ợ

làm m t đ o, sai Th th ng lĩnh c .ộ ạ ọ ố ả

Khi y toán ph vây sát ph h t Phú Bình (thu c t nh Thái Nguyên), Th saiấ ỉ ủ ạ ộ ỉ ọ

Tham tán Lê Bá Th n, Đ đ c Nguy n Mỹ và Tán t ng Lê Thuy t (nguyên hậ ề ố ễ ươ ế ọ

Tôn Th t nay đ i theo h m ) đem bi n binh đánh phá, đánh đ c luôn m y hôm.ấ ổ ọ ẹ ề ượ ấ

Vi c đ n tai vua, vua b o r ng : tr n đánh này r t là đ c l c vì Th trù tính saiệ ế ả ằ ậ ấ ắ ự ọ

phái đ c đúng, đ c bi t khen ng i.ượ ặ ệ ợ

Năm th 23, tên gi c đ u hàng L ng S n là Tô T cùng Tăn Á Dã h p b nứ ặ ầ ở ạ ơ ứ ợ ọ

đ làm ph n. Đ ng Vãn, Hoàng Anh các b n gi c l i n i lên, vua chu n cho h pể ả ặ ọ ặ ạ ổ ẩ ợ

L ng S n, B c Ninh làm m t n i quân th , cho Th làm T ng th ng B c Kỳ quânạ ơ ắ ộ ơ ứ ọ ổ ố ắ

v . Tháng 10 năm y, b n gi c h Tô, đem đánh úp L ng S n, gi t lãnh binh là Lêụ ấ ọ ặ ọ ạ ơ ế

Văn Dã, Tr ng Bình, Văn Tng, Đ ng Toán v t qua thành ch y, Th lên thành đ cọ ặ ượ ạ ọ ố

quân tàn h n 10 ng i, ch ng đánh, không đ ch đ c b ch t.ơ ườ ố ị ượ ị ế

Vi c đ n tai vua, vua th ng l m, nói r ng : không b t gi cho đ i th nệ ế ươ ắ ằ ắ ữ ạ ầ

đ c an toàn là l i c a tr m.ượ ỗ ủ ẫ

K p sau thành th t th , án đã thành, vua cho là Đoàn Th thân làm chị ấ ủ ọ ủ

t ng, l i v s phòng đ bi n sinh ra lúc th ng th t, t i văn khó ch i đ c.ướ ỗ ề ơ ể ế ả ấ ộ ố ượ

Nh ng đ ng lúc b n gi c y đánh úp, l i hay đem quân li u ch t ch ng đánh,ư ươ ọ ặ ấ ạ ề ế ố

ti t li t th c đáng khen, chu n cho giáng làm Trung quân Đô th ng, chi u hàmế ệ ự ẩ ố ể

c p ti n tu t, cho thêm 100 quan ti n c p cho ng i nhà; l p đ n đ th .ấ ề ấ ề ấ ườ ậ ề ể ờ

Th không có con, l y Văn Di u là con Văn L c - ng i em c a Th làm conọ ấ ệ ộ ườ ủ ọ

th a t , xét ra Di u là ng i có h c, m th cho Hàn Lâm vi n Biên tu.ừ ự ệ ườ ọ ấ ụ ệ

r="black">

QUY N 15Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VỆ Ụ

Ph m Văn Đi nạ ể

Ng i huy n Phú Vinh, ph Th a Thiên, lúc còn nh phóng phi m nh ngườ ở ệ ủ ừ ỏ ế ư

có đ m l ăm Quý S u (1793) đem lòng thành quy ph c, t ng cho làm Phó Cai c .ả ượ ử ụ ừ ơ

Năm th 1 (1802), thăng Phó tr ng chi Cai c r i thăng mãi đ n Th t ng Vứ ưở ơ ồ ế ị ượ ệ

úy. Văn Đi n tr c làm t ng quân, d y voi có phép. Minh M ng năm th 5ể ướ ượ ạ ạ ứ

(1824) lên làm Th T ng quân Th ng ch , có chính s l n đ c d đình ngh ,ự ượ ố ế ự ớ ượ ự ị

nhân vì tính v n thô su t, vua t ng l y lẽ d y b o, cho mi n d đình ngh . Nămố ấ ừ ấ ạ ả ễ ự ị

th 7, l i chu n cho d đình ngh nh tr c.ứ ạ ẩ ự ị ư ướ

Khi y gi c bi n Thanh Hóa không yên, vui sai c i thuy n đi tu n b tấ ặ ể ở ỡ ề ầ ắ

gi c; l i lĩnh binh t ng đi Kinh lý vi c biên c ng ph Cam L . Vì ph i t i nênặ ạ ượ ệ ươ ở ủ ộ ả ộ

m t ch c, ph i đ n đài Tr n H i đ g ng s c báo hi u. Năm th 13, kh i ph cấ ứ ả ế ấ ả ể ắ ứ ệ ứ ở ụ

Phó v úy, thăng lên Lãnh binh quan t nh H ng Hóa. Th ph là Đinh Công Ti nệ ỉ ư ổ ỉ ế

h p chúng vây nhi u t nh thành. Vua sai Văn Đi n đ n S n Tây b t l y binh,ọ ễ ỉ ể ế ơ ắ ấ

t ng đánh gi c. Văn Đi n v a đ n n i, thì bè lũ gi c là ng y Trung quân Trù đãượ ặ ể ừ ế ơ ặ ụ

đánh hãm thành ph Lâm Thao. Văn Đi n h p v i quân các đ o ti n đánh, gi củ ể ợ ớ ạ ế ặ

ph i thua, quân ta l y l i đ c ph thành, b n gi c tr n đi, nhân đ y gi i đ cả ấ ạ ượ ủ ọ ặ ố ấ ả ượ

vây H ng Hóa. Tin th ng tr n tâu lên, vua r t khen ng i, th ng cho kim ti n,ở ư ắ ậ ấ ợ ưở ề

ngân ti n và quân công m t c p.ề ộ ấ

Khi th ph đã d p yên, ông đ c tri u v , ch a đ c bao lâu, th ph ổ ỉ ẹ ượ ệ ề ư ượ ổ ỉ ở

Thái Nguyên l n lút phát ra, Văn Đi n đ c thăng Th Th ng ch , Đ đ c li u bẻ ể ượ ự ố ế ề ố ễ ộ

quân v đ n Thái Nguyên đánh d p. Năm th 15, tháng 2 th tù Tr n Ninh làụ ế ẹ ứ ổ ở ấ

b n Ki u, Hu ng làm ph n vi n n c Triêm La (t c Xiêm) vào ăn c p. Khi y,ọ ề ố ả ệ ướ ứ ướ ấ

Nguy n Văn Xuân làm Kinh l c Đ i s , Văn Đi n là phó, m i đ n Ph L t, g pễ ượ ạ ứ ể ớ ế ủ ậ ặ

quân Xiêm kéo đ n r t nhi u, quân lính th y th gi c đ u s tái m t đi. Văn Đi nế ấ ề ấ ế ặ ề ợ ặ ể

nói r ng : quân gi c nhi u, quân ta ít, n u không k p đánh ngay, b gi c nhân thằ ặ ề ế ị ị ặ ế

nhi u quân mà đánh đ c ta. Bèn thân đ c t ng sĩ đánh tr ng, reo hò ti n lên,ề ượ ố ướ ố ế

c ch t đ đánh, gi c tan v c , quân ta nhân th th ng đu i đ n cùng, th ng đ nố ế ể ặ ỡ ả ế ắ ổ ế ẳ ế

cõi đ t Xiêm, chém c p tên đ i t ng c a Xiêm ngay t i tr n, b t đ c b n đ uấ ủ ấ ạ ướ ủ ạ ậ ắ ượ ọ ầ

m c và thu đ c khí gi i r t nhi u. Phi Nha Ch t Tri bèn đ t tr i sách ng m tr n,ụ ượ ớ ấ ề ấ ố ạ ầ ố

nhân đ y tìm đ n sách c a gi c đ t phá đi. Vua r t khen ng i, chu n cho th c thấ ồ ủ ặ ố ấ ợ ẩ ự ụ

Th ng ch .ố ế

Tháng 7 năm y, Tri châu là Nông Văn Vân h p Th Man gi ph Văn Trungấ ọ ổ ữ ố

làm ph n, bèn vây hãm thành t nh Cao B ng, l i qu y nhi u t nh L ng S n, cácả ỉ ằ ạ ấ ễ ỉ ạ ơ

đ o quân Thái Nguyên, Tuyên Quang, đánh v n b thua, nhân dân B c Kỳ s hãi,ạ ẫ ị ắ ợ

náo đ ng. Vua cho Văn Đi n làm Đ đ c quân v mang binh Kinh đ n Tuyênộ ể ề ố ụ ở ế

Quang, h i đ ng v i T ng đ c S n H ng Tuyên là Lê Văn Đ c trù nghĩ cách đánhộ ồ ớ ổ ố ơ ư ứ

gi t. Văn Đi n đ n S n Tây, Văn Đ c lĩnh đ i đ i đem đ n Tuyên Quang chia ti nế ể ế ơ ứ ạ ộ ế ế

đánh, phá đ n Đào Lâm, b t chém t ng gi c là b n Tôn Trung, l y đ c g oồ ắ ướ ặ ọ ấ ượ ạ

l ng, khí gi i r t nhi u; l i đánh phá các đ n V Xuyên, Phù Loan, Đ i Man, đ tươ ớ ấ ề ạ ồ ị ạ ố

phá sào huy t kho ch a. Gi c lui ch y đ n Lang Can, Lãnh binh là Phùng H u Hòaệ ứ ặ ạ ế ữ

l i đánh cho gi c ph i ch y.ạ ặ ả ạ

S dâng lên, vua nói r ng : quan quân đi đ n đâu thì b n gi c thua l t đi,ớ ằ ế ọ ặ ướ

mà quân ta không ch t m t ng i nào, chu n th ng ti n cho t ng sĩ đ u cóế ấ ườ ẩ ưở ề ướ ề

th b c khác nhau. R i cùng v i quân các đ o Cao, Thái ti n đánh Vân Trung. Vănứ ậ ồ ớ ạ ế

Đ c t Thuy n Giáp ti n lên, Văn Đi n t Ho Giáp ti n lên. Gi c d a ch cao,ứ ừ ề ế ể ừ ạ ế ặ ự ở ỗ

ch ng ch t g đá, d ng đ n sách, t a ch hi m đ gi , Văn Đi n đ c chi n sĩ li uổ ấ ỗ ự ồ ự ỗ ể ể ữ ể ố ế ề

ch t đánh, gi c b sách ch y. Vua l i d : T Quang C , Nguy n Công Tr đ cế ặ ỏ ạ ạ ụ ạ ự ễ ứ ố

xu t t ng sĩ, đ n ngay đ h i đánh. Văn Đi n bèn cùng Văn Đ c d n quân ti nấ ướ ế ể ộ ể ứ ẫ ế

đánh th ng vào sào huy t gi c Vân Trung. Tr c đây, đ o binh Tuyên Quangẳ ệ ặ ở ướ ạ ở

do sông Ti u Mi n ti n đ n đ a gi i huy n Đ Đ nh. Phó th ng lĩnh c a gi c là Maể ệ ế ế ị ớ ệ ể ị ố ủ ặ

Doãn Cao, h p quân h n 1.000 ng i đ t hai đ n b o l n, cùng làm giác (158)ọ ơ ườ ặ ồ ả ớ ỷ

đ c u vi n nhau, th r t hi m và v ng. Văn Đi n bèn phái V ú Nguy n Vănể ứ ệ ế ấ ể ữ ể ệ ễ

Quy n làm Ti n khu, đ i ván g da trâu, đ ch ng đ n bay, ch t s t nh chông,ề ề ộ ỗ ể ố ạ ặ ắ ổ

ti n sát vào. L i phái Hoàng Đình Ph ng ng m ra bên h u b o c a gi c, d a chế ạ ượ ầ ữ ả ủ ặ ự ỗ

cao b n vào b o c a gi c. Đ i quân nhân đ y ti n đánh, gi c b vào ch y. Khi yắ ả ủ ặ ạ ấ ế ặ ỏ ạ ấ

gi c Vân đã mang v con tr n đi t tr c r i. T c thì phái Nguy n Văn Quy nặ ợ ố ừ ướ ồ ứ ễ ề

đem h n 1.000 quân, tiơ ̓1;n đánh vào núi Ng c M o, gi c đ u b tr i không mà đi.ọ ạ ặ ề ỏ ạ

G p đ o quân Cao B ng là b n T Quang C v t núi ti p t c đ n; đ o quânặ ạ ằ ọ ạ ự ượ ế ụ ế ạ

Tuyên Quang cũng v a đ n đ y, đ u thân đem binh c a đ o mình chia đ ngừ ế ấ ề ủ ạ ườ

ti n đánh, đ n th ng đ a gi i n c Đ i Thanh, cùng quan n c Thanh ra m tế ế ẳ ị ớ ướ ạ ướ ắ

nhau Bác Th849;m.ở

S dâng lên, vua d r ng : đ i th n th ng binh ba đ o, đánh gi t t tr cớ ụ ằ ạ ầ ố ạ ế ừ ướ

đ n gi tuy ch a b t đ c tên đ u s gi c đ a đ n xét x ; nh ng l n l i khóế ờ ư ắ ượ ầ ỏ ặ ư ế ử ư ặ ộ

nh c, l i hay v yên th dân, công đáng nên khen, đ u gia cho m i ng i quânọ ạ ỗ ổ ề ỗ ườ

công m t c p. Ph m Văn Đi n ti t th đánh d p, th ng l p đ c chi n công;ộ ấ ạ ể ế ứ ẹ ườ ậ ượ ế

nay sai làm Đ đ c quân v Tuyên Quang, l i hay đi đ n đâu không ai dám đ ch,ề ố ụ ạ ế ị

th ng báo tin th ng tr n, có th h n ngày thành công đ c, gia n đ c cáchườ ắ ậ ể ẹ ượ ơ ặ

phong cho t c t .ướ ử

R i sau cùng Lê Văn Đ c đ t gi t tên Nông Văn Vân xã Ân Quang. Tr cồ ứ ố ế ở ướ

đây, tên gi c Vân tr n sang đ a gi i n c Đ i Thanh, Tu n ph Qu ng Tây ti pặ ố ị ớ ướ ạ ầ ủ ả ế

đ c gi y t c a ta, tìm b t r t kh n c p. Vân tr n v xã Ân Quang, đ nh ra thú.ượ ấ ư ủ ắ ấ ẩ ấ ố ề ị

Nông Tĩnh Hòa b t đ c gi c là b n Nông Văn Lô đem đ n tr c c a quân đ uắ ượ ặ ọ ế ướ ử ầ

thú, tình nguy n xin g ng s c. Văn Đi n cùng Lê Văn Đ c dò bi t đích tin t c, saiệ ắ ứ ể ứ ế ứ

Nguy n Văn Quy n đem 2000 quân đi tr c. Văn Đi n cùng Văn Đ c d n quân kễ ề ướ ể ứ ẫ ế

ti p đ n. Gi c Vân toan v t núi tr n ch khác. B n Tĩnh Hòa đem th dũng đónế ế ặ ượ ố ỗ ọ ổ

ch n, Vân l i lui n kho ng hang núi. Ch y th núi g p gh nh, cây c i r mặ ạ ẩ ở ả ỗ ấ ế ậ ề ố ậ

r p, khó tìm b t đ c. Ngày đã g n chi u, Văn Quy n s tên gi c Vân tr nạ ắ ượ ầ ề ề ợ ặ ố

thoátphóng l a đ t 4 m t, gi c Vân t trong đ ng đá xông ra b l a đ t ch t, r iử ố ặ ặ ừ ộ ị ử ố ế ơ

xu ng s n núi; bên mình có m t đ nh vàng l n, m t con dao báu. Văn Đi n cùngố ườ ộ ỉ ớ ộ ể

Lê Văn Đ c t c thì cho mang c h ng báo tin th ng tr n, b đ u k ngh ch vàoứ ứ ờ ồ ắ ậ ỏ ầ ẻ ị

hòm đ a dâng d i c a khuy t, ng i đ u th a lòng.ư ở ướ ử ế ườ ề ỏ

Vua m i trông th y c h ng c đ p lòng, b o quan h u r ng : đêm hômớ ấ ờ ồ ả ẹ ả ầ ằ

tr c tr m n m không yên, không ng ngày nay có tin m ng này, th t là nh tr iướ ẫ ằ ờ ừ ậ ờ ờ

đ t yên giúp, kính c m xi t bao!ấ ả ế

S văn v a đ a đ n, vua d r ng : th ngh ch Nông Văn Vân đã t ng gi tớ ừ ư ế ụ ằ ủ ị ừ ế

h i quan l i, làm kh dân chúng, t i ác r t l n tr i đ t không dung. Nay k có t iạ ạ ổ ộ ấ ớ ờ ấ ẻ ộ

đã b t đ c, b cõi yên l ng chính có th kéo quân v , s m cùng u ng r u m ngắ ượ ờ ặ ể ề ớ ố ượ ừ

quân v đ n n i. Tr c h t th ng Ph m Văn Đi n m t cái bài đeo b ng ng c,ề ế ơ ướ ế ưở ạ ể ộ ằ ọ

m t cái nh n kh m ng c kim c ng. K p khi kéo quân tr v , vua sai đ i th n làộ ẫ ả ọ ươ ị ở ề ạ ầ

b n Tr ng Đăng Qu , Tôn Th t B ng ra ngoài quách đón ti p, truy n ch úy l o.ọ ươ ế ấ ằ ế ề ỉ ạ

Khi vào y t ki n, vua thân rót r u ban cho, đ t ra quý tr ng khác th ng, choế ế ượ ể ỏ ọ ườ

làm l ôm đ u g i, l i cho m t con ng a b ng vàng, đ t ra có công lao đ mễ ầ ố ạ ộ ự ằ ể ỏ ổ ồ

hôi ng a.ự

Xu ng d r ng : Ph m Văn Đi n là b tôi kỳ c u, tr c nhân có l i, r iố ụ ằ ạ ể ề ự ướ ỗ ồ

đ c kh i ph c đ dùng ngay, th mà nay hăng hái g ng s c báo hi u, t mình làượ ở ụ ể ế ắ ứ ệ ự

t ng tá nh , riêng đem m t đ o quân ti n đánh, mà có th đánh gi i đ c vây ướ ỏ ộ ạ ế ể ả ượ ở

t nh H ng Hoá, r i đi tr n th Thái Nguyên đ c yên tĩnh, tr i nhi u l n n i cõiỉ ư ồ ấ ị ượ ả ề ầ ở ơ

ven, gi c Xiêm và Th Man đ u tr n xa c . Năm ngoái phái đi Đ đ c nhung vặ ổ ề ố ả ề ố ụ

t nh Tuyên Quang, không t khó nh c hi m tr , phá thành b n, chém đ u gi c,ỉ ừ ọ ể ở ề ầ ặ

th ng l p chi n công, đã t ng phong cho t c t . Duy đ ng lúc đánh d p, ch aườ ậ ế ừ ướ ử ươ ẹ ư

k p tuyên phong, k p thi đánh th ng vào ph Vân Trung, phá b ng núi Ng c M o,ị ị ẳ ố ằ ọ ạ

thì ch riêng có đ o Tuyên Quang chi m đ c n c tr c. L i hay đ t gi t k thỉ ạ ế ượ ướ ướ ạ ố ế ẻ ủ

ngh ch, l p đ c công đ u rõ r t, h n h t các đ o. Nay bàn công ban th ng, li tị ậ ượ ầ ệ ơ ế ạ ưở ệ

vào h ng u, không ai nói gì khác. Chu n cho t n phong làm Tín Vũ Bá, ti n lênạ ư ẩ ấ ế

tr t Đô th ng Th T quân Đô th ng ph Ch ng ph s , gia hàm Thái t Tháiậ ố ự ả ố ủ ưở ủ ự ử

b o. Năm th 17, ra lĩnh ch c T ng đ c Thanh Hóa. Năm th 19, mùa đông, đìnhả ứ ứ ổ ố ứ

th n bàn là Văn Đi n ti n đánh ph Vân Trung, muôn ph n gian hi m, mà có thầ ể ế ố ầ ể ể

đánh phá đ c sào huy t gi c, đ t ch t đ c tên đ u s gi c, nên công t t y vũượ ệ ặ ố ế ượ ầ ỏ ặ ấ ấ

công đáng ghi. Vua sai l p bia Vũ công, kh c tên vào đá, đ t tr c sân Vũ Mi u,ậ ắ ặ ở ướ ế

đ ghi công t t.ể ố

Năm th 20, tri u v , r i l u l i làm quan Kinh, vua càng yêu quý, h u đãiứ ệ ề ồ ư ạ ở ậ

l m, t n phong t c h u. Năm y, xây s a m t trong bên t , bên h u và phía sauắ ấ ướ ầ ấ ử ặ ả ữ

kinh thành. Năm th 21, s a lăng C Thánh, Văn Đi n đ u đ ng trông coi c . Mùaứ ử ơ ể ề ứ ả

đông năm y, sung Tr n Tây Kinh l c đ i th n, cùng quân th Tr ng Minhấ ấ ượ ạ ầ ứ ươ

Gi ng h i bàn vi c quân. Khi Văn Đi n m i đ n quân th , gi a đ ng g p b nả ộ ệ ể ớ ế ứ ữ ườ ặ ọ

gi c đ u đánh phá đ c c .ặ ề ượ ả

Thi u Tr năm th 1 (1841), ngoài thành Tr n Tây đ u b b n gi c ngănệ ị ứ ấ ề ị ọ ặ

ch n, quan quân ta ch đóng quân trong thành ch ng gi . Chi u th th ng đ aặ ỉ ở ố ữ ế ư ườ ư

xu ng b t ph i ra quân, Đi n cùng b n Tr ng Minh Gi ng dâng s xin nh n t i.ố ắ ả ể ọ ươ ả ớ ậ ộ

Vua giao xu ng đình th n bàn, bi m làm Ch ng v , t m hãy cho quy n lĩnhố ầ ế ưở ệ ạ ề

T ng đ c An Hà. L i sai cùng Nguy n Công Tr đi mau đ n quân th L c Hóa,ổ ố ạ ễ ứ ế ứ ở ạ

chia đi ti u gi c còn sót l i; l i cùng Nguy n Ti n Lâm c đánh phá Lâm Sâm ể ặ ạ ạ ễ ế ả ở

Tham Đô, châu L c Hóa đ u đ p yên c .ạ ề ẹ ả

Năm th 2, l i đánh phá th ph H u Giang, vua xu ng d khen ng i, banứ ạ ổ ỉ ở ậ ố ụ ợ

c p kim ti n, nh n vàng, gia quân công m t c p. Cho th r ng:ấ ề ẫ ộ ấ ơ ằ

Phiên âm:

Kh đo n tr ng hình y t c.ứ ạ ườ ứ

Kim l c phong hi tiêu kho nh kh cụ ả ắ

Đa Ph c, Tín Vũ ch n tiên thanh!ướ ấ

C u An, Văn Ch ng (Nguy n Tri Ph ng) chi n t t kh c.ử ươ ễ ươ ế ấ ắ

D ch nghĩa:ị

Tr c đây chém cá kình dài s ng sông yên l ng,ướ ố ở ặ

Ngày nay gi t con l n l n ch trong ch c lát,ế ợ ớ ỉ ố

Đa Ph c, Tín Vũ n i ti ng tr c,ướ ổ ế ướ

C u An, Văn Ch ng (Nguy n Tri Ph ng) đánh t t đ c.ử ươ ễ ươ ố ượ

R i cùng quân Xiêm đánh nhau Hà Âm, đ c th ng tr n to. Vua phê b oồ ở ượ ắ ậ ả

r ng : Ph m Văn Đi n đem có 5000 quân, mà gi t đ c 20.000 gi c, không đ y 3ằ ạ ể ế ượ ặ ầ

kh c l y đ c 8 đ n, bêu 7 đ u t ng gi c tr n, gi t h n 1000 quân gi c, tàiắ ấ ượ ồ ầ ướ ặ ở ậ ế ơ ặ

d p gi c nh th th c là ít th y. Đáng nên đ c cách ra n, c th ng ghi công,ẹ ặ ư ế ự ấ ặ ơ ờ ườ

th ng th T quân Đô th ng ph Đô th ng, lĩnh ch c nh cũ; l i th ng choưở ụ ả ố ủ ố ứ ư ạ ưở

vàng ng c th t h u. Nhân d sai d i quân h p ti u các x sách s Th t S n. Vănọ ậ ậ ụ ờ ọ ễ ứ ớ ở ấ ơ

Đi n cho là đ a th Th t S n hi m y u, ch a có th d p yên ngay đ c. Duy cóể ị ế ấ ơ ể ế ư ể ẹ ượ

tham ph là ch đ t t t ph i qua đ y, nên góp s c đánh tr c đ ch t l y chủ ỗ ấ ấ ả ấ ứ ướ ể ẹ ấ ỗ

hi m. Nhân đ c quân các đ o trên đ n châu vào đánh, phá lũy dài c a b n gi c,ể ố ạ ế ủ ọ ặ

b n gi t m t s nhi u.ắ ế ộ ố ề

Tin báo th ng tr n đ n n i, vua cho là b n Văn Đi n hay ra quân tr c kỳ,ắ ậ ế ơ ọ ể ướ

đN đánh l y đ c, th ng gia quân công m t c p.ấ ượ ưở ộ ấ

Tháng 4 năm y, ông b b nh ch t. Vua l y làm th ng ti c nói r ng Vãnấ ị ệ ế ấ ươ ế ằ

Đi n là ng i trung thành m nh b o, lúc tu i tr theo đi đánh d p có r t nhi uể ườ ạ ạ ổ ẻ ẹ ấ ề

chi n công, k p khí th Hoàng kh o ta, t ng gi c m quân, tr i nh n ký thác ế ị ờ ả ừ ữ ấ ả ậ ở

m t đ a ph ng, thân đi hàng tr n, có công rõ r t biên gi i và tri u đình. R i sauộ ị ươ ậ ệ ớ ề ồ

cõi Tây không yên, c ng quy t xin đi v mong báo hi u. Đ c tiên thánh th ngươ ế ề ệ ượ ươ

v tu i già mà khen v chí khí th mà m nh khi lâm tr n, mà kém tài làm t ng,ề ổ ề ế ạ ở ậ ướ

b y lâu không có công tr ng l i can l i n ng v vi c quân. Tr m nghĩ Văn Đi n làấ ạ ạ ỗ ặ ề ệ ẫ ể

b tôi kỳ c u, chu n cho l u l i làm vi c b t gi c, đ c g ng l p công sau này.ề ự ẩ ư ạ ệ ắ ặ ể ố ắ ậ

G n đây Tù tr ng n c Xiêm giúp k ph n ngh ch đem quân c n c vào c pầ ưở ướ ẻ ả ị ả ướ ướ

ngoài biên; th mà hay gi t phá n c Xiêm, n c L p, không ph ý tha thi t b tế ế ướ ướ ạ ụ ế ắ

bu c làm cho có thánh hi u. Đ ng đ i bàn công u ng r u chí m ng quân vộ ệ ươ ợ ố ượ ừ ề

đ n n i, h ng mãi s ng m nh lâu dài. Không ng b b nh r i ch t, khi n ng iế ơ ưở ủ ệ ờ ị ệ ồ ế ế ườ

đau th ng không thôi. Chu n cho gia t ng đ c ti n Tráng Vũ T ng quân Tươ ẩ ặ ặ ế ướ ả

quân Đô th ng Ch ng ph s , h u c p đi n l ti n tu t.ố ưở ủ ự ậ ấ ể ệ ề ấ

Tr c đây, Văn Đi n đi Tr n Tây, con là Văn Huy làm V úy v C ng Vũướ ể ấ ệ ệ ườ

t nh Thanh Hóa, vua cho cùng Văn Đi n đ u đi đ cho cha con cùng theo nhau. K pỉ ể ề ể ị

khi Văn Đi n ch t, vua chu n cho Văn Huy h đ a linh c u v quê, sai quan đ nể ế ẩ ộ ư ữ ề ế

t m t đàn.ế ộ

T Đ c năm th 11, đ a vào th đ n Hi n L ng. Văn Huy làm quan đ nự ứ ứ ư ờ ở ề ề ươ ế

Lãnh binh; cháu là Sĩ, t p m làm C m binh Cai đ i; cháu t ng tôn là Ch c th aậ ấ ấ ộ ằ ướ ừ

Nguy n Văn Quy nễ ề

Ng i huy n Bình An t nh Biên Hòa. Gia Long năm Giáp D n (1794) vàoườ ở ệ ỉ ầ

ng ch quân Th n Sách, tr i r i thăng đ n Phó V úy Khâm sai Cai c . Minh M ngạ ầ ả ồ ế ệ ơ ạ

năm th 1 (1820), thăng V úy v Ti n nh quân Th trung, V úy N i v thu cứ ệ ệ ề ị ị ệ ộ ệ ở ộ

n i, kiêm qu n các đ i túc tr c v C m Y. Năm th 6, thăng lên Ch ng c , v nộ ả ộ ự ệ ẩ ứ ưở ơ ẫ

kiêm ch c nh cũ. Năm th 8, vâng phái đi Nam Đ nh đánh b t th ph , đ cứ ư ứ ị ắ ổ ỉ ượ

th ng tr n luôn, th ng quân công k l c hai th . Năm th 9, thăng Th Th ngắ ậ ưở ỷ ụ ứ ứ ự ố

ch , vâng ch đi Gia Đ nh thao di n quân sĩ. Năm th 12 đ i đi tr n th kiêm đêế ỉ ị ễ ứ ổ ấ ủ

chính t nh H i D ng, vì đê v b m t ch c. Năm th 14, đ c kh i ph c Phó Vỉ ả ươ ỡ ị ấ ứ ứ ượ ở ụ ệ

úy lĩnh Th y s t nh Hà N i, ti n đi S n Tây theo Ph m Văn Lý làm vi c b t gi c,ủ ư ỉ ộ ế ơ ạ ệ ắ ặ

đánh gi i vây H ng Hóa, r i quy n sung Lãnh binh t nh Tuyên Quang, l i đánhả ở ư ồ ề ỉ ạ

gi i vây t nh Tuyên Quang, li n đ c quân công 2 c p, k l c hai th . Năm th 15,ả ỉ ề ượ ấ ỷ ụ ứ ứ

đem quân dõng ti n đánh gi c Vân, vì khinh đ ch ti n quân nên b thua, ph i cách.ế ặ ị ế ị ả

Vua cho là ti t th theo đánh gi c, d có chi n công, gia n cho kh i ph c Phó Vế ứ ặ ự ế ơ ở ụ ệ

úy. Vài tháng sau, thăng b V úy, l i sung ch c Lãnh binh t nh Tuyên Quang,ổ ệ ạ ứ ỉ

mang binh dõng theo Th ng suý Lê Văn Đ c, Tham tán Ph m Văn Đi n đi đánhố ứ ạ ể

b t gi c Vân, tr i gian hi m l p chi n công, l i phái riêng đi đánh gi t đ u s gi cắ ặ ả ể ậ ế ạ ế ầ ỏ ặ

là Nông Văn Vân, công l n làm xong (vi c chép truy n Văn Đi n) đ c th ngớ ệ ệ ể ượ ưở

kim ti n, nh n vàng. Khi đem quân v , vì xông pha lam ch ng, nh c m t đã lâuề ẫ ề ướ ọ ệ

ngày nên b b nh ch t.ị ệ ế

Vua nói r ng : Nguy n Văn Quy n t ng theo đi đánh d p không ng i khóằ ễ ề ừ ẹ ạ

nh c, nay v i ch t đi, r t đáng th ng ti c. Chu n cho truy t ng hàm Th ng ch,ọ ộ ế ấ ươ ế ẩ ặ ố

chi u hàm t ng c p ti n tu t th ng thêm ti n 500 quan, hai cây g m Trungể ặ ấ ề ấ ưở ề ấ

Qu c.ố

Vũ Văn Từ

Ng i huy n B ng S n, t nh Bình Đ nh. Gia Long năm Bính Thìn (1796)ườ ở ệ ồ ơ ỉ ị

đem lòng quy ph c. Năm th 2 (1803) b làm Cai đ i. Bu i đ u đ i Minh M ng,ụ ứ ổ ộ ổ ầ ờ ạ

nhi u l n thăng lên đ n Phó V úy. Năm th 14 (1833) thăng Ch ng v , sungề ầ ế ệ ứ ưở ệ

ch c Tham tán quân v , h p v i T ng th ng T Quang C đ n L ng S n đánhứ ụ ợ ớ ổ ố ạ ự ế ạ ơ

d p, đánh gi i đ c vây t nh L ng, l y l i đ c thành t nh Cao B ng, t n phongẹ ả ượ ở ỉ ạ ấ ạ ượ ỉ ằ ấ

là Gia B ng Nam. Khi y biên gi i mi n B c r i nhi u, Văn T vì có công đánhằ ấ ớ ề ắ ố ề ừ

gi c, li n gia quân công vài l n. Năm th 15, tri u v , thăng làm Th ng ch quânặ ề ầ ứ ệ ề ố ế

Th n Sách, l i đ i làm Đ đ c th y quân. Năm th 18, vâng ch đi B c Kỳ ki mầ ạ ổ ề ố ủ ứ ỉ ắ ể

duy t vi c quân, Văn T h i có tài x p đ t ngoài . Vua khen là có ki n th c,ệ ệ ừ ơ ế ặ ở ế ứ

th ng. gia m t c p và sa, l a đ khen ng i.ưở ộ ấ ụ ể ợ

Thi u Tr năm th hai (1842), sung làm Th v đ i th n, theo vua đi tu nệ ị ứ ị ệ ạ ầ ầ

mi n B c, khi tr v Thanh Hóa m ch t, th 73 tu i.ề ắ ở ề ố ế ọ ổ

Vua d r ng : Vũ Văn T tr i th tri u tr c, v n t ra công lao có tài năng;ụ ằ ừ ả ờ ề ướ ẫ ỏ

l i gi lòng thành th t, tr m đã ch n bi t. Chu n cho truy t ng là Đô th ng, c pạ ữ ậ ẫ ọ ế ẩ ặ ố ấ

thêm g m l a và ti n, c p cho ti n tu t r t h u. Kho ng năm T Đ c chu n choấ ụ ề ấ ề ấ ấ ậ ả ự ứ ẩ

Con là Vũ Văn Dao làm quan đ n Chánh đ i Vũ Lâm.ế ộ

Ph m Văn Lýạ

Ng i Tân Hòa, t nh Gia Đ nh. Gia Long năm Bính Ng (1786) đem lòngườ ở ỉ ị ọ

thành quy ph c. Năm Quý S u (1793) thăng th Cai c . Gia Long năm th 1ụ ử ụ ơ ứ

(1802), b làm Khâm sai Cai c v L ng Vũ h u quân, tr i thăng lên đ n V úyổ ơ ệ ươ ữ ả ế ệ

Ch ng c . Mình M ng năm th 3, qu n lĩnh các v Ti n B o, H u B o, Ti nưở ơ ạ ứ ả ệ ề ả ữ ả ề

Phong, H Uy, Th T ng, Hùng C . Năm th 7, sung ch c th ng qu n ti n quân ổ ị ượ ự ứ ứ ố ả ề ở

Nam Đ nh. Khi y th ph là Vũ Đ c Cát c p bóc ph n bi n Trà Lý, gi t ch t viênị ấ ổ ỉ ứ ướ ậ ể ế ế

tr n th . Văn Lý đem quân thuy n b t đ c tên Đ c Cát xã Đông Hòa, đ cấ ủ ề ắ ượ ứ ở ượ

th ng gia m t c p, m t kh u súng đi u sang hoa b ng vàng c a Tây D ng. L iưở ộ ấ ộ ẩ ể ằ ủ ươ ạ

có th ph là Phan Bá Vành qu y r i c p bóc các h t Vũ Tiên, Chân Đ nh, Văn Lýổ ỉ ấ ố ướ ạ ị

th ng qu n binh m nh đ n th ng sào huy t c a gi c Đ S n Gi c nghe th yố ả ạ ế ẳ ệ ủ ặ ở ồ ơ ặ ấ

bóng gió li n tan v b tr n c . Năm th 8, đánh phá gi c Vành Tam Giang, b tề ỡ ỏ ố ả ứ ặ ở ắ

đ c r t nhi u. Tin th ng tr n dâng lên, vua r t khen ng i, cho làm Th ng ch ,ượ ấ ề ắ ậ ấ ợ ố ế

th ng cho m t kh u súng đi u sang dát vàng c a Tây D ng, m t con dao đ uưở ộ ẩ ể ủ ươ ộ ầ

s t m vàng, m t cái áo tr n b ng thung thúc màu đ , cúc b ng vàng. D choư ử ạ ộ ậ ằ ỏ ằ ụ

ph i đánh gi t r t d h n, đ s m l p công l n.ả ế ấ ữ ơ ể ớ ậ ớ

c l i chia gi các huy t h t Th Trì. Văn Lý cùng Nguy n Công Tr chia quânặ ạ ữ ệ ạ ư ễ ứ

đánh giáp l i. Vành thua ch y c gi xã Trà Lũ làm ch c li u ch t đ gi . Vuaạ ạ ố ữ ướ ề ế ể ữ

nghe th y th d Văn Lý r ng : ng i, g n đây th ng hay đánh đ c tr m khenấ ế ụ ằ ươ ầ ườ ượ ẫ

v tài năng. Nay b n gi c còn ch ng v i quân ta, t ng lòng trung thành t c gi nề ọ ặ ố ớ ưở ứ ậ

c a ng i, ph i nên di t đ c gi c y m i ăn c m sáng. Nên cùng các t ng chiaủ ươ ả ệ ượ ặ ấ ớ ơ ướ

đ o vây đánh, m t tr n đánh nên công. Tr m v n bi t ng i có th làm nên vi c,ạ ộ ậ ẫ ẫ ế ươ ể ệ

cho nên chuyên trách cho ng i ph i có thành hi u, c g ng đi, c g ng đi.ươ ả ệ ố ắ ố ắ

Văn Lý bèn cùng Nguy n Phong ti n đ n vây xã Trà Lũ, gi c nhân đêm đánhễ ế ế ặ

úp, quan quân b thua. Vua khi n trách nghiêm ng t, truy n ch h n kỳ ti n quân.ị ể ặ ề ỉ ẹ ế

Văn Lý chia sai Phó V úy là Phan Bá Hùng ngăn ch n, t mình đ c các l đánh r tệ ặ ự ố ộ ấ

d , đánh th ng vào sào huy t, b t đ c tên gi c Vành và bè lũ h n 760 ng i,ữ ẳ ệ ắ ượ ặ ơ ườ

chém đ c r t nhi u.ượ ấ ề

Tin th ng tr n báo lên, vua đ ng lo v b n th ph ch a d p yên nên th cắ ậ ươ ề ọ ổ ỉ ư ẹ ứ

đ n n a đêm không ng , làm th "Xuân d ngôn hoài" (Đêm xuân nói n i lòng) đế ử ủ ơ ạ ỗ ể

t ý. Đêm hôm y đ c tin báo r t m ng. V a g p khánh ti t, tri u v úy l o, h iỏ ấ ượ ấ ừ ừ ặ ế ệ ề ạ ỏ

v s th đánh gi c khó hay d . Lý th a r ng : bi t đ c th thì d , không bi tề ự ế ặ ễ ư ằ ế ượ ế ễ ế

đ c th thì khó; gi c c y quân ô h p, n m s n cái ch t ra tr n, cho nên m i khiượ ế ặ ậ ợ ắ ẵ ế ậ ỗ

cùng gi c đánh nhau, quân li n li u ch t thì đ c. Th n nh uy tr i, th ng hayặ ề ề ế ượ ầ ờ ờ ườ

đánh nhau là vì th . Vua khen và đ p lòng cho cái qu t c a vua dùng. L i cho là bèế ẹ ạ ủ ạ

lũ c a gi c còn sót l i ch a d p đ c h t. Chu n cho v B c Thành làm vi c.ủ ặ ạ ư ẹ ượ ế ẩ ề ắ ệ

Ch a đ c bao lâu tri u v , thăng làm Th ng ch doanh Ti n Phong.ư ượ ệ ề ố ế ề

Ngày vào bái m ng, vua b o quan h u r ng : công đánh gi c Nam Đ nh,ạ ả ầ ằ ặ ở ị

Vă;n Lý là h n h t. Nhân tri u lên trên đi n, cho ng i, yên i h i han h i lâu. Vănơ ế ệ ệ ồ ủ ỏ ồ

Lý đã lui, l i b o b Binh là Lê Đăng Doanh r ng : Văn Lý tài không h n ng i màạ ả ộ ằ ơ ườ

m nh b o làm vi c, trong lúc hoãn c p, lâm n n không t ch i, h ng ng i nhạ ạ ệ ấ ạ ừ ố ạ ườ ư

th ch a d đ c nhi u.ế ư ễ ượ ề

Năm th 12, kiêm qu n Tào Chính. Năm th 14, vua cho là Văn Lý có nhi uứ ả ứ ề

chi n công t t, v n t ra có công khó nh c, t n phong làm Qu ng Công Bá. G pế ố ẫ ỏ ọ ấ ả ặ

khi đ a h t Hà Ninh l i có gi c qu y nhi u, vua sai qu n lĩnh binh quy n đi ngayị ạ ạ ặ ấ ễ ả ề

đ n Hà N i, sung ch c Đ đ c quân v .ế ộ ứ ề ố ụ

D r ng : tr m v n bi t ng i là ng i đánh gi c gi i, nh ng th ph y làụ ằ ẫ ẫ ế ươ ườ ặ ỏ ư ổ ỉ ấ

dân lo n, mình là đ i t ng, cũng không nên xông vào mũi nh n, hãm tr n cùngạ ạ ướ ọ ậ

h , ch i nhau l y đ c ph i th n tr ng m t chút, đ gi th th ng c a ng i đ iọ ọ ấ ượ ả ậ ọ ộ ể ữ ể ố ủ ườ ạ

t ng. R i ch n sung ch c T ng th ng quân v đ i th n, h p v i Tham tán Lêướ ồ ọ ứ ổ ố ụ ạ ầ ợ ớ

Văn Đ c, Ph m Văn Đi n xem c h i đ đánh. Văn Lý nhi u l n ti n quân đ nứ ạ ể ơ ộ ể ề ầ ế ế

ph Qu ng Oai, thân đ c các viên bi n, th ng cùng gi c đánh nhau, đ c th ngủ ả ố ề ườ ặ ượ ắ

tr n luôn. L i đem quân đ n b o Quỳnh Lâm, gi c b đ n tr n. Văn Lý chia quânậ ạ ế ả ặ ỏ ồ ố

đánh th ng vào ph Văn Phong. Bè lũ gi c là Đinh Công th mang gia quy n ch yẳ ố ặ ụ ế ạ

tr n, Văn Lý sai đ t c nh ng n i gi c ch a đ r i d n quân v b o Quỳnh Lâmố ố ả ữ ơ ặ ứ ể ồ ẫ ề ả

đóng gi . Vua cho là lui quân, giáng hai c p, gi c ti n quân lên đánh th ng vào sàoữ ấ ụ ế ẳ

huy t c a gi c Đà B c.ệ ủ ặ ở ắ

Văn Lý dâng s nói : th n nay 67 tu i, khí l c h i suy, l i mang b nh đi c,ớ ầ ổ ự ơ ạ ệ ế

v s c kh e c nhiên kém tr c, nh ng t xét do lòng thành c m khích, còn cóề ứ ỏ ố ướ ư ự ả

th c g ng đánh gi c, há dám c u th , đ m u yên r i đâu? Nay xin h t lòng, h tể ố ắ ặ ẩ ả ể ư ỗ ế ế

s c, h p v i các viên Tham tán, h n ngày đánh b t c t mong cho xong vi c, đ bùứ ợ ớ ẹ ắ ố ệ ể

l i tr c. Bèn cùng Lê Văn Đ c đóng quân Châu Thanh, t h i quân các đ o ti nỗ ướ ứ ở ư ộ ạ ế

đ n các ch th ph h p C Th ng, Đà B c, V n B , quân đi đ n đâu th phế ỗ ổ ỉ ọ ở ự ắ ắ ạ ờ ế ổ ỉ đ u s tan c . Dâng s nói : b n th ph tr c b Đinh Công Ti n n i lên xui d cề ợ ả ớ ọ ổ ỉ ướ ị ế ổ ụ

làm mê ho c, nay quan quân ti n 73;ánh, có k s hãi tr n đ l y s ng, có k đ nặ ế ẻ ợ ố ể ấ ố ẻ ế

tr c quân đ u thú. V l i quân ta l i đánh th ng vào sào huy t, tìm b t núiướ ầ ả ạ ạ ẳ ệ ắ ở

r ng, phá ch ch a đ đ t ch n náu, tàn phá đã quá, nh ng k đ u s gi c cònừ ỗ ứ ể ố ỗ ẩ ư ẻ ầ ỏ ặ

tr n ch a gi t đ c thì m m m ng k ác còn ch a d t h t. N u đem b n y gi tố ư ế ượ ầ ố ẻ ư ứ ế ế ọ ấ ế

h t đi s không ích gì, hu ng chi, ch y các núi ch n ch t, c r m ng p m t, n uế ợ ố ỗ ấ ằ ị ỏ ậ ậ ắ ế

chuyên l y s c quân tìm b t, th cũng khó kh p đ c. Nghĩ nên tha cho chúng,ấ ứ ắ ế ắ ượ

không gi t b t đ chúng t b t gi t nhau, thì l y ng i Man đánh ng i Man,ế ắ ể ự ắ ế ấ ườ ườ

không đ n n i phí nhi u s c quân, có th mong đ c xong vi c. S dâng lên. Vuaế ỗ ề ứ ể ượ ệ ớ

cho là th gi c t i ngày cùng qu n, b t ph i xem c h i mà đánh b t, cho gi c yế ặ ớ ẩ ắ ả ơ ộ ắ ặ ấ

s ch đ c s m. Văn Lý l i cùng Lê Văn Đ c đóng quân V n B , chia đ o quânạ ượ ớ ạ ứ ở ạ ờ ạ

ch n tìm b t. B n gi c nghe th y bóng gió đ u ch y tr n c . Văn Lý đóng quânặ ắ ọ ặ ấ ề ạ ố ả

phòng ch n nghiêm ng t, r i đem vi c y tâu lên. Vua cho b n gi c đ u đã tan v ,ặ ặ ồ ệ ấ ọ ặ ề ỡ

xu ng d chu n cho rút v ngh ng i.ố ụ ẩ ề ỉ ơ

V a lúc Văn Lý b b nh, xu ng d cho v ngay thành t nh S n Tây đ đi uừ ị ệ ố ụ ề ỉ ơ ể ề

tr , vài tháng thì ch t.ị ế

D r ng : Ph m Văn Lý theo vi c quân đã lâu ngày, th ng l p chi n công;ụ ằ ạ ệ ườ ậ ế

nay nhân b nh ch t, r t đáng đau th ng. Gia n cho khai ph c nh ng c p b c bệ ế ấ ươ ơ ụ ữ ấ ậ ị giáng, l i cho 100 l ng b c, ba cây g m Trung Qu c.ạ ạ ạ ấ ố

Nguy n Xuânễ

Ng i huy n T ng S n, t nh Thanh Hóa. Gia Long năm K V1799) đem lòngườ ệ ố ơ ỉ ỷ

thành quy ph c, tr i thăng đ n Cai đ i v Trung Vũ, v N i tr c. Năm th 18, thụ ả ế ộ ệ ệ ộ ự ứ ụ

Phó V úy v Tín Uy Th t N i. Kho ng năm Minh M ng, nhi u l n thăng lênệ ệ ở ấ ộ ả ạ ề ầ

đ n V úy. Năm th 9, b làm Ch ng v , lĩnh Vi n s vi n Th ng T , quy nế ệ ứ ổ ưở ệ ệ ứ ệ ượ ứ ề

ch ng Đ đ c Kinh thành. Vì làm l v vi c công, ph i giáng luôn 4 c p l uưở ề ố ỡ ề ệ ả ấ ư

dung. Năm th 14, thăng th h u quân Th ng ch doanh Th n Sách, sung Nam Kỳứ ụ ậ ố ế ầ

Tham tán quân v đ i th n. Chuy n đi y vua cho m t thanh g m vàng, đ choụ ạ ầ ế ấ ộ ươ ể

ch c trách thêm long tr ng r i b làm T ng đ c Long T ng, v n sung ch cứ ọ ồ ổ ổ ố ườ ẫ ứ

Tham tán quân v đ i th n.ụ ạ ầ

Khi y, gi c Khôi n i lo n, t ng quân là T ng Ph c L ng đ n sông Lãoấ ặ ổ ạ ướ ố ướ ươ ế

T , y cho Xuân đem binh dõng do sông Cát Giang ti n lên, g p gi c ph c bố ủ ế ặ ặ ụ ở ờ

sông, đánh phá đ c, nhân th th ng l i, đ c quân lên b , đánh nhau to, b t đ cượ ế ắ ợ ố ờ ắ ượ

r t nhi u gi c, thu đ c khí gi i không bi t đâu mà k . Tin th ng tr n tâu lên.ấ ề ặ ượ ớ ế ể ắ ậ

Vua th ng cho quân công k l c m t th . R i sau ng i n c Xiêm l n c p cácưở ỷ ụ ộ ứ ồ ườ ướ ấ ướ

h t Hà Tiên, Nam Vang, quân các đ o ngăn ch ng không đ c, 2 thành y b th tạ ạ ố ượ ấ ị ấ

th , Xuân b giáng hai c p, li n cùng Tham tán Tr ng Minh Gi ng, H ph Tr nhủ ị ấ ề ươ ả ọ ủ ị

Đ ng đánh đ c gi c Xiêm c a Thu n. Vua khen ng i, t n phong làm Tân Longườ ượ ặ ở ử ậ ợ ấ

(m t thuy t là Tân Khánh) Nam (vi c chép truy n Minh Gi ng).ộ ế ệ ở ệ ả

Năm th 15, Xuân l i ti n đánh phá quân n c Xiêm sông H u H , l iứ ạ ế ướ ở ữ ộ ạ

thân đ c binh t ng cùng gi c Xiêm đánh nhau Ca Lăng đ u đ c c . S dângố ượ ặ ở ề ượ ả ớ

lên. Vua h i r ng : Nguy n Xuân xông pha tên đ n, tr c l p công đ u, t n phongỏ ằ ễ ạ ướ ậ ầ ấ

cho t c bá, b th Ti n quân Đô th ng ph Đô th ng, lĩnh và sung ch c nhướ ổ ụ ề ố ủ ố ứ ư

tr c. Ngày tháng 4, sai làm Th o ngh ch T t ng quân. Xuân t thành Nam Vangướ ả ị ả ướ ừ

v n i quân th Gia Đ nh, đem vi c vào tâu, vua nói r ng : ng i m i l p đ cề ơ ứ ị ệ ằ ươ ớ ậ ượ

công bình Xiêm, nay trao ch c Th o ngh ch ch c có th x ng đ c ch c v , ph iứ ả ị ắ ể ứ ượ ứ ụ ả

c g ng làm đi, sẽ th y công ghi vào c kỳ c th ng, Ph c đ mãi đ n con cháuố ắ ấ ờ ờ ườ ướ ể ế

đ y. L i sai Th v mang thanh đao b ng vàng và áo ng b ng đo n g m có bôngấ ạ ị ệ ằ ụ ằ ạ ấ

tròn r ng ban cho. Năm th 16, thăng Th Ti n quân Đô th ng ph Ch ng phồ ổ ứ ự ề ố ủ ưở ủ

s , gia hàm Thái t Thi u b o. Tháng 7 năm y Xuân cùng H u t ng quân làự ử ế ả ấ ữ ướ

Ph m H u Tâm, Tham tán là H Văn Khuê, Tr n Văn Trí, Th ng đ c là Nguy nạ ữ ồ ầ ố ố ễ

Văn Tr ng, Khâm phái là Nguy n Tri Ph ng, đ c quân h i đánh, l y l i thànhọ ễ ươ ố ộ ấ ạ

Phiên An. Tr c đây, bè lũ c a gi c Khôi còn l i chi m thành b n gi quan quânướ ủ ặ ạ ế ề ữ

đã m y năm đánh mãi không h đ c. Xuân t khi nh n c ti t vi t, đ c vi c binhấ ạ ượ ừ ậ ờ ế ệ ố ệ

nhung, bàn v i các t ng, đ t k đào m đ ng lu n ngo n nghèo làm ch cớ ướ ặ ế ở ườ ồ ằ ướ

đánh thành. K p khi đ i quân h i đánh, quân kỳ, chính, cùng ra bèn h đ c thành.ị ạ ộ ạ ượ

C h ng báo tin th ng tr n. Vua m ng l m, th ng tr c cho m t cái nh n mờ ổ ắ ậ ừ ắ ưở ướ ộ ẫ ạ

vàng kh m ng c kim c ng, m t cái bài đeo b ng ng c có ch "Ph c th ".ả ọ ươ ộ ằ ọ ữ ướ ọ

Tháng 10, kéo quân v , s p v đ n Kinh, vua sai đ i th n Tr ng Đăngề ắ ề ế ạ ầ ươ

Qu , Nguy n Kim B ng đ n Nam Đình tr c đ đón ti p, truy n ch úy đ o. Khiế ễ ả ế ướ ể ế ề ỉ ạ

vào y t ki n, tuyên ch tri u lên đi n, cho ng i, úy l o r ng : b n các ng i vìế ế ỉ ệ ệ ồ ạ ằ ọ ườ

n c khó nh c, lâu đ n ba năm, ngày nay kéo quân hát tr v tr m l y làm m ngướ ọ ế ở ề ẫ ấ ừ

l m. Cho làm l ôm đ u g i. Th ng cho Xuân m t con h m nh b ng vàng t t, tắ ễ ầ ố ưở ộ ổ ạ ằ ố ỏ

là uy nh con h g m v y. T n phong t c h u, gia hàm Thái t Thái b o.ư ổ ầ ậ ấ ướ ầ ử ả

Năm y ông b b nh ch t. Vua vì th ngh coi ch u 3 ngày. D các quan ấ ị ệ ế ế ỉ ầ ụ ở

N i Các r ng : Nguy n Xuân gi tính thu n c n, v n gi bình th ng không đ i,ộ ằ ễ ữ ầ ẩ ẫ ữ ườ ổ

ch u m nh chuyên đi đánh làm xong đ c vũ công, ghi công vào c kỳ, c th ng,ị ệ ượ ờ ờ ườ

phong t c lâu dài, v n mong cùng n c cùng vui mãi mãi, nào ng m c b nh r iướ ẫ ướ ờ ắ ệ ồ

ch t, r t đáng th ng ti c! Chu n cho th c th hàm th , cho tên th y là Vũ Ngh ,ế ấ ươ ế ẩ ự ụ ụ ụ ị

cho thêm g m màu, sa màu và ti n khác v i m i ng i, sai quan đ n t m t đàn.ấ ề ớ ọ ườ ế ế ộ

Năm th 19, l p bia vũ công đ Xuân đ ng th nhì, kh c tên vào đá, đ t tr cứ ậ ể ứ ứ ắ ặ ở ướ

sân Vũ Mi u là đ nêu công t t v y.ế ể ố ậ

Con là Phú l y An Cát công chúa, b làm Phò mã Đô úy.ấ ổ

Ph m H u Tâmạ ữ

Ng i huy n H ng Trà, ph Th a Thiên là cháu xa c a Cai b tào Đ ngườ ệ ươ ủ ừ ủ ạ ằ

Long h u Ph m H u Hu . Ông là H u ng, làm quan Ký l c doanh Bình Thu n.ầ ạ ữ ệ ữ Ứ ụ ậ

Cha là H u Hòa làm Hu n đ o. H u Tâm khi còn nh có võ l c và có bi t ch .ữ ấ ạ ữ ỏ ượ ế ữ

Năm Đinh T (1797) đem lòng thành quy ph c. Gia Long năm th 1 (1802), làmị ụ ứ

Khâm sai Cai c c T Th ng, do can kho n nên b bãi v , sau theo N i quân saiơ ở ơ ả ắ ả ị ề ộ

vát. Minh M ng năm th 3 (1822), h đ a l32; ng c a quân đ n quân tr ng ạ ứ ộ ư ơ ủ ế ườ ở

Văn Bàn, Th y Vĩ, đi đ ng g p gi c Man, H u Tâm t c thì đ c su t lính và dõngủ ườ ặ ặ ữ ứ ố ấ

đánh lui quân Man. Vua nghe th y ban khen. Th ng th Cai đ i, thí sai Phó Qu nấ ưở ụ ộ ả

c c Hi u Thu n, tr i thăng V úy, thiên đi tr n th Biên Hòa, r i l i đ i làmơ ở ơ ệ ậ ả ệ ấ ủ ồ ạ ổ

V úy ban T tr c doanh Th n Sách. L i đi làm vi c b t gi c Nam Kỳ, cùng gi cệ ả ự ầ ạ ệ ắ ặ ở ặ

đánh nhau các x C a Thu n, c ng Tân Kinh, đ c th ng tr n l n. G p lo nở ứ ử ậ ổ ượ ắ ậ ớ ặ ạ

gi c Khôi Gia Đ nh, đ n Phiên An theo b n Lê Ti n B o, Lê Đ i C ng h p s cặ ở ị ế ọ ế ả ạ ươ ợ ứ

châu l i đánh có cõng; thăng Ch ng c ch a đ y m t năm, thăng Th ng chạ ưở ơ ư ầ ộ ố ế

quân Th n Sách, kiêm th y quân, r i sung ch c Tham tán đ i th n quân th Giaầ ủ ồ ứ ạ ầ ở ứ

Đ nh. D p đ c gi c Xiêm Thu n C ng, đ c t n phong Tân Ph c T . Nămị ẹ ượ ặ ở ậ ả ượ ấ ướ ử

th 1 6, thăng ti n Th Th o ngh ch t ng quân, cùng b n T t ng quânứ ế ự ả ị ướ ọ ả ướ

Nguy n Xuân đ c quân các đ o đánh h thành Phiên An. Tin th ng tr n tâu lên.ễ ố ạ ạ ắ ậ

Vua đ p lòng l m, li n th ng ti n và nh n m vàng kh m ng c kim c ng toẹ ắ ề ưở ề ẫ ạ ả ọ ươ

b ng h t đ u l n, th đeo b ng b ch ng c san hô có dây thao r xu ng.ằ ạ ậ ớ ứ ằ ạ ọ ủ ố

Tháng 10, kéo quân v , s p đ n Kinh, vua sai đ i th n đ n Nam Đình tr cề ắ ế ạ ầ ế ướ

đ ti p đ a. K p khi vào y t ki n, tri u vào cho ng i úy l o h i lâu; b o r ng :ể ế ư ị ế ế ệ ồ ạ ồ ả ằ

ng i vì n c khó nh c, lâu đ n ba năm, ngày nay kéo quân hát tr v , tr mườ ướ ọ ế ở ề ẫ

m ng l m. Bèn cho làm l ôm đ u g i, th ng m t hình con g u b ng vàng t t, ýừ ắ ễ ầ ố ưở ộ ấ ằ ố

b o là m nh nh con g u vàng. T n phong lên t c bá. Mùa đông năm y, làmả ạ ư ấ ấ ướ ấ

danh sách ti n lên. Vua cho là H u Tâm t ng hàng tr n, th ng có công lao rõế ữ ừ ở ậ ườ

r t, gia hàm Thái t Thi u b o. Sang năm thăng Th Đô th ng, quy n gi n tri nệ ử ế ả ự ố ề ữ ấ ệ

doanh Ti n quân, kiêm gi Tào Chính.ề ữ

Năm th 19 xây đ p b bên t sông H thành, b c c u dài Đông H i, saiứ ắ ờ ả ộ ắ ầ ộ

trông coi vi c y. Khi c u làm xong, vua khen v ki u làm khéo. G p kỳ duy t binhệ ấ ầ ề ể ặ ệ

l n, vua sai đ n Thu n Khánh duy t binh. R i vì đ i th n ban võ trong Kinhớ ế ậ ệ ồ ạ ầ ở

không có m y, bèn tri u v . Tháng 8, g p kỳ đ i k , danh sách dâng lên, vua cho làấ ệ ề ặ ạ ế

H u Tâm có công v đánh d p rõ r t, b làm Ti n quân Đô th ng ph Đô th ng,ữ ề ẹ ệ ổ ề ố ủ ố

t n phong lên t c h u, sai quan b Binh kh c tên vào bia Vũ Công đ ghi chi nấ ướ ầ ộ ắ ể ế

công.

Năm th 20 (1839), mùa xuân, vua h i m, s p kh i b nh li n toan ra coiứ ơ ố ắ ỏ ệ ề

ch u, H u Tâm tâu nói : nhà vua đ c Ki n ki n v n hành, s a sang m i vi cầ ữ ứ ề ệ ậ ử ọ ệ

nh ng mà nhà vua m i m d y, đã dùng đ n nhi u trí óc, lòng c a ng i tôi cao,ư ớ ố ậ ế ề ủ ườ

không th t yên đ c, xin hãy tĩnh d ng. Vua theo l i. Mùa xuân năm y, ông raể ự ượ ưỡ ờ ấ

lĩnh T ng đ c An Tĩnh; ch a đ c bao lâu thì đ i đi Hà Ninh.ổ ố ư ượ ổ

Thi u Tr năm th 1 (1841), gia hàm Thái t Thái b o. Năm y g p l Ninhệ ị ứ ử ả ấ ặ ễ

lăng Thánh T Nhân Hoàng Đ , ông v Kinh dâng h ng. Vua tri u lên đi n b oổ ế ề ươ ệ ệ ả

r ng : ng i là đ i th n có công lao kỳ c u. Tiên đ v n đ ý ch n dùng. Tr cằ ươ ạ ầ ự ế ẫ ể ọ ướ

đây có nghe qu c tang, dâng s xin làm l vi ng. Tr th y Hà N i là ch quanố ớ ễ ế ẫ ấ ộ ỗ

tr ng, nên hay l u l i. Nay tri u ng i v , ng i có th giúp tr m nh ng đi uọ ư ạ ệ ươ ề ườ ể ẫ ữ ề

tr m không nghĩ t i, đ y là báo tiên đ đ y. Ban cho ng i, cho u ng n c chè. R iẫ ớ ấ ế ấ ồ ố ướ ồ

vì sang năm vua ng ra B c Thành, l i cho v t nh l .ự ắ ạ ề ỉ ị

T i kỳ đ i k , vua xu ng d r ng : H u Tâm d ng công biên gi i, tri uớ ạ ế ố ụ ằ ữ ự ở ớ ề

đình công lao đ c v ng v n v n rõ r t. Nay tr m m i n i ngôi coi vi c n c,ứ ọ ố ẫ ệ ẫ ớ ố ệ ướ

ng i tr n tr Long Biên đ c yên tĩnh, chu n th ng cho m t cái đai vàng mãươ ấ ị ở ượ ẩ ưở ộ

não kh m ng c châu.ả ọ

Năm th 2, H u Tâm Hà Thành, ông b b nh, vua sai Trung s uý l o h iứ ữ ở ị ệ ứ ạ ỏ

thăm, cho sâm qu c a vua dùng, sai viên Thái y đ n xem m ch đ ch a. T i khiế ủ ế ạ ể ữ ớ

b nh n ng, ông xin v làng, đi đ n Ngh An thì ch t. Tin báo tang đ n, vua ng mệ ặ ề ế ệ ế ế ậ

ngùi nói r ng: H u Tâm lúc tu i tr đi làm vi c, có nhi u chi n công. K p khi thằ ữ ổ ẻ ệ ề ế ị ờ

Ho ng Kh o ta, t ng tr i làm quan trong ngoài, t ra nhi u công chi n tr n, đ cả ả ừ ả ỏ ề ế ậ ượ

thánh n h u đãi, cho t c đ đ n công, đ l i đ giúp đ tr m, th c là b tôi c tơ ậ ướ ể ề ể ạ ể ỡ ẫ ự ề ố

ng nh (159). Năm ngoái tri u v Kinh, v a g p đi n l bang giao l n, hãy cho vạ ệ ề ừ ặ ể ễ ớ ề

t nh l , đ đ ng l y đ a ph ng quan tr ng. Kh n n i : b nh già thêm k ch, đãỉ ị ể ươ ấ ị ươ ọ ố ỗ ệ ị

t ng chu n cho đi u d ng, mong đ c s m kh i, đ chia s ng m nh quý m n;ừ ẩ ề ưỡ ượ ớ ỏ ể ủ ệ ế

nào ng b nh th khó ch a, ch t t i gi a đ ng, khi n ng i th ng ti c mãi.ờ ệ ế ữ ế ạ ữ ườ ế ườ ươ ế

Chu n cho gia phong Qu n công, cho tên th y là Trung Túc, th ng thêm g mẩ ậ ụ ưở ấ

nhi u các h ng, sai Th v đi ngay đ n ban c p; chu n cho ng a tr m đ a linhễ ạ ị ệ ế ấ ẩ ự ạ ư

c u v quê. Ngày hôm an táng, cho 3000 quan ti n, sai qua đ n t 2 l n.ử ề ề ế ế ầ

H u Tâm k p th 3 tri u, m t lòng trung ti t, d p yên gi c ngh ch, đánh luiữ ị ờ ề ộ ế ẹ ặ ị

gi c n c Xiêm, công nghi p rõ ràng, danh v ng rõ r t. Sau khi ch t, vua th ngặ ướ ệ ọ ệ ế ườ

nghĩ đ n. Nh ng lúc hàn vi, không nghĩ; đ n s c n th n nh nh t, bu ng theế ư ế ự ẩ ậ ỏ ặ ồ

không nghiêm đ n n i đã bàn d đ a đ n Hi n L ng sau l i thôi.ế ỗ ự ư ở ề ề ươ ạ

Con là H u Xuân, có tài năng thao l c, t p bi t vi c binh, lúc đ u đ c mữ ượ ậ ế ệ ầ ượ ấ

th Tinh binh Phó V úy, t p phong t c bá, r i đ c b d ng. T Đ c năm thụ ệ ậ ướ ồ ượ ổ ụ ự ứ ứ

16 (1863) b là Ch ng v ra lĩnh ch c Đ đ c t nh S n Tây. Khi y, đ c b làổ ưở ệ ứ ề ố ỉ ơ ấ ố ộ

Nguy n Bá Nghi th y H u Xuân là con nhà t ng, có tài làm t ng, xin cho làm Hễ ấ ữ ướ ướ ộ

lý. Vua b o r ng : t ng tài khó đ c, tr m có ti c gì, nh ng quy n làm t ngả ằ ướ ượ ẫ ế ư ề ướ

không chuyên trách thì l y gì mà thi hành quy n phép. Nh ng ch c Đ đ c cũngấ ề ư ứ ề ố

đã tr ng r i, phàm các chính s l n v vi c yên dân phòng gi c, s a sang, chu nọ ồ ự ớ ề ệ ặ ử ẩ

cho cùng H u Xuân cùng bàn lu n.ữ ậ

G p khi th ph chi m c Tuyên Quang, lan xu ng ph Đoan Hùng, th r tặ ổ ỉ ế ứ ố ủ ế ấ

m nh. Tuyên Quang, Đoan Hùng n i nhau không gi đ c. Bá Nghi th ng yạ ố ữ ượ ườ ủ

H u Xuân cùng Phó Đ đ c Vũ T o đem quân đánh đ c u vi n, m i l y l i đ cữ ề ố ả ể ứ ệ ớ ấ ạ ượ

ph thành, li n phá đ n gi c, chém đ c khá nhi u, m i có 20 ngày, ti n sát đ nủ ề ồ ặ ượ ề ớ ế ế

thành Tuyên Quang, gi c không k p vào thành, đ u t tan v c , quan quân l yặ ị ề ự ỡ ả ấ

đ c t nh thành, b t đ c tên đ u s gi c là Lê Duy U n, đóng cũi đ a v Kinh,ượ ỉ ắ ượ ầ ỏ ặ ẩ ư ề

dân h t y l i đ c yên, bèn v n i quân th r i ch t. Vua nghe tin l y làmạ ấ ạ ượ ở ề ơ ứ ồ ế ấ

th ng ti c, truy t ng hàm Th ng ch , h u cho ti n tu t và sai quan đ n t . Nhươ ế ặ ố ế ậ ề ấ ế ế ư

H u Xuân này th c không ph là con nhà t ng.ữ ự ụ ướ

Con th là H u Hóa l y Mỹ Thu n công chúa.ứ ữ ấ ậ

QUY N 16Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIỆ Ụ

Lê Văn Phú

Ng i huy n Qu ng Đi n, ph Th a Thiên. Gia Long năm Tân D u (1801),ườ ệ ả ề ủ ừ ậ

đem lòng thành quy ph c, sung vào đ i Th ng Trà. Năm th 12 (1813), b làmụ ộ ượ ứ ổ

Chánh Đ i tr ng Su t đ i đ i Th Trà. Minh M ng năm th 1 (1820), thăng Caiộ ưở ấ ộ ộ ị ạ ứ

đ i, r i thăng mãi đ n V úy Ch ng v . Thi u Tr năm th 1 (1841), thăng Thộ ồ ế ệ ưở ệ ệ ị ứ ự

Th ng ch doanh Th n C d vào đình ngh . Năm y kỳ đ i k xét công, vì làố ế ầ ơ ự ị ấ ạ ế

ng i nhanh nh n đ c vi c, chu n cho th c th . Năm th hai, vua đi tu n mi nườ ẹ ượ ệ ẩ ự ụ ứ ầ ề

B c, xu ng d chu n cho l i Kinh, r i sung ch c Tham tán đ i th n Nam Kỳắ ố ụ ẩ ở ạ ồ ứ ạ ầ ở

cùng T ng th ng Lê Văn Đ c đánh phá đ n Sách Sô c a gi c, đ c th ng quânổ ố ứ ồ ủ ặ ượ ưở

công k l c và kim ti n. Vì có công đ c quy n lĩnh T ng đ c Đ nh Biên. Vua dỷ ụ ề ượ ề ổ ố ị ụ

r ng : Đ nh Biên là ch quan tr ng Nam Kỳ, nên phát tri n m u mô t t, yên h pằ ị ỗ ọ ở ể ư ố ợ

dân biên gi i; đ x ng ý trách nhi m ph i làm có thành hi u c a tr m. Năm thở ớ ể ứ ệ ả ệ ủ ẫ ứ

5, đ i đi làm Đ đ c Gia Đ nh, khi y vi c biên gi i Tr n Tây có th nhân c h iổ ề ố ị ấ ệ ở ớ ấ ể ơ ộ

làm đ c, vua sai Vũ Văn Gi i đ n n i trù bi n vi c quân, cho nên Văn Phú vì thượ ả ế ơ ệ ệ ế

đ i làm ch c khác. Ch a đ c bao lâu, l i làm T ng đ c Đ nh Biên, r i có m nhổ ứ ư ượ ạ ổ ố ị ồ ệ

l nh đi làm T ng th ng ti u b quân v đ i th n. T i khi n c Cao Miên l i đ uệ ổ ố ể ộ ụ ạ ầ ớ ướ ạ ầ

hàng, vua xu ng chi u khen v hòa h p v yên, đ u có thành tích. Th ng m tố ế ề ợ ỗ ề ưở ộ

c p trác d , m t cái nh n m vàng ng c kim c ng l n, m t cái bài đeo b ng ng cấ ị ộ ẫ ạ ọ ươ ớ ộ ằ ọ

khánh l ng, dây thao r xu ng có xâu h t san hô.ươ ủ ố ạ

Ngày kéo quân hát tr v , vua cho là Văn Phú khó nh c ngoài đã lâu, bènở ề ọ ở

sai quân h u d đón ti p tr ng đình đ ng nam truy n ch y l o. Khi vàoầ ự ế ở ườ ằ ề ỉ ủ ạ

ch u, vua thân cho áo m c mát b ng l a đ , và qu t c a vua dùng đ ch "Tâyầ ặ ằ ụ ỏ ạ ủ ề ữ

chinh s bình" đ t ra n s ng đ c bi t. Ngày hôm sau, vua Ng đi n C n Chính,ự ể ỏ ơ ủ ặ ệ ự ệ ầ

truy n ch g i đ n tr c m t, vua thân tay rót r u úy l o h i lâu, l i xu ng dề ỉ ọ ế ướ ặ ượ ạ ồ ạ ố ụ

r ng : T ng th ng Lê Văn Phú đem quân đi, ng a đ n đâu thành công đ n đ y,ằ ổ ố ự ế ế ấ

ban cho m t cái chén b ng ng c t t, m t con ng a tu n mã b ng vàng, đ t ra làộ ằ ọ ố ộ ự ấ ằ ể ỏ

có công c i ng a ra đánh gi c đáng ghi. Năm th 7, kỳ đ i k xét c ng, b làmỡ ự ặ ứ ạ ế ố ổ

Th y s Đô th ng Kinh kỳ sung qu n Th v đ i th n. Tr c đây Văn Phú vângủ ư ố ở ả ị ệ ạ ầ ướ

m nh, coi vi c binh nhung, hay cùng v i các đ i th n cùng lòng cùng đ c, làm vi cệ ệ ớ ạ ầ ứ ệ

gì đ u đúng kh p, đ n đ c yên h p, h n n a nh n coi m t ph ng di n đã lâu,ề ớ ế ượ ọ ơ ữ ậ ộ ươ ệ

thu l ng g i quân đ ti p t , chi u th th ng th ng khen ng i. Đ n khi xétươ ọ ể ế ế ế ư ườ ườ ợ ế

công Tr n Tây, phong là Vĩnh Trung Nam. Năm y, có báo cáo vũ công đã thành,ở ấ ấ

vua sai đúc súng ghi công, s c cho bài minh ghi công, kh c tên súng đ ng "Th nắ ắ ở ồ ầ

uy ph c vi n" th ba, l i dòng bia Vũ Mi u đ nêu công.ụ ễ ứ ạ ở ế ể

T Đ c năm th 1 (1848), đ i làm T ng đ c Hà Ninh, r i b làm T quânự ứ ứ ổ ổ ố ồ ổ ả

Đô th ng ph Đô th ng. K p khi vua đi tu n mi n B c, vì có công trông coi số ủ ố ị ầ ề ắ ứ

quán, thuy n mành và đ ng sông, đ ng b đ u yên n c , nên gia th ng m tề ườ ườ ộ ề ổ ả ưở ộ

c p Năm th 3, xét công l i th ng thêm 1 c p. Năm th 4, đ i làm T ng đ c Anấ ứ ạ ưở ấ ứ ổ ổ ố

Tĩnh. Năm th 6, đ i làm T ng đ c Đ nh Yên. R i b b nh ch t.ứ ổ ổ ố ị ồ ị ệ ế

Vua d r ng : Lê Văn Phú, t ng theo vi c binh nhung, đ c phong t c pụ ằ ừ ệ ượ ướ ấ

vinh d , tr i lĩnh ký thác m t đ a ph ng, có công lao t t rõ r t, gia n th ngự ả ở ộ ị ươ ố ệ ơ ưở

c p cho các h ng g m Trung Qu c cùng là v i l a, và 1000 quan ti n, chu n choấ ạ ấ ố ả ụ ề ẩ

đ c th đ n Hi n L ng.ượ ờ ở ề ề ươ

Con là Đ ng l y công chúa, đ Phò mã Đô úy, sau c i b , làm quan đ nồ ấ ượổ ả ổ ế

Quang L c t khanh. Cháu là Đình Hòe m th Tinh binh Su t đ i, sau trúng h ch,ộ ự ấ ụ ấ ộ ạ

c i sang hàm văn tr i thăng đ n Quang L c t khanh. Hàm Nghi năm th 1ả ả ế ộ ự ứ

( 1885), kinh thành có vi c, ch t tr n.ệ ế ở ậ

Lê Đăng Doanh

Tr c nh p t ch Gia Đ nh, sau nh n quê t huy n Thu n X ng (xãướ ậ ị ở ị ậ ổ ở ệ ậ ươ

Bích La) t nh Qu ng Tr . Gia Long năm Bính Thìn (1796) đi h ch đ c trúng cách,ỉ ả ị ạ ượ

năm Đinh Ty b ch c Th h c vi n C ng sĩ. Năm th 4, thăng làm Tri b thành Giaổ ứ ị ọ ệ ố ứ ạ

Đ nh. Minh M ng năm th 1, thăng Tham bi n Hà Tiên, chuy n làm Thiêm s bị ạ ứ ệ ể ự ộ

L i, sung ch c To n tu "Li t thánh th c l c" tr i làm Cai b Phiên An. Năm th 4,ạ ứ ả ệ ự ụ ả ạ ứ

vì can kho n nên giáng hàm Th gi ng h c sĩ, r i b Thiêm s b L i Hi p lý Bìnhả ị ả ọ ồ ổ ự ộ ạ ệ

Đ nh tr n v . Năm th 6, đ i làm Thông chính s làm công vi c b L i. Năm thị ấ ụ ứ ổ ứ ệ ộ ạ ứ

7, sung ch c Tri c ng c thi H i; khi thi Đi n l i sung ch c đ c quy n r i thăngứ ố ử ộ ệ ạ ứ ọ ể ồ

lên T Th lang, kiêm lĩnh Th ng B c s&#7913;. Năm th 8, t ng làm Tham triả ị ươ ạ ứ ừ

b Hình, b H , b L i, quy n ch ng n tri n b L i. Năm y có kỳ thi H ng,ộ ộ ộ ộ ạ ề ưở ấ ệ ộ ạ ấ ươ

đ c sung ch c Ch kh o Thanh Hóa. Khi xong vi c v sung ch c Kinh lý Thamượ ứ ủ ả ệ ề ứ

tán biên v đ i th n Qu ng Tr . Khi y, t ng n c Xiêm là Sâm Ki m d n quânụ ạ ầ ở ả ị ấ ướ ướ ề ẫ

đ n l n châu T m B n ph Cam L , nói thác là đu i b t vua n c V n T ng,ế ấ ầ ồ ủ ộ ổ ắ ướ ạ ượ

nhân đó mà c p bóc th dân, và đòi h i c ng thu các châu và thu c Man xiêuướ ổ ỏ ố ế ộ

d t đ n đ y. Vua sai chia đ ng đón ch n, Đăng Doanh bèn cùng Ph m Vănạ ế ở ấ ườ ậ ạ

Đi n ti n quân đ n châu Lang Thìn thì quân Xiêm rút đi. R i ô đ c tri u v Kinh,ể ế ế ồ ượ ệ ề

ông đem dâng b n đ t sông Khung đ n Ai Lao và đ c th ng quân công k l cả ồ ừ ế ượ ưở ỷ ụ

m t l n. Năm th 10, thăng Th Th ng th b L i, r i sung ch c Phó Ch kh oộ ầ ứ ự ượ ư ộ ạ ồ ứ ủ ả

tr ng thi H i, l i sung ch c đ c quy n thi Đi n. Năm th 11, b Th ng th bườ ộ ạ ứ ọ ể ệ ứ ổ ượ ư ộ

Binh, kiêm làm công vi c b Công. Năm th 12, sung ch c Ch kh o tr ng Th aệ ộ ứ ứ ủ ả ườ ừ

Thiên, r i kiêm gi n tri n c a t Quang L c. Năm th 13, thăng Th Hi p bi nồ ữ ấ ệ ủ ự ộ ứ ự ệ ệ

Đ i h c sĩ lĩnh Th ng th b Công. Năm th 14, làm c a Đ i cung đi n Thái Hòa,ạ ọ ượ ư ộ ứ ử ạ ệ

Đăng Doanh cùng Th ng th là Nguy n Đăng Minh, Th ng ch là H Văn Khuêượ ư ễ ố ế ổ

trông coi vi c y r i l i kiêm qu n Khâm Thiên Giám.ệ ấ ồ ạ ả

Tháng 6 năm y, gi c Khôi n i lo n Nam Kỳ, Đăng Doanh đ c sung ch cấ ặ ổ ạ ở ượ ứ

Tham tán đ i th n, cùng Bình Kh u t ng quân là Tr n Văn Năng c i binh thuy nạ ầ ấ ướ ầ ỡ ề

ti n đánh. D r ng : ng i có trách nhi m Tham tán, phàm vi c trong quân nênế ụ ằ ươ ệ ệ ở

bàn m u v i t ng quân, n u các đ o bàn b c ho c có bên n , bên kia khác nhau,ư ớ ướ ế ạ ạ ặ ọ

thì ng i gi a hòa gi i, vi c c n ph i làm đ c, công c n ph i thành, là khéoươ ở ữ ả ệ ầ ả ượ ầ ả

đ y. Nhân cho thanh g m b ng vàng, đ cho trách nhi m đ c long tr ng. Ngàyấ ươ ằ ể ệ ượ ọ

tháng 8, ti n đ n n i quân th , vì đi đ ng ch m ch p, ông dâng s xin nh n t i.ế ế ơ ứ ườ ậ ạ ớ ậ ộ

Vua phê b o r ng: đ ng bi n nguy hi m, tr m chính vì ng i lo l ng, có mu nả ằ ườ ể ể ẫ ươ ắ ộ

gì đâu. Năm th 15, chu n cho lĩnh Th ng th b Binh, đ i vi c quân th xong,ứ ẩ ượ ư ộ ợ ệ ứ

tri u v cung ch c. R i vì quân lu t không nghiêm, ph i giáng 2 c p.ệ ề ứ ồ ậ ả ấ

Tháng 4, Doanh cùng T ng Ph c L ng đánh thành Phiên An không đ c.ố ướ ươ ượ

Vua cho là trù tính không đúng, b t gi i ch c v Kinh, đ i ch . R i vì ngày n iắ ả ứ ề ợ ỉ ồ ở ơ

quân th l i dung túng cho con trai con gái gi c ph m, b bèn bàn cách ch c.ứ ạ ặ ạ ộ ứ

Ch a bao lâu, vua gia n cho kh i ph c Hàn Lâm vi n Biên tu.ư ơ ở ụ ệ

Năm th 17, thăng Lang trung b H Th B chính s t nh Qu ng Tr H lýứ ộ ộ ự ố ứ ỉ ả ị ộ

Tu n ph quan phòng. Ông dâng s nói : công t đi n t nh y, gián ho c có giaầ ủ ớ ư ề ở ỉ ấ ặ

c m đ a đình chùa mi u vũ, mà thu l thi t b t theo nh thu ru ng, có ph nư ộ ị ế ế ế ắ ư ế ộ ầ

n ng quá, xin y l công th thay n p, đ ti n cho dân. Vua nghe l i . Tháng 11 ,ặ ệ ổ ộ ể ệ ờ

thăng Đô sát vi n h u Phó Đô ng s , kiêm qu n Thông Chính ty. Năm th 19,ệ ữ ự ử ả ứ

quy n gi n tri n b Binh, kiêm làm công vi c b Hình, r i thăng Th Th ngề ữ ấ ệ ộ ệ ộ ồ ự ượ

th b Hình sung C M t vi n đ i th n. R i vâng ch mang c bài m nh vua đ nư ộ ơ ậ ệ ạ ầ ồ ỉ ờ ệ ế

Bình Đ nh đ c viên án sát m i là Ph m Khôi tra xét v vi c án c a nguyên án sátị ố ớ ạ ề ệ ủ

Vũ Th Tr ng.ế ườ

Năm th 21, h i duy t hai ki u đ t Thu n S n, Hi u S n, x ng ý vua, đ cứ ộ ệ ể ấ ậ ơ ế ơ ứ ượ

gia m t c p. L i vâng ch trông coi công vi c Thu n S n. Thi u Tr năm th 1ộ ấ ạ ỉ ệ ở ậ ơ ệ ị ứ

(1841), Th Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnh Th ng th b L i, kiêm sung ch c S b oự ệ ệ ạ ọ ượ ư ộ ạ ứ ư ả

c a hoàng t hoàng đ .Vua d r ng : ng i nay kiêm lĩnh ch c S b o, nên dủ ử ệ ụ ằ ươ ứ ư ả ỗ

b o rèn đúc th nào,.khi n cho đ u nên tài đ c, đ x ng ý c a tr m b t bu c làm.ả ế ế ề ứ ể ứ ủ ẫ ắ ộ

cho thành hi u. Còn vi c t m th ng b , đã có ch c Á khanh chia gi , ng i chệ ệ ầ ườ ở ộ ứ ữ ươ ỉ đi l i kiêm coi, tóm l y đ i c ng thôi.ạ ấ ạ ươ

Năm y, l c d ng con các đ i th n, khi y con Đăng Doanh còn nh , đ cấ ụ ụ ạ ầ ấ ỏ ượ

cho ăn l ng th t ph m. T i kỳ đ i k dâng s tr ng quan to. Kinh và ngoài,ươ ấ ẩ ớ ạ ế ự ạ Ở ở

vâng l i vua d r ng : Th Hi p bi n Đ i h c sĩ lĩnh Th ng th b L i Lê Đăngờ ụ ằ ự ệ ệ ạ ọ ượ ư ộ ạ

Doanh là ng i kỳ c u thành th c, hòa nhã kính c n, chu n cho th c th , các ch cườ ự ự ẩ ẩ ự ụ ứ

đ c kiêm, sung và lĩnh đ u v n nh cũ.ượ ề ẫ ư

Năm th 2, vua b o Đăng Doanh r ng : ng i là đ i th n c c u có đ cứ ả ằ ươ ạ ầ ố ự ứ

v ng l n, đã chuy n Tây t ch (th y d y vua h c) l i kiêm Bách đài (làm Ng s ),ọ ớ ể ị ầ ạ ọ ạ ự ử

tu i già vi c nhi u, trông nom sao cho kh p. Nay không phi n ng i v vi c đàiổ ệ ề ắ ề ươ ề ệ ở

n a, duy có đình ngh và s th tr ng đ i, nên cùng v i các đ i th n làm cho xácữ ị ự ể ọ ạ ớ ạ ầ

đáng, bèn sai làm d u quan phòng c a Hi p bi n Đ i h c sĩ bàng b c ban c p cho.ấ ủ ệ ệ ạ ọ ạ ấ

Năm th 4, l i đ n kỳ đ i k xét công, vâng l i d r ng: Hi p bi n Đ i h c sĩ Lêứ ạ ế ạ ế ờ ụ ằ ệ ệ ạ ọ

Đăng Doanh sáng su t, công b ng đ c h u thành th c, ngay lành, có ti t thố ằ ố ậ ự ế ��o,

không theo l u t c, theo làm vi c đã nhi u năm h t lòng trung thành. âm th m tư ụ ệ ề ế ụ ộ

ng i con hàm Chánh th t ph m.ườ ấ ẩ

T Đ c năm th 1 (1848) m ch t, truy t ng hàm Thi u s Văn minh đi nự ứ ứ ố ế ặ ế ư ệ

Đ i h c sĩ, cho tên th y là Văn Nhã, chi u ph m c p ti n tu t, cho nhi u g mạ ọ ụ ế ẩ ấ ề ấ ề ấ

màu, sa màu, v i l a và ti n m t s khác th ng, sai quan đ n t , cho r u t .ả ụ ề ộ ố ườ ế ế ượ ế

Vua cho là Đăng Doanh t ng th 4 tri u, tu i cao đ c t t đã t ng sung ch cừ ờ ề ổ ứ ố ừ ứ

Tây t ch, giúp ích r t nhi u cho nên l đãi r t h u. Năm th 22, g p ti t T tu nị ấ ề ễ ấ ậ ứ ặ ế ứ ầ

đ i khánh c a D c Tông Anh Hoàng Đ , vua nh l i đ n b tôi cũ ch màn saạ ủ ự ế ớ ạ ế ề ở ỗ

đ (là ch gi ng d y), cho t nhà.ỏ ỗ ả ạ ế ở

H Văn Khuêồ

Ng i huy n H ng Trà ph Th a Thiên. Gia Long năm Tân D u (1801)ườ ệ ươ ủ ừ ậ

đem lòng thành quy ph c. Năm th 15 b làm Cai đ i tam doanh Kỳ Vũ. Minhụ ứ ổ ộ

M ng năm th 1, thăng làm thu c n i Cai đ i v Ti n doanh Ti n phong. Năm thạ ứ ộ ộ ộ ệ ề ề ứ

3, coi thuy n hi u Đ i Trung B o đi Qu ng Đông mua hàng hóa, vì l m l i v vi cề ệ ạ ả ả ầ ỗ ề ệ

công nên ph i bãi ch c đày đi H Châu (Mã Lai - Singapour) g ng s c theo sai pháiả ứ ạ ắ ứ

đ báo hi u. Năm th 5, khai ph c nguyên hàm, r i thăng b Cai c , nhi u l nể ệ ứ ụ ồ ổ ơ ề ầ

vâng phái coi binh thuy n đ n đ a ph ng Giang L u Ba (Kinh đô n c Namề ế ị ươ ư ướ

D ng t c là Giacácta (Djakarta)) làm vi c công, l n l i sóng gió, tr i đ n 2 nămươ ứ ệ ặ ộ ả ế

nhanh nh n đ c vi c, thăng lên Phó V úy v H u doanh Long Vũ quân th n i.ẹ ượ ệ ệ ệ ữ ị ộ

Năm th 8, chuy n làm V úy v T , doanh Ti n phong quân n i th . Năm th 12,ứ ể ệ ệ ả ề ộ ị ứ

b n ác Man ngu n Chiêu Đàn, Qu ng Nam qu y nhi u, Văn Khuê theo Th ngọ ở ồ ả ấ ễ ố

ch Đoàn Văn Tr ng đi b t gi c, khi vi c yên, b làm Ch ng c . Năm th 13,ế ườ ắ ặ ệ ổ ưở ơ ứ

thăng Th Th ng ch qu n lý các v đ i Th v , Th ng Trà, Kim Sang, Th ngự ố ế ả ệ ộ ị ệ ượ ượ

Thi n; ch a đ c bao lâu, chuy n làm Th ng ch T quân doanh Th n Sách. Nămệ ư ượ ể ố ế ả ầ

th 14, sung ch c Tham tán đ i th n đi Nam Kỳ h i bàn vi c binh nhung. Năm thứ ứ ạ ầ ộ ệ ứ

15, vì đánh thành Phiên An không đ c, ph i giáng 4 c p. Tháng 12 năm y, h iượ ả ấ ấ ộ

đ ng các t ng đào đ ng luôn ngo n ngoèo làm k đánh thành. K p khi h đ cồ ướ ườ ằ ế ị ạ ượ

thành (vi c chép truy n Nguy n Xuân) vua khen ng i, th ng cho khai ph cệ ở ệ ễ ợ ưở ụ

nh ng c p b giáng. T i khi kéo quân hát tr v , vào ra m t, vua thân rót r u banữ ấ ị ớ ở ề ắ ượ

cho, úy l o, l i cho làm l ôm đ u g i, th ng cho đ ch i hình con lân, conạ ạ ễ ầ ố ưở ồ ơ

ph ng b ng ng c tr ng; t n phong là Tân Thái T . R i cho làm Th ng ch Tượ ằ ọ ắ ấ ử ồ ố ế ả

D c doanh Long Vũ kiêm lĩnh n tri n c a Th n Sách T doanh.ự ấ ệ ủ ầ ả

Năm th 17, ông coi đoàn thuy n v n t i thì b n n gió, thuy n chìm nênứ ề ậ ả ị ạ ề

ông ch t. Vua th ng là ch t v vi c công, chu n cho b th n c p ti n tu t,ế ươ ế ề ệ ẩ ộ ầ ấ ề ấ

th ng thêm g m Trung Qu c, v i l a và ti n r t h u. Chu n cho con c là Vănưở ấ ố ả ụ ề ấ ậ ẩ ả

Yêm ăn l ng bát ph m đ i khi tr ng thành sẽ b d ng; sau đ c t p phongươ ẩ ợ ưở ổ ụ ượ ậ

làm Tân Thái Nam. Con th là Văn Xa l y Đa L c công chúa, đ c b Phò mã Đôứ ấ ộ ượ ổ

úy. Cháu là Xuân Huy n m th Hi u úy. Con Xuân Huy n là Văn Ch c m thế ấ ụ ệ ế ướ ấ ụ

Hàn Lâm vi n Đi n t ch.ệ ể ị

Tr n Văn Trầ

Ng i Tân Long, thành Gia Đ nh. Gia Long năm M u Thân (1788) đemườ ở ị ậ

lòng thành quy ph c. Gia Long năm th 1 (1802), thăng Phó đ i đ i Tam doanhụ ứ ộ ộ

Túc Tr c. Năm th 7, thăng Cai đ i. Minh M ng năm th 1, thăng Phó V úy. Nămự ứ ộ ạ ứ ệ

th 14, thăng Th V úy Ti n doanh H Uy. Năm th 11 v h u trí. Năm th 14,ứ ự ệ ề ổ ứ ề ư ứ

có bi n lo n v gi c Khôi, ông tình nguy n xin kh i ph c b dùng đ g ng s cế ạ ề ặ ệ ở ụ ổ ể ắ ứ

báo hi u. Sau đ c b làm V úy v H u doanh Th n C đi Nam Kỳ làm vi c b tệ ượ ổ ệ ệ ữ ầ ơ ệ ắ

gi c, theo Phan Văn Thúy đi đánh gi c; đánh nhau v i gi c tr m Biên Long, đánhặ ặ ớ ặ ở ạ

th ng đ c gi c. Tin th ng tr n đ n tai vua, đ c th ng kim ti n ngân ti nắ ượ ặ ắ ậ ế ượ ưở ề ề

h ng l n, h ng nh m i th 5 đ ng, đ c thăng Ch ng c , Th Th ng ch sungạ ớ ạ ỏ ỗ ứ ồ ượ ưở ơ ự ố ế

Tham tán đ i th n. Năm th 15 , gi c n c Xiêm xâm ph m 2 t nh Đ nh T ng vàạ ầ ứ ặ ướ ạ ỉ ị ườ

Hà Tiên, Văn Trí đ n ngăn ch ng không đ c ph i giáng 4 c p.ế ố ượ ả ấ

Khi y, bè lũ c a gi c Khôi còn l i, chi m c thành Phiên An, quan quânấ ủ ặ ạ ế ứ

đánh m y năm không đ c. Văn Trí cùng các Th o ngh ch t ng quân bèn bànấ ượ ả ị ướ

đào đ ng lu n ngo n ngoèo làm k đánh thành. Năm th 16, cùng các t ngườ ồ ằ ế ứ ướ

quân Nguy n Xuân, Ph m H u Tâm, Tham tán H Văn Khuê đ c quân đánh l yễ ạ ữ ồ ố ấ

thành Phiên An. Tin th ng tr n tâu lên, vua r t đ p lòng, th ng Văn Trí 60 quanắ ậ ấ ẹ ưở

ti n và nh n m vàng kh m h t ng c, bài đeo b ng ng c. Khi kéo quân hát tr v ,ề ẫ ạ ả ạ ọ ằ ọ ở ề

vào ra m t, vua cho u ng r u, làm l ôm đ u g i, l i th ng cho đ ch i hìnhắ ố ượ ễ ầ ố ạ ưở ồ ơ

con lân, con ph ng b ng ng c tr ng, m i th m t cái. T n phong là Bình Khánhượ ằ ọ ắ ỗ ứ ộ ấ

T , r i b làm Th ng ch doanh Ti n Phong, kiêm lĩnh n tri n doanh quân Th nử ồ ổ ố ế ề ấ ệ ầ

Sách. Năm th 17, đi Nam Kỳ tuy n lính ng ch binh, đ c n th a xong xuôi,ứ ể ạ ượ ổ ỏ

th ng gia m t c p. R i sau can kho n, ph i giáng hai c p l u d ng.ưở ộ ấ ồ ả ả ấ ư ụ

Năm th 19, ông b b nh ch t. Chu n cho chi u l c p ti n tu t, gia nứ ị ệ ế ẩ ể ệ ấ ề ấ ơ

th ng ti n và g m Trung Qu c. Sau vua nh l i công đánh gi c, sai kh c tên vàoưở ề ấ ố ớ ạ ặ ắ

bia đá đN tr c sân Vũ Mi u.ướ ế

Văn Trí tr c đã l y niên l v h u, k p khi nghe th y biên gi i có gi c li nướ ấ ệ ề ư ị ấ ớ ặ ề

dâng th xin g ng s c làm vi c đ báo hi u vì lòng trung làm kích thích, già màư ắ ứ ệ ể ệ

càng m nh, bèn cùng các t ng h t s c, đ u hay có công, phong t c cho đ cạ ướ ế ứ ề ướ ượ

vinh hi n, d ng bia đ ghi công, th t là ng i hùng ki t trong b n lão t ng.ể ự ể ậ ườ ệ ọ ướ

Con là Văn Đ c l y công chúa úy Hòa, b Phò mã Đô úy.ứ ấ ổ

</div>

Ngô Bá Nhân

Ng i huy n Vĩnh Linh, t nh Qu ng Tr , có ti ng là ng i văn h c. Gia Longườ ệ ỉ ả ị ế ườ ọ

năm Tân D u (1801) đem lòng thành quy ph c. Lúc đ u, th cho làm ch c Câu kêậ ụ ầ ử ứ

Qu ng Bình. Năm th 3, sung làm Th ký S b sang n c Thanh. Tr i làm Hànả ứ ư ứ ộ ướ ả

Lâm tr c gi ng, Thiêm s b H . Minh M ng năm th 1, thăng làm Ký l c doanhự ả ự ộ ộ ạ ứ ụ

Qu ng Đ c, hi p tr n Ngh An. Năm th 4, thăng Đ i lý t khanh bi n lý côngả ứ ệ ấ ệ ứ ạ ự ệ

vi c b H , lĩnh H tào Gia Đ nh kiêm c Công tào. Năm th 13, chuy n sang H uệ ộ ộ ộ ị ả ứ ể ữ

Tham tri b Binh b o h qu c n n c Chân L p, đóng gi b o Châu Đ c, kiêmộ ả ộ ố ấ ướ ạ ữ ả ố

lĩnh vi c tr n Hà Tiên, r i l y nguyên hàm đ i đi Th Tu n ph An Giang, l i cùngệ ấ ồ ấ ổ ự ầ ủ ạ

Lê Đ i C ng lĩnh b o h qu c n n c Chân L p.ạ ươ ả ộ ố ấ ướ ạ

Bá Nhân là ng i tr m tr ng qu quy t, x s tinh kỹ. Tr c làm quan bườ ầ ọ ả ế ử ự ướ ộ

Hình, Cai b t nh Phú Yên là Lê Công B t vì vi c t ph i bãi, Nhân dâng s khángạ ỉ ậ ệ ư ả ớ

cáo, cho B t là ng i làm đ c vi c, h t s c vì B t b o c , B t vì th đ c kh iậ ườ ượ ệ ế ứ ậ ả ử ậ ế ượ ở

ph c Ch s . Lúc b o h n c Chân L p, khi y có c Pha đ ng đ u làm ph n,ụ ủ ự ả ộ ướ ạ ấ Ố ứ ầ ả

m u vi c quân n c Xiêm sinh s . Bá Nhân khéo x trí, vi c h n khích biên gi iư ệ ướ ự ử ệ ấ ở ớ

đ c yên. Vi c đ n tai vua, vua r t khen ng i.ượ ệ ế ấ ợ

Năm th 14, ông b b nh ch t.ứ ị ệ ế

L ng Ti n C ngươ ế ườ

Ng i huy n Qu ng Đi n, ph Th a Thiên. Bu i đ u năm Gia Long m i raườ ệ ả ề ủ ừ ổ ầ ớ

làm quan; năm th 2, b Hàn Lâm vi n Th th , t ng làm Tri ph ph Tiên H ngứ ổ ệ ị ư ừ ủ ủ ư

và ph Kinh Môn. Năm th 12, thăng Thiêm s b H . Năm th 18, thăng Cai bủ ứ ự ộ ộ ứ ạ

Qu ng Bình. Minh M ng năm th 5, thăng Ký l c t nh y, r i Th H u Th lang bả ạ ứ ụ ỉ ấ ồ ự ữ ị ộ

H . Năm th 6, vua đi ch i Qu ng Bình, sung ch c H , gi n tri n l u l i Kinh,ộ ứ ơ ả ứ ộ ữ ấ ệ ư ạ ở

thăng H u Tham tri b H . Năm th 8, b th Th ng th b y, kiêm gi nữ ộ ộ ứ ổ ụ ượ ư ộ ấ ữ ấ

tri n b Binh. Năm th 9, sung ch c Ch kh o tr ng Th a Thiên. R i vì có mệ ộ ứ ứ ủ ả ườ ừ ồ ẹ

già Gia Đ nh, dâng s xin v h i thăm. Khi v Kinh, vào ra m t, vua h i t i vi cở ị ớ ề ỏ ề ắ ỏ ớ ệ

dân Gia Đ nh. T ng đem vi c đ c mùa đ tr l i, vua r t đ p lòng. Năm thở ị ườ ệ ượ ể ả ờ ấ ẹ ứ

10, kiêm qu n Khâm Thiên Giám. Năm th 16, sung ch c Phó T ng tài hi u ch nhả ứ ứ ổ ệ ỉ

lu t l . R i ch t. T ng theo h u g n vua lâu ngày quen bi t chính s , vua ti cậ ệ ồ ế ườ ầ ầ ế ự ế

l m, t ng hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ, cho thêm 100 l ng b c, 3 cây g m Trungắ ặ ệ ệ ạ ọ ạ ạ ấ

Qu c, v i l a m i th 10 t m. Sai b Công c p g áo quan, b Binh b t lính hố ả ụ ỗ ứ ấ ộ ấ ỗ ộ ắ ộ

tang, sai quan t m t đàn. Con c là Ti n Trí nguyên hàm T v , gia ân b Viênế ộ ả ế ư ụ ổ

ngo i lang. L i vì có m già 80 tu i nên cho 100 l ng b c đ giúp s nuôi n ng.ạ ạ ẹ ổ ạ ạ ể ự ấ

Nguy n Kim B ngễ ả

Ng i huy n H ng Trà, ph Th a Thiên. T ng t là Nguy n Kim T ngườ ệ ươ ủ ừ ằ ổ ễ ườ

làm quan đ i Lê, đ n quan sang. Kim B ng khi còn nh , có ti ng là văn h c, nghĩờ ế ả ỏ ế ọ

đ n cha là Kim Đĩnh, l y ngh làm thu c làm quan ng y Tây. Kim B ng th ngế ấ ề ố ụ ả ườ

u t c không vui . Năm Tân D u (1801) nghe th y Th T Cao Hoàng Đ Giaấ ứ ậ ấ ế ổ ế ở

Đ nh m i tìm ng i văn h c, bèn đem lòng thành t xa đ n quy ph c. Năm thị ờ ườ ọ ừ ế ụ ứ

hai, tuy n vào làm Th th vi n Th Th , r i thăng làm Tri ph ph Lâm Thao,ể ị ư ở ệ ị ư ồ ủ ủ

ph Thu n An, công b ng thanh liêm có chính tích. Năm th 16, thăng làm Thamủ ậ ằ ứ

bi n tr n H ng Hóa.ệ ấ ư

Minh M ng năm th 1 (1820), vua cho là Kim B ng am hi u v vi c tr n,ạ ứ ả ể ề ệ ấ

chuy n đi làm Hi p tr n tr n H i D ng. Năm th 7 l y b n hàm bi n lý côngể ệ ấ ấ ả ươ ứ ấ ả ệ

vi c b Hình r i b làm T Th lang b Hình. Năm th 8, thăng Th T Tham triệ ộ ồ ổ ả ị ộ ứ ự ả

b y kiêm qu n Tào Chính, r i đ c th c th . Năm th 9, thăng Th Th ng thộ ấ ả ồ ượ ự ụ ứ ự ượ ư

b Công r i đ i sang Th Th ng th b H . Năm th 11, kiêm coi n tri n bộ ồ ổ ự ượ ư ộ ộ ứ ấ ệ ộ

L i. Năm th 12, n c Di n Đi n sang c ng, s th n s p đ n tr n Thanh Hóa, vuaạ ứ ướ ế ệ ố ứ ầ ắ ế ấ

cho là vi c giao ti p s b có quan h đ n qu c th , chu n cho l y nguyên hàmệ ế ứ ộ ệ ế ố ể ẩ ấ

kiêm lĩnh công vi c tr n y. Ch a đ c bao lâu đ i b Th ng th b Binh kiêmệ ấ ư ượ ổ ổ ượ ư ộ

ch c H u Phó Đô ng s vi n Đô sát T ng đ c quân v các đ a ph ng H iứ ữ ự ử ệ ổ ố ụ ị ươ ả

D ng, Qu ng Yên. Năm th 12, chuy n v Th ng th b Binh, r i ra T ng đ cươ ả ứ ể ề ượ ư ộ ồ ổ ố

Hà Ninh. Khi y, Kim B ng tu i già s c y u t nh lân c n có th ph trùng phát raấ ả ổ ứ ế ở ỉ ậ ổ ỉ

nhi u, Kim B ng không hay m u xa đ k m ch , đình th n cho là có l i, bèn bề ả ư ể ề ế ầ ỗ ị m t ch c.ấ ứ

Vua nghĩ Kim B ng t ng tr i làm quan trong quan ngoài v n gi liêm chính,ả ừ ả ẫ ữ

trong lòng còn có đáng khen, gia ân giáng b Ch s , ch a bao lâu c t lên làm Langổ ủ ự ư ấ

trung b Hình r i thăng Th H u Th lang b y. Vài tháng đ c th c th , r iộ ồ ự ữ ị ộ ấ ượ ự ụ ồ

thăng Th Tham tri, k ti p thăng Th T Tham tri b L i. Năm th 15, thăngự ế ế ự ả ộ ạ ứ

Th Th ng th , kiêm qu n n tri n vi n Hàn Lâm, t Quang L c. Năm th 16,ự ượ ư ả ấ ệ ệ ự ộ ứ

l y b n hàm sung làm c M t vi n đ i th n. Năm y s a làm tôn ph ng c đi p,ấ ả ơ ậ ệ ạ ầ ấ ử ả ọ ệ

sung ch c T ng tài. Năm th 17, làm Khâm sai Nam Kỳ l c t nh Kinh l c đ i th nứ ổ ứ ụ ỉ ượ ạ ầ

đi khám đ c đi n th . R i b b nh ch t. Vua gia n chuy n cho chi c a công đạ ề ổ ồ ị ệ ế ơ ể ủ ể

quàn li m, quan đ a ph ng phái b t thuy n công h đ a linh c u v quê an táng.ệ ị ươ ắ ề ộ ư ử ề

Kim B ng g p lúc th nh tri u, t ng tr i làm quan trong quan ngoài, h n 30ả ặ ị ề ừ ả ơ

năm. Vua yêu quý h u đãi, v p ngã r i l i d y đ c. Sách s chép là: gi lòng liêmậ ấ ồ ạ ậ ượ ử ữ

chính, tu i già đ c hoàn Ph c, là vì th chăng ?ổ ượ ướ ế

Con là Kim Hòa l y m th , t ng làm quan đ n Phó Tr ng s ph Tấ ấ ụ ừ ế ưở ử ở ủ ừ

S n Công.ơ

Hoàng Văn Di nễ

Ng i huy n Phú L c, ph Th a Thiên. Lúc còn nh đi h c, g ng chí đ đ t.ườ ệ ộ ủ ừ ỏ ọ ắ ỗ ạ

G p lo n ng y Tây nên n d y h c trò. Năm Bính Thìn (1796) nghe Th T Caoặ ạ ụ ở ẩ ạ ọ ế ổ

Hoàng Đ Gia Đ nh m kỳ tuy n ng i văn h c. Văn Di n đ n ng tuy n, dế ở ị ở ể ườ ọ ễ ế ứ ể ự

vào h ng đ vào vi n Th Th , th ng theo vua đi đánh gi c, l n l i khó nh c, vuaạ ỗ ệ ị ư ườ ặ ặ ộ ọ

khen là có công. K p khi đánh l y l i kinh thành Phú Xuân, vâng ch l i Qu ngị ấ ạ ỉ ở ạ ả

Nam gi kho cho vua. Gia Long năm th 1 (1802), b làm Ký l c doanh Qu ngữ ứ ổ ụ ả

Nam. Năm th 2, đ i làm Cai b doanh Bình Đ nh. Năm th 12, thăng T Tham triứ ổ ạ ị ứ ả

b H , coi qu n N i đ gia (sau này là N i v ) tr i thăng Hi p tr n S n Tây, S nộ ộ ả ộ ồ ộ ụ ả ệ ấ ơ ơ

Nam. Minh M ng năm th 1 (1820), thăng H u Tham tri b H lĩnh H tào B cạ ứ ữ ộ ộ ộ ắ

Thành, r i đ i đi làm Hi p tr n Thanh Hóa, vì làm vi c án l m l n nên b cách.ồ ổ ệ ấ ệ ầ ẫ ị

Năm th 5, đ c kh i ph c Hàn Lâm vi n Tu so n, r i thăng Lang trung, b làmứ ượ ở ụ ệ ạ ồ ổ

Thiêm s b chính s , bi n lý công vi c b H . Năm th 7, thăng lên T Th langự ộ ứ ệ ệ ộ ộ ứ ả ị

b Hình, lĩnh Binh tào thành Gia Đ nh. Năm th 9, thăng Th Tham tri b Binh.ộ ị ứ ự ộ

Năm th 10, chuy n đi làm Hi p tr n Qu ng Tr , năm th 14 b làm H u Tham triứ ể ệ ấ ả ị ứ ổ ữ

b Công. Năm th 18, thăng b Th ng th b L i. Năm th 19, B bàn cho làộ ứ ổ ượ ư ộ ạ ứ ộ

t ng làm nhi u kho n có l i, thông tính giáng luôn 5 c p, mang hàm giáng v h uừ ề ả ỗ ấ ề ư

trí. Vua nghĩ Văn Di n làm vi c lâu năm, quan thanh b ch, ph i nên đ c cách giaễ ệ ở ạ ả ặ

n đ t ch c nhàn t n, c i b H u Th lang b L i, sung S b o c a các hoàng tơ ặ ở ứ ả ả ổ ữ ị ộ ạ ư ả ủ ử

còn bé. Năm th 20, thăng Th Tham tri, v n sung ch c S b o.ứ ự ẫ ứ ư ả

Thi u Tr năm th 1 (1841) l y c là tu i già xin v h u. Năm th 6, g pệ ị ứ ấ ớ ổ ề ư ứ ặ

ti t T tu n đ i khánh c a vua, vào l y m ng, đ c cho ti n l a r t h u. T i khiế ứ ầ ạ ủ ạ ừ ượ ề ụ ấ ậ ớ

D c Tông Anh Hoàng Đ lên ngôi, đ n c a khuy t chiêm bái. Vua khen là kh eự ế ế ử ế ỏ

m nh. D r ng : nghĩ đ n ngày tr c t ng sung ch c Tây t ch, giúp b o cho tr m,ạ ụ ằ ế ướ ừ ứ ị ả ẫ

có ph n giúp ích, cho 100 l ng b c, 20 t m l a.ầ ạ ạ ấ ụ

Năm th 5, l i d r ng : Văn Di n đã tr i th 3 tri u, t ng làm quan trongứ ạ ụ ằ ễ ả ờ ề ừ

ngoài, h n 40 năm, t gi thanh b ch, tr &#7899;c sau nh m t, nhà không cóơ ự ữ ạ ư ư ộ

c a ch a riêng, t ng vách s sài, sang mà hay nghèo, già mà không bi n đ i, nóiủ ứ ườ ơ ế ổ

v thói trong s ch, ti t gian kh càng khi n cho ng i hâm m khen ng i. Chu nề ạ ế ổ ế ườ ộ ợ ẩ

cho 8 m u ru ng đ làm th nghi p và chi 100 quan ti n kho ra th ng c p, đẫ ộ ể ế ệ ề ở ưở ấ ể

làm c a chi phí làm l i nhà.ủ ạ

Năm th 7, b b nh ch t, đ a ph ng tâu lên, vua cho là b tôi cũ già c h cứ ị ệ ế ị ươ ề ả ọ

th c, chu n cho chi u ph m c p ti n tu t, c p thêm cho g m Trung Qu c, v i l aứ ẩ ể ẩ ấ ề ấ ấ ấ ố ả ụ

và ti n, sai quan đ n t m t đàn. chu n cho đ a vào th đ n Hi n L ng.ề ế ế ộ ẩ ư ờ ở ề ề ươ

Con là : Văn Thâm làm Tr ng s ph Phú Bình Công; Văn Tri t làm Viênưở ử ủ ệ

ngo i lang ph Tôn Nhân. Cháu là Văn Bình làm Tinh binh Su t đ i.ạ ủ ấ ộ

Nguy n Văn Tr ngễ ọ

Ng i huy n B o An, t nh Vĩnh Long. Bu i đ u năm Gia Long, đem lòngườ ở ệ ả ỉ ổ ầ

thành quy ph c, vì có công đ c b Khâm sai Thu c n i Cai đ i, sau làm quan đ nụ ượ ổ ộ ộ ộ ế

Th n i V úy. Minh M ng năm th 1, c i b sang Th trung, t ng thăng đ n Thị ộ ệ ạ ứ ả ổ ị ừ ế ị trung T Th ng ch . Năm th 14, c i t sung Vũ Lâm T D c. Tháng 3 vua cho làả ố ế ứ ả ổ ả ự

Văn Tr ng coi binh đã lâu ngày, có nhi u công lao tài năng rõ r t, t n phong làmọ ề ệ ấ

Ho ng Trung T . G p lúc th ph Thanh Hóa sinh s , vua saiquy n t ng đ cằ ử ặ ổ ỉ ở ự ề ổ ố

kiêm vi c đánh b t gi c. Lúc vào b t (t bi t tr c m t vua đ đi), vua dệ ắ ặ ệ ừ ừ ệ ướ ặ ể ụ

r ng : ng i là Túc v đ i th n, chuy n đi này nên thi th nhi u m u mô vi c làmằ ươ ệ ạ ầ ế ố ề ư ệ

t t, s m tâu tin th ng l i đ đón th ng h u. Con là Đ i tr ng Văn Tu n cũngế ớ ắ ợ ể ưở ậ ộ ưở ấ

chu n cho mang đi theo quân th .ẩ ứ

Văn Tr ng đ n n i quân th , cùng Tham tán là Hà Duy Phiên mang quânọ ế ơ ứ

ti n đ n ph Thi u Hóa, đánh phá th ph c u Khô.ế ế ủ ệ ổ ỉ ở ầ

Tin th ng tr n tâu lên. Vua nói r ng : xem t tâu r t v a ý ng i, nh ngắ ậ ằ ờ ấ ừ ườ ư

ch a chém đ c đ u gi c, b t đ c t ng gi c, ch a th nói công đ c. Vănư ượ ầ ặ ắ ượ ướ ặ ư ể ượ

Tr ng cùng v i Duy Phiên chia quân h i đánh, chém đ c đ u m c gi c, gi c tanọ ớ ộ ượ ầ ụ ặ ặ

đi c . Vua khen. G p lúc Gia Đ nh có gi c Khôi n i lo n, tri u v sai sung ch cả ặ ị ặ ổ ạ ệ ề ứ

Tham tán đ i th n, ti n đi h i đánh. R i thăng th H u quân Đô th ng Thạ ầ ế ộ ồ ụ ậ ố ự

Ch ng ph s , thăng làm Th o ngh ch t t ng quân, cùng b n Tham tánưở ủ ự ả ị ả ướ ọ

Tr ng Minh Gi ng h i đánh; quân đóng c u Cao Miên, g p gi c, cùng gi c đánhươ ả ộ ở ầ ặ ặ ặ

nhau, quân ta ch ng đ ch không đ c bèn lui. Vua cho là Văn Tr ng nhút nhátố ị ượ ọ

không có tài năng, l i vì c là 2 thành Nam Vang, Hà Tiên b ng i Xiêm l n c p,ạ ớ ị ườ ấ ướ

ngăn phòng b t l c giáng 4 c p l u. Năm th 16, gi c Trăm là bè lũ c a gi c Khôi,ấ ự ấ ư ứ ặ ủ ặ

còn c ch t gi thành Phiên An, d a ch hi m đem quân ch ng l i. Quân các đ oố ế ữ ự ỗ ể ố ạ ạ

m đ ng lu n ngo n ngoèo làm k đánh phá thành, gi c m i nhân đem ra ngoàiở ườ ồ ằ ế ặ ớ

thành, c đánh, toan mu n phá v vòng vây. Văn Tr ng thân đ c bi n binh cùngố ố ỡ ọ ố ề

gi c đánh nhau, b đ n bay trúng ph i, quân ta đánh r t d , gi t đ c Th ng đ nặ ị ạ ả ấ ữ ế ượ ố ồ

c a ng y là Nguy n Văn Hòa và bè lũ h n 100 ng i. Vua khen r ng : Nguy n Vănủ ụ ễ ơ ườ ằ ễ

Tr ng t mình ti n lên tr c quân lính, dũng c m nh th th t là không phọ ự ế ướ ả ư ế ậ ụ

trách nhi m đ i t ng, chu n cho khai ph c nh ng ph m tr c b giáng, chua ệ ạ ướ ẩ ụ ữ ẩ ự ị ở

d i tên; l i gia quân công 1 c p, đ i đi lĩnh T ng đ c Đ nh Biên.ướ ạ ấ ổ ổ ố ị

Khi y các t ng bèn nghĩ k đánh thành đã đấ ướ ế ̔ r i, Văn Tr ng ngoài d ngồ ọ ở ưỡ

b nh g n kh i, cũng dâng s xin h i đ ng v i các t ng góp s c đánh gi t, đ choệ ầ ỏ ớ ộ ồ ớ ướ ứ ế ể

xong vi c. Vua y cho. K p khi l y l i đ c Phiên Thành, tin th ng tr n tâu lên, vuaệ ị ấ ạ ượ ắ ậ

khen th ng cho ti n và m t cái nh n vàng kh m ng c kim c ng to b ng h tưở ề ộ ẫ ả ọ ươ ằ ạ

đ u l n, 1 cái bài đeo b ng ng c tr ng, t n phong là Ho ng Trung Bá, lĩnh T ngậ ớ ằ ọ ắ ấ ằ ổ

đ c nh cũ. Năm th 17, đ p l i thành t nh Đ nh Biên, vua sai Văn Tr ng cùng v iố ư ứ ắ ạ ỉ ị ọ ớ

Tu n ph là Đoàn Văn Phú trông coi vi c y, không đ y m t tháng mà thành đ pầ ủ ệ ấ ầ ộ ắ

xong, gia th ng cho k l c và gia c p.ưở ỷ ụ ấ

Tháng 5, kính g p Khánh đi n, Văn Tr ng tâu nói : các xã thôn m i đ t ặ ể ọ ớ ặ ở

ph Tây Ninh, thu thân chi t n p b ng ti n, xin tuân theo ân chi u cùng v i dânủ ế ế ạ ằ ề ế ớ

Kinh dân th m t lo t; l i xin ban cho h , đ phân bi t gi ng nòi. Vua y cho. Nămổ ộ ạ ạ ọ ể ệ ố

th 19, Văn Tr ng cùng Tr ng Minh Gi ng tâu nói : ng i n c Xiêm ý mu nứ ọ ươ ả ườ ướ ố

xâm ph m biên gi i, nên nghiêm gia phòng b ; mà xét ra th dân, th m c ph nạ ớ ị ổ ổ ụ ầ

nhi u mang lòng trông ngóng. Vua m t d r ng : vi c phòng b biên gi i khôngề ậ ụ ằ ệ ị ở ớ

th s sài đ c, ng i Phiên cũng không đ trông c y, bèn sai Văn Tr ng đ nể ơ ượ ườ ủ ậ ọ ế

Tr n Tây h i làm vi c, Văn Tr ng đ n v a lúc b n th ph l n c p đ n S n Sinh,ấ ộ ệ ọ ế ừ ọ ổ ỉ ấ ướ ồ ơ

ông bèn đem quân s n đ n, gi c đ u ch y tan c . Vua xu ng d chu n cho Vănấ ế ặ ề ạ ả ố ụ ẩ

Tr ng cùng Minh Gi ng nên 1 ng i thành, 1 ng i đi ngay đ n n i quân th ọ ả ườ ở ườ ế ơ ứ ở

H i Tây đ hi u l nh ba quân. Ông bèn cùng Minh Gi ng l i tâu nói : dò thám bi tả ể ệ ệ ả ạ ế

đ c gi c Xiêm x Súc Sâm thu c đ a gi i h h p quân đ bàn nghĩ. Minh Gi ngượ ặ ở ứ ộ ị ớ ọ ọ ể ả

thì l i thành, Văn Tr ng thì mang quân ti n đ n H i Đông trù tính làm vi c.ở ạ ọ ế ế ả ệ

Vua cho là gi c Xiêm giúp k ác, ph m đi u thu n, đã t ng b quan quânặ ẻ ạ ề ậ ừ ị

đánh ph i ch y thua, ch c đã run lòng, còn h p quân Súc Sâm, ch ng qua sả ạ ắ ọ ở ẳ ợ

quân ta đánh, cho nên làm k t gi . Sao b ng l ng đ quân tinh nhu đ a đ uế ự ữ ằ ượ ể ệ ở ị ầ

các đ n b o Chi Trinh, Sa Tôn cùng ng nhau đ b t gi . Văn Tr ng mình nh n 1ồ ả ứ ể ắ ữ ọ ậ

ph ng di n, ch c gi r t long tr ng, chu n cho t c thì đem v nguyên l Đươ ệ ứ ữ ấ ọ ẩ ứ ề ở ỵ ị

G p kỳ đ i k , vua cho là Văn Tr ng có chi n công rõ r t, siêng chăm ch cặ ạ ế ọ ế ệ ứ

gi , chu n cho th c th Đô th ng Ch ng ph s . Năm th 21, Văn Tr ng tâuữ ẩ ự ụ ố ưở ủ ự ứ ọ

nói : ph Tây Ninh trong thu c h t, ti p giáp đ a gi i Tr n Tây nay th dân Tr nủ ộ ạ ế ị ớ ấ ổ ấ

Tây n i bi n, xin th ng y cho B chính là Lê Khánh Trinh mang quân ti n đ nổ ế ườ ủ ố ế ế

ph h t đàn áp, đ dân đ c yên, vua cho là ph i. R i l i tâu nói : th ph ủ ạ ể ượ ở ả ồ ạ ổ ỉ ở

Tr n Tây h n 1000 ng i qua sông l n vào huy n Quang Hóa, m u đánh úp thànhấ ơ ườ ấ ệ ư

huy n. Quân th Tr n Tây hi n đ ng phái lính ti n đánh, nghe tin báo, th n đãệ ứ ở ấ ệ ươ ế ầ

t c thì phái thêm bi n binh n ti p. V , hai h t Tây Ninh, Quang Hóa ti p giápứ ề ấ ế ả ạ ế

r ng, l i đ n ti t m a l t mùa thu, ti n đánh có ph n khó; đ n n i quan quân đãừ ạ ế ế ư ụ ế ầ ế ỗ

phái đi h n 1000 ng i, ch a có th di t s m đ c. L i nh t đ c th c a ng iơ ườ ư ể ệ ớ ượ ạ ặ ượ ơ ủ ườ

Man, đ i l c nói r ng : dân kia m t qu c chúa là Ng ;c Vân và b n tên Yên 5ạ ượ ằ ấ ố ọ ọ

ng i, cho nên n i quân đi tìm, n u không tìm đ c thì không thôi. Vua bèn xu ngườ ổ ế ượ ố

d chu n cho Văn Tr ng mang viên bi n (Khôi Hanh) đ n ngay đánh b t. Vănụ ẩ ọ ề ế ắ

Tr ng đ n ph Tây Ninh, thì ph n r ng v m t tr c, m t h u ph thành, gi cọ ế ủ ậ ừ ề ặ ướ ặ ữ ủ ặ

đ u đ t đ n gi ch hi m, bèn y cho Lãnh binh Tr n Nh Đoaàn qu n đ c línhề ặ ồ ữ ỗ ể ủ ầ ữ ả ố

và dõng chia đ o đánh gi t, gi c b ch y, quân ta đ t tr i sách, quan quân ta cũngạ ế ặ ỏ ạ ố ạ

có nhi u ng i b th ng, b ch t. Vua cho là Văn Tr ng chuy n đi này làm khôngề ườ ị ươ ị ế ọ ế

đúng, giáng 2 c p, Văn Tr ng bèn th ng y b n Chánh Phó lãnh binh chia đ oấ ọ ươ ủ ọ ạ

đánh r t d , chém đ c vài đ u gi c, thu đ c súng và khí gi i, gi c đ u ch yấ ữ ượ ầ ặ ượ ớ ặ ề ạ

thoát. B chính là Lê Khánh Trinh đem vi c th ng tr n tâu lên. Vua cho là th cố ệ ắ ậ ự

tr ng đáng ghi công, chu n cho khai ph c các c p đã b giáng, và s c ph i s pạ ẩ ụ ấ ị ứ ả ắ

quân ti n đ n Nam Ninh đ d p yên b n gi c tàn, l i đ n Tr n Tây h i đánh. Vănế ế ể ẹ ọ ặ ạ ế ấ ộ

Tr ng l i cho là b n th ph Tây Ninh, Quang Hóa ti t thu đã đánh tan, đ t phá,ọ ạ ọ ổ ỉ ở ế ố

không còn sót l i, l ng đ binh dõng phòng gi r i mang viên bi n đ n h i v iạ ượ ể ữ ồ ề ế ộ ớ

quan quân t nh Đ nh T ng đánh d p b n th ph Nam Thái. M i đ c vàiỉ ị ườ ẹ ọ ổ ỉ ở ớ ượ

tháng, l i có b n th ph Nam Th nh đ t nhiên đ n Nam Ninh, nói d i là đ nạ ọ ổ ỉ ở ị ộ ế ố ế

đ u hàng. Viên quy n ph trên thành sai thông ngôn đ i nhau nói chuy n, gi cầ ề ủ ở ố ệ ặ

bèn đánh tr ng reo hò đánh sát đ n n i. Ph viên t c thì đ c lính và voi, m c aố ế ơ ủ ứ ố ở ử

thành ra đánh, b t đ c tên đ u s gi c là tên Tuân, gi c bèn tan v .ắ ượ ầ ỏ ặ ặ ỡ

Vi c đ n tai vua. Vua xu ng d cho Văn Tr ng l p t c quay v 2 ph Namệ ế ố ụ ọ ậ ứ ề ủ

Ninh, Tây Ninh đi l i, đánh b t, c n đ c yên tĩnh m t lo t, b t t t ph i đi Tr nạ ắ ầ ượ ộ ạ ấ ấ ả ấ

Tây làm gì n a.ữ

Thi u Tr năm th 1 (1841), Văn Tr ng cùng B chính Đ nh T ng làệ ị ứ ọ ố ị ườ

Tr ng Văn Uy n h i đánh th ph Nam Thái li n phá đ c tan. Tin th ng tr nươ ể ộ ổ ỉ ở ề ượ ắ ậ

tâu lên, vua th ng gia quân công 1 c p. R i cho r ng Văn Tr ng tu i đã caoưở ấ ồ ằ ọ ổ

không mu n đ khó nh c hàng tr n mãi, bèn tri u v Kinh đ th c h u đ i lố ể ọ ở ậ ệ ề ể ự ầ ạ ễ

Ninh lăng. Vua tuyên ch tri u lên đi n, thong dong cho u ng n c trà, nhân h iỉ ệ ệ ố ướ ỏ

r ng : t khi Nam Kỳ có vi c đ n gi , đòi b t h ng dõng, tình ng i có ta oánằ ừ ệ ế ờ ắ ươ ườ

không ? Ngày g n đây tha v có yên vui không ? Văn Tr ng th a r ng : ghét khóầ ề ọ ư ằ

nh c, mu n yên ngh là th ng tình c a ti u dân, th n xét kỹ v n tình, t t làọ ố ỉ ườ ủ ể ầ ề ẩ ấ

cũng có. Vua khen là thành th c ch t phác. L i b o r ng : ng i h u tiên đ đã lâuự ấ ạ ả ằ ươ ầ ế

ngày, v Kinh đ i l Ninh lăng, trong khi đi đ ng nh c m t, lòng tr m nghĩ l m,ề ợ ễ ườ ọ ệ ẫ ắ

nhân.l y kim ti n và qu t ban cho, r i cho l i Kinh cung ch c.ấ ề ạ ồ ở ạ ứ

Năm y có chi u ch b dùng con các đ i th n. Con Văn Tr ng là Văn Thôngấ ế ỉ ổ ạ ầ ọ

b là C m y kiêm hi u. T i kỳ đ i k . Vua cho là Văn Tr ng đã t ng tr i làm quanổ ẩ ệ ớ ạ ế ọ ừ ả

trong ngoài; b tôi cũ tu i già đ c v ng l n, thành th c ch t phác, trung h u,ề ổ ứ ọ ớ ự ấ ậ

siêng năng, bi t gi ti t tháo, chu n gia làm Thi u b o.ế ữ ế ẩ ế ả

Năm th 2 (1842), vua đi tu n ra mi n B c, Văn Tr ng sung ch c Ng ti nứ ầ ề ắ ọ ứ ự ề

đ i th n. T i khi vua tr v , theo xe vua đi đ n Thanh Hóa thì b b nh. Vua banạ ầ ớ ở ề ế ị ệ

c p cho nhân sâm c a vua dùng, cho th y thu c l i đi u tr . K p khi ch t, vuaấ ủ ầ ố ở ạ ề ị ị ế

nghe tin l y làm th ng tâ truy t ng làm Thái b o, t n phong làm Ho ng Trungấ ươ ặ ả ấ ằ

H u, c p thêm 5 cây g m Trung Qu c, m i th 50 t m, ti n 2000 quan. Chu nầ ấ ấ ố ỗ ứ ấ ề ẩ

cho t nh th n li u s a sang cho n th a, sai con là Gia H đ a linh c u v ; t iỉ ầ ệ ử ổ ỏ ộ ư ử ề ớ

ngày an tán, sai quan đ n t 1 l n. Năm th 5, cháu là Huy (con Nguy n Vănế ế ầ ứ ễ

Tu n) t p phong là Ho ng Trung Nam, m th Phó Qu n c l y c r ng cha làấ ậ ằ ấ ụ ả ơ ấ ớ ằ

Văn Tu n ch t v ti t nghĩa v y. Năm th 6, con là Ninh l y công chúa Tĩnh H o.ấ ế ề ế ậ ứ ấ ả

Tr ng là ng i siêng năng kính c n, gi 1 lòng trung thành. Tu i tr đi theoọ ườ ẩ ữ ổ ẻ

vua d có công lao, k p khi th Hi n t trong Kinh thì gi C m quân, bên ngoàiự ị ờ ế ổ ở ữ ấ ở

thì nh n c ti t coi m t đ a ph ng, kính làm vi c vũ, th ng có công lao, tài năngậ ờ ế ộ ị ươ ệ ườ

rõ r t th c là b tôi huân c u m y đ i. T Đ c năm th 5, đ a vào th đ nệ ự ề ự ấ ờ ự ứ ứ ư ờ ở ề

Hi n L ng.ề ươ

QUY N 17Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIIỆ Ụ

Bùi Phổ

Hi u là Mão Hiên, ng i huy n Thanh Trì, t nh Hà N i. X a kia h Bùi l ngệ ườ ệ ỉ ộ ư ọ ừ

l y v kho ng năm H ng Đ c đ i Lê. Ông t , h là X ng Tr ch, đ Ti n sĩ, làmẫ ề ả ồ ứ ờ ổ ọ ươ ạ ỗ ế

quan đ n Th ng th b Binh, t đ y đ i đ i có công lao làm quan to, đ n Ph làế ượ ư ộ ừ ấ ờ ờ ế ổ

8 đ i. Ph t tr i thông minh đĩnh ng , bu i đ u năm Gia Long, xu ng chi u choờ ổ ư ờ ộ ổ ầ ố ế

các sĩ th dâng phong th g n kín tâu vi c sai quan xét duy t b d ng. Ph ứ ư ắ ệ ệ ổ ụ ổ ở

trong h ng trúng tuy n, b làm Tri huy n Nghi D ng, làm vi c không x y ra sạ ể ổ ệ ươ ệ ả ự

gì. V a g p gi c bi n t Ninh Châu vào ăn c p, 3 t ng ph Hà Đông đ u m từ ặ ặ ể ừ ướ ổ ở ủ ề ấ

v gi c. Ph m dõng theo quân tr n đánh ngăn. H n 1 tu n, kinh kỳ th y s làề ặ ổ ộ ở ấ ơ ầ ủ ư

T ng Ph c L ng đem thuy n chi n vài trăm chi c, k ti p đ n, đánh phá đ cố ướ ươ ề ế ế ế ế ế ượ

gi c. R i thì Hi p tr n là Th Nh H u đem t h ch c a T ng tr n đ n Hà Đông,ặ ồ ệ ấ ọ ư ầ ờ ị ủ ổ ấ ế

tr t i nh ng k hàng gi c. Ph nói : dân b th b c ph i theo gi c, không ph i làị ộ ữ ẻ ặ ổ ị ế ứ ả ặ ả

t b n tâm, l y l i đ bày t bi n ác. Th Nh H u cho là ph i lẽ, làm gi yự ả ấ ờ ể ỏ ệ ọ ư ầ ả ấ

chuy n đ t h , sau vi c li n đ c b đi. Ph tr i thăng làm Tri ph 2 ph Kinhể ạ ộ ệ ề ượ ổ ổ ả ủ ủ

Môn và ph Thái Bình. Minh M ng năm th 2 (1821) b làm Thiêm s b H . Vuaủ ạ ứ ổ ự ộ ộ

đi tu n mi n B c, khi v , tri u h i các vi c ti n thóc. Ph tr l i rõ ràng. Vuaầ ề ắ ề ệ ỏ ệ ề ổ ả ờ

khen th ng.ưở

Năm th 3, làm Ký l c doanh Qu ng Tr , g p năm đói, vua sai bán thóc khoứ ụ ả ị ặ

ra 1 v n h c, Ph vì vi c bán cho s ng i đ n đông nhi u quá nên thóc phát raạ ộ ổ ệ ố ườ ế ề

quá ngoài s đã đ nh. Vi c giao xu ng b Hình bàn t i ph i m t ch c, phái đ nố ị ệ ố ộ ộ ả ấ ứ ế

đài Đi n H i Qu ng Nam đ g ng s c báo hi u. Sau đ c kh i ph c làm T vệ ả ở ả ể ắ ứ ệ ượ ở ụ ư ụ

b Hình. L i phái đi coi vi c s a làm sông Vĩnh Đi n, công vi c đã làm xong, tr l iộ ạ ệ ử ệ ệ ả ạ

quan ch c cũ cho làm Thiêm s b Hình. G p Tr nh Hoài Đ c đem tên b o c lên,ứ ự ộ ặ ị ứ ả ử

b làm Thiêm s tào Hình thành Gia Đ nh, r i chuy n sang tào Binh. L i xu ngổ ự ị ồ ể ạ ố

chi u cho l y b n ch c làm Hi p lý tr n Phiên An r i thăng mãi đ n H u Th langế ấ ả ứ ệ ấ ồ ế ữ ị

b Binh, bi n lý công vi c tào Binh. Vì b b nh nên xin cáo ngh . Năm th 9, vuaộ ệ ệ ị ệ ỉ ứ

truy n ch tri u v Kinh. Vào y t ki n, vua úy l o xu ng chi u cho l y b n hàmề ỉ ệ ề ế ế ạ ố ế ấ ả

tham bi n vi c c a b , chu n cho d đình ngh , vào ng tr c. Năm th 11, thăngệ ệ ủ ộ ẩ ự ị ứ ự ứ

H u Tham tri b Binh, t ng b tri u cùng v i T Tham tri là Lê Văn Đ c cùng đ nữ ộ ừ ị ệ ớ ả ứ ế

tr c m t vua và đ u đ c ban cho bài th c a vua làm. Và ch "Ph c" t tayướ ặ ề ượ ơ ủ ữ ướ ự

vua vi t ra d r ng : ch tr m vi t ch a ch c đã t t, nh ng vi t ch này đ choế ụ ằ ữ ẫ ế ư ắ ố ư ế ữ ể

các ng i là mu n cho vua tôi cùng h ng Ph c thái bình. V l i làm vua mà vi tươ ố ưở ướ ả ạ ế

ch l n, thoáng trông th y thì t t x u hi n ra ngay; làm tôi mà vi t ch nh , chữ ớ ấ ố ấ ệ ế ữ ỏ ữ

đã nhi u, thì đ c h ng khó có th xem ra ngay đ c. Ng i đ i x a có nói r ng:ề ượ ỏ ể ượ ườ ờ ư ằ

"Làm vua khó, làm tôi không d ", ý nói s khác, các ng i nên nghĩ đ y, hai ng iễ ự ươ ấ ườ

đ u l y t lui ra.ề ạ ạ

Năm y, sung ch c hi u ch nh lu t l , r i chuy n sang b Hình kiêm t Đ iấ ứ ệ ỉ ậ ệ ồ ể ộ ự ạ

lý, l i sung ch c To n tu Th c l c chính biên. Th ng tri u vào N i đi n, choạ ứ ả ự ụ ườ ệ ộ ệ

u ng n c trà thong th h i han.ố ướ ả ỏ

Năm th 16, thăng Th Th ng th b Hình. Ph v n có b nh ph i. Nămứ ự ượ ư ộ ổ ố ệ ổ

th 17, dâng s trình bày b nh tình xin v h u. Vua b o r ng : Ph làm công vi cứ ớ ệ ề ư ả ằ ổ ệ

đã lâu, h n 30 năm, v n t ra ng i trong s ch, siêng năng, chu n cho l y nguyênơ ố ỏ ườ ạ ẩ ấ

hàm h u trí; l i ban cho r t h u; cho phép tùy ý dùng mũ đ i tri u đ t ra yêuư ạ ấ ậ ạ ề ể ỏ

quý h u đãi b c đ i th n.ậ ậ ạ ầ

Bùi Ph t n v nhà, r i ch t, th 61 tu i. Vua xu ng d th ng xót, saiổ ạ ơ ề ồ ế ọ ổ ố ụ ươ

c p cho h u đ s a vi c tang.ấ ậ ể ử ệ

Ph g p gã th i th nh, l y thanh c n m t ti t, tr c sau đ c vua quý m nổ ặ ờ ị ấ ầ ộ ế ướ ượ ế

h u đãi. T Đ c năm th 11, đ a vào th đ n Hi n L ng.ậ ự ứ ứ ư ờ ở ề ề ươ

Có 4 ng i con trai : Tu l y m b t ng b làm Tri châu Th ng Xuân;ườ ệ ấ ấ ổ ừ ổ ườ

Hãng làm đ n án sát s Vĩnh Long; Tr m làm đ n Tri huy n; Tu n vì con là Th cế ứ ạ ế ệ ấ ụ

đ c hi n vinh t ng hàm Th đ c; Th c đ C nhân, làm quan đ n B chính Hàượ ể ặ ị ộ ụ ỗ ử ế ố

N i.ộ

Hoàng Kim Sán

Tên t là Đĩnh Chính. Tiên t là ng i huy n Đ ng Xuân t nh Phú Yên, sauự ổ ườ ệ ồ ỉ

d i đ n Qu ng Bình, làm nhà huy n Phong L c, đ i đ i có âm đ c, truy n đ nờ ế ả ở ệ ộ ờ ờ ứ ề ế

Văn Hoán, th i Hi u Vũ Hoàng đ , l y văn h c n i ti ng, v i vào làm văn ch c ờ ế ế ấ ọ ổ ế ờ ứ ở

Đông Cung. Sau lánh lo n Tây S n nên n d y h c trò, sĩ t nhi u ng i theoạ ơ ở ẩ ạ ọ ử ề ườ

h c. Kim Sán là con th hai c a Văn Hoán. Khi còn bé đĩnh ng , lên 5 tu i, bèn choọ ứ ủ ộ ổ

theo cha đi d y h c. M i khi th y sách c a các h c trò, t t h i t ng ch t ng câu.ạ ọ ỗ ấ ủ ọ ấ ỏ ừ ữ ừ

Có ng i ch b o thì đ c m t lN47;n li n nh ngay. Văn Hoán bi t là ham h c,ườ ỉ ả ọ ộ ề ớ ế ọ

li n cho đ c sách; lên 10 tu i có th làm đ&#432; c văn. Ch có núi Bút S n,ề ọ ổ ể ợ ỗ ở ơ

Văn Hoán t ng h i các ng i sĩ phu có ti ng đ n đ v nh. Kim Sán h u bên,ừ ộ ườ ế ế ề ị ầ ở

cũng làm thành bài h a. Có câu r ng: "V d th th thiên môn b ng (vì ta vi t lênọ ằ ị ư ủ ự ả ế

đ u b ng c a tr i)", m i ng i ng i đ y đ u khen c . Trong chi u y có m tầ ả ử ờ ọ ườ ồ ấ ề ả ế ấ ộ

ng i h Ngô không khen, l i đem câu "T ch th ng trân" (160) làm đ u đ đườ ọ ạ ị ưở ầ ề ể

cho khó làm. Kim Sán c m bút làm xong ngay, có câu r ng :ầ ằ

Phiên âm : Thúc B ch (161) nh t tòng nham huy t bí. Cao Quỳ t a th ng tri nạ ấ ệ ọ ượ ể

kinh nhân" (nghĩa là bó l a v vang đ n ch hang núi, sẽ nh các ông Cao Quỳụ ẻ ế ỗ ư

ng i đ y mà thi th ).ồ ấ ố

M i ng i đ u ph c là s m có trí tu . T i khi 20 tu i, Văn Hoán đã tu i già,ọ ườ ề ụ ớ ệ ớ ổ ổ

đem h c trò v n d y trao cho, Kim Sán không t ch i đ c. R i ngày đêm dùi mài,ọ ẫ ạ ừ ố ượ ồ

nghi p h c c ti n lên.ệ ọ ả ế

Năm Tân D u (1801) Th T Cao Hoàng Đ l y l i kinh thành Phú Xuân,ậ ế ổ ế ấ ạ

Văn Hoán nghe th y, b o Kim Sán r ng : ta s dĩ l n lút n i v n r m, l n v iấ ả ằ ở ẫ ở ơ ườ ậ ở ẫ ớ

ng i đánh cá, ng i ki m c i, là đ i có ngày nay. Nay ta già r i, ng i ph i cườ ườ ế ủ ợ ồ ươ ả ố

g ng đ y. B y gi Kim Sán m i có chí đ ra làm quan.ắ ấ ấ ờ ớ ỗ

K p khi vua ng đi c a i Qu ng Bình, Kim Sán t 5 đi u nên làm, đã toanị ự ử ả ả ỏ ề

đem dâng, r i vì nhà đ tang nên không dâng n a. Gia Long năm th 3, vì quanồ ở ể ữ ứ

đ a ph ng ch n c ông h ch đ c trúng b làm Th Tri huy n L Th y, ông làmị ươ ọ ử ạ ượ ổ ự ệ ệ ủ

quan thanh đ m, v n nh lúc hàn vi, l i dân tin yêu, chuy n làm Thiêm s b L ,ạ ẫ ư ạ ể ự ộ ễ

ra làm Cai b tr n Bình Hòa, đi đ n đâu có ti ng là chính s t t. Minh M ng nămạ ấ ế ế ự ố ạ

th 5, thăng làm Bi n lý b Công, thăng th Tham tri quy n lý công vi c b Hình,ứ ệ ộ ụ ề ệ ộ

r i đ i làm Th Th ng th b Hình.ồ ổ ự ượ ư ộ

Năm th 8, th ph Nam Đ nh là b n Phan Vành, Đ Bang hung hăng ch ngứ ổ ỉ ị ọ ỗ ố

v i quan quân. Kim Sán cùng b n Tr n L i Trinh, Nguy n Đăng Tuân xin ch n đ iớ ọ ầ ợ ễ ọ ạ

t ng chia đ c quân th y quân b ti n đánh, không đ cho dân ch u l m thanướ ố ủ ộ ế ể ị ầ

mãi. S dâng lên, vua y cho.ớ

K p khi quan quân d p yên đ c. Vua nghĩ tìm đ c đ i th n đ y l o yênị ẹ ượ ượ ạ ầ ể ủ ạ

h p, mà khó có ng i m u v i m i ng i, bèn l y viên Phó Đô th ng ch doanhọ ườ ư ớ ọ ườ ấ ố ế

T quân Th n Sách lĩnh Tr n th Ngh An là Nguy n Văn Hi u làm S n Nam,ả ầ ấ ủ ệ ễ ế ơ

Nam Đ nh kinh l c đ i s , Kim Sán làm phó. Ngày vào t bi t, tr c m t vua dị ượ ạ ứ ừ ệ ướ ặ ụ

r ng : quan l i tham nhũng là sâu m t c a dân, tr m c p sinh ra, là b i đ y,ằ ạ ọ ủ ộ ướ ở ở ấ

tr m r t l y làm chán. Chuy n đi này có quan h đ n vi c l n c a n c, c t lênẫ ấ ấ ế ệ ế ệ ớ ủ ướ ấ

tùy ph ng x p đ t không nên khinh th ng, cũng không nên câu n , trongươ ế ặ ườ ệ

kho ng hai đi u y châm ch c mà làm là đ c. Nhân cho 150 l ng b c r i choả ề ấ ướ ượ ạ ạ ồ

đi. Kim Sán đã đ n ch làm vi c, cùng Nguy n Văn Hi u đi các huy n p, quan đ aế ỗ ệ ễ ế ệ ấ ị

ph ng có ng i mang l chí kíp đ n, ông nh t thi t không nh n m t m y mayươ ườ ễ ế ấ ế ậ ộ ả

nào, ch sai h p ph lão đ b o đ c ý c a tri u đình và xét h i s đau kh c aỉ ọ ụ ể ả ứ ủ ề ỏ ự ổ ủ

dân. Phàm dân xã nào b gi c đ t phá và nh ng ng i ch ng v i gi c b gi c gi tị ặ ố ữ ườ ố ớ ặ ị ặ ế

h i thì ho c xin c p cho ti n g o, ho c xin t ng cho ph m hàm, đi đ n đâu thì xétạ ặ ấ ề ạ ặ ặ ẩ ế

vi c ki n t ng, tr ké gian, quan l i không ai là không s hãi. Khi y Nam Đ nh,ệ ệ ụ ị ạ ợ ấ ở ị

Cai án là Ph m Thanh, Th ký là Bùi Kh c Khăm là k r t tham lam ki t hi t, ngheạ ư ắ ẻ ấ ệ ệ

th y s bèn b ch c tr n đi tr c, ông nã b t đ c đem chém đi, t ch thu gia s n,ấ ợ ỏ ứ ố ướ ắ ượ ị ả

tán c p cho dân cùng. L i tham h c tâu các viên ph , huy n Ki n X ng, ngấ ạ ạ ủ ệ ở ế ươ Ứ

Hòa, Đ i An tham nhũng, đ u ph i cách ch c. Còn nh ng ng i làm không n iạ ề ả ứ ữ ườ ổ

ch c v đ u bãi đi. Th a ty hai tr n và l i d ch ph huy n b b t tra xét và tr nứ ụ ề ừ ấ ạ ị ở ủ ệ ị ắ ố

tránh, k đ n vài trăm ng i. Bèn tâu xin ch n h c trò trong h t, ai đã t ng thi để ế ườ ọ ọ ạ ừ ỗ

nh t, nh tr ng, có h c h nh, đem xét th c đ sung b vào nh ng ch khuy t raấ ị ườ ọ ạ ự ể ổ ữ ỗ ế

y. Trong kho ng đó b t , b t phi n, tuyên d ng đ c ý, lòng mong c a dân r tấ ả ỏ ệ ớ ề ươ ứ ủ ấ

th a thi p. Vua cho là đi kinh l c làm nhi u vi c trúng kh p, tri u v úy l oỏ ế ượ ề ệ ớ ệ ề ạ

khen ng i, b th Th ng th , l i gia m t c p. Năm th 10, sung ch c Ch kh oợ ổ ụ ượ ư ạ ộ ấ ứ ứ ủ ả

tr ng thi H i, là đ c cách đ y. Nh ng ng i đ c d đ nh Nguy n Đăngườ ộ ặ ấ ữ ườ ượ ự ỗ ư ễ

Huân, Bùi Ng c Quỹ, Tr ng Qu c D ng, Ngô Th Vinh đ u là danh sĩ lúc b y gi ,ọ ươ ố ụ ế ề ấ ờ

đáng khen là l y đ c ng i gi i. R i sung ch c T ng tài hi u ch nh lu t l .ấ ượ ườ ỏ ồ ứ ổ ệ ỉ ậ ệ

Năm th 12, m i đ t 32 n i hành s nh, đ i làm Th ng th b Binh kiêmứ ớ ặ ơ ả ổ ượ ư ộ

T ng đ c các x đ a ph ng Nam Đ nh, H ng Yên vì là đã t ng đi kinh l c đ tổ ố ứ ị ươ ị ư ừ ượ ấ

y, uy tín v n đ c ng i tin, cho nên có m nh l nh y.ấ ẫ ượ ườ ệ ệ ấ

Kim Sán đ n l s , dâng s trình bày v đi u l i, tr m i h i c ng 17 đi u,ế ỵ ở ớ ề ề ợ ừ ố ạ ộ ề

nh ng ch a làm đ c. N59;m th 13, mùa xuân, vì có b nh nên xin thôi công vi cư ư ượ ứ ệ ệ

c a t nh. S dâng lên, vua cho 10 phi n qu thanh, chu n cho con là T v Th ngủ ỉ ớ ế ế ẩ ư ụ ả

đi ng a tr m đ n thăm nom, h u h . R i Kim Sán ch t ch làm quan, khi y 57ự ạ ế ầ ạ ồ ế ở ỗ ấ

tu i. Vua nghe tin y, b o b L i r ng : Kim Sán t ng tr i làm quan trong quanổ ấ ả ộ ạ ằ ừ ả

ngoài siêng năng khó nh c đã lâu ngày, nay nghe th y ch t đi, r t đáng th ngọ ấ ế ấ ươ

ti c! Gia t ng hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ. S c cho c p vàng g m v i l a đ chi dùngế ặ ệ ệ ạ ọ ắ ấ ấ ả ụ ể

v vi c làm ma, gia n m th , cho con là Viên ngo i lang, l i sai quan đ n t m tề ệ ơ ấ ụ ạ ạ ế ế ộ

đàn. Văn T r ng (nguyên văn ch Hán, mi n phiên âm, xin đ nh nghĩa) "Tài m uế ằ ữ ễ ị ư

đ làm r ng, làm c t, v n v ng nh ng c khuê ng c ch ng, vâng m nh giúpể ườ ộ ấ ọ ư ọ ọ ươ ệ

vi c ch nh đ n ban l c khanh; rõ ràng tin đúng kính gi cân tam đi n (162). Điệ ỉ ố ụ ữ ể

kinh l c biên ph ng, l y b x ng m nh l nh m u h i, làm T ng tài s a lu tượ ở ươ ấ ỏ ứ ệ ệ ư ỏ ổ ử ậ

l , xét đ nh câu n ng nh tùy nghi". Sán đ c vua kén ch n quý m n đ n nhệ ị ặ ẹ ượ ọ ế ế ư

th ! Năm T Đ c th 11 vì có tài đ c rõ r t, công lao đáng khen, nên đ a vào thế ự ứ ứ ứ ệ ư ờ

đ n Hi n L ng.ở ề ề ươ

Kim Sán là ng i h c h i uyên thông, đi m t nh ít nói, tính r t hi u, Phongườ ọ ỏ ề ỉ ấ ế

Công (t c là b đ đ c phong t ng) cùng Thái phu nhân khi còn s ng thích ănứ ố ẻ ượ ặ ố

các qu nh chu i, mít, Kim Sán su t đ i không dám ăn đ n. Khi đ tang ăn c mả ư ố ố ờ ế ể ơ

chay, g i b ng r m, làm nhà m đ 3 năm, m i khi đ i di n v i ng i nói,ố ằ ơ ở ộ ể ở ỗ ố ệ ớ ườ

ch a t ng th y răng. Lòng thành không ăn qu d ng t o (163), tình c m v th yư ừ ấ ả ươ ả ả ề ấ

con qu tr ng (164), có phong thái ng i đ i c . D y ng i thì l y đ c h nh làmạ ắ ườ ờ ổ ạ ườ ấ ứ ạ

tr c, t ng làm l i d y đ răn con cháu, th ng l y hi u đ khiêm kính làmướ ừ ờ ạ ể ườ ấ ế ể

nghi p th ng c a nhà. Sau khi ra làm quan, chăm ph ng ch c, ti t tháo ngayệ ườ ủ ụ ứ ế

th ng, ng i không dám đem c a phi l đ c u c nh. Khi gi phép lu t c a n cẳ ườ ủ ễ ể ầ ạ ữ ậ ủ ướ

thì s m khuya kính c n, r t lo v xét x oan u ng, quá l m. M i khi xét m t vi cớ ẩ ấ ề ử ổ ạ ỗ ộ ệ

án nghiên c u tr c sau, t t c u cho không ng vi c h i h n chút nào, ho c có kứ ướ ấ ầ ờ ệ ố ậ ặ ẻ

nào tình lý ch a rõ ràng : b t đ c dĩ t t xét mà bác đi, ch đ cho vi c hình có oanư ấ ắ ấ ớ ể ệ

u ng. V d ng tâm r t th t, lo nghĩ vi c tinh t ng, th ng th ng nh th .ổ ề ụ ấ ậ ệ ườ ườ ườ ư ế

Đ ng lúc vâng m nh đi kinh l c, bi t B c Thành văn có t th nh thác, t c thìươ ệ ượ ế ắ ệ ỉ ứ

làm s tâu xin tr b đi. Nhân viên đi sai phái, có ai dám nh n c a đút lót, xin đemớ ừ ỏ ậ ủ

ra chém ngay, r i sau m i tâu vua bi t. T s dâng lên, đ c vua khuyên son 8ồ ớ ế ờ ớ ượ

khuyên vào 4 ch "tiên hành h u t u" l i vâng châu phê : "ph i, ph i". Nh ngữ ậ ấ ạ ả ả ữ

ng i trông th y s l m. Ng i tr n khác nghe th y phong thanh k tham nhũngườ ấ ợ ắ ườ ấ ấ ẻ

điêu ngông, cũng n m n p không dám thi th ngón gì. Vì th , vi c kinh l c d uơ ớ ố ế ệ ượ ẫ

phi n ph c mà không đ y trong kho ng vài tháng, công vi c đ u đâu vào đ y c .ề ứ ầ ả ệ ề ấ ả

K p khi l i làm T ng đ c m t h t Nam Đ nh, H ng Yên, đ ng mong đ làmị ạ ổ ố ộ ạ ị ư ươ ể

ng i phòng ng đ a ph ng y. Ngày b b nh, h p c B chính, Án sát, Tham tán,ườ ự ị ươ ấ ị ệ ọ ả ố

d n l y h t lòng v vi c dân, nay báo n n c. Sau khi m t, quan viên thân sĩặ ấ ế ề ệ ơ ướ ấ

không ai là không r n c m t khóc, làm văn đ t , có câu r ng: "S ti t kinh l cỏ ướ ắ ể ế ằ ứ ế ượ

năm tr c, m a d m cho lúa th ch a khô; xe đi gi tr ngày nay, khí xuân núiướ ư ầ ử ư ữ ị ở

hang m i m". L i có câu r ng: "Than ôi, lúc y chăng màn tr ng b sông, l iớ ấ ạ ằ ấ ướ ở ờ ạ

đ c th y cây cam đ ng c a Thi u Bá (165), th mà s m nay trao gi y ti n n iượ ấ ườ ủ ệ ế ớ ấ ề ơ

đ ng xá, nào ng c m cành trúc Lôi D ng (166)". Khi linh c u đ a đ n, Ánườ ờ ắ ở ươ ữ ư ế

sát s Hà Tĩnh Nguy n Sĩ B ng là ng i thu c t nh Nam Đ nh cũng làm văn đứ ễ ả ườ ộ ỉ ị ể

kính t . L i văn có câu r ng (mi n phiên âm, ch đ nh nghĩa) "Tr i m v n thái,ế ờ ằ ễ ỉ ị ờ ở ậ

vua đã sáng tôi l i hay. Vì tr i th ng đ n dân, mu n cho đ c yên sinh nhai màạ ờ ươ ế ố ượ

tr l i tính th ng. Than ôi! T nh Nam Đ nh ta sau khi đau kh tàn phá r i, có thả ạ ườ ỉ ị ổ ồ ể

đ c yên vui m t chút. Nh Hoàng th ng ta soi kh p không cùng, ch n dùngượ ộ ờ ượ ắ ọ

ng i hi n lành, mong đ ch a s đau kh c a dân ta, đ đem l i đi m t t. Đángườ ề ể ữ ự ổ ủ ể ạ ề ố

th ng cho x y, Ph c tinh v a soi b ng thu sáng l i ngay, ai là ng i n i sau,ươ ứ ấ ướ ừ ỗ ạ ườ ố

l i hay gây Ph c cho m t ph ng y. L i có câu r ng: "T nay v sau khôngạ ướ ộ ươ ấ ạ ằ ừ ề

đ c th y nét m t ông T Chi (tên t c a ông Nguy n Đ c Tú đ i Đ ng, ví ôngượ ấ ặ ử ự ủ ễ ứ ờ ườ

nh ông Đ c Tú) khi n cho ng i quên lòng bĩ l u". Công đ c c a ông đ choư ứ ế ườ ậ ứ ủ ể

ng i t ng nh nhườ ưở ớ ư

Kho ng năm T Đ c, S th n là Ph m H u Nghi làm bài t "S kích bi tả ự ứ ử ầ ạ ữ ự ở ự ệ

l c" khen ông là ng i công chính thanh c n, tr c sau m t ti t là b tôi hi nụ ườ ầ ướ ộ ế ề ề

m t đ i. Nh ng ch ng t u làm ra khi còn s ng đ u không còn b n th o, tìmộ ờ ữ ươ ấ ố ề ả ả

đ c đ s chép riêng c a nhà ông nh t s bày, tr đ o và c tiên dâng Đôngượ ể ở ử ủ ư ờ ớ ị ạ ờ

Cung, thì l i nghiêm mà m nh, t m lòng trung ái đ n nay còn t ng th y v y.ờ ạ ấ ế ưở ấ ậ

Con đ c ba ng i thành l p. Kim Th ng đ c m th đ i b làm Viênượ ườ ậ ả ượ ấ ụ ợ ổ

ngo i lang b Hình. Di u, t ch t t t, h c h nh thu n, đi m đ m yên nghèo,ạ ộ ệ ư ấ ố ọ ạ ầ ề ạ

không ra làm quan, vì con đ c quý hi n, phong là Hàn Lâm Th đ c, nhi u l nượ ể ị ộ ề ầ

đ c t ng đ n H u Phó đô ng s . Tá Viêm l y làm m t vào nhà Giám, đìnhượ ặ ế ữ ự ử ấ ấ ử

khiêu d vào h ng trúng, t ng làm T v , thăng lên Ch s r i l y công chúa; sauự ạ ừ ư ụ ủ ự ồ ấ

là Phò mã Đô úy c i b Lang trung t ng đ c coi m t ph ng di n, vâng ch c tả ổ ừ ượ ộ ươ ệ ỉ ấ

nh c làm Khâm sai Th ng đ c quân v ti t ch B c Kỳ, phong là Đ ch Trung T ,ắ ố ố ụ ế ế ắ ị ử

l y hàm Đông Các Đ i h c sĩ r i v h u. Con Kim Th ng là S c, là m sinh h c ấ ạ ọ ồ ề ư ả ướ ấ ọ ở

nhà Giám, tr i làm Kinh l ch thông phán Tri châu, Tri huy n, đ n Ch s b Côngả ị ệ ế ủ ự ộ

vì có quân công gia hàm trong t ph m. Con Di u là Vĩ l y khoa c h c hi n đ t,ứ ẩ ệ ấ ử ọ ể ạ

làm Thái t Thái phó Hi p bi n Đ i h c sĩ lĩnh Th ng th b L , sung C M tử ệ ệ ạ ọ ượ ư ộ ễ ơ ậ

văn đ i th n, l y l 70 tu i v h u trí. Con Tá Viêm là Tân, m th Hàn Lâm vi nạ ầ ấ ệ ổ ề ư ấ ụ ệ

Th gi ng. Con Vĩ là Tr ng Đài thông minh nhanh nh n chăm h c, tu i m i 16 đãị ả ọ ẹ ọ ổ ớ

đ Tú tài.ỗ

Phan Văn Thúy

Ng i huy n Thu n X ng t nh Qu ng Tr , tr c theo vào Gia Đ nh, t ngườ ệ ậ ươ ỉ ả ị ướ ị ừ

b làm Khâm sai thu c n i Cai đ i quân Th n Sách. Gia Long năm th 2 (1803)ổ ộ ộ ộ ầ ứ

c t lên làm h u doanh V úy Khâm sai Ch ng c , coi quân b n doanh theo th yấ ữ ệ ưở ơ ả ủ

quân Đô th ng ch , Thái Hòa H u, ng i thuy n H i Đ o đ n đ a ph ng B cố ế ầ ồ ề ả ạ ế ị ươ ắ

Thành ti u tr gi c bi n. Năm th 14, làm ch c L u th doanh Qu ng Bình thu cể ừ ặ ể ứ ứ ư ủ ả ộ

tr c l . Minh M ng năm th 1 (1820) thăng lên Phó Đô th ng ch doanh h uự ệ ạ ứ ố ế ậ

quân Th n Sách làm vi c Phó Đ c tr n Thanh Hóa. Năm th 6, coi đào sông Vĩnhầ ệ ố ấ ứ

Đ nh Qu ng Tr , đ c c t lên làm Phó Đô th ng ch Th n i doanh Long Vũ.ị ở ả ị ượ ấ ố ế ị ộ

Năm th 8, kiêm qu n vi c s Th ng B c. Năm y, n c V n T ng b n cứ ả ệ ở ươ ạ ấ ướ ạ ượ ị ướ

Xiêm La đánh nên đ n ta xin c u vi n. Vua cho Văn Thúy sung ch c Kinh l cế ứ ệ ứ ượ

Biên v đ i th n kiêm lĩnh Tr n th Ngh An. Năm sau, cùng Phó t ng làụ ạ ầ ấ ủ ệ ướ

Nguy n Văn Xuân, Tham tán là Nguy n Khoa Hào ti n quân đ n đ n Tr n Ninh,ễ ễ ế ế ồ ấ

đóng đ n, đ a vua n c V n T ng là A Nô v n c. Sau đ c tri u v , b thồ ư ướ ạ ượ ề ướ ượ ệ ề ổ ụ

Đô th ng. Xu ng chi u cho lĩnh ch c Phó T ng tr n B c Thành. R i vì tu i đ nố ố ế ứ ổ ấ ắ ồ ổ ế

70, nhi u l n dâng s xin v h u, vua úy l o l u l i.ề ầ ớ ề ư ạ ư ạ

Năm th 14, cho Th H u quân Đô th ng Ch ng ph s phong Ch ngứ ự ậ ố ưở ủ ự ươ

Nghĩa H u. G p khi gi c Khôi làm ph n Phiên An, cho làm Th o ngh ch t ngầ ặ ặ ả ở ả ị ướ

quân, ti n quân đ n tr m Biên Long, g p gi c, đánh phá đ c. R i ông b b nhế ế ạ ặ ặ ượ ồ ị ệ

ch t đ ng, đ c t ng là đ c ti n Tráng Vũ t ng quân Thi u b o, tên th y làế ở ườ ượ ặ ặ ế ướ ế ả ụ

Trung Tráng.

T Quang Cạ ự

Ng i huy n Phú Vinh, ph Th a Thiên, Gia Long năm th 1, vì vua nên ôngườ ệ ủ ừ ứ

đi theo nghĩa quân nghĩa dõng, đã t ng đ c thăng Cai đ i. Minh M nh năm th 7,ừ ượ ộ ệ ứ

thăng V úy v Nghiêm Vũ. Năm th 9, m i đ t ch c huy n th a 7 huy n Tr nệ ệ ứ ớ ặ ứ ệ ừ ệ ở ấ

Ninh, sai Quang C cùng v i Tri ph Di n Châu là Đ Quang C nh đi đ n tr n y,ự ớ ủ ễ ỗ ả ế ấ ấ

h i đ ng v i Tuyên úy s là Chiêu N i (là tù tr ng ng i Man, tr c đây đemộ ồ ớ ứ ộ ưở ườ ướ

đ t này thu c v i ta, cho làm phòng ng s ) xét c các th m c đ sung b . Khiấ ộ ớ ự ứ ử ổ ụ ể ổ

đ n tr n, dò xét đ c Chiêu N i ng m có tình tr ng làm ph n, bèn đ t k đ b t,ế ấ ượ ộ ầ ạ ả ặ ế ể ắ

đóng cũi đ a v kinh s , đem gi t đi. Quang C đ c thăng Th C m y Ch ngư ề ư ế ự ượ ự ẩ ưở

v , quy n lĩnh công vi c ph Tr n Ninh, th ng cho con dao đ u có con s tệ ề ệ ở ủ ấ ưở ầ ư ử

m vàng.ạ

Năm th 11, tâu nói : dân M ng cai thu c h t ph y xiêu d t đi Namứ ườ ộ ạ ủ ấ ạ

Ch ng đu i h t v . Quang C l i nghiêm ki m ch , c m b t ng i c p c a, tìmưở ổ ế ề ự ạ ề ế ấ ắ ườ ướ ủ

nhi u cách hi u d , r i tha cho 20 ng i kh i giam c m. T đ y toàn cõi yênề ể ụ ồ ườ ỏ ầ ừ ấ

l ng. Vua nghe th y khen ng i, b o r ng : tr m t t nhiên không ph ng i t tặ ấ ợ ả ằ ẫ ấ ụ ườ ố

đâu. L i b o quan b Binh r ng : không ng Quang C l i hay x p đ t đ c nhạ ả ộ ằ ờ ự ạ ế ặ ượ ư

th ? V vi c tha cho tù b giam, càng v a ý ng i. Sau tri u v , t ng thăng Th ngế ề ệ ị ừ ườ ệ ề ừ ố

ch H u doanh, ra làm T ng đ c An Tĩnh, kiêm lĩnh Tu n ph Ngh An.ế ậ ổ ố ầ ủ ệ

Năm th 14, ng i L c Biên là H t Sa Bút, th m c là Phì M ng Thân,ứ ườ ạ ạ ổ ụ ườ

ng m có chí khác, li n m t b t xét h i, đ u ph c t i đem gi t đi. G p gi c tr n ầ ề ậ ắ ỏ ề ụ ộ ế ặ ặ ố ở

Ninh Bình là b n lũ Lê Duy L ng l n lút phát ra, lan t i H ng Hóa, biên gi i mi nọ ươ ẻ ớ ư ớ ề

B c dao đ ng, sai Quang C coi quân v các l , cùng Tham tán là Hoàng Đăngắ ộ ự ụ ộ

Th n, Nguy n Giai mang quân đ i đ i ti n đánh. Quang C đ n n i quân th bàyậ ễ ạ ộ ế ự ế ơ ứ

tâu c nghi đánh b t. Vua cho là ph i. R i vì trù tính không đúng ph i giáng 2 c p;ơ ắ ả ồ ả ấ

l i cùng b n Th n, Giai chia đ o đánh gi c b o Sích Th quân ta đánh phá đ c,ạ ọ ậ ạ ặ ở ả ổ ượ

nhân th th ng l i, li n ti n đánh l y đ c các đ n gi c An Đ i, r i đ n th ngế ắ ợ ề ế ấ ượ ồ ặ ở ộ ồ ế ẳ

Chi Nê, gi c b đ n ch y. Tin th ng tr n tâu lên, vua cho khai ph c c các c p bặ ỏ ồ ạ ắ ậ ụ ả ấ ị giáng. R i thì đánh phá đ c t gi c S n Âm, t ng gi c là Quách T t Công theoồ ượ ổ ặ ở ơ ướ ặ ấ

đ ng núi Th ch Bi tr n đi ch b t s ng đ c các tên đ u s ph n ngh ch là Lêườ ạ ố ỉ ắ ố ượ ầ ỏ ả ị

Duy L ng, Lê Duy Nhiên, đóng cũi đ a v Kinh s .ươ ư ề ư

Vua r t đ p lòng, th ng cho cái nh n n m vàng có ba h t ng c kim c ngấ ẹ ưở ẫ ạ ạ ọ ươ

to b ng h t đ u l n, m t chi nhân sâm chính Quang Đông, hai chi sâm Cao Ly, r iằ ạ ậ ớ ộ ồ

xu ng chi u cho kéo quân v .ố ế ề

Quang C t Ninh Bình kéo quân hát th ng tr n tr v , vào ch u. Vua úyự ừ ắ ậ ở ề ầ

l o r ng : ng i xông pha khí đ c, may đ c kh e m nh, tr m r t m ng, nh ngạ ằ ươ ộ ượ ỏ ạ ẫ ấ ừ ư

còn lo v không quen ch u th y th ho c thành căn b nh, nên khéo t b d ng,ề ị ủ ổ ặ ệ ự ổ ưỡ

đ làm ng i dùng cho n c nhà, còn nh d c ph m, đã có c a công, tr m cóể ườ ướ ư ượ ẩ ủ ẫ

ti c gì đâu?ế

T i khi bàn công, phong là Vũ Lao T , l i đi Ngh An cung ch c.ớ ử ạ ệ ứ

K ti p đ n th ph L ng S n, Cao B ng là Nông Văn Vân l n lút phát ra,ế ế ế ổ ỉ ở ạ ơ ằ ẻ

v n sát t nh thành, vua l i sai làm T ng th ng quân v đ i th n ti n đi đánh gi c.ậ ỉ ạ ổ ố ụ ạ ầ ế ặ

Quang C ti n đ n b o Quang Lang, b n gi c vài trăm ng i, t a theo ch hi mự ế ế ả ọ ặ ườ ự ỗ ể

đ t quân ph c. Quang C cùng Vũ Văn T đ c sai ti n m nh lên li n đánh pháặ ụ ự ừ ố ế ạ ề

đ c. L i do Châu Ôn, ti n đ n thành L ng S n. Gi c nghe th y bóng gió nên gi iượ ạ ế ế ạ ơ ặ ấ ả

vây b đi. Tin th ng tr n tâu lên, vua r t đ p lòng, d r ng : Quang C vâng m nhỏ ắ ậ ấ ẹ ụ ằ ự ệ

ra đánh, đ n đâu không ai dám đ ch, đ c th ng tr n luôn luôn. Nay hay gi i đ cế ị ượ ắ ậ ả ượ

vây L ng S n, th t có công to, gia phong t c bá. Quang C l i t đ t L cở ạ ơ ậ ướ ự ạ ừ ấ ạ

D ng (thu c L ng S n) ti n đ n l y l i thành t nh Cao B ng, gia th ng quânươ ộ ạ ơ ế ế ấ ạ ỉ ằ ưở

công m t c p. L i chia đ ng đánh d p, toàn t nh Cao B ng đ u yên ph ng c .ộ ấ ạ ườ ẹ ỉ ằ ề ẳ ả

Dâng s xin l i v Ngh An cung ch c. Trong khi đi đ ng, có Cai đ i là Ph m Tríớ ạ ề ệ ứ ườ ộ ạ

Y b hàng ngũ, Quang C sai chém ngay sau m i tâu lên. Vua khi n trách r ng : tênỏ ự ớ ể ằ

Y t i c nhiên đáng gi t, nh ng lúc kéo quân hát th ng tr n tr v , không ví nhộ ố ế ư ắ ậ ở ề ư

lúc ra tr n, sao không tâu tr c, mà v i chém ngay, truy n ch s c qu .ậ ướ ộ ề ỉ ứ ở

Mùa h năm y, gi c Vân l i h p bè lũ còn l i lan ra qu y nhi u. Vua saiạ ấ ặ ạ ọ ạ ấ ễ

Quang C đi Cao B ng tóm coi vi c quân, v l i cho là chuyên đi đánh đã lâu ngày,ự ằ ệ ả ạ

mà không hay đánh di t h n đ c đ đ n n i than l a còn sót l i cháy lên, truy nệ ẳ ượ ể ế ỗ ử ạ ề

d khi n trách, khi n cho bi t c m khích, bi t hăng m nh đ l p công sau. Nămụ ể ế ế ả ế ạ ể ậ

th 16, Quang C th y tên gi c Vân ch y tr n sang đ t n c Thanh, m t phái Thứ ự ấ ặ ạ ố ấ ướ ậ ị v là b n Trình Văn Châu mang theo th dõng h n 100 ng i gi trang làm hìnhệ ọ ổ ơ ườ ả

d ng ng i Thanh, thuê ng i Thanh tr công th t h u đ h ng d n đu i theoạ ườ ườ ả ậ ậ ể ướ ẫ ổ

b t. Đi đ n núi Bán Hu ng, tìm b t đ c tên ph m B Văn Đ là con B Văn C nắ ế ố ắ ượ ạ ế ỗ ế ậ

và v cùng em gái tên Đ , hai ng i th ng gia quân công m t c p. Ch a bao lâu,ợ ỗ ườ ưở ộ ấ ư

đ u s gi c là tên Vân b đ o Tuyên Quang đ t ch t (vi c chép truy n Ph mầ ỏ ặ ị ạ ố ế ệ ở ệ ạ

Văn Đi n).ể

Vua cho là Quang C tr i gian hi m đ t m u mô, s m l p công l n, th ngự ả ể ặ ư ớ ậ ớ ưở

m t cái nh n kh m ng c kim c ng, m t cái bài đeo b ng ng c tr ng có chộ ẫ ả ọ ươ ộ ằ ọ ắ ữ

"Ph c Th ". T i khi v Kinh và ra m t, vua th ng vì khó nh c, cho làm l ômướ ọ ớ ề ắ ươ ọ ễ

đ u g i, l i hay thân rót r u h u đãi úy l o. Cho m t hình con h u b ng vàng,ầ ố ạ ượ ậ ạ ộ ươ ằ

là mong cho đ c ch u t c l c lâu dài. B th hàm Đô th ng, Th Trung quân Đôượ ị ướ ộ ổ ụ ố ự

ph Ch ng ph s v n lĩnh T ng đ c An Tĩnh.ủ ưở ủ ự ẫ ổ ố

iv height="0">

Khi y 2 huy n Yên Hóa và L c Th Ninh Bình m i đ t l u quan, d ng l pấ ệ ạ ổ ở ớ ặ ư ự ậ

huy n l , vi c chiêu d và v yên, th c là vi c quan y u. Vua cho là Quang C trệ ỵ ệ ụ ỗ ự ệ ế ự

đã t ng làm T ng th ng Ninh Bình, đ a th và tính ng i Man ch nào cũng amừ ổ ố ị ế ườ ỗ

hi u h t, bèn sai đ n h t y, h i đ ng v i Khâm sai đ i th n là Hà Huy Phiên s aể ế ế ạ ấ ộ ồ ớ ạ ầ ử

làm vi c y. L i m t b o chuy n đ n ph Thiên Quan (nay đ i là Nho Quan) vàệ ấ ạ ậ ả ể ế ủ ổ

b o Ninh C ng trù thích c nghi b t gi c.ả ươ ơ ắ ặ

G p lúc y th ph Thanh Hóa là b n Quách T t Công l n lút phát ra Quanặ ấ ổ ỉ ọ ấ ẻ ở

Hóa, vua t c thì cho Quang C làm Ninh Bình Kinh l c đ i th n, Hà Duy Phiênứ ự ượ ạ ầ

làm phó.

S c cho t nh Hà T nh ch n 150 ng i bi n binh đi ngay đ n l thu c vàoắ ỉ ỉ ọ ườ ề ế ệ ộ

quân th . B n Quang C đ n Ninh Bình t c thì phái cho Lãnh binh là b n Tr nứ ọ ự ế ứ ọ ầ

H u L đem bi n binh tr c đ n núi Th ch Bi (thu c huy n L c Th , giáp đ aữ ễ ề ướ ế ạ ộ ệ ạ ổ ị

đ u C Lũng t nh Thanh Hóa) chia ch n gi đ ng c t y u, b n Quang C đ nầ ổ ỉ ọ ữ ườ ố ế ọ ự ế

ph Thiên Quang đóng đ n đ làm thanh ng, và trù tính c nghi đánh b t. L iủ ồ ể ứ ơ ắ ạ

đem lính và voi ti n đóng Quỳnh Côi đ làm thanh ng cho Thanh Hóa. L i xinế ở ể ứ ạ

phái thêm lính t nh Nam Đ nh, t nh H i D ng m i t nh 500 ng i, đ đ ng iỉ ị ỉ ả ươ ỗ ỉ ườ ể ủ ườ

sai phái. Và l i nói anh em Quách T t Công, m y đ i c y th làm b y, chuyên đemạ ấ ấ ờ ậ ế ậ

con cháu h Lê phi n ho c dân Man. V bè lũ vây cánh c a nó mà ki t hi t nh tọ ế ặ ề ủ ệ ệ ấ

thì có tên Đinh Th Đ i, tên Quách Ph c Thành, l n n p đ t S n Âm (thu c đ aế ộ ướ ẩ ấ ở ấ ơ ộ ị

ph n r ng Ninh Bình) đ làm sào huy t, ch đ t y hi m tr , vây b t m t ch y,ậ ừ ể ệ ỗ ấ ấ ể ở ắ ộ ỗ ấ

t t có m t nghìn ng i, m i có th kín kh p đ c. Đi t n cùng r ng, tìm b t conấ ộ ườ ớ ể ắ ượ ậ ừ ắ

thú, th th c là khó đ n nay đã m t tháng r i, ch a có chút công hi u gì, xin r ngế ự ế ộ ồ ư ệ ộ

kỳ h n cho đ đ c h t lòng, may mà có nên công. Vua chu n phái m t v lính ạ ể ượ ế ẩ ộ ệ ở

Nam Đ nh l thu c đi theo.ị ệ ộ

Mùa đông năm y, Quách Công Đ b t đ c tên Quách Ph c Thành đemấ ộ ắ ượ ướ

n p. Quang C th ng cho áo m c, hà bao đ khuy n khích. Ông đem vi c y tâuộ ự ưở ặ ể ế ệ ấ

lên, và nói : Ph c Thành là y u ph m trong b n gi c, nay đã b t s ng đ c, thìướ ế ạ ọ ặ ắ ố ượ

Quách T t Công đã m t m t tay, cũng có c h i đánh b t đ c.ấ ấ ộ ơ ộ ắ ượ

Vua d r ng : Ph c Thành đ n xét x tr t i thì trong b n th ty còn có kụ ằ ướ ế ử ị ộ ọ ổ ẻ

vì tri u đình ra s c, xem c thu n bánh xe, ch c có th thành công. Nay th phề ứ ơ ậ ắ ể ổ ỉ Thanh Hóa sinh s , nên đánh ngay Hoành Giang, đem b n th ph đánh gi t choự ọ ổ ỉ ế

s ch h t đi, r i sau chuy n v Thiên Quang, tr m cũng không câu n l y trìnhạ ế ồ ể ề ẫ ệ ấ

h n, ch c t thành công thôi. Tr c đây, Lãnh binh quan đ o quân Quan Hóa làạ ỉ ố ướ ạ

Nguy n Văn Kỳ b gi c vây gi , Th đ c là Hoàng Văn n đ n c u vi n, không thễ ị ặ ữ ự ố Ẩ ế ứ ệ ể

ti n đ n đ c, nên đóng quân l i xin vi n tr . Quang C đem quân ti n đ n Kimế ế ượ ạ ệ ợ ự ế ế

Lô, thì đ o quân Nguy n Văn Kỳ đã phá v vòng vây r i. D th v a đ n n i,ạ ễ ỡ ồ ụ ư ừ ế ơ

Quang C tâu nói hai h t Ninh Bình, Thanh Hóa, đ a th li n nhau, nay th ph ự ạ ị ế ề ổ ỉ ở

Thanh Hóa qu y nhi u, thì trên đ t Ninh Bình ph i nên phòng b nghiêm ng t.ấ ễ ấ ả ị ặ

Trong đó m t cõi C Lũng là sào huy t c a b n Đinh Th Đ i t h p, trên ti p v iộ ổ ệ ủ ọ ế ộ ụ ọ ế ớ

các ph n núi H ng Hóa, Thanh Hóa, d i thông v i S n Âm, xin đóng ch n đ aậ ư ướ ớ ơ ặ ở ị

đ u núi Th ch Bi đ nã b t, r i l n l t ti n đ n S n Âm là ti n.ầ ạ ể ắ ồ ầ ượ ế ế ơ ệ

Vua cho nh ng đi u đã tâu là đúng kh p, nh ng c t ph i xem c h i b tữ ề ớ ư ố ả ơ ộ ắ

đánh, khi n cho b n gi c ph n ngh ch l n l t b b t, m i là k hoàn toàn. Quangế ọ ặ ả ị ầ ượ ị ắ ớ ế

C bèn đem đ i binh đ n đ a đ u Th ch Bi, chia phái đi nã ch n đ d t tăm h iự ạ ế ị ầ ạ ậ ể ứ ơ

đ ng sau Thanh Hóa. Li n ti n đ n S n Âm đ c đem đ i binh đánh th ng vàoườ ề ế ế ơ ố ạ ẳ

sào huy t gi c, ch t cây m đ ng, b n m t vây b t chém đ c b n gi c 70 đ a,ệ ặ ặ ở ườ ố ặ ắ ượ ọ ặ ứ

và b t đ c đàn ông, đàn bà già, tr , thu đ c súng nh súng l n và đ binh m tắ ượ ẻ ượ ỏ ớ ổ ộ

s nhi u. Duy có tên đ u s y u ph m ch a nã b t đ c. Dâng s xin nh n t i.ố ề ầ ỏ ế ạ ư ắ ượ ớ ậ ộ

Vua xu ng d s c qu b t ph i làm xong vi c cho s m. Qua m t tháng, b tố ụ ứ ở ắ ả ệ ớ ộ ắ

đ c tên đ u s ph n ngh ch là Lê Duy Hi n, ti p t c đánh b t đ c tên Quáchượ ầ ỏ ả ị ể ế ụ ắ ượ

T t Công Th ng Lũng. Th báo tin th ng tr n k ti p đ n, vua r t đ p lòng.ấ ở ượ ư ắ ậ ế ế ế ấ ẹ

D r ng : quan quân t đông sang h g i b ng giáo mác, l n l i hi m tr b y lâuụ ằ ừ ạ ố ằ ặ ộ ể ở ấ

khó nh c, tr m r t l y làm th ng. Nay đã b t đ c tên đ u s ph n ngh ch r i,ọ ẫ ấ ấ ươ ắ ượ ầ ỏ ả ị ồ

có th cho là xong vi c chu n cho t c thì rút quân v Ninh Bình, tr c h t th ngể ệ ẩ ứ ề ướ ế ưở

ăn y n xem tu ng m t l n, đ cùng vui th a, ngh ng i m i ngày, do đ ngế ồ ộ ầ ể ỏ ỉ ơ ườ ườ

tr m v Kinh.ạ ề

B n Quang C tr v Ninh Bình, tâu nói : nay công vi c nên làm đ cho t tọ ự ở ề ệ ể ố

v sau, c n ph i s a làm, trong đó, vi c b t ph i thu l y súng nh , súng l n, s aề ầ ả ử ệ ắ ả ấ ỏ ớ ử

làm s sách, r t là quan y u, nh ng bu i m i xét đ t tình ng i không ph i ngổ ấ ế ư ổ ớ ặ ườ ả ờ

v c, xin li u l ng đ l i bi n binh, l i đ n đóng ph Thiên Quan, đ i khi làmự ệ ượ ể ạ ề ạ ế ở ủ ợ

xong vi c thì l p t c tuân ch v Kinh. Vua cho là h t lòng v vi c n c, xu ngệ ậ ứ ỉ ề ế ề ệ ướ ố

chi u khen đ đãi y n nh ng Th ty, Th m c nguyên tr c theo đi đánh gi c,ế ể ế ữ ổ ổ ụ ướ ặ

nhân l y lý mà b o, b t đem n p sung man. Có tên Quách T t Công là ng v cấ ả ắ ộ ấ ờ ự

trông ngóng, nói nhi u l i gian trá, Quang C sai lôi ra chém. B y gi ng i Thề ờ ự ấ ờ ườ ổ

s hãi, n p súng đi u sang k có hàng nghìn kh u. Quang C th ng cho ti n, đợ ộ ể ể ẩ ự ưở ề ể

bi t đ c ý c a tri u đình, và sai đ t xã thôn, s a đ a b . R i đem vi c y tâu lên.ế ứ ủ ề ặ ử ị ạ ồ ệ ấ

Vua phê b o r ng : ân uy đ u dùng, r t đ c phong th c a ng i đ i th n, lòngả ằ ề ấ ượ ể ủ ườ ạ ầ

tr m l i khen thêm. Th ng cho quân công m t c p và cái bài đeo b ng ng cẫ ạ ưở ộ ấ ằ ọ

tr ng, đ i làm xong vi c sẽ v Kinh ra m t.ắ ợ ệ ề ắ

L i d r ng : ng i tr c đây vâng ch đi kinh lý, không ví nh chuy n điạ ụ ằ ươ ướ ỉ ư ệ

đánh gi c, th mà hay tùy c đánh gi t v yên, khi n cho m t ph ng tr m c pặ ế ơ ế ỗ ế ộ ươ ộ ướ

d p h t, dân đ c yên , tr m r t khen ng i. Khi đ n Ngh An cung ch c, tâuẹ ế ượ ở ẫ ấ ợ ế ệ ứ

nói : ly s ph T ng D ng, Quỳ Châu, đ a th ch t h p, th y th l i x u, quanở ủ ươ ươ ị ế ậ ẹ ủ ổ ạ ấ

quân không ti n đóng đ y, xin ch n ch nào hình th có th d a đ c, khí đ cệ ở ấ ọ ỗ ế ể ự ượ ộ

h i nh , thì di d i làm ph l đ y. Vua y l i tâu.ơ ẹ ờ ủ ỵ ở ấ ờ

Năm th 19, tháng 8, xét s chép công, vua nói r ng : Quang C có côngứ ổ ằ ự

chi n tr n rõ r t, hay siêng chi c vi c, th hàm tr c chu n cho th c th . Nămế ậ ệ ế ệ ự ướ ẩ ự ụ

y l p bia Vũ công, đình ngh cho là v vi c đ t gi t gi c Vân, Quang C cũng dấ ậ ị ề ệ ố ế ặ ự ự

có công, l i ti n vào đánh phá S n Âm, Th ch Bi vây b t đ c tên ngh ch L ng,ạ ế ơ ạ ắ ượ ị ươ

công y to l m. Xin không câu n quan t c cao c p, ch coi v s th ai khó,ấ ắ ệ ướ ấ ỉ ề ự ế

chi n công ai l n, chia làm m y th b c, nên đ T Quang C đ ng th năm. Vuaế ớ ấ ứ ậ ể ạ ự ứ ứ

theo l i bàn.ờ

Năm th 20, tri u v , chu n cho l i làm quan Kinh. T i đ p đ p ch nứ ệ ề ẩ ở ạ ở ớ ắ ậ ắ

ngang sông Ph L i. Vua sai trông coi vi c y.ổ ợ ệ ấ

Vua l i nghĩ ngày tr c có chi n công, t n phong t c h u, kiêm coi b nạ ướ ế ấ ướ ầ ọ

t p m Anh danh giáo d ng, xem xét hai ki u đ t Thu n S n, Hi u S n, đ cậ ấ ưỡ ể ấ ở ậ ơ ế ơ ượ

gia m t c p, l i đ ng lý công s Thu n S n, vì không x ng ch , giáng làm Trungộ ấ ạ ổ ở ậ ơ ứ ỉ

quân Đô th ng. Ch a bao lâu, khai ph c th hàm, l y nguyên hàm Đ ng lý Vĩnhố ư ụ ự ấ ổ

Lăng c công s . Thi u Tr năm th 1, kiêm coi n v s Tào chính. Năm th 2,ơ ở ệ ị ứ ấ ụ ở ứ

vua đi tu n mi n B c, sung ch c đ i th n l i Kinh. K p khi vua tr v , chu nầ ề ắ ứ ạ ầ ở ạ ị ở ề ẩ

cho gia hàm Thái t Thái b o kiêm coi n tri n c a H u quân. Năm th 4, l i xétử ả ấ ệ ủ ậ ứ ạ

công, vua d r ng : T Quang C , khó nh c, tài năng, có huân lao, là ng i kỳ c u,ụ ằ ạ ự ọ ườ ự

kính c n, thu n th c, l i t p m cho con là T Quang Ân làm Tinh binh Cai đ i, vìẩ ầ ự ạ ậ ấ ạ ộ

là tu i còn tr , chu n cho chi u ph m chi b ng, nhà h c t p. Năm th 6, vua l iổ ẻ ẩ ế ẩ ổ ở ọ ậ ứ ạ

nghĩ Quang C có công lao, cho cái bài "Ng ti n đ i th n" b ng ng c đ cho vinhự ự ề ạ ầ ằ ọ ể

d . Tr c kia, Quang C làm Ch ng ph , xét c viên Qu n c Nguy n Văn Hoàngự ướ ự ưở ủ ử ả ơ ễ

có th làm đ c vi c. K p khi Văn Hoàng làm Đ đ c An Giang, th ng l p chi nể ượ ệ ị ề ố ườ ậ ế

công, vua cho Quang C là bi t ng i, b o quan N i Các r ng : đem ng i thự ế ườ ả ở ộ ằ ườ ờ

vua, là ch c ph n c a đ i th n, ti n ng i hi n đ c th ng, là phép th ngứ ậ ủ ạ ầ ế ườ ề ượ ưở ườ

c a n c. Kho ng năm Minh M ng, c h u quân Phan Văn Thúy ti n c Quang Củ ướ ả ạ ố ậ ế ử ự

lên, đ n khi Quang C th ng l p đ c chi n công, Văn Thúy cũng vì ti n ng iế ự ườ ậ ượ ế ế ườ

hi n đ c th ng. Nay Quang C c Văn Hoàng, chính là c đ c làm vi c gi i,ề ượ ưở ự ử ử ượ ệ ỏ

nên l y l th ng Văn Thúy mà th ng cho Quang C . Th ng cho sa đo n m iấ ệ ưở ưở ự ưở ạ ỗ

th 3 t m. Năm y đ n kỳ đ i k , vua th y Quang C là b tôi cũ có huân lao vàứ ấ ấ ế ạ ế ấ ự ề

tu i già, cho m t qu bàn đào b ng vàng, cũng là m t đi m hay b ng ng i ổ ộ ả ằ ộ ề ằ ườ ở

tri u th nh v y.ề ị ậ

T Đ c năm th 1 (1848) ngày tháng 4, làm đ i l Ninh Lăng, Quang Cự ứ ứ ạ ễ ự

sung ch c T ng h đ i th n. Khi y tu i đã 77, vì tu i già suy y u, xin v h u.ứ ổ ộ ạ ầ ấ ổ ổ ế ề ư

Vua úy l o l u l i.ạ ư ạ

Năm th 2 duy t binh, Quang C cùng đ i th n ban vũ tâu bày v công vi cứ ệ ự ạ ầ ề ệ

thao di n, vua chu n cho b Binh bàn đ thi hành.ễ ẩ ộ ể

Kinh thành có d ch l , xu ng chi u c u l i nói th ng. Quang C cùng văn vũị ệ ố ế ầ ờ ẳ ự

đình th n tâu năm vi c:ầ ệ

- M t là con Anh Du thái t là Mỹ Đ ng, tr c vì có t i ph i b tên ộ ệ ử ườ ướ ộ ả ỏ ở

trong s đi; Minh M ng năm th 14, đã chu n cho biên tên vào tôn ph , r i l i bổ ạ ứ ẩ ả ồ ạ ỏ

tên đi. Nay xin tôn ngh tr c gia n cho con trai, con gái và cháu Mỹ Đ ng l iị ướ ơ ườ ạ

đ c biên tên vào tôn ph .ượ ả

- M t vi c n a là : công th n đ i Trung H ng, n u ai không có con th a t ,ộ ệ ữ ầ ờ ư ế ừ ự

xin xét h i ng i chi bên trong h , l p làm con cháu th a t sau cho công th nỏ ườ ở ọ ậ ừ ự ầ

y, cùng các b tôi ch t v vi c n c. N u có cha m , v con châm ch c c p choấ ề ế ề ệ ướ ế ẹ ợ ướ ấ

đ đ nuôi tu i già.ể ủ ổ

- M t vi c n a là xin khoan mi n t i tr c cho b tôi đã ch t r i là Nguy nộ ệ ữ ễ ộ ướ ề ế ồ ễ

Văn Thành, Lê Văn Duy t, Lê Ch t, cho phép con cháu s a sang ph n m các viênệ ấ ử ầ ộ

y.ấ

- M t vi c n a là s a sang ch nh đ n vi c th t mi u nhà Lê, c p tộ ệ ữ ử ỉ ố ệ ờ ự ở ễ ấ ự

đi n, mi u phu. Con cháu sau nhà Lê cho phép đ u đ c tùy ti n yên .ề ế ề ượ ệ ở

- M t vi c n a là xin ch n phái Kinh l c đ i th n trông coi s a ch a vộ ệ ữ ọ ượ ạ ầ ử ữ ề

quan l i. Vua theo l i.ạ ờ

Năm th 3, danh sách đ i k dâng lên. Vua d r ng : Quang C đã t ng thứ ạ ế ụ ằ ự ừ ờ

b n tri u, thu n h u th c thà, am luy n, thông su t. Tuy là tu i đã 80, nh ng tinhố ề ầ ậ ự ệ ố ổ ư

th n v n còn qu c th c, th ng cho m t cái kim khánh có ch "M u t huânầ ẫ ắ ướ ưở ộ ữ ậ ứ

lao" (có công lao t t rõ r t). Năm th 4, đ n tu i th 80, vua thân vi t ch "Lãoố ệ ứ ế ổ ọ ế ữ

Ph c nguyên huân" vào m t cái bi n vàng, làm m t bài th (chép d i), m tướ ộ ể ộ ơ ở ướ ộ

cái g y có hình con c u, và m t cái m c k nh b ng th y tinh, g ng b ng vàng tía,ậ ư ộ ụ ỉ ằ ủ ọ ằ

80 l ng b c, l a màu, r u chè các th , sai Th v đ i th n và quan N i Cácạ ạ ụ ượ ứ ị ệ ạ ầ ở ộ

mang đ n th ng cho.ế ưở

Năm th 6, đ n kỳ đ i k , xu ng d r ng : Quang C c g ng hăng hái vứ ế ạ ế ố ụ ằ ự ố ắ ề

vi c quan, tr c sau không bi ng, th ng cho m t cái bài đeo b ng ng c tr ng cóệ ướ ế ưở ộ ằ ọ ắ

ch th , r i kiêm qu n T quân. Quang C nhi u l n dâng s xin v h u. Vuaữ ọ ồ ả ả ự ề ầ ớ ề ư

không chu n cho. K p khi đ c y theo l i xin thì tu i đã 86 r i. Ý vua v n yêu m nẩ ị ượ ờ ổ ồ ẫ ế

không thôi, cho nhân sâm c a vua dùng và vàng l a m t s đ c bi t, tri u ph củ ụ ộ ố ặ ệ ề ụ

chu n cho mang theo v , hàng năm c p cho n a l ng đ đ nuôi tu i già.ẩ ề ấ ử ươ ể ủ ổ

Vài ngày sau, Quang C vào ch u. Vua d r ng : làm b tôi đem ng i hi nự ầ ụ ằ ề ườ ề

đ th vua, ng i tri u đã lâu, xét ng i đã nhi u, b n th ng qu n có ng iể ờ ươ ở ề ườ ề ọ ố ả ườ

nào r t xu t s c, chu n cho c tâu lên. Quang C dâng s c b n Đoàn Th , Đàoấ ấ ắ ẩ ứ ự ớ ử ọ ọ

Trí 4 ng i, vua sai b Binh ghi l y tên. Nhân l i đem bài th c a vua đã làm raườ ộ ấ ạ ơ ủ

tr c đ cho. Th r ng :ướ ể ơ ằ

Phiên âm:

Phù h dĩ c u tuy t s n t u.ễ ử ệ ơ ư

Lân các đ thành Lũ kh t h u,ồ ấ ư

Bán d Đ u, Ng u song h p ki m,ạ ẩ ư ạ ế

Ngũ h phong nguy t nh t linh Chu,ồ ệ ấ

T kim v th tiêu giai ph m,ứ ị ế ạ

Chính s linh nhân s c tráng du,ổ ứ

Nh c t ti n hi n D ng Thúc T ,ượ ự ế ề ươ ử

Nghi n bi tha nh t c thiên thu.ễ ậ ứ

D ch nghĩa:ị

Đã lâu nay, n i gác núi tuy t nhiên không th y chim phù h hi n ra (167).ơ ệ ấ ề ệ

Gác Kỳ Lân (168) vẽ t ng các công th n đã xong, mà c th ng th ng xinượ ầ ứ ườ ườ

v h u.ề ư

Khí sáng c a đôi g m trong h p chi u lên khu v c sao Ng u, sao Đ u lúcủ ươ ọ ế ự ư ẩ

n a đêm (169).ử

M t chi c thuy n lênh đênh th ng thú tràng gió c nh 5 h (170).ộ ế ề ưở ả ồ

Cho vàng, là vì đ i mà nên khen ng i có khuân m u t t (171).ờ ườ ẫ ố

Nguy n Đình Phễ ổ

Tr c tên là Đ nh, ng i huy n Th y Nguyên t nh Thanh Hóa. T ng t làướ ị ườ ệ ụ ỉ ằ ổ

Qu làm Đ c ti n Ph qu c Th ng t ng quân Thái b o, T ng Qu n công đ iế ặ ế ụ ố ượ ướ ả ườ ậ ờ

Lê. Ph đ ng bu i đ u năm Gia Long đi tòng quân, b làm Cai đ i C u v N iổ ươ ổ ầ ổ ộ ử ệ ộ

D c Tân doanh, r i thăng lên Khâm sai Cai c H u quân Đ nh Thành H u. Nămự ở ồ ơ ữ ị ầ

th 14, c t lên N i quân chính c c Trung Th ng. Minh M ng năm th 1 thăngứ ấ ộ ơ ơ ắ ạ ứ

lên Khâm sai V úy v Đ nh Vũ doanh T quân Th n Sách, Ph Tr ch H u, sau ítệ ệ ị ả ầ ổ ạ ầ

lâu b làm Tr n th B c Ninh, sau tri u v kinh, chuy n đi tr n Vĩnh Thanh. Nămổ ấ ủ ắ ệ ề ể ấ

th 7, thăng làm Ch ng c th ng qu n 10 c Tr n Đ nh Trung quân; l i tr iứ ưở ơ ố ả ơ ấ ị ở ạ ả

làm Tr n th hai tr n H i D ng và Thanh Hóa. Năm th 12 lĩnh 10 c Kiêmấ ủ ấ ả ươ ứ ơ

Nhu T quân. Mùa đông năm y, thăng Th Th ng ch lĩnh T ng đ c Ninhệ ở ả ấ ự ố ế ổ ố

Thái.

Năm th 14, Th ty Tuyên Quang là Nông Văn Vân n i lo n l n c p Tháiứ ổ ổ ạ ấ ướ

Nguyên. Vua sai Ph đem quân B c Ninh, Thái Nguyên ti n đ n Thái Nguyênổ ở ắ ế ế

đánh b t, phát thêm binh Nam Đ nh, H i D ng, m i t nh m t c theo đi, r i l iắ ở ị ả ượ ỗ ỉ ộ ơ ồ ạ

chuy n v t nh B c.ể ề ỉ ắ

Năm th 15, tháng 7, Ph l i thân mang quân ti n đóng Thái Nguyên, v aứ ổ ạ ế ừ

g p Tham tán đ o Tuyên Quang là Nguy n Công Tr , mang quân l i h i. Vua saiặ ạ ễ ứ ạ ộ

Ph sung ch c Th ng đ c Thái Nguyên đ o quân v , Tr sung ch c Tham tán.ổ ứ ố ố ạ ụ ứ ứ

Tháng 9, Ph cùng Tr ti n đ n ch Dã, gi c th y bóng gió tr n tr c. Tháng 12,ổ ứ ế ế ợ ặ ấ ố ướ

ti n đ n Vân Trung, h i quân 2 đ o Cao B ng, Tuyên Quang vây đánh (vi c chép ế ế ộ ạ ằ ệ ở

truy n Công Tr ). Sau vì m xin v l s r i ch t.ệ ứ ố ề ỵ ở ồ ế

Vua cho là Ph t ng làm vi c siêng năng đã lâu, xu ng ch th ng ti c l m.ổ ừ ệ ố ỉ ươ ế ắ

Ph là con nhà dòng dõi làm t ng. Tr ng Thao là cháu có truy n chépổ ướ ọ ệ

riêng.

Nguy n Th Tu nễ ọ ấ

Ng i huy n Phong L c, t nh Qu ng Bình. Bu i đ u Gia Long, m i b làmườ ệ ộ ỉ ả ổ ầ ớ ổ

Cai đ i đ i Nh Trung, hi u c ti n ti p, có nhi u quân công, làm đ n Phó Lãnhộ ộ ị ệ ơ ề ệ ề ế

binh quân H i D ng, r i lên V úy, lĩnh quân nh cũ.ả ươ ồ ệ ư

Minh M ng năm th 14, Nông Văn Vân n i lo n, vua cho Th Tu n làmạ ứ ổ ạ ọ ấ

Tham tán quân v theo T Quang C ti n đi đánh. Th Tu n m i t H i D ngụ ạ ự ế ọ ấ ớ ừ ả ươ

tuân ch đem 1000 lính và voi ti n đ n L ng S n, v a đ n đ a bàn, đêm đánh úpỉ ế ế ạ ơ ừ ế ị

phá đ c 2 đ n gi c Kha Hóa, Gia Quan.ượ ồ ặ ở

Vua d r ng : Th Tu n bi t xem c h i mà làm, làm thanh th tr c choụ ằ ọ ấ ế ơ ộ ế ướ

đ i binh, r t đáng khen ng i, gia phong là Gia Quan Nam. R i đóng quân thànhạ ấ ợ ồ ở

L ng S n, b t đ c c m c c a gi c chém đi, li n đem quân ti n đ n Cao B ng,ạ ơ ắ ượ ừ ụ ủ ặ ề ế ế ằ

vì b nh ch t đ ng. Vua ti c l m, t ng là Ch ng c , t p m cho con là Th ,ệ ế ở ườ ế ắ ặ ưở ơ ậ ấ ọ

Viên làm C m y v Hi u úy.ẩ ệ ệ

Phan Bá Hùng

Ng i huy n Đông Thành, t nh Ngh An. Hùng sinh ra là ng i có s cườ ệ ỉ ệ ườ ứ

m nh, bu i đ u th i Trung H ng, vào Gia Đ nh ng vi c nghĩa, theo vi c quân điạ ổ ầ ờ ư ị ứ ệ ệ

đánh, có nhi u công lao, nhi u l n thăng đ n Phó V úy v Tráng úy, r i thăngề ề ầ ế ệ ệ ồ

th các c Trung Ch n, quy n Ch ng v H u b o tam H u quân. Minh M ngự ơ ấ ề ưở ệ ậ ả ậ ạ

năm th 3, b Cai c qu n Ch s ph Qu c Oai.ứ ổ ơ ả ủ ự ủ ố

Năm th 7, th ph Nam Đ nh là Phan Bá Vành nhi u c p các đo n h tứ ổ ỉ ị ễ ướ ạ ạ

Thiên Tr ng, Ki n X ng. Bá Hùng t đem quân b n b theo Ti n quân Th ngườ ế ươ ự ả ộ ề ố

qu n là Ph m Văn Lý ti n đánh, gi c Vành thua ch y, chi m gi xã Trà Lũ, Văn Lýả ạ ế ặ ạ ế ữ

đem quân đ n vây, gi c nhân đêm đánh úp, quân ta b thua. Vua nghe tin xu ng dế ặ ị ố ụ

khi n trách Văn lý, gi c ph i ti n đánh. Văn Lý bèn sai Bá Hùng ph c quân ch nể ụ ả ế ụ ặ

đánh, đ tuy t quân c u vi n c a gi c, mà t mình đ c các đ o đánh th t d , b tể ệ ứ ệ ủ ặ ự ố ạ ậ ữ ắ

đ c gi c Vành và bè lũ h n 700 tên.ượ ặ ơ

Tin th ng tr n tâu lên, vua cho là Bá Hùng ngăn ch n có công, th ng gia 2ắ ậ ặ ưở

c p, tri u v kinh, c t lên Ch ng c . R i l i đem quân đ n B c Thành b t bè lũấ ệ ề ấ ưở ơ ồ ạ ế ắ ắ

c a gi c, đ c th ng quân công m t c p. R i b b nh ch t ch quân.ủ ặ ượ ưở ộ ấ ồ ị ệ ế ở ỗ

Thái Đình T oạ

Ng i huy n An Thành, t nh Ngh An. Khi T o còn nh có đi h c, s c vócườ ệ ỉ ệ ạ ỏ ọ ứ

kh e m nh, m i ng vi c nghĩa đ n Gia Đ nh đi theo quân, nhi u l n thăng ti nỏ ạ ớ ứ ệ ế ị ề ầ ế

Cai đ i đ i C u v Ch n vũ T ng doanh quân Th n Sách. Gia Long năm th 1,ộ ộ ử ệ ấ ượ ầ ứ

bàn công b làm N i doanh phó qu n Khâm sai Cai đ i c Ti n Kích, T M u H u.ổ ộ ả ộ ơ ề ư ư ầ

Năm th 6, b làm Qu n ch ph Nghĩa H ng, b t d p bè lũ c a gi c cònứ ổ ả ủ ủ ư ắ ẹ ủ ặ

sót l i nên trong cõi đ c yên. Bu i đ u năm Minh M ng thì ch t.ạ ượ ổ ầ ạ ế

QUY N 18Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C VIIIỆ Ụ

Nguy n Tăng Minhễ

Ng i huy n Phong Đi n ph Th a Thiên. Bu i đ u năm Gia Long đi theoườ ệ ề ủ ừ ổ ầ

quân, t ng thăng đ n Qu n v . Minh M ng năm th 1 (1820) thăng làm H uyừ ế ả ệ ạ ứ ổ

Phó V úy doanh H Uy, t ng làm qua hai v C m Y, Th Trung, r i thăng Ch ngệ ổ ừ ệ ẩ ị ồ ưở

c . Năm th 9 gia hàm Th ng ch v n lĩnh các đ i Tr ng tr c v C m Y. Nămơ ứ ố ế ẫ ộ ườ ự ệ ẩ

th 12 cho làm Đô th ng d c T doanh Vũ Lâm, kiêm qu n công vi c 2 kho Sangứ ố ự ả ả ệ

pháo và H a d c. Năm th 14, d ng làm đi n Thái Hòa và c a Đ i cung, c a Ngỏ ượ ứ ự ệ ử ạ ử ọ

môn, sai cùng v i Th ng ch H Văn Khuê chia nhau trông coi vi c y. Khi làmớ ố ế ồ ệ ấ

xong th ng cho k l c gia và kim ti n. Năm th 17, vua cho là Tăng Minh tuyưở ỷ ụ ề ứ

không có chi n công, nh ng gi vi c binh lâu ngày, có công lao tài năng rõ r t, t nế ư ữ ệ ệ ấ

phong là Vân H i Bá. Năm th 18, đ n kỳ đ i k , đ c b Th H u quân Đôộ ứ ế ạ ế ượ ổ ự ữ

th ng.ố

Tăng Minh theo h u n i cung c m g n vua, h n 30 năm, m t ni m thànhầ ơ ấ ầ ơ ộ ề

th c, l i khéo v vi c công tác, kho ng năm Minh M ng, s a lN41;i Th Mi u, làmự ạ ề ệ ả ạ ử ế ế

Vĩnh Lăng và h Tĩnh Tâm, đ u trông coi vi c y.ồ ề ệ ấ

Năm Thi u Tr th 1 (1841) thăng th H u quân Đô th ng ph Ch ngệ ị ứ ự ữ ố ủ ưở

ph s . Năm y b dùng con là Tăng D ng làm C m y Hi u úy. K p khi ch t, vuaủ ự ấ ổ ụ ẩ ệ ị ế

nghĩ Tăng Minh là b tôi kỳ c u, đ c bi t cho th c th , cho thêm g m và nhi uề ự ặ ệ ự ụ ấ ễ

toàn các h ng, sai quan cho t m t đàn.ạ ế ộ

Hoàng Kim Hoán

Ng i huy n H ng Trà, ph Th a Thiên. Cha là Quang, là ng i văn h cườ ệ ươ ủ ừ ườ ọ

h i n i ti ng m t th i. G p lo n Tây S n, t hi u là X Sĩ , th ng c m nh côngơ ổ ế ộ ờ ặ ạ ơ ự ệ ử ườ ả ớ

đ c c a các thánh b n tri u ta, làm khúc hát Hoài nam. Khi y Th T Cao Hoàngứ ủ ả ề ấ ế ổ

Đ ta đóng quân Gia Đ nh, khúc hát y truy n vào trong quân, nghe th y cóế ở ị ấ ề ấ

ng i r i n c m t. K p khi quân nghĩa l y l i đ c n c, xu ng chi u b d ngườ ơ ướ ắ ị ấ ạ ượ ướ ố ế ổ ụ

làm v vang cho nhà y thì Quang đã ch t r i, Hoán là con trai đ c vua tri u vàoẻ ấ ế ồ ượ ệ

cho làm quan vi n Hàn Lâm, t ng thăng lên Thiêm s b Binh.ở ệ ừ ự ộ

"> Minh M ng năm th 1, chuy n làm Ký l c Qu ng Bình. Vua ng ra thànhạ ứ ể ụ ả ự

Long Biên, làm l bang giao, Kim Hoán sung ch c Phó s , sang n c Thanh đ iễ ứ ứ ướ ợ

l nh. Năm th 2 thăng Hàn Lâm ch ng vi n h c sĩ r i sung ch c To n tu li tệ ứ ưở ệ ọ ồ ứ ả ệ

thánh th c l c, làm Ch kh o tr ng thi h ng Ngh An. K p khi l bang giao làmự ụ ủ ả ườ ươ ệ ị ễ

xong sung ch c s th n sang n c Thanh đáp l . Năm th 3, hi p lý công vi c bứ ứ ầ ướ ễ ứ ệ ệ ộ

L i kiêm làm To n tu, ng c ph các hi n thánh. Năm th 6, l i sung Chánh sạ ả ọ ả ề ứ ạ ứ

sang n c Thanh. Năm th 7 các c ng sĩ vào thi đi n, sung ch c đ c tuy n, l iướ ứ ố ệ ứ ọ ể ạ

sung ch c Tôn ph T ng tài.ứ ả ổ

Khi y, n c V n T ng b n c Tiêm La b c bách, đ n c u vi n tr . Kimấ ướ ạ ượ ị ướ ứ ế ầ ệ ợ

Hoán dâng th đ i l c xin đánh n c Tiêm La tàn b o, giúp n c V n T ng béư ạ ượ ướ ạ ướ ạ ượ

nh , cho r ng b cõi; qu quy t có c m t ng đ p đ t núi Lang C Tài (175),ỏ ộ ờ ả ế ả ưở ắ ấ ở ư

và lên núi Yên Nhiên kh c đá ghi công. Đình th n cho là khinh th ng bàn vi cắ ầ ườ ệ

binh, ngh t i. Vua b o r ng : nói tuy không trúng kh p, nh ng cũng h t lòngị ộ ả ằ ớ ư ế

thành th c, m i đ c đ i dung th .ự ớ ượ ạ ứ

Năm th 9, đ i đi làm Hi p tr n Thanh Hóa. Có ng i trong h t y là Lêứ ổ ệ ấ ườ ạ ấ

Th T , t làm t h ch, l i nói có ph n b i ngh ch, án huy n dâng lên, khép vào t iế ế ự ờ ị ờ ầ ộ ị ệ ộ

l u. Kim Hoán đ t ra ba kho n ng vào tâu xin xét l i. Vua ng là bênh v c h . L iư ặ ả ờ ạ ờ ự ộ ạ

Th ty các huy n Trình C đ n th ng tr n Ngh An xin ph vào t tâu, trong gi yổ ệ ố ế ẳ ấ ệ ụ ờ ấ

t không có nói rõ là nguyên tr c thu c v tr n Thanh Hóa. Tr n th n Ngh Anờ ướ ộ ề ấ ấ ầ ệ

là Nguy n Văn Xuân nghe l m đ tâu xin h cho. Có ch cho l thu c vào tr n y.ễ ầ ề ộ ỉ ệ ộ ấ ấ

Th ty các huy n y đ n tr n Ngh An bái lĩnh s c n. Kim Hoán cho là th huy nổ ệ ấ ế ấ ệ ắ ấ ổ ệ

y nguyên l thu c l h t mình, ch a ti p đ c gi y t c a b thông báo cho; l iấ ệ ộ ỵ ạ ư ế ượ ấ ờ ủ ộ ạ

s cũ thì 2 châu Trình C , S n Thôi cùng v i 2 huy n Trình C , Man Xôi danhở ổ ố ơ ớ ệ ố

s c h i khác, c ch p l y làm ng , bèn gi ng co ngăn tr không cho đi. Vua đã ngắ ơ ố ấ ấ ờ ằ ở ơ

v bênh v c Th T ; tr n th n Ngh An l i cho là ngăn tr s c ch , vi c y đ nề ự ế ế ấ ầ ệ ạ ở ắ ỉ ệ ấ ế

tai vua. Vua c gi n, giao ngh t i, ph i cách ch c, đi g ng s c chu c tăm th 10ả ậ ị ộ ả ứ ắ ứ ộ ứ

đ c kh i ph c làm Hi p th đ o Nam B . Năm th 11, thăng lên Viên ngo i bượ ở ụ ệ ủ ạ ộ ứ ạ ộ

Công Th Tham hi p L ng - B ng, r i ch t.ự ệ ạ ằ ồ ế

Kim Hoán là ng i thanh liêm kiêm c thích c t nh c ng i h c trò nghèoườ ướ ấ ắ ườ ọ

kh .ổ

Minh M ng năm th 6, làm Tham tri, ông làm b n ti n c các sĩ nhân, ph nạ ứ ả ế ử ầ

nhi u có ng i đ c trúng tuy n. V l i có ti ng là văn h c, đi ch m thi, làm qu cề ườ ượ ể ả ạ ế ọ ấ ố

s , đ u làm n i ch c v ; 2 l n đi s , đ c nh n m nh l nh vua tr n v vang,ử ề ổ ứ ụ ầ ứ ượ ậ ệ ệ ọ ẻ

th ng đ c h u đãi. Ng i cùng hàng ph n nhi u suy tôn khen ng i. Khi ch tườ ượ ậ ườ ầ ề ợ ế

vua th ng ti c l m, h u cho g m Trung Qu c và ti n đ giúp cho.ươ ế ắ ậ ấ ố ề ể

nt color="black">

>

eight="16">

Hoàng Quýnh

Cháu đích tôn c a x t Quang, lúc còn nh , cha ch t s m, cùng v i chú làủ ử ử ỏ ế ớ ở ớ

Kim Hoán, ch u khó h c hành. Bu i đ u năm Minh M ng đ H ng ti n, b làmị ọ ổ ầ ạ ỗ ươ ế ổ

N i Hàn Tri b , thăng lên Biên tu, sung ch c kh i c chú. Vua h i v vi c dân,ộ ạ ứ ở ư ỏ ề ệ

th a r ng : t khi Hoàng th ng lên ngôi đ n gi , tha thu gi m thu ra n ch nư ằ ừ ượ ế ờ ế ả ế ơ ẩ

tu t, tình ng i không ai là không c m tin. Nh ng g n Hoàng thành, làm nhà Qu cấ ườ ả ư ầ ố

h c, vi c tuy không th hoãn đ c, không có vi c thì k t l i nhân đ y sinh t ,ọ ệ ể ượ ệ ẻ ư ạ ấ ệ

cho nên trên có lòng yêu th ng mà n ch a xu ng đ n d i. L i nói r ng : c aươ ơ ư ố ế ướ ạ ằ ử

vua xa t a muôn d m, tình đau kh ng m c a dân ch a ch c đã th u h t đ c.ự ặ ổ ầ ủ ư ắ ấ ế ượ

Mu n yên dân thì c t bi t ng i, xin l u ý lúc tuy n c . Vua b o là ph i l m.ố ố ở ế ườ ư ở ể ử ả ả ắ

Nhân d r ng : ng i là b tôi cũ n i Ti m đ , tr m đã bi t v u n súc c aụ ằ ươ ề ở ơ ề ể ẫ ế ề ẩ ủ

ng i, nh ng lúc tu i tr m i ti n lên, m i vi c càng nên c n th n, đ đ c đ iươ ư ổ ẻ ớ ế ọ ệ ẩ ậ ể ượ ộ

n lâu dài.ơ

Năm th 2 sung ch c To n tu li t thánh th c l c, r i thăng N i Các th aứ ứ ả ệ ự ụ ồ ộ ừ

ch . Năm y, vua s c cho b L i ch n ng i có h nh ki m sung ch c Phó Tr ngỉ ấ ắ ộ ạ ọ ườ ạ ể ứ ưở

s các V ng ph , nhân b o Quýnh r ng : các hoàng t sang năm ra m ph đử ươ ủ ả ằ ử ở ủ ể

đ c sách, ch n c ng i b n đ c, tuy không đ c b c đ i hi n đ đ ng ch c Sọ ọ ử ườ ạ ọ ượ ậ ạ ề ể ươ ứ ư

phó, cũng nên l y ng i lòng ngay n t t t. Quýnh th a r ng : tr c đây nh ngấ ườ ế ố ư ằ ướ ữ

ng i sung c lên, ch chăm v ch nghĩa thôi, xin cho ng i nào sung ch c yườ ử ỉ ề ữ ườ ứ ấ

đ c kiêm cai qu n các ph thu c, phàm ai có l i thì tr ng tr đi, th thì các kượ ả ủ ộ ỗ ừ ị ế ẻ

ti u nhân không dám xui d làm đi u b y v y.ể ỗ ề ậ ậ

Năm th 4, qu n lý phòng văn th . Năm th 5 thăng Th ng b o Thi uứ ả ư ứ ượ ả ế

khanh, r i lên Th ng b o khanh. Năm th 6 bi n lý công vi c b L i, sung Giámồ ượ ả ứ ệ ệ ộ ạ

thí tr ng Gia Đ nh. M t hôm, vua nói t i hình, chính, đ c, l d y dân có ý nôngườ ị ộ ớ ứ ễ ạ

sâu b o r ng: nhà Đ ng nhà Ngu đ t quan sĩ s làm hình quan, ch ng ph i làả ằ ườ ặ ư ẳ ả

cũng l y hình pháp xua dân ?ấ ư

Quýnh th a r ng : hình là m t th công c đ giúp s v y, Đ ng, Ngu sư ằ ộ ứ ụ ể ự ậ ườ ợ

dân ch a theo đ o đây, nên l y hình đ giúp, khi n cho h p vào đi u ph i, th làư ạ ấ ể ế ợ ề ả ế

dùng hình đ mong không ph i dùng hình n a. Tháng 9, sung ch c Giám thíể ả ữ ứ

tr ng thi Ngh An, cùng viên Đ tuy n là Nguy n H u Nghi m i đ n tr ng,ườ ệ ề ể ễ ự ớ ế ườ

th y đ c h c là H Tr ng Đi n, n p quy n thi có nhi u d u v t, làm sót m tấ ố ọ ồ ọ ể ộ ể ề ấ ế ấ

quy n thi và riêng cho h c trò gi trang làm ng i đi theo l n l n vào tr ng. B nể ọ ả ườ ẫ ộ ườ ọ

Quýnh t c thì đu i ra, sai ng i mang các bài ph ng ch , g i là bài m nh vua, tri uứ ổ ườ ụ ỉ ọ ệ ệ

T nghi p h u trí là Phan B o Đ nh thay làm vi c y. L i kỳ đ nh t, h c trò cóư ệ ư ả ị ệ ấ ạ ệ ấ ọ

h n m t trăm ng i m t quy n, đ ng ngoài c a tr ng kêu van, Quýnh choơ ộ ườ ấ ể ứ ở ử ườ

phép đ n sáng hôm sau t c thi, r i làm s tâu lên. Vua cho là vi c tuy là quy nế ụ ồ ớ ệ ề

nghi, nh ng mà ph n nhi u không h p l . L i ngày đ n tr n, có V úy thu c tr nư ầ ề ợ ệ ạ ế ấ ệ ộ ấ

là Nguy n Ti n T ch l m nhà tr m là công quán. Quýnh li n đánh roi; b tr nễ ế ự ỉ ầ ạ ề ị ấ

th n tham h c, H u Nghi giáng m t c p, l u l i làm vi c. Quýnh vì t o ý ra tr cầ ặ ự ộ ấ ư ạ ệ ạ ướ

ph i giáng hai c p lìa ch c. Tr c đây b n Quýnh m i đ n tr ng, h p Đ c h cả ấ ứ ướ ọ ớ ế ườ ọ ố ọ

và ph huy n thu c tr n y công quán, cho c ng i đã bi t, ghi l y h tên, k pủ ệ ộ ấ ấ ở ử ườ ế ấ ọ ị

khi đi m duy t, nh n theo m nh gi y kê tên đ a hi u biên cho N i tr ng, phêể ệ ậ ả ấ ư ệ ộ ườ

l y ng i h ng làm h ng đ , c ng 16 ng i. Ngay tr ng ra, l i hát x ng đánhấ ườ ỏ ạ ỗ ộ ườ ở ườ ạ ướ

b c. Đã v Kinh vài tháng, b tr n th n đem vi c y tham h c lên, vi c giao xu ngạ ề ị ấ ầ ệ ấ ặ ệ ố

cho đình th n làm nên ông b cách ch c. Năm th 7, đ c khôi ph c làm Ch sầ ị ứ ứ ượ ụ ủ ự

b Công, tr i Th Lang trung Thiêm s , thăng làm Hi p tr n Cao B ng, bang bi nộ ả ự ự ệ ấ ằ ệ

đê chính B c Thành, ban ân cho 50 l ng b c, tri u v b làm H u Th lang b L ,ắ ạ ạ ệ ề ổ ữ ị ộ ễ

r i thăng Th H u Tham tri b Binh sung làm vi c N i Các. Năm y thi H i,ồ ự ữ ộ ệ ở ộ ấ ộ

đ c sung ch c Tri c ng c ng c . R i do can v kho n thu c viên Các dùngượ ứ ố ố ử ồ ề ả ộ ở

tr m n c a vua nên ph i t i x t còn l u l i đ xét. Năm th 14 đ c tha, pháiộ ấ ủ ả ộ ử ử ư ạ ể ứ ượ

đi đ ng bi n đ g ng s c báo hi u. Ch a đ c bao lâu, kh i ph c hàm Vi nườ ể ể ắ ứ ệ ư ượ ở ụ ệ

th a ch .ừ ỉ

Năm th 17, l y hàm Th lang sung làm vi c N i Các. Khi y có thuy nứ ấ ị ệ ở ộ ấ ề

n c ngoài đ n đ u vùng Trà S n c a Đà N ng, c u đem lòng thành thông hi u.ướ ế ậ ở ơ ử ẵ ầ ế

Vua đem h i các quan b . Đào Trí Phú th a r ng : nên dung n p, đ xem h đ nỏ ở ộ ư ằ ạ ể ọ ế

đây làm gì. Quýnh cho là nên c tuy t đi, n u dung n p s đ lo cho đ i sau, ng iự ệ ế ạ ợ ể ờ ườ

đ i x a đóng c a i Ng c Môn đ t s gi , th c là đ c sách. R i vua theo l i bànờ ư ử ả ọ ể ạ ứ ả ự ắ ồ ờ

c a Trí Phú.ủ

Quýnh đ c đ i b Th lang b L i r i chuy n đi làm B chính s Gia Đ nh.ượ ổ ổ ị ộ ạ ồ ể ố ứ ị

Tâu nói : th n thân bên ngoài, nhà nghèo con nh , không trông vào đâu mà ănầ ở ỏ

đ c. Xin chu n cho l y g o l ng đ nhà lĩnh đượ ẩ ấ ạ ươ ể ở ̓ dùng. Vua nói r ng : tr m v nằ ẫ ẫ

bi t nhà ng i nghèo, cho 100 quan ti n, 100 ph ng g o, b t t t ph i kh u trế ươ ề ươ ạ ấ ấ ả ấ ừ

vào l ng. V l i tính ng i s su t c p táo, sau này c n ph i nghĩ kỹ l ng choươ ả ạ ươ ơ ấ ấ ầ ả ưỡ

kh i l i. Quýnh đã đ n t nh dâng s nói : th n là k không có tài, may nh b v tỏ ỗ ế ỉ ớ ầ ẻ ờ ỏ ế

x u b dùng, giao cho trách nhi m gi b cõi, không nh ng ban ân đ n b n thânấ ổ ệ ữ ờ ữ ế ả

th n mà l i đ n c v con th n n a. V l i hai ch "s táo" là m t cái kim c mầ ạ ế ả ợ ầ ữ ả ạ ữ ơ ộ ắ

vào ch b tê d i c a th n mà châm xu ng. Nh ng đ c l i d phê b ng bút son tỗ ị ạ ủ ầ ố ư ọ ờ ụ ằ ự

nhiên th y m t h t căn b nh. Th c là vua thánh, l i là cha hi n, và l i là th y d yấ ấ ế ệ ự ạ ề ạ ầ ạ

n a. Th n, thân tuy xa nghìn d m, há dám không kính c n nh là ch cách cóữ ầ ở ặ ẩ ư ỉ

m t gang, m t th c thôi. T nay v sau, xin tính kỹ chu đáo đ ch a tính s su t,ộ ộ ướ ừ ề ể ữ ơ ấ

th n tr ng đ ch a tính c p táo, đ h u đáp n sinh thành m t khí chút. Vua nóiậ ọ ể ữ ấ ể ầ ơ ộ

r ng : đau đã kh i mà bi t là đau, hay t mình không quên, m i là ng i gi i.ằ ỏ ế ự ớ ườ ỏ

Năm th 18, dâng s nói : "Dân trong h t y sau khi tr i qua binh bi n,ứ ớ ạ ấ ả ế

ph n nhi u hao tán, năm tr c tuy n lính duy t đinh, b c bách ph i đi n g o đ ,ầ ề ướ ể ệ ứ ả ề ạ ủ

kê hão lên trên t gi y, r t là h i cho dân. L i ngay g n đây, tra xét m t vi c ánở ờ ấ ấ ạ ạ ầ ộ ệ

theo gi c (gi c Khôi) trong h t đ n h n 1.360 tên ph m, trong đó có k b t hi pặ ặ ạ ế ơ ạ ẻ ắ ế

ph i theo, ho c có k cùng tên cùng quê quán c theo gi y mà đòi b t, vì c yả ặ ẻ ứ ở ấ ắ ớ ấ

mà dân s tr n đi, nên s đinh trong s tr n đi nhi u mà đi n lính lính kh là thợ ố ố ổ ố ề ề ổ ế

đ y. L i g n đây, nh ng tù h ng n ng ph n nhi u phát đi Tr n Tây, xét ra Tr nấ ạ ầ ữ ạ ặ ầ ề ấ ấ

Tây, ngoài thì có n c Tiêm La ch nhòm ch h mà đem quân sang, trong thìở ướ ỉ ỗ ở ở

có n c Miên, L p, v t t đã đành lòng cúi đ u. Đem b n y l n vào d i s nướ ạ ị ấ ầ ọ ấ ở ẫ ướ ườ

nách h , v s ti p li n cõi đ t đ làm thanh ng, th n r t làm lo. Còn thì l i nóiọ ề ự ế ề ấ ể ứ ầ ấ ờ

có nhi u đi u quá khích. Vua ch l y hai đi u v vào s thi u ng ch và xét b t ánề ề ỉ ấ ề ề ổ ế ạ ắ

ng y, s c cho ng i gi vi c khoan mi n mà thôi.ụ ắ ườ ữ ệ ễ

Năm th 20, vua sai đ n Tr n Tây xem xét tình hình, khi xong vi c vào raứ ế ấ ệ

m t đem tình hình quân dân cùng s đ ng t nh c a n c Tiêm th a t ng đi uắ ự ộ ỉ ủ ướ ư ừ ề

m t. Sau đ i b làm T Th lang b L gia hàm Tham tri sung làm vi c N i Các.ộ ổ ổ ả ị ộ ễ ệ ở ộ

Tr c kia, Quýnh làm B chính Gia Đ nh, b H t đ t mua s n v t. Quýnhướ ố ị ộ ộ ư ặ ả ậ

cho là giá c a dân r t cao, giá c a nhà n c r t r , s làm h i cho dân. T i khi bủ ấ ủ ướ ấ ẻ ợ ạ ớ ộ

H trách h i, cũng gi v ng l i nói tr c, và nói r ng : v tr dân nh c m t này,ộ ỏ ữ ữ ờ ướ ằ ỗ ị ọ ệ

phàm trăm vi c đ u khó c . B th n ch ng i trong tri u mà bàn đ o, ch a t ngệ ề ả ộ ầ ỉ ồ ở ề ạ ư ừ

m t trông th y, cho nên không tin. Nay n u tâu v t i vì k d i vì dân, xin tắ ấ ế ề ộ ẻ ướ ự

nh n t i. Đã có hoàng th ng thánh minh, đã có công lu n nghìn thu xét đ nh.ậ ộ ượ ậ ị

B thân đem vi c y tâu rõ lên. Vua cho là Quýnh tháo l i đ chê răn, sai tâuộ ệ ấ ờ ể

l i minh b ch. Quýnh ra l i phân bi n rõ ràng và xin nh n t i. B ngh t i đángạ ạ ờ ệ ậ ộ ộ ị ộ

cách ch c, vua nói r ng : Hoàng Quýnh th tr m nhi u năm, làm ng i táo c pứ ằ ờ ẫ ề ườ ấ

càn gi , hãy nghĩ đ n ngày th ng tính th ng, ch a đ n n i là ng i b đi, gia nỡ ế ườ ắ ư ế ỗ ườ ỏ ơ

giáng b Viên ngo i lang, phái theo Lê Văn Đ c làm vi c g ng s c chu c l i.ổ ạ ứ ệ ắ ứ ộ ỗ

Năm th 21, m ch t. Quýnh là ng i ngay th ng, g p vi c dám nói, th t làứ ố ế ườ ẳ ặ ệ ậ

ti ng sang s ng trong s t (176). Lúc tr c, b trích đi sang Qu ng Đông, cùngế ả ở ắ ướ ị ả

v i ng i Vi t Đông là M c Trì, L u Văn Lan, Ti n Đ ng là Liên Tiên, ng i b nớ ườ ệ ạ ư ề ườ ườ ả

qu c là Lý Văn Ph c k t làm h i Qu n anh, văn th đi l i, nay có t p th "Trungố ứ ế ộ ầ ơ ạ ậ ơ

ngo i qu n anh h i thi t p" l u hành đ i. Hai l n vào làm vi c Các, ng chạ ầ ộ ậ ư ở ờ ầ ệ ở ứ ế

ph n nhi u x ng ý vua Khi theo xe vua đi, có làm bài th kh c vào đá núi Tamầ ề ứ ơ ắ ở

Thai :

Phiên âm:

Thúy hoa lâm th ng c nh, thông u t khí giai tai, Đ ng t i th n tiên kh , Lôiắ ả ấ ộ ạ ầ ứ

minh phong vũ lai, Hoàng ân triêm th o m c, Linh ph t nh tr n ai, Vi n trĩ hàả ộ ủ ỉ ầ ễ

quang ti p, S lâm t s c khai, Tr di s n t ch m ch. Chung đo n nguy t b i h i,ế ơ ễ ắ ượ ơ ị ị ạ ệ ồ ồ

Thùy thi tam sinh khách, Trù tr kh c t sai.ư ướ ự

D ch nghĩa:ị

S vua đi t i c nh đ p. Um tùm khí t t thay, Đ ng còn l i mà th n tiên điợ ớ ả ẹ ố ộ ạ ầ

đâu m t. S m kêu thì m a gió đ n. n vua ng m kh p cây c , Trong tâm s ch b iấ ấ ư ế Ơ ấ ắ ỏ ạ ụ

tr n, Núi xa đ a ánh sáng đ n, r ng th a s c tr i quang, Ng i ch ng g y đi thìầ ư ế ừ ư ắ ờ ườ ố ậ

núi t ch m ch. Chuông d t ti ng th i bóng trăng b i h i. Khách ba sinh (177) ai đó,ị ị ứ ế ờ ổ ổ

còn dùng d ng đ ng l i t nghi ng .ằ ứ ạ ự ờ

Tài làm văn tinh nhanh. Vua th ng yêu l m. K p khi ch t, th ng tr l iươ ắ ị ế ưở ả ạ

hàm B chính, c p cho 200 quan ti n. Con là Gia K l y Mỹ Đi n công chúa.ố ấ ề ỵ ấ ề

Hoàng Đ oạ

Đ o là em Quýnh, là cháu th c a Quang. Minh M ng năm th 15, đ H ngạ ứ ủ ạ ứ ỗ ươ

ti n, b t đ u phái đi làm hành t u b H . Năm th 21, vua phê r ng : Hoàng Đ oế ắ ầ ẩ ộ ộ ứ ằ ạ

tài năng đáng ghi h nh ki m đ coi, đ c cách b Tri huy n huy n Minh Chính,ạ ể ủ ặ ổ ệ ệ

chính tr công b ng đúng đ n, dân cho là ti n. Năm Thi u Tr th 1, có ch thăngị ằ ắ ệ ệ ị ứ ỉ

Hàn Lâm vi n Tu so n, sung ch c hành t u N i Các. Đ o tuy b c th p, nh ngệ ạ ứ ẩ ở ộ ạ ở ậ ấ ư

văn h c thì đ c vua yêu quí, chú 71;n. Ch a bao lâu c t lên Hàn Lâm vi n th aọ ượ ư ấ ệ ừ

ch . Năm th 3, thăng làm Viên ngo i lang, ty Thanh th n b L i. Năm th 4, t ngỉ ứ ạ ậ ộ ạ ứ ừ

làm án sát 2 t nh Khánh Hòa, Qu ng Nam. Năm th 7, thăng Th B chính s Nghỉ ả ứ ự ố ứ ệ

An, l i khâm sai làm Phó Ch kh o tr ng thi H ng Hà N i.ạ ủ ả ườ ươ ộ

Năm T Đ c th 1 (1848), c i b Th T Th lang b Binh. R i b ch t. Vuaự ứ ứ ả ổ ự ả ị ộ ồ ị ế

gia n chu n cho th c th .ơ ẩ ự ụ

Đ o ph m đ ngay th ng nghiêm trang, su t đ i g p g toàn nh vua đãiạ ẩ ộ ẳ ố ờ ặ ỡ ờ

ng đ c bi t, li t vào s làm quan m i 7, 8 năm mà đã lên ph m tr t cao, nh ng vìộ ặ ệ ệ ổ ớ ẩ ậ ư

ch t s m, không đ c b d ng làm quan to, ng i còn ti c cho Đ o.ế ớ ượ ổ ụ ườ ế ạ

Lê Đ i C ngạ ươ

Tên t là Th ng Thi n, hi u là Kỳ Phong, bi t hi u là C Chính Th . Tiên tự ố ệ ệ ệ ệ ư ị ổ

là ng i Ngh An. ông t đ i xa là Công Tri u, làm quan sang đ i Lê. Sau ông tườ ệ ổ ờ ề ờ ổ

chi riêng, không rõ d i đ n ph An Nhân t nh Bình Đ nh làm nhà đây. Đ nờ ế ủ ỉ ị ở ế

C ng m i l y văn h c đ c hi n đ t. Năm Gia Long th 1, vì có ti ng gi i trongươ ớ ấ ọ ượ ể ạ ứ ế ỏ

th i b y gi , đ c c làm Huy n doãn; vì tham tang nên m t quan. H u quân làờ ấ ờ ượ ử ệ ấ ậ

Lê Ch t dâng s ti n c là C ng có tài làm vi c nên đ c ph c ch c làm Triấ ớ ế ử ươ ệ ượ ụ ứ

huy n, r i thăng Thiêm s b Binh. Năm Minh M ng th 2, sung ch c Bi n lýệ ồ ự ộ ạ ứ ứ ệ

bang giao s s công quán Gia Qu t; tr i thăng làm Hi p tr n S n Tây, sauứ ự ở ấ ả ệ ấ ơ

chuy n v làm H u Th lang b Hình, H u Tham tri b L , Khâm sai qu n lý vi cể ề ữ ị ộ ữ ộ ễ ả ệ

đê chính. Ch a bao lâu, quy n gi n tri n c a T ng tr n B c Thành, và có ti ngư ề ữ ấ ệ ủ ổ ấ ắ ế

là chính s gi i. Khi y dân h t S n Tây v Kinh ki n C ng v t i tham tang, xétự ỏ ấ ạ ơ ề ệ ươ ề ộ

ra không có th c tr ng. Tri u v kinh. Khi vào y t ki n, vua d r ng : ng i làmự ạ ệ ề ế ế ụ ằ ươ

vi c nhanh gi i, tr m đã ch n bi t. Vi c ti u dân ki n xét ra là ki n vu, thì tâmệ ỏ ẫ ọ ế ệ ể ệ ệ

tính c a ng i đã rõ ràng r i. Đ i th n vì n c, nên h t s c làm vi c nên làm.ủ ươ ồ ạ ầ ướ ế ứ ệ

Nhân b làm T ng đ c An Hà, kiêm sung b o h n c a n c Chân L p.ổ ổ ố ả ộ ấ ủ ướ ạ

Năm th 14, gi c Khôi chi m c thành Phiên An, lan t i các t nh vào trongứ ặ ế ứ ớ ỉ

Nam. C ng lánh đ n Ch Lăng, tri u t p lính và dõng, cùng gi c quy t đánh; li nươ ế ế ệ ậ ặ ế ề

đ n Gia Đ nh h i v i quân c a tri u đình góp s c vây đánh. Khi y vì ch t nh lế ị ộ ớ ủ ề ứ ấ ỗ ỉ ỵ

tr c không gi đ c, ph i cách ch c đi g ng s c làm vi c đ báo hi u. Qua m tướ ữ ượ ả ứ ắ ứ ệ ể ệ ộ

tháng, đ c kh i ph c làm Viên ngo i lang đ i lĩnh Án sát s . Mùa đông năm y,ượ ở ụ ạ ổ ứ ấ

gi c Xiêm đ n xâm l n, Phiên v ng b ch y; vâng ch chu n cho đ n đánh d pặ ế ấ ươ ỏ ạ ỉ ẩ ế ẹ

h các l đ u do đ ng th y ti n đ n, m t mình C ng do đ ng b đ o Quangộ ộ ề ườ ủ ế ế ộ ươ ườ ộ ạ

Hóa ti n đ n, ch n lui đ c quân Xiêm, thăng B chính An Giang th H lý Tu nế ế ặ ượ ố ị ộ ầ

ph . K p khi Phiên v ng v n c, vua l i sai C ng l i thành Nam Vang đủ ị ươ ề ướ ạ ươ ở ạ ể

b o h . R i cho làm Tham tán đ i th n Tr n Tây s a sang công vi c. Sau vìả ộ ồ ạ ầ ở ấ ử ệ

ng i Th tr c L p n i lo n nên b cách ch c, tri u v Kinh phát đi s đ nườ ổ ướ ở ạ ổ ạ ị ứ ệ ề ở ồ

đi n Nguyên Th ng. Năm Thi u Tr th 1, kh i ph c làm Viên ngo i lang,ề ở ượ ệ ị ứ ở ụ ạ

Khâm sai B c Kỳ Bi n lý bang giao s v Sau thăng lên Lang trung, Th B chínhắ ệ ứ ụ ự ố

s Hà N i, vi n d n nêu l xin h u trí v làng đ c vài năm thì m ch t, th 78ứ ộ ệ ẫ ệ ư ề ượ ố ế ọ

tu i.ổ

C ng là ng i hào m i phóng d t, đâu th ng bày bút m c, sách v , đàn,ươ ườ ạ ậ ở ườ ự ở

chén u ng r u hoa, cây, đ t thích. T p văn đã làm ra ph n nhi u m t đi, ch cóố ượ ể ự ậ ầ ề ấ ỉ

các t p Nam Hành, t p th T nh Ngu, ba quy n. Cháu là H u D ng đ . Tú tài.ậ ậ ơ ỉ ể ữ ụ ỗ

Đ ng Đánặ

Tên t là Nh t Lãng, ng i huy n Đông Thành t nh Ngh An. Lúc cu i đ iự ậ ườ ệ ỉ ệ ố ờ

Lê đ H ng c ng, vì tránh lo n nên đi n. Bu i đ u năm Gia Long g i ra làmỗ ươ ố ạ ở ẩ ổ ầ ọ

Ph c kh o tr ng Thanh Hóa. Minh M ng năm th 4, xu ng chi u ch c ng iướ ả ườ ạ ứ ố ế ỉ ử ườ

văn h c, Tr n th n Qu ng Ngãi là Nguy n Kim Truy đem tên tâu lên. Tri u vàoọ ấ ầ ả ễ ệ

thi, vua xem văn, b o th th n r ng : có th c thì danh t t v mình, mu n l u l iả ị ầ ằ ự ấ ề ố ư ạ

đ phòng c v n, nh ng th ng v tu i già, đ c cách cho làm đ c h c Ngh An.ể ố ấ ư ươ ề ổ ặ ố ọ ệ

Ch t ch làm quan, tu i 71.ế ở ỗ ổ

n>

Lê M u Cúcậ

Ng i huy n Thu n X ng t nh Qu ng Tr . V lúc tr c không rõ th nào.ườ ệ ậ ươ ỉ ả ị ề ướ ế

Minh M ng năm th 1, làm V úy v Uy Vũ quân Th n Sách, đóng gi đ n Hàạ ứ ệ ệ ầ ữ ồ

Trung, kiêm ch c trông coi vi c ph . Năm th 4, đóng gi ph thành Hà Hoa tr nứ ệ ủ ứ ữ ủ ấ

Ngh An. Năm th 5, lĩnh Qu n đ o Ninh Bình, xây đ p thành c a đ o. Khi xongệ ứ ả ạ ắ ủ ạ

vi c đ c thệ ượ ư ̖ n l a và k l c m t th . R i đ i b làm V úy Ti n doanh Long Vũề ụ ỷ ụ ộ ứ ồ ổ ổ ệ ề

Năm th 6, đ i đi làm Tr n th Nam Đ nh. Năm th 7 th ph là Vũ Đ c Cát t pứ ổ ấ ủ ị ứ ổ ỉ ứ ậ

h p nh ng b n can ph m tr n tránh nh b n Phan Bá Vành, Nguy n H nh, qu yợ ữ ọ ạ ố ư ọ ễ ạ ấ

nhi u c p bóc các c a bi n Trà Lý, Lân H i ( thu c huy n Ti n H i, Nam Đ nh).ễ ướ ử ể ả ộ ệ ề ả ị

Th ng là Đ ng Đình Di n, Nguy n Trung Mi n đ u b gi c gi t. Cát ng m sai bèủ ữ ặ ễ ễ ễ ề ị ặ ế ầ

lũ đ n tr n nói d i là ra thú t i, xin làm ng i d n đ ng. M u Cúc tin l i, đemế ấ ố ộ ườ ẫ ườ ậ ờ

binh thuy n đ n đ o nh ngoài kh i đánh b t. Gi c đ t quân mai ph c đón đánh,ề ế ả ỏ ơ ắ ặ ặ ụ

r i gi thua, M u Cúc đu i theo, đ n bãi Lã Ch cùng Thuy n c là Nguy n Vănồ ả ậ ổ ế ử ề ơ ễ

Đĩnh c s c đánh, nên b ch t.ố ứ ị ế

Vua b o Tr n Văn Năng r ng : khi Lê M u Cúc vào b t tr m d tr cả ầ ằ ậ ệ ừ ẫ ụ ở ướ

m t là ph i gi l y đ a ph ng biên gi i, phàm g p vi c quân, không nên rút lui.ặ ả ữ ấ ị ươ ớ ặ ệ

Cúc t th , đem thân báo n c. Nay th c hay gi l i nói tr c đ lòng đ ch kự ề ướ ự ữ ờ ướ ể ị ẻ

đáng gi n, s ng ch t không khác, so v i ng i đ i x a t n ti t ch n chi n tr n,ậ ố ế ớ ườ ờ ư ậ ế ở ố ế ậ

th c là không h . T ng hàm Th ng ch , cho g m Trung Qu c và ti n m t s đ cự ổ ặ ố ế ấ ố ề ộ ố ặ

bi t. T p m cho con là M u Đ o làm Thiêm h . T Đ c năm th 9, đ a vào th ệ ậ ấ ậ ạ ộ ự ứ ứ ư ờ ở

đ n Trung Nghĩa.ề

Nguy n Văn Đĩnhễ

Ng i huy n Diên Ph c, Qu ng Nam. Minh M ng năm th 7, làm Phóườ ệ ướ ả ạ ứ

Qu n c , theo Lê M u Cúc đánh gi c bi n c a Trà Lý, b ch t. Năm T Đ c thả ơ ậ ặ ể ở ử ị ế ự ứ ứ

9,

Hoàng Văn H uậ

Ng i huy n Đăng X ng t nh Qu ng Tr . Năm Gia Long th 4 (1805) đ uườ ệ ươ ỉ ả ị ứ ầ

ng ch quân. Năm Minh M ng th 2 (1821) tuy n vào v C m Y. Năm th 10,ạ ạ ứ ể ệ ẩ ứ

thăng Chánh đ i tr ng Su t đ i, thăng lên Phó V úy v C ng Vũ, r i thăng lênộ ưở ấ ộ ệ ệ ườ ồ

V úy v Ti n Hà N i. Năm th 16 đi đánh th ph th ng tr n đ c gia m t c p;ệ ệ ề ộ ứ ổ ỉ ắ ậ ượ ộ ấ

r i phái đi đ o Tuyên Quang đánh b t tên đ u s gi c là Nông Văn Vân. Vi c đãồ ạ ắ ầ ỏ ặ ệ

xong, gia quân công m t c p và cho kim ti n. Thi u Tr năm th 1 (1841) thăngộ ấ ề ệ ị ứ

Ch ng v v C m Y.ưở ệ ệ ẩ

Năm th 2, vua đi tu n ra mi n B c, sung làm Ng ti n túc v ; khi vua trứ ầ ề ắ ự ề ệ ở

v đ c th ng kim ti n và b c l ng, quy n gi n tri n doanh H Uy, r i thăngề ượ ưở ề ạ ạ ề ữ ấ ệ ổ ồ

th Th ng ch .ụ ố ế

Năm th 6, b b nh ch t. Vua nghĩ Văn H u t ng theo đánh d p, d có côngứ ị ệ ế ậ ừ ẹ ự

lao, t ng hàm Đô th ng doanh Ti n Phong, chi u hàm t ng c p ti n tu t, choặ ố ề ể ặ ấ ề ấ

thêm g m, đo n v i, l a và ti n r t h u.ấ ạ ả ụ ề ấ ậ

Con là Văn Thu l y Bình Xuân công chúa, b Phò mã Đô úy t ng làm Ch ngấ ổ ừ ưở

v r i vì có vi c nên giáng Qu n c , sau b gi c gi t, truy th hàm C m binh Phóệ ồ ệ ả ơ ị ặ ế ự ấ

V úyệ

man" color="red">Nguy n L ng Nhànễ ươ

Ng i huy n Phong Đi n, ph Th a Thiên. Kho ng năm Gia Long vàoườ ệ ề ủ ừ ả

ng ch quân, b t đ u làm Ti u sai Đ i tr ng. Minh M ng năm th 15, thăng Caiạ ắ ầ ể ộ ưở ạ ứ

đ i quân Vũ Lâm, đi làm vi c b t gi c Tr n Tây, đu i b t gi c Xiêm có công.ộ ệ ắ ặ ở ấ ổ ắ ặ

Tháng 8 theo đ o quân Vũ Trí đánh h thành Phiên An, vì có công lên thành, tr cạ ạ ướ

d vào h ng u, b Tinh binh V úy, r i thăng mãi đ n V úy doanh Vũ Lâm. Nămự ạ ư ổ ệ ồ ế ệ

th 17, đi đ n Thanh Hóa làm vi c b t gi c, theo Kinh l c phó s là Nguy nứ ế ệ ắ ặ ượ ứ ễ

Đăng Giai đánh phá sào huy t gi c sách L ng Chính, gia quân công k l c 2ệ ặ ở ươ ỷ ụ

th . Năm th 18, b làm Lãnh binh t nh Qu ng Bình. Ch a đ c bao lâu đ i điứ ứ ổ ỉ ả ư ượ ổ

Thanh Hóa. Mùa xuân năm sau, vì đi tu n ti u b t l c li n giáng b làm Phó V úyầ ể ấ ự ề ổ ệ

v Kỳ Vũ. Năm th 21, đ i b làm Phó Lãnh binh t nh Bình Đ nh. Mùa đông nămệ ứ ổ ổ ỉ ị

y, thăng Lãnh binh t nh Bình Thu n. Năm Thi u Tr th 1, đ i b đi Lãnh binhấ ỉ ậ ệ ị ứ ổ ổ

Ngh An, r i thăng Th Ch ng v , sung làm Lãnh binh An Giang.ệ ồ ự ưở ệ

Khi vào b t , vua d r ng : ng i làm vi c &#273;ã lâu năm, binh c ch cệ ừ ụ ằ ườ ệ ơ ắ

đã thu c h t. Nay th ph An Giang lúc ra lúc n đi, không th ng, c t nên v trộ ế ổ ỉ ở ẩ ườ ố ỗ ị cho đúng lẽ ph i đ x ng v i trách nhi m đã y cho. L i ban cho thêm m t cái áoả ể ứ ớ ệ ủ ạ ộ

nhung bông m b ng màu quan l c, m t cái qu n màu lam, và b c l ng. T i khiổ ụ ụ ộ ầ ạ ạ ớ

đ n ch quân, cùng v i H đ c là Nguy n Tri Ph ng đem đi u nghĩa khuy nế ỗ ớ ộ ố ễ ươ ề ế

khích quân lính b thua Ba Xuyên, m i ng i đ u xin c ch t đánh, bèn cị ở ọ ườ ề ố ế ượ

th ng l i Sóc Trăng, Trà Tâm.ắ ợ ở

Vua nghe th y khen r ng : c vũ làm cho quân lính hăng hái lên làm l ng l yấ ằ ổ ừ ẫ

đ c thanh th c a quân t đ u, Nhàn th c không ph công ta ch n sai; gia choượ ế ủ ừ ầ ự ụ ọ

quân công m t c p. R i cùng Nguy n Ti n Lâm h i đánh th ph Súc Sâm, quânộ ấ ồ ễ ế ộ ổ ỉ ở

các đ o đánh phía tr c, quân c a L ng Nhàn ch n phía sau, bi n binh ạ ở ướ ủ ươ ặ ở ề ở

chuy n đi y càng đánh càng m nh, th ph b tan v . Tin th ng tr n tâu lên,ế ấ ạ ổ ỉ ị ỡ ắ ậ

th ng cho k k c 2 th . Năm th 2, mùa xuân, cùng Nguy n Văn Đi n đánh pháưở ỷ ụ ứ ứ ễ ể

quân n c Xiêm Hà Âm. Khi y, gi c r t hung hăng, Văn Đi n y cho Nhàn đánhướ ở ấ ặ ấ ể ủ

v phía h u, quân các đ o hăng hái quây l i đánh gi t. Gi c bèn trong r ng xôngề ữ ạ ạ ế ặ ở ừ

ra. Nhàn phái m t toán quân l đánh úp phía sau gi c, khi n cho đ u đuôi khôngộ ẻ ặ ế ầ

ng ti p v i nhau đ c, gi c b tan v b ch y, quan quân đu i theo đánh gi t,ứ ế ớ ượ ặ ị ỡ ỏ ạ ổ ế

b n, chém và thu đ c khí gi i, l ng th c súng ng không bi t đâu mà k . Vuaắ ượ ớ ươ ự ố ế ể

xu ng d khen r ng : L ng Nhàn thân đ c quân các đ o đánh gi t, khi n quânố ụ ằ ươ ố ạ ế ế

gi c không th c u vi n đ c nhau, khó gi ngh con l a (178) ra, có đ th cặ ể ứ ệ ượ ở ề ừ ủ ự

tr ng quân công. Chu n cho th c th Ch ng v , gia quân công m t c p, đ i Thạ ẩ ự ụ ưở ệ ộ ấ ổ ự

Đ đ c Hà Tiên, th ng thêm m t cái nh n vàng có ng c châu h a t l n kho ngề ố ưở ộ ẫ ọ ỏ ề ớ ả

10 h t ng c, kim c ng, cái bài đeo b ng ng c tr ng có ch "cát t ng", có dâyạ ọ ươ ằ ọ ắ ữ ườ

thao xâu ng c san hô r xu ng. Mùa đông năm y, thăng Th Th ng ch . Năm thọ ủ ố ấ ự ố ế ứ

3, t n phong Bình Th ng Nam. Năm th 4 đ n kỳ đ i k . Vua cho là L ng Nhànấ ắ ứ ế ạ ế ươ

hăng hái n i b cõi, d p yên n i biên gi i ta, chu n cho th c th Th ng ch .ở ơ ờ ẹ ơ ớ ẩ ự ụ ố ế

Năm th 5, mùa thu, quân ta đánh phá quân n c Xiêm n c L p, nhi u ng iứ ướ ướ ạ ề ườ

đ u hàng, duy đ u m c gi c là Ch t Tri, tù tr ng ng i Man tên là Dun còn làầ ầ ụ ặ ấ ưở ườ

b n gi c tr n. pan>Vua sai ch n quân lính m nh, khí gi i t t đ n th ng biênọ ặ ố ọ ạ ớ ố ế ẳ

gi i Quang Biên, khai biên chiêu d v v ng i Man đ u hàng, l i đi ngay đ nớ ụ ỗ ề ườ ầ ạ ế

Tr n Tây ch n đ ng v c a gi c, c n b t chém đ c b n Th m c đ nh nấ ặ ườ ề ủ ặ ầ ắ ượ ọ ổ ụ ể ậ

th ng b c trên. Năm th 6, vi c Tr n Tây d n d n d , ông vào ra m t vua. Vuaưở ậ ứ ệ ở ấ ầ ầ ẹ ắ

th ng, vì già y u, chu n cho cách m t ngày m i ph i đ n ch u, r i đ i sangưở ế ẩ ộ ớ ả ế ầ ồ ổ

doanh Vũ Lâm, v n kiêm n tri n c a doanh Ti n Phong.ẫ ấ ệ ủ ề

Năm th 7, g p kỳ đ i k , vua cho là L ng Nhàn l p nhi u chi n công,ứ ặ ạ ế ươ ậ ề ế

thân coi quân c m binh, chu n cho thăng th Đô th ng, Th H u quân Đô th ngấ ẩ ụ ố ự ữ ố

ph Ch ng ph s . Tháng 9, vì coi làm quan tài c a vua, đ ch m tr , b cáchủ ưở ủ ự ủ ể ậ ễ ị

ch c l u d ng, r i đ i làm giáng 4 c p l u, lĩnh T ng đ c Nam Nghĩa.ứ ư ụ ồ ổ ấ ư ổ ố

"3" face="Times New Roman"> T Đ c năm th 2, ông ch t. Vua nghĩ đ nự ứ ứ ế ế

L ng Nhàn tr c có chi n công, cũng là khó nh c đ c vi c, chu n cho th c thươ ướ ế ọ ượ ệ ẩ ự ụ

Đô th ng, c p thêm cho g m Trung Qu c, v i l a và ti n, sai quan đ n t . Nămố ấ ấ ố ả ụ ề ế ế

th 10, đ a vào th đ n Hi n L ng.ứ ư ờ ở ề ề ươ

Nhàn kh i thân ch n hàng ngũ nhà binh, v n làm t ng, k p khi cõi Tây cóở ở ố ố ướ ị

lo n, th ng l p chi n công. Hi n t t ng cùng đ i th n bàn v i các t ng, nhânạ ườ ậ ế ế ổ ừ ạ ầ ớ ướ

b o Tr ng Đăng Qu r ng : "Hi n nay các t ng duy có Nguy n L ng Nhàn vàả ươ ế ằ ệ ướ ễ ươ

Nguy n Công Nhàn mà thôi, n u ai cũng đ c nh 2 ng i y c còn lo gì, ph iễ ế ượ ư ườ ấ ả ả

nghĩ đ n mi n Tây n a". Đ c vua ch n bi t quí m n nh th đ y.ế ề ữ ượ ọ ế ế ư ế ấ

Nguy n Trung M uễ ậ

Hi u là Đ m Hiên, ng i huy n Đông Thành t nh Ngh An. Cha là Ý làmệ ạ ườ ệ ỉ ệ

Thông chính s nhà Lê. Trung M u đ H ng c ng, Gia Long năm th 6 b làmứ ậ ỗ ươ ố ứ ổ

Tri huy n Ho ng Hóa. Bu i đ u Minh M nh, đ i b Tri huy n Yên Mô. haiệ ằ ổ ầ ệ ổ ổ ệ Ở

huy n l y g n 10 năm, r i thăng Đ c h c Bình Đ nh. Sau tri u v b Viên ngo iệ ỵ ấ ầ ồ ố ọ ị ệ ề ổ ạ

lang b H , thăng lên Lang trung, nhi u l n thăng đ n T Th lang b Công, Thộ ộ ề ầ ế ả ị ộ ự

H u Tham tri. Năm th 17, l y là T Tham tri b L quy n ch ng Th ng th ,ữ ứ ấ ả ộ ễ ề ưở ượ ư

kiêm gi n tri n c a vi n Hàn Lâm, t&#7921; Thái Th ng, t Quang L c. Vì cóữ ấ ệ ủ ệ ườ ự ộ

tang nên xin ngh v quê. Vua cho ngh phép, d r ng : con th cha m , c t tìnhỉ ề ỉ ụ ằ ờ ẹ ố ở

l chu chuân, không ph i nhà lâu là hi u. V nay b L l m vi c, ng i nên l yễ ả ở ế ả ộ ễ ắ ệ ươ ấ

vi c n c làm tr ng, t c là đem hi u làm trung, ch câu n đ n 9 tháng m i h tệ ướ ọ ứ ế ớ ệ ế ớ ế

tang làm gì? L i nghĩ Trung M u nhà nghèo, sai c p ti n s a vi c tang. R i thìạ ậ ấ ề ử ệ ồ

c p tình th ng b t ph i ra làm vi c, đ i b T Tham tri b Binh kiêm qu nướ ươ ắ ả ệ ổ ổ ả ộ ả

Hàn Lâm l i kiêm vi n Đô sát, thăng Th Th ng th b H kiêm Thông Chính ty.ạ ệ ự ượ ư ộ ộ

Năm th 19, giáng xu ng H u Tham tri b Công r i Th Th ng th , sung C M tứ ố ữ ộ ồ ự ượ ư ơ ậ

vi n đ i th n. Thi u Tr năm th 1, dâng th dán kín trình bày th i chính 6 đi u :ệ ạ ầ ệ ị ứ ư ờ ề

1) Sai khi n có th i; 2) Hoãn vi c hình ph t; 3) Nh c rõ l i l nh c m đ vít m mế ờ ệ ạ ắ ạ ệ ấ ể ầ

m ng k gian; 4) Nghiêm phòng b đ cho dân yên ; 5) Khuy n khích và khenố ẻ ị ể ở ế

th ng đ khích l dân giàu; 6) Hoãn n riêng đ th cho k nghèo túng. Vuaưở ể ệ ợ ể ư ẻ

khen và nh n th , th ng cho sa l a, b Th Th ng th b L sung C M t vi nậ ư ưở ụ ổ ự ượ ư ộ ễ ơ ậ ệ

đ i th n nh cũ. R i Trung M u ch t, tu i 62 tu i, Vua d r ng : Nguy n Trungạ ầ ư ồ ậ ế ở ổ ổ ụ ằ ễ

M u gi mình trong s ch c n th n, am hi u quen gi vi c t l , nghĩ đ n khi x a,ậ ữ ạ ẩ ậ ể ữ ệ ế ễ ế ư

l y làm bùi ngùi. Chu n t ng Hi p bi n Đ i h c sĩ, gia c p cho áo mũ đ i tri u, 2ấ ẩ ặ ệ ệ ạ ọ ấ ạ ề

cây g m Trung Qu c, 3 cây sa màu, v i l a m i th 1 5 t m, ti n 400 quan, s cấ ố ả ụ ỗ ứ ấ ề ắ

cho ty có ch c trách s a sang vi c tang. và sai quan đ n t .ứ ử ệ ế ế

Trung M u làm vi c quá 10 năm, vì là ng i trong s ch siêng năng, t ngậ ệ ườ ạ ừ

tr i quen vi c, đ c vua ch n bi t đã lâu, đ n nay ng i ng i còn có th ôn l iả ệ ượ ọ ế ế ườ ườ ể ạ

truy n đ c.ệ ượ

Con là Ng n, làm quan đ n H b Viên ngi lang; Phác đ c m th Ch s ;ạ ế ộ ộ ượ ấ ụ ủ ự

Tĩnh làm Tri ph Tr ng Khánh. Cháu là Doãn đ H ng ti n.ủ ườ ỗ ươ ế

Nguy n Ng c Trácễ ọ

Ng i huy n Siêu Lo i t nh B c Ninh. Gia Long năm th 6, đ H ng c ng,ườ ệ ạ ỉ ắ ứ ỗ ươ ố

b làm Tri huy n huy n Hoài Yên, huy n H Hòa và An Phong. Minh M ng nămổ ệ ệ ệ ạ ạ

th 2, lĩnh ch c Đ c h c H i D ng, r i thăng mãi đ n Tham hi p 2 tr n Thanhứ ứ ố ọ ả ươ ồ ế ệ ấ

Hóa và Ngh An. Năm th 11, c t lên làm Hi p tr n Vĩnh Thanh. Đi đ ng đ n Giaệ ứ ấ ệ ấ ườ ế

Đ nh thì b b nh ch t. Vua ra l nh cho đ a đám tang v chôn.ị ị ệ ế ệ ư ề

Ng c Trác đ ng lúc qu c s , đ H ng ti n, vì c n th n ch c vi c đ cọ ươ ố ơ ỗ ươ ế ẩ ậ ứ ệ ượ

đ n coi gi m t đ a ph ng. Sau em là Ti n L c cũng đ thi h ng, làm quan đ nế ữ ộ ị ươ ế ụ ỗ ươ ế

Án sát s t nh Cao B ng.ứ ỉ ằ

Phan Huy Th cự

T là V Ch , Ti là ng i Ngh An. Ông t xa đ i là Kính làm Đô đ c tr nự ị ỉ ổ ườ ệ ổ ờ ố ấ

qu c Th ng t ng quân, Vinh L c H u, tri u Lê. Sau thiên đ n huy n Yên S n ố ượ ướ ộ ầ ề ế ệ ơ ở

S n Tây. Ông là C n m i l y văn h c kh i gia, đ Ti n sĩ năm C nh H ng nhà Lê,ơ ẩ ớ ấ ọ ở ỗ ế ả ư

đ Ti n sĩ làm quan đ n Đ ng bình ch ng s , Khuê Phong H u. Huy Th c vỗ ế ế ồ ươ ự ầ ự ề

năm Gia Long th 10, ng l i hi u tri u, đ c b vào tào b . Năm th 16, sungứ ứ ờ ệ ệ ượ ổ ở ộ ứ

ch c Phó s sang Yên Kinh. Minh M ng năm th 1, vua sai c t lên làm Hi p tr nứ ứ ạ ứ ấ ệ ấ

L ng S n, r i tri u v kinh; nhi u l n thăng đ n Th ng th b L . Khi y nhânạ ơ ồ ệ ề ề ầ ế ượ ư ộ ễ ấ

lúc qu c s m i s a sang, đ v t ch a đ , vua sai xét l i sách đ i c đ ch ra,ố ơ ớ ử ồ ậ ư ủ ạ ờ ổ ể ế

Huy Th c có nhi u sáng ki n. Năm th 13, t xuân h ng, vì l khí và nh c múaự ề ế ứ ế ưở ễ ạ

c hành đ c , vua khen l m, r i sung làm Biên tu th c l c T ng tài kiêm qu nử ủ ả ắ ồ ự ụ ổ ả

vi n Hàn Lâm. Năm th 18, vì phát ra vi c án làm đ th b ng vàng gi , ph i t iệ ứ ệ ổ ờ ằ ả ả ộ

b m t ch c. Năm y l i khôi ph c làm Lang trung b L , trong m t năm lên v tị ấ ứ ấ ạ ụ ộ ễ ộ ượ

đ n Th T Tham tri, lâu lâu l i ph c ch c cũ.ế ự ả ạ ụ ứ

Huy Th c gi vi c l c a n c đã lâu, vua th ng y thác cho. Bu i đ uự ữ ệ ễ ủ ướ ườ ủ ổ ầ

năm Thi u Tr , ông ngh vi c. Năm th 2, vua đi tu n mi n b c, Th c đ n ra m tệ ị ỉ ệ ứ ầ ề ắ ự ế ắ

n i hành t i. Vua úy d ban c p cho b c l a, và cho m t bài th , đ t ra h uở ơ ạ ụ ấ ạ ụ ộ ơ ể ỏ ậ

đãi ng i b tôi già. Khi ch t, ông 67 tu i. Năm T Đ c th 11, đ a vào th đ nườ ề ế ổ ự ứ ứ ư ờ ở ề

Hi n L ng. Tr c tác có các t p "Tinh thi u K hành", "Hoa thi u t p v nh"ề ươ ướ ậ ề ỷ ề ậ ị

Con là Huy V nh n i đ i làm quan đ n Th ng th . Em h là Huy Chú cũngị ố ờ ế ượ ư ọ

n i ti ng.ổ ế

black">

Huy V nhị

T là Hàm ph , còn nh theo nghi p h c trong gia đình truy n d y. Minhự ủ ỏ ệ ọ ề ạ

M ng năm th 9, đ H ng ti n, b làm Ch s b Binh, thăng lên Viên ngo iạ ứ ỗ ươ ế ổ ủ ự ộ ạ

lang. Thi u Tr năm th 2, thăng làm Án sát s Qu ng Bình. Vì có tang nên cáoệ ị ứ ứ ả

ngh . Khi h t tang, b án sát Qu ng Ngãi, sau tri u v Kinh b làm Th gi ng h cỉ ế ổ ả ệ ề ổ ị ả ọ

sĩ, sung S quán Biên tu; r i c t lên làm Quang L c t khanh, bi n lý công vi c bử ồ ấ ộ ự ệ ệ ộ

L . Bu i đ u năm T Đ c, th b n b H u Th lang b tr i làm B chính sễ ổ ầ ự ứ ự ả ộ ữ ị ổ ả ố ứ

Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, và Nam Đ nh. Năm th 6, l y ch c T Th lang b L iả ả ị ứ ấ ứ ả ị ộ ạ

sung làm Chính s sang Yên Kinh. G p khi Trung Qu c có gi c ph i l i đ tứ ặ ố ặ ả ở ạ ấ

Trung Qu c ba năm m i v . Đ n ngày v , vào ra m t vua, vua úy l o, ban cho kimố ớ ề ế ề ắ ạ

khánh và vua làm 8 bài th đ cho; c t lên làm H u Tham tri b Hình, thăng lênơ ể ấ ữ ộ

Th ng th b L , sung vào d y h c tr ng D c Đ c, kiêm Qu c s quán T ngượ ư ộ ễ ạ ọ ở ườ ụ ứ ố ử ổ

đài Th ng B c đ i th n. Năm th 23, vì có vi c giáng xu ng Tham tri, vi n lẽươ ạ ạ ầ ứ ệ ố ệ

tu i già xin ngh vi c. Khi ch t, th 71 tu i, truy tr l i hàm Th ng th . Có làmổ ỉ ệ ế ọ ổ ả ạ ượ ư

t p "T trình tùy bút".ậ ứ

Con là Huy Hãng đ c m th Binh b Viên ngo i lang; Huy L c làm Triượ ấ ụ ộ ạ ạ

huy n; Huy Tuân hàm Hàn Lâm đãi chi u Huy Châu đ c làm Ki m th o; Huyệ ế ượ ể ả

Trăn đ H ng ti n.ỗ ươ ế

Huy Chú

Khi còn nh r t thích đ c sách, có ti ng là văn hay. Bu i đ u năm Minhỏ ấ ọ ế ổ ầ

M ng, g i b Hàn Lâm vi n Biên tu, r i thăng mãi đ n Th a Thiên ph th a. Nămạ ọ ổ ệ ồ ế ừ ủ ừ

th 10, b làm Hi p tr n Qu ng Nam, 2 l n sung s b đi Yên Kinh; r i b khi nứ ổ ệ ấ ả ầ ứ ộ ồ ị ể

trách, ph i sang Tây g ng s c báo hi u, sau đ c kh i ph c ch c T v . Vì cóả ắ ứ ệ ượ ở ụ ứ ư ụ

b nh nên xin v h u, r i ch t, lúc 59 tu i.ệ ề ư ồ ế ổ

Huy Chú vì là gia th h c t p, cho nên có làm ra b "L ch tri u hi n ch ngế ọ ậ ộ ị ề ế ươ

lo i chí", kh o c u sâu r ng. Khi sách làm xong dâng lên, vua sai đ vào bí các, đ nạ ả ứ ộ ể ế

sau làm b Vi t s , ph n nhi u nh&#7901; đ y đ kê c u. L i làm quy n "Hoàngộ ệ ử ầ ề ấ ể ứ ạ ể

Vi t đ a d chí", các t p "Hoa thi u ngâm l c", "Hoa thi u t c ngâm", "D ngệ ị ư ậ ề ụ ề ụ ươ

trình ký ki n".ế

QUY N 19Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C IXỆ Ụ

Vũ Văn Gi iả

Ng i huy n Bình S n t nh Qu ng Ngãi. Đ u năm Gia Long, làm Đ i tr ngườ ệ ơ ỉ ả ầ ộ ưở

đ i Ph ng Trà.ộ ụ

pan> Minh M ng năm th 5 (1824) b th Chánh đ i, nhi u l n thăng đ nạ ứ ổ ụ ộ ề ầ ế

Vi n s vi n Th ng Trà; tr i làm V úy 2 v Ti n Phong H Uy. Sau vì sai pháiệ ứ ệ ượ ả ệ ệ ề ổ

ch m tr , ph i giáng làm Phó V úy d c T doanh Vũ Lâm. B ng l i đ i làm nh tậ ễ ả ệ ự ả ỗ ạ ổ ấ

đ ng Th v sung Hi p lĩnh x Th v .ẳ ị ệ ệ ứ ị ệ

Năm th 20 thăng Ch ng v , v n lĩnh ch c nh cũ. Thi u Tr năm th 1,ứ ưở ệ ẫ ứ ư ệ ị ứ

thăng Th Th ng ch doanh H Uy. Năm y g p kỳ xét công. Vua cho là Văn Gi iự ố ế ổ ấ ặ ả

làm vi c nhanh gi i, chu n cho th c th .ệ ỏ ẩ ự ụ

Năm th 2, vua đi tu n ra B c, Gi i sung ch c làm Th v đ i th n. Đ n khiứ ầ ắ ả ứ ị ệ ạ ầ ế

v a tr v đ c thăng Đô th ng. Ch a bao lâu, đ i làm Đô th ng kinh kỳ Th y s .ừ ở ề ượ ố ư ổ ố ủ ư

Văn Gi i tâu nói : p Xuân L c (nhà c a Ph c Qu c công) phía đông kinhả ấ ộ ủ ướ ố ở

thành, là ch đ t quí phát Ph c, xin l p ngôi chùa đ y đ c u Ph c cho dân.ỗ ấ ướ ậ ở ấ ể ầ ướ

Vua cho là ph i.ả

Năm th 5, thăng lên Đô th ng ph Đô th ng H u quân. B y gi đ ngứ ố ủ ố ở ậ ấ ờ ươ

s a sang vi c biên gi i Tr n Tây, b n đ c, ph Con Giang là Nguy n Triử ệ ớ ở ấ ọ ố ủ ễ

Ph ng, Nguy n Công Tr tâu xin vua ch n phái đ i th n đ n đ y trù tính. Vuaươ ễ ứ ọ ạ ầ ế ấ

sai Văn Gi i ra làm T ng đ c Đ nh Biên h i đ ng các quan t nh x p đ t công vi cả ổ ố ị ộ ồ ỉ ế ặ ệ

Miên L p, nh ng chu n cho Gi i đ c ti n nghi làm vi c, t T ng đ c Tu n phạ ư ẩ ả ượ ệ ệ ừ ổ ố ầ ủ

tr xu ng, đ u ph i nghe theo l nh c a Gi i sai khi n. Khi vào ra m t xin đi, vuaở ố ề ả ệ ủ ả ế ắ

b o r ng : Đ nh Biên là phiên tr n l n Nam Kỳ, vi c v tr n c Xiêm, n c L p,ả ằ ị ấ ớ ở ệ ỗ ị ướ ướ ạ

r t là quan y u, chu n cho : phàm có thi th vi c gì, ph i cùng lòng bàn đ nh choấ ế ẩ ố ệ ả ị

n th a đã r i sau hãy làm. C n ph i yên bên trong, m i có th ph c đ c bênổ ỏ ồ ầ ả ớ ể ụ ượ

ngoài, t t ph i l y đ c vi c v yên làm tr c h t.ấ ả ấ ượ ệ ỗ ướ ế

Khi Gi i đã đ n t nh y bàn y cho các quan quân th đi đ n ph Baả ế ỉ ấ ủ ở ứ ế ủ

Xuyên đ đánh d p và v v dân. B y gi n c Miên L p th ng th ng b quânể ẹ ỗ ề ấ ờ ướ ạ ườ ườ ị

ta đánh tan. Đ n khi báo tin th ng tr n thành Nam Vang, vua cho là Gi i trù tínhế ắ ậ ở ả

đ c h p lẽ ng cho 1 c p, và 1 chi c kim khánh. Sau Gi i cùng Tôn Th t B ch điượ ợ ưở ấ ế ả ấ ạ

kh p n i truy n h ch d b o th dân, Th m c đ u hàng h n 23000 ng i. Vănắ ơ ề ị ụ ả ổ ổ ụ ầ ơ ườ

Gi i bèn đem tình hình ngoài biên tâu lên và nói : Tù tr ng n c Miên là tên Giunả ưở ướ

hãy còn l n tr n h t Vĩnh Long, thì xin bàn y cho b n Nguy n Tri Ph ng,ẫ ố ở ạ ủ ọ ễ ươ

Doãn U n đem bi n binh chia đi h t y đánh d p th c d . Nh ng vua cho là Tr nẩ ề ạ ấ ẹ ự ữ ư ấ

Tây đã có b n Tôn Th t B ch, Nguy n Văn Hoàng v tr đ y r i, sai Văn Gi i kípọ ấ ạ ễ ỗ ị ở ấ ồ ả

đ n Vĩnh Long đ c su t quan quân các đ o h t s c đánh b t, li n đ i Văn Gi iế ố ấ ạ ế ứ ắ ề ổ ả

làm Ti n quân Đô th ng ph Đô th ng, đ c ti n Ph biên T ng quân, đi u khi nề ố ủ ố ặ ế ủ ướ ề ể

kh p c h t Tr n Tây. Khi y, quân các đ o nhi u l n ti n đánh, đ u m c n cắ ả ạ ấ ấ ạ ề ầ ế ầ ụ ướ

Xiêm là Ch t Tri qu n bách, lui quân gi đ t Ô Đông; r i y ng i đ n nói r ng :ấ ẫ ữ ấ ồ ủ ườ ế ằ

th c a n c y s c cho y vì ông Giun thu x p, đ cho m , con nó đoàn t , đ cư ủ ướ ấ ứ ế ể ẹ ụ ượ

s m v n c nó. Nay n nh thiên tri u trông xu ng cho gi ng hòa, thì th c làớ ề ướ ơ ờ ề ố ả ự

vi c t t. Nay y t m l u Ô Đông đ làm cho xong vi c sẽ l p t c s a so n vệ ố ạ ư ở ể ệ ậ ứ ử ạ ề

n c, và l i đ trình c lá th c a ông Giun van xin giao tr m cùng v con nó,ướ ạ ệ ả ư ủ ả ẹ ợ

Văn Gi i xét tình tr ng l i lẽ kính thu n, nên tr c hãy trích tha cho m tên Giunả ạ ờ ậ ướ ẹ

là Thi Đ c v , đ th y nói rõ t m lòng nhân đ c c a tri u đình, r i li n dâng sộ ề ể ị ấ ấ ứ ủ ề ồ ề ớ

xin nh n t i. Vua cho là Văn Gi i quy n bi n ph i lẽ, chu n y cho thi hành.ậ ộ ả ề ế ả ẩ

Năm th 6, mùa đông, ông Giun sai b tôi mang t bi u và l ph m đ n n iứ ề ờ ể ễ ẩ ế ơ

quân th dâng bi u xin th n ph c n p c ng. Văn Gi i cùng b n Nguy n Triứ ể ầ ụ ộ ố ả ọ ễ

Ph ng phiên d ch t bi u y dâng lên. Vua nói r ng : Tù tr ng ng i Miên phươ ị ờ ể ấ ằ ưở ườ ụ

thu c v i n c ta, vi c phong gi ngoài ven đ c h i, các công vi c gì đáng làmộ ớ ướ ệ ữ ượ ỏ ệ

cho sau này đ c t t, sẽ ph i k p th i s a sang. Bèn sai b n Văn Gi i h t lòng tínhượ ế ả ị ờ ử ọ ả ế

nghĩ, l n l t thi hành.ầ ượ

Mùa xuân năm sau, s Cao Mên đ n c ng, vua xu ng d khen th ng t ngứ ế ố ố ụ ưở ướ

sĩ Tr n Tây, tr c hãy th ng cho Văn Gi i 1 c p trác d color="blue">(1) và 1 cáiấ ướ ưở ả ấ ị

nh n đeo tay m vàng c a vua dùng, m t cái nh n b ng trân châu n m h t ng cẫ ạ ủ ộ ẫ ằ ạ ạ ọ

kim c ng l n 1 cái bài đeo b ng ng c t t có ch "Ph c th trùng viên" cùng cácươ ớ ằ ọ ế ữ ướ ọ

h ng kim ti n. L i xu ng d r ng : Văn Gi i nguyên đ c d b o t n m t t n taiạ ề ạ ố ụ ằ ả ượ ụ ả ậ ặ ậ

tr c sân r ng v quy n cai tr m t đ a ph ng long tr ng. M i r i nhân b m,ở ướ ồ ề ề ị ộ ị ươ ọ ớ ồ ị ố

tuy không ph i xông pha hàng tr n, nh ng đ ng m c g ng đ n quân, h t lòngả ậ ư ươ ố ố ắ ế ế

tr tính, khi n cho k tù tr ng ng i Mán th cùng s c kém van xin c u hoà.ừ ế ẻ ưở ườ ế ứ ầ

Xem ngay ph i vi c, ng i trong tr ng nh n hàng, không ph i đánh mà quânả ệ ồ ướ ậ ả

ng i ph i khu t ph c; tùy c h i ng bi n, đ cõi ven không lo. Th c là ng iườ ả ấ ụ ơ ộ ứ ế ể ự ườ

t ng trung h u vũ l c. S c cho t m bài đeo b ng ng c t t có ch "Trung vũướ ậ ượ ắ ấ ằ ọ ế ữ

t ng". R i xu ng chi u cho các t ng Tr n Tây đem quân v .ướ ồ ố ế ướ ấ ề

Văn Gi i cùng b n Nguy n Tri Ph ng, xét li u các đ n nào nên đ hay rút,ả ọ ễ ươ ệ ồ ể

và chi u theo ch nào quan y u thì l u quân đóng gi ; r i làm t p đ tâu lên vuaế ỗ ế ư ữ ồ ậ ồ

bi t. Tháng 5, s p quân th ng tr n kéo v . Vua sai N i Các và 1 viên Th v dế ắ ắ ậ ề ộ ị ệ ự

tr c đón ti p tr m xá m n nam, và truy n ch yên i. Đ n khi Văn Gi i vào raướ ế ở ạ ạ ề ỉ ủ ế ả

m t, vua tuyên g i lên đi n, th ng tr c cho Gi i 1 chi c áo mát, và cho chi cắ ọ ệ ưở ướ ả ế ế

qu t c a vua dùng cùng bài th "Trinh Tây s bình" (180). Qua đ n ngày hôm sau,ạ ủ ơ ự ế

làm l ôm chân vua. Vua g i Văn Gi843;i đ n tr c m t, thân hành rót r u úy l oễ ọ ế ướ ặ ượ ạ

h i lâu. R i xu ng d r ng : T32; ng quân, m t thân nh n c mao l i vi t, vângồ ồ ố ụ ằ ớ ộ ậ ờ ưỡ ệ

m nh gi toàn quy n đánh d p, đáng g i là b c t ng già v ng nh b c thành vàệ ữ ề ẹ ọ ậ ướ ữ ư ứ

cái lá ch n, là b tôi m nh giúp đ . Ban cho ng i 1 cái chén u ng r u b ngắ ề ạ ỡ ươ ố ượ ằ

ng c t t, 1 hình con h b ng vàng, đ t ra oai danh nh con h m nh gào thétọ ố ổ ằ ể ỏ ư ổ ạ

v y; và thăng làm An Tây Trung dũng t ng. Năm y đ n kỳ xét công, Văn Gi iậ ướ ấ ế ả

đ c thăng th Ti n quân Đô th ng ph Đô th ng Ch ng ph s , t n phong Anượ ụ ề ố ủ ố ưở ủ ự ấ

Vi n Bá.ễ

Tháng 7 mùa thu, vua cho là vi c Tr n Tây đã yên, đúc súng l n nêu công,ệ ấ ớ

chVăn Gi i đ c ghi công kh c tên vào c súng l n B o Đ i, v th hai, r i d ngả ượ ắ ỗ ớ ả ạ ị ứ ồ ự

bia Mi u Vũ. Tháng 9, Gi i nh n t chi u đ l i cùng v i Tr ng Đăng Qu , Lâmở ế ả ậ ờ ế ể ạ ớ ươ ế

Duy Thi p sung lâm Ph chính đ i th n. Đ n khi D c Tông Anh Hoàng Đ lênế ụ ạ ầ ế ự ế

ngôi, t n phong cho Gi i là An Vi n H u.ấ ả ễ ầ

T Đ c năm th 1, làm tôn lăng, Văn Gi i sung ch c Đ ng lý.ự ứ ứ ả ứ ổ

Năm th 2, d ng bia "An tây vũ công" cho Văn Gi i đ ng đ u.ứ ự ả ứ ầ

Năm th 3, xét công th ng cho Gi i 1 chi c huân lao kim thánh.ứ ưở ả ế

Năm th 5, mùa xuân, Gi i xin thôi ch c hàm Ph chính. Vua không cho.ứ ả ứ ụ

Mùa đông năm y, Gi i l i nh c l i c u xin tr c. Vua y cho.ấ ả ạ ắ ờ ầ ướ

Năm th 6, mùa thu, kỳ xét công, vua cho là Văn Gi i năm tr c chuyên giứ ả ướ ữ

m t đ a ph ng, t ng d có quân công; ngày nay gi vi c quân, càng gi b n ti tộ ị ươ ừ ự ữ ệ ữ ề ế

nên gia cho hàm Thái b o. Đ n khi Gi i ch t vua sai b L làm quan tài c p cho vàả ế ả ế ộ ễ ấ

h u cho ti n tu t, sai quan đ n t ; l i t p m cho con đ gi vi c th cúng.ậ ề ấ ế ế ạ ậ ấ ể ữ ệ ờ

Năm th 11, li t vào th đ n Hi n L ng.ứ ệ ờ ở ề ề ươ

Năm th 22, g p ti t T tu n đ i khánh, vua sai quan đ n t nhà.ứ ặ ế ứ ầ ạ ế ế ở

Văn Gi i th đ n 3 tri u, trung c n m t ti t, cõi phía Tây có lo n, Gi iả ờ ế ề ầ ộ ế ạ ả

ph ng m nh chuyên đi đánh d p; n i Tuyên th t (181) nh n t di chi u cùngụ ệ ẹ ơ ấ ậ ờ ế

lòng Ph chính, th c là ng i b tôi huân lao kì c u m y đ i.ụ ự ườ ề ự ấ ờ

Con là Văn Khuê đ c t p phong là An Vi n Bá. Cháu đí tôn là Văn Hi nượ ậ ễ ế

hi n b Su t đ i huy n Hoài Ân, t nh Bình Đ nh.ệ ổ ấ ộ ệ ỉ ị

Nguy n Văn Ân - Nguy n Ph mễ ễ ẩ

Nguy n Văn Ân ng i huy n Tiên Du, B c Ninh. Gia Long năm th 12ễ ườ ệ ắ ứ

(1813) đ H ng ti n, tr i làm Tri huy n Tiên Minh. Ân là ng i thu n h u ch tỗ ươ ế ả ệ ườ ầ ậ ấ

th c, có phong đ ng i đ i x a.ự ộ ườ ờ ư

Minh M ng th 5, thăng lên Đ c h c S n Tây, t i ch c đ y 10 năm, đ cạ ứ ố ọ ơ ạ ứ ầ ượ

tri u b Viên ngo i lang b L ; r i b b nh xin v , năm h n 70 tu i thì ch t. Vệ ổ ạ ộ ễ ồ ị ệ ề ơ ổ ế ề

sau ng i đ ng qu n là Nguy n Ph m Gia Bình cũng đ c b Đ c h c t nh S n,ườ ồ ậ ễ ẩ ở ượ ổ ố ọ ỉ ơ

đ u đ c b n sĩ phu khen ng i.ề ượ ọ ợ

Thi u Tr năm th 4, Ph m đ Phó b ng, do hàm ki m th o, đ c b Triệ ị ứ ẩ ỗ ả ể ả ượ ổ

huy n Th X ng, thăng Tri ph ng Hòa. Đ u năm T Đ c lĩnh Đ c h c S nệ ọ ươ ủ Ứ ầ ự ứ ố ọ ơ

Tây; m y l n đ c xét là h ng u. Sau xin v ngh .ấ ầ ượ ạ ư ề ỉ

Lê Nguyên Trung

Ng i huy n Thanh Ch ng, Ngh An. Gia Long năm th 12 đ H ngườ ệ ươ ệ ứ ỗ ươ

c ng. Đ u năm Minh M ng làm hành t u Qu c S Quán; r i đ c b Tri huy nố ầ ạ ẩ ở ố ử ồ ượ ổ ệ

Ho ng Hóa. Huy n y có án ki n còn ng , Trung x cho tha. Th ng T nghĩ b tằ ệ ấ ệ ờ ử ượ ứ ắ

Trung b t i; nh ng khi án dâng lên, tri u đình cho Trung là ph i. R i sau đ i điị ộ ư ề ả ồ ổ

Tri huy n Thiên L c. Trung làm vi c công b ng, gi n d , đ c lòng dân, có ti ng làệ ộ ệ ằ ả ị ượ ế

chính tr gi i; đ c nh c lên Tri ph Khoái Châu; tr i làm Đ c h c Phú Yên, thăngị ỏ ượ ắ ủ ả ố ọ

Lang trung b H , hi p lý H tào Gia Đ nh, sau thăng Hi p tr n Bình Thu n.ộ ộ ệ ộ ị ệ ấ ậ

Năm th 12, làm T Th lang b L . Năm sau đ c b B chính s Qu ngứ ả ị ộ ễ ượ ổ ố ứ ả

Ngãi, sau b t i m t ch c.ị ộ ấ ứ

Năm th 16, Trung đ c phái đi Bình Thu n đ d p yên b n th dân,ứ ượ ậ ể ẹ ọ ổ

nh ng làm không đ c vi c; b trích giáng đi ph Cam L , r i l i d i đi Qu ng Trư ượ ệ ị ủ ộ ồ ạ ờ ả ị đ g ng s c làm vi c chu c t i. G p khi th dân Thanh Hóa làm lo n, viên Kinhể ắ ứ ệ ộ ộ ặ ổ ở ạ

l c đ i th n dâng s xin cho Trung đi theo vi c quân.ượ ạ ầ ớ ệ

Năm th 18, đ c kh i ph c ch c T v , chuy n đi làm Tri châu L ngứ ượ ở ụ ứ ư ụ ể ươ

Chính; r i đ c tri u v làm Ch s b L i; thăng Viên ngo i lang t Đ i Lý, r iồ ượ ệ ề ủ ự ộ ạ ạ ự ạ ồ

làm H lý ph N i V .ộ ủ ộ ụ

Tri u Tr năm th 1, b án sát H ng Hóa.ệ ị ứ ổ ư

Năm th 2, thăng B chính s Hà N i. Trung dâng s tâu bày v s nhũng tứ ố ứ ộ ớ ề ự ệ

c a b n l i, tân khó ki m l ng ăn, l y vi c con chim s a sang t t khi ch aủ ọ ạ ế ươ ấ ệ ử ổ ừ ư

m a đ làm câu nói ví Vua khen ph i. B y gi có vi c án vu cáo cho ng i là ph nư ể ả ấ ờ ệ ườ ả

ngh ch, viên T ng đ c làm thành to chuy n. Trung h t s c bi n b ch không đ c.ị ổ ố ệ ế ứ ệ ạ ượ

Bèn đêm đ t ng kh n c u. R i thì vi c đ n tai vua, vua sai quan xét l i, r t cu cố ươ ấ ầ ồ ệ ế ạ ế ộ

án y không ai b t i x t c .ấ ị ộ ử ử ả

Năm th 7, Th Tu n ph H ng Hóa, ông dâng s xin phong kín c a mứ ự ầ ủ ư ớ ử ỏ

vàng, có ng i đem s vàng to đ n c u c nh nh ng Nguyên Trung không đ ngườ ố ế ầ ạ ư ộ

lòng.

Kho ng đ u năm T Đ c, làm H lý T ng đ c Bình Phú, khi đ n cung ch cả ầ ự ứ ộ ổ ố ế ứ

ông dâng s trình bày các t v lính tr n và tr m c p, cho là lính không đ là doớ ệ ề ấ ộ ướ ủ

s h biên s hão, dân không ngh nghi p, ch i r i, cho nên.nhi u tr m c p.ổ ộ ố ề ệ ơ ỗ ề ộ ướ

Trung l i xin thi hành các kho n nh : tr n i kh cho dân; làm chính sách nhânạ ả ư ừ ỗ ổ

hu ; c n th n v vi c dùng, b ng i; xét rõ vi c yêu ghét. Vua xu ng chi u chệ ẩ ậ ề ệ ỏ ườ ệ ố ế ỉ khen và khuyên nên c g ng. Trung l i xét s đinh, có tên nào biên hão, tâu xin choố ắ ạ ố

rút b đi.ỏ

Năm th 2, Trung vì b nh, ch t n i làm quan, th 65 tu i. Vua sai h u c pứ ệ ế ở ơ ọ ổ ậ ấ

cho vàng, l a đ làm ma và sai quan đ n t .ụ ể ế ế

Trung tính d dàng, r ng rãi, có l i không gi u, đ n đâu cũng đ u có chínhễ ộ ỗ ấ ế ề

nhân hu , ng i khen là h ng quan l i thu n l ng, b ng làm quan đ c baoệ ườ ạ ạ ầ ươ ổ ượ

nhiêu, đem c p cho làng h , d ng đ n th nho s , đ t ru ng h ng nghĩa.ấ ọ ự ề ờ ư ặ ộ ươ

Con là Th , đ H ng ti n; con th là Ý đ Tú tài, làm quan đ n Tri huy nứ ỗ ươ ế ứ ỗ ế ệ

An Đ nh. Con c a Th là Bá Đôn (có truy n riêng).ị ủ ứ ệ

Bá

Năm T Đ c th 20 đ H ng gi i, b t đ u b Giáo th Qu ng Ninh. Nămự ứ ứ ỗ ươ ả ắ ầ ổ ụ ả

th 29, làm Tri huy n An Đ nh. G p năm đói, Đôn c s c trù li u ch n giúp, đ cứ ệ ị ặ ố ứ ệ ẩ ượ

g i vào b Ch s b L , d n d n thăng Lang trung. Năm th 36, sung làm Đ ngọ ổ ủ ự ộ ễ ầ ầ ứ ổ

lý s Tu th , đ c th hàm Th đ c h c sĩ, tr i lĩnh Đ c h c Qu ng Tr , Bình Đ nh.ở ư ượ ụ ị ộ ọ ả ố ọ ả ị ị

Đ ng Khánh năm t D u, lĩnh T nghi p Qu c T Giám, thăng T t u đ iồ Ấ ậ ư ệ ở ố ử ế ử ổ

th hàm H ng Lô t khanh, l i lĩnh ch c T nghi p.ụ ổ ự ạ ứ ư ệ

Đ u năm Thành Thái nhi u l n thăng Đ c h c 2 t nh Bình Đ nh, Thanh Hóa.ầ ề ầ ố ọ ỉ ị

Năm Đôn ch t đã 64 tu i. Bá Đôn làm quan liêm c n; h c r ng, thông bi tế ổ ầ ọ ộ ế

nhi u nh ng l i c a nhà đ a lý, tr c tác có t p "Đ a lý ti p y u". Con là Bá Hoanề ữ ờ ủ ị ướ ậ ị ệ ế

đ Ti n sĩ.ỗ ế

Vũ Huy Quýnh

Ng i huy n An Thành, Ngh An. Gia Long năm th 12 (1813) đ H ngườ ệ ệ ứ ỗ ươ

c ng , đ c b Tri huy n Nghi D ng. T c huy n y v n thích ki n t ng, khi Huyố ượ ổ ệ ươ ụ ệ ấ ố ệ ụ

Quýnh đã nh n ch c có 2 tên điêu gian đ n y t ki n. Huy Quýnh l y phép lu tậ ứ ế ế ế ấ ậ

nghiêm ngh m ng b o. Hai tên y s nín l ng mà lui ra. T đ b n điêu gian ph iị ắ ả ấ ợ ặ ự ấ ọ ả

s s t b thói cũ, không dám hành đ ng gì, Quýnh huy n y 6 năm, l i và dân sợ ệ ỏ ộ ở ệ ấ ạ ợ

mà l i yêu m n. Kho ng năm Minh M ng, Quýnh tr i b Tham hi p 2 tr n H iạ ế ả ạ ả ổ ệ ầ ả

D ng và S n Nam, vì có l i ph i m t ch c, b trích ph t đi ph Cam L . G p khiươ ơ ỗ ả ấ ứ ị ạ ủ ộ ặ

gi c Khôi làm ph n Gia Đ nh, Quýnh đ c phái đi theo quân th , sung ch c làmặ ả ở ị ượ ứ ứ

gi y t .ấ ờ

Năm th 15, Quýnh vì có nhi u công lao, khai ph c hàm T v , d n d nứ ề ụ ư ụ ầ ầ

thăng Tri châu V n Ninh. Sau Quýnh vi n d n là có b nh xin v ngh .ạ ệ ẫ ệ ề ỉ

Con là Huy Qu n, đ Tú tài, b đãi chi u. Cháu là Huy D c, đ C nhân bả ỗ ổ ế ụ ỗ ử ổ

huy n, d n thăng đ n lĩnh Tri ph Đoan Hùng, cũng vi n d n là có b nh, xin vệ ầ ế ủ ệ ẫ ệ ề

ngh .ỉ

Vũ Duy Tân

Ng i huy n Thanh Ch ng, Ngh An. Gia Long năm th 12 (1813) đườ ệ ươ ệ ứ ỗ

H ng ti n, tr i làm Tri huy n 2 huy n Thiên L c và H ng Nguyên, r i quy nươ ế ả ệ ệ ộ ư ồ ề

ph Di n Châu, có ti ng khen là chính tích gi i.ủ ễ ế ỏ

Minh M ng năm th 5, đ c tri u v Kinh, vì m m nên cáo ngh , v sau bạ ứ ượ ệ ề ẹ ố ỉ ề ị t i ph i cách ch c v . Khi s m t i thăm h i đã nhàn r i, ch đ ý vào s sách.ộ ả ứ ề ớ ố ỏ ỗ ỉ ể ử

Năm th 13, đ c kh i ph c làm Hu n đ o, thăng Giáo th , sau v đ tangứ ượ ở ụ ấ ạ ụ ề ể

m ; khi h t tang, b ch c H c chính Qu c T Giám, nh c lên Tri ph Hà Trung.ẹ ế ổ ứ ọ ở ố ử ắ ủ

Khi xét công vào hàng trác d , đ c b vào làm Viên ngo i lang b Công, l i đ iị ượ ổ ạ ộ ạ ổ

làm Giám sát ng s . Vâng phái đi Qu ng Nam xét h i vi c án, s khám xét t p án,ự ử ả ỏ ệ ự ậ

có l i vì l m l x t i nh quá, nên b m t ch c. V sau l i xét l i án tình tr c,ỗ ầ ỡ ử ộ ẹ ị ấ ứ ề ạ ạ ướ

Tân đ c kh i ph c ch c Giáo th , tr i làm Đ c h c S n Tây, Hà N i r i b Tượ ở ụ ứ ụ ả ố ọ ơ ộ ồ ổ ư

nghi p Qu c T Giám. Sau m ch t.ệ ở ố ử ố ế

Duy Tân làm huy n ph , đ n đâu đ u l p đi u c rõ ràng, l y vi c tr ngệ ủ ế ề ậ ề ướ ấ ệ ọ

luân th ng, s a tính n t làm đ u. Lúc nhàn r i th ng cùng h c trò gi ng t p.ườ ử ế ầ ỗ ườ ọ ả ậ

Tr c sau lĩnh ch c h c chính, ng i đ n h c thành đ t nhi u.ướ ứ ọ ườ ế ọ ạ ề

Con là Th n, Đôn đ u đ Tú tài.ậ ề ỗ

Lê Văn Đ cứ

Ng i huy n B o An, Vĩnh Long. Gia Long năm th 12 (1813) đ H ngườ ệ ả ứ ỗ ươ

c ng, b t đ u b vào vi n C ng Sĩ; ra làm Tri huy n Tri Vi n, có ti ng khen vố ắ ầ ổ ệ ố ệ ễ ế ề

hành chính.

Minh M ng năm th 3, b Lang trung b Công, đ i làm Thiêm s , chuy n điạ ứ ổ ộ ổ ự ể

làm Ký l c tr n Bình Hòa, sung Giám thí tr ng Nam Đ nh, nhi u l n thăng lênụ ấ ườ ị ề ầ

H u Th lang 2 b Công và Binh.ữ ị ộ

Năm th 8, l y b n hàm sung ch c To n tu bách quan ch c cứ ấ ả ứ ả ứ

Năm th 9, Th Tham tri b Binh. B y gi đình th n bàn v l phong t ngứ ự ộ ấ ờ ầ ề ệ ặ

cho cha m các quan. L i ngh có nói r ng : "Phàm ng i nào nh n ch c hàm c aẹ ờ ị ằ ườ ậ ứ ủ

nhà Lê, mà b chúa Tr nh sai khi n, c nhiên là không nói đ n. Còn ng i nào th cị ị ế ố ế ườ ự

là b tôi nhà Lê, n u đem quan t c gia phong cho, thì ch c lòng ng i y t tề ế ướ ắ ườ ấ ấ

nhiên không t yên đ c, sẽ b o là Văn Đ c ch th o ra. Đ n sau có ng i nào dự ượ ả ứ ủ ả ế ườ ự

phong, vì c là làm tôi nhà Lê, b d n l y mà quy t đ nh. Vua b o r ng : Nguyênớ ộ ẫ ệ ấ ế ị ả ằ

ngh là chính đ i, có th giúp d ng n n phong hóa nghìn đ i, truy th ng cho Vănị ạ ể ự ề ờ ưở

Đ c là ng i nguyên th o ra y k l c 2 th . Năm y b ra làm Tr n th Nghứ ườ ả ấ ỷ ụ ứ ấ ổ ấ ủ ệ

An.

Năm th 10, thăng Tham tri b Binh, l i sung làm Tri c ng c thi H i. Thiứ ộ ạ ố ử ộ

Đi n sung ch c đ c quy n; r i Th Th ng th b Binh.ệ ứ ọ ể ồ ự ượ ư ộ

Năm th 14, th ph B c Kỳ qu y nhi u, sung làm Tham tán quân v đ iứ ổ ỉ ắ ấ ễ ụ ạ

th n. Ch a bao lâu l i đ i b T ng đ c S n H ng Tuyên, nh ng v n kiêm ch cầ ư ạ ổ ổ ổ ố ơ ư ư ẫ ứ

Tham tán. Văn Đ c quân th , dò bi t Đà B c khe núi hi m tr , quân không thứ ở ứ ế ở ắ ể ở ể

ti n th ng đ c, m i m 70 ng i quân c m t , sai mang súng ng khí gi i, ng iế ẳ ượ ớ ộ ườ ả ử ố ớ ồ

thuy n đ c m c th ng qua các c a su i b t gi c. Đ c t mình đ c quân nghiêmề ộ ộ ẳ ử ố ắ ặ ứ ự ố

c n ch n gi ; lùng b t đ c t ng gi c là Vũ Doãn Dũng, đóng cũi đ a v Kinh.ẩ ặ ữ ắ ượ ướ ặ ư ề

Vua m ng l m, chu n cho Đ c sung làm T ng th ng quân v đ i th n. K p đ nừ ắ ẩ ứ ổ ố ụ ạ ầ ị ế

ti t mùa đông giá rét, vua sai trung s đem c p cho Đ c 1 chi c áo d t b ng tế ứ ấ ứ ế ệ ằ ơ

dâu 8 s i có 5 màu. Đ c l i cùng v i Tham tán Nguy n Công Tr ti n đánh pháợ ứ ạ ớ ễ ứ ế

sào huy t c a gi c Vân Trung, đ ;c th ng quân công.ệ ủ ặ ở ượ ưở

B y gi Văn Đ c đóng quân Vân Trung đ tìm b t b n gi c. Quan quân điấ ờ ứ ở ể ắ ọ ặ

đ n đâu thì gi c đã tan tr n r i. Còn lũ còn l i gián ho c có lúc th a khi s hế ặ ố ồ ạ ặ ừ ơ ở

đánh úp quân ta. L i phía đ ng sau quân ta, ch n ch hi m, đón ch n đ ngạ ở ườ ọ ỗ ể ặ ườ

v n l ng, có đ n h n 1 tháng có th không k ti p đ c l ng th c. V l i, n iậ ươ ế ơ ể ế ế ượ ươ ự ả ạ ơ

y khí đ c n ng quá, binh, dũng ngày đêm m đau. Văn Đ c t nghĩ là đóng binhấ ộ ặ ố ứ ự

đ y mà ch đ i m nh l nh tri u đình thì không ti n, m i cùng Nguy n Công Trấ ờ ợ ệ ệ ề ệ ớ ễ ứ

đ nh ngày đem quân v . Trong khi đi đ ng quân h u đ o b b n gi c đánh úp,ị ề ườ ậ ạ ị ọ ặ

nhi u ng i ch t ho c b th ng, b m t súng ng, khí gi i. K p khi v đ n thànhề ườ ế ặ ị ươ ỏ ấ ố ớ ị ề ế

Tuyên Quang, Đ c đem h t tình hình dâng s xin ch u t i, và l i nói r ng : đ a thứ ế ớ ị ộ ạ ằ ị ế

B o L c hi m hóc, vi c tìm b t gi c có ph n khó; h n n a đ ng mùa lũ l t,ở ả ạ ể ệ ắ ặ ầ ơ ữ ươ ụ

hành quân ch a ti n. Xin cho đ n xuân này sẽ l i m u tính sau. Vua b o r ng :ư ệ ế ạ ư ả ằ

đem quân đi nghìn d m, c t ph i linh đ ng mau chóng. Th mà không bi t nhânặ ố ả ộ ế ế

th i c ti n nhanh, l i c b c m t ch m tr đ n n i quân gi c đ c d tr cờ ơ ế ạ ứ ướ ộ ậ ễ ế ỗ ặ ượ ự ướ

ch n đ ng hi m y u, th a c tr n đi xa. Đ n lúc đem quân v , b n chúng l iẹ ườ ể ế ừ ơ ố ế ề ọ ạ

đ c phòng b các n i, r t cu c đ n n i quân lính c a mình b ch t, b th ng, bượ ị ơ ố ộ ế ỗ ủ ị ế ị ươ ỏ

m t súng và khí gi i, công không đ che l i, gia cho B ngh x . B khép Đ c vàoấ ớ ủ ỗ ộ ị ử ộ ứ

t i x t . Vua cho là ngh n ng quá, chu n cho tr c h t hãy t c b mũ áo và c tộ ử ử ị ặ ẩ ướ ế ướ ỏ ấ

l ng b ng, giáng 4 c p, khi n cho Đ c ph i c g ng thu công sau này, đ chu cươ ổ ấ ế ứ ả ố ắ ể ộ

t i tr c.ộ ướ

Sau Văn Đ c ti n quân 73; n H i Khê, thu ph c đ c 2 b o An Biên, Đ iứ ế ế ồ ụ ượ ả ạ

Đ ng; l i ti n đ n L c Yên, phá luôn đ c 5 s tr i gi c, th a th ng đem quânồ ạ ế ế ụ ượ ở ạ ặ ừ ắ

đu i dài, sát đ n sào huy t c a gi c thì gi c tr n thoát r i. Đ c sai đ t h t nhàổ ế ệ ủ ặ ặ ố ồ ứ ố ế

tr i c a gi c r i đêm vi c tâu lên. Vua d r ng : v a m i ra quân đã đ c th ngạ ủ ặ ồ ệ ụ ằ ừ ớ ượ ắ

tr n, r t đáng khen ng i. Đ c l i cùng Ph m Văn Đi n ti n đánh phá sào huy tậ ấ ợ ứ ạ ạ ể ế ệ

c a gi c Vân Trung. Th là nh ng c p b giáng tr c đ u đ c khai ph c c .ủ ặ ở ế ữ ấ ị ướ ề ượ ụ ả

Năm th 16, th báo th ng tr n Nông Văn Dân (vi c chép truy n Vănứ ư ắ ậ ệ ở ệ

Đi n) đ n n i. Vua cho là Đ c tr i qua gian hi m, bày t c m u, s m l p côngể ế ơ ứ ả ể ỏ ơ ư ớ ậ

l n, th ng cho Đ c 1 cái nh n kh m ng c kim c ng và 1 cái bài đeo b ng ng c.ớ ưở ứ ẫ ả ọ ươ ằ ọ

Ngày th ng tr n đem quân v , Đ c vào ra m t. Vua th ng Đ c khó nh c cho làmắ ậ ề ứ ắ ươ ứ ọ

l "B o t t" (ôm chân vua), vua thân rót r u ban cho; l i cho cái t ng hình conễ ả ấ ượ ạ ượ

l c đà b ng vàng, đ bi u hi n là Đ c nh con l c đà mang n ng đi xa v y; k pạ ằ ể ể ệ ứ ư ạ ặ ậ ị

bàn công, phong là Ân Quang T , thăng tr t Hi p bi n Đ i h c sĩ, v n lĩnh T ngử ậ ệ ệ ạ ọ ẫ ổ

đ c S n H ng Tuyên.ố ơ ư

Năm th 18, vua cho là đ u s gi c là lũ N ng Văn Sĩ, N ng Th c, hãy cònứ ầ ỏ ặ ồ ồ ạ

tr n t i, Tu n ph L ng B ng là Tr n Tuân trù tính trái lẽ, đ gi c đ c tr n xa.ố ộ ầ ủ ạ ằ ầ ể ặ ượ ố

Nhân m t d Văn Đ c r ng : Tr n Tuân không th đ ng đ c tr ng trách, thìậ ụ ứ ằ ầ ể ươ ượ ọ

ng i đ m đang công vi c b t gi c x y cho có thành hi u; ng i cái xe nh , điươ ả ệ ắ ặ ở ứ ấ ệ ồ ẹ

con đ ng quen, không ai h n đ c ng i. Ng i nên đi kinh l c n i y, đ cườ ơ ượ ươ ươ ượ ơ ấ ặ

ph ng k , b t b n gi c, c n cho tuy t h t c i r k gian ác. G p khi đê Vân Traiươ ế ắ ọ ặ ầ ệ ế ộ ễ ẻ ặ

v , Đ c xin l u l s , đ trù vi c c u t cho n n dân. B y gi mùa thu, m a l tỡ ứ ư ở ị ở ể ệ ứ ế ạ ấ ờ ư ụ

d n đ n, mà đê cũ đã v ch ng gi r t khó. Văn Đ c b t dân đ p l y không ănồ ế ỡ ố ữ ấ ứ ắ ắ ấ

thua gì, bèn dâng s xin đ i n c xu ng, sẽ b i đ p. Vua b o r ng : dân đ aớ ợ ướ ố ồ ắ ả ằ ị

ph ng tai n n há nên coi là vi c hoãn đ c ? Văn Đ c b t thêm dân phu đ pươ ạ ệ ượ ư ứ ắ ắ

kh n, l i c u kh n th n sông, r i n c sông rút m nh, m&#7899;i có 6 ngày màẩ ạ ầ ấ ầ ồ ướ ạ

h p long đ c (t c là l p kín khúc đê v ), n c đ ng đ u tiêu ti t h t s ch.ạ ượ ứ ấ ỡ ướ ứ ọ ề ế ế ạ

Vi c đ n tai vua, vua cho làm l , sai phát h ng, l a kho N i ph giao Văn Đ cệ ế ạ ươ ụ ở ộ ủ ứ

làm l t .ễ ạ

Đ c l i đi kinh l c Tuyên Quang. Vua d r ng : ng i đi l n này, không cứ ạ ượ ụ ằ ươ ầ ứ

kỳ h n, ch c n tr cho ta 2 ch "Thành công" thôi, Văn Đ c nhi u l n phái quânạ ỉ ầ ả ữ ứ ề ầ

đ n th ng Viêm Trung dò tìm thì tên gi c Th c đã tr n đi tr c r i. Ch b t s ngế ẳ ặ ạ ố ướ ồ ỉ ắ ố

và chém đ c b n chúng h n 40 ng i : h i ra bi t là tên gi c Sĩ đã ch t; đàoượ ọ ơ ườ ỏ ế ặ ế

đ c đúng xác tên y, đóng th c p vào hòm đ a đ n Kinh đô. Đ c li n dâng sượ ấ ủ ấ ư ế ứ ề ớ

xin vào ra m t. Vua y cho.ắ

Sau Đ c đ i lĩnh T ng đ c Đ nh Yên. Mùa thu năm y, Hà N i, l t h t,ứ ổ ổ ố ị ấ ở ộ ụ ế

n c c n. Vua m ng làm th r ng :ướ ạ ừ ơ ằ

Phiên âm:

Năng v u s u Thu h m liên, h t t đ c báo s o di nhiên,ị ư ầ ỷ ạ ế ư ắ ả

H ng tình h nh trí đi n hoà l c, vi vũ nhàn nhi hoà s c tiênằ ạ ề ạ ắ

Tuy th hoà tai vô đi m m ch, ho c mông hi u quy n chuy n phong niên,ụ ế ị ặ ệ ế ể

Thân tàn Th n Vũ công nan k , ho ch khánh an đi m t ng l i thiênầ ế ạ ề ổ ạ

D ch nghĩa:ị

Tr c đây lo s u vì n c l t liên miên,ướ ầ ướ ụ

Nay đ c tin báo h i l y làm vui,ượ ơ ấ

N ng mãi đ n n i lúa đ ng b khô c n,ắ ế ỗ ồ ị ạ

Đ c m a nh vì th mà s c lúa t i t t,ượ ư ỏ ế ắ ươ ố

Tuy là b n n n c v đê nh ng dân không ai b ch tị ạ ướ ỡ ư ị ế

Ho c nh tr i giúp chuy n sang đ c mùa cũng nên,ặ ư ờ ể ượ

R t th n công tr thu c a vua Vũ khó nói đ c,ấ ẹ ị ỷ ủ ượ

Th ng đ c yên vui, đó là nh tr i.ườ ượ ờ ờ

S c giao bài th y cho Văn Đ c ho v n dâng lên đ b t ch c vi c vui hátắ ơ ấ ứ ạ ầ ể ắ ướ ệ

đ i nhà Ngu (182) x a. Đ n khi Đ c ho th dâng lên, đ c x ng ý vua; th ngờ ư ế ứ ạ ơ ượ ứ ưở

cho đ ng kim ti n "phi long" h ng l n. R i không bao lâu đ c tri u v Kinh ch nồ ề ạ ớ ồ ượ ệ ề ọ

dùng, lĩnh Th ng th b Công, kiêm lý b L i, và công vi c Qu c T Giám, sungượ ư ộ ộ ạ ệ ở ố ử

C M t vi n đ i th n. Năm y vua sai d ng bia Võ Công đ k ni m chi n côngơ ậ ệ ạ ầ ấ ự ể ỷ ệ ế

c a các quan. Đình ngh cho Đ c đ ng h ng th , kh c bia đá đ t tr c sân Võủ ị ứ ứ ạ ứ ắ ặ ở ướ

Mi u.ế

Năm th 20, vua chu n cho Đ c đ c thôi vi c vi n C M t, kiêm qu nứ ẩ ứ ượ ệ ở ệ ơ ậ ả

vi n Hàn Lâm. Tr c đây Văn Đ c ra làm T ng đ c Tuyên Quang, có tên ph mệ ướ ứ ổ ố ạ

tr n là Nguy n Quang Kh i ra thú, sau l i tr n, nhi u l n c p h n cho đ b tố ễ ả ạ ố ề ầ ấ ạ ể ắ

nh ng không đ c. Vua truy b t t i Đ c, giáng làm T Th lang b H , hi p lýư ượ ắ ộ ứ ả ị ộ ộ ệ

công vi c Thu s Kinh kỳ; r i thăng Tham tri, đ c c sung vào vi c đi tìmệ ỷ ư ở ồ ượ ử ệ

ki u đ t t t làm sinh ph n c a vua. Đ c ch n đ c ki u đ t Thu n S n, Hi uể ấ ố ầ ủ ứ ọ ượ ể ấ ở ậ ơ ế

S n, đ c th ng gia 2 c p. R i chu n cho Đ c m n hàm Th ng th sung làmơ ượ ưở ấ ồ ẩ ứ ượ ượ ư

Tr n Tây Khâm sai đ i th n. Khi Đ c đã đ n n i y, dâng s xin đem quân điấ ạ ầ ứ ế ơ ấ ớ

đánh. Vua b o r ng : Chính ta mong ng a đ n đâu là đ c thành công, ngày v nả ằ ự ế ượ ẫ

ngóng nhìn thi t tha. R i sau Đ c cùng T ng quân là Tr ng Minh Gi ng, ti nế ồ ứ ướ ươ ả ế

đ n H H i, sai b t quân các đ o l i ti n đ n Sa Tôn, đánh đ c li n h n 10 sế ồ ả ắ ạ ạ ế ế ượ ề ơ ở

đ n gi c, b t s ng và chém đ c h n 10 tên ph m trong b n gi c, thu ho chồ ặ ắ ố ượ ơ ạ ọ ặ ạ

súng ng khí gi i, Đ c đem vi c y tâu lên. Vua càng khen, đ n khi Hi n t m iố ớ ứ ệ ấ ế ế ổ ớ

lên ngôi, Văn Đ c vì theo vi c đánh d p đã lâu, b b nh nên xin thôi vi c coi quân.ứ ệ ẹ ị ệ ệ

Vua th ng và u đãi, ban c p cho th u c vua dùng. D r ng : ng i c n lao,ưở ư ấ ứ ố ụ ằ ươ ầ

tr m v n đã bi t. Nh ng yêu vua thì tr c h t b o v thân mình, ch lo phi nẫ ố ế ư ướ ế ả ệ ớ ề

quá, th vua ngày còn dài, vi c báo đáp còn nhi u v y. Chu n cho Đ c đ i làmờ ệ ề ậ ẩ ứ ổ

T ng đ c Đ nh Biên. Đ n khi Tr n Tây không gi đ c, đình ngh dâng lên, Vănổ ố ị ế ấ ữ ượ ị

Đ c vì không làm vi c y t tr c đ n sau, nên ch ph i giáng có 3 c p l u l i làmứ ệ ấ ừ ướ ế ỉ ả ấ ự ạ

vi c.ệ

Thi u Tr năm th 1, g p kỳ đ i k xét công, Đ c đ c gia thăng hàm Thi uệ ị ứ ặ ạ ế ứ ượ ế

b o. Vua d r ng : Lê Văn Đ c giúp vi c b , vi n, l p công biên c ng, có khiả ụ ằ ứ ệ ở ộ ệ ậ ở ươ

gi ch c, có khi làm vi c, v n t ra ti ng t t, chu n cho nguyên m th 1 ng iữ ứ ệ ẫ ỏ ế ố ẩ ấ ụ ườ

con hàm Ch s , đ c chi l ng nhà h c t p, đ n khi tr ng thành, giao B xétủ ự ượ ươ ở ọ ậ ế ưở ộ

b .ổ

Năm th 2, quân thuy n c a gi c Xiêm, h p đông Qu ng Biên ph n bi nứ ề ủ ặ ọ ở ả ầ ể

đ o T Nhĩ, núi Nh t Mã r p m u xâm l c Chu n cho Văn Đ c thăng Th Hi pả ư ậ ắ ư ượ ẩ ứ ự ệ

bi n Đ i h c sĩ, sung T ng th ng ti u b quân v đ i th n. Phàm T ng đ c, Tu nệ ạ ọ ổ ố ễ ộ ụ ạ ầ ổ ố ầ

ph , B chính, án sát, Đ đ c, lĩnh binh Nam Kỳ và các quân th Ba Xuyên, Anủ ố ề ố ở ứ ở

Giang, Hà Tiên, đ u cho phép Đ c đ c trù li u, tuỳ ti n làm vi c. Văn Đ c l yề ứ ượ ệ ệ ệ ứ ạ

nh n chi u, ti n quân đ n Th t S n, đánh phá đ n Sách Sô c a gi c. Vua cho làậ ế ế ế ấ ơ ồ ủ ặ

Đ c l n đ u đem quân đi làm n i đ c oai danh tr c; th ng cho quân công kứ ầ ầ ỗ ượ ướ ưở ỷ

l c m t th , và 1 đ ng kim ti n. Đ c l i ti n quân đ n Xà Tôn, đ c su t cùngụ ộ ứ ồ ề ứ ạ ế ế ố ấ

b n Lê Văn Phú, Nguy n Công Nhàn, chia quân làm 5 đ o, vây nã đánh phá đ cọ ễ ạ ượ

h n 10 s đ n luỹ, b t s ng và chém đ c gi c r t nhi u, gi c trông th y bóng đãơ ở ồ ắ ố ượ ặ ấ ề ặ ấ

tan v . Các đ o đ u phóng quân đi dò tìm đ t phá các n i ch a đ và t h p c aỡ ạ ề ố ơ ứ ể ụ ọ ủ

gi c. R i đóng quân Tô S n chia u Nguy n Ti n Lâm, Nguy n Tri Ph ng pháiặ ồ ở ơ ỷ ễ ế ễ ươ

quân tìm b t b n gi c tr n, ng i n c Thanh, ng i Th đ n đ u thú h n 1000ắ ọ ặ ố ườ ướ ườ ổ ế ầ ơ

ng i c đàn ông, đàn bà.ườ ả

Văn Đ c th , giao cho tên Y m chiêu d b n gi c tàn. Nhân th đ t đ n ứ ụ ể ụ ọ ặ ế ặ ồ ở

Xà Tôn, phái quân phòng gi . Giao cho Nguy n Ti n Lâm, Nguy n Tri Ph ng v nữ ễ ế ễ ươ ẫ

l u đ y đ trù li u. Văn Đ c cùng Lê Văn Phú, Nguy n Công Nhàn đ u đem bi nư ở ấ ể ệ ứ ễ ề ề

binh đi kinh lý Hà Tiên. Vua khen Đ c là trù tính đ c h p lẽ, th ng cho gia 1 c pứ ượ ợ ưở ấ

và 1 đ ng kim ti n.ồ ề

Vua l i d Đ c nên x p đ t qua công vi c đ y, r i l p t c do đ ng sôngạ ụ ứ ế ặ ệ ở ấ ồ ậ ứ ườ

Vĩnh T v An Giang, phái thám tình hình các sách gi c, l i ti n đ ng đi th ngế ề ặ ạ ệ ườ ượ

du đánh d p. Văn Đ c cho là Hà Tiên hi n t i vô s , c chuy n v An Giang cùngẹ ứ ệ ạ ự ứ ể ề

b n Nguy n Tri Ph ng ti n quân đ n Sách Sô, r i c ng Thu n, chuy n đ n sôngọ ễ ươ ế ế ồ ả ậ ể ế

Ti n Giang ng c dòng sông đi lên quá Tân Châu, An L c và c a c ng Ba Xuyên.ề ượ ạ ử ả

Quan quân đi đ n đâu gi c nghe th y bóng đ u d t tr n xa r i. Thăm dò bi t làế ặ ấ ề ạ ố ồ ế

tr c đây tr n đánh Hà Âm, gi c Xiêm thua to, đ u m c gi c là Ch t Tri doướ ậ ở ặ ầ ụ ặ ấ

đ ng Tr n Tây tr n tr c, r i ch t. Văn Đ c và các viên Tham tán đ u v l sườ ấ ố ướ ồ ế ứ ề ề ỵ ở

cung ch c.ứ

Tr c đây, vua sai vi n C M t vi t th g i cho Lê Văn Đ c r ng : toàn h tướ ệ ơ ậ ế ư ử ứ ằ ạ

Tr n Tây, s th quan tr ng. V công vi c nên x p đ t th nào ph i nên hi u rõấ ự ể ọ ề ệ ế ặ ế ả ể

tình hình thám x v i s th . Nh c h i có th làm đ c, thì nên di chuy n quânứ ớ ự ế ư ơ ộ ể ượ ể

tháng tr n đu i mãi đ n xa r i s a sang l i vi c bên c ng, nên ph i phái đi ngayậ ổ ế ồ ử ạ ệ ươ ả

l p t c, cho k p công vi c, c h i đó là k t t nh t. N u quân lính lâu ngày nh cậ ứ ị ệ ơ ộ ế ố ấ ế ọ

m t, mà đ a th xa r ng, ch a ti n m t s m đã d p yên, mà mu n tìm cách khácệ ị ế ộ ư ệ ộ ớ ẹ ố

là k dùng ng i Mên đánh ng i Mên, thì tên Y m có th dùng đ c. Nh h nế ườ ườ ể ể ượ ư ắ

m t lòng qui ph ta thì li u l ng c p th binh giao cho h n mang đi; l i pháiộ ụ ệ ượ ấ ổ ắ ạ

thêm quan kỳ binh, ch n l y 1 viên lĩnh binh ho c qu n v nào đ c l c đ trôngọ ấ ặ ả ệ ắ ự ể

coi c r i sai Y m đi Nam Ninh, Nam Thái chiêu t p th dân, k y là h n h t. Taả ồ ể ậ ổ ế ấ ơ ế

nhân th c t cho m t kho nh đ t, đ h n làm hàng rào bên ngoài, và chia quânế ắ ộ ả ấ ể ắ

đóng ch quan y u l i h i. Sau vài năm, vi c n i tr đã v ng, sẽ c đ i quân m tỗ ế ợ ạ ệ ộ ị ữ ử ạ ộ

phen thu l i tot Tr n Tây th ng đ n cõi Xiêm, đánh gi t m t tr n r t d , khi nạ ấ ẳ ế ế ộ ậ ấ ữ ế

cho chúng không dám manh tâm qu y r i n a. Phàm m y đi u y ng i nên nghĩấ ố ữ ấ ề ấ ươ

kỹ, n u có th làm đ c, thì làm t p tâu lên.ế ể ượ ậ

Đ c bèn dâng s nói r ng : L p man mà dám ngông cu ng nh th là c y cóứ ớ ằ ậ ồ ư ế ậ

n c Xiêm mà thôi. M y l n quan quân đánh gi t, ch c Xiêm man đã m t vía, s nướ ấ ầ ế ắ ấ ờ

lòng r i. Nay n u ta th a th ng đánh th ng vào, thì s đánh th ng không khó, màồ ế ừ ắ ẳ ự ắ

s gi đ c mãi là khó thôi. Th n xin đem tình th c a gi c mà nói : Tr n Tâyự ữ ượ ầ ế ủ ặ ấ

nguyên là L p man, t c n c y gian x o, ph n tr c không th ng. Năm tr cậ ụ ướ ấ ả ả ắ ườ ướ

đây n c y l thu c vào b n đ c a ta, là ch có cái ti ng th thôi. K kia đã quênướ ấ ệ ộ ả ồ ủ ỉ ế ế ẻ

n c n l i, đã thành nh cái th c i h r i. Nay mu n v v cho yên, nh ng kơ ắ ạ ư ế ưỡ ổ ồ ố ỗ ề ư ẻ

kia b n tính nêu lòng khó thu n v n không th tin đ c. Mu n c u nh khi tr c,ả ầ ẫ ể ượ ố ầ ư ướ

l y đ t nó làm qu n huy n c a mình, l y ng i nó làm binh dân c a mình, thìấ ấ ậ ệ ủ ấ ườ ủ

quy t không th đ c n a. H n n a là đ a th n c y r ng g p đôi 6 t nh Namế ể ượ ữ ơ ữ ị ế ướ ấ ộ ấ ỉ

Kỳ, n u ta c p dùng binh, thì đánh phía Đông nó ch y đ n phía Tây, l p đ cế ấ ở ạ ế ấ ượ

ch này, thì h ng ch kia, há có th đánh m t tr n mà d p t t ngay ? N u n iỗ ổ ỗ ể ộ ậ ậ ắ ư ế ơ

này n i kia mà đánh th ng đ c c thì có th n i nào cũng gi l y đ c c ? Vơ ắ ượ ả ể ơ ữ ấ ượ ả ư ả

l i, n i y r ng rú um tùm, toàn không ch nào là l i h i quan y u có th chi mạ ơ ấ ừ ỗ ợ ạ ế ể ế

đóng, ch ng qua ch nên li u đ t 1, 2 đ n b o, l u quân l i đóng gi mà thôi. Màẳ ỉ ệ ặ ồ ả ư ở ạ ữ

s quân l u l i nhi u thì s chuy n v n l ng r t khó; ít thì cô đ n, nguy ng p,ố ư ạ ề ự ể ậ ươ ấ ơ ậ

khó b b o v . Hu ng chi quân đóng l i ch trong đ n b o; còn ngoài ra m cề ả ệ ố ạ ỉ ở ồ ả ặ

chúng t phóng túng, thì có ích gì không? Sau này ch ng kh i b đ y mà rút quânự ẳ ỏ ỏ ấ

v thì s khó nh c phí t n, đã đ n bao nhiêu c a r i, sẽ không khác gì vi c ngàyề ự ọ ổ ế ủ ồ ệ

tr c v y.ướ ậ

K ra, m i b đ y, mà v i l y v , đã l y mà l i b đi, thì không b ng đ i lúcể ớ ỏ ấ ộ ấ ề ấ ạ ỏ ằ ợ

nào nên l y hãy l y là h n. L i xin l y binh th hi n t i c a ta mà nói : quân cácấ ấ ơ ạ ấ ế ệ ạ ủ

đ o t ng theo đi đánh b t gi c đã 2, 3 n, ph n thì m ch t, ph n thì tr n m t, kạ ừ ắ ặ ầ ố ế ầ ố ấ ể

có hàng nghìn, gián ho c có khi quân trong m t v 1 c mà ch còn có m t n a, l iặ ộ ệ ơ ỉ ộ ử ạ

th m chí có khi không còn đ c n a s quân. Mà s quân còn l i y, thì mìnhậ ượ ử ố ố ạ ấ

không áo lành, m t mang s c m. S c quân đã th y nh c m t r i, há n đem nhânặ ắ ố ứ ấ ọ ệ ồ ỡ

dân là th đáng yêu quý c a mình mà đ i l y đ t cát là th không đáng yêu quý ?ứ ủ ổ ấ ấ ứ ư

L i nh các đ a h t Nam Ninh, Nam Thái, là th ng du liên ti p nhau, b n li uạ ư ị ạ ượ ế ọ ề

ch t c u k t v i nhau, tên Y m tuy là có th dùng đ c, nh ng ân tín c a h nế ấ ế ớ ể ể ượ ư ủ ắ

ch a đ c tin c n, cho h n đi chiêu t p ch a ti n. Th n tr m nghĩ : vi c dùngư ượ ẩ ắ ậ ư ệ ầ ộ ệ

binh, không ngoài 2 vi c đánh và gi . N u th đ ch ch a th đánh đ c, thì ta t mệ ữ ế ế ị ư ể ượ ạ

hãy gi v ng, l y n i g n đ i l i v i n i xa, l y quân nhàn r i mà đ i l i v i quânữ ữ ấ ơ ầ ố ạ ớ ơ ấ ỗ ố ạ ớ

m t nh c, đ i khi nào có th đánh đ c m i đánh th là k sách gi , đ y khôngệ ọ ợ ể ượ ớ ế ế ữ ấ

ph i là ch gi không mà gi đ đánh đ y. Khi n cho quân dân ta yên ngh , cùngả ỉ ữ ữ ể ấ ế ỉ

vui đ c ngh vai. Vi c n i tr đã v ng, l i s c nghiêm c m k mua tr m g oượ ỉ ệ ộ ị ữ ạ ứ ấ ẻ ộ ạ

mu i; đ i 1, 2 năm, L p Mên không ch u n i b n gi c Xiêm l n áp b o ng c t tố ợ ạ ị ổ ọ ặ ấ ạ ượ ấ

nhiên đ n gi t h i nhau. Đ n lúc b y gi thì có h n khích, có th làm đ c, thì taế ế ạ ế ấ ờ ấ ể ượ

xem c h i mà hành đ ng, có th không ph i đánh mà thu công toàn th ng v y.ơ ộ ộ ể ả ắ ậ

Nay đ n mùa thu m a l t, vi c phòng th h i th . Th n xin tuân l i d , thuế ư ụ ệ ủ ơ ư ầ ờ ụ

l i các h ng bi n binh đã nhi u l n đi theo vi c quân và đánh b t gi c, ch cạ ạ ề ề ầ ệ ắ ặ ướ

l ng th v , đ th s c quân.ượ ả ề ể ư ứ

L i tâu nói : gi c Xiêm đ n đây đ nh mong đ r a s x u h l n tr c màạ ặ ế ị ể ử ự ấ ổ ầ ướ

khoe mẽ v i b n Mên thôi. Nh ng chúng b tr n thua tan nát y, ho c gi chúngớ ọ ư ị ậ ấ ặ ả

còn ch a cam tâm, v n gi m u báo ph c, cũng ch a bi t ch ng. Nay ta nên d b ,ư ẫ ữ ư ụ ư ế ừ ự ị

đ làm c m u tr quân đ ch tr c đi. Th n xin đ n kỳ phòng b mùa đông này,ể ơ ư ị ị ướ ầ ế ị

phái thêm quân Kinh và quân các t nh t H u Kỳ tr vào nam l n l t đ nở ở ỉ ừ ữ ở ầ ượ ế

đóng đ y, và các thuy n h i v n b c đ ng đóng Gia Đ nh, cũng d đ phòngở ấ ề ả ậ ọ ồ ở ị ự ề

sai phái. Nh chúng s không dám hành đ ng gì, thì ta c n chăm di n t p quân yư ợ ộ ầ ễ ậ ấ

cho đ u th o quen ngh võ cũng ch ng h i gì. N u chúng u mê không s ch t,ề ạ ề ẳ ạ ế ợ ế

dám đ n qu y r i, thì lâm th i s n có quân, thi th d dàng, không đ n n i có sế ấ ố ờ ẵ ố ễ ế ỗ ự

lo ch m tr l vi c.ậ ễ ỡ ệ

Đ c l i xin r ng : m t d i sông t An Giang ngang qua Tân Châu, An L c,ứ ạ ằ ộ ả ừ ạ

đ ng th y quanh vòng xin do t nh th n kh i đào thành đ ng sông, cho d vi cườ ủ ỉ ầ ơ ườ ễ ệ

ch ng gi và ng ti p. Vua cho là ph i l m, nh ng l i xin y đ u thi hành đ c.ố ữ ứ ế ả ắ ữ ờ ấ ề ượ

Vua l i d Văn Đ c r ng : khanh khó nh c lâu ngày ngoài, đã 3 năm nay tinhạ ụ ứ ằ ọ ở

th n t há không mong nh . Nay vi c biên h i th , chu n cho khanh hãy v t nhầ ử ớ ệ ơ ư ẩ ề ỉ

ngh phép m t tu n, r i l p t c đi tr m v Kinh ch u h u.ỉ ộ ầ ồ ậ ứ ạ ề ầ ầ

Mùa thu năm y, có chi u cho đem quân v . Đ n khi đem quân th ng tr nấ ế ề ế ắ ậ

tr v , Đ c vào ra m t, vua tuyên tri u úy l o, b o Văn Đ c r ng : tr c đâyở ề ứ ắ ệ ạ ả ứ ằ ướ

Hoàng kh o ta, th n uy quy n đ n xa r ng, cõi xa s ph c. Nay tài đ c c a tr mả ầ ề ế ộ ợ ụ ứ ủ ẫ

không k p Hoàng kh o, ph i phi n đ n t ng súy khó nh c lâu ngày ngoài biên.ị ả ả ề ế ướ ọ ở

Nay th y b n các khanh, c m đ ng x u h khôn xi t. Nhân h i s th cũ Tr nấ ọ ả ộ ấ ổ ế ỏ ự ể ở ấ

Tây. Văn Đ c đem vi c đánh gi khó d , đ i l c nh l i trong s tr c, mà tâuứ ệ ữ ễ ạ ượ ư ờ ớ ướ

bày lên. L i nói : 6 t nh Nam Kỳ, t khi có lo n gi c Khôi, n i đau kh c a dânạ ỉ ừ ạ ặ ỗ ổ ủ

ch a h i. Hãy đ i sau vài năm s c dân h i th , r i sau xem th i c , có th l yư ồ ợ ứ ơ ư ồ ờ ơ ể ấ

đ c, thì l y cũng ch a mu n. Vua cũng cho là ph i. L i h i : Năm nay, phòng bượ ấ ư ộ ả ạ ỏ ị mùa đông, có th ch c đ c gi c Xiêm, không đ n n a đâu? Đ c th a r ng : b aể ắ ượ ặ ế ữ ứ ư ằ ữ

n chúng đem quân c n c đ n nh ng b thua tan nát, tuy đã n n lòng, nh ngọ ả ướ ế ư ị ả ư

ch a ch c chúng đã không đ tâm báo l i c t ph ng sách phòng gi c a taư ắ ể ạ ố ở ươ ữ ủ

cũng không nên b tr n i mà thôi. L i h i : trong b n các t ng làm vi c b tỏ ễ ả ạ ỏ ọ ướ ệ ắ

gi c, ai là xu t s c? Đ c th a r ng : Nguy n Công Nhàn, m u trí và có s c kh e,ặ ấ ắ ứ ư ằ ễ ư ứ ỏ

cùng v i t ng đã ch t là Đoàn Văn Sách cùng ngang hàng nhau. Vua nhân th choớ ướ ế ể

Văn Đ c 3 chi nhân sâm c a vua dùng. Chu n cho Đ c lĩnh Th b L sung C M tứ ủ ẩ ứ ộ ễ ơ ậ

vi n đ i th n, r i thăng hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ.ệ ạ ầ ồ ệ ệ ạ ọ

Mùa đông năm y, bi n binh 6 t nh Nam Kỳ đã đ n kỳ đ i duy t. Vua ch nấ ề ỉ ế ạ ệ ọ

Văn Đ c sung làm kinh l c đ i th n, ki m giao cho s a sang b cõi ngoài ven vàứ ượ ạ ầ ể ử ờ

công vi c có quan h đ n quân l , Đ c đ u tóm coi c . Khi vào tr c sân ra m tệ ệ ế ữ ứ ề ả ướ ắ

xin đi. Vua cho Đ c lên trên đi n d r ng : khanh làm quan tr i kh p trong ngoài,ứ ệ ụ ằ ả ắ

đ c trí ng đã lâu, tr m ch n phái ng i đi kinh lý, các vi c binh chính h t th yượ ộ ẫ ọ ươ ệ ế ả

đ u giao cho ng i. Vua bèn trao cho Đ c thanh g m báu và b o r ng : trongề ươ ứ ươ ả ằ

quân có ng i nào không nghe l nh, thì cho phép theo quân mà làm vi c. Vua l iườ ệ ệ ạ

ban cho Đ c chi c áo c a vua dùng. Chuy n đi y, Đ c hãy còn mang' b nh,ứ ế ủ ế ấ ứ ệ

nh ng t th y mình đ c n vua u đãi yêu quý nhi u quá, vì nghĩa không dámư ự ấ ượ ơ ư ề

t ch i, bèn c g ng đ ng m lên đ ng. Khi đi đ n Qu ng Nam thì b b nhừ ố ố ượ ươ ố ườ ế ả ị ệ

n ng. Vua sai Trung s mang cho sâm, qu , và viên Thái y đi theo ngay đi u tr .ặ ứ ế ề ị

L i chu n cho Đ c t m thôi ch c Kinh l c, cho đ c yên lòng tĩnh d ng.ạ ẩ ứ ạ ứ ượ ượ ưỡ

R i sau Đ c ch t, b y gi tu i 49, vua th ng nh n c m t, d r ng : Lêồ ứ ế ấ ờ ổ ươ ỏ ướ ắ ụ ằ

Văn Đ c khi th Hoàng kh o ta, tr i làm quan kh p trong ngoài. Vi c đánh tr n ứ ờ ả ả ắ ệ ậ ở

Vân Trung, l p quân công đ c t t, n tiên đ u đãi, phong cho t c p. G n đâyậ ượ ố ơ ế ư ướ ấ ầ

có m nh đi kinh lý Nam Kỳ, kh ng khái xin đi, không t s v t v . Ng đâu, gi aệ ả ừ ự ấ ả ờ ữ

đ ng ch t đi, tr m r t th ng xót, gia t ng cho hàm Thi u b o và g m sa m iườ ế ẫ ấ ươ ặ ế ả ấ ỗ

t 5 cây, tr u, nhi u m i th đ u 3 t m, l a, v i m i th đ u 15 t m, ti n 2000ứ ừ ễ ỗ ứ ề ấ ụ ả ỗ ứ ề ấ ề

quan, và sai quan đ n t , đ a linh c u v chôn c t.ế ế ư ữ ề ấ

Đ c là ng i tr m tr ng, có đ m l c, ra vào trong tri u ngoài qu n g n 30ứ ườ ầ ọ ở ượ ề ậ ầ

năm. Phàm khi nói v i các liêu thu c, nói không l i n ng, m t không s c gi n, nhớ ộ ờ ặ ặ ắ ậ ư

gió xuân hòa nhã có v ôn t n. Khi tr c Văn Đ c làm con nuôi c a Trung quânẻ ồ ướ ứ ủ

Nguy n Văn Thành. Đ n lúc Thành b t i, c a nhà suy s p; Đ c tuy là quan sang,ễ ế ị ộ ử ụ ứ

nh ng m i khi tu , th i, gi , t t, t t đ t h ng làm l . Ho c có ng i b o Đ cư ỗ ế ờ ỗ ế ấ ố ươ ễ ặ ườ ả ứ

nên lánh xa hình tích. Đ c b o r ng : Ta t h i lòng ta tôi, há nên vì c hi m nghi,ứ ả ằ ự ỏ ớ ề

mà quên n ng i cha nuôi ? Ng i ta, ph c v s đ l ng c a Đ c.ơ ườ ư ườ ụ ề ự ộ ượ ủ ứ

T Đ c năm th 10, đ c th vào đ n Hi n L ng. Con là Tăng M u l yự ứ ứ ượ ờ ề ề ươ ậ ấ

công chúa Ph ng Duy, b Phò mã Đô úy.ươ ổ

QUY N 20Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XỆ Ụ

Đ ng Văn Thiêmặ

Tr c tên là Hòa, ng i huy n Qu ng Đi n, ph Th a Thiên. Gia Long nămướ ườ ệ ả ề ủ ừ

th 12 (1813) đ H ng c ng, tr i làm Tri huy n Hà Đông, có ti ng khen là chínhứ ỗ ươ ố ả ệ ế

tích hay, chuy n vào làm Thiêm s b Binh.ể ự ộ

Minh M nh năm th 4, Tham hi p Thanh Hoa (nay là Thanh Hóa) là Vũ Duệ ứ ệ

b t i ph i gi i ch c, đình th n c Thiêm đ n thay. Vua b o r ng : Thiêm thì làmị ộ ả ả ứ ầ ử ế ả ằ

vi c đ c đ y, nh ng vì tu i còn ít thôi. Bây gi Lê Ch t nói là Thiêm nhanh gi i,ệ ượ ấ ư ổ ờ ấ ỏ

có th giúp nên vi c. Vua hèn cho Thiêm thay. Thiêm ch c 2 năm, chăn nuôi d yể ệ ở ứ ạ

d dân đ c ph i lẽ; nên đ c th ng k l c 2 th , đ i v làm Bi n lý b Binh,ỗ ượ ả ượ ưở ỉ ụ ứ ổ ề ệ ộ

chuy n thăng H u Th lng. Ch a bao lâu, đ c thăng Hi p tr n Thanh Hoa, l i đ iể ữ ị ư ượ ệ ấ ạ ổ

Th Tham tri b Binh.ự ộ

Năm th 12, quan biên c ng n c Thanh đòi l y b o Th Phong (thu cứ ở ươ ướ ấ ả ụ ộ

t nh H ng Hóa). Vua sai Thiêm cùng Nguy n Đình Ph đem quân và voi đi kinh lýỉ ư ễ ổ

vi c biên gi i, r i chu n cho Thiêm t m gi ch c T ng tr n B c Thành. Năm yệ ớ ồ ẩ ạ ữ ứ ổ ấ ắ ấ

đ i b làm Tu n ph Hà N i, kiêm qu n vi c đê đi u. Ch a qua năm , thăng Thổ ổ ầ ủ ộ ả ệ ề ư ự

T ng đ c Đ nh An. H t y đ t r ng, ng i đông, ti n và l ng ch a nhi u. Thiêmổ ố ị ạ ấ ấ ộ ườ ề ươ ư ề

khéo v v , yên i nhân dân, nên tr m c p tĩnh, dân đ c yên, ti n l ng khôngỗ ề ủ ộ ướ ượ ề ươ

thi u. Vua ban khen chu n cho th c th (T ng đ c), gia thăng hàm Thái t Thi uế ẩ ự ụ ổ ố ử ế

b o, l i th ng cho m t c p trác d .ả ạ ưở ộ ấ ị

Năm th 16, đ i làm T ng đ c Hà Ninh. Vua cho là Hà Thành, dân đôngứ ổ ổ ố ở

đúc, th ng g p n n cháy nhà, sai Thiêm xem đ a th m r ng đ ng sá, d b đườ ặ ạ ị ế ở ộ ườ ự ị ồ

d ng n c, đ c u ho , l i ch n đ t làm đ n th th n l a.ự ướ ồ ứ ả ạ ọ ấ ề ờ ầ ử

Năm th 19, tháng 7, t nh Ninh Bình gió bão m a d ; Hà N i giáp h t, thìứ ỉ ư ữ ộ ạ

n c sõng rút xu ng, tin báo đ n n i vua m ng b o r ng : cùng m t ngày y,ướ ố ế ơ ừ ả ằ ộ ấ

th c là tr i giúp. Bèn làm m t bài th Hà N i l o l c (183) cùng c 2 bài: "Hà duự ờ ộ ơ ộ ạ ạ ả

b t t ng y m", "Tr c th y c u châu" (184) mà vua ng u nhiên làm ra, hôm g nấ ươ ể ọ ủ ầ ẫ ầ

đây, chép ra giao cho Thiêm ho v n th đ tâu, có ý b t ch c cái nhã ý tri uạ ầ ơ ệ ắ ướ ề

đình Ngu Thu n, vua tôi hát ho cùng nhau. Thiêm vâng h a l i dâng lên. Vuaấ ạ ọ ạ

th ng cho 1 đ ng kim ti n "kim phong" h ng l n, đ i v làm Th ng th bưở ồ ề ạ ớ ổ ề ượ ư ộ

Công, kiêm qu n vi n Hàn Lâm.ả ệ

Năm th 21, Thiêm coi đ c công d ch Thu n S n , vì vi c xây đ p khôngứ ố ị ở ậ ơ ệ ắ

h p th c, ph i giáng làm Tham tri c t m t hàm Thi u b o. R i sau thăng Thợ ứ ả ấ ấ ế ả ồ ự

T ng đ c Bình Phú. Bây gi t nh Bình Đ nh b t đ u làm phép quân đi n làm sổ ố ờ ỉ ị ắ ầ ề ổ

đi n kh n kỳ, b n hào h u ph n nhi u có k m u l i riêng, tr ng n khôn khéoề ấ ọ ữ ầ ề ẻ ư ợ ở ọ

t chi m ru ng t t mà b thêm ru ng x u vào đ sung công. Nhân dân tranh ki nự ế ộ ố ỏ ộ ấ ể ệ

l n nhau. Thiêm xin căn c vào s ru ng c a dân h t y thú ra, chia bình quânẫ ứ ố ộ ủ ạ ấ

làm đ n 1 n a đ sung ru ng công 1 n a đ làm ru ng t . L i xin phái khoa đ oế ử ể ộ ử ể ộ ư ạ ạ

đ n n i đ l y h i làm.ế ơ ể ấ ộ

Thi u Tr năm th 1, d r ng : khanh ngoài lâu hi u th u vi c dân, chu nệ ị ứ ụ ằ ở ể ấ ệ ẩ

cho theo ngh thi hành. Ch t x y ra Nam Kỳ có vi c lo n Tr n Tây, đ i b Thiêmị ợ ẩ ệ ạ ở ấ ổ ổ

làm T ng đ c Đ nh Biên, đ c vi c v n l ng g i binh, vi c đ u xong xuôi, thăngổ ố ị ố ệ ậ ươ ọ ệ ề

hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnh Th ng th b Hình, sung C M t vi n đ i th n.ệ ệ ạ ọ ượ ư ộ ơ ậ ệ ạ ầ

Năm th 4, Thiêm có tang m . Vua c p thêm cho 300 quan ti n chu n choứ ẹ ấ ề ẩ

v nhà làm ma, xong vi c l i cung ch c.ề ệ ạ ứ

Năm th 6, l i gia hàm Thái t Thi u b o, lĩnh T ng đ c Hà Ninh; r i đ i điứ ạ ử ế ả ổ ố ồ ổ

Đ nh Yên. Đ n khi D c Tông Anh Hoàng Đ n i ngôi, Thiêm dâng s xin vào ch uị ế ự ế ố ớ ầ

h u. Vua d r ng : hãy gia tâm s a tr , đ yên tĩnh đ a ph ng, đ i sẽ tri u vầ ụ ằ ử ị ể ị ươ ợ ệ ề

cũng ch a mu n gì.ư ộ

T Đ c năm th 3, Thiêm l i vào lĩnh b Hình bàn danh sách xét công dângự ứ ứ ạ ộ

lên, vua d r ng : Văn Thiêm là ng i b y tôi gi i kì c u, v n có ti t trung thành,ụ ằ ườ ấ ỏ ự ố ế

th ng gia 2 c p, v n kiêm vi c vi n nh cũ, l i sung vào Kinh diên gi ng quan.ưở ấ ẫ ệ ở ệ ư ạ ả

R i sau sung làm Khâm sai đ i th n đi ngay Bình Đ nh xét nghĩ v án h đ cồ ạ ầ ị ụ ộ ố

V ng H u Quang cùng B chính Án sát là Nguy n Du, Nguy n Thành gièm phaươ ữ ố ễ ễ

l n nhau; và xét h i tình hình l i h i c a dân gian Nam Tr c t kỳ, tuỳ vi c màẫ ỏ ợ ạ ủ ở ự ả ệ

s a sang. G p lúc dân Nam Ngãi b đói, Văn Thiêm tâu xin phát thóc kho bán raử ặ ở ị

cho dân. Thiêm l i h i bi t viên Tri huy n Duy Xuyên tr c đã ch t là Hà H c H iạ ỏ ế ệ ướ ế ọ ả

thanh liêm, siêng năng, công bình, gi n d , nhân dân tin yêu; xin truy t ng hàm Thả ị ặ ị đ c, đ làm khuy n khích cho ch c thân dân (ch c ph huy n) sau này. Vua theo lộ ể ế ứ ứ ủ ệ

Năm th 6, thăng th làm Hi p bi n Đ i h c sĩ kiêm sung Qu c S Quánứ ự ệ ệ ạ ọ ố ử

T ng tài. Mùa h năm y kinh s ít m a. Vua xu ng chi u c u l i nói th ng.ổ ạ ấ ở ư ư ố ế ầ ờ ẳ

Thiêm dâng nói 4 vi c : 1. C n th n chính th ; 2. T nh b t công d ch; 3. Ti t ki mệ ẩ ậ ể ỉ ớ ị ế ệ

c a dùng; 4. Trân tr ng vi c chuyên trách ng i làm có thành hi u. Vua cho là l iử ọ ệ ườ ệ ờ

nói (c a Thiêm) phát ra lòng chí thi t lo n c yêu dân, đ c ân khen th ng; vàủ ở ế ướ ặ ưở

d r ng : Văn Thiêm xét vi c hình, thì c n đ c công minh đúng m c; xét t c dânụ ằ ệ ầ ượ ứ ụ

thì h i bi t tuyên d ng đ c hoá; th ng cho 1 cái kim khánh có ch "C u đ cơ ế ươ ứ ưở ữ ự ứ

thu n thành".ầ

Năm th 9, đ i lĩnh b H , r i ch t công th . Vua th ng l m, truy t ngứ ổ ộ ộ ồ ế ở ự ươ ắ ặ

hàm Văn Minh đi n Đ i h c sĩ, tên th y là Văn Ngh , h u c p ti n tu t, sai quanệ ạ ọ ụ ị ậ ấ ề ấ

đ n t . Năm th 11, đ c bày th vào đ n Hi n L ng.ế ế ứ ượ ờ ề ề ươ

Thiêm là ng i c n cán am luy n, có tài chính s , tr i làm quan phiênườ ầ ệ ự ả ở

tr n bên ngoài, có ti ng hay v n v n rõ r t. Tuy Th nh Qu n công là Tr ng Đăngấ ế ố ẫ ệ ị ậ ươ

Qu t làm s tâu bày cho là ông không sánh b ng đ c 4 ng i; v chính s , thìế ự ớ ằ ượ ườ ề ự

b o là ông không b ng đ c Văn Thiêm. Kho ng năm Minh M ng, khi Thiêm làmả ằ ượ ả ạ

T ng đ c Đ nh Yên, b y gi Thiêm v Kinh ra m t vua, vua nghĩ đ n nhà Thiêmổ ố ị ấ ờ ề ắ ế

có m già, cho v thăm nom 5,3 ngày; l i mi n cho ng i em c a Thiêm là Vănẹ ề ạ ễ ườ ủ

Ch a làm ch c Y phó, không ph i thay ban nhau lên ng tr c, đ đ c ti n l u ứ ứ ả ứ ự ể ượ ệ ư ở

nhà nuôi m thay Thiêm. L i chu n cho viên ph Th a Thiên, th i th ng đ nẹ ạ ẩ ủ ừ ờ ườ ế

thăm h i, y đ c vua quí m n nh th .ỏ ấ ượ ế ư ế

Con là Huy Cát l y công chúa có ti ng là văn hay. T Đ c năm th 36, Cátấ ế ự ứ ứ

đ i b Th đ c H c sĩ, Tham bi n công vi c ph Th a Thiên, vì có l i, ph i giángổ ổ ị ộ ọ ệ ệ ủ ừ ỗ ả

b Viên ngo i lang b Hình. Kho ng năm Hàm Nghi, kinh thành có s , Cát b đìnhổ ạ ộ ả ự ị

ngh ph i cách ch c. Thành Thái năm th 3 gia ân cho khai ph c ch c Phò mã Đôị ả ứ ứ ụ ứ

uý, chi n a l ng, cho đi khai kh n núi Th t Gi i xã Liêu C c. Cát nhân th làmử ươ ẩ ở ấ ỏ ố ế

bài th c m hoài đ ghi vi c, có câu, phiên âm: vân c bán gian trung lĩnh tr ,ơ ả ể ệ ố ụ

th ch đi n s kho nh th ng l u canh. D ch nghĩa: n a gian nhà cao vào gi aạ ề ố ả ượ ư ị ử ở ữ

núi, vài kho nh ru ng đ i cây v m n trên.ả ộ ồ ề ạ

Cháu Cát là H u Ph , T Đ c năm th 31, đ C nhân, làm quan đ n Thữ ổ ự ứ ứ ỗ ử ế ị đ c. Kho ng năm Hàm Nghi, kinh thành có vi c Ph can t i ngh n ng, sau chu nộ ả ệ ổ ộ ị ặ ẩ

cho t p ch c C m y Hi u uý.ậ ứ ẩ ệ

Đ ng Huy Ch cặ ướ

Tên t là Hoàng Truy, là cháu g i Văn Thiêm b ng chú, bác. Ng i cha sinhự ọ ằ ườ

ra Ch c là Văn Gi n, ch đ đ n 5 khoa Tú tài thôi.ướ ả ỉ ỗ ế

Huy Ch c thu nh thông minh, khác ng i, có ti ng là th n đ ng. Thi uướ ở ỏ ườ ế ầ ồ ệ

Tr năm th 3, Ch c đ H ng ti n, thi H i liên ti p đ c trúng cách; vì thi đi nị ứ ướ ỗ ươ ế ộ ế ượ ệ

dùng ch không c n th n, nên b đánh h ng. Năm th 7, l i thi đ .ữ ẩ ậ ị ỏ ứ ạ ỗ

Đ u năm T Đ c đã t ng làm Tri huy n, Tri ph , có ti ng là chính s hay,ầ ự ứ ừ ệ ủ ế ự

đ c b làm Giám sát ng s , thăng lên ch ng n. B y gi có viên hi p lý Thuượ ổ ự ử ưở ấ ấ ờ ệ ỷ

s là Tham tri Nguy n Lu n, ng i cùng quê v i Ch c, nhũng nhi u binh đinh,ư ễ ậ ườ ớ ướ ễ

riêng l y cây g . Huy Ch c tâu h c, đ c s th c, nên đ c nh c lên H ng Lô tấ ỗ ướ ặ ượ ự ự ượ ắ ồ ự

khanh, lĩnh B chính s Qu ng Nam. Ch c t i ch c 3 năm, dâng s xin l p h cóố ứ ả ướ ạ ứ ớ ậ ộ

ngh nghi p s n xu t và thu thu s n v t. L i xin cho các xã dân Kinh và ngoàiề ệ ả ấ ế ả ậ ạ ở

d ng đ t nghĩa đ a, đ u đ c chu n theo l i ngh thi hành.ự ặ ị ề ượ ẩ ờ ị

Năm th 19, đ i v làm Bi n lý b H , xin đ t s ty Bình Chu n. Và l i nóiứ ổ ề ệ ộ ộ ặ ứ ẩ ạ

r ng : buôn bán là ngh ng n, mà ích n c l i dân, th c là chính sách l n c aằ ề ọ ướ ợ ự ớ ủ

tri u đình. Trong đó, ti t m c ph c t p t t ph i hi u kĩ tình hình các đ a ph ngề ế ụ ứ ạ ấ ả ể ị ươ

và h t th y các đ ng l i đi l i quan y u, thì m i có th kiêm ngh đ thi hànhế ả ườ ố ạ ế ớ ể ị ể

đ n n i đ c. Vua theo l i, sai Ch c lĩnh ch c y đi đ n các n i h i ngo i đ trùế ơ ượ ờ ướ ứ ấ ế ơ ả ạ ể

tính thi hành. V sau, Ch c vì đ báo thi u s ti n v n công, ph i giáng hàmề ướ ể ế ố ề ố ả

tr c tác, sung ch c Bang bi n Ninh Thái, b t ph i b i l i cho đ s .ướ ứ ệ ắ ả ồ ạ ủ ố

Năm th 27, Ch c ch t n i ng s Hà N i.ứ ướ ế ở ơ ụ ở ộ

Huy Ch c là ng i kh ng khái có chí l n, ch a làm đ c tr n s lo tínhướ ườ ả ớ ư ượ ọ ự

c a mình, mong chí nên gi chí b t to i mà ch t, ng i th c gi l y làm ti c.ủ ữ ấ ạ ế ườ ứ ả ấ ế

Ngày hôm ch t Ch c d n l i đem chôn t m n i y. R i sau quan t nh Hà N iế ướ ặ ạ ạ ở ơ ấ ồ ỉ ộ

đem vi c tâu lên. Vua b o r ng: Huy Ch c h i có h c v n m t chút, cũng khôngệ ả ằ ướ ơ ọ ấ ộ

ph i là vô d ng, gia ân c p cho 100 quan ti n; l i chu n cho quan t nh y đ a linhả ụ ấ ề ạ ẩ ỉ ấ ư

c u v chôn c t nguyên quán. Ch c lúc bình sinh tr c thu t có các t p :ữ ề ấ ở ướ ướ ậ ậ

Hoàng Truy văn sao, T th p bát hi u k s tân biên, Khang hi canh ch c đ , Vi tứ ậ ế ỉ ự ứ ỗ ệ

s thánh huân di n âm, Ngũ gi i di n âm; l i kh c in các b Tòng chính di qui, Nhử ễ ớ ễ ạ ắ ộ ị v t p. Còn ng i gi ván in thì nay l u t nh ph Hà N i.ị ậ ườ ữ ư ở ỉ ố ộ

Em Huy Ch c là Huy Sán, và anh h là Huy Tá đ u có ti ng văn h c. Huyướ ọ ề ế ọ

Sán, T Đ c năm th 22, đ Phó b ng, làm quan nhi u l n thăng đ n Án sát Bìnhự ứ ứ ỗ ả ề ầ ế

Đ nh. Khi Sán đi cung ch c, b gi c gi t ch t d c đ ng. Huy Tá, Thi u Tr nămị ứ ị ặ ế ế ở ọ ườ ệ ị

th 1, đ H ng ti n, tr i làm ph huy n, nhi u l n thăng đ n Đô chính s Namứ ỗ ươ ế ả ủ ệ ề ầ ế ứ

Đ nh. Sau Tá vì vi c nên b cách ch c, theo đ quân th g ng s c báo hi u, đ cị ệ ị ứ ứ ắ ứ ệ ượ

ph c hàm Đi n t ch, sung ch c Th ng bi n. Sau m ch t, đ c truy phong Viênụ ể ị ứ ươ ệ ố ế ượ

ngo i lang.ạ

Tá có tr c tác các t p Tr nguy t đ ng thi và H ng S n tích đ ng thi.ướ ậ ữ ệ ườ ươ ơ ộ

Nguy n Công Trễ ứ

Ng i huy n Nghi Xuân, t nh Hà Tĩnh, thu nh phóng túng không câu n ,ườ ệ ỉ ở ỏ ệ

có khí ti t. Gia Long năm th 2, vua đi tu n ra mi n B c, Công Tr là ng iế ứ ầ ề ắ ứ ườ

th ng nhân đ n dinh hành t i dâng k sách. Năm th 18, Tr đ Gi i nguyênườ ế ạ ế ứ ứ ỗ ả

(th khoa). Đ u năm Minh M ng sung làm Biên tu S quán.ủ ầ ạ ở ử

Năm th 4, b th Huy n doãn huy n Mĩ Hào, nhi u l n thăng đ n Thamứ ổ ụ ệ ệ ề ầ ế

bi n t nh Thanh Hóa; r i vì có tang cha nên b ch c. Vua nghĩ Tr là ng i thanhệ ỉ ồ ỏ ứ ứ ườ

liêm, gi n d , sai mang cho Tr 100 l ng b c. Khi h t tang, đ i làm Tham tán quânả ị ứ ạ ạ ế ổ

v B c Thành, b ng l i thăng lên Th lang b Hình, quy n làm Hình tào B cụ ở ắ ỗ ạ ị ộ ề ở ắ

Thành.

Năm th 8, vua xu ng chi u cho Tr cùng viên Thông ngo i qu n Ti nứ ố ế ứ ạ ả ề

quân là Ph m Văn Lí h i quân ti n đánh tên gi c th tr c Nam Đ nh là Phan Báạ ộ ế ặ ổ ướ ở ị

Vành. Tr c đây tên gi c y l n lút chi m n i bãi bi n, t a ch hi m r nhau tướ ặ ấ ẻ ế ơ ể ự ỗ ể ủ ụ

h p. Công Tr đ t m u l c, th ng đánh phá đ c. Vua b o là : Nguy n Côngọ ứ ặ ư ượ ườ ượ ả ễ

Tr , g p vi c h t lòng làm không c u th , th c không th n v i s u dùng. R iứ ặ ệ ế ẩ ả ự ẹ ớ ự ỷ ồ

sau Tr b t đứ ắ ư ̖á Vành. Vua xu ng chi u th khen ng i, và th ng cho Tr 1 hìnhố ế ư ợ ưở ứ

núi b ng ng c tr ng, 1 hình con ng a b ng mã não, 1 cái khánh vàng và tri u vằ ọ ắ ự ằ ệ ề

tri u.ề

Kho ng năm Minh M ng, Tr l y hàm T Th lang b Hình, lĩnh Doanh đi nả ạ ứ ấ ả ị ộ ề

s Nam Đ nh. Tr c đây, Công Tr dâng th kín nói vi c 3 đi u : 1. Pháp c mứ ở ị ướ ứ ư ệ ề ẩ

ph i nghiêm ng t, đ tr tuy t b n gi c; 2. Th ng ph t ph i công minh, đả ặ ể ừ ệ ọ ặ ưở ạ ả ể

khuyên răn quan l i; 3. Khai kh n ru ng hoang, đ cho dân nghèo có ngh nghi p.ạ ẩ ộ ể ề ệ

Vua giao xu ng đình th n bàn đ thi hành. R i sai Công Tr sung làm ch c Doanhố ầ ể ồ ứ ứ

đi n s . Công Tr vào t bi t tr c m t vua xin đi. Vua d r ng : thu c h t B cề ứ ứ ừ ệ ướ ặ ụ ằ ộ ạ ắ

Thành đã ti n yên, nên xua dân v làm ru ng. Phàm vi c gì có th d ng vi c l i,ệ ề ộ ệ ể ự ệ ợ

tr vi c h i cho trăm h đ c thì cho phép ti n nghi thi hành. Công Tr trình bàyừ ệ ạ ọ ượ ệ ứ

các công vi c nên s a làm, xin đem s dân m ph m, chia làm p, làng, tr i, giápệ ử ố ộ ẩ ấ ạ

có th b c khác nhau. Khi ông đ n n i, xem đ c đ t hoang m t d i Ti n Châuứ ậ ế ơ ạ ấ ở ộ ả ề

ph Ki n X ng t nh Nam Đ nh, chia c p cho dân cùng, g m đ c 14 làng, 27 p,ủ ế ươ ỉ ị ấ ồ ượ ấ

20 tr i, 10 giáp, đinh h n 2350 ng i, ru ng h n 18970 m u. Xin l p làm 1ạ ơ ườ ộ ơ ẫ ậ

huy n, g i tên là huy n Ti n H i. L i 2 xã Ninh C ng, H i Cát, đ c 4 làng, 4ệ ọ ệ ề ả ạ ở ươ ả ượ

p, 1 tr i, l p làm 1 t ng, l thu c vào huy n Nam Chân. T ng Hoành Nha, đ c 5ấ ạ ậ ổ ệ ộ ệ ổ ượ

p, 2 tr i, 3 giáp, cũng l p làm 1 t ng, l thu c vào huy n Giao Thu . Còn v nhàấ ạ ậ ổ ệ ộ ệ ỷ ề

c a, trâu c y, đ làm ru ng, thì l ng l y ti n c a công tri c p cho.ử ầ ồ ộ ượ ấ ề ủ ấ

L i xin đo đ c chia kh n đ t ven bi n ngoài núi H ng Lĩnh ph Yênạ ạ ẩ ấ ở ể ồ ủ

Khánh t nh Ninh Bình, đ c 3 làng, 22 p, 24 tr i, 4 giáp, đinh h n 1260 ng i,ỉ ượ ấ ạ ơ ườ

ru ng h n 14600 m u, l p làm m t huy n, g i tên là huy n Kim S n. V kho nộ ơ ẫ ậ ộ ệ ọ ệ ơ ề ả

nhu c p (cho huy n y), h t th y nh l huy n Ti n H i. N i nào đã thành ti n,ấ ệ ấ ế ả ư ệ ệ ề ả ơ ề

thì cho thu n p t năm nay, còn thì đ i 3 năm sẽ b t đ u thu thu . Vua y l i tâu làộ ự ợ ắ ầ ế ờ

ph i.ả

Công Tr l i nói : 2 huy n m i l p ra và các c p, làng đ u là dân phiêu l uứ ạ ệ ớ ậ ấ ề ư

di đ n h p l i. Ch a có liên thu c v i nhau, xin đ nh làm qu c : 1. s đ t ru ngế ọ ạ ư ộ ớ ị ướ ở ặ ộ

c a nhà h c; 2. đ t kho c a xã; 3. c n vi c d y b o; 4. c n th n vi c phòng gi ; 5.ủ ọ ặ ủ ầ ệ ạ ả ẩ ậ ệ ữ

g ng s c khuyên răn. Đình ngh cho là các đi u y ch a th v i làm đ c, bènắ ứ ị ề ấ ư ể ộ ượ

thôi không làm n a. Tháng 4 năm th 10, ông v Kinh tâu tr l i vua bi t.ữ ứ ề ả ờ ế

Năm th 11, ông đ c th H u Tham tri b Công , t m gi n tri n bứ ượ ụ ữ ộ ạ ữ ấ ệ ộ

Hình; b ng l i giáng làm H u Th lang, sung làm công vi c N i Các. L i nhân vi cỗ ạ ữ ị ệ ộ ạ ệ

b t i giáng b kinh huy n, r i thăng Lang trung ph N i V .ị ộ ổ ệ ồ ủ ộ ụ

Năm th 13, Th B chính s H i D ng. Vua l i cho 200 l ng b c, là t ýứ ự ố ứ ả ươ ạ ạ ạ ỏ

khuyên b o g ng s c liêm ti t. R i l i thăng lên Tu n ph , th lý quan phòngả ắ ứ ế ồ ạ ầ ủ ự

T ng đ c H i An. Trong b h t y có b n ngh ch, l p t c sai quân d p b t, trongổ ố ả ộ ạ ấ ọ ị ậ ứ ẹ ắ

h t đ c yên. Tr l i l u ý đ n vi c khai kh n đ n đi n, nghiêm ng t vi c doạ ượ ứ ạ ư ế ệ ẩ ồ ề ặ ệ

thám m t bi n, th ng dâng s xin thi hành. Năm th 14, b n đ u s gi c là lũặ ể ườ ớ ứ ọ ấ ỏ ặ

Tr ng Nghiêm h p bè lũ c p nhi u huy n T Kì, ông thân hành đ c quân đánhươ ọ ướ ễ ệ ứ ố

Thi t Tranh, quân ta phá đ c. Vua xu ng d khen th ng. R i sau có ch sai điở ế ượ ố ụ ưở ồ ỉ

Tuyên Quang, cùng v i T ng đ c S n H ng Tuyên là Lê Văn Đ c ti n đánh tênớ ổ ố ơ ư ứ ế

đ u s ph n ngh ch là Nông Văn Vân; do 2 bên t h u sông Lô chia đ ng đ uầ ỏ ả ị ả ữ ườ ề

ti n th ng đánh vào t gi c Vân Trung. Quân đi đ n đâu, gi c đ u trông th yế ẳ ổ ặ ở ế ặ ề ấ

bóng là ch y tr n, Tr bèn d n quân v .ạ ố ứ ẫ ề

Năm th 18, Vân l i t a ch hi m r nhau t t p. Vua bèn cho Văn Đ cứ ạ ự ỗ ể ủ ụ ậ ứ

sung ch c T ng đ c quân v Tuyên Quang, Công Tr sung ch c Tham tán, doứ ổ ố ụ ứ ứ

đ ng Côn Lôn ti n quân, cùng Văn Đ c h i h p thì Vân ng m tr n. Có d saiườ ế ứ ộ ọ ầ ố ụ

mang quân v . R i sau gi c l i xâm l n sát đ n Cao B ng. Vua l i sai h i quânề ồ ặ ạ ấ ồ ằ ạ ộ

ti n đánh. Sau g p quân ta đã l y l i t nh thành Cao B ng, Công Tr xin chuy n điế ặ ấ ạ ỉ ằ ứ ể

Thái Nguyên, cùng v i T ng đ c Ninh Thái là Nguy n Đình Ph bàn tính vi c quânớ ổ ố ễ ổ ệ

đ nh đ n trung tu n tháng 9 h i đánh m t lo t. Vua y cho. L i sai Công Tr sungị ế ầ ộ ộ ạ ạ ứ

ch c Tham tán đ o Thái Nguyên. Đình Ph , gi đ o Thái Nguyên, hi p cùng đ oứ ạ ổ ữ ạ ệ ạ

Cao B ng là T Quang C , Nguy n Ti n Lâm, H H u; đ o Tuyên Quang là Ph mằ ạ ự ễ ế ồ ự ạ ạ

Văn Đi n, Lê Văn Đ c, ti n đ n Vân Trung, thì gi c Vân l n vào hang núi. Đ oể ứ ế ế ặ ẩ ạ

Tuyên Quang dùng k ho công, Vân b ch t cháy. Tin th ng tr n tâu lên. Vua hế ả ị ế ắ ậ ạ

l nh cho quân 3 đ o hát khúc th ng tr n v Kinh.ệ ạ ắ ậ ề

Tr vào tr c th m ra m t vua. Vua thân rót r u ban cho đ t lòng yêuứ ướ ề ắ ượ ể ỏ

quí đáp công. L i th ng cho các đ ch i quí báu; và m th cho 1 ng i con c aạ ưở ồ ơ ấ ụ ườ ủ

Tr làm Hi u uý v C m Y. R i l i sai Tr v n i l s tr c.ứ ệ ệ ẩ ồ ạ ứ ề ơ ỵ ở ướ

Công Tr coi gi lâu ngày m t đ a ph ng l n, ch n h ng, ki n thi tứ ữ ở ộ ị ươ ớ ấ ư ế ế

đ c nhi u. L i th y hình th ti n l i c a t nh thành Qu ng Yên, bèn xin s a đ pượ ề ạ ấ ể ệ ợ ủ ỉ ả ử ắ

thêm, vua y l i xin.ờ

</div>

Năm th 19, Tr thân hành đem quân, thuy n t Qu ng Yên ra bi n th ngứ ứ ề ừ ả ể ẳ

đ n Tràng S n vây b t b n gi c m t n c, c phá đ c. Nhân th , xin đóngế ơ ắ ọ ặ ở ặ ướ ả ượ ể

quân n i y, c p cho đ làm ru ng đ khai kh n. Năm sau, Tr l i đi Tràng S n,ơ ấ ấ ồ ộ ể ẩ ứ ạ ơ

tìm đ c tên đ u s gi c ghép vào hình pháp. Ngoài ra còn chiêu d đ c h n 180ượ ầ ỏ ặ ụ ượ ơ

ng i, l p làm H ng Hoá, biên vào s ch u thu . Sau đ c tri u v Kinh, thăngườ ậ ươ ổ ị ế ượ ệ ề

H u Tham tri; l i kiêm T Phó Đô ng s .ữ ạ ả ự ử

Năm th 21, Tr th y Tr n Tây mãi ch a thành công, dâng s xin đi. Vuaứ ứ ấ ấ ư ớ

khen là gi i và y cho. Sai Tr sung làm Tán lí vi c quân c Tr n Tây, Tr vào tỏ ứ ệ ơ ở ấ ứ ừ

bi t tr c th m xin đi. Vua d r ng : Ph m Văn Đi n, Nguy n Ti n Lâm, không loệ ướ ề ụ ằ ạ ể ễ ế

gì h không có s c m nh, ch lo h không có m u thôi. Khanh là nho t ng, vi cọ ứ ạ ỉ ọ ư ướ ệ

quân v n đã quen, c n ph i xem xét c h i nên làm, đ s m l p công l n, choẫ ầ ả ơ ộ ể ớ ậ ớ

x ng v i trách nhi m ta u cho.ứ ớ ệ ỷ

Thi u Tr năm th 1, Tr cùng T ng quân là Tr ng Minh Gi ng đánh pháệ ị ứ ứ ướ ươ ả

12 s đ n luỹ c a gi c, đ c gia 1 c p quân công. R i sau chuy n v An Giang,ở ồ ủ ặ ượ ấ ồ ể ề

đ nh t i l i c a các t ng bi n Tr n Tây, t c h t quan ch c c a Công Tr , l i saiị ộ ỗ ủ ướ ề ấ ướ ế ứ ủ ứ ạ

Tr cùng Ph m Văn Đi n đi ngay quân th L c Hóa đ h i đánh gi c. Mùa đôngứ ạ ể ứ ạ ể ộ ặ

năm y, quan quân đánh phá đ c Lâm Sâm, gi t đ c nhà s ng i Phiên, L cấ ượ ế ượ ư ườ ạ

Hóa đ c bình h t. Tr đ c kh i ph c ch c Th lang b Binh, lĩnh Tu n ph Anượ ế ứ ượ ở ụ ứ ị ộ ầ ủ

Giang, ngăn gi các đ ng tr c sau.ữ ườ ướ

Năm th 4, Tr b t i, ph i phát đi làm binh mi n ven biên gi i Qu ngứ ứ ị ộ ả ở ề ớ ả

Ngãi. Năm sau Tr đ c kh i ph c ch c Ch s Th Viên ngo i lang b Hình, vàứ ượ ở ụ ứ ủ ự ự ạ ộ

quy n Th Án sát s Qu ng Ngãi, k đ n Th Ph th a ph Th a Thiên.ề ự ứ ả ế ế ự ủ ừ ủ ừ

Năm th 7, đ c thăng Th Ph doãn, ông l y c là tu i đ n 70, xin nghứ ượ ự ủ ấ ớ ổ ế ỉ nh ng không đ c.ư ượ

T Đ c năm th 1, Tr l i tâu nh c l i l i xin tr c, đ c vua ân chu n choự ứ ứ ứ ạ ắ ạ ờ ướ ượ ẩ

là l y hàm Ph doãn Th a Thiên v ngh vi c Khi đã v ngh , làm nhà bên c nhấ ủ ừ ề ỉ ệ ề ỉ ạ

ngôi chùa trên núi đ .ể ở

Năm th 12, có ch cho kh i ph c, Tr l i ra làm vi c đánh gi c. Nh ng Trứ ỉ ở ụ ứ ạ ệ ặ ư ứ

t trình bày là tu i già suy y u không làm n i vi c. Vua y cho. R i sau Tr ch tự ổ ế ổ ệ ồ ứ ế

th 82 tu i.ọ ổ

Công Tr là ng i trác l c, có tài khí, có tài làm văn, càng gi i v qu c âm,ứ ườ ạ ỏ ề ố

làm ra thi ca r t nhi u, khí hào m i, ph đ y trong âm lu t; đ n nay hãy cònấ ề ạ ổ ầ ở ậ ế

truy n t ng. Tr làm quan th ng b bãi cách r i đ c c t nh c lên ngay; t s cề ụ ứ ườ ị ồ ượ ấ ắ ỏ ứ

chi n tr ng nhi u l n l p đ c công chi n tr n. Bu i đ u Tr lĩnh ch cở ế ườ ề ầ ậ ượ ế ậ ổ ầ ứ ứ

doanh đi n, s a sang m i có trong m t năm mà các vi c đ u có đ u m i, mề ử ớ ộ ệ ề ầ ố ở

mang ru ng đ t, t h p l u dân, thành ra m i l i vĩnh vi n. Khi tu i già v ngh ,ộ ấ ụ ọ ư ố ợ ễ ổ ề ỉ

t c thì b qua vi c đ i, ch i thú s n thu , tr i s n 10 năm có cái h ng thú ph tứ ỏ ệ ờ ơ ơ ỷ ả ơ ứ ớ

tho ng ra ngoài s v t. Đ n i ta, ph n nhi u t ng đ n phong đ khí thái c aả ự ậ ế ườ ầ ề ưở ế ộ ủ

ông. Sau khi Tr m t, các huy n p do ông l p ra đ u đ ng đ n đ th .ứ ấ ệ ấ ậ ề ự ề ể ờ

Hoàng Chi n.ế

Ng i huy n Tuy Vi n, Bình Đ nh. Gia Long năm th 15, sung làm ng chườ ệ ễ ị ứ ạ

quân. Kho ng năm Minh M ng gi ch c Đ i tr ng, đi Nam Kỳ làm vi c b t gi c,ả ạ ữ ứ ộ ưở ệ ắ ặ

vì đánh d p th ph , có công, đ c th ng thăng đ n hàm Phó qu n.ẹ ổ ỉ ượ ưở ế ả

Thi u Tr năm th 1, b làm Phó Qu n c Đ nh T ng, r i thăng Phó V úyệ ị ứ ổ ả ơ ị ườ ồ ệ

v Nh T d c, doanh Vũ Lâm. T Đ c năm th 2 thăng Th V úy, đ i đi Phóệ ị ả ự ự ứ ứ ự ệ ổ

Lãnh binh B c Ninh. đánh d p b n gi c ng i n c Thanh L ng S n. Tr n đánhắ ẹ ọ ặ ườ ướ ở ạ ơ ậ

xã Hoàng Đ ng, thôn Bán D , đ c th ng tr n to, đ c thăng Lãnh binh L ngở ồ ị ượ ắ ậ ượ ạ

S n. Năm th 5, đ i đi Qu ng Nam, r i thăng Th Ch ng v , quy n gi n tri nơ ứ ổ ả ồ ự ưở ệ ề ữ ấ ệ

doanh Hùng Nhu . Năm th 6, g p kì đ i k , vua cho là Chi n tr i theo vi c hàngệ ứ ặ ạ ế ế ả ệ

tr n m nh t n, qu quy t, bi t l pháp chu n cho Chi n th c Th Ch ng v .ậ ạ ợ ả ế ế ễ ẩ ế ự ự ưở ệ

Năm th 9, thăng Th ng ch , Th Đô th ng ph Đô th ng thu c T quân.ứ ố ế ự ố ủ ố ộ ả

Năm th 10, tháng 3, Chi n ch t. Chi n xu t thân n i quân ngũ, c n th nứ ế ế ế ấ ơ ẩ ậ

th c thà, nhi u tính ch t phác. Làm vi c tr i qua ngoài phiên, vào gi các quânự ề ấ ệ ả ữ

trong c m vua đ ng tin dùng. Khi Chi n ch t, vua gia ân truy t ng cho th c thấ ươ ế ế ặ ự ụ

hàm Đô th ng mà c p ti n tu t. L i th ng thêm cho 7 n và g m nhi u m u cácố ấ ề ấ ạ ưở ề ấ ễ ầ

h ng.ạ

Năm th 10, b y th vào đ n Hi n L ng. Con là T l y Nghi Xuân côngứ ầ ờ ề ề ươ ố ấ

chúa.

Tr ng Minh Gi ngươ ả

Ng i huy n Bình D ng, Gia Đ nh, cha là Minh Thành có truy n chépườ ệ ươ ị ệ

riêng.

Gia Long năm th 18, Gi ng đ H ng ti n. Năm Minh M ng th 2, đ c bứ ả ỗ ươ ế ạ ứ ượ ổ

T v ti L i; r i nhi u l n thăng đ n Lang trung b Binh, tr i làm Thiêm s ,ư ụ ở ạ ồ ề ầ ế ộ ả ự

Th Th lang sung Đ ng lý thanh tra ph N i V ; ít lâu l i đ i b b Hình.ự ị ổ ủ ộ ụ ạ ổ ổ ộ

Năm th 10, thăng Th Tham tri, phái đi Gia Đ nh tra b t nh ng con cháuứ ự ị ắ ữ

c a ngu Tây còn l i. Tr c sau b t đ c h n 400 tên t c thu c c a ngu Tây.ủ ỵ ạ ướ ắ ượ ơ ộ ộ ủ ỵ

Khi tr v đ c thăng T Tham tri b H , Th Th ng th kiêm qu n Khâmở ề ượ ả ộ ộ ự ượ ư ả

Thiên Giám.

Năm th 13, sung Phó Ch kh o khoa thi H i, r i thăng Th ng th , quy nứ ủ ả ộ ồ ượ ư ề

gi n tri n vi n Đô Sát.ữ ấ ệ ệ

Năm th 4, Gi ng cùng Th ng th b L là Phan Huy Th c sung làm T ngứ ả ượ ư ộ ễ ự ổ

tài, s a làm t p Th c l c c a các tiên thánh (các chúa Nguy n). Sau g p Nam Kỳử ậ ự ụ ủ ễ ặ

có lo n gi c Khôi sai Gi ng sung làm Tham tán quân v đ i th n, cùng v i Th oạ ặ ả ụ ạ ầ ớ ả

ngh ch t ng quân là Ph m Văn Thúy đem quân đánh b t. T i khi s p đi, vua b oị ướ ạ ắ ớ ắ ả

Gi ng r ng : tu i khanh còn ít, nh ng đã lâu n i B , vi n trong kinh làm vi cả ằ ổ ư ở ơ ộ ệ ệ

nhanh gi i, khanh đi l n này, nên thi th k ho ch đ tr b n tàn t c, và sau khiỏ ầ ố ế ạ ể ừ ọ ặ

d p h t gi c, l i ph i v yên dân chúng, gi v ng biên c ng, đ tr m kh i ph iẹ ế ặ ạ ả ỗ ữ ữ ươ ể ẫ ỏ ả

lo ngóng v m t Tây, là s c c a ng i đó. Nhân th vua giao cho Gi ng thanhề ặ ứ ủ ươ ế ả

ki m vàng.ế

Mùa thu tháng 7, Gi ng cùng Th o ngh ch t ng quân đánh b i gi c tr mả ả ị ướ ạ ặ ở ạ

Vĩnh Long. Vua th ng cho Gi ng t m bài đeo b ng ng c tr ng và kim ti n Phiưở ả ấ ằ ọ ắ ề

Long h ng to. Tháng 8, Gi ng cùng Hoàng Văn Th n đánh l y l i đ c t nh Biênạ ả ậ ấ ạ ượ ỉ

Hoà. Đ n khi quân đóng c u Cao Miên, gi c chia đ ng đ n đánh, đ o quân c aế ở ầ ặ ườ ế ạ ủ

Minh Gi ng ch ng l i không n i. Gi ng b giáng 2 c p. G p gi c Xiêm c p l y cácả ố ạ ổ ả ị ấ ặ ặ ướ ấ

h t Hà Tiên, Nam Vang, Gi ng chuy n quân đ n h i đ đánh d p, 2 thành phòngạ ả ể ế ộ ể ẹ

gi đ c, Gi ng l i b giáng 1 c p n a. R i thì Gi ng cùng b n Tán lý Nguy nữ ượ ả ạ ị ấ ữ ồ ả ọ ễ

Xuân c đánh phá đ c quân Xiêm Thu n C ng. Tin th ng tr n tâu lên, vuaả ượ ở ậ ả ắ ậ

m ng l m, t n phong cho Gi ng t c Bình Thành Nam.ừ ắ ấ ả ướ

Năm th 10, mùa xuân, Gi ng l i đánh nhau v i quân Xiêm sông C Viên,ứ ả ạ ớ ở ổ

c phá đ c quân Xiêm cùng b n t ng quân là Nguy n Văn Năng, theo đ ngả ượ ọ ướ ễ ườ

sông Hà Tiên ti n quân l y l i thành Nam Vang. Vua phê b o Gi ng r ng : b nế ấ ạ ả ả ằ ọ

khanh vì n c ra công khó nh c, tr m quy t không ti c gì t c th ng; l i t nướ ọ ẫ ế ế ướ ưở ạ ấ

phong cho Gi ng t c bá. Không bao lâu đ c b th Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnhả ướ ượ ổ ụ ệ ệ ạ ọ

T ng đ c An Giang.ổ ố

Năm th 16, Th Đông các, kiêm gi n b o h Cao Miên, sung Tr n Tâyứ ự ữ ấ ả ộ ấ

t ng quân, và v n kiêm ti t ch ngoài biên kh n. Minh Gi ng b b nh, vua saiướ ẫ ế ế ổ ả ị ệ

Th v mang thu c ban c p cho.ị ệ ố ấ

Năm th 17, Minh Gi ng cùng Tham tán Lê Đ i C ng tâu nói l ng ch a ứ ả ạ ươ ươ ứ ở

An Giang ch a nhi u mà chi nhu có ph n nhi u, nay s thóc lúa n i s t i hi nư ề ầ ề ố ơ ở ạ ệ

đ c mùa, xin đ t giá cao thêm đ mua kho ch a l biên gi i đ c đ y đ . Vua yượ ặ ể ứ ớ ượ ầ ủ

cho. Khi y gi c Xiêm l n đ n qu y nhi u các Man H i Tây, H i Đông, dân n iấ ặ ấ ế ấ ễ ở ả ả ơ

biên gi i ng s , Minh Gi ng u cho Lãnh binh Vũ Đ c Trung đem quân, thuy nớ ờ ợ ả ỷ ứ ề

đ n đây tr n áp. L i xin phái V uý các v t m làm An ph s 3 ph S n Ph , H iế ấ ạ ệ ệ ạ ủ ứ ủ ơ ủ ả

Đông, H i Tây; và chia phái các hu n giáo theo thành, chia b giúp vi c văn thả ấ ở ổ ệ ư

3 ph . Vua cho l i tâu là ph i. G p khi Kinh l c s 6 t nh Nam Kỳ là Nguy n Kimủ ờ ả ặ ượ ứ ỉ ễ

B ng b b nh. Vua sai Gi ng đi thay B ng cùng v i Kinh l c đ i s Tr ng Đăngả ị ệ ả ả ớ ượ ạ ứ ươ

Qu h i làm. Đ n khi vi c xong v tr n, vua cho là Minh Gi ng cùng Đăng Qu cóế ộ ế ệ ề ấ ả ế

công lao nh nhau nên th ng cho r t h u, đ c thăng Đông các Đ i h c sĩ.ư ưở ấ ậ ượ ạ ọ

Năm th 18, Minh Gi ng nghe tin ng i Xiêm sai t&#432; ng là Phi Nhãứ ả ườ ớ

Ch t Tri đem 5000 quân đ n B c t m bôn. Gi ng bèn u cho Lãnh binh Vũ Đ cấ ế ắ ầ ả ỷ ứ

Trung đem quân đ n v ng Xà Năng đàn áp r i đem vi c y tâu vua bi t. Vua dế ụ ồ ệ ấ ế ụ

r ng : gi c Xiêm, ch ng qua l i nhát, ch làm k phòng th hão đ y thôi, há dámằ ặ ẳ ườ ỉ ế ủ ấ

dòm đ n biên gi i đâu? N u phái binh đi, mà qu vô s thì l p t c rút v . V a g pế ớ ế ả ự ậ ứ ề ừ ặ

có thám t t B c t m bôn tr v nói r ng : ông Giun vì n c Xiêm b c bách, nênử ự ắ ầ ở ề ằ ướ ứ

h n mu n v n i cũ, sai mang 3 ng i gia thu c là b n tên Che v thành van xin,ắ ố ề ơ ườ ộ ọ ề

n u đ c tin báo, thì h n l p t c d t gia quy n tr n v . Minh Gi ng cho là tênế ượ ắ ậ ứ ắ ế ố ề ả

Giun t i l n khó dung th , mà tên Che là b n làm ph n, m t đ a b n y v giamộ ớ ứ ọ ả ậ ư ọ ấ ề

c m An Giang. Vua khen là Gi ng x trí ph i lẽ. Minh Gi ng tr n, d i đ t đ nầ ở ả ử ả ả ở ấ ờ ặ ồ

ph , m thông đ ng sá, s a sang chu đáo. Vua cho tri u Gi ng v , khi vào raủ ở ườ ử ệ ả ề

m t, vua úy l o h i lâu, th ng cho cái nh n vàng và cho làm l bão t t (ôm chânắ ạ ồ ưở ẫ ễ ấ

vua). Truy n b L đ t y n công đ ng c a B , sai đình th n b i ti c y n, đề ộ ễ ặ ế ở ườ ủ ộ ầ ồ ệ ế ể

t ra yêu quý khác ng i. Minh Gi ng dâng các h ng ng c hình con sâu con thú,ỏ ườ ả ạ ọ

nói là nh ng s n v t c a th quan thu c thành y, thành kh n nhà y dâng thay.ữ ả ậ ủ ổ ộ ấ ẩ

Vua sai thu nh n, nhân l i cho Gi ng 1 hình con h b ng vàng và b o r ng : t ngậ ạ ả ổ ằ ả ằ ướ

quân đánh bình gi c, tr n yên biên c ng, nên đ c ân cho hình con h , là l y ýặ ấ ươ ặ ổ ấ

nghĩa ng i b tôi kho m nh nh con h . Ng i gia tâm c g ng, đ cùng n cườ ề ẻ ạ ư ổ ươ ố ắ ể ướ

cùng vui. bài th ban cho. Nhân h i Gi ng v ng s xa g n, và nên tránh n iế ơ ỏ ả ề ụ ở ầ ơ

gió, n ng, Gi ng th a r ng : th n lúc th ng quen s c n lao, không t ng kiêngắ ả ư ằ ầ ườ ự ầ ừ

tránh gì c . Vua b o r ng : khanh nay thân nh n tr ng trách; không nh th saoả ả ằ ậ ọ ư ế

có th làm đ c vi c. L i h i n c Xiêm hành quân th nào? Gi ng th a r ng :ể ượ ệ ạ ỏ ướ ế ả ư ằ

ng i Xiêm đ n đâu là ch c p bóc. Vua b o r ng : k lu t hành quân c a n cườ ế ỉ ướ ả ằ ỷ ậ ủ ướ

y nh th mà c u đ đánh th ng, ng i thì có th đ c chăng? L i h i r ng : cóấ ư ế ấ ể ắ ườ ể ượ ạ ỏ ằ

ng i nói là ng i Phiên ph n nhi u dùng thu t phù chú, có không? Minh Gi ngườ ườ ầ ề ậ ả

đem s tr ng tâu lên. Vua nói : n c y t t có tài th n giúp đ . Nh ng ng i ta tự ạ ướ ấ ấ ầ ỡ ư ườ ự

x , qu bi t gi lòng trung hi u, thì s gì phù chú? L i h i : t c ng i Phiênử ả ế ữ ế ợ ạ ỏ ụ ườ

chu ng Ph t có t ng Ph t, kinh Ph t không? Gi ng th a r ng : kinh Ph t thì l yộ ậ ượ ậ ậ ả ư ằ ậ ấ

lá d a xâu l i v i nhau, l y dùi v ch thành ch g i là kinh B i di p. Còn t ngừ ạ ớ ấ ạ ữ ọ ố ệ ượ

Ph t có khi s n và thi p vàng, nh ng quy ch r t quê k ch. Nhân th Gi ng nói :ậ ơ ế ư ế ấ ị ế ả

bên thành có ngôi chùa khá to, lúc đ u đ p thành, cùng chùa g n nhau, d làm thầ ắ ầ ự ế

tranh cao h n. Vua cho là nên xây đ p t ng quách cho có v đ p, ngày sau cóơ ắ ườ ẻ ẹ

vi c thì đóng binh n i y, cũng là m t k làm cho t t v sau. Bèn cho Gi ng cái bàiệ ơ ấ ộ ế ố ề ả

ngà t ng quân đ đeo.ướ ể

Mùa đông năm y Gi ng tâu v tr n. Qua sang mùa xuân năm sau, thì b nấ ả ề ấ ọ

Đô Y H i Đông và M ch Sô Khai Biên làm ph n. Vua cho là Minh Gi ng phòngở ả ị ở ả ả

gi th t cách, nên b n ngh ch ph m nhân th sinh lòng. Ngày lâu b không trùữ ấ ọ ị ạ ế ỏ

li u ch c gì, ch có 2 ch "Nghiêm phong" mà thôi. L i che đ y cái tính khinhệ ướ ỉ ữ ạ ậ

nh n c a Lê Đ i C ng, không có h c tâu. Gi ng b giáng làm Th ng th bờ ủ ạ ươ ặ ả ị ượ ư ộ

Binh, v n lĩnh ch c Tr n Tây T ng quân, kiêm T ng đ c An Giang. Còn cung hàmẫ ứ ấ ướ ổ ố

gia th ng tr c và t c bá thì chu n cho đ c mang theo. S c Gi ng đ n quânưở ướ ướ ẩ ượ ứ ả ế

th H i Đông b t gi c. Đ n khi quân đ o H i Đông b t s ng đ c r t nhi uứ ở ả ắ ặ ế ạ ả ắ ố ượ ấ ề

gi c, thu v th dân s nhi u. Tin th ng tr n tâu lên, vua khen ng i. B y gi cóặ ề ổ ố ề ắ ậ ợ ấ ờ

Th v t tr n tr v tâu dâng 1 h p ng c và 2 con chim trĩ x Man c a Minhị ệ ừ ấ ở ề ộ ọ ứ ủ

Gi ng đ ti n, trong đ n khai là ng i th xin hi n; ngoài ra không có ch ng sả ệ ế ơ ườ ổ ế ươ ớ

gì c . Vua không b ng lòng, h i lâu ntr m sai đi b t k ph m, ch có sai đi tìm tòiả ằ ồ ẫ ắ ẻ ạ ứ

châu ng c bao gi ? Sai b t tr l i và truy n ch qu m ng. Tháng 3, vi c quanọ ờ ắ ả ạ ề ỉ ở ắ ệ

quân b t gi c h i r i, Gi ng v thành làm vi c. Tháng 11, d ng bia võ công, vuaắ ặ ơ ỗ ả ề ệ ự

sai l y Minh Gi ng đ ng công đ u, kh c tên vào bia đá, đ t Võ mi u. Năm thấ ả ứ ầ ắ ặ ở ế ứ

20, mùa xuân vua th y h t thành Tr n Tây yên n, cõi v n nghiêm tĩnh, gia ân choấ ạ ấ ổ ẹ

Gi ng khai ph c hàm Đông Các. Mùa đông năm y, N c Y m n c Chân L p đemả ụ ấ ặ ể ướ ạ

quân đ n qui hàng. Vũ Đ c Trung ti p d n b n y v thành. Minh Gi ng trích l yế ứ ế ẫ ọ ấ ề ả ấ

thân thu c c a Y m chia đ a v giam c m Gia Đ nh, Vĩnh Long. Vua khen làộ ủ ể ư ề ầ ở ị

Gi ng làm vi c y đ c ph i lẽ.ả ệ ấ ượ ả

Năm th 21, mùa thu, b n th bi n H i Tây là Sa M c làm ph n; ph nứ ọ ổ ề ở ả ộ ả ụ ữ

Xà Năng là B n T t cũng đem th binh tr n đi. B n gi c th ng th ng n i lên tồ ố ổ ố ọ ặ ườ ườ ổ ứ

phía. Gi ng dâng s nh n t i, và xin quân đ n h i đánh. Vua gi n, giáng Gi ng làmả ớ ậ ộ ế ộ ậ ả

Th lang b Binh, t c b cung hàm, nh ng v n kiêm ch c Tr n t ng. Đ n khiị ộ ướ ỏ ư ẫ ứ ấ ướ ế

quân các t nh đ n, Minh Gi ng chia phái đi phòng gi , đánh d p, gi c đ u tan v .ỉ ế ả ữ ẹ ặ ề ỡ

Có ng i lính c a ph t trong đám gi c tr n v , nói : b n đ u m c gi c ng mườ ủ ủ ự ặ ố ề ọ ầ ụ ặ ầ

thông v i gi c Xiêm đ n ti p vi n. Minh Gi ng cho là k kia nói phao lên là thôngớ ặ ế ế ệ ả ẻ

v i n c Xiêm, ch ng qua khoe hão thanh th , ch không có tài năng gì khác đâu?ớ ướ ẳ ế ứ

Duy có m n tây ph H i Đông là n i đ a đ u quan y u, mà vi c phòng b mùaạ ủ ả ơ ị ầ ế ệ ị

đông g n đ n ph i nên phái quân đàn áp. Tháng 11, Minh Gi ng đem quân thuy nầ ế ả ả ề

đ n H i Đông, nghe tin quân đ o Sa Tôn là b n Nguy n Công Nhàn b vây, Gi ngế ả ạ ọ ễ ị ả

bèn nghĩ s p s a đem quân đi, thì v a g p quân kinh Bình Đ nh đ n. Gi ng m iắ ử ừ ặ ở ị ế ả ớ

chia binh bàn u cho Doãn U n, Cao H u D c gi thành, Gi ng bèn cùng Tham tánỷ ẩ ữ ự ữ ả

Lê Văn Đ c lĩnh mang 2000 quân làm ti n đ o, l n l t ti n đi. S dâng lên vuaứ ề ạ ầ ượ ế ớ

phê b o r ng : ta chính mong ng a đi t i đâu là thành công. K p khi quân đ n bênả ằ ự ớ ị ế

t H H i, thì ti p đ c ph H i Tây phi báo là : n c Xiêm, n c Mên h p nhauả ồ ả ế ượ ủ ả ướ ướ ọ

c h n 5000, 6000 quân, chia nhau qu y nhi u ph h t, xin ti p vi n. Minhướ ơ ấ ễ ủ ạ ế ệ

Gi ng cho là H i Tây đã có quân các đ o c a Đ đ c Vũ Đ c Trung, Tri phả ả ạ ủ ề ố ứ ủ

Nguy n Tr ng Thanh r i; duy có Sa Tôn s th chính là n kíp, nên c u tr cễ ọ ồ ở ự ế ầ ứ ướ

n i kh n c p đã. Gi ng m i th ng đ n b bên h u H H i, ch c a bi n Liên thìơ ẩ ấ ả ớ ẳ ế ờ ữ ồ ả ỗ ử ể

th y Đoàn Văn Sách đem quân tìm đ ng ti n đ n Sa Tôn ti p vi n đánh d p.ấ ườ ế ế ế ệ ẹ

Gi ng bèn trích l y binh dũng u cho Văn Sách đi ngay, Gi ng v n t m l u c aả ấ ỷ ả ẫ ạ ư ở ử

bi n Liên đ làm tin t c cho các đ o đ ng sau, và đ i quân c a Bùi Công Huyênể ể ứ ạ ằ ợ ủ

đ u h i đánh.ề ộ

Tháng 12, Minh Gi ng cùng Công Huyên đánh gi i đ c vây Sa Tôn, bènả ả ượ ở

l u Đoàn Văn Sách đây gi đ n r i chia 1000 quân làm ti n đ o, t mình do Miư ở ữ ồ ồ ề ạ ự

Súc th ng đ n c u Tà Sá, phá li n đ c h n 10 đ n s c a gi c. Khi đ n Chí Trinhẳ ế ầ ề ượ ơ ồ ở ủ ặ ế

thì gi c đã ch y tr n r i, bèn d i quân v H i Tây đánh d p. Khi vi n quân đ nặ ạ ố ồ ờ ề ả ẹ ệ ế

c a bi n X , thì v a g p quân Nam, Nghĩa đ n. Gi ng bèn y cho Công Huyênử ể ỉ ừ ặ ở ế ả ủ

chia quân đi đánh d p S n Tĩnh, t mình c a bi n X d i sang b bên t H H iẹ ơ ự ở ử ể ỉ ờ ờ ả ổ ả

đ n b n sông Bông Long; khai phá ch b ngăn n c, cho quân sang qua sông lênế ế ỗ ờ ướ

b . V a đi đ c đ n a gi , Gi ng trông xa th y quân đi dò c a gi c phía tr cộ ừ ượ ộ ử ờ ả ấ ủ ặ ở ướ

phi ng a đ n hô to lên r ng : quan quân ch đánh n a! B n Đ c Trung đã cùngự ế ằ ớ ữ ọ ứ

n c Xiêm gi ng hoà, đ u m c n c Xiêm đ a Trung v r i. B n Minh Gi ngướ ả ầ ụ ướ ư ề ồ ọ ả

ch a tin l p t c đánh tr ng, ra hi u cho quân th ng ti n, tên quân đi dò lui ch y.ư ậ ứ ố ệ ẳ ế ạ

B ng th y m t ng i quân ta ch y đ n tr c quân nói r ng, Ba L c nghe tin quanỗ ấ ộ ườ ạ ế ướ ằ ặ

quân đ n ch l u đ c m t b n Đ c Trung b o Ca Âu thôi. Xin t ng quân t mế ỉ ư ộ ộ ọ ứ ở ả ướ ạ

tr l i mang đ c toàn quân tr v . B n Minh Gi ng nhìn nhau ng ngác, cho là,ở ạ ượ ở ề ọ ả ơ

n u kíp ti n lên mà đánh d p, thì h n nghìn quân c a đ o còn ch a ra kh i ph mế ế ẹ ơ ủ ạ ư ỏ ạ

vi c a h , ti n hay d ng 2 đàng khó c . Chi u hôm y, Gi ng đem quân tr l i chủ ọ ế ừ ả ề ấ ả ở ạ ỗ

b n sông, ngày hôm sau Trung đ n đem c tình tr ng báo cáo. Gi ng bèn kíp đế ế ả ạ ả ệ

ch ng s tâu lên, và nói : Ch t Tri là đ u m c n c Xiêm nhân n c Mên c uươ ớ ấ ầ ụ ướ ướ ầ

vi n đem b n lũ đông nhi u vây sát đ n ph , không có lẽ là th y u mà c u hoà.ệ ọ ề ồ ủ ế ế ầ

Th n đã phái cán viên đ n n i bàn thuy t xét xem chúng có th c c u hòa không,ầ ế ơ ế ự ầ

đ thám bi t tình hình h th c c a gi c, r i sau l n l t ti n quân, xem c h iể ế ư ự ủ ặ ồ ầ ượ ế ơ ộ

mà li u làm vi c.ệ ệ

S dâng lên vua l y làm l , sai Minh Gi ng làm lá th đáp l i Ch t Tri, đ iớ ấ ạ ả ư ạ ấ ạ

l c nói : nay n c Xiêm mu n c u hoà, t t ph i rút quân v B c t m bôn, đ uượ ướ ố ầ ấ ả ề ắ ầ ề

gi cõi đ t thì B n quân môn m i dám tâu xin, hoà ngh có th thành đ c. Đ nữ ấ ả ớ ị ể ượ ế

lúc sai ng i mang th đ n biên chi t v i Ch t Tri thì hoà ngh ch a đ nh, màườ ư ế ế ớ ấ ị ư ị

Ch t Tri đã quân v n c.ấ ề ướ

Thi u Tr năm th nh t, truy xét công Sa Tôn, Gi ng đ c thăng Hi pệ ị ứ ấ ở ả ượ ệ

bi n Đ i h c sĩ, gia 1 c p quân công. Sau vì tin báo ngoài biên ch m tr ; vuaệ ạ ọ ấ ậ ễ

xu ng d qu m ng Gi ng k ch li t. Minh Gi ng cùng b n kinh l c Ph m Vănố ụ ở ắ ả ị ệ ả ọ ượ ạ

Đi n, Tham tán Lê Văn Đ c tâu nói r ng : t khi Tr n Tây không yên, đ n nay đãể ứ ằ ự ấ ế

h n 6 tháng, cõi ven v n ch a bình tĩnh, b n th n t i không th ch i đ c. Duy cóơ ẫ ư ọ ầ ộ ể ố ượ

ng i th n i lo n, không nh ng trong thành, 10 ph , 23 huy n đ u là đ t c aườ ổ ổ ạ ữ ở ủ ệ ề ấ ủ

gi c; l i lan đ n Gia Đ nh, Đ nh T ng, An Giang, b n gi c l n k có hàng nghìnặ ạ ế ị ị ườ ọ ặ ớ ể

ng i, b n nh không kém vài trăm, chúng t a n c Xiêm làm ti p vi n. H n n aườ ọ ỏ ự ướ ế ệ ơ ữ

ch n đ ng gian hi m v n l ng khó, b n th n h t lòng lo nghĩ, ch a bi t làmặ ườ ể ậ ươ ọ ầ ế ư ế

th nào cho c n đáng. Vi c phòng b ngoài biên m t ngày nào ch a xong, t c làế ẩ ệ ị ộ ư ứ

trách nhi m c a b n th n m t ngày y, há dám ng i s khó nh c, s n i gianệ ủ ọ ầ ộ ấ ạ ự ọ ợ ỗ

hi m, mà đ cho vua cha ph i lo nghĩ v phía tây.ể ể ả ề

Gi ng l i cùng Ph m Văn Đi n tâu nói r ng : Tr n Tây làm tôi t tri u đình,ả ạ ạ ể ằ ấ ớ ề

g n nay l i chia thành gi i h n, nh ng dân ch a thành s đinh, binh ch a thànhầ ạ ớ ạ ư ư ổ ư

quân ng ch, ru ng đ t ch a thành m u sào, quan i b n đò ch a thành l thu .ạ ộ ấ ư ẫ ả ế ư ệ ế

Năm ngoái Ng c Bi n m u tr n, Ng c Vân di c vào Gia Đ nh, b n th m c b tọ ệ ư ố ọ ư ị ọ ổ ụ ấ

mãn tuyên truy n điêu là b t quân tr ng c a h , gi t đ u m c c a h nên m iề ắ ưở ủ ọ ế ầ ụ ủ ọ ớ

xúi gi c th dân hàng đàn qu y r i. Ng i Xiêm nhân th trong l i xui b y, l yụ ổ ấ ố ườ ế ở ạ ẩ ấ

vi c giúp l p tên ngh ch Giun làm câu nói. Cho nên chúng m i cho ta làm thù, choệ ậ ị ớ

n c Xiêm làm n. V l i, phong t c c a n c h đã quen dù s ng, ch t ph i heướ ơ ả ạ ụ ủ ướ ọ ố ế ả

m nh c a đ u m c. T tr c đ n nay, ng i th đi l i th ng h i Ng c Vân ệ ủ ầ ụ ừ ướ ế ườ ổ ạ ườ ỏ ọ ở

đâu? B n tên Y m, trú ng n i nào? Xin cho trông th y m t (các ng i y). Nayọ ể ụ ơ ấ ặ ườ ấ

xin s c xu ng cho quan thành Gia Đ nh đem b n Ng c Vân và tên Y m h t ngắ ố ị ọ ọ ể ộ ố

cho chúng v thành, b t chúng ph i chiêu t p th dân, th m c.ề ắ ả ậ ổ ổ ụ

Vi c giao xu ng đình th n bàn, vua y cho. Đ n khi b n Ng c Vân v thành,ệ ố ầ ế ọ ọ ề

chiêu d mãi cũng không công tr ng gì. T i thành y đ u b b n gi c ngăn ch n,ụ ạ ạ ấ ề ị ọ ặ ặ

quan quân ch trong thành và đ n, b o bên c nh, đóng binh ch ng gi . Tri uỉ ở ồ ả ạ ố ữ ề

đình th ng bách thúc đem quân ra đánh, chi u th ban xu ng qu m ng quáườ ế ư ố ở ắ

luôn, Gi ng ch có dâng s xin ch u t i mà thôi. Bèn cùng b n Kinh l c Ph m Vănả ỉ ớ ị ộ ọ ượ ạ

Đi n, Đoàn Văn Sách, Nguy n Công Nhàn, làm t p tâu r ng : tr c đây có xin choể ễ ậ ằ ướ

b n tên Y m v thành, cũng là m t m u k chiêu d v v dân chúng, nh ng tênọ ể ề ộ ư ế ụ ỗ ề ư

Y m v đ n, không th t ch đ c, t t ph i l y ta làm m nh l nh, n u khôngể ề ế ể ự ủ ượ ấ ả ấ ệ ệ ế

dùng binh l c l n, rút c c v n không th xong. Mà bi n binh v t v lâu đã t tự ớ ụ ẫ ể ề ấ ả ậ

b nh ngày càng nhi u, c c th thành không, ch phí t n vô ích. Xin rút quân vệ ề ứ ố ủ ỉ ổ ề

An Giang, đ xem c h i mà hành đ ng. Vua cho là s th hi n nay, không thể ơ ộ ộ ự ể ệ ể

không đ c, chu n y cho thi hành. Duy t T ng quân tr xu ng, ph ng hànhượ ẩ ừ ướ ở ố ụ

không công tr ng, thì đ u giao đình th n bàn t i.ạ ề ầ ộ

Mùa thu, tháng 7 quan quân rút v An Giang thì Minh Gi ng cũng ch t về ả ế ề

tháng y. Tr c đây s a sang thành Tr n Tây ph n nhi u là công s c c a Minhấ ướ ử ấ ầ ề ứ ủ

Gi ng, đ n bây gi ph i rút quân v th y u t c x u h nên cáo là m, khôngả ế ờ ả ề ấ ấ ứ ấ ổ ố

mu n cùng ra m t các t ng, m i phát b nh mà ch t. Quan t nh đem vi c tâu lên.ố ặ ướ ớ ệ ế ỉ ệ

Vua b o r ng : Minh Gi ng mình nh n tr ng trách, v tr trái lẽ, đ đ n n i ng iả ằ ả ậ ọ ỗ ị ể ế ỗ ườ

th không yên, làm phi n đ n quan quân ti n đánh đã lâu, mà ch a xong vi c. Đãổ ề ế ế ư ệ

giao cho B th n nghiêm ngh t i. Không ng đ i binh v a v , mà Gi ng v i đãộ ầ ị ộ ờ ạ ừ ề ả ộ

m ch t. Nghĩ l i năm tr c Minh Gi ng làm Tham tán quân v làm m t vía b nố ế ạ ướ ả ụ ấ ọ

gi c Vĩnh Long, đánh b i quân Xiêm Thu n C ng, công tr ng rõ r t, kh c vàoặ ở ạ ở ậ ả ạ ệ ắ

bia đá, cũng không th c. V y chu n cho t c ch c hàm T ng quân c a Gi ng,ể ượ ậ ẩ ướ ứ ướ ủ ả

đ cho rõ t i, và gia ân chi u cho hàm Hi p bi n mà c p cho ti n tu t, đ c mi nể ộ ể ệ ệ ấ ề ấ ượ ễ

truy ngh t i. L i t c c l ng b ng th t ph m nguyên chi c a con Gi ng làị ộ ạ ướ ả ươ ổ ấ ẩ ủ ả

Minh Thi.

T Đ c năm th 11, cho li t vào th đ n Hi n L ng.ự ứ ứ ệ ờ ở ề ề ươ

Nguy n Văn Đi nễ ể

Tên t làm Tam L , tiên t là ng i Thanh Hoá, t ng t là Tài ph ng m nhự ễ ổ ườ ằ ổ ụ ệ

làm ch c Mi u th a Qu ng Nam, nh p t ch huy n Diên Ph c; t là L ng kứ ế ừ ở ả ậ ị ở ệ ướ ổ ươ ế

nghi p l i hàm Mi u th a; cha là Y n, kh i đ u năm Đinh D u v quy thu n đ cệ ạ ế ừ ế ở ầ ậ ề ậ ượ

b Th ký B c Thành, sau vì con đ c quí chi u t ng hàm Hàn Lâm vi n Thổ ư ắ ượ ể ặ ệ ị gi ng h c sĩ.ả ọ

Đi n là ng i ch c ch n, trung h u có chí l n. Gia Long năm th 18, để ườ ắ ắ ậ ớ ứ ỗ

H ng ti n. Minh M ng năm th 1, m i đ c b thu c ty b Công; tr i làm cácươ ế ạ ứ ớ ượ ổ ộ ộ ả

ph huy n T Liêm, Qu c Oai, Thi u Hoá. Sau chuy n v làm Viên ngo i langủ ệ ừ ố ệ ể ề ạ

Lang trung, hi p lí công vi c Binh tào thành Gia Đ nh, thăng B chính s t nhệ ệ ị ố ứ ỉ

Khánh Hoà, nhân vi c công l m l i ph i giáng làm Lang Trung tr i thăng đ n Thệ ầ ỗ ả ả ế ị lang, Tham tri b Công, hi p lý Thu s kinh kỳ.ộ ệ ỷ ư

T Đ c năm th 3, đ i làm Tu n ph Nam Đ nh, h l quan phòng T ng. đ cự ứ ứ ổ ầ ủ ị ộ ổ ố

Đ nh Yên. Năm y g p kỳ đ i k , xét công vì là kính c n, siêng năng, đ c gia khenị ấ ặ ạ ế ẩ ượ

th ng thăng Th b Binh, nh ng v n tr n cũ.ưở ự ộ ư ẫ ở ấ

Năm th 5, Đi n ch t, b y gi 62 tu i. Vua cho là Văn Đi n tr i làm quanứ ể ế ấ ờ ổ ể ả

kh p trong ngoài, t ra công lao, tài năng, ân chu n th c th hàm Th ng th , giaắ ỏ ẩ ự ụ ượ ư

c p cho ti n tu t và sa g m, sai h t ng quan c u v quê, sai quan đ n t 1 đàn.ấ ề ấ ấ ộ ố ử ề ế ế

Đi n quan chăm ch , c n th n, có ti ng hay. Khi b Công trông coi làm 2ể ở ỉ ẩ ậ ế ở ộ

lăng Hi u Đông, Hi u V ng, qui ho ch h p pháp. Thi u Tr năm th 2, vua raế ế ươ ạ ợ ệ ị ứ

tu n mi n B c , Đi n sung làm h u ti p s n c Thanh đ u đ a gi i t nh B cầ ề ắ ể ậ ế ứ ướ ở ầ ị ớ ỉ ắ

Ninh. Năm T Đ c th 2, s n c Thanh đ n Kinh tuyên phong, Đi n sung vàoự ứ ứ ứ ướ ế ể

h u ti p s , ng đáp đ c th . Khi làm T ng đ c Đ nh Yên có nhi u chính sáchầ ế ứ ứ ắ ể ổ ố ị ề

nhân hu , nên sau khi Đi n ch t ng i qu n y truy nh mãi.ệ ể ế ườ ậ ấ ớ

Con là Văn Tuy n, đ C nhân khoa M u Thân, năm T Đ c làm quan đ nể ỗ ử ậ ự ứ ế

án sát; con th là Văn Hi n m th hàm Chánh th t ph m, sau làm Tri huy nứ ể ấ ụ ấ ẩ ệ

huy n Tuy Phong.ệ

Đoàn Văn Phú

Ng i huy n Qu ng Đi n, ph Th a Thiên. Gia Long năm th 17, Phú lườ ệ ả ề ủ ừ ứ ệ

theo làm Th ký b Công. Kho ng năm Minh M ng, tr i b Ch s , Lang trung.ư ộ ả ạ ả ổ ủ ự

Năm th 13, Phú vì nhanh gi i đ c v, thăng Th Th lang b Công. Năm th 16,ứ ỏ ượ ự ị ộ ứ

chuy n làm Tham tri b Công, lĩnh Tu n ph Gia Đ nh, r i đ i đi Th T ng đ c 2ể ộ ầ ủ ị ồ ổ ự ổ ố

t nh Long T ng, Đ nh Biên. Năm th 19, đ c th c th (t ng đ c), quy n làmỉ ườ ị ứ ượ ự ụ ổ ố ề

công vi c thành Tr n Tây. Năm th 21, Phú m ch t.ệ ấ ứ ố ế

Văn Phú là ng i liêm khi t, ít tình di n, quan thanh b ch, lâu làm vi c caiườ ế ệ ở ạ ệ

tr dân mà túi làm quan r ng không. Ngày Phú ch t, quan l i nhân dân nh ti cị ỗ ế ạ ớ ế

quyên ti n giúp vi c mai táng.ề ệ

Vua tr ng v lòng thanh liêm ti t tháo c a Phú t ng cho hàm Hi p bi n Đ iọ ề ế ủ ặ ệ ệ ạ

h c sĩ, và th ng cho 3 cây g m Trung Qu c, 500 quan ti n. D r ng : đó là đọ ưở ấ ố ề ụ ằ ể

khuy n khích cho ng i làm tôi liêm khi t sau này.ế ườ ế

T Đ c năm th 11, bày th vào đ n Hi n L ng.ự ứ ứ ờ ề ề ươ

Nguy n Đ c Nhu nễ ứ ậ

Ng i huy n Hoàng Hoá t nh Thanh Hoá. Đ u năm Gia Long thi đ Sinh đườ ệ ỉ ầ ỗ ổ

(t c nh Tú tài sau này).ứ ư

Năm th 18, l u dân, th ph Thanh Ngh r nhau t h p làm lo n. Vuaứ ư ổ ỉ ở ệ ủ ụ ọ ạ

sai T quân Lê Văn Duy t đi kinh l c. Đ c Nhu n m lính dũng theo Duy t saiả ệ ượ ứ ậ ộ ệ

phái, chiêu d b n gi c tr n v hàng có công lao, nên Duy t đem tên c a Nhu nụ ọ ặ ố ề ệ ủ ậ

tâu vào tri u đình bi t.ề ế

Năm Minh M ng th 1, Nhu n đ c tri u v Kinh, b vào vi n Hàn Lâm.ạ ứ ậ ượ ệ ề ổ ệ

Năm th 6, đ c thăng b làm Thiêm s b Binh, b y gi Ngh An lo n n tr mứ ượ ổ ự ộ ấ ờ ệ ạ ộ

c p. Vua bi t Đ c Nhu n có bi t binh pháp nên sai ra làm Tham bi n Ngh An.ướ ế ứ ậ ế ệ ệ

Khi g i vào ra m t tr c th m vua d n b o Nhu n v m u l c d p yên tr mọ ắ ướ ề ặ ả ậ ề ư ượ ẹ ộ

c p. Đ c Nhu n tâu nói r ng : cái t c a Ngh An b gi c tích luỹ mãi, thuy t yướ ứ ậ ằ ệ ủ ệ ị ặ ế ấ

có 5 đi u : th núi C Hoan r ng l n, nên b n b t mãn d r nhau t t p, y làề ế ở ổ ộ ớ ọ ấ ễ ủ ụ ậ ấ

1 đi u. Đi n l c a tri u đình khoan h ng, không xét h i b n đ u s hay k ti pề ể ệ ủ ề ồ ỏ ọ ầ ỏ ẻ ế

theo, nên k làm nhi u đi u ác, có k đ c l t l i y là 2 đi u. K ng c l i c uẻ ề ề ẻ ượ ọ ướ ấ ề ẻ ụ ạ ầ

l i k b can liên, nên ng i nào b vu cáo ra ph i s mà tr n l n, y là 3 đi u.ợ ở ẻ ị ườ ị ả ợ ố ẩ ấ ề

Binh đi b t gi c c p không có s c đ b t, dân không tin nhau, b n th ph tha hắ ặ ướ ứ ể ắ ọ ổ ỉ ồ

làm oan ng c, đ tuy t m i cáo gi c y là 4 đi u. Quân lính m i m phát đi đóngượ ể ệ ố ặ ấ ề ớ ộ

đ n là tr n ngay, sau khi đã tr n, không v đâu đ c, t t nhiên b gi c cám d , yồ ố ố ề ượ ấ ị ặ ỗ ấ

là 5 đi u. Ch u xin sau khi đ n tr n y, xét rõ nhân tình phong t c quan l i, binhề ầ ế ấ ấ ụ ạ

dân, n i nào ch a t đã lâu thì tr b đi d n, ho c có th thi th đ c. Duy có b nơ ứ ệ ừ ỏ ầ ặ ể ố ượ ọ

lính m tr n đi đóng đ n, cùng h ng đinh ra thú, tù đ c tha mà hi n còn tr nộ ố ồ ạ ượ ệ ố

l n, thì cho phép m t h n đ g i, tên nào ra thú sẽ mi n t i cho. Nh tên nàoẩ ộ ạ ể ọ ễ ộ ư

mu n dung quân ngũ, thì d n làm binh tr n; k nào mu n v yên nghi p, thìố ồ ở ấ ẻ ố ề ệ

giao dân đăng s ch u sai d ch. N u h t h n mà không ch u ra thú, b t đ c sẽổ ị ị ế ế ạ ị ắ ượ

nghiêm tr . Ngõ h u đ a ph ng nh đ c yên toàn, mà vì vi c bát gi c cũng đ cị ầ ị ươ ờ ượ ệ ặ ắ

l c. Vua y l i.ự ờ

Đ c Nhu n lúc m i đ n tr n, gi c c p cùng k ch li t. Nhu n t c kh c thânứ ậ ớ ế ấ ặ ướ ị ệ ậ ứ ắ

đem binh tr n và th h tuỳ c đánh b t. Có tên đ u s gi c x ng là ti n bở ấ ủ ạ ơ ắ ầ ỏ ặ ư ế ộ

Ninh Đăng T o, h p bè lũ mi n th ng đ o Di n Châu, chi m gi núi C S nạ ọ ở ề ượ ạ ễ ế ữ ứ ơ

làm ch hi m đi c p nhi u các huy n Quỳnh L u, Đông Thành (thu c Ngh An)ỗ ể ướ ễ ệ ư ộ ệ

Ng c S n, Nông C ng (thu c Thanh Hoá), dân không yên. Đ c Nhu n cùngọ ơ ố ộ ở ứ ậ

Tham hi p Thanh Hoá là Nguy n Công Tr đánh C S n, gi c nghe th y bóngệ ễ ứ ở ứ ơ ặ ấ

gió là tan v . Đăng T o tr n đi xa. Đ c Nhu n m i h i quân đánh th ng vào sàoỡ ạ ố ứ ậ ớ ộ ẳ

huy t c a đ ch, b t đ c đ u m c c a chúng và ra hàng, thú h n 1000 ng i.ệ ủ ị ắ ượ ầ ụ ủ ơ ườ

Quan 2 tr n y đem s tr ng tâu lên, vua xu ng chi u th khen th ng. Đ uở ấ ấ ự ạ ố ế ư ưở ầ

tiên hàng bát sa tr u và th quân qu t b ng h ng trúc vân, sai mang đ n c p cho.ừ ứ ạ ằ ạ ế ấ

Năm th 7, mùa đông, vua th y Đ c Nhu n ra s c khó nh c ngoài l i saiứ ấ ứ ậ ứ ọ ở ạ

Th v đi ng a ban cho Nhu n áo m c mùa đông. B y gi g p th ph là Phan Báị ệ ự ậ ặ ấ ờ ặ ổ ỉ

Vành cùng bè lũ c a h n, ngu x ng H u quân là Nguy n H nh h p 5000 quânủ ắ ỵ ư ữ ễ ạ ọ

xâm nhi u H i D ng. Chúng l i liên k t v i gi c Thanh đi c p đo t ngoàiễ ả ươ ạ ế ớ ặ ướ ạ ở

kh i, cùng quan quân kháng c . Quân B c Thành đánh mãi không đ c, th gi cơ ự ở ắ ượ ế ặ

m nh t n. Vua cho là Đ c Nhu n gi i th o, gia cho hàm Th lang, quy n làm Binhạ ợ ứ ậ ỏ ạ ị ề

tào B c Thành, Tham tán quân v ; cho Nhu n mang theo b n nguyên là tù ph mở ắ ụ ậ ọ ạ

tr c dàn b làm binh l thu c vào đ sai phái.ướ ố ệ ộ ể

Năm th 8 tháng 3, vua th y quan quân đi b t gi c mãi ch a thành công, l iứ ấ ắ ặ ư ạ

d Đ c Nhu n r ng : t khi tr m u ng i gi ch c chăn dân Ngh An, gi cụ ứ ậ ằ ừ ẫ ỷ ươ ữ ứ ở ệ ặ

tĩnh dân yên, tr m r t khen ng i đ p lòng. M i r i, B c Thành gi c c p qu yẫ ấ ợ ẹ ớ ồ ở ắ ặ ướ ấ

nhi u, sai ng i đi tham tán vi c quân th nào mà lâu mãi ch a th y tin t t?ễ ươ ệ ế ư ấ ố

Tr m r t mong m i. Sau Đ c Nhu n đánh gi c ph ng Hoà, chém đ c thẫ ấ ỏ ứ ậ ặ ở ủ Ứ ượ ủ

c p gi c, c t l y tai cùng khí gi i n tín s sách dâng tâu lên. Vua khen th ng choấ ặ ắ ấ ớ ấ ổ ưở

Nhu n 1 c p quân công. R i sau gi c Vành thua ch t, b n th ph d n yên. Đ cậ ấ ồ ặ ế ọ ổ ỉ ầ ứ

Nhu n đ c c t nh c làm Th lang b Binh, v n lĩnh Binh tào B c Thành.ậ ượ ấ ắ ị ộ ẫ ắ

Mùa h năm y vua cho là vi c b t gi c B c Thành h i th , l i g n khánhạ ấ ệ ắ ặ ở ắ ơ ư ạ ầ

ti t V n Th , cho tri u Đ c Nhu n v Kinh, vào ra m t, vua thong dong uý l o,ế ạ ọ ệ ứ ậ ề ắ ạ

nhân h i r ng : các bỏ ằ ̔5;n gi c B c Thành có thông đ ng v i nhau không ? Nhu nặ ở ắ ồ ớ ậ

th a r ng : chúng nh đàn ong, t ki n, đ u riêng bi t t ng b n thôi. Vua l i h iư ằ ư ổ ế ề ệ ừ ọ ạ ỏ

s c a gi c x ng là Lê Hoàng là th nào? Nhu n th a r ng : th n đã h i tên gi cổ ủ ặ ư ế ậ ư ằ ầ ỏ ặ

nào b t đ c, đ u nói "lê" là m i ng i, mà ch "hoàng" nghĩa là l n, nhân l yắ ượ ề ọ ườ ữ ớ ấ

làm danh hi u, ch không ph i là con cháu nhà Lê v y? Th n tr m nghĩ : s c aệ ứ ả ậ ầ ộ ổ ủ

gi c là các b n gi c l y đi c hi p d b o bình dân, b t ph i theo chúng. Nh ngặ ọ ặ ấ ứ ế ỗ ả ắ ả ư

trong đó s ng i b gi c dùng k hãm h i, không ph i là ít, cúi mong thánh minhố ườ ị ặ ế ạ ả

soi th u, khi n cho chúng đ c yên b sinh s ng, thì thiên h may l m. Vua b oấ ế ượ ề ố ạ ắ ả

r ng : tr n ti n, b t s ng đ c chúng mà gi t đi còn có lòng b t nh n hu ng chiằ ở ậ ề ắ ố ượ ế ấ ẫ ố

là s c a gi c ? C nhân đ t gi y t đi, đ khi n cho k ph n tr c t đ c yênổ ủ ặ ư ố ố ấ ờ ể ế ẻ ả ắ ự ượ

lòng là vì lẽ th . Đ c Nhu n l i tr i bày tình t c a lũ chánh h ng hoà dânế ứ ậ ạ ả ệ ủ ươ ở

gian. Vua sai Nhu n s a ch a ch nh đ n l i. Đ nh ra l ch n đ t Lý tr ng. R iậ ử ữ ỉ ố ạ ị ệ ọ ặ ưở ồ

sau Nhu n l i v B c Thành, ch t g p có tên gi c b tr n là Nguy n Ti n Tr ngậ ạ ề ắ ợ ặ ặ ỏ ố ễ ề ươ

tr n n đ a ph n r ng xã H Lao (thu c huy n L c Ng n). Nhu n đem quân điố ẩ ở ị ậ ừ ổ ộ ệ ụ ạ ậ

ch n đ ng b t đ c. Nhu n đ c thăng Th Tham tri b Binh, v n lĩnh ch c cũ.ặ ườ ắ ượ ậ ượ ự ộ ẫ ứ

Tr c đây b n ph m tr n B c Thành đ n thú h n 200 ng i, h u Nhi mướ ọ ạ ố ở ắ ế ơ ườ ầ ệ

là k có t i theo nh pháp lu t không cho thú t i; Đ c Nhu n ch ng có tâu xin vuaẻ ộ ư ậ ộ ứ ậ ẳ

x đoán, ho c t ti n c p cho chúng làm binh, ho c khinh su t cho ng i làm dâyử ặ ự ệ ấ ặ ấ ườ

k t lĩnh. B Hình h c vi c y, Nhu n b giáng làm T v theo n i thành sai phái điế ộ ặ ệ ấ ậ ị ư ụ ơ

g ng s c báo hi u. R i sau đ c thăng Viên ngo i lang b Binh, Th Tham hi pắ ứ ệ ồ ượ ạ ộ ự ệ

Tuyên Quang, r i đ i đi Th Hi p tr n B c Ninh.ồ ổ ự ệ ấ ắ

</div>

Năm th 12, đ c b làm Tu n ph H ng Yên, l i vì s a đ p thành trì, chiứ ượ ổ ầ ủ ư ạ ử ắ

c p phí nhi u c a công, b cách và b i th ng. Không bao lâu, Nhu n m và ch t.ấ ề ủ ị ồ ườ ậ ố ế

Nhu n là ng i tài năng, làm vi c có dũng l c, cho nên đánh gi c th ngậ ườ ệ ượ ặ ườ

có công. Trong kho ng 10 năm, quan thăng đ n ch c coi m t ph ng di n và l iả ế ứ ộ ươ ệ ạ

hay l u ý đ n quê h ng. N i p mà Đ c Nhu n , phàm vi c gì là vi c nghĩa đ uư ế ươ ơ ấ ứ ậ ở ệ ệ ề

b c a ra giúp d , tuy phí t n nhi u cũng không ti c. Dân đ n nay v n còn truy nỏ ủ ỡ ổ ề ế ế ẫ ề

nói l i.ạ

QUY N 21Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIỆ Ụ

Tr ng Đăng Qu (t p Th ng)ươ ế ậ ượ

Tên t là Diên Ph ng, tên hi u là Đoan Trai, bi t hi u là Qu ng Khê. Tiênự ươ ệ ệ ệ ả

t là ng i huy n Th ch Hà, t nh Hà Tĩnh.ổ ườ ở ệ ạ ỉ

Hoàng tri u Hy Tông năm th 10, t 6 đ i c a Qu là Đăng Tr ng ngề ứ ổ ờ ủ ế ườ ứ

nghĩa vào trong Nam, làm quan đ n Cai qu n, t c Nam Lĩnh Bá. Nhân th , làmế ả ướ ế

nhà Bình S n, t nh Qu ng Ngãi, tr i qua 4 đ i truy n n i làm quan. Cha là Đăngở ơ ỉ ả ả ờ ề ố

Trác, vì Tây S n ép bu c, không tránh đ c m i làm ch c Tri ph . Đăng Qu làơ ộ ượ ớ ứ ủ ế

con th , thu nh có ti ng văn gi i.ứ ở ỏ ế ỏ

Gia Long năm th 18, Qu đ H ng ti n, là ng i đ kh i x ng t nhứ ế ỗ ươ ế ườ ỗ ở ướ ở ỉ

Qu ng Ngãi.ả

Minh M ng năm th 1, Qu gi ch c Hành t u b L , sau thăng lên Biên tu.ạ ứ ế ữ ứ ẩ ộ ễ

Vì n i ti ng là h c h nh nên đ c sung làm hoàng t tr c h c; r i c lên Th đ cổ ế ọ ạ ượ ử ự ọ ồ ắ ị ộ

sung ch c Tán thi n. Hi n t khi ch a lên ngôi, cùng các công Ph ng Xuân, Kinhứ ệ ế ổ ư ụ

Thu n, Vĩnh T ng, Phú Bình, đ u h c Qu c . Đăng Qu giúp b o đ c x ng ý,ậ ươ ề ọ ế ả ế ả ượ ứ

nên Thánh t khen ng i, nh c b lên Th ng b o Thi u khanh, qu n lý công vi cổ ợ ắ ổ ượ ả ế ả ệ

phòng Văn th .ư

Năm th 11, thăng Th lang b Công, sung làm vi c N i Các; r i l i đ iứ ị ộ ệ ở ộ ồ ạ ổ

sang b L , sung ch c kh o, xét h ch giáo ch c các t nh.ộ ễ ứ ả ạ ứ ỉ

Năm th 12, vua sai đi B c Thành ch n đi m ng ch s binh. Khi tr v ,ứ ắ ọ ể ạ ổ ở ề

đ c nh c lên Tham tri b H , kiêm qu n vũ kh , sung làm ch c Đ c quy n thiượ ắ ộ ộ ả ố ứ ộ ể

đi n, r i thăng lên Th ng th b Binh, kiêm gi n tri n vi n Đô Sát sung Cệ ồ ượ ư ộ ữ ấ ệ ệ ơ

M t vi n đ i th n.ậ ệ ạ ầ

Năm th 14, gi c Khôi Gia Đ nh, gi c Vân Cao B ng bùng n làm lo n,ứ ặ ở ị ặ ở ằ ổ ạ

vũ th (185) cáo c p. Đăng Qu ngày đêm m u tính các vi c đ c đúng kh p, đ nư ấ ế ư ệ ượ ớ ế

sau vi c yên, Qu đ c th ng gia hàm Thái t Thi u b o sung Ch kh o tr ngệ ế ượ ưở ử ế ả ủ ả ườ

thi H i.ộ

Năm th 16, vua cho là 6 t nh Nam Kỳ sau khi m i qua bi n lo n, vi c binhứ ỉ ớ ế ạ ệ

đinh, đi n th c n ph i s a sang nên ch n Qu làm Kinh l c đ i th n, Đăng Quề ổ ầ ả ử ọ ế ượ ạ ầ ế

mang c ti t đ n n i ch nh đ t ru ng đ t, s a làm s sách, và châm ch c nghĩờ ế ế ơ ỉ ạ ộ ấ ử ổ ướ

làm đi u kho n b t gi c đ tâu lên. L i th y m t con đ ng t c y Tây Ba ề ả ắ ặ ệ ạ ấ ộ ườ ừ ầ ở

ngoài thành Gia Đ nh, th ng đ n Kha Lâm, quãng gi a có b o X Khê, n i y đ tị ẳ ế ữ ả ỉ ơ ấ ấ

r ng ph ng, t t màu, là n i hình th r t thu n l i. Xin đ t ph l đ y, tuỳ theoộ ẳ ố ơ ế ấ ậ ợ ặ ủ ị ở ấ

th đ t liên l c, chia làm 2 huy n l thu c ph y. L i đ t m t b n sông Tr c,ế ấ ạ ệ ệ ộ ủ ấ ạ ặ ộ ả ở ọ

cùng v i thành Quang Hoá, cùng làm ch n ng t a v i nhau, đ bên trong làmớ ỗ ươ ự ớ ể

phên che c a thành Gia Đ nh đ c v ng, bên ngoài làm cho tăng thêm thanh thủ ị ượ ữ ế

c a Tr n Tây. Vua đ u theo ý. Đ n khi Đăng Qu v Kinh vào ra m t, vua yên iủ ấ ề ế ế ề ắ ủồ

lâu, thân rót r u ban cho; l i th ng m t đôi hình con cá b ng vàng, đ t ý là cáượ ạ ưở ộ ằ ể ỏ

n c t ng đ c. R i cho thăng Hi p bi n Đ i h c sĩ, v n lĩnh b Binh, sung Cướ ươ ắ ồ ệ ệ ạ ọ ẫ ộ ơ

M t vi n đ i th n.ậ ệ ạ ầ

Năm th 17, th ph Thanh Hoa (nay là Thanh Hoá) qu y nhi u, quanứ ổ ỉ ở ấ ễ

quân đánh d p mãi không nên công. Vua mu n phái 1 viên đ i th n đi kinh lý, màẹ ố ạ ầ

khó ch n đ c ng i. Đăng Qu xin đi. Vua sai Qu làm Kinh l c đ i s và choọ ượ ườ ế ế ượ ạ ứ

Th lang b Hình là Doãn U n, B chính s B c Ninh là Nguy n Đăng Giai làm phó.ị ộ ẩ ố ứ ắ ễ

Đăng Qu vào cáo t tr c th m, xin.đi. Vua d r ng : th dân Thanh Hoa vì gi cế ừ ướ ề ụ ằ ổ ặ

d d , nên tr m không n l y kinh đ o gi t ch t chúng. Khanh đ n đ y, nênụ ỗ ẫ ỡ ấ ạ ế ế ế ấ

tr c tiên ph i gia n r i sau l i l y ân đi ph d , khi n cho chúng bi t s ph c,ướ ả ơ ồ ạ ấ ủ ụ ế ế ợ ụ

Đăng Qu vâng m nh r i đi. Khi Qu m i đ n quân th , thám bi t là b n gi c lanế ệ ồ ế ớ ế ứ ế ọ ặ

ra nhi u, mà quân ta có ít, khó b th t nhiên ng ti n đ c. Bèn xin phái thêmề ề ố ứ ế ượ

bi n.binh Kinh, đ thêm binh l c. Vua y cho. V sau Qu đem quân đóng châuề ở ể ự ề ế ở

L ng Chính nghiêm đ c t ng sĩ chia đ ng vây đánh. L i t báo cho đ o quânươ ố ướ ườ ạ ư ạ

Ninh Bình h p l i đem d p phá đ c đ n đ ch. B n gi c tan v , tr n vào Tamở ọ ạ ẹ ượ ồ ị ọ ặ ỡ ố

Lô ( mi n th ng du châu L ng Chính ti p giáp Man Duy, Trình C ) và Tở ề ượ ươ ế ố ứ

Đ ng ( mi n th ng du châu Quan Hóa ti p giáp H ng Hóa) chi m gi đ y.ộ ở ề ượ ế ư ế ữ ở ấ

Mà b n gi c tr n châu L ng Chính v n còn n n p r ng rú. Quan quân chiaọ ặ ấ ở ươ ẫ ẩ ấ ở ừ

đ ng đu i theo, thì b n gi c y s tan.ườ ổ ọ ặ ấ ợ

Đăng Qu nhân th ng m coi hình th n i đây, xin đ p m t b o l n (g i làế ể ắ ế ơ ắ ộ ả ớ ọ

b o Ninh L ng) đóng đ n đ y, l u làm châu l ngày sau. L i tâu nói : sào huy tả ươ ồ ở ấ ư ị ạ ệ

c a gi c tuy đã đánh phá, nh ng các sách th ng du ch a d p bình h t; mà tênủ ặ ư ở ượ ư ẹ ế

đ u s gi c cũng ch a b t đ c m t ng i nào, thì s tìm gi ng thú r ng sâu làầ ỏ ặ ư ắ ượ ộ ườ ự ố ở ừ

r t khó. Hi n lúc này truy b t gi c ph m, t t ph i trách c th dân, dùng ng iấ ệ ắ ặ ạ ấ ả ứ ổ ườ

Man, m i mong có công hi u. L i cho là đ ng Kim Lô t tr c đ n nay, thân thu cớ ệ ạ ộ ừ ướ ế ộ

c a Hà Công Đ c tình nguy n đi đánh gi c, khi t i n hăng hái xông lên tr c,ủ ứ ệ ặ ớ ậ ướ

tr c sau ra s c, không có chí khác chút nào. Nay xin m tha cho tên ph m b giamướ ứ ở ạ ị

là Hà Công Đ c (Công Đ c là h hàng v i Công Kim. Công Kim kh i lo n, quan t nhứ ứ ọ ớ ở ạ ỉ

nhân ng đ n Công Đ c, b t giam t nh Ngh An), giao đi quân th , cho h n g ngờ ế ứ ắ ở ỉ ệ ứ ắ ắ

s c báo hi u. Nay nên s c cho, sách Kim Lũ đ u tiên, b t sách y ph i đ n pứ ệ ứ ầ ắ ấ ả ệ ạ

súng đi u sang, chia đ t làng, p, đ làm x ng xu t cho các sách khác. Còn ngoàiể ặ ấ ể ướ ấ

ra có th l n l t nên công. Vua theo l i.ể ầ ượ ờ

B y gi Ngô Tài Đ c đ o quân Nông C ng đóng quân Lâm L , b gi cấ ờ ắ ở ạ ố ở ự ị ặ

đánh úp. Đăng Qu l i đ c quân các đ o ti n đánh li n phá đ c. Gi c b sàoế ạ ố ạ ế ề ượ ặ ỏ

huy t tr n đi. Đăng Qu bèn đóng quân châu Quan Hoá. Các th dân 12 đ ngệ ố ế ở ổ ở ộ

v thú, làm s ti n xong. Qu cho là mi n th ng du châu Quan Hoá, đ a th r ngề ổ ế ế ề ượ ị ế ộ

xa, xin đ p m t đ n b o đ u đ làm châu l (g i là b n Tòng Hoá) đóng quânắ ộ ồ ả ầ ể ị ọ ọ

chăng gi đ y. R i l i cho là n i y khí đ c quân đóng lâu không ti n, thì cóữ ở ấ ồ ạ ơ ấ ộ ệ

chi u cho đem quân v , ch n ch đóng đ n đ đ i. V a g p B c Ninh có vi c bánế ề ọ ỗ ồ ể ợ ừ ặ ắ ệ

thóc ra cho dân, vua cho r ng vi c c m phòng h i r i, chu n cho Đăng Giai v B cằ ệ ầ ơ ỗ ẩ ề ắ

Ninh. Đăng Qu tâu nói r ng : Đăng Giai t ng đã cai tr đ t y, tình th r t rõ. L nế ằ ừ ị ấ ấ ế ấ ầ

này đi đánh d p, đ n đâu là có công hi u đ n đó; các th ty th m c, l i nhi uẹ ế ệ ế ổ ổ ụ ạ ề

ng i thành th c quy thu n. Nay sai ng i khác coi thay, ch ng kh i sinh ng , thìườ ự ậ ườ ẳ ỏ ờ

công b t gi c ch a xong, mà cái m m dân s tr n l i phát ra? S th đ c lúcắ ặ ư ầ ợ ố ạ ự ế ượ

này, không có Giai không th đ c. Xin hãy l a Giai l i làm vi c, đ nh đ c tayể ượ ự ạ ệ ể ờ ượ

quen. Và l i nói : tài c a Đăng Giai, th n t nghĩ có ch .ạ ủ ầ ự ỗ

Vua l i chu n cho Đăng Giai c l u l i làm vi c quân th mà khen Đăngạ ẩ ứ ư ạ ệ ở ứ

Qu có đ l ng ng i đ i th n. Tháng 5 năm y, Đ ng Qu l i ti n quân đ nế ộ ượ ườ ạ ầ ấ ặ ế ạ ế ế

châu L ng Chính, chia đ ng tìm b t. Tên g ng s c làm vi c báo hi u là Hà Côngươ ườ ắ ắ ứ ệ ệ

Đ c săn b t đ c ngu trung đ n c a chúng là Tr ng Công M t, Qu n đ o c aứ ắ ượ ỵ ồ ủ ươ ậ ả ạ ủ

ng y là Ph m Công Quán và b n lũ 7 tên ph m. Nguy n L ng Nhàn chém và b tụ ạ ọ ạ ễ ươ ắ

đ c b n t đ n c a ngu là Lang Văn Thái, Tham tán c a ng y là T Văn Ninh vàượ ọ ả ồ ủ ỵ ủ ụ ạ

8 tên ph m L ng S n. Doãn U n phái b t đ c b n h u đ i c a ngu là Lêạ ở ươ ơ ẩ ắ ượ ọ ậ ố ủ ỵ

Y n, Lê Công M c; l i b n gi t đ c Th ng đ n c a ng y là Lê Ph c Hi n, vàế ộ ạ ắ ế ượ ố ồ ủ ụ ướ ể

b t s ng đ c b n Công Nho, Hà Công Kim, Đinh Kim B ng đóng cũi gi i đ n kinhắ ố ượ ọ ả ả ế

s , th là b n gi c b bình h t. Vua c đ p lòng xu ng chi u khen ng i. Đăng Quư ế ọ ặ ị ế ả ẹ ố ế ợ ế

l i trù tính công vi c làm cho sau này đ c t t, xin chia đ ng Tr nh V n làm 2 xã,ạ ệ ượ ố ộ ị ạ

cùng v i 2 xã Th Th ng, M u L c là 1 t ng, g i là t ng Tr nh V n; 8 xã thôn vùngớ ọ ắ ậ ộ ổ ọ ổ ị ạ

Quân Thiên, Lâm L , g i là t ng Quân Nhân. L i trích l y t ng Nh Lăng huy nự ọ ổ ạ ấ ổ ư ệ

Nông C ng, t ng Lu n Khê huy n Lôi D ng, bi t làm châu Th ng Xuân; đ pố ổ ậ ệ ươ ệ ườ ắ

đ n Tr nh V n làm châu l . L i s a đ p làm huy n l C m Thu xã Th chồ ở ị ạ ị ạ ử ắ ệ ỵ ẩ ỷ ở ạ

L m, vua y cho. Khi th ng tr n tr v đ c gia th ng k l c quân công, sung lĩnhẫ ắ ậ ở ề ượ ưở ỷ ụ

ch c nh cũ.ứ ư

Năm th 19, kiêm coi Qu c T Giám, sung Ch kh o tr ng thi H i; l i sungứ ố ử ủ ả ườ ộ ạ

ch c đ c quy n kỳ thi đi n.ứ ộ ể ệ

Năm th 20, đ c t n phong là Tuy Th nh Nam, vì là tr c đây Qu sungứ ượ ấ ị ướ ế

ch c Kinh l c Nam Kỳ, khám đo ru ng đ t chia d t n i c a i b n đò l y thu ,ứ ượ ộ ấ ặ ơ ử ả ế ấ ế

nên s ti n thu đ c g p 3, cho nên có m nh l nh y. Sau l i kiêm gi n tri nố ề ế ượ ấ ệ ệ ấ ạ ữ ấ ệ

b L .ộ ễ

Năm th 21, sung ch c Đ ng lý coi làm ngôi sinh ph n c a vua Hi u S n.ứ ứ ổ ầ ủ ở ế ơ

Tháng 12 năm y, vua truy n g i đ n tr c gi ng ng d n l i vi c l n. Đ n khiấ ề ọ ế ướ ườ ự ặ ạ ệ ớ ế

Hi n T Ch ng Hoàng Đ n i ngôi, h u đãi b tôi ph chính, chu n cho Quế ổ ươ ế ố ậ ề ụ ẩ ế

Th Văn Minh đi n Đ i h c sĩ, gia hàm Thái b o, qu n lý b Binh, kiêm C M tự ệ ạ ọ ả ả ộ ơ ậ

vi n. Đăng Qu dâng bi u t . Vua phê b o r ng : trên nêu h t đ o, đ đ n bù cácệ ế ể ạ ả ằ ế ạ ể ề

n giao phó; d i ph i h t lòng, đ đáp l i di m nh ch n đúng. L i cho ng i vàơ ướ ả ế ể ạ ệ ọ ạ ồ

b o r ng : khanh là b tôi c m nh (186). Tiên đ d n l i đ giúp tr m. N uả ằ ề ố ệ ế ặ ạ ể ẫ ế

tr m có l m l i, thì khanh nên đ ng c ng bi n b ch, công nhiên can ngăn, chẫ ầ ỗ ươ ườ ệ ạ ớ

s ch m ph i v y r ng (187). B ng m t hôm, vua nhân bàn đ n vi c Tr n Tây.ợ ạ ả ẩ ổ ỗ ộ ế ệ ấ

Đăng Qu tâu nói : b n th ph kh i lo n, cũng là quan đ a ph ng x trí khôngế ọ ổ ỉ ở ạ ị ươ ử

khéo, không trách đ c. Ch t Tri xui gi c đ c b n y. Tên Y m ph n anh, ph nượ ấ ụ ượ ọ ấ ể ả ả

n c, cùng qu n ph i v hàng, há nên cho h n danh ph n gì. Xin xét xem tên yướ ẩ ả ề ắ ậ ấ

v đây làm ra th nào, tri u đình sẽ t có x trí. L i m t hôm vua ng đi n Vănề ế ề ự ử ạ ộ ự ở ệ

Minh, nói đ n vi c biên gi i Hà Tiên. Đăng Qu th a r ng : nay Tr n Tây lui quân,ế ệ ớ ế ư ằ ấ

thì Hà Tiên th cô v t t ph i gi đ c vô s . V i Qu ng Biên ru ng đ t t t màu,ế ị ấ ả ữ ượ ự ớ ả ộ ấ ố

là b c t ng che c a Hà Tiên. Th n tr m nghĩ cho là không nên b . Nh ng vì vi cứ ườ ủ ầ ộ ỏ ư ệ

c t y u ngày nay, chính là ph i nghĩ binh. Còn vi c y khó khăn tr ng đ i, xin đố ế ả ệ ấ ọ ạ ể

t t đ nh li u. Vua đ u cho là ph i.ừ ừ ị ệ ề ả

B y gi , chu n cho b dùng con cái đ i th n, thì con c a Đăng Qu là Đăngấ ờ ẩ ổ ạ ầ ủ ế

Tr còn nh , cho ăn l ng th t ph m. Qu dâng s xin t không nh n l ng y,ụ ỏ ươ ấ ẩ ế ớ ừ ậ ươ ấ

vua không y. Kỳ đ i k năm y, vua cho là Đăng Qu làm vi c ch c y u lâuạ ế ấ ế ệ ở ỗ ơ ế

ngày thi th nhi u tài m u, c n th n, siêng năng, cùng lòng, cùng đ c, gia th ngố ề ư ẩ ậ ứ ưở

cho 1 c p trác d ; l i chu n cho th c th , kiêm sung ch c T ng tài Qu c Sấ ị ạ ẩ ự ụ ứ ổ ở ố ử

Quán.

Năm th 2, vua đi tu n ra B c, Đăng Qu sung ch c Ng ti n đ i th n. Đ nứ ầ ắ ế ứ ự ề ạ ầ ế

khi l ban giao xong, ngày vua tr v d r ng : Đăng Qu là ng i b tôi ph táễ ở ề ụ ằ ế ườ ề ụ

t t c a n c, t n phong cho t c t , và th ng 1 đ ng kim ti n "Phan long phố ủ ướ ấ ướ ử ưở ồ ề ụ

ph ng" (188) h ng nh t có dây tua r xu ng, 30 l ng b c; l i th ng thêm 1 cáiượ ạ ấ ủ ố ạ ạ ạ ưở

nh n m t b ng ng c kim c ng l n c a vua dùng.ẫ ặ ằ ọ ươ ớ ủ

Năm th 4, Đăng Qu vì có b nh xin phép. Vua th ng sai Trung s đ nứ ế ệ ườ ứ ế

thăm, ban cho th thu c c a vua dùng. Đ n khi kh i b nh, vào t , vua yên i h iứ ố ủ ế ỏ ệ ạ ủ ỏ

chuy n h i lâu d r ng : khanh tu i tác d n cao, tr m không mu n phi n đ nệ ồ ụ ằ ổ ầ ẫ ố ề ế

nh ng vi c nh . N u có vi c gì tr ng đ i, thì cùng tr m bàn đ nh t i tr c m t,ữ ệ ỏ ế ệ ọ ạ ẫ ị ạ ướ ắ

còn vi c t m th ng B t có b n đ ng liêu thay cho, đ kh i ph i th ng ngàyệ ầ ườ ở ộ ự ọ ồ ể ỏ ả ườ

đ n ch u h u. Đăng Qu l y t , nói không dám nh n th . Tháng năm y, mế ầ ầ ế ạ ạ ậ ế ở ấ ấ

th cho Đăng Tr hàm Hàn Lâm Th a ch , chi l ng cho nhà h c t p. Đăng Quụ ụ ừ ỉ ươ ở ọ ậ ế

dâng s xin t đ i l c nói : th n g p th i, làm nên danh v , l m d b c cao, đ cớ ừ ạ ượ ầ ặ ờ ị ạ ự ậ ứ

b c quan to, đã quá b n ph n r i. Con th n hãy còn th u ch a h c mà đã cóạ ổ ậ ồ ầ ơ ấ ư ọ

quan không làm vi c mà ăn l c không, th n r t s v th nh mãn quá. Vua khôngệ ộ ầ ấ ợ ị ị

cho, b o r ng : công th n đ i gi ch c là th nh đi n c a nhà n c, khanh c yênả ằ ầ ờ ữ ứ ị ể ủ ướ ứ

tâm. Đăng Qu sau l i tâu xin b dùng con cháu M c Thiên T , đ đ n công mế ạ ổ ạ ứ ể ề ở

mang đ t đai khi tr c. Vua y l i tâu.ấ ướ ờ

Năm th 6, Đăng Qu l i m. Vua nghe tin, b o Hoàng T Mĩ r ng : b tôiứ ế ạ ố ả ế ằ ề

trung t t nhiên yêu vua, mà yêu vua thì tr c h t ph i b o v thân th , Đăng Quấ ướ ế ả ả ệ ể ế

ngày đêm không l i bi ng công vi c, tr m v n đã bi t r i. Ng i nên d n dườ ế ệ ẫ ẫ ế ồ ươ ẫ ụ

cho viên y bi t ý tr m, đ mà yên d ng, ch v i mi n c ng làm gì. R i chu nấ ế ẫ ể ưỡ ớ ộ ễ ưỡ ồ ẩ

cho Đăng Tr l y con gái th t c a vua là An Mỹ công chúa.ụ ấ ứ ư ủ

Năm th 6 tháng 5, t n phong cho Qu t c bá. L i th y Qu là ng i hi nứ ấ ế ướ ạ ấ ế ườ ề

l ng trung chính, đ c ân cho t m bài b ng ng c có ch "C m nh l ng th n" vàươ ặ ấ ằ ọ ữ ố ệ ươ ầ

hình con giác đoan (189) b ng vàng đ nêu th ng. Sau sung làm T ng tài s aằ ể ưở ổ ử

làm t p "Thi u Tr văn qui". Tr c đây, Tr n Tây có lo n, Đăng Qu bày m u,ậ ệ ị ướ ấ ạ ế ư

quy t k , đ c d có công. Đ n khi lo n bình. Vua sai đúc súng đ nêu công, s cế ế ượ ự ế ạ ể ắ

cho ghi công kh c tên vào c súng l n "B o đ i đ nh công" s th nh t. Tháng 9ắ ỗ ớ ả ạ ị ự ứ ấ

năm y, l i nh n di chi u đ l i, l y D c Tông Anh Hoàng Đ i ngôi, ông sung làmấ ạ ậ ế ể ạ ấ ự ố

Ph chính đ i th n. Di chi u có nói r ng : Tr ng Thái B o (t c Đăng Qu ) giúpụ ạ ầ ế ằ ươ ả ứ ế

tr m lo toan tr n c đã bao năm nay, dân yên, n c th nh, văn tr , võ thành,ẫ ị ướ ướ ị ị

th ng đem lòng trung l ng giúp n c yêu vua, đ th tr m, khanh cũng nênườ ươ ướ ể ờ ẫ

đem lòng y giúp vua n i ngôi, đ làm k t t tr yên dài lâu.ấ ố ể ế ế ị

Đ n khi D c Tông lên ngôi, năm đ u, Đăng Qu đ c nh c lên Công chínhế ự ầ ế ượ ắ

đi n Đ i h c sĩ, t n phong Qu n công, sung lĩnh nh cũ.ệ ạ ọ ấ ậ ư

Khi y, kinh s và các đ a ph ng ít m a, vua r t l y làm lo. B n Đăng Quấ ư ị ươ ư ấ ấ ọ ế

cùng Nguy n Tri Ph ng dâng s xin nh n t i, đ i l c nói r ng : công vi c c aễ ươ ớ ậ ộ ạ ượ ằ ệ ủ

ng i s a sang, thì đ o tr i ng theo. Nay b n th n l m n m quy n chính tr , kườ ử ạ ờ ứ ọ ầ ạ ắ ề ị ẻ

gi vi c c t nh c quan ch c, thì không bi t g n l c quan l i, đ cho k hay k dữ ệ ấ ắ ứ ế ạ ọ ạ ể ẻ ẻ ở

không phân bi t rõ ràng. Ng i gi vi c thu khóa thì không bi t tuyên d ng íchệ ườ ữ ệ ế ế ươ

l i n trách, mà thói đ c khoét ch a b . Qu th n ch h ng lòng thành màợ ơ ụ ư ỏ ỷ ầ ỉ ưở ở

ng i gi vi c l c a n c, không bi t m t lòng kính c n. Nhân tình ai ch ngườ ữ ệ ễ ủ ướ ế ộ ẩ ẳ

mu n yên ngh mà ng i gi vi c binh không bi t th ng n i gian lao; ng i giố ỉ ườ ữ ệ ế ươ ỗ ườ ữ

vi c hình không bi t gây m n nh n đ c, k oan u ng còn nhi u; ng i gi vi cệ ế ầ ậ ứ ẻ ổ ề ườ ữ ệ

công tác thì s a làm trái lẽ, không khoan nh vi c làm kh nh c. Cái c can ph mử ẹ ệ ổ ọ ớ ạ

đ n hòa khí c a tr i là b i t i đ y. Nay b n th n không bi t x p đ t th nào, cúiế ủ ờ ở ạ ấ ọ ầ ế ế ặ ế

xin đ i ch , đem b n th n h i v t i không làm tròn ch c v . Ng h u có kéo l iợ ỉ ọ ầ ỏ ề ộ ứ ụ ỏ ầ ạ

đ c lòng tr i, mà s m cho m a xu ng đ th a lòng dân mong m i. Vua xem l iượ ờ ớ ư ố ể ỏ ỏ ờ

tâu, cũng t trách mình, sau đ c m a tr n.ự ượ ư ậ

Tháng 8 năm y, có thuy n buôn c a Tây D ng cho đ n c a bi n Đà N ng,ấ ề ủ ươ ế ử ể ẵ

ch hàng hóa đánh giá b c 166.267 thu n (190), nguyên tr c đây có s c l nhở ạ ẫ ướ ắ ệ

cho Đào Chí Phú g i mua các h ng v y. Đăng Qu cho là không nên, m i cùngử ạ ậ ế ớ

chánh khanh 6 b cùng dâng s nói r ng : ng c cung ng c c a muôn qu c, độ ớ ằ ọ ọ ủ ố ồ

ng c l a c a b n ph ng, ch nghe có ti ng là đem đ n c ng hi n ch ch a ngheọ ụ ủ ố ươ ỉ ế ế ố ế ứ ư

nói cùng n c ngoài giao thông mua bán bao gi . Nay đem công c a nhà nông cóướ ờ ủ

h n, mà đ i l y bao nhiêu th hàng c a ph ng xa, m i năm không bi t là m yạ ổ ấ ứ ủ ươ ỗ ế ấ

v n đ ng, th mà mu n cho dân không đói rét, có c m áo đ c không? L i r tạ ồ ế ố ơ ượ ư ờ ấ

th m thi t, vua khen ng i th ng cho Qu 1 đ ng kim ti n Phi long h ng l n.ắ ế ợ ưở ế ồ ề ạ ớ

Năm th 2, b t đ u đ t vi n T p Hi n, Đăng Qu sung làm Kinh diên gi ngứ ắ ầ ặ ệ ậ ề ế ả

quan. Khi gi ng xong, vua truy n sai Qu l u chi u gi ng, cho u ng chè bànả ề ế ư ở ế ả ố

lu n đ o tr n c t x a đ n nay. B y gi nhà công chúa An Mỹ m t tr m. Viênậ ạ ị ướ ừ ư ế ấ ờ ấ ộ

ph Th a Thiên ch tên tham h c thu c viên các là Nguy n T n cùng k tr mủ ừ ỉ ặ ộ ở ễ ấ ẻ ộ

thông đ ng, và Qu n v là Lê M u H nh bi t k l y tr m mà không gi i; đ n khiồ ả ệ ậ ạ ế ẻ ấ ộ ả ế

b Hình làm phi u nghe có nhi u ch hàm h , c ý dung túng. Đăng Qu c tr pộ ế ề ỗ ồ ố ế ố ấ

tâu lên xin đem T n cùng M u H nh cách ch c giao xét. Viên Phó Ng s vi n Đôấ ậ ạ ứ ự ử ệ

Sát Bùi Quĩ, h c Qu là chuyên quy n t ti n. Vua b o r ng : Đăng Qu là b tôiặ ế ề ự ệ ả ằ ế ề

c m nh hai tri u, nh t tâm gi công trung; tr p tâu vi c y, cũng là có ý ki n trố ệ ề ấ ữ ấ ệ ấ ế ừ

ác c m gian mà nói ra. Nh ng vì lo nghĩ trong m t lúc ch a chu đáo, thành ra nhấ ư ộ ư ư

có ý riêng, mà g i là chuyên quy n t ti n có ph n h hão. Viên đ i th n y làọ ề ư ệ ầ ư ạ ầ ấ

ng i thông th o s th , dám đâu đ lòng nh th , chu n giáng Qu hai c pườ ạ ự ể ể ư ế ẩ ế ấ

nh ng đ c l u l i.ư ượ ư ạ

Năm th 3 tháng giêng, Đăng Qu khâm m ng đi duy t binh. Kỳ đ i đ nămứ ế ạ ệ ạ ế

y danh sách dâng lên, Qu đ c khen th ng m t cái kim khánh có ch "Tamấ ế ượ ưở ộ ữ

tri u th c ph ". Ch a đ c bao lâu, Đăng Qu dâng s xin ngh , đ i l c nóiề ạ ụ ư ượ ế ớ ỉ ạ ượ

r ng : th n tr i th 3 tri u, hai l n d làm c m nh, quan đ n nh t ph m, t cằ ầ ả ờ ề ầ ự ố ệ ế ấ ẩ ướ

đ u năm b c; h n n a, con trai l y quí chúa, con gái sung làm ph thi p (v cácầ ậ ơ ữ ấ ủ ế ợ

v ng) m t nhà vinh hi n, t x a ít th y. Th c là m ng t ng không dám nghĩươ ộ ể ừ ư ấ ự ộ ưở

đ n, mà s th nh quá càng nên răn s . Hu ng chi là đ ng h i trang s c thái bình,ế ự ị ợ ố ươ ộ ứ

mà không sáng ki n đ c vi c gì. T m thân suy y u nhi u b nh, mà không tế ượ ệ ựấ ế ề ệ ự

bi t là đ nên thôi, đ cho ngôn quan (191) h c là chuyên quy n t ti n, biênế ủ ể ặ ề ự ệ

th n (192) ng năm cánh y, b n bè ghét vì chuyên gi ngôi ch c mãi, sĩ phuầ ờ ở ấ ạ ữ ứ

chê là c v gi đ a v l i t mình làm ra, trách gì đ n ng i? X ra đ u cành caoố ị ữ ị ị ỗ ự ế ườ ẻ ậ

mà mong gió m nh im l ng đi; đi đ ng t t, mà c u cho b c đi đ c yên ph ng,ạ ặ ườ ắ ầ ướ ượ ẳ

thì cũng khó l m. Vua d l y ý m u dùng ng i cũ, chuyên trách thành công ắ ụ ấ ư ườ ở

ng i đ c t t nhi u tu i đ úy l o l u l i. Đăng Qu l i cùng b n Vũ Văn Gi iườ ứ ố ề ổ ể ạ ư ạ ế ạ ọ ả

dâng s xin thôi ch c hàm Ph chính, đ i l c nói : Thi u Tr năm th 7, mùa thuớ ứ ụ ạ ượ ệ ị ứ

b n th n kính vâng thánh ch sung làm Ph chính đ i th n. Sau khi nghe m nhọ ầ ỉ ụ ạ ầ ệ

r p xu ng đ t c m khóc, không bi t nói sao. T khi Hoàng th ng coi chính đ nạ ố ấ ả ế ừ ượ ế

nay, ch nh đ n tr quan, m mang trăm vi c, b n th n th c không đ đ mongỉ ố ị ở ệ ọ ầ ự ủ ể

đ c thanh quang, ch l m đ c ti ng khen đ i, há không s đ n toát m hôi ?ượ ỉ ạ ượ ế ở ờ ợ ế ồ ư

V l i, m t chính l nh nào, là do t tri u đình, nghĩ ra m u mô nào là đ c c a vua,ả ạ ộ ệ ự ề ư ứ ủ

n u b n th n th c có sai b ích v vi c s a giúp đ chúa,mà nh n l y ti ng y,ế ọ ầ ự ổ ề ệ ử ỡ ậ ấ ế ấ

thì cũng là m t i đ n cái nghĩa hàm ch ng (193). Hu ng h danh và th c ch aờ ố ế ươ ố ồ ự ư

x ng, mà nghi m nhiên t nh n l y, dù ch ng x u h trong lòng, nh ng còn đ iứ ễ ự ậ ấ ẳ ấ ổ ư ờ

sau công lu n thì sao? Cúi xin chu n cho b n th n đ u thôi ch c Ph chính đ iậ ẩ ọ ầ ề ứ ụ ạ

th n. T nay v sau gi y t đ tên, xin mi n cho không ph i đ m y ch y lênầ ừ ề ấ ờ ề ễ ả ể ấ ữ ấ

đ u n a.ầ ữ

Vua b o r ng : b n ng i quá khiêm t n, th c là chân thành, tr m đã rõ r iả ằ ọ ươ ố ự ẫ ồ

nh ng tr m nghĩ : chi u c a tiên đ rõ ràng tay vi t ra còn m i, c n th n ch nư ẫ ế ủ ế ế ớ ẩ ậ ọ

ng i tài năng, đ l i cho ng i đ c nh m n này, chính là mu n vua tôi ta cùngườ ể ạ ườ ứ ỏ ọ ố

nhau c g ng, m u gi tr công, phàm ng i có huy t khí, tai m t, ai ch ng ngheố ắ ư ữ ị ườ ế ắ ẳ

bi t. Hu ng chi là b n khanh, ngày nghĩ giúp thêm, m lòng c a các ng i đế ố ọ ở ủ ươ ể

th m nhu n vào lòng tr m. Nay n u tr m chi u theo l i xin c a cá khanh ch ngấ ầ ẫ ế ẫ ế ờ ủ ẳ

hóa trái m nh l nh c a tiên đ đã đ nh s n ? Lòng tr m dám tâu th b n khanhệ ệ ủ ế ị ẵ ư ẫ ế ọ

t ng cũng ch ng dám yên lòng đâu? V y v quan t c hàm danh, v n c đ theoưở ẳ ậ ề ướ ẫ ứ ề

nh tr c sau không khác. Ch a đ c bao lâu, b n Đăng Qu l i tâu l i l i xinư ướ ư ượ ọ ế ạ ạ ờ

tr c và nói r ng : hoàng th ng tu i đ ng c ng th nh c nhiên không ví nhướ ằ ượ ổ ươ ườ ị ố ư

các ông Thái Giáp nhà Th ng, Thành V ng nhà Chu hãy còn ít tu i, b n th n làươ ươ ổ ọ ầ

h ng nào, còn dám nghi m nhiên t k vào hàng các ông t , hành (194), th cạ ễ ự ể ể ự

không ph i là lòng th n t v n ph n t yên lòng đ c m t ph n nào. Vua m i yả ầ ử ạ ầ ự ượ ộ ầ ớ

cho, nhân d r ng : b n khanh đ u nh n chi u m nh, giúp thêm nh m n này,ụ ằ ọ ề ậ ế ệ ỏ ọ

vui bu n cùng nhau, giúp nhau m u k . Tuy b n khanh không dám t nh n mìnhồ ư ế ọ ự ậ

là Y Doãn, Chu Công mà tr m cũng ch ng dám ví mình nh Thành V ng, Tháiẫ ẳ ư ươ

Giáp. T nay v sau b n khanh càng nên s a đi u l i, h c đi u l m, bày đi uừ ề ọ ử ề ỗ ặ ề ầ ề

thi n, ngăn đi u tà. Ngõ h u tr m không th t đ c, mà khanh cũng đ c giệ ề ầ ẫ ấ ượ ượ ữ

ti ng hay lâu dài, m i không ph nghĩa vua tôi nh đ u và chân tay.ế ớ ụ ư ầ

Đăng Qu l i tâu nói r ng: kho ng năm Thi u Tr th n đ c đ c ân ban choế ạ ằ ả ệ ị ầ ượ ặ

1 cái bài đeo b ng ng c c ch "C m nh l ng th n" th n xin l u làm gia b o,ằ ọ ố ữ ố ệ ươ ầ ầ ư ả

mà xin đình b không đ lên đ u quan hàm và tên. Vua l i d r ng : đó là n tiênỏ ề ầ ạ ụ ằ ơ

đ chu n cho biên lên đ u quan hàm và tên đó t lâu r i. Nay n u khanh c m tế ẩ ầ ừ ồ ế ứ ộ

m c nhún nh ng t ch i, thì không ph i là ý tri u đình mu n đ c báo công.ự ườ ừ ố ả ề ố ượ

Vua không cho. Năm th 6, Đăng Qu xin phép 3 tháng v quê t nh m . Vua làm 2ứ ế ề ỉ ộ

bài th đ cho.ơ ể

Phiên âm:

Kê c hòa canh (195) đ c nghi p long,ổ ứ ệ

L ng tri u c m nh ích khiêm cung.ưỡ ề ố ệ

Tình ân b c n ng vong b nh.ổ ổ ư ệ

Hi u to i tu ph n v khuy n trung.ế ạ ầ ị ế

Li u m ch xuân phong tr n b t đ ng,ễ ạ ấ ấ ộ

Vân quan d nguy t m ng hoàn thông.ạ ệ ộ

Nhi kim ng , th y v u t ng đ c,ư ủ ư ươ ắ

Trú c m hà tu hi u Nguy công.ẩ ệ

D ch nghĩa:ị

T x a, ng i làm t t ng, đ c nghi p long tr ng.ừ ư ườ ể ướ ứ ệ ọ

Nh khanh nh n chi u th đ l i giúp đ vua n i đ n hai tri u mà càngư ậ ế ư ể ạ ỡ ố ế ề

khiêm nh ng.ườ

Có lòng giúp vua, nên quên c m m t.ả ố ệ

Đ c th a lòng hi u v s a ph n m là đ khuyên ng i gi lòng trung.ượ ỏ ế ề ử ầ ộ ể ườ ữ

D m li u gió xuân không h có chút b i tr n.ặ ễ ề ụ ầ

i Vân đêm trăng v n m màng gi c m ng.Ả ẫ ơ ấ ộ

Đ n nay vua tôi nh cá n c t ng đ c v i nhau,ế ư ướ ươ ắ ớ

C n gì ph i b t ch c Hàn Kỳ ngày x a làm đ ng Trú C m (196) làm gì.ầ ả ắ ướ ư ườ ẩ

Phiên âm>

Phong t ng b luân (197) c u l tr ngố ồ ự ộ ườ

S n đà th y khoát b i t ng v ng.ơ ủ ộ ươ ươ

Nh t phong t khuy t ngôn hòa l .ấ ừ ế ệ

L c th p ninh gia phát t s ng.ụ ậ ự ươ

Hóa h p ph n du giai ti n hi u,ợ ầ ễ ế

Vinh chiêm toàn nh ng, túc t ng quang.ưỡ ặ

Quỳ, Long (198) b t nh p hoàn x ng h p,ấ ậ ươ ạ

Ti n t ch trùng thinh lu n đi n ch ng.ề ị ậ ể ươ

D ch nghĩa:ị

Gió đ a xe b rong ru i l i cũ d m tr ng,ư ổ ổ ố ặ ườ

Non cao song th m trông ngóng b i ph n,ẳ ộ ầ

M t phong th t bi t kinh s l i nói hòa lăn n c m t.ộ ơ ừ ệ ư ờ ướ ắ

Sáu m i tu i v thăm nhà tóc b c nh s ng,ươ ổ ề ạ ư ươ

Giáo hóa kh p quê h ng ai cũng hi u thu n,ắ ươ ế ậ

n nhu n đ n su i vàng đ thêm v vang,Ơ ầ ế ố ủ ẻ

Ch ng bao lâu n a b c Quy, Long sẽ tr v n i cung khuy t.ẳ ữ ậ ở ề ơ ế

L i đ c nghe gi ng bài đi n ch ng chi u ng i gi ng tr c,ạ ượ ả ể ươ ở ế ồ ả ướ

R i l i nh Qu , l i làm m t bài th n a r ng :ồ ạ ớ ế ạ ộ ơ ữ ằ

Phiên âm:

Y nhân túc nguy n hoàn,ệ

Duy ngã bi t s u oanh,ệ ầ

V n c tuy đ c t i,ạ ơ ộ ả

B C n t A hành,ổ ổ ư

Kh i ph p thôi, gi c khí,ở ạ ố

Di c th đ ng l ng sanh,ệ ị ố ươ

An nh n khoáng tri u t ch,ẫ ệ ị

Hu ng ph c xuân, h canh,ố ụ ạ

Nh t nh t do tam thuấ ậ

Tam nguy t đ ng chu canhệ ồ

H vi luy n c y,ồ ế ố

Thùy th tán thăng bình,ị

Tr khan nh p t ng ph ,ữ ậ ướ ủ

V t hi u N ng canh.ậ ệ ươ

D ch nghĩa:ị

Ng i y đã v n nguy n v ng x a, duy ta v ng vít m i s u, xa cách nhauườ ấ ẹ ệ ọ ư ướ ố ầ

tuy là muôn vi c ta t x đoán l y, nh ng ph i b c A hành (199) giúp đ , há ph iệ ự ử ấ ư ả ự ỡ ả

thi u ng i tài khí nh cái rui, cái mè, cũng ph i nh ng i tài đ c nh cái r ng,ế ườ ư ả ờ ườ ứ ư ườ

cái c t ch ng đ , sao nh b v ng t sáng đ n t i, hu ng chi l i b v ng t mùaộ ố ỡ ỡ ỏ ắ ừ ế ố ố ạ ỏ ắ ừ

xuân qua mùa h , v ng m t ngày còn coi lâu b ng ba thu, hu ng chi v ng đ n 3ạ ắ ộ ằ ố ắ ế

tháng thì lâu b ng 10 năm, sao l i nh cái áo cũ (ý nói là ng i cũ) l y ai đ giúpằ ạ ớ ườ ấ ể

nên thái bình, sẽ l i th y tr v vào t ng ph , ch nên b t ch c Ch Cát L ngạ ấ ở ề ướ ủ ớ ắ ướ ư ượ

ngày x a cày ru ng Nam D ng.ư ộ ở ươ

Sai s mang th đ n thăm h i. Khi h t phép Qu vào ch u, vua sai sung làmứ ơ ế ỏ ế ế ầ

Kinh lý B c Kỳ hà đê chánh s và ban c p cho sâm qu . L i chu n cho hàng nămắ ứ ấ ế ạ ẩ

tăng thêm n a l ng n a. Đ n lúc Qu tr v , th ng th ng cho là mình suyử ươ ữ ế ế ở ề ườ ườ

y u xin thôi công vi c b Binh. Vua cho l y ch c Tam công đ bàn đ o tr n c,ế ệ ộ ấ ứ ể ạ ị ướ

nên đ c ân y cho. Còn ngoài ra v n sung hàm nh cũ. Phàm có vi c gì đ u đ c dặ ẫ ư ệ ề ượ ự

v i đình th n cùng bàn, chi u theo l th ng ch u h u đ phòng khi h i han vi cớ ầ ế ệ ườ ầ ầ ể ỏ ệ

gì. V sau, vì có l i xin c a chính khanh 6 b , l i chu n cho Qu qu n lý b Binh.ề ờ ủ ộ ạ ẩ ế ả ộ

Lúc b y gi , l các th ng ty trong ngoài v vi c thuyên thăng không phân bi t kấ ờ ệ ượ ề ệ ệ ẻ

hay, ng i d , đ đ n n i trong hàng làm quan ch a đ c trong s ch. Đăng Quườ ở ể ế ỗ ư ượ ạ ế

bèn ki n ngh l sát h ch, chia t ng h ng. Phàm văn võ s thu c, t c u ph m trế ị ệ ạ ầ ạ ở ộ ừ ử ẩ ở

lên, cùng viên nhân làm vi c t nh, chia làm 4 h ng u, bình, th , li t; văn thìệ ở ỉ ạ ư ứ ệ

ph m, h nh đ u t t, nhanh gi i xu t s c; võ thì ngh võ gi i giang, tinh thôngẩ ạ ề ố ỏ ấ ắ ề ỏ

thao l c, là h ng u, thì thăng b không theo th t . Văn thì tài làm vi c gi i, màượ ạ ư ổ ứ ự ệ ỏ

ph m h nh h i kém; ho c ph m h nh đoan chính, mà tài làm vi c không gi i k p;ẩ ạ ơ ặ ẩ ạ ệ ỏ ị

võ thì kĩ ngh h i am hi u, mà sai phái đ c l c, cho là h ng bình, thì theo th màệ ơ ể ắ ự ạ ứ

thăng chuy n, Văn thì tài tr dân ho c kém, mà gi vi c giáo d c đ c t t; ho cể ị ặ ữ ệ ụ ượ ố ặ

gi i v làm vi c quan, mà vi c chăn nuôi dân thì không làm n i; võ thì kĩ ngh tuyỏ ề ệ ệ ổ ệ

là t m th ng, mà còn có th sai phái đ c cho là h ng th , thì v n đ c l uầ ườ ể ượ ạ ứ ẫ ượ ư

ch c. Ngoài nào tài, h nh, kĩ ngh , không m t th gì kh quan, cũng là ng i lứ ạ ệ ộ ứ ả ườ ề

m không làm đ c vi c đem làm h ng li t, thì cho mang nguyên hàm v ngh .ề ượ ệ ạ ệ ề ỉ

Vua b o r ng : các đi u kho n trình bày minh b ch, chu n cho theo l i ngh thiả ằ ề ả ạ ẩ ờ ị

hành.

QUY N 22Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIIỆ Ụ

Tr ng Đăng Qu (t p H ) (ph chép Văn Đ )ươ ế ậ ạ ụ ế

Năm T Đ c th 8, Đăng Qu l i l y là tu i cao nhi u b nh, làm t p tâu xinự ứ ứ ế ạ ấ ổ ề ệ ậ

ngh vi c đ ch a b nh. Đ i l c Qu k r ng : Bình sinh t xét tài chính sỉ ệ ể ữ ệ ạ ượ ế ể ằ ự ự

không k p Đ ng Văn Thiêm, gi i văn h c không k p Phan Thanh Gi n, siêng năngị ặ ỏ ọ ị ả

đ c vi c không b ng Lâm Duy Thi p, ch t phát tr ng h u không b ng Tôn Th tượ ệ ằ ế ấ ọ ậ ằ ấ

Th ng, ch có ch c h u c g ng, lâu ngày làm công. Ít lâu nay ngày càng thêm suyườ ỉ ự ầ ố ắ

y u, có ích gì cho vi c chính s . Ví d đ c n vua r lòng th ng khoan dungế ệ ự ụ ượ ơ ủ ươ

cho, thì t h i trong lòng há không x u h ? L i lẽ thi t tha; nh ng vua úy d l uự ỏ ấ ổ ư ờ ế ư ụ ư

l i. R i l i xin thôi công vi c b Binh và Khâm Thiên Giám nh gi vi c Qu c Sạ ồ ạ ệ ở ộ ữ ệ ở ố ử

Quán, s a làm t p Th c l c và sung Kinh diên, C M t vi n nh cũ, đ phòng khiử ậ ự ụ ơ ậ ệ ư ể

có h i han đ n.ỏ ế

Vua cho b Binh là n i quan tr ng, khó đ c ng i thay vào chân thi u y,ộ ơ ọ ượ ườ ế ấ

nên không y cho. L i cho Qu 1 chi c áo choàng bào b ng hàng sa m ng, màu cạ ế ế ằ ỏ ổ

đ ng, thêu 5 s c, thêu thêm t linh (200) b ng kim tuy n, đ m c cho nh v aồ ắ ứ ằ ế ể ặ ẹ ừ

s c tu i già. B y gi ty Đê Chính B c Kỳ ho c xin khai sông, ho c xin đ p đê m iứ ổ ấ ờ ắ ặ ặ ắ ỗ

ng i gi m t ý ki n. Đăng Qu tâu nói : vi c phòng đê B c Kỳ, không đâu xungườ ữ ộ ế ế ệ ở ắ

y u b ng Hà N i. Th n tr c đây đi khám, thì các đê Hà N i, H ng Yên th ngế ằ ộ ầ ướ ở ộ ư ườ

b l b ; tuy là đ a th trũng th p, n c ch y xói vào ph i nh th , nh ng cũng tị ở ờ ị ế ấ ướ ả ả ư ế ư ự

vi c đ p đê ch a kiên c l m, không nên hoàn toàn đ t i dòng n c c . Côngệ ắ ư ố ắ ổ ạ ướ ả

vi c ngày nay, nên đ p đê làm c n kíp, châm ch c cái lẽ tr i đ t th a tr , nhệ ắ ầ ướ ờ ấ ừ ừ ư

năm nay m a l t ít, mà n ng nhi u, thì tr c h t, các đê Hà N i, H ng Yên,ư ụ ắ ề ướ ế ở ộ ư

nhân thuê đ p đê, thay vi c phát ch n, mà s a đ p cho kiên c , còn có th giắ ệ ẩ ử ắ ố ể ữ

đ c l i vài năm. R i sau khai riêng l i đ ng sông khác, đ làm k lâu dài trămượ ợ ồ ố ườ ể ế

năm, nh th m i là lo tính hoàn b . N u đ ng lúc kho ch a thi u nhi u, mà đemư ế ớ ị ế ươ ứ ế ề

vi c khai sông đ p đê làm c m t lo i, chi phí đ n vài trăm v n ti n, l ng, màệ ắ ả ộ ạ ế ạ ề ươ

ch nh s quyên giúp, thì không đ c. Vua cho là ph i, sai l c b n tâu giao tyỉ ờ ở ự ượ ả ụ ả

Đê Chính bi t mà tuân hành.ế

Năm th 12, Đà N ng và mi n bi n Đ nh Biên có vi c, Đăng Qu cùng b nứ ẵ ề ể ị ệ ế ọ

Phan Thanh Gi n tâu nói : bãi binh, cho dân ngh ; xem th i c nuôi ng m s c quânả ỉ ờ ơ ầ ứ

lính, thì chi n không b ng hòa. Nh ng ph i c n gi cho v ng đã, mà sau sẽ hòa.ế ằ ư ả ầ ữ ữ

L i nói : ng i Tây d ng đ n đây, nguyên v l p ph thông th ng. Nay t xinạ ườ ươ ế ề ậ ố ươ ự

hòa, thì tình tr ng coi nh b c thi t. Duy chúng chi m nhi u n i ti n nghi, taạ ư ứ ế ế ề ơ ệ

không nên khinh su t y cho. Hu ng chi, Đà N ng, thì chúng d ng ý c ch p; ấ ố ở ẵ ụ ố ấ ở

Gia Đ nh, thì chúng gi t ng nói đi u kính thu n; vi c làm ph n nhi u không h pị ả ả ề ậ ệ ầ ề ợ

nhau, thì cu c hòa v t t đ thành đ c. Xin s c rõ cho các n i quan y u ven bi n,ộ ị ấ ượ ứ ơ ế ở ể

ph i gia tâm s a đ p cũng là cách d phòng tr c khi có vi c. Vua cho làm ph i,ả ử ắ ự ướ ệ ả

nhân th vua làm bài th b o Qu :ế ơ ả ế

Phiên âm:

Đa s duy kim nh t.ự ậ

L m u chính th kỳ,ư ư ử

Ninh vô Tr ng T tr ,ươ ử ợ

c hi u T công kì.Ứ ệ ạ

D ch nghĩa:ị

Ngày nay th c nhi u vi c.ự ề ệ

Thi th m u ch c chính là lúc này,ố ư ướ

Há không đũa c a Tr ng T (201)ủ ươ ứ

Hãy h c đánh c c a T An (202).ọ ờ ủ ạ

B t Qu ph i tính m u k cho xong vi c. R i sai Qu đi kh p Qu ng Namắ ế ả ư ế ệ ồ ế ắ ả

bàn vi c xây đ p đ n đ phòng th . Đăng Qu l i tâu, xin dùng c a dè d t choệ ắ ồ ể ủ ế ạ ủ ặ

dân có c a th a; b t công d ch đ nuôi s c binh, ch khinh su t thay đ i phépủ ừ ớ ị ể ứ ớ ấ ổ

th ng; ch c u sung công tr c m t. Ng i có trách nhi m chăn dân, thì đ cóườ ớ ầ ướ ắ ườ ệ ể

lòng v yên, ch sinh s nhũng nhi u; ng i có trách nhi m gi binh, thì gia tâmỗ ớ ự ễ ườ ệ ữ

d y t p, cho quân đ c gi i m nh, ng i gi v thóc ti n, li u s thu vào mà chiạ ậ ượ ỏ ạ ườ ữ ề ề ệ ố

ra, c t cho v a ph i. Ng i gi v ki n t ng thì xét án cho đúng n c, c t đ cố ừ ả ườ ữ ề ệ ụ ướ ố ượ

công b ng, đúng t i. Đ t giá mua hàng thì theo th i tính giá ph i, ch hà l m đằ ộ ặ ờ ả ớ ạ ể

chia nhau; làm công tác, thì v t li u t t, công làm kỹ, ch l o th o cho xong vi c.ậ ệ ố ớ ạ ạ ệ

Hoàng th ng xét k hay, ng i d mà cho thăng hay giáng ch c thì cái c h iượ ẻ ườ ở ứ ơ ộ

th nh bình, chí tr , t t b i đ y. Vua cho là các câu nói y đ u là quan y u, ng iị ị ấ ở ở ấ ấ ề ế ườ

tân ti n không th bì đ c. Ch mong ng i th c lòng, th c s c giúp tr m, đế ể ượ ỉ ườ ự ự ứ ẫ ể

không có l i l n thì cùng khanh có ti ng khen đ n mãi đ i sau.ỗ ớ ế ế ờ

Năm th 13, tháng 9, Đăng Qu l i xin gi i ch c v ngh . Đ i l c nói r ng :ứ ế ạ ả ứ ề ỉ ạ ượ ằ

T ng i Tây d ng sang đây đã 3 năm nay, th n ê m t v i h ng quan trongự ườ ươ ầ ặ ớ ạ

tri u, vì không thi th đ c m t k nào đ đu i chúng lui, thì t i, tránh sao đ c.ề ố ượ ộ ế ể ổ ộ ượ

L i bóng dâu g n ng , t t b nh liên miên, h u nh s p ch t, nghĩ th n vì c giạ ầ ả ậ ệ ầ ư ắ ế ẹ ố ữ

đ a v . Hu ng chi đi u tai d th ng hi n nay thì ng i đ i th n đáng lẽ ph i bị ị ố ề ị ườ ệ ườ ạ ầ ả ị m t ch c, đu i v làm ru ng, đ kh i ng i ta chê trách. Vi c y giao xu ng choấ ứ ổ ề ộ ể ỏ ườ ệ ấ ố

đình th n xét nghĩ. M i ng i nói xin l u Qu l i trù li u cho xong vi c. Bèn saiầ ọ ườ ư ế ạ ệ ệ

mang cho Qu sâm qu và ph m h ng, và d r ng : khanh hi n nay già y u, tr mế ế ẩ ạ ụ ằ ệ ế ẫ

đã bi871;t rõ r i, sao n c ng trái chí ng i. Nh ng khanh đã đ c s tri ngồ ỡ ưỡ ươ ư ượ ự ộ

đ ̒3;c bi t và s phó thác quan tr ng c a 2 tri u, thì đ ng lúc h u s này nên c mệ ự ọ ủ ề ươ ữ ự ả

ân nghĩa c g ng, h t s c làm vi c nên làm. Ví dù còn s ng phút nào, cũng ph i cố ắ ế ứ ệ ố ả ố

m u l y thành hi u tí chút, hà t t tránh l i gièm pha, v l i c , đánh mánh b đi,ư ấ ệ ấ ờ ị ố ổ ỏ

thì so v i c nhân cúi mình h t s c, đinh ninh nh l i trong gi c m ng, là th nàoớ ố ế ứ ư ờ ấ ộ ế

? Duy tr m chi u theo t m lòng thành, cũng nên châm ch c. Chu n cho khanhư ẫ ề ấ ướ ẩ

v n gi nguyên hàm, qu n lý b Binh, sung C M t vi n đ i th n, kinh diên gi ngẫ ữ ả ộ ơ ậ ệ ạ ầ ả

quan. N u công vi c B , Vi n có vi c gì tr ng đ i, thì t t ph i trình b o choế ệ ở ộ ệ ệ ọ ạ ấ ả ả

khanh bi t đ bàn xét ký tên tâu lên. Ngoài ra do các viên đ ng s t làm. L iế ể ồ ự ự ạ

chu n cho đ c thôi các công vi c Khâm Thiên Giám, Qu c T Giám, S Quán,ẩ ượ ệ ở ố ử ử

cho phép l u nhà riêng đi u d ng. Đ i b nh kh i, ho c hàng tu n 5 ngày m tư ở ề ưỡ ợ ệ ỏ ặ ầ ộ

l n vào ch u, và có vi c l n cũng d bàn. chu n cho đ c ng i võng đ n t nầ ầ ệ ớ ự ẩ ượ ồ ế ậ

ngoài c a Nh t Tinh, Nguy t Anh cho ti n vào ch u h u kh i ph i khó nh c, đử ậ ệ ệ ầ ầ ỏ ả ọ ể

t ra lòng chu chí c a tr m u đãi b c c u th n, lẽ và tình v n c hai. Khanh nênỏ ủ ẫ ư ậ ự ầ ẹ ả

gia tâm giúp tr , h t s c s a ch a, đ i khi thiên h thái bình, sẽ cho khanh đ cị ế ứ ử ữ ợ ạ ượ

làm theo chí mu n, cũng ch a mu n gì.ố ư ộ

Đăng Qu , sau l i dâng s nói : th n không có k gì đ đu i lui đ c gi c,ế ạ ớ ầ ế ể ổ ượ ặ

thì xin đem s ti n g o ăn già cho m t n a l ng b ng y l u l i kho đ giúpố ề ạ ộ ử ươ ỗ ấ ư ạ ở ể

quân phí. Vua y cho.

Năm th 15, Đăng Qu dâng s nói r ng : theo lẽ đ i phu 70 tu i thì nghĩứ ế ớ ằ ạ ổ

vi c, x a nay ng i làm quan nào ch ng theo th . Nay th n 70 tu i r i, thêm n aệ ư ườ ẳ ế ầ ổ ồ ữ

c đ n mùa thu mùa đông b ho suy n, s p ch t đ n n i. Mong n th ng đ nứ ế ị ễ ắ ế ế ơ ơ ươ ế

th n b nh già th ng cho đ c toàn v n. Đ n nh tình báo đáp c a loài khuy n,ầ ệ ươ ượ ẹ ế ư ủ ể

mã, xin đ i ki p sau. Vua phê b o r ng : nay đ ng nhi u vi c khó khăn, màợ ế ả ằ ươ ề ệ

khanh là ph n nghĩa, trí th c c a ng i Đ i h c sĩ, l i mu n vi n l xin ngh thì cóậ ứ ủ ườ ạ ọ ạ ố ệ ệ ỉ

nên không? R i Qu l i dâng s nói r ng : th n l m nh n n c, há ch ng nghĩồ ế ạ ớ ằ ầ ạ ờ ơ ướ ẳ

vi c báo đáp cho x ng ? Hu ng chi đ ng lúc h u s , dám có lòng nào? T tr cệ ứ ư ố ươ ữ ự ừ ướ

đ n nay th n tài hèn ch c tr ng, ng i có ti ng chê trách cũng đ u dày m tế ầ ứ ọ ườ ế ề ặ

thu n ch u, là mong có tí chút công hi u, đ đáp l i n tri ng m t ph n nào; nênậ ị ệ ể ạ ơ ộ ộ ầ

ch m mãi đ n nay, không dám xin ngh . Nay công vi c B c Kỳ ngày đã ti m g nậ ế ỉ ệ ở ắ ệ ầ

đâu vào đ y r i, v l i, th n bình nh t không có tài ngh gì khác, ch có siêng năngấ ồ ả ạ ầ ậ ệ ỉ

kính c n, đ c s tri ng c a nhà vua thôi. Nh ng vì b nh già liên miên, càng ngàyẩ ượ ự ộ ủ ư ệ

càng quá, thân mình không th chăm sóc đ c, còn l y gì mà su t m i ng i? Tể ượ ấ ấ ọ ườ ự

khi th n đ c th hoàng th ng đ n nay 15 năm r i, mà không có ki n ngh tâuầ ượ ờ ượ ế ồ ế ị

bày đ c vi c gì, đ đ n b n cõi nhi u lo n, t i ch t cao nh núi gò. N u đ i nượ ệ ể ế ố ễ ạ ộ ấ ư ế ộ ơ

chi u c c đèn (203) đ c toàn m nh v n xác ch t đ a v làng, thì d u nh ngế ố ượ ệ ẹ ế ư ề ầ ữ

ngày th n ch t đ r i cũng nh là lúc th n còn s ng. N u khép th n v t i khôngầ ế ồ ư ầ ố ế ầ ề ộ

làm n i ch c v cách ch c đu i v , th n xin cam tâm không h i. Vua l i an i, l uổ ứ ụ ứ ổ ề ầ ố ạ ủ ư

Qu l i. B y gi đình th n tâu nói r ng : Đăng Qu là b c lão thành quan th o,ế ở ạ ấ ờ ầ ằ ế ậ ạ

trí l c tinh t ng, còn có th m u bàn vi c l n, có nhi u s b ích. Duy có b Binhự ườ ể ư ệ ớ ề ự ổ ộ

vi c nhi u, thì xin cho Qu gi i ch c trách qu n lý b y, đ đ c t nh d ng.ệ ề ế ả ứ ả ộ ấ ể ượ ỉ ưỡ

Vua chu n y.ẩ

Đăng Qu l i dâng s xin giáng làm hàm Th ng th và t c b t c Qu nế ạ ớ ượ ư ướ ỏ ướ ậ

công. Đ i l c nói r ng : th n th n vì là th n đ i b c tr c, đ i n th ng đ nạ ượ ằ ầ ẹ ầ ờ ậ ướ ộ ơ ươ ế

già y u, cho phép đ c ng i võng đ n c a đi n, tri u ban cho đ c ng i; vi cế ượ ồ ế ử ệ ở ề ượ ồ ệ

l n đ c d bàn, vi c nh không phi n đ n, đãi ng chu chí nh th , th n há làớ ượ ự ệ ỏ ề ế ộ ư ế ầ

thân g đá mà không bi t c m đ ng ? Nay không cho là th n già y u, đ c l u ỗ ế ả ộ ư ầ ế ượ ư ở

l i, th n cũng không dám khi t nhiên, xin v ngh n a, đ t rõ nghĩa th n t ,ạ ầ ế ề ỉ ữ ể ỏ ầ ử

ph i cùng n c cùng vui bu n, không dám có lòng nào. Nh ng xin ph i có s rănả ướ ồ ư ả ự

b o, m i rõ r t lẽ ph i công c ng. Đ n nh đình th n nói là th n lo vi c tinhả ớ ệ ả ổ ế ư ầ ầ ệ

t ng, thì th n th c không dám nh n. K ra b n cõi nhi u lo n, là s nh c c aườ ầ ự ậ ể ố ề ạ ự ụ ủ

khanh, đ i phu, cúi xin hoàng th ng t lòng x đoán, đem vi c th n không làmạ ượ ự ử ệ ầ

tr n ch c v xin ch u t i nói trong t p tâu c a th n, tuyên b cho m i ng i bi tọ ứ ụ ị ộ ậ ủ ầ ố ọ ườ ế

giáng làm hàm Th ng th , và t c b t c Qu n công, chu n cho l y t c báượ ư ướ ỏ ướ ậ ẩ ấ ướ

phong tr c l u l i kinh, vâng ch c ch u h u, đ phòng có vi c gì h i han đ n,ướ ư ạ ở ứ ầ ầ ể ệ ỏ ế

khi n cho th n không có băn khoăn gì đ n ngôi cao tr ng v ng, mà an tâm yênế ầ ế ọ ọ

đ i. Còn khi có vi c quân c cùng các vi c quan tr ng giao cho đình th n bàn thìợ ệ ơ ệ ọ ầ

th n xin theo cùng đình th n bàn tính cho xác đúng, d c h t lòng ngu kém c aầ ầ ố ế ủ

th n ho c có b ích đ c 1, 2 đi u chăng? Đ i khi Đông, B c xong vi c, th n l iầ ặ ổ ượ ề ợ ắ ệ ầ ạ

đem l i xin tr c tâu lên, cho đ c v n chí x a, th c là s r t mong mu n c aờ ướ ượ ẹ ư ự ự ấ ố ủ

th n v y. N u đã đem tu i già y u, may đ c l u l i, mà l i ngang nhiên t x ầ ậ ế ổ ế ượ ư ạ ạ ự ử ở

ngôi cao quý, ng i ta trông vào x ng v i ai v ng, thì th n không kh i l i x ,ườ ứ ớ ọ ầ ỏ ạ ự ử

tình t lòng th c, mong đón th ng đ n k già ngu mà tác thành cho đ c tr nự ự ươ ế ẻ ượ ọ

v n. Vua không chu n cho, đ c bi t phê b o r ng : ch c t c c a khanh, là do ânẹ ẩ ặ ệ ả ằ ứ ướ ủ

m nh c a tiên đ . Vì nghĩ đ n công c n lao c a khanh khi tr c, nên đ c tri ngệ ủ ế ế ầ ủ ướ ượ ộ

đ c bi t, ch không ph i nh ng i t m th ng đ c có th ví đ c. Còn t khiặ ệ ứ ả ư ườ ầ ườ ượ ể ượ ừ

ta lên ngôi đ n nay, đ i v i khanh ch a có chút ân nào; ch l y tình lý mà đ i đãi.ế ố ớ ư ỉ ấ ố

M i khi ta có vi c gì h i đ n thì khanh th ng c m đ ng ch y n c m t. Ta v nỗ ệ ỏ ế ườ ả ộ ả ướ ắ ố

bi t là vua tôi ý khí đã tin nhau, thì không đ i ph i nói ra n a. L i cho khanh tu iế ợ ả ữ ạ ổ

già mà trí tu còn gi i. V các vi c l n trong n c đáng lo l ng, đáng x đoán,ệ ỏ ề ệ ớ ướ ắ ử

khanh bàn tính v n th ng th ng trúng kh p. Cái ki n th c m nh mẽ tinhẫ ườ ườ ớ ế ứ ạ

t ng y, b n h u ti n không th k p đ c. Ta tr m nghĩ, bi t lòng b tôi, khôngườ ấ ọ ậ ế ể ị ượ ộ ế ề

ai b ng vua, cho nên ta c nói th ng, không ph i khen lão đâu? N u b o là l m vằ ứ ẳ ả ế ả ạ ị ch u trách nhi m, thì trách nhi m c a ta sẽ nh th nào? Không nh ng m t mìnhị ệ ệ ủ ư ế ữ ộ

khanh mà thôi đâu? Nh ng nay khanh đã hai, ba l n trình bày, thì nên đem tư ầ ờ

phi n tâu này giao cho m i ng i đ u bi t, đ cho m i ng i bi t là vua tôi taế ọ ườ ề ế ể ọ ườ ế

đ u t nh n l i, chia trách nhi m, đ t rõ t m lòng. N u ta có ch nào khôngề ự ậ ỗ ệ ủ ỏ ấ ế ỗ

ph i, thì cho phép can th ng, ta đ u nghe theo. Mong khanh l y T S n, T Mãả ẳ ề ấ ử ả ư

Quang làm ki u m u, n u có vi c l i cho xã t c thì s ng c ch p, s không kh iể ẫ ế ệ ợ ắ ố ố ấ ợ ỏ

ti ng chê trách là yêu c u vua thì tuy xu t t lòng chân thành, nh ng ai bi t cho.ế ầ ấ ự ư ế

Đăng Qu l i xin ch nh n m t n a l ng thôi, vua ph i c g ng theo ý c a Qu .ế ạ ỉ ậ ộ ử ươ ả ố ượ ủ ế

Tháng 11 năm y, Đăng Qu làm ti c th 70 tu i. Vua làm m t bài th banấ ế ệ ọ ổ ộ ơ

cho.

Phiên âm:

Tao phùng kiêm đ c kĩứ

Quân th c lai hi,ị ổ

Kh i b t ni m lão bở ấ ệ ệ

Kì nh đ i giá hi,ư ạ

Tráng du hà h lão.ạ

Đ ng chí m c t ng vi.ồ ạ ươ

D c tác kỳ anh h i,ụ ộ

Tá khan đ nh l ng kỳ.ị ưỡ

D ch nghĩa:ị

Tri ng đ c ng i c đ c l n tu i,ộ ượ ườ ả ứ ẫ ổ

Đ u là x a nay hi m có,ề ư ế

Há ch ng nghĩ đ n nh c m t m y u,ẳ ế ọ ệ ố ế

Nh ng ít ng i thay đ c,ữ ườ ượ

M u k gi i c n gì giàư ế ỏ ầ

Cùng chí không trái nhau,

Mu n làm h i Kỳ Anh (204)ố ộ

Đ i khi đ nh đ c hai kỳ sẽ hay.ợ ị ượ

Và cho các ph m h ng d ng lão đ c sách : nhung h u 1 đôi, nhân sâm 5ẩ ạ ưỡ ọ ươ

chi, qu thanh 2 phi n, nghiên m c b ng c m th ch có ch "Ph c th " 1 cái, bútế ế ự ằ ẩ ạ ữ ướ ọ

10 ng n, ng bút b ng s 1 cái, m c h p 4 th i, gi y hoa tiên t t 100 t , đai vàngọ ố ằ ứ ự ộ ỏ ấ ố ờ

1 chi c, g y có hình đ u chim c u 1 ci, đ u ng chè 1 b , bát s 2 cái, chén 7 cái,ế ậ ầ ư ổ ố ộ ứ

đĩa 10 cái. Cái áo ch ng rét, h ng tay r ng, h ng tay v a, h ng tay h p m i thố ạ ộ ạ ừ ạ ẹ ỗ ứ

đ u 1 cái đ u lót bông c ; chăn 1 b c, đ m n m đ u 1 cái, cũng lót bông c . H ngề ề ả ứ ệ ằ ề ả ạ

ch u dày đ c màu huy n, h ng ch u hoa màu tím, h ng ch u tr n màu đ vàừ ặ ề ạ ừ ạ ừ ơ ỏ

tr ng, d t ki u con mãng xà qu n trong m i th đ u 1 t m. R i sau Đăng Quắ ệ ể ấ ỗ ứ ề ấ ồ ế

nhi u l n dâng s c xin luôn mãi, vua m i chi u ý cho, l i cho Qu bài th :ề ầ ớ ố ớ ề ạ ế ơ

Phiên âm:

T c nh t đ ng tâm ng ,ạ ậ ồ ữ

Kim tri u giai t th n,ệ ổ ầ

Mi n hoàn cao th ng chíễ ượ

Chung tích lão thành nhân,

B c c hoài do h .ắ ố ệ

Nam qui c nh v tân,ả ị

Hu ng h c mi an đ nhố ồ ơ ị

Ngã di c b nh bì tân.ệ ệ

D ch nghĩa:ị

L i đ ng tâm nói v i nhau hôm tr c.ờ ồ ớ ướ

Sáng nay là lúc tr l i n thao v ngh ,ả ạ ấ ề ỉ

C g ng tr n chí cao th ng,ố ắ ọ ượ

V n ti c ng i lão thành y,ẫ ế ườ ấ

Nhìn ph ng B c, lòng còn v ng vít,ươ ắ ướ

V m n Nam, c nh ch a thay m i,ề ạ ả ư ớ

Hu ng chi th i c l i ch a đ nh,ố ờ ơ ạ ử ị

Ta cũng m y u luôn luôn.ố ế

Và các h ng sâm qu , vàng, l a. Khi Qu v , vua sai đình th n làm ti c ti n.ạ ế ụ ế ề ầ ệ ễ

R i chu n cho h ng năm chi cho Qu n a l ng, quan t nh đ n nhà thăm h i. M iồ ẩ ằ ế ử ươ ỉ ế ỏ ỗ

khi t t Đoan D ng, Nguyên Đán, s c cho đem l n, r u đ n ban c p. Khi Đăngế ươ ắ ợ ượ ế ấ

Qu đã v r i, vua l i nghĩ nh , l i g i cho Qu bài th có câu r ng :ế ề ồ ạ ớ ạ ử ế ơ ằ

Phiên âm:

Lâm trung d thái tr ng sinh đ c,ị ườ ượ

Lâu th ng nan c u b t lão đan.ượ ầ ấ

V th c chi cùng s n th y tú,ị ứ ơ ủ

Long Thành, Trúc d kh ng h i khan.ữ ẳ ồ

D ch nghĩa:ị

Trong r ng d hái thu c tr ng sinh,ừ ễ ố ườ

Trên l u khôn tìm đ c th c thu c b t lão.ầ ượ ứ ố ấ

Không bi t khi ch ng g y xem non n c t i đ p,ế ố ậ ướ ươ ẹ

Có nh đ n Long Thành, hòn Treớ ế

Và chu n cho Qu , có ki n văn gì cùng là lo nghĩ gì đ n vi c l n quân, qu c,ẩ ế ế ế ệ ớ ố

thì g i tr m tâu lên.ử ạ

Đăng Qu r i sau tâu nói 5 đi u :ế ồ ề

M t đi u là : đ ng l i tr n c c n dùng ng i. Hoàng th ng t khi lênộ ề ườ ố ị ướ ầ ở ườ ượ ừ

ngôi đ n nay, thông minh, nhân hi u, kh p thiên h đ u bi t, t ng ví nh Văn Đế ế ắ ạ ề ế ừ ư ế

đ i Hán, Nhân Tông đ i T ng, th n tr m cho là ph i, không ph i quá khen đâu?ờ ờ ố ầ ộ ả ả

Th mà thiên h ch a tr , há là cách dùng ng i ch a h t đ o chăng? Văn Đế ạ ư ị ườ ư ế ạ ế

dùng m t Tr ng Thích Chi, mà ng c t ng c ng bình; dùng m t Chu Á Phu màộ ươ ụ ụ ộ ộ

vi c quân nghiêm; dùng m t Thân Đ Gia làm t ng mà c a không ai đ n y tệ ộ ồ ướ ở ử ế ế

ki n riêng; trong tri u ngoài n i đ u yên n. Đ i Nhân Tông (T ng), b c quân tế ề ộ ề ổ ờ ố ậ ử

đ y tri u : võ thì có b n Tào Vĩ, Đ ch Thanh, Tr ng Đ c D ng; mà ng i kiênầ ề ọ ị ươ ứ ụ ườ

nh V ng (Tăng), Hàn Kỳ Ph m (Tr ng Yêm), Phú (B t) n i nhau làm t ngư ươ ạ ọ ậ ố ướ

đ c đ n tr an, cũng t đ y. Tuy r ng đ i sau, ng i toàn tài c ít; nh ngượ ế ị ự ở ấ ằ ờ ườ ổ ư

ng i m t đ i nào cũng đ làm xong vi c m t đ i y, thiên h ch a t ng khôngườ ở ộ ờ ủ ệ ộ ờ ấ ạ ư ừ

có nhân tài. Hu ng chi đ ng nay, phía Tây thì tuy cùng n c ngoài hòa, mà lòngố ươ ướ

lang sói không tin đ c, phía B c tuy gi c đ c yên tĩnh mà dân ch a yên ; vi cượ ắ ặ ượ ư ở ệ

t tr , t c ng, ch a t ng v i quên, thì s dùng ng i th c là vi c c n thi t. Xinự ị ự ườ ư ừ ộ ự ườ ự ệ ầ ế

nên c n th n li u l a ch n, tuỳ tài trao ch c; r i đ nh ra th ng ph t, cho bi tẩ ậ ệ ự ọ ứ ồ ị ưở ạ ế

khuyên răn, h t lòng v i ch c v . Nh th công hi u tr an h n đ i Hán, T ng xaế ớ ứ ụ ư ế ệ ị ơ ờ ố

l m.ắ

M t đi u là : năm tr c đây th n có nói v đi m sinh con trai ch a báo,ộ ề ướ ầ ề ề ư

vâng l i hoàng th ng b o th n r ng lâu lâu v sau t t cũng có. Th n tr m l yờ ượ ả ầ ằ ề ấ ầ ộ ấ

làm m ng, ngày đêm mong m i. Đ n nay ch a th y tri u gì, th n r t l y làm lo.ừ ỏ ế ư ấ ệ ầ ấ ấ

Đó cũng là căn b n l n c a nhà n c n kinh, trên th y hoàng th ng lo chămả ớ ủ ướ ầ ở ấ ượ

m i vi c, nào xem b n tâu, nào phê t p tâu r t là v t v , thì v cách b i th n,ọ ệ ả ậ ấ ấ ả ề ồ ầ

d ng tính ch a lúc nào r i có mà nghĩ đ n. R t mong hoàng th ng khó nh c ưỡ ư ỗ ế ấ ượ ọ ở

s c u hi n, mà nhàn r i khi đã dùng đ c ng i, đ mà gây nuôi tinh th n,ự ầ ề ỗ ở ượ ườ ể ầ

ngày thêm kho m nh, thì đ n khi sinh con trai t t cũng ng ngay.ẻ ạ ế ấ ứ

M t đi u là : Huy n lĩnh là ch c thân dân, th c không nên coi th ng. Th nộ ề ệ ứ ự ườ ầ

tr m th y các nhân viên tôn, m, giám sinh v a đ n tu i ra làm vi c, ch a t ngộ ấ ấ ừ ế ổ ệ ư ừ

tr i vi c, mà đã giao cho vi c tr dân, thì không kh i ti ng chê là ch a bi t c mả ệ ệ ị ỏ ế ư ế ầ

kéo, mà đã giao cho c t may áo g m. Nay nghĩ nên theo l xét th c, chia b vào cácắ ấ ệ ự ổ

B , Vi n t p bi t chính s . Sau 1, 2 năm, do th ng ty xét, ng i nào làm đ cộ ệ ậ ế ự ượ ườ ượ

vi c sẽ chi u b , đ kh i s b ng .ệ ể ổ ể ỏ ự ỡ ỡ

M t đi u là : hi n nay c a dùng h i thi u. X a có Tuyên Tông đ i Minh hộ ề ệ ủ ơ ế ư ờ ạ

l nh cho quan l i quân dân đ c n p thóc chu c t i. Ki n Long th i Thanh cũngệ ạ ượ ộ ộ ộ ề ờ

nói là vàng đ làm th chu c t i. Nay xin phân bi t t i n ng hay nh , mà châmể ứ ộ ộ ệ ộ ặ ẹ

ch c thi hành. Ngõ h u ng i có t i kh i b giam lâu, mà qu c d ng nhân thướ ầ ườ ộ ỏ ị ố ụ ế

đ y đ . So v i l quyên ti n b quan, t ng còn ti n h n.ầ ủ ớ ệ ề ổ ưở ệ ơ

M t đi u là : binh các v trong Kinh đ u ch có 400 ng i, đó ch là t mộ ề ở ệ ề ỉ ườ ỉ ạ

th i, ch không th làm th ng l đ c. Tr c đây đã t ng bàn, d n b thêm choờ ứ ể ườ ệ ượ ướ ừ ồ ổ

đ s v . Vi c y cũng là m t vi c quan h đ n binh chính, nên k p th i đ nh li uủ ố ệ ệ ấ ộ ệ ệ ế ị ờ ị ệ

là ph i. Đ n nh vi c gi m b t quan l i, th n đã t ng tâu bày r i, không dámả ế ư ệ ả ớ ạ ầ ừ ồ

đ c nh c l i thêm th a. Duy ng i x a có câu r ng: "Mu n quan thanh liêm,ượ ắ ạ ừ ườ ư ằ ố

không gì b ng b t viên ch c đi, mà tăng l ng b ng" cũng là l i bàn chí đáng.ằ ớ ứ ươ ổ ờ

Nh ng vi c có b t, thì l i d ch m i có th b t đ c mà mu n cho vi c b t di, t tư ệ ớ ạ ị ớ ể ớ ượ ố ệ ớ ấ

ph i có đ c quan gi i, quan đã đ c ng i gi i thì ph ng pháp chính tr , đãả ượ ỏ ượ ườ ỏ ươ ị

đ c quá m c r i. S tâu lên vua phê bình : l i tâu có th giao cho đình th n xétượ ứ ồ ớ ờ ể ầ

bàn đ thi hành.ể

Năm th 17, có hai lá th c a n c Phú Lãng và Y Pha Nho xin t c thêm hoàứ ư ủ ướ ụ

c, các thân phiên, đ i th n bàn lu n không đ c th ng nh t. Vua sai đem cướ ạ ầ ậ ượ ố ấ ướ

th y và b n đình ngh giao Trung s đi ngay đ n h i Đăng Qu . Đăng Qu tâuư ấ ả ị ứ ế ỏ ế ế

r ng : trong c th có 2 kho n là r t quan y u mà thôi. V kho n c t b đ a gi iằ ướ ư ả ấ ế ề ả ắ ỏ ị ớ

3 t nh, thì xin tuân l i phê b o mà gi ng thuy t, nh ng c n l y lòng thành c mỉ ờ ả ả ế ư ầ ấ ả

đ ng h , đ h tin th c, hoà h p. Đ n nh v kho n b i s b c, th c khó nh nộ ọ ể ọ ự ợ ế ư ề ả ồ ố ạ ự ậ

đ c thì quy t nhiên không theo là đúng. Vua r t l y làm ph i.ượ ế ấ ấ ả

Năm th 18, Đăng Qu b nh nguy k ch. Vua chu n cho đem ngay sâm quứ ế ệ ị ẩ ế

cho. L i chu n cho quan t nh Qu ng Ngãi t i thăm, h i Qu mu n nói gì, có kạ ẩ ỉ ả ớ ỏ ế ố ế

ho ch gì ích cho n c, thì ph i sao l y đem v n p. Đăng Qu th a r ng : tôi tr iạ ướ ả ấ ề ộ ế ư ằ ả

th (3 tri u) đ n nay đ i nhi u n trên tri ng , duyên ph n đ n th , l i còn nói gìờ ề ế ộ ề ơ ộ ậ ế ế ạ

n a. Ngày tr c, tôi vâng h a bài th ng ch có câu :ữ ướ ọ ơ ự ế

Phiên âm:

Bình sinh h i ph c tiên hi n hu n,ộ ụ ề ấ

Phi đ o hà t ng c m th ng tr n.ạ ằ ả ượ ầ

D ch nghĩa:ị

Bình sinh h c nh l i tiên hi n d y,ọ ờ ờ ề ạ

Vi c gì không ph i đ o, thì không dám t u b y v i vua.ệ ả ạ ấ ầ ớ

Lúc bình sinh, s h c c a tôi ch có th , n u nh n trích ra mà dùng t ngở ọ ủ ỉ ế ế ờ ơ ưở

cũng không ph i là không b ích tí chút. Quan t nh sao l i y dâng lên. Vua giaoả ổ ỉ ờ ấ

vi n C M t nh n gi , đ ngày sau biên vào s .ệ ơ ậ ậ ữ ể ử

Tháng 2 năm y, Qu ch t, tu i 72, tin báo tang đ a đ n. Vua ngh tri u 3ấ ế ế ổ ư ế ỉ ề

ngày, t ng cho hàm Thái s , cho tên th y là Văn L ng, c p thêm cho 2.500 quanặ ư ụ ượ ấ

ti n và g m, l a các h ng; sai đem cho r u c a vua dùng và bài th ng ch .ề ấ ụ ạ ượ ủ ơ ự ế

Phiên âm:

Đ i tinh nh t v n mã qu n kinh,ạ ấ ẫ ầ

Tung nh c thê th n k th sinh.ạ ầ ỉ ế

T đ c minh tinh, th b t t n,ứ ắ ư ấ ậ

L ng tri u c m nh, s tăng vinh,ưỡ ề ố ệ ử

Qui đi n nh t s c, khiên nhung v ,ề ậ ắ ụ

Ki t ti t tâm hi m, n i b nh tình,ệ ế ề ạ ệ

Dao t ng hoàng tuy n di h n t i,ưở ề ậ ạ

M ti n tùng, đá h ng tây khuynh.ộ ề ẳ

D ch nghĩa:ị

Sao l n sa xu ng, đàn ng a đ u s (205)ớ ố ự ề ợ

Tinh th n t núi cao, bi t bao gi l i giáng sinhầ ụ ở ế ờ ạ

Minh tinh t đ c (206) xi t mãi không h t,ứ ắ ế ế

C m nh hai tri u, r t v vang trong s sách.ố ệ ề ấ ẻ ử

Thăng thú đi n viên đ c ít ngày vì b n v vi c quânề ượ ậ ề ệ

Mu n đ c lòng h t ti t nh ng hi m vì m y u làm ngăn trố ố ế ế ư ể ố ế ở

Xa nghĩ đ n vi c n c, dù chín su i còn mang h n,ế ệ ướ ở ố ậ

Công tung, công gi tr c mà có ch u nghiêng v phía tây không? (207)ả ướ ị ề

Quan t nh y khâm m ng đ n n i ban r u, tuyên th đ t gi y vàng saoỉ ấ ạ ế ơ ượ ơ ố ấ

cáo s c phong t ng. Ngày đem chôn c t, l i sai quan đ n t m t đàn, và phái bi nắ ặ ấ ạ ế ế ộ ề

binh xây d ng ph n m , tr ng bia đá, kh c ch : "L ng tri u c m nh l ngự ầ ộ ồ ắ ữ ưỡ ề ố ệ ươ

th n Tr ng Văn L ng chi m ". Nghĩa là mã c a ông c m nh hai tri u làầ ươ ươ ộ ủ ố ệ ề

Tr ng Văn L ng. L i ban c p cho 3000 quan ti n đ làm t đ ng. Ba năm h tươ ươ ạ ấ ề ể ừ ườ ế

tang, đình th n tâu nói : Đăng Qu đ ng lúc nhi u vi c, l y c già v ngh , khôngầ ế ươ ề ệ ấ ớ ề ỉ

đ c th y chung giúp vi c, ch ng kh i đáng chê. Nh ng đ i th n y là côngượ ủ ệ ẳ ỏ ư ạ ầ ấ

trung, huân lao, kì c u đã đ c l i tiên đ d y cho đ c cùng theo vào nhà tôngự ượ ờ ế ạ ượ

mi u, mà ngày Qu xin h u là b i t có b nh, xin nên li t vào cúng theo nhàế ế ư ở ự ệ ệ ở

tông mi u, đ t ra đ o h u. Vua b o r ng : tr m đâu dám trái thành m nh (c aế ể ỏ ạ ậ ả ằ ẫ ệ ủ

tiên đ ). Nh ng xét các danh th n đ c cúng theo vào tông mi u là tr c sau đ uế ư ầ ượ ế ướ ề

t t c , có công v i n c, đ i v i trên không phi m, đ i v i d i không th n, cóố ả ớ ướ ố ớ ế ố ớ ướ ẹ

ti ng hay đ muôn đ i. Nh Đăng Qu thì trù nghĩ c m u, giúp nên chính tr ,ế ể ờ ư ế ơ ư ị

công lao, tài năng rõ r t. Vì n i khi tu i già, ch t g p bi n lo n ngoài ven mà Quệ ỗ ổ ợ ặ ế ạ ế

l i l y c già y u, 2, 3 l n xin nghĩ, th v a vua lo tôi ph c có ch ch a h p, thìạ ấ ớ ế ầ ế ề ụ ỗ ư ợ

vi c cho cúng theo vào nhà tông mi u y t m hãy hoãn l i. Đ i khi thu ph c n iệ ế ấ ạ ạ ợ ụ ơ

biên c ng cũ, r i sẽ chu n cho thi hành, m i h p.ươ ồ ẩ ớ ợ

Năm th 22, ti t T tu n đ i khánh, vua l i nh đ n Qu , sai quan đ n tứ ế ứ ầ ạ ạ ớ ế ế ế ế

t i nhà.ạ

Năm th 28, d r ng : m nh l nh c a tiên đ đã đ nh, không dám trái lâu,ứ ụ ằ ệ ệ ủ ế ị

đ t cũ không nên không báo viên đ i th n y (t c là Qu ) có công v i xã t c, tuyấ ạ ầ ấ ứ ế ớ ắ

lúc tu i già g p biên gi i có bi n lo n, không bi t phòng tr c ngăn d . Nh ngổ ặ ớ ế ạ ế ướ ữ ư

đem đi u h n, tr v i đi u kém, thì v t đen v n không che l p đ c ch t sángề ơ ừ ớ ề ế ẫ ấ ượ ấ

c a Ng c Dung, chu n cho b L ch n ngày t t làm nghi l , cho Đăng Qu đ củ ọ ẩ ộ ễ ọ ế ễ ế ượ

b y vào cúng theo án th 7 nhà Th Mi u.ầ ở ứ ế ế

Đăng Qu , mũi nh qu m t r xu ng, ti ng to nh ti ng chuông l n. Thuế ư ả ậ ủ ố ế ư ế ớ ở

nh thông minh, lúc l n lên đi du h c Tràng Yên, đ n H i Vân quan đ câuỏ ớ ọ ở ế ả ề

r ng :ằ

Phiên âm:

Tinh đ i đông minh duy h u thu .ố ữ ỷ

H i khan nam nh c cánh vô s n.ồ ạ ơ

D ch nghĩa:ị

L ng đ i bi n đông duy có n c,ặ ố ể ướ

Nhìn v nam nh c l i không có núi nào.ề ạ ạ

Có ng i đã đoán là Qu có kh u khí làm đ n T t ng. Khi Qu m i ra làmườ ế ẩ ế ể ướ ế ớ

quan, lúc r i vi c quan th ng x ng các sách, h c v n sâu r ng. Hai thân v ngỗ ệ ườ ộ ọ ấ ộ ươ

Th ng S n, Vĩ Dã (208) và hoàng thân, các công, th i th ng đ n h i Qu nh ngượ ơ ờ ườ ế ỏ ế ữ

ch nghĩa sách khó hi u, và đem th văn nh Qu s a ch a. Ba công chúa Nguy tỗ ể ơ ờ ế ử ữ ệ

Đình, Di u Liên, Hu Ph cũng th ng đem phong th nh Qu s a ch a h , tệ ệ ố ườ ơ ờ ế ử ữ ộ ự

x ng là h c trò con gái c a Qu . Qu lúc làm quan, gi mình khiêm t n, chínhư ọ ủ ế ế ữ ố

tr c, ki n văn nhi u, x đoán khéo, tr i làm quan h n 40 năm, ng i ch c Tự ế ề ử ả ơ ồ ở ứ ể

t ng, th mà ăn m c gi n d s sài, không khác gì lúc ch a làm quan, và l i cóướ ế ặ ả ị ơ ư ạ

tính siêng năng nh b c s h Phòng (t c Phòng Huy n Linh), c m u trí như ộ ạ ọ ứ ề ổ ư ư

Ng y Công h Hàn (t c Hàn Kỳ), đã bi t thì không đi u gì không nói, đã nói thìụ ọ ứ ế ề

không đi u gì không nói h t l i. Tri u đình l y làm ý tr ng, các tiên thánh v nề ế ờ ề ấ ọ ố

v n ch n dùng.ẫ ọ

Năm đ u Hi n T Ch ng Hoàng Đ n i ngôi, có d r ng : Đăng Qu ầ ế ổ ươ ế ố ụ ằ ế ở

kho ng đ u năm Minh M ng hoàng kh o ta nghĩ vi c n i ngôi, th a t là trôngả ầ ạ ả ệ ố ừ ự

ch n kỹ ch c S phó đ giúp d y ng i th u này rèn luy n 9 năm, đ n đ cọ ứ ư ể ạ ườ ơ ấ ệ ế ượ

thành t u, lòng hoàng kh o ta vui mùng l m. Đ n khi N i Các m i đ t, g i vào làmự ả ắ ế ộ ớ ặ ọ

vi c, th a ch đ c tinh t ng, công vi c đ c thanh th a. Khi vi n C M t b tệ ừ ỉ ượ ườ ệ ượ ỏ ệ ơ ậ ắ

đ u d ng lên, l i sung làm đ i th n, m r ng qui mô, giúp vi c quân đ c, đi kinhầ ự ạ ạ ầ ở ộ ệ ố

l c t nh Thanh, quét s ch b n c p gi c; đi đ c đi n mi n Nam, làm l i choượ ỉ ạ ọ ướ ặ ạ ề ở ề ợ

dân, cho n c. Nên kỳ đ i k xét công, Qu th ng đ c lên đi n vinh phong choướ ạ ế ế ườ ượ ể

n i đ i t p t c lâu mãi đ n khi sông c n núi mòn. L i cho thêm hình đôi cá vàng,ố ờ ậ ướ ế ạ ạ

càng t ý vua tôi t ng đ c, k p đ n lúc tiên đ b nh nguy, g i k ti u t này đ nỏ ươ ắ ị ế ế ệ ọ ẻ ể ử ế

n i c m tay d tr c m t r ng : Đăng Qu th tr m 21 năm đ n nay, h t ti tơ ầ ụ ướ ặ ằ ế ờ ẫ ế ế ế

th n t , m t m c công trung, bày m u n i màn tr ng, vi c quân ra s c ch nầ ử ộ ự ư ơ ướ ệ ứ ố

tri u đình biên gi i, th c là ng i đ i th n kỳ c u. Ng i ph i nghe l i can, theoề ớ ự ườ ạ ầ ự ươ ả ờ

k đ nh, sau này cho Qu đ c b y th vào th ch t (t c nhà tông mi u). Khi yế ị ế ượ ầ ờ ế ấ ứ ế ấ

ta đau đ n không nguôi, gi tay lên trán, ghi nh trong lòng. Nay khanh ph tuân l iớ ơ ớ ờ

di ch , đ giúp ta nh ng đi u không nghĩ đ n. Đăng Qu kính tuân l i d y, trongỉ ể ữ ề ế ế ờ ạ

kho ng 7 năm, h t lòng ph tá, th ng đ c ban khen.ả ế ụ ườ ượ

Đ n khi D c Tông Anh Hoàng Đ n i nh n nghi p l n, m đ t kinh diên, saiế ự ế ố ậ ệ ớ ở ặ

Qu sung làm gi ng quan. M t hôm ti n gi ng sách Trung dung, đ n ch ng tríế ả ộ ế ả ế ươ

nhân dũng, vua h i ch dũng chi u theo 5 lẽ th ng thì là ch gì? Qu th a r ng :ỏ ữ ế ườ ữ ế ư ằ

ch dũng t c là nghĩa, t c nh Lu n Ng b o r ng th y nghĩa không làm, thìữ ứ ứ ư ậ ữ ả ằ ấ

không ph i là dũng. Vua b o là ph i. L i th ng d r ng : Đăng Qu , lâm đ i sả ả ả ạ ườ ụ ằ ế ạ ự

mà ch ng h đ , tr c sau không khác; bày đ o thi n đ giúp đã thông c n lao,ẳ ồ ồ ướ ạ ệ ể ầ

c n th n không đ i. Sau Qu vì già y u, vi n lẽ xin v . Vua l i xu ng d an i đẩ ậ ổ ế ế ệ ề ạ ố ụ ủ ể

l u l i nói r ng : làm quan đ i, c nhiên có ng i bi t đ thì không nh c, bi tư ạ ằ ở ờ ố ườ ế ủ ụ ế

thôi thì không nguy; cũng có ng i g ng g ng làm vi c không dám kêu ca khóườ ắ ượ ệ

nh c, ví là tùy th i mà ti n thoái ch a t ng c đ nh. Nay nh đ c và v c a khanh,ọ ờ ế ư ừ ố ị ư ứ ị ủ

mà c mu n r nh mình v i lui, thì có 5 đi u không nên :ứ ố ả ộ ề

Kinh L nói r ng : 70 tu i ngh vi c, thì đi n l c a b n tri u cũng nh th .ễ ằ ổ ỉ ệ ể ệ ủ ả ề ư ế

Nh ng xét đ i x a : Bùi T n Công (Bùi Đ ) c nh già l y b y còn vào làm Trungư ờ ư ấ ộ ả ẩ ẩ

th , Văn L Công (Văn Nghiêu Bác) c u th n đ c c , còn d bàn vi c n c. L i xétư ộ ự ầ ứ ả ự ệ ướ ạ

đ i nay : Vũ Xuân C n đ n tu i th trí thi n (209) mà không b tr ng ngôi quan;ờ ẩ ế ổ ọ ệ ỏ ố

Tr n Văn Trung th đ n tu i trao xe (t c là tu i 70 v h u) mà v n kính c nầ ọ ế ổ ứ ổ ề ư ẫ ẩ

ch c v . Vi c có th ch ng nghi m, phép không ph i nh t đ nh. Nh khanh nămứ ị ệ ể ứ ệ ả ấ ị ư

nay v a m i h n 60 tu i, ch a đ n kỳ h u; so v i các ng i kia, há r ng già l nừ ớ ơ ổ ư ế ư ớ ườ ằ ẫ

gì? L i so v i b n cùng làm vi c nh b n Đ ng Văn Thiêm, Phan Thanh Gi n, Lâmạ ớ ọ ệ ư ọ ặ ả

Duy Thi p, tính tu i cũng g n nh nhau. Hu ng chi khanh, ng i b c trên, aiế ổ ầ ư ố ồ ở ậ

cũng trông vào, sao đ c m t mình khi t nhiên quy t ý r nh mình rút lui ? Đó là 1ộ ộ ế ế ả ư

đi u không nên.ề

Năm tr c đ tr m h u m t m môn, làm vui d i g i, đ c hoàng kh oướ ẫ ầ ố ở ẩ ở ướ ố ượ ả

ta đ c bi t ch n b c gi i l u l i giúp k đ c m n này, ti ng vàng ng c còn vangặ ệ ọ ậ ỏ ư ạ ẻ ứ ọ ế ọ

v ng bên tai, nét ch tay vi t còn t, th mà m i đ c 8 năm tròn, khanh đã v iẳ ữ ế ướ ế ớ ượ ộ

quên m nh l nh đã đ nh y. Đó là 2 đi u không nên.ệ ệ ị ấ ề

Tr m đ ng tu i nh , ki n văn còn ít, m i vi c ch a quen, m u dùngẫ ươ ổ ỏ ế ọ ệ ư ư

ng i cũ, đ giúp đ nh ng đi u ta ch a nghĩ đ n. Phàm khanh có dâng đi u hay,ườ ể ỡ ữ ề ư ế ề

b đi u d ta không đi u gì là không nghe theo, thì có ng i gì, h i gì mà khanh nỏ ề ở ề ạ ạ ỡ

ph n tri ng ? Đó là 3 đi u không nên.ụ ơ ộ ề

Khanh tr i nh n m nh l nh c a 2 tri u d n l i, quý m n ân sâu, l i đ ngả ậ ệ ệ ủ ề ặ ạ ế ạ ươ

sung ch c T ng tài S c c, s a so n t p Th c l c 2 tri u, b n th o ch a xong,ứ ổ ở ử ụ ử ạ ậ ự ụ ề ả ả ư

thì l y gì đ đ n báo. Đó là 4 đi u không nên.ấ ể ề ề

Ng i làm tôi đem nhân tài th vua, ti n ng i hi n là h n c , th mà ch aườ ờ ế ườ ề ơ ả ế ư

nghe th y khanh ti n m t ng i quân t lui m t k ti u nhân nào? Ch bi t đi mấ ế ộ ườ ử ộ ẻ ể ỉ ế ề

nhiên xin rút lui, không nghĩ đ n lo xa. Đó là 5 đi u không nên.ế ề

V l i, khanh b o là b nh, ch ng qua là phong hàn c m nhi m. N u nhả ạ ả ệ ẳ ả ễ ế ư

th , thì ch đ m i hôm r i qua kh i thôi. V l i ăn u ng nh th ng, tinh th nế ỉ ộ ươ ồ ỏ ả ạ ố ư ườ ầ

t nh táo, x đoán vi c c m t, quen hi u tinh t ng, tuy ng i thi u tráng, ch aỉ ử ệ ơ ậ ể ườ ườ ế ư

th theo k p. Nguy n không th so bì nh M u Ho ng (210) hèn y u, Cát Ky (211)ể ị ệ ể ư ậ ằ ế

già l n, sao l i ch có l i than v 4 đi u không b ng ng i mà quên cái n 5 đi uẫ ạ ỉ ờ ề ề ằ ườ ơ ề

không nên? Khanh c dâng ch ng s luôn mãi, há vui lòng ng i. Ví th ta cứ ươ ớ ườ ử ố

đ c chi u theo l i xin, thì không nh ng lòng tr m không n b khanh, mà cònượ ề ờ ữ ẫ ỡ ỏ

công lu n thì sao? Khanh há không bi t ng i h t s c chân tay, gia thêm ti t tháoậ ế ườ ế ứ ế

trung trinh là ai? (212) Ng i cúi mình h t s c khó nh c, đ n ch t m i thôi là aiườ ế ứ ọ ế ế ớ

? (213) M y ng i y há không bi t đ ng l i sáng su t khôn ngoan đ giư ấ ườ ấ ế ườ ố ố ể ữ

thân ? Sao h l i chăm sóc ân c n nh th ? B i vì lòng h vì công quên vi c t , vìư ọ ạ ầ ư ế ở ọ ệ ư

n c quên mình, giàu tính m n ch , già càng thêm m nh. Nên có câu nói là ng iướ ế ủ ạ ườ

tôi trung không khi nào vì mình tr c mà sau nghĩ đ n vua, th c là đúng l m.ướ ế ự ắ

Khanh h c r ng, xem nhi u, công trau d i cũng l m; sao ch ng nghĩ m tọ ộ ề ồ ắ ẳ ộ

chút, ch nên c ch p ý ki n c a mình. Nay tr m đinh ninh d b o, không ph i làớ ố ấ ế ủ ẫ ỗ ả ả

không mu n làm thành pháp đ r t chính, đ khuyên d y đ ng l i làm quan.ố ộ ấ ể ạ ườ ố

Nh ng vua, tôi khó đ c ng i t ng đ c v i nhau, ph n nghĩa r t thân. Cho nênư ượ ườ ươ ắ ớ ậ ấ

tr m không bi t là tr m nói quá nhi u có ý quá kính n a. Khanh nên th theoẫ ế ẫ ề ữ ể

lòng tr m c g ng gi ch c, s a ch a ch ta thi u sót,c t c ng i hi n tài.ẫ ố ắ ữ ứ ử ữ ỗ ế ấ ử ườ ề

Khanh có đau y u thì ta ch a tr cho, khanh có l m l i, thì ta tha th cho đ c v nế ữ ị ầ ỗ ứ ượ ẹ

toàn đ trên yên chí tiên đ , d i ân th m dân sinh. Khi n cho muôn đ i sau nàyể ế ướ ấ ế ờ

đ u bi t vua tôi ta m t s c m t lòng, tr c sau không khác. Đ i sau này tu i đ nề ế ộ ứ ộ ướ ợ ổ ế

70, trong tri u nhi u ng i tài gi i, b y gi mu n làm cu c ngao du L c Dãề ề ườ ỏ ấ ờ ố ộ ở ụ

(214), Kỳ Anh (215) thì ta sẽ y theo, cũng ch a mu n gì?ư ộ

Khi Qu đ n l tu i h u, th ng th ng dâng s kêu xin. Nên vua khôngế ế ệ ổ ư ườ ườ ớ

mu n trái ý mãi m i y cho. Ngày Đăng Qu v , đình th n đ t ti c ti n b n Sôngố ớ ế ề ầ ặ ệ ễ ở ế

H ng. Hoàng thân, công chúa cũng đ t ti c ti n đình ti p khách c a Th ngươ ặ ệ ễ ở ế ủ ươ

S n Công. Th văn ti n t ng không kém m t nghìn bài. Ng i b y gi truy n làơ ơ ễ ố ộ ườ ấ ờ ề

m t vi c v vang l n v th n t n c Nam. Sau khi Qu v , lòng th ng nh vua,ộ ệ ẻ ớ ề ầ ử ướ ế ề ườ ớ

có nghĩ đ c vi c gì, th i th ng tâu lên vua bi t. T m lòng yêu vua lo vi c n c,ượ ệ ờ ườ ế ấ ệ ướ

trong lúc làm quan hay v ngh , v n tr c sau chu chí nh m t. Đ ng khi Quề ỉ ẫ ướ ư ộ ươ ế

t i tri u, ch nghĩ đ n đem hi n đ th vua. M i khi có d n ti n ng i nào, khôngạ ề ỉ ế ề ể ờ ỗ ẫ ế ườ

t ng cho ai đ c bi t. Hu ng chi l i gi mình trong s ch nh cái bình đ ng b ng,ừ ượ ế ố ạ ữ ạ ư ự ằ

l y tính hoà nhã đ i v i ng i, đ l ng khoan r ng, có phong th b c đ i th n.ấ ố ớ ườ ộ ượ ồ ể ậ ạ ầ

Các đánh th n lúc b y gi , nh tráng li t bá Nguy n Tri Ph ng, mà vua cũng b oầ ấ ờ ư ệ ễ ươ ả

là phong đ không b ng Qu . Sau khi Qu ch t, hoàng th ng th ng nh , tri uộ ằ ế ế ế ượ ươ ớ ề

đình l y làm ti c. Các hoàng thân, công chúa và sĩ phu trong ngoài đ u làm th vănấ ế ề ơ

câu đ i đem đ n phúng. V sau Tuý L V ng vâng ch so n bài văn bia mố ế ề ỵ ươ ỉ ạ ở ộ

kh c vào đá d ng tr c m . y là Qu làm cho ng i ta c m m đ n, nh th .ắ ự ở ướ ộ Ấ ế ườ ả ộ ế ư ế

Qu c tri u trung h ng đ n nay, tr c sau tri ng , ti n thoái v n c đôi, nh Đăngố ề ư ế ướ ộ ế ẹ ả ư

Qu , t ng cũng ít th y. Qu bình sinh tr c tác các văn th . Ng i ta th ng suyế ưở ấ ế ướ ơ ườ ườ

tôn là "Bình hoà đi n nhã". Có t p thi văn "Qu ng khê" l u hành đ i.ể ậ ả ư ở ờ

Đăng Qu có 5 con trai : Quang Tr l y công chúa b Phò mã Đô uý, phongế ụ ấ ổ

t c h u, đ n niên l ngh vi c. Quang Đ n đ Tú tài b c đi theo quân th ; vì cóướ ầ ế ệ ỉ ệ ả ỗ ị ử ứ

quan công, nên tr i coi gi m t ph ng di n, Tham tán quân v , thăng th Tháiả ữ ộ ươ ệ ụ ụ

t Thi u phó Đông Các Đ i h c sĩ, sung Ph chính ph C M t vi n đ i th n, sauử ế ạ ọ ụ ủ ơ ậ ệ ạ ầ

vì tu i già chuyên sung ch c S quán T ng tài kinh diên gi ng quan, qu n lý Qu cổ ứ ử ổ ả ả ố

T Giám. Khi tu i 68, vi n theo l m i v chí sĩ, hi n Quán. Văn Đ , vì m th ,ử ổ ệ ệ ớ ề ệ ở ễ ấ ụ

làm quan đ n Tham tri b Binh, có truy n riêng. Quang Du, b Hàn Lâm vi n Biênế ộ ệ ổ ệ

tu, Th ng vi n t nh v Qu ng Ngãi. Quang Duy t, b Hàn Lâm cung ph ng.ươ ệ ỉ ụ ả ệ ổ ụ

Con Quang Tr là Quang Ch cũng l y công công chúa. Con Quang Đ n làụ ử ấ ả

Quang Kỳ đ H ng ti n, làm quan đ n tr c tác; Quang Ý làm Hành t u vi n Cỗ ươ ế ế ướ ẩ ệ ơ

M t.ậ

Cháu Đăng Qu là Đăng Trinh đ đ ng Ti n sĩ khoa Nhâm D n năm Thi uế ỗ ồ ế ầ ệ

Tr , cũng là ng i đ đ i khoa đ u tiên c a t nh Qu ng Ngãi, làm quan đ n N iị ườ ỗ ạ ầ ủ ỉ ả ế ộ

Các Tu so Văn Đ có tài bi n, phóng khoáng, không câu thúc. Năm T Đ cễ ệ ự ứ

th 18, đ c m th Ch s , lĩnh Viên ngo i lang b Binh sung Đ ng lý Ninh Bình.ứ ượ ấ ụ ủ ự ạ ộ ổ

Năm th 21, phía S n B c t nh S n có lo n biên gi i. Đ cùng anh là Quang Đ n,ứ ơ ắ ỉ ơ ạ ở ớ ễ ả

m dũng theo đi đánh gi c, bang bi n t nh v S n Tây. Ch a bao lâu, đ c nh cộ ặ ệ ỉ ụ ơ ư ượ ắ

lên Th đ c h c sĩ, sung ch c Tán t ng quân th Tam Tuyên, th ng có chi nị ộ ọ ứ ươ ứ ườ ế

công, đ c th ng m t chi c kim khánh. Năm th 25 cùng v i Th ng đ c Hoàngượ ưở ộ ế ứ ớ ố ố

Tá Viêm, không b ng lòng nhau, nên cáo m xin ngh . Vua không cho. Đ n khi tr nằ ố ỉ ế ậ

đánh c u Phong Đăng, Đ cùng ông Tham tán Ông Ích Khiêm t do ti n quân,ở ầ ễ ự ế

d ng quân, không theo t ng l nh (vi c chép truy n Ích Khiêm). Khâm m nh làừ ướ ệ ệ ở ệ ệ

Nguy n Tri Ph ng đem vi c tâu lên, b t gi i v Kinh, r i chu n cho đ c cáchễ ươ ệ ắ ả ề ồ ẩ ượ

ch c giao đi quân th Tuyên, g ng s c làm vi c báo hi u. Năm th 27, b n Mai,ứ ứ ở ắ ứ ệ ệ ứ ọ

T n Ngh An n i lo n, lan đ n Thanh Hoá, Tham tán quân th S n Tây là Lêấ ở ệ ổ ạ ế ứ ơ

Thuy t (nguyên là Tôn Th t, đ i theo h c a m ) đem quân s b chuy n đi h iế ấ ổ ọ ủ ẹ ở ộ ể ộ

đánh, mang Đ đi theo. Thuy t tâu xin cho Đ quy n sung ch c Tán t ng, đễ ế ễ ề ứ ươ ể

nh bàn giúp. Đ n khi b n Mai tr n n, Đ l i tr v quân th B c, cùng Đ đ cờ ế ọ ố ẩ ễ ạ ở ề ứ ở ắ ề ố

Nguy n Văn Hùng đánh gi c x Yên Viên, Đông L , b t chém tên đ u s b nễ ặ ở ứ ỗ ắ ầ ỏ ọ

gi c là tên Tr n. Đ đ c khai ph c hàm Th đ c, sung Tán quân th t nh Tháiặ ậ ễ ượ ụ ị ộ ứ ỉ

Nguyên. Năm th 29, đ i lĩnh S n phòng Ti u ph s Ngãi Đ nh. Năm th 23,ứ ổ ơ ễ ủ ứ ở ị ứ

Đ i tr ng đ i d ch Mên là Nguy n Tăng Đoan đi n c Mên, mua bán r i cùngộ ưở ộ ị ễ ướ ồ

(ng i Mên) giao thông tin t c v i nhau. Đ d b t đ c Đoan đem chém tr c,ườ ứ ớ ễ ụ ắ ượ ướ

sau m i tâu lên. Vua cho là Đ t ti n chém gi t, b t t i, l i cách ch c, theo quânớ ễ ự ệ ế ắ ộ ạ ứ

th Tuyên g ng l c chu c t i.ứ ở ắ ự ộ ộ

Năm th 35, Hà Thành có lo n. Vua cho là : Thanh Hóa là n i quê vua quanứ ạ ơ

tr ng, mà Đ am hi u, gi i vi c, cho m n hàm Biên tu, sung th ng bi n t nh y.ọ ễ ể ỏ ệ ượ ươ ệ ỉ ấ

Đ n khi Ph đ lên ngôi, Đ đ c tri u v , nh c lên hàm H ng Lô t Thi uế ế ế ễ ượ ệ ề ắ ồ ự ế

khanh, Bi n lý b Binh. R i sau quy n th n là Nguy n Văn T ng, Lê Thuy t tệ ộ ồ ề ầ ễ ườ ế ự

ti n làm vi c ph l p. Đ cùng Ích Khiêm có d m u vào vi c y (chép rõ ệ ệ ế ậ ễ ự ư ệ ấ ở

truy n Ích Khiêm).ệ

Đ u năm Ki n Ph c, Đ đ c thăng b Th lang. Ch a bao lâu sau, thăngầ ế ướ ễ ượ ổ ị ư

Tham tri.

Hàm Nghi năm th 1, kinh thành có vi c. Vua Hàm Nghi xiêu gi t ra ngoài.ứ ệ ạ

Đ theo đ n S n phòng Qu ng Tr , vì b m nên l u Cam L . Sau vâng ý ch c aễ ế ơ ả ị ị ố ư ở ộ ỉ ủ

3 cung đi đón xa giá v Kinh. Đ đ ng m c s c đi theo nh ng b y gi Thuy tề ễ ươ ố ố ứ ư ấ ờ ế

đã đem xa giá đi xa, Đ theo không k p, ph i lui v , r i m ch t Qu ng Tr .ễ ị ả ề ồ ố ế ở ả ị

Đ ng Khánh năm th 1, đình th n cho Đ là ph h a v i quy n th n, xồ ứ ầ ễ ụ ọ ớ ề ầ ử

t i, t c h t ch c hàm. K p đ n năm hoàng th ng (t c Thành Thái) n i ngôi,ộ ướ ế ứ ị ế ượ ứ ố

năm th 2, Quang Đ n dâng s kêu là Đ b oan. Vua chu n cho Đ đ c khaiứ ả ớ ễ ị ẩ ễ ượ

ph c nguyên hàm.ụ

Văn Đ gi tính nghiêm kh c, cùng ng i ít có hòa khí. D c Tông Anh Hoàngễ ữ ắ ườ ự

Đ th ng cho Đ là ít h c, l i tu i tr tính nóng, th ng hay răn d y Đ . Ngàyế ườ ễ ọ ạ ổ ẻ ườ ạ ễ

Đ ch t m i 49 tu i.ễ ế ớ ổ

QUY N 23Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIIIỆ Ụ

(t p Th ng)ậ ượ

Nguy n Tri Ph ng tên cũ là Văn Ch ng, tên t là Hàm Ch ng, tên hi u làễ ươ ươ ự ươ ệ

Đ ng Xuyên. Ng i cha sinh ra th ng l y thi l kh i nghi p nhà. Nhà h i phongườ ườ ườ ấ ễ ở ệ ơ

phú, m i khi g p năm đói kém, th ng chu c p cho thôn làng, ng i đ u c m n.ỗ ặ ườ ấ ườ ề ả ơ

Tri Ph ng thu nh l i l c, đã có trí, tuy không h c v l i c nghi p (h cươ ở ỏ ỗ ạ ọ ề ố ử ệ ọ

l i khoa c ), nh ng các sách Ch ng Th , Hi u Kinh, Lu n Ng , T truy n phàmố ử ư ươ ư ế ậ ữ ả ệ

l i nói hay, vi c làm t t, đáng làm phép t c thì Ph ng th ng ghi chép c .ờ ệ ố ắ ươ ườ ả

Cu i năm Minh M ng, Ph ng l thu c vào Th ký b H . M t hôm Ph ngố ạ ươ ệ ộ ư ộ ộ ộ ươ

đ n y t ki n viên đ i th n là Nguy n Đăng Tuân. Tuân th y Ph ng di n m o cóế ế ế ạ ầ ễ ấ ươ ệ ạ

v l , bèn sai c i áo đ xem t ng và b o r ng : ta xem ng i đã nhi u, duy cóẻ ạ ở ể ướ ả ằ ườ ề

ng i cùng con trai ta là Đăng Giai t ng sa t t, nh ng ng i có ph n t t h n. Vươ ướ ố ư ươ ầ ố ơ ề

sau Ph ng vì văn h c đ c c lên, nh n chi u th vào N i Các, sung làm Biên tuươ ọ ượ ử ậ ế ư ộ

phòng văn th , r i thăng Th gi ng h c sĩ, sung bi n vi c Các. Năm th 12, thăngư ồ ị ả ọ ệ ệ ứ

Th đ c h c sĩ. Năm th 13, vì tr c đây đi Lã T ng (T ng Lung An) mua hàng hóaị ộ ọ ứ ướ ố ố

không x ng ch , b giáng làm Viên ngo i lang. Năm th 15, thăng Th ng B oứ ỉ ị ạ ứ ượ ả

Khanh, sung vào N i Các, tr i thăng Th lang, sung đi vi c công đ o Tân Langộ ả ị ệ ở ả

thu c Giang L u Ba (Nam D ng). Khi làm xong vi c tr v , v n sung làm vi cộ ư ươ ệ ở ề ẫ ệ

Các.

Năm th 16, ph ng m nh đi đ n quân th Gia Đ nh đ xét h i tình hình.ứ ụ ệ ế ứ ị ể ỏ

B y gi bè lũ c a gi c Khôi còn l i v n chi m gi thành Phiên An. Các t ng bànấ ờ ủ ặ ạ ẫ ế ữ ướ

tính vi c đánh thành y, làm xong thì Tri Ph ng ch t đ n, dâng s xin t m l uệ ấ ươ ợ ế ớ ạ ư

l i quân th đ hi p cùng đánh gi c. Vua y l i tâu. Đ n ngày đánh thành, Triạ ở ứ ể ệ ặ ờ ế

Ph ng đánh phía t , đ c quân lên tr c, quân các đ o đánh tr ng reo hò màươ ở ả ố ướ ạ ố

ti n lên l y l i đ c thành. Tin th ng tr n tâu lên vua l m, cho là văn th n màế ấ ạ ượ ắ ậ ắ ầ

bi t vi c quân, nên khen th ng cho Ph ng 1 t m bài đeo b ng ng c tr ng.ế ệ ưở ươ ấ ằ ọ ắ

Năm th 18, đ c gia hàm Tham tri, sung C M t vi n đ i th n, cùng Lê Báứ ượ ơ ậ ệ ạ ầ

Tú sung vào Tu n tra ph N i V ; vì không bi t xem xét kỹ, nên b khi n trách,ầ ủ ở ộ ụ ế ị ể

r i sai Th ng th là Hà Duy Phiên đem quan khoa đ o đ n đ i chi u tra xét,ồ ượ ư ở ạ ế ố ế

thì trong s có kho n Các th n phi u tâu xin đ u giá bán th v i Tây D ng h ngố ả ầ ế ấ ứ ả ươ ạ

ô. Duy Phiên b o r ng : v i y là nguyên phái Tri Ph ng đi mua, ph n nhi u cóả ằ ả ấ ươ ầ ề

v t . Nay l i đem v i y xin bán đ u giá không kh i có s quan ng i. Tri Ph ngế ố ạ ả ấ ấ ỏ ự ạ ươ

quát lên r ng : đó là vi c c a ch th , sao ông l i kh t khe nh v y? S ng hayằ ệ ủ ủ ủ ạ ắ ư ậ ố

ch t h a hay Ph c, là t n vua, sau này ch ng qua ch đ n i hi p hi m báoế ọ ướ ự ơ ẳ ỉ ể ố ệ ề

ph c mà thôi. Duy Phiên đem vi c y h c tâu. Vua cho Ph ng là b c quan nhụ ệ ấ ặ ươ ậ ỏ

dông d , sai cách ch c, giao xu ng b Hình ngh t i. Vua l i h i tr c m tỡ ứ ố ộ ị ộ ạ ỏ ướ ặ

Ph ng r ng : ng i đáng ph i t i gì? Ph ng ph c xu ng đ t khóc, kêu xin ch uươ ằ ươ ả ộ ươ ụ ố ấ ị

t i ch t. Khi đình ngh dâng lên, cho là Ph ng m ng l i ch s , gia bu c ngh t iộ ế ị ươ ắ ạ ế ứ ộ ị ộ

đó. Vua cho là Ph ng nhi u l n sai phái ch u khó nh c, gia ân giáng làm Th kýươ ề ầ ị ọ ư

ph N i V . Mùa đông năm y đ c khôi ph c ch c Ch s , sung Lang trung, Hủ ộ ụ ấ ượ ụ ứ ủ ự ộ

lí n quang phòng ph N i V .ấ ủ ộ ụ

Năm th 19, thăng b T Th lang b L , sung làm vi c N i Các, cho ănứ ổ ả ị ộ ễ ệ ộ

l ng theo l tòng nh ph m.ươ ệ ị ẩ

Năm th 20, gia hàm Tham tri, v n chi l ng tòng nh ph m.ứ ẫ ươ ị ẩ

Năm th 21, quy n Th Tu n ph Nam Ngãi. Khi Tri Ph ng vào t bi tứ ề ự ầ ủ ươ ừ ệ

tr c sân xin đi. Vua d r ng : ng i đ n đ y ph i trù tính làm công vi c Đàướ ụ ằ ươ ế ấ ả ệ ở

N ng, xây thêm pháo đài. Khi Ph ng đ n t nh l , xem xét hình th , r i dâng sẵ ươ ế ỉ ị ế ồ ớ

nói r ng : Đà N ng là n i c ng gi i quan y u, cõi bi n, nên đ t thêm đ n vàằ ẵ ơ ươ ớ ế ở ể ặ ồ

đ t súng l n, đ làm phòng b . Vua y l i, Ph ng s a làm các thuy n, ch nh đ nặ ớ ể ị ờ ươ ử ề ỉ ố

vi c t nh . Vua khen và th ng cho k l c m t th , r i thăng T Tham tri bệ ỉ ị ưở ỷ ụ ộ ứ ồ ả ộ

Công.

Năm Thi u Tr th 1, H lý T ng đ c An Hà. Tr c đây th ph ph Baệ ị ứ ộ ổ ố ướ ổ ỉ ủ

Xuyên, t nh An Giang n i lo n. Nguyên T ng đ c là D ng Văn Phong đi đánh d pỉ ổ ạ ổ ố ươ ẹ

b thua Sóc Chăn, nên vua đ c bi t ch n Ph ng đ thay và giao cho vi c d pị ở ặ ệ ọ ươ ể ệ ẹ

gi c. Khi Ph ng vào tr c sân cáo t xin đi. Vua uý l o r ng : khanh gi lòngặ ươ ướ ừ ạ ằ ữ

trung c n, chuy n đi này, không ph i là tr m đem vi c khó giao cho khanh đâu?ẩ ế ả ẫ ệ

Chính là tr m mu n l y vi c y làm ch l p công c a khanh, và là ch khanh đ nẫ ố ấ ệ ấ ỗ ậ ủ ỗ ề

công tr m đ y. B y gi , khí n ng đang d , vua chu n cho Ph ng đ c ngh t mẫ ấ ấ ờ ắ ữ ẩ ươ ượ ỉ ắ

g i 2, 3 ngày, r i t c thì kh i hành. Tri Ph ng khi m i đ n quân th , cùng v iộ ồ ứ ở ươ ớ ế ứ ớ

Ch ng v là Nguy n L ng Nhàn h i bàn, cho là quân ta m i đ n, khí m nhưở ệ ễ ươ ộ ớ ế ạ

đang hăng, đánh là t t đ c. Ph ng bèn l y nghĩa khí kích khuy n quân sĩ ấ ượ ươ ấ ế ở

quân môn, m i ng i đ u ng theo l i nói, xin h t s c c ch t đ đánh. B y giọ ườ ề ứ ờ ế ứ ố ế ể ấ ờ

m i ghép vào đ i ngũ, chia làm 3 đ o, đánh gi c Trà Tâm, Sóc Chăn, phá đ cớ ộ ạ ặ ở ượ

m y tr n li n. Tin báo th ng tr n dâng lên, vua b o r ng : kích l khí th c aấ ậ ề ắ ậ ả ằ ệ ế ủ

quân sĩ, làm hăng hái l n oai thanh đ u tiên, th c là Ph ng không ph lòng ta l aớ ề ự ươ ụ ự

ch n v y. Th ng cho quân công m t c p. Đ n khi các đ n sông thu c h t Hàọ ậ ưở ộ ấ ế ồ ở ộ ạ

Tiên b đánh phá, nên đ a th đ n Ba Xuyên c u vi n. Tri Ph ng y cho L ngị ư ư ế ầ ệ ươ ủ ươ

Nhàn đ binh đ n ti p vi n; còn t mình đem bi n binh đ n ngay sông Vĩnh T ,ể ế ế ệ ự ề ế ế

mà thông đ ng sông, đ t đ n đóng gi , đ tin t c cùng thông nhau cho nghiêmườ ặ ồ ữ ể ứ

vi c phòng b . Ph ng l i đánh phá đ c gi c T ng S n. R i đem quân v Baệ ị ươ ạ ượ ặ ở ượ ơ ồ ề

Xuyên đ c đ ng v i Tôn Th t Ngh ti n đánh Sóc Chăn, th a c ban đêm đánh úpố ồ ớ ấ ị ế ừ ơ

tr i Thông c a gi c, đ c th ng tr n to. Vua l i th ng cho kim ti n. Có m t hômạ ủ ặ ượ ắ ậ ạ ưở ề ộ

vua bàn đ n vi c Tr n t p, báo ph th n là Tr ng Đăng Qu r ng : Nguy n Triế ệ ấ ậ ụ ầ ươ ế ằ ễ

Ph ng Ba Xuyên, thanh th h i l ng l y. Ph ng l i cùng v i Nguy n Ti tươ ở ế ơ ừ ẫ ươ ạ ớ ễ ế

Lâm, Tôn Th t Ngh chuy n quân đ n L c Hoá ti n đánh gi c Man Súc Thu Tuấ ị ể ế ạ ế ặ ở

Manh thu c Ti n Giang, và các Súc Bông, B t Đà thu c H u Giang, g m h n 10ộ ề ộ ộ ậ ồ ơ

tr n đánh, đ u th ng c , l y đ c h n 10 s đ n c911;a gi c, phá tan các khoậ ề ắ ả ấ ượ ơ ở ồ ặ

ch a c a chúng, đ c p cho dân nghèo. Ng i n c Thanh và ng 901;i Kinh đ uứ ủ ể ấ ườ ướ ư ầ

hàng đ c nhi u. Vua cho là Ph ng bi t dùng c đánh d p và v yên, r t khenượ ề ươ ế ả ẹ ỗ ấ

ng i. B y gi quân ta hăng hái ti n lên, đ u m c gi c là Lâm Sâm qu n bách tr nợ ấ ờ ế ầ ụ ặ ẫ ố

v các x C Lũy, Đ ng Lâm, đ p luỹ c ch t ch ng c l&#7841;i. Quân các đ oề ứ ổ ằ ắ ố ế ố ự ạ

h p s c l i vây đánh, c phá đ o gi c. Th là L c Hoá bình đ c h t gi c. Tr cợ ứ ạ ả ạ ặ ế ạ ượ ế ặ ướ

đ y khi Tri Ph ng d p yên Ba Xuyên, vua sai chuy n quân đi h i đánh L c Hoá,ấ ươ ẹ ể ộ ạ

có cho bài th r ng :ơ ằ

Phiên âm:

Vũ t y binh tiêu hi p s vân,ẩ ệ ở

Giai ch ng liên ti p, ti p trì văn,ươ ế ệ

Công kì, vô b l ng m u t ng,ị ươ ư ướ

Dũng các tranh tiên, b t hám quân,ấ

Ô h p tam thiên giái phách tán,ợ

Hoàng Tri bách sách t n thi phân,ậ

Th a c phá trúc thu toàn th ng.ừ ơ ắ

L c Hoá di s , ki n đ i huânạ ư ế ạ

D ch nghĩa:ị

Đúng nh câu nói : m a đ n đâu r a s ch đ n đ y, quân đi đ n đâu tiêuư ư ế ử ạ ế ấ ế

di t đ n đ y,ệ ế ấ

Ch ng s liên ti p báo tin th ng tr nươ ớ ế ắ ậ

Đánh vào ch không phòng b là làm t ng có m u gi i,ỗ ị ướ ư ỏ

Hăng hái tranh nhau lên tr c là quân không lay đ ng n i,ướ ộ ổ

Ba nghìn quân t h p nh đàn qu đ u m t vía ch y tan,ụ ọ ư ạ ề ấ ạ

K ph n ngh ch tr ng sao trái sách đ u b phanh thây,ẻ ả ị ọ ề ị

Th a s đánh giá d nh ch tre thu đ c toàn th ng,ừ ơ ễ ư ẻ ượ ắ

Chuy n quân v L c Hoá l p đ c công l n.ể ề ạ ậ ượ ớ

R i thăng Th T ng đ c Long T ng, gia th ng cho bài đeo b ng ng cồ ự ổ ố ườ ưở ằ ọ

tr ng, bài đeo b ng vàng, kim ti n, nh n b ng vàng n m ng c, đ đáp l i côngắ ằ ề ẫ ằ ạ ọ ể ạ

lao.

Đ n sau b n gi c L c Hoá, Ba Xuyên còn sót l i ch a yên. Gi c Xiêm l iế ọ ặ ở ạ ạ ư ặ ạ

xúi gi c, đ ng làm thanh th cho b n y. Các t nh Hà Tiên, Gia Đ nh nhi u l nụ ứ ế ọ ấ ỉ ị ề ầ

dâng s xin đ t thêm đ n, b o đ phòng gi . Đ c mình Tri Ph ng ch xin mangớ ặ ồ ả ể ữ ộ ươ ỉ

theo binh thuy n đ n các b o, phô tr ng thanh th c a quân lên, nghiêm vi cề ế ả ươ ế ủ ệ

phòng b . Vua khen Ph ng làm r t đúng m u c .ị ươ ấ ư ơ

Năm th 2, b n gi c l i qu y nhi u, các vùng sông Vĩnh T , Ti n Giang,ứ ọ ặ ạ ấ ễ ở ế ề

H u Giang, Hà Tiên và ti n vây sát đ n b o. Tri Ph ng t An Giang chuy n v ,ậ ế ồ ả ươ ừ ể ề

chia quân ti n đánh, gi t ch t b n gi c r t nhi u. Các l l n l t đ u bình c .ế ế ế ọ ặ ấ ề ộ ầ ượ ề ả

Vi c đ n tai vua. Vua b o r ng : th c khoan đ c lòng lo c a tr m v phía Nam.ệ ế ả ằ ự ượ ủ ẫ ề

Th ng cho 1 c p quân công, nh n b ng kim c ng liên châu dát ng c, th quưở ấ ẫ ằ ươ ọ ứ ả

b ng vàng, đ ng h m i th đ u 1 cáằ ồ ồ ỗ ứ ề

Năm th 4, đ i đi T ng đ c An Giang, dâng s nói Tr n Tây v n l y l iứ ổ ổ ố ớ ấ ẫ ấ ạ

đ c, xin l i huy đ ng binh uy thu ph c l i n i y đ k p s c . Có ch choượ ạ ộ ụ ạ ơ ấ ể ị ự ơ ỉ

Ph ng ph i xét kỹ và thong th sẽ bàn vi c y. Mùa thu năm y, ng i Xiêm đ nươ ả ả ệ ấ ấ ườ ế

nói : xin cho tha ng i m c a ông Giun v , thì n c y sẽ l i cùng n c ta n iườ ẹ ủ ề ướ ấ ạ ướ ố

tình giao h o cũ. Tri Ph ng cho báo là c n có qu c th c a Xiêm L p thì m iả ươ ầ ố ư ủ ạ ớ

đ c. V sau qu nhiên không có qu c th c a 2 n c y đ a đ n. Ph ng dângượ ề ả ố ư ủ ướ ấ ư ế ươ

s nói : gi c Xiêm chi m gi x Tr n Tây, t t trong lòng không ch u c t b đ t y,ớ ặ ế ữ ứ ấ ấ ị ắ ỏ ấ ấ

cho nên làm câu chuy n kéo dài nh th , đ t m c u t yên. N u ta đ ch m l iệ ư ế ể ạ ầ ự ế ể ậ ạ

hàng năm hàng tháng, thì h đ c s a thêm vi c phòng b ch ng c . T t ta ph iọ ượ ử ệ ị ố ự ấ ả

đ i huy đ ng binh l c đánh gi cho h m t phen, khi n cho h khi p s mãi mãiạ ộ ự ữ ọ ộ ế ọ ế ợ

m i đ c.ớ ượ

Năm th 5, ng i Xiêm đ t k d b t tên thu c l i th tr ng Tây Ninh làứ ườ ặ ế ụ ắ ộ ạ ở ị ườ

Nguy n Bá H u. H u trong vòng gi c, y ng i đ a th v nói : gi c Xiêm c uễ ự ự ở ặ ủ ườ ư ư ề ặ ầ

l y hòa th , thì H u m i đ c tha v . B y gi , Cao H u B ng làm th tr l i choấ ư ự ớ ượ ề ấ ờ ữ ằ ư ả ờ

Xiêm, nh ng chuy n t An Giang nh đ cho Xiêm. Tri Ph ng th y B ng làm thư ể ừ ờ ệ ươ ấ ằ ế

là không h p lý li n bác tr th y l i. Khi y Cao H u B ng đã trót đem vi c yợ ề ả ư ấ ạ ấ ữ ằ ệ ấ

làm t p tâu vua tr c r i. Vua xem tâu, b o vi n C M t r ng : đ a th cho gi c,ậ ướ ồ ả ệ ơ ậ ằ ư ư ặ

s th không coi th ng đ c. Nguy n Tri Ph ng quy t là không ch u đ đi. R iự ể ườ ượ ễ ươ ế ị ệ ồ

thì bi u tâu An Giang v a đ n. Vua b o r ng : qu nhiên không ngoài ý ta đ nhể ở ừ ế ả ằ ả ị

li u. L i khen Tri Ph ng bi t lẽ minh b ch. Tr c đây, ng i Xiêm là Phi Nhãệ ạ ươ ế ạ ướ ườ

Ch t Tri chi m c Tr n Tây, ng i L p b kh mãi, quân ta nhi u l n đ n đánh,ấ ế ứ ấ ườ ạ ị ổ ề ầ ế

ng i Xiêm th ng th ng thua đau, ng i L p v n nghĩ đ ph n l i Xiêm. Thườ ườ ườ ườ ạ ẫ ể ả ạ ổ

m c x y nhi u l n đ đi p tình nguy n làm n i ng xin quân ta ti p vi n đánhụ ứ ấ ề ầ ệ ệ ệ ộ ứ ế ệ

d p. Tri Ph ng cùng Doãn U n h i bàn r ng : nay m t d i Ba Nam, Kỳ Tô, nhi uẹ ươ ẩ ộ ằ ộ ả ề

ng i đã lòng thành quy thu n. N u không ng ti p cho chúng, thì s tuy t m tườ ậ ế ứ ế ợ ệ ộ

con đ ng quy thu n sau này, nên l p t c chia quân làm hai đ o ti n đánh. B yườ ậ ậ ứ ạ ế ấ

gi , Sách Sô đã l y đ c gi c Xiêm ch còn d a vào đ n Thi t Th ng làm k cờ ấ ượ ặ ỉ ự ồ ế ằ ế ố

ch t đ gi . Tri Ph ng bàn ph i c n đánh kíp, bèn h p quân ti n đánh, l y đ cế ể ữ ươ ả ầ ợ ế ấ ượ

đ n y. R i th a th ng đ n th ng thành Nam Vang thì gi c tr n đi r i. Tin th ngồ ấ ồ ừ ắ ế ẳ ặ ố ồ ắ

tr n tâu lên. Vua th y t ng sĩ đ ng tâm dùng m nh, phá tan sào huy t c a gi c,ậ ấ ướ ồ ệ ệ ủ ặ

nên ph i gia n ngoài l , đ đ n công lao. Th ng Tri Ph ng gia hàm Hi p bi n,ả ơ ệ ể ề ưở ươ ệ ệ

quân công 1 c p, k l c 3 th và ng c quí, kim ti n, kim thánh, nh n vàng m i thấ ỉ ụ ứ ọ ề ẫ ỗ ứ

đ u 1 cái. Sau đó, Ph ng l i ti n quân đ n Vĩnh Long, gi c 2 bên b sôngề ươ ạ ế ế ặ ở ờ

Chánh d a n i r ng b n ra, quan quân không th ti n đ c. Tri Ph ng đ c quânự ơ ừ ắ ể ế ượ ươ ố

các đ o b thuy n lên b tung quân đánh d vào, gi c tan ch y.ạ ỏ ề ộ ữ ặ ạ

Vua cho là công vi c gi an toàn v sau thì vi c ph d yên h p là c t y uệ ữ ề ệ ủ ụ ọ ố ế

h n h t. Thu n cho Tri Ph ng thăng Th Hi p bi n Đ i h c sĩ, v n sung Khâmơ ế ậ ươ ự ệ ệ ạ ọ ẫ

sai đ i th n trù bi n vi c v yên biên gi i Tr n Tây. Sai Trung s đi kíp đ n banạ ầ ệ ệ ỗ ớ ấ ứ ế

cho Ph ng áo rét, nhân b o ý là cho áo c u v c i áo cho c a ng i đ i x a.ươ ả ừ ả ở ủ ườ ờ ư

Vua m t hôm bàn đ n vi c Tr n Tây, b o đ i th n ban võ r ng : g n đây cóộ ế ệ ấ ả ạ ầ ằ ầ

ng i quân th v nói là Nguy n Tri Ph ng cùng gi c đ i tr n đánh nhau, đ nườ ở ứ ề ễ ươ ặ ố ậ ạ

b n nh m a. Tì t ng xin Ph ng h l ng, đ kh i b gi c bi t. Ph ng quátắ ư ư ướ ươ ạ ọ ể ỏ ị ặ ế ươ

m ng, b t gi ng thêm hai l ng n a. B y gi khí c a quân lính hăng lên g p trămắ ắ ươ ọ ữ ấ ờ ủ ấ

ph n, nên sau đ c thành công. N u ng i nhát s đ ng vào lúc y há ch ngầ ượ ế ườ ợ ươ ấ ẳ

m t vía ? Mùa đông năm y, Ph ng ti n quân đ n sát thành Ô Đông. Gi c ấ ư ấ ươ ế ế ặ ở

trong thành c ch t đ gi c m c nhau h i lâu. Ch t Tri sai ng i đ n 2, 3 l nố ế ể ữ ầ ự ồ ấ ườ ế ầ

xin hoãn quân. Tri Ph ng cùng Doãn U n bàn nhau báo là : đây tuy thành trươ ẩ ở ơ

tr i, mà đ a th um tùm, còn nhi u lũy tr i, Ch t Tri và tên Giun n ng t a l nọ ị ế ề ạ ấ ươ ự ẫ

nhau, t t không ch u b nhau, thì ta ph i d cùng đánh d p, ch a bi t ngày nàoấ ị ỏ ả ụ ẹ ư ế

xong i, đánh thành không b ng đánh vào lòng chúng, mà gi đ c tr n v n quânạ ằ ữ ượ ọ ẹ

t c là làm tr n vi c n c; sao b ng ta hãy t m nghe cho h xin hòa, đ th s cứ ọ ệ ướ ằ ạ ọ ể ư ứ

binh dân. Bèn đóng quân l i không đ ng n a và đem s tr ng tâu lên vua bi t.ạ ộ ữ ự ạ ế

Vua xem t tâu, không b ng lòng, b o r ng : th là cho gi c đ c nhàn r i. R iờ ằ ả ằ ế ặ ượ ỗ ồ

sau Ch t Tri l i xin đính ngày h i c. Đ n ngày h i c, Tri Ph ng, Doãn U nấ ạ ộ ướ ế ộ ướ ươ ẩ

s p hàng đ i nghiêm ch nh mà đi, g n đ n h i quán, Ch t Tri xu ng voi, tri tắ ộ ỉ ầ ế ộ ấ ố ệ

nh c, làm l ti p nhau. Khi ng i yên Tri Ph ng h i : t tr c đ n nay, sao khôngạ ễ ế ồ ươ ỏ ừ ướ ế

có th đ a l i? Ch t Tri đáp r ng : vì ti ng nói ng không e n i ng i thông d chư ư ạ ấ ằ ế ữ ỗ ườ ị

làm m t s th c, ho c đ n ngăn tr công vi c. Ch t Tri nhân đ a th ra, đ i l cấ ự ự ặ ế ở ệ ấ ư ư ạ ượ

nói r ng : xin cho đ c l i s a hòa hi u nh cũ. Tri Ph ng h i r ng : nay nghằ ượ ạ ử ế ư ươ ỏ ằ ị hòa đã đ nh, Phi Nhã ngày nào lui v B c t m bôn? Ch t Tri đáp r ng : (Quân tôi)ị ề ắ ầ ấ ằ

đã thua đ u Thi t Th ng, Nam Vang, lui v Ô Đông; t nghĩ cái tôi thua quân,ở ầ ế ằ ề ự

không có th nào t ch i đ c. N u v i b Ô Đông mà v , thì không kh i có t iể ừ ố ượ ế ộ ỏ ề ỏ ộ

v i n c. Nên tôi t m l u đ y đ i có qu c t đ n, r i sai lui quân. Nói chuy nớ ướ ạ ư ở ấ ợ ố ư ế ồ ệ

v i nhau mãi đ n bu i tr a, đ u t bi t. Ngày hôm sau tên Giun đ n quân trungớ ế ổ ư ề ừ ệ ế

xin ch u t i. Vua cho là quan quân t h i c, m i vi c đ u mình chi m đ cị ộ ở ứ ộ ướ ọ ệ ề ế ượ

ph n trên, cũng là đ c th . L i không ph i đánh, mà n c ng i ph i khu t ph c,ầ ắ ể ạ ả ướ ườ ả ấ ụ

cũng đ c sách l m. Sai Tri Ph ng nghĩ kỹ công vi c x trí sau này, r i s m đemắ ắ ươ ệ ử ồ ớ

quân v .ề

Năm th 6, Sá Ông Giun, dâng bi u x ng là th n. Năm th 7, sai s sangứ ể ư ầ ứ ứ

ch u. Vua xu ng d th ng quân công cho các đ i th n Tr n Tây. Tr c h tầ ố ụ ưở ạ ầ ở ấ ướ ế

cho Tri Ph ng m t c p trác d , ng c b i, kim ti n, nh n đeo tay giát ng c kimươ ộ ấ ị ọ ộ ề ẫ ọ

c ng m i th đ u 1 cái. L i cho Tri Ph ng là trong trù tính vi c quân c , ngoàiươ ỗ ứ ề ạ ươ ệ ơ

giúp vi c binh nhung. Tr n đánh Thi t Th ng, th c do m u c b t đ u; th aệ ậ ở ế ằ ự ở ư ơ ắ ầ ừ

th th ng bình đ nh ngay Tr n Tây, ti n th ng đ n sát Ô Đông, đ n đâu đ c đ yế ắ ị ấ ế ẳ ế ế ượ ấ

đáng g i là ng i t ng trí dũng. Sai ban cho Ph ng t m bài vàng có ch "An Tâyọ ườ ướ ươ ấ ữ

trí dũng t ng đ nêu khen công đánh gi c. Tri Ph ng trù nghĩ công vi c Tr nướ ể ặ ươ ệ ấ

Tây, n i nào đáng l u quân l i, n i nào đáng d ng đ n phòng th . R i đem quânơ ư ở ạ ơ ự ồ ủ ồ

chuy n v t nh An Giang yên ngh . Cùng các quan quân th h i hàm làm t p để ề ỉ ỉ ở ứ ộ ậ ể

t u cáo vi c đánh d p đã hoàn thành.ấ ệ ẹ

Ngày tháng 5, Ph ng đem quân (th ng tr n) v Kinh. Vua th y các t ngươ ắ ậ ề ấ ướ

đi đánh m n Tây khó nh c mãi ngoài, sai N i Các Th v c 1 viên d tr c đónạ ọ ở ộ ị ệ ử ự ướ

ti p Nam Đình và truy n ch úy l o. Khi đ n Kinh, vua cho g i Ph ng vào ti nế ở ề ỉ ạ ế ọ ươ ệ

đi n, tr c h t th ng cho Ph ng chi c áo m c mát b ng l a màu đ và cáiệ ướ ế ưở ươ ế ặ ằ ụ ỏ

qu t c a vua dùng, áo đ bài th đánh d p m n Tây đã xong đ t ra yêu quý đ cạ ủ ề ơ ẹ ạ ể ỏ ặ

bi t, th r ng :ệ ơ ằ

Phiên âm:

Gi i Y, qu c s ng biên c ng đ nh,ả ố ủ ươ ị

T phi n, hoàng phong hóa vũ luân.ứ ế

Thâm ni m tuyên lao hà dĩ đáp,ệ

Đan nh v n t i k nguyên huân.ư ạ ả ỉ

D ch nghĩa:ị

C i áo ban cho là n c a n c đ đ n công d p yên biên c ng.ở ơ ủ ướ ể ề ẹ ươ

Cho qu t là mu n cho gió mát c a nhà vua kh p c trong cõi.ạ ố ủ ắ ả

Nghĩ đ n công khó nh c l y gì đ báo đáp,ế ọ ấ ể

Th san ghi chép công đ u đ n mãi muôn đ i.ư ầ ế ờ

Ngày hôm sau, vua ng đi n C n Chính, cho g i Vũ Văn Gi i, Nguy n Triự ệ ầ ọ ả ễ

Ph ng đ n, thân hành rót r u đ a cho và úy l o h i lâu. L i d r ng : Khâm saiươ ế ượ ư ạ ồ ạ ụ ằ

đ i th n Nguy n Tri Ph ng, nh n tr ng trách coi m t đ a ph ng, v v d pạ ầ ễ ươ ậ ọ ộ ị ươ ỗ ề ẹ

yên thành Tr n Tây, th c là tài mang n ng đi xa, ban cho Ph ng chén b ng ng cấ ự ặ ươ ằ ọ

t t và hình con l c đà b ng vàng m i th đ u 1 cái. Đ t là Ph ng có trí dũngố ạ ằ ỗ ứ ề ể ỏ ươ

ph c đ c Ba đà (phong t c c a n c Châu L c, g i ch nhân làm Ba đà). L i choụ ượ ụ ủ ướ ạ ọ ủ ạ

Ph ng bài th r ng :ươ ơ ằ

Phiên âm :

Uy thanh hùng h hám, Trí dũng ph c Ba đà,ổ ụ

Xu t mã công kham l c, Phi hùng dũng kh gia.ấ ụ ả

D ch nghĩa:ị

Oai phong nh con h đ c gào, Trí dũng ph c đ c ch nhân n c Xiêmư ổ ự ụ ượ ủ ướ

Ra ng a đánh gi c công nên chép, M nh phú con g u hay đáng khen ng i.ự ặ ạ ấ ợ

S c cho Ph ng là "An Tây trí dũng t ng". Kỳ đ i k xét công năm y, vuaắ ươ ướ ạ ế ấ

d r ng : Nguy n Tri Ph ng tr c đ y giao cho chuyên gi m t đ a ph ng, d pụ ằ ễ ươ ướ ấ ữ ộ ị ươ ẹ

yên L c Hóa, Ba Xuyên. Sau trao cho ch c Khâm sai đ i th n, biên gi i đ c yên,ạ ứ ạ ầ ớ ượ

n i xa ph i ph c, x p đ t cho n i cõi ven đ c không có s lo ng i, ghi công t tơ ả ụ ế ặ ơ ượ ự ạ ố

vào c kỳ c th ng. Th ng th cho hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnh Th ng thờ ờ ườ ưở ụ ệ ệ ạ ọ ượ ư

b Công, sung C M t vi n đ i th n. Đ n khi xét công Tr n Tây, vua l i d r ng :ộ ơ ậ ệ ạ ầ ế ấ ạ ụ ằ

An Tây trí dũng t ng Nguy n Tri Ph ng, tr c đây chuyên gi m t ph ngướ ễ ươ ướ ữ ộ ươ

di n, tr i đi chi n tr ng m t tr n đánh mà c hai l n đ n Thi t Th ng, ti nệ ả ế ườ ộ ậ ượ ầ ở ồ ế ằ ế

sát đ n Ô Đông. Khi n cho Tù tr ng ng i H c m t vía, cõi xa đ u qui hàng,ế ế ưở ườ ạ ấ ề

chính là quan văn mà công võ hăng hái th , phong làm Tráng Li t T . Khi vi c võế ệ ử ệ

cáo thành, vua sai đúc súng l n ghi công, s c cho làm bài minh ghi công, kh c tênớ ắ ắ

vào c súng đ ng B o đ i đ nh công, d ng bia mi u võ.ổ ồ ả ạ ị ự ở ế

Tháng 9, Ph ng nh n t chi u đ l i sung làm Ph chính đ i th n.ươ ậ ờ ế ể ạ ụ ạ ầ

Khi D c Tông Anh Hoàng Đ m i n i ngôi, t n phong là Tráng Li t Bá. Tự ế ớ ố ấ ệ ự

Đ c năm th 1, tháng 7, kinh s và các đ a ph ng ít m a. Tri Ph ng cho mìnhứ ứ ư ị ươ ư ươ

làm ch c v ph th n, cùng v i Tr ng Đăng Qu dâng s xin nh n t i (l i yứ ụ ụ ầ ớ ươ ế ớ ậ ộ ờ ấ

chép truy n Tr ng Đăng Qu ).ở ệ ươ ế

Năm th 2, kinh thành và các đ a ph ng trái hòa phát ra b nh l khí. Triứ ị ươ ệ ệ

Ph ng cùng Đăng Qu , Thanh Gi n trình bày 5 vi c nh các đi u : ch nh l i hìnhươ ế ả ệ ư ề ỉ ạ

ng c, hoãn vi c binh, thu , và ch a cho dân b đau kh đã lâu h i t nh l i. Vua đ uụ ệ ế ữ ị ổ ồ ỉ ạ ề

thu nh n các đi u y đ thi hành.ậ ề ấ ể

Năm th 3, sai Ph ng sung ch c Kinh l c s Nam Kỳ, lĩnh T ng đ cứ ươ ứ ượ ứ ở ổ ố

Đ nh Biên, kiêm coi 2 đ o Long T ng và An Hà. Vua d Ph ng l y h ng vi c l i,ị ạ ườ ụ ươ ấ ư ệ ợ

tr vi c h i, ch nh đ n quan l i yên h p nhân dân. Tri Ph ng mang c ti t đ nừ ệ ạ ỉ ố ạ ọ ươ ờ ế ế

Nam, dâng s trình bày v đ i l c, nh : chiêu t p dân làm đ n đi n, cho biênớ ề ạ ượ ư ậ ồ ề

gi i đ c đ l ng th c; khoan dung cho k ph m tr n ra thú, đ h t gi c c p;ớ ượ ủ ươ ự ẻ ạ ố ể ế ặ ướ

gi m b t vi c làm s , đ i gi y t cho các xã dân, đ b t phi n ph c: và xét xả ớ ệ ổ ổ ấ ờ ể ớ ề ứ ử

vi c hình ng c, xét h i k gian, khoan ng ch thuy n, hoãn đi u lính g m 13 vi c.ệ ụ ỏ ẻ ạ ề ề ồ ệ

Vua đ u cho thi hành. Kỳ đ i k năm y danh sách dâng vua, vua d r ng : Triề ạ ế ấ ụ ằ

Ph ng là b tôi gi i kỳ c u, v n t ra trung thành li t vào h ng s a ch a s l i,ươ ề ỏ ự ố ỏ ệ ạ ử ữ ự ỗ

giúp đ vi c chính tr , th ng cho gia nh c p. Năm th 4, Ph ng bàn đ nhỡ ệ ị ưở ị ấ ứ ươ ị

v đi u l xét h i ch quan i n i b n sông dâng lên.ề ề ệ ỏ ỗ ả ơ ế

Năm th 5, Ph ng cùng Phan Thanh Gi n dâng s xin vua c n th n khi làmứ ươ ả ớ ẩ ậ

vi c, khi ngh có ti t đ , siêng năng chính s , c b ch b t thói quen th t c vàệ ỉ ế ộ ự ứ ỏ ế ớ ế ụ

chu ng ti t ki m, tinh gi m b t k h u c n, c n th n vi c tuy n c , khoan thộ ế ệ ả ớ ẻ ầ ậ ẩ ậ ệ ể ử ứ

công d ch, tăng thêm l ng b ng, g m 8 vi c. Vua b o r ng : b n khanh trung ái,ị ươ ổ ồ ệ ả ằ ọ

t không th chê đ c, có m u t t gì khác thói th ng vào tâu. Tri Ph ng nhânự ể ượ ư ố ườ ươ

th xin đem tr l i s ti t. Nh ng vua cho là Nam Kỳ còn c n ph i s a sang nênể ả ạ ứ ế ư ầ ả ử

ph i nghĩ làm cho t t v sau, đ i khi th c hi n, ta sẽ g i v cũng ch a mu n.ả ố ề ợ ự ệ ọ ề ư ộ

Năm th 6, thăng Th Đông Các Đ i h c sĩ, Ph ng xin t vua không cho.ứ ự ạ ọ ươ ừ

B y gi th dân Cao Miên, nhi u ng i đ n trú ng b o Thông Bình (thu cấ ờ ổ ở ề ườ ế ụ ở ả ộ

t nh Đ nh T ng). Ph th n Nguy n Đình Tân nói : b o y ti p giáp v i cõi đ tỉ ị ườ ủ ầ ễ ả ấ ế ớ ấ

ng i Miên, là ch đ t ngay lòng b ng, s sinh ra m i h n khích bên ngoàiườ ỗ ấ ở ụ ợ ố ấ

chăng? Tri Ph ng cho là : Cao Miên là thu c qu c c a ta, dân ta đ n n c h , màươ ộ ố ủ ế ướ ọ

h cho t m , không có lo ng i gì. Nay dân h đ n n c ta, n u ta c tuy t đi thìọ ạ ở ạ ọ ế ướ ế ự ệ

ch ng h u nh t cho ng i bi t là mình không r ng l ng ? N u cho là dân haiẳ ầ ư ỏ ườ ế ộ ượ ư ế

n c l n v i nhau là đáng lo, thì nh các ph Ba Xuyên, Th t S n, t tr c đ nướ ở ẫ ớ ư ủ ấ ơ ừ ướ ế

nay v n l n v i nhau, há t ng có coi phân bi t gì đâu? Ch c t quan đ aẫ ở ẫ ớ ừ ệ ỉ ố ở ị

ph ng các tri v yên th nào đ y thôi. Xin cho chúng trú đ y đ t lòng nhânươ ỗ ế ấ ở ấ ể ỏ

c a tri u đình, coi dân nào cũng nh m t c . Vua theo l i ngh c a Tri Ph ng.ủ ề ư ộ ả ờ ị ủ ươ

L i đ n kỳ đ i k , vua th y Tri Ph ng ngoài biên khó nh c, th ng choạ ế ạ ế ấ ươ ở ọ ưở

1 chi c kim khánh có ch "Liêm bình c n cán". R i sai sung ch c Kinh l c đ i s .ế ữ ầ ồ ứ ượ ạ ứ

B y gi , vi c bàn v làm đ n đi n 6 t nh, thì các t nh ph n nhi u nói là vi c yấ ờ ệ ề ồ ề ỉ ỉ ầ ề ệ ấ

không ti n. Vua sai Tri Ph ng xét kỹ xem th nào và đem s tr ng hi n đ ngệ ươ ế ự ạ ệ ươ

làm Ph c tâu lên. i Ph ng bèn dâng s nói : đ a gi i Nam Kỳ liên ti p b n gi cướ ươ ớ ị ớ ế ọ ặ

r m i, dân l u tán nhi u. Ngày nay gi làm chiêu m đ t h p l i b t khai kh nợ ọ ư ề ả ộ ể ụ ọ ạ ắ ẩ

đ nuôi s ng, chính là k ho ch c n yên cho vi c cai tr v yên. Hi n nay đã d nể ố ế ạ ầ ệ ị ỗ ệ ầ

thành c , đ i, đ c 21 c , l p thành làng p có trên d i 100 làng; chia đ t t ngơ ộ ượ ơ ậ ấ ướ ặ ừ

đ n khai kh n, th đã nghiêm, hình đã thành, không đ n n i d tan đ c. V l iồ ẩ ế ế ỗ ễ ượ ả ạ

vi c bàn l p đ n đi n, ch l i n c l i dân, mà không l i cho b n T ng lý, cho nênệ ậ ồ ề ỉ ợ ướ ợ ợ ọ ổ

chúng cùng nhau nói phao lên nh ng l i không căn c . Các đ a ph ng b o là đ nữ ờ ứ ị ươ ả ồ

đi n b t ti n, đ u là b ho c v câu nói không căn c y. Xin s c d cho b n T ngề ấ ệ ề ị ặ ề ứ ấ ắ ụ ọ ổ

đ c, Tu n ph , B chính, án sát ph , huy n 6 t nh (Nam Kỳ) đi l i ki m đ c cácố ầ ủ ố ủ ệ ở ỉ ạ ể ố

đ n đi n, xét xem ng i nào chăm hay l i. Làm đ n 3 năm, mà ng i du đãng,ồ ề ườ ườ ế ườ

l i bi ng, không hăng hái lên, tr m c p không yên t nh, đ a l i không m mang,ườ ế ộ ướ ỉ ị ợ ở

thóc ăn c a dân không th a thãi, n c nhà không v ng b n, th n c khôngủ ừ ướ ữ ề ế ướ

c ng th nh, n c ngoài dòm ngó không tiêu tan, lòng gi c Man không th n ph c,ườ ị ướ ặ ầ ụ

thì th n cam ch u t i đ t l i ngh lu n c a công chúng. Vua b o r ng : Ph ngầ ị ộ ể ạ ờ ị ậ ủ ả ằ ươ

nói kh n thi t, qu quy t, t đ ng l y trách nhi m, sao n không theo l i, choẩ ế ả ế ự ươ ấ ệ ỡ ờ

đ c thi th h t tài năng u n súc trong lòng. R i sai ph ng ngh đi u l xét côngượ ố ế ẩ ồ ươ ị ề ệ

nh ng ng i khai kh n gi i. Tri Ph ng đ u tr n dâng lên ngay. Đ i đ b t ph ,ữ ườ ẩ ỏ ươ ề ầ ạ ể ắ ủ

huy n ph i đ c dân chiêu m , khai kh n, tùy theo hi n s nhi u ít, chia làm 10ệ ả ố ộ ẩ ệ ố ề

thành. H ng cho 3 năm, chia làm 3 th , m i năm xét xem ng i nào gi i nh t, kémạ ứ ỗ ườ ỏ ấ

bét đ đ nh th ng ph t. Vua cho là Ph ng trình bày, th c có đ nh ki n, chu nể ị ưở ạ ươ ự ị ế ẩ

cho theo l i bàn thi hành.ờ

Năm th 8, Tri Ph ng l y c vì lâu năm bên ngoài, có lòng nh vua, đứ ươ ấ ớ ở ớ ể

tâu bày lên. Vua mu n cho Ph ng lâu ch c y đ làm cho có thành hi u. Dố ươ ở ứ ấ ể ệ ụ

r ng : dân Nam Kỳ, v n có ti ng là trung nghĩa. V m i l i v n, ru ng, núi,ằ ở ố ế ề ố ợ ườ ộ

ch m h n c trong n c. Th T Cao Hoàng Đ khi m i trung h ng, nh đ c tàiằ ơ ả ướ ế ổ ế ớ ư ờ ượ

l c c a dân 6 t nh y đ ch ng ch i l i c n c Vi t ta, cái công hi có th làmự ủ ở ỉ ấ ể ố ọ ạ ả ướ ệ ệ ể

ch ng nghi m rõ ràng v y. Năm tr c đây b tai th ng, có k đi báo, cho nên saiứ ệ ậ ướ ị ươ ẻ

khanh đi kinh ký đ y, đ yên h p nhân dân. G n đây tr m nghe th y h i có thở ấ ể ọ ầ ẫ ấ ơ ỉ th ki n thi t m t chút, n i đau kh lâu ch a xong, kh lâu ngày đã h i t nh l i.ố ế ế ộ ỗ ổ ư ổ ơ ỉ ạ

Khanh nên c g ng làm cho t t, ch có b thu hà kh c, v vét c a dân, nên giúpố ắ ố ớ ổ ắ ơ ủ

đ cho dân, làm cho dân đ c thêm nhi u ngu n l i. Ph i thi hành chính sách anỡ ượ ề ồ ợ ả

dân, đ đ n công hi n yên vui giàu th nh. Tuy ng i x a 9 năm Dao Đông (216),ể ế ề ị ườ ư ở

8 năm Dĩnh Xuyên (217) mà lòng thành tin nhau, thì có xa gì? L i cho Ph ng bàiở ạ ươ

th đ khuyên b o.ơ ể ả

Phiên âm:

Nông n i long h ng đ a, Tòng lai đ c tr ch thâm,ạ ư ị ứ ạ

M o nghĩ giai xích t , B o ch ng lai Khanh tâm,ạ ử ả ướ

Huy n c p c m nan lý, Căn b n di p t sâm,ề ấ ầ ả ệ ự

Cam đ ng ng t phí, Tr ng s h u nhân ngâm.ườ ư ế ườ ử ậ

D ch nghĩa:ị

Nông n i (218) là n i đây nghi p trung h ng,ạ ơ ệ ư

X a nay đ c tr ch d y,ư ứ ạ ầ

Già, tr đ u là con đ c ,ẻ ề ỏ ả

Giúp đ nh lòng khanhỡ ờ ở

Nh dàn dây găng thì khó gãy,ư

Nh cây g c v ng thì um tùm.ư ố ữ

Cây cam đ ng (219) nên b i đ pườ ồ ắ

Đ cho ng i sau khen mãiể ườ

Cho lá đ c r m rà lâu dài.ượ ườ

Năm th 9, Án sát s Đ nh T ng là C ng Sĩ Ki t l i nói vi c đ n đi nứ ứ ị ườ ươ ệ ạ ệ ồ ề

không ti n, vì là m dân đ n làm ru ng, ghép tù đi cày hoang, r i sẽ không kh iệ ộ ế ộ ồ ỏ

chúng t t p thành ban đi c p bóc, l i nhi u ng i l n tr n n a. Vi c y giaoụ ậ ướ ạ ề ườ ẫ ố ữ ệ ấ

xu ng b H h i bàn. B th n tâu nói : viên Kinh l c đ i s (t c Tri Ph ng) tố ộ ộ ộ ộ ầ ượ ạ ứ ứ ươ ừ

tr c đ n nay h t lòng trù li u, mong vi c đ n thành công. Nay Sĩ Ki t trích ra 1,ướ ế ế ệ ệ ế ệ

2 đi u, b o là không t t, ch c n l y cái ti ng là mình c ng tr c thôi, xin khôngề ả ố ỉ ầ ấ ế ươ ự

nên bàn đ n.ế

Năm th 10, Ph ng dâng s n i xin v Kinh. Vua l i d r ng : Nam Kỳ hi nứ ươ ớ ổ ề ạ ụ ằ ệ

nay binh dân t m đ c t i t nh nh ng vi c đ n đi n v n ch a thành hi u. L iạ ượ ươ ỉ ư ệ ồ ề ẫ ư ệ ạ

còn có nh ng vi c v yên ng i xa gi v ng biên gi i, đ u là trách nhi m c aữ ệ ỗ ườ ữ ữ ớ ề ệ ủ

khanh, làm ch a xong đáng lẽ ch a có th r i b ch c v đ c. Nh ng vì khanh ư ư ể ờ ỏ ứ ụ ượ ư ở

ngoài lâu ngày, lòng nh vua tha thi t. Tr m cũng mu n th y khanh, đ đ ngớ ế ẫ ố ấ ể ươ

di n h i han v tình hình biên gi i. Chu n cho khanh v Kinh ch u thăm, vàiệ ỏ ề ớ ẩ ề ầ

tháng sẽ tr v l s , h t lòng thu x p, cho hoàn công vi c ch a làm xong y.ở ề ị ở ế ế ệ ư ấ

Tháng năm, Ph ng vào ch u. Vua h i tình tr ng vi c đ n đi n. Ph ng th aươ ầ ỏ ạ ệ ồ ề ươ ư

r ng : th n nhi u l n h t s c nghĩ làm, khuyên b o k du đãng l i bi ng tr vằ ầ ề ầ ế ứ ả ẻ ườ ế ở ề

làm ru ng. Nay 6 t nh đ c mùa, thóc g o đ y đ . N u đ c mùa luôn thì vi cộ ỉ ượ ạ ầ ủ ế ượ ệ

đ n đi n cũng có th thành hi u. Vua nói r ng : đ a th 6 t nh, có nhi u ngồ ề ể ệ ằ ị ế ỉ ề ả

đ ng, khanh sao có th n i nào cũng thân đ n đ c ? Ph ng th a r ng : th nườ ể ơ ế ượ ư ươ ư ằ ầ

có khi đi đ n khám và phái cho các ph huy n ph i th c s th a hành. Hi n đãế ủ ệ ả ự ự ừ ệ

chi u hi n s dân m làm danh sách, không c u th chút nào. Vua l i h i, tu iế ệ ố ộ ẩ ả ạ ỏ ổ

khanh đã cao, đ c kh e m nh không? Ph ng th a r ng : th n nay 58 tu i, s cượ ỏ ạ ươ ư ằ ầ ổ ứ

vóc h i suy. Vua sai cho Ph ng m t cái áo mát. Tri Ph ng l i đem các đi uơ ươ ộ ươ ạ ề

duy t nghĩ đi n vào công vi c b c u, tâu lên :ệ ề ệ ổ ứ

- Kh n đi n chia làm 3 h ng, đ u chi u theo đ a l i x u t t, vi c làm khóẩ ề ạ ề ế ị ợ ấ ố ệ

d , châm ch c xét nghĩ tâu xin.ễ ướ

- Viên nhân Qu n su t, xin chi u theo dân s hi n m đ hay thi u, kh nả ấ ế ố ệ ộ ủ ế ẩ

đi n vi c làm khó hay d , mà l a đ nh b th .ề ệ ễ ự ị ổ ụ

- Dân hi n m p, ch ng kh i có k du đãng. Viên Qu n su t ki m thúcệ ộ ấ ẳ ỏ ẻ ả ấ ề

không nghiêm, sẽ chi u lu t nghĩ x .ế ậ ử

- Kỳ thu ho ch, c chi u thu m i m u 1 h c, ch a l u l i đ d b khi m tạ ứ ế ỗ ẫ ộ ừ ư ạ ể ự ị ấ

mùa.

- H n đ nh, m i ng i kh n ru ng đ 4 m u làm đ nh l .ạ ị ỗ ườ ẩ ộ ủ ẫ ị ệ

Vua đ u theo l i. Tri Ph ng l i cùng vi n th n trù nghĩ vi c s a sang ề ờ ươ ạ ệ ầ ệ ử ở

Nam Kỳ : đ nh ng ch binh, thuy n, kh i đào đ ng sông, và chuy n v n thóc g oị ạ ề ơ ườ ể ậ ạ

Nam Kỳ chia ch a các t nh v T kỳ. V kho n giao h o v i Xiêm, thì ý n cở ứ ở ỉ ề ả ề ả ả ớ ướ

y mu n xin hòa, xin đ i có c h i, sẽ thi hành.ấ ố ợ ơ ộ

G p khi y thuy n Tây D ng kéo vào c a bi n Đà N ng t nh Qu ng Nam,ặ ấ ề ươ ử ể ẵ ỉ ả

b n phá pháo đài, đ n bao vây hãm 2 thành An H i, Đi n H i. T ng th ng là Đìnhắ ồ ả ệ ả ổ ố

Lý trúng đ n b th ng, vua chu n cho Tri Ph ng sung làm T ng th ng quân thạ ị ươ ẩ ươ ổ ố ứ

Qu ng Nam. Ngày Ph ng đ n , v a g p 8 chi c thuy n Tây D ng vào sông N iả ươ ế ứ ừ ặ ế ề ươ ạ

Hiên. Tri Ph ng phái quân đ n Tân Đ n b n phá đ c quân gi c. Vua khenươ ế ồ ắ ượ ặ

th ng, đ c ân cho Ph ng thanh ki m c a vua dùng, và xu ng d úy l o. Triưở ặ ươ ế ủ ố ụ ạ

Ph ng m t xét tình hình bên đ ch, vẽ b n đ và tính ph ng l c dâng lên nóiươ ậ ị ả ồ ươ ượ

r ng : b n kia l i chi n, ta l i th ; xin l y th làm chi n, đ p thêm đ n lũy đằ ọ ợ ở ế ợ ở ủ ấ ủ ế ắ ồ ể

ti n b c h d n d n. Ph ng bèn đ p lũy đài t bãi bi n đ n Th c Gián Ph cế ứ ọ ầ ầ ươ ắ ừ ể ế ạ ở ướ

Ninh. Bên ngoài lũy đào h ch ph m tr ng chông, trên ph cát và c . Chia quân,ố ữ ẩ ồ ủ ỏ

đ t quân ph c sát thành Đi n H i. Thuy n Tây D ng chia 3 toán l i đánh. Quânặ ụ ệ ả ề ươ ạ

mai ph c vùng d y, quân Tây D ng sa xu ng h . Quân ta gi lũy b n ra, chúngụ ậ ươ ố ố ữ ở ắ

ph i lui. Ng i Tây phái ng i đ n ngh hòa. Vua sai Tri Ph ng chuyên làm vi cả ườ ườ ế ị ươ ệ

y. V sau Ph ng l i vì tr n đánh Liên Trì b thua, dâng s xin nh n t i. Vuaấ ề ươ ạ ậ ở ị ớ ậ ộ

chu n cho Ph ng cách ch c l u l i. B y gi là tháng 8 năm th 11. Đ c h nẩ ươ ứ ư ạ ấ ờ ứ ượ ơ

m t tháng, vua nhân đ i c nh m a rét, nghĩ nh Tri Ph ng, l p t c c i áo c aộ ố ả ư ớ ươ ậ ứ ở ủ

vua đ ng dùng b ng hàng nhung t thêu r ng cu n màu thiên thanh, sai tr mươ ằ ơ ồ ộ ạ

mang kíp đi cho Ph ng và làm 1 bài th r ng :ươ ơ ằ

Phiên âm:

Vân t liên đ n, vũ t tô,ự ồ ự

Vũ trung nam v ng lũ th n t ,ọ ầ ồ

Kinh kì h n h u hàn do b t,ạ ậ ạ

H i ng n dâng s khí ti m thù,ả ạ ơ ệ

M i th c đan hi tr ng ph t ng,ỗ ứ ươ ủ ạ

Cánh li n b ch tuy t nhi m tì tu,ễ ạ ế ễ

Gi i c u nh n dĩ công trì tíchả ừ ẫ

Ch khhà nhân ng m tráng du.ế ậ

D ch nghĩa:ị

Mây kéo nh quân đóng đ n li n nhau, m a sa nh s a,ư ồ ề ư ư ữ

Khi m a th ng th ng đ tinh th n ngóng v phía Nam,ư ườ ườ ể ầ ề

Kinh kỳ sau khi n ng khí rét còn sót.ắ

B bi n đ u mùa dâng khí d n d n khác đi.ờ ể ầ ầ ầ

V n bi t bóng m t tr i làm n nang ph t ng,ẫ ế ặ ờ ở ủ ạ

L i th ng tuy t tr ng nhu m đ u râu,ạ ườ ế ắ ộ ầ

N nào vì thành công ch m mà tính đ c, áo c u không c i ra ban cho,ỡ ậ ượ ừ ở

Chuyên gi m t đ a ph ng là ng i nào l i n , ti c không thi th ra m uữ ộ ị ươ ườ ạ ỡ ế ố ư

hay?

Năm th 13, Ph ng tâu nói : quân th y, l c, c a ng i Tây, t a nhau làmứ ươ ủ ụ ủ ườ ự

ng ti p, thì k đánh b , đánh th y c a ta không ti n thi hành. V l i, quân Tâyứ ế ế ộ ủ ủ ệ ả ạ

D ng ngh g m súng đã tinh l i hay li u ch t, quân ta thì nhát s , b ng , cũngươ ề ươ ạ ề ế ợ ỡ ỡ

không đ ch v i h đ c, gi còn ch a n i, nói gì đ n đánh. Xin ch c l ng s cị ớ ọ ượ ữ ư ỗ ế ướ ượ ứ

binh hi n t i, nhân ch đ n b o hi n t i, đ t quân mai ph c đ đánh, nghiêmệ ạ ỗ ồ ả ệ ạ ặ ụ ể

vi c phòng b đ đ i, làm k gi lâu dài. Trù đ l ng cho dân, chuy n v n l ngệ ị ể ợ ế ữ ủ ươ ể ậ ươ

cho quân, ng theo c h i mà hành đ ng, đ làm k toàn v n. Vua b o r ng : sứ ơ ộ ộ ể ế ẹ ả ằ ợ

đ ch đ m i lo cho vua cha, toàn không thi th gì, sao có th mong đ c thànhị ể ố ố ể ượ

công. Bèn b t ch n trong 3 cách đánh hòa hay gi , dùng cách nào có th lui đ cắ ọ ữ ể ượ

quân Tây thì cho phép c làm; ch b o là tri u đình thi u ng i, mà t gi đ iứ ớ ả ề ế ườ ự ữ ợ

ch t. Tri Ph ng s a thêm đ n lũy, chia đóng các quân đ ch ng gi . R i sau pháiế ươ ử ồ ể ố ữ ồ

viên c a Tây D ng đ t các đ n s Trà S n, An Đi n, đem h t quân thuy n ch điủ ươ ố ồ ở ơ ệ ế ề ở

n i khác.ơ

Có chi u cho Ph ng đem quân v Kinh. Vua yên i, cho Ph ng t i g nế ươ ề ủ ươ ớ ầ

gi ng ng làm l ôm chân và th ng cho ph m v t. Vua l i h i : Gia Đ nh, hòaườ ự ễ ưở ẩ ậ ạ ỏ Ở ị

chi n, th , cách nào ti n h n? Và ph ng l c x trí th nào? Tri Ph ng cùngế ủ ệ ơ ươ ượ ử ế ươ

Ph m Th Hi n đ u nói chi n, th là ti n. Và trình bày vi c x trí kh n y u. Vuaạ ế ể ề ế ủ ệ ệ ử ẩ ế

cũng cho là r t l y làm ph i. Bây gi v a g p Cao Mên, cùng ng i Tây D ng,ấ ấ ả ờ ừ ặ ườ ươ

ng i n c Thanh đánh An Giang, Hà Tiên. Vua l i b o Tri Ph ng r ng : làmườ ướ ạ ả ươ ằ

t ng cai qu n Nam Kỳ, nay không ai b ng khanh, đình th n và quân sĩ cùng nóiướ ả ở ằ ầ

m t l i c , thì khanh không nên đùn đ y. Còn nh Qu ng Nam, n u có vi c gìộ ờ ả ẩ ư ả ế ệ

hoãn c p, nên ph i có viên quan đi ng bi n, khanh nên c l y ng i tài, Triấ ả ứ ệ ử ấ ườ

Ph ng tâu r ng : hi n nay, Tây D ng, Cao Miên c u k t v i nhau, s th r tươ ằ ệ ươ ấ ế ớ ự ể ấ

khó, so v i tr c l i g p 5, g p 3 l n. Th dân thì c a h t, s c kém, l i không thớ ướ ạ ấ ấ ầ ổ ủ ế ứ ạ ể

nh ngày tr c. Th n Qu ng Nam t th n không công tr ng gì, cho nên nh ngư ướ ầ ở ả ự ẹ ạ ữ

c n th n ph i t n t u ng c xuôi, dù B c hay Nam đ u theo m nh, th n khôngậ ầ ả ồ ấ ượ ắ ề ệ ầ

dám t . Còn nh Qu ng Nam, v sau có vi c gì, thì Phan Thanh Gi n, Nguy n Báừ ư ả ề ệ ả ễ

Nghi trong chính ph đã lâu bi t rõ quân c , cũng có th sung tuy n đ c. Vuaở ủ ế ơ ể ể ượ

bèn sai đi. Tri Ph ng s p đi, l i m t tâu 6 vi c :ươ ắ ạ ậ ệ

- Hi n nay nhi u vi c nên chuyên ý v binh tài; ngoài ra, vi c nào khôngệ ề ệ ề ệ

kh n thi t l m, nên tính gi m b t đi.ẩ ế ắ ả ớ

- Xin ra tâm yên h p nhân dân B c Kỳ.ọ ắ

- Xin tìm cách v n t i súng l n đ n quân th .ậ ả ớ ế ứ

- Xin phái Ph m Th Hi n đ n quân th , đ nh h i bàn cho th a đángạ ế ể ế ứ ể ờ ộ ỏ

- Xin g i th úy l o Xiêm La, đ n c y kh i giúp Cao Miên làm b y.ử ư ạ ể ướ ấ ỏ ậ

- Xin phái ng i nào nói khéo đ n tránh h i Cao Miên, m b o cho h bi tườ ế ỏ ở ả ọ ế

h a Ph c, đ ngăn tuy t m i lo v h thông v i Tây D ng.ọ ướ ể ệ ố ề ọ ớ ươ

Vua v n thu nh n. L i d r ng: "Vi c t ngoài c ng thành tr ra, nh t thi tẫ ậ ạ ụ ằ ệ ừ ổ ở ấ ế

giao h t cho khanh, nên gia tâm đánh d p, ngõ h u th đ c lòng lo trông v phíaế ẹ ầ ư ượ ề

Nam c a ta. Đ n nh gi c Miên, tuy là chuyên trách c a hai t nh Hà, Biên nh ngủ ế ư ặ ủ ỉ ư

khanh cũng không nên kiêm c , đ u chu n cho đ c tùy ti n làm vi c. V sả ề ẩ ượ ệ ệ ề ự

trung dũng, tài bi n c a khanh, tr m đã bi t rõ. Duy khanh có tính nóng n y, nênệ ủ ẫ ế ả

ph i r ng l ng bao dung, đ nên vi c l n". Nhân l i u đãi cho Ph ng g m sa,ả ộ ượ ể ệ ớ ạ ư ươ ấ

sâm qui các h ng.ạ

Năm th 14, đ n l n Gia Đ nh không gi đ c, Tán lý là Nguy n Duy D ,ứ ồ ớ ở ị ữ ượ ễ ữ

Tán t ng Tôn Th t Trĩ l i ch t tr n. Tri Ph ng cũng trúng đ n b th ng. Vuaươ ấ ạ ế ậ ươ ạ ị ươ

sai Th v đi kíp mang cho d c ph m và phái Y sinh ngo i khoa đ n ch a thu c;ị ệ ượ ẩ ạ ế ữ ố

l i cho h ng các sâm, qu , l c nhung. B y gi đình th n tâu nói đ i đ n không giạ ạ ế ộ ấ ờ ầ ạ ồ ữ

đ c, bèn chu n giáng làm Tham tri. Còn v t c bá là công bình Miên tr c,ượ ẩ ề ướ ướ

không n truy t c. Nh ng cho Ph ng t m gi i ch c T ng th ng quân v đỡ ướ ư ươ ạ ả ứ ổ ố ụ ể

yên tâm đi u tr . Đ i khi v t th ng kh i, làm b n tâu lên đ i ch . Tri Ph ng về ị ợ ế ươ ỏ ả ợ ỉ ươ ề

sau tr v Bình Thu n ch a b nh nh ng ch a kh i, nên xin phép v quê 1 tháng.ở ề ậ ữ ệ ư ư ỏ ề

B y gi quân th Đ nh Biên là Nguy n Bá Nghi cùng quan t nh Gia Đ nh làấ ờ ứ ị ễ ỉ ị

Đ Quan đ u đem tình hình vi c quân, th đ ch hi n nay khó x làm t p đ tâu.ỗ ề ệ ế ị ệ ử ậ ệ

Vua xem l i tâu phát gi n, đòi Tri Ph ng v Kinh, giao đình th n ngh t i. Thángờ ậ ươ ề ầ ị ộ

11 Biên Hòa không gi đ c, đình th n tâu nói r ng : Tri Ph ng nguyên là tr ngữ ượ ầ ằ ươ ọ

th n, am hi u phép hành tr n, t i tri u đình, không còn ai h n n a. Xin cho khaiầ ể ậ ạ ề ơ ữ

ph c chàm cũ và sai đi Biên Hòa, h p cùng v i Nguy n Bá Nghi h i bàn làm vi c.ụ ợ ớ ễ ộ ệ

Vua bèn chu n cho Ph ng khai ph c Th ng th b Binh, đ c su t vi c quân ẩ ươ ụ ượ ư ộ ố ấ ệ ở

Biên Hòa; ban c p cho Ph ng n quan phòng, c , bài, gia th ng cho áo qu n cácấ ươ ấ ờ ưở ầ

h ng và 100 l ng b c. Tri Ph ng xin t s b c l ng. Vua b o r ng, đó ch ra đạ ạ ạ ươ ừ ố ạ ạ ả ằ ỉ ủ

ti n l phí mà thôi, c n gì ph i t ch i. R i sai quan Khâm giám ch n ngày t t đề ộ ầ ả ừ ố ồ ọ ố ể

kh i hành. Tri Ph ng đi đ n Qu ng Nam, cùng quan t nh y là Đào Chí, Nguy nở ươ ế ả ỉ ấ ễ

Hiên trù làm thêm đ n, b o Đà N ng. Khi đi vào Nam, ti n đ n Bình Thu n, Báồ ả ở ẵ ế ế ậ

Nghi vì lui binh t n mát không có th gi đ c, xin ch u t i. Vua d sai Triở ả ể ữ ượ ị ộ ụ

Ph ng đi mau đ n xét kĩ, h i đ ng bàn tính làm vi c. R i chu n cho đóng quân ươ ế ộ ồ ệ ồ ẩ ở

Bình Thu n.ậ

QUY N 24Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XIVỆ Ụ

Nguy n Tri Ph ng (t p H )ễ ươ ậ ạ

(Ph chép con là Lâm, em là Văn Duy)ụ

T Đ c năm th 13, hòa ngh đã thành, Tri Ph ng t Bình Thu n v ch u.ự ứ ứ ị ươ ừ ậ ề ầ

Vua b o r ng : tr c đây có ch tri u v khanh l i 2, 3 l n xin ngh . Nay là lúc nhàả ằ ướ ỉ ệ ề ạ ầ ỉ

n c h u s , th n t ph i nên h t s c. Khanh nên tri u, đ phòng h i bàn,ướ ữ ự ầ ử ả ế ứ ở ề ể ỏ

ho c li u đánh gi c ngoài B c. Ph ng th a r ng : đ b đi Nam hay B c th n xinặ ệ ặ ắ ươ ư ằ ể ổ ắ ầ

theo m nh. Nh ng cõi đ t B c Kỳ, th n ch a thân hành đ n đ y, mong b hệ ư ấ ở ắ ầ ư ế ấ ệ ạ

x p đ t cho th nào thôi. Vua b o r ng : hãy cho ngh m t tu n, đ xem rõ d s ,ế ặ ế ả ằ ỉ ộ ầ ể ụ ớ

cho hi u h t tình tr ng. Có ph ng l c gì, thì khanh nên cùng Đoàn Th , Tr nể ế ạ ươ ượ ọ ầ

Ti n Thành h i bàn. Ch t g p th ph Tuyên Quang là Nông Hùng Th c và toánễ ộ ợ ặ ổ ỉ ạ

gi c n c Thanh là b n Hoàng Anh vây sát t nh thành Tuyên Quang. Vi c đ n taiặ ướ ọ ỉ ệ ế

vua. Vua cùng các quan bàn tuy n t ng suý Tây B c. Đình th n c Tri Ph ng.ể ướ ở ắ ầ ử ươ

Ph ng tâu r ng : T ng c n ph i đ c ng i gi i, tính m nh c a ba quân quanươ ằ ướ ầ ả ượ ườ ỏ ệ ủ

h đó, th n nh n phái đi Nam Kỳ không công tr ng gì, l i không hi u rõ tình thệ ở ầ ậ ạ ạ ể ế

B c Kỳ. Tr n Ti n Thành tâu r ng : th gi c B c Kỳ đánh d p r t khó. Triắ ầ ễ ằ ế ặ ở ắ ẹ ấ

Ph ng v n có tr ng v ng, l i đã kinh l ch hàng tr n, đ i xin hoàng th ng quy tươ ố ọ ọ ạ ị ậ ợ ượ ế

đ nh. Vua bèn sai Tri Ph ng sung ch c Tây B c th ng T ng v đ i th n.ị ươ ứ ắ ố ổ ụ ạ ầ

Khi quân đ n quân th , d n quân đánh phá sào huy t c a gi c Chí Linh,ế ứ ẫ ệ ủ ặ ở

bèn đóng quân phía Nam sông Chiêm Đ c (nguyên là Thiên Đ c). M t sai các t nhứ ứ ậ ỉ

Hà N i, S n Tây đ u dàn thuy n ra nh hình tr ng mu n sang ngang, đ chiaở ộ ơ ề ề ư ạ ố ể

th gi c. L i g i th b c sáp cho t nh B c, b o là h nghe th y ti ng súng thì h iế ặ ạ ử ư ọ ỉ ắ ả ễ ấ ế ộ

đánh. R i sai b n Hoàng Thành, Phan Văn Tuy n sang đò sông (Thiên Đ c) pháồ ọ ể ứ

li n 5 c u, h i quân l i th ng đ n t nh thành, th là đ ng tr m m i thông. Vuaề ầ ộ ạ ẳ ế ỉ ế ườ ạ ớ

khen.

Năm th 16, Ph ng đ c thăng Th Hi p bi n Đ i h c sĩ v n sung ch cứ ươ ượ ự ệ ệ ạ ọ ẫ ứ

cũ. Tri Ph ng đã d p yên đ ng m n B c, bèn cùng Nguy n Văn Tr ng đemươ ẹ ườ ạ ắ ễ ọ

quân ti n l y l i t nh thành Thái Nguyên, b t đ c ng y Đ i v ng m o x ng làế ấ ạ ỉ ắ ượ ụ ạ ươ ạ ư

Lam S n chính th ng Lê Văn Thanh, ng y Tham m u Doãn Văn Đ c và ng yơ ố ụ ư ắ ụ

Nguyên soái b n gi c Tr n B c Ninh là lũ Nguy n Vân, Lê Nghiêm đem gi t đi.ọ ặ ầ ở ắ ễ ế

Th là công võ mi n Tây B c cáo thành.ế ề ắ

Vua l i th y tên t ng gi c H i An tr n lâu hòn đ o ngoài bi n, sai Triạ ấ ướ ặ ở ả ố ở ả ể

Ph ng đ i ng làm T ng th ng quân v H i An, mang theo quân quân th t nhươ ổ ổ ố ụ ả ở ứ ỉ

B c, đánh gi c ph n sông 2 xã C Trai, c phá đ c. Vua nhân d r ng : khanhắ ặ ở ậ ổ ả ượ ụ ằ

là thu n th n, t c t ng, nên c g ng thêm, ch kéo dài ngày, đ trên d i cùngầ ầ ứ ướ ố ắ ớ ể ướ

lo.

Năm th 17, tr n đánh Bãi S n (thu c t nh H i D ng) phó Đ đ c là Vũứ ậ ở ơ ộ ỉ ả ươ ề ố

T o b gi c b t đ c, Tri Ph ng b giáng 2 c p l u l i. Tháng 5 năm y, vua choả ị ặ ắ ượ ươ ị ấ ư ạ ấ

kinh s là n i căn b n quan tr ng, mu n tri u Tri Ph ng v , m i h l nh choư ơ ả ọ ố ệ ươ ề ớ ạ ệ

Ph ng xét rõ tình tr ng gi c, nên làm th nào đánh bình đ c s m, đ hát bàiươ ạ ặ ế ượ ớ ể

th ng tr n đem quân v . Tri Ph ng tâu r ng : tháng 6, 7 năm ngoái, th gi c suyắ ậ ề ươ ằ ế ặ

cùng, t ng không ngoài vài tháng cũng có th thành công. Sau vì tr n đánh Cátưở ể ậ ở

Bà thua, th gi c l i n i lên. N u v i giao cho t nh th n 2 t nh H i, Yên làm l yế ặ ạ ổ ế ộ ỉ ầ ỉ ả ấ

m t mình, s có ch a ti n. Th n xin hãy l u l i 1, 2 tháng đ phòng th và đánhộ ợ ư ệ ầ ư ạ ể ủ

d p, m i h p s nghi. Vua d r ng : khanh là báo th n, tr m v n tin c y, khôngẹ ớ ợ ự ụ ằ ầ ẫ ẫ ậ

nên cùng b n hèn m n y c m c lâu ngày, ch t n oai v ng thôi. V l i, binhọ ọ ấ ầ ự ỉ ổ ọ ả ạ

kh e, lính m nh, không nên cho biên c ng lâu mãi, đ có s lo v bên trong bỏ ạ ở ươ ể ự ề ỏ

tr ng r ng. Khanh ph i c n m u toan s m đi, đ th lòng ngóng đ i c a ta. Bâyố ỗ ả ầ ư ớ ể ư ợ ủ

gi , có viên Lang trung b Binh là Mai Qui tâu xin tuyên tri u Tri Ph ng v kinhờ ộ ệ ươ ề

ch u, đ làm cho ng i ta trông vào. Vua b o r ng : Tri Ph ng khó nh c lâu ngàyầ ể ườ ả ằ ươ ọ

ngoài, Tr m th ng nghĩ đ n. Nh ng vì nghe nói binh dân ch quân th y đ uở ẫ ườ ế ư ỗ ứ ấ ề

ý tr ng viên s th n y, mà viên s th n y cho là vi c lo li u đánh gi c ch aọ ứ ầ ấ ứ ầ ấ ệ ệ ặ ư

xong, là trách nhi m c a mình. Đình th n cũng tâu nói : Tri Ph ng oai v ng r tệ ủ ầ ươ ọ ấ

rõ r t, tù tr ng t ng đã hi u bi t hi u l nh, ch a ti n tri u v . Tri Ph ng sauệ ưở ừ ể ế ệ ệ ư ệ ệ ề ươ

vì trù li u không có công tr ng gì, dâng t p tâu xin nh n t i. Vua chu n cho giángệ ạ ậ ậ ộ ẩ

4 c p, l u l i, đ xem s báo hi u v sau và d r ng : Hi n nay c nghi h i t t,ấ ư ạ ể ự ệ ề ụ ằ ệ ơ ơ ố

khanh nên h t lòng trù li u, làm ph ng k nào cho đ c s m d p yên gi c y,ế ệ ươ ế ượ ớ ẹ ặ ấ

thì m i yên đ c tình ph n trên d i.ớ ượ ậ ướ

Năm th 18, đình th n tâu xin tha vi c c m bán thu c phi n, mà đánh thuứ ầ ệ ấ ố ệ ế

th y. Vua đem vi c y h i Tri Ph ng. Tri Ph ng nói tha thi t v tai h i c aứ ấ ệ ấ ỏ ươ ươ ế ề ạ ủ

thu c phi n, không nên tha c m. B y gi H i, Yên đ i h n, Tri Ph ng đ o vũ ố ệ ấ ấ ờ ả ạ ạ ươ ả ở

Đ ng S n, m a l n li n m y ngày, Ph ng dâng s nói là do lòng r t thành c aườ ơ ư ớ ề ấ ươ ớ ấ ủ

hoàng th ng đ y l p đ n tr i m i đ c đ n th . Và l i đem bài văn kh n dângượ ầ ấ ế ờ ớ ượ ế ế ạ ấ

trình. Vua phê b o r ng : đ c bài văn kh n c a khanh, th y lòng thành chan ch a,ả ằ ọ ấ ủ ấ ứ

mà ta không ng r n c m t tràn xu ng m t mà khóc n c n . V l i khanh v nờ ỏ ướ ắ ố ặ ứ ở ả ạ ố

có ti ng là trung li t, không t s v t v , th y chung m t lòng. Vâng Hoàng m uế ệ ừ ự ấ ả ủ ộ ẫ

Thái h u ta d r ng : n u đ c nhi u ng i nh th , mà chia làm các vi c n cậ ụ ằ ế ượ ề ườ ư ế ệ ướ

không xong, dân sinh không th a. Nay khanh l i có lòng y, tr m ch l y lòngỏ ạ ấ ẫ ỉ ấ

thành đ đ i đãi thôi, d u vàng ng c cũng ch a đ đáp l i. L i đ c ân cho Ph ngể ố ẫ ọ ư ủ ạ ạ ặ ươ

bài th đ khen ng i.ơ ể ợ

Phiên âm:

Qu c nhĩ vong gia, phú d trung,ố ữ

Cúc cung, t n t y, c nhân phong,ậ ụ ổ

Tác lâm dĩ ki n thân hành kh n,ế ổ

T y giáp cho v ng t u võ côngẩ ươ ấ

D ch nghĩa:ị

Vì n c quên nhà, b n tính có lòng trung,ướ ả

Cúi mình, h t s c, có phong cách c a ng i ngày x a,ế ứ ủ ườ ư

v height="0">

Đ 907;c m a (220) đã t lòng thành kínhư ư ỏ

R a áo giáp còn mong dâng tâu công võ.ử

div>

L i ra th ng cho Ph ng 1 c p trác d và sai b l sao l i phê trong t sạ ưở ươ ấ ị ộ ễ ờ ờ ớ

đ ban b trong ngoài. R i sau đó h n 300 chi c thuy n c a gi c bi n t các đ oể ố ồ ơ ế ề ủ ặ ể ừ ả

Phù Long, Cát Bà chia 3 toán đ n qu y. Tri Ph ng sai Văn Tr ng đ c su t quanế ấ ươ ọ ố ấ

quân đoàn thuy n c a n c Thanh đi đánh, b n chìm đ c h n 20 chi c, l yở ề ủ ướ ắ ượ ơ ế ấ

đ c h n 60 chi n, chém và b t s ng làm tù r t nhi u. Vua d khen r ng : th cượ ơ ế ắ ố ấ ề ụ ằ ự

th n tr i giúp đ nhi u l m. Khanh nên th a c đánh b t cho h t s ch, chờ ơ ờ ỡ ề ắ ừ ơ ắ ế ạ ớ

th y m t l n đ c, mà đã h i tr bi ng. Ph ng l i đánh b i gi c d i m t n cấ ộ ầ ượ ơ ễ ế ươ ạ ạ ặ ướ ặ ướ

sông Gia Luân, Hà L i (thu c huy n Nghiêu Phong) b t đ c ng y Th ng lĩnh làở ạ ộ ệ ắ ượ ụ ố

tên Oánh đem gi t đi, b t đ c H u quân Đô th ng là Phan Văn Kh ng đóng cũiế ắ ượ ậ ố ươ

gi i v kinh s . B n gi c d i m t n c thu c t nh H i, Yên đã bình, Ph ng l iả ề ư ọ ặ ướ ặ ướ ộ ỉ ả ươ ạ

đem quân đi Thái Nguyên b t gi c.ắ ặ

Năm th 19, dâng s xét công lên, vua cho là Ph ng có nhi u công lao gánhứ ớ ươ ề

vác vi c n ng n , khó ki m đ c nh ng ng i nh th , tuy có r cánh cõi Nam,ệ ặ ề ế ượ ữ ườ ư ế ủ ở

nh ng l i c t cánh bay cao h t B c. Nên thăng th cho hàm Vũ hi n đi n Đ iư ạ ấ ở ạ ắ ụ ể ệ ạ

h c sĩ, nh ng v n sung ch c cũ. B y gi g p gi c n c Thanh là Tô T l i đ nọ ư ẫ ứ ấ ờ ặ ặ ướ ứ ạ ế

qu y Qu ng Yên, Tri Ph ng cùng Đ đ c là Nguy n C u Lê đ t phá sào huy tấ ả ươ ề ố ễ ử ố ệ

c a gi c, b t đ c bè lũ c a gi c r t nhi u. T bèn tr n vào đ t Trung Qu c. Vuaủ ặ ắ ượ ủ ặ ấ ề ứ ố ấ ố

chu n sai Ph ng trù nghĩ công vi c đ gi an toàn v sau. Khi y, vi n C M tẩ ươ ệ ể ữ ề ấ ệ ơ ậ

tâu nói : c a bi n Đà N ng (Qu ng Nam), Ba L t (Nam Đ nh) và đ ng c ng ử ể ẵ ả ạ ị ườ ả ở

Qu ng Yên, hi n gi các n c Phú Lãng, n c Y Pha Nho t t nhiên d a vào b nả ệ ờ ướ ướ ấ ự ả

hòa c l p ph các n i y. Xin t cho quan t nh y bi t, hai bên b các c aướ ậ ố ở ơ ấ ư ỉ ấ ế ở ờ ử

bi n y ch nào có th l p ph đ c thì sai dân xã l p thành văn kh đòi giá caoể ấ ỗ ể ậ ố ượ ậ ế

m i bán, thì có th đ c m i l i to, và t cho quan đ a ph ng khám xét thi hành.ớ ể ượ ố ợ ự ị ươ

Ch t g p Tri Ph ng đN đóng quan th Qu ng Yên trù bi n công vi c. Vua bènợ ặ ươ ở ứ ả ệ ệ

sai Tri Ph ng h i đ ng v i quan t nh y khám nghĩ. Tri Ph ng dâng s canươ ộ ồ ớ ỉ ấ ươ ớ

r ng : t x a trong lúc nhà n c h ng th nh, cũng ch a t ng không có m i lo bênằ ừ ư ướ ư ị ư ừ ố

ngoài; duy v c ngh chuy n b t, hãy đ i theo t o hóa; mà khi c đ ng, thì qu cề ơ ị ể ớ ợ ạ ử ộ ố

b o c a n c c n ph i bàn cho đích đáng. N u vi c l n trong n c không ch cả ủ ướ ầ ả ế ệ ớ ướ ắ

ch n, thì vi c đ i, lòng ng i đ u không đáng k n a. Tri u đình đ ng làm vi cắ ệ ờ ườ ề ể ữ ề ộ ệ

gì, là h dân trông vào, b o dân đi u thành tín, thì dân bi t mà theo; b o dân th yạ ả ề ế ả ấ

đi u gian trá, thì sai dân th nào đ c. Th n tuy r t ngu, nh ng th c không mu nề ế ượ ầ ấ ư ự ố

ng i gi vi c l n c a n c, l i đ a ra k sách y. V các c a bi n Qu ng Yên,ườ ữ ệ ớ ủ ướ ạ ư ế ấ ề ử ể ở ả

nên cho quan t nh y tuân ch phái khám tình th , li u mà x p đ t, phân bi tỉ ấ ỉ ế ệ ế ặ ệ

trong sông ngoài bi n, thuy n Tây D ng nên đ u ch nào, h t th y vẽ thànhể ề ươ ậ ở ỗ ế ả

b n đ , r i ngh đ nh Ph c tâu lên đ đ i ngày nào thuy n Tây Ph ng đ n, thìả ồ ồ ị ị ướ ể ợ ề ươ ế

h i đ ng v i quan Tây, tính ch đ t nh n mà làm quán bán hàng không trái l iộ ồ ớ ỗ ấ ậ ờ

c, không m t th di n là đ c. N u đ t t c n đ c l i l n ch có th cho phépướ ấ ể ệ ượ ế ấ ư ầ ượ ợ ớ ỉ ể

h mua bán riêng v i nhau là ti n thôi. Th thì vi c l n trong n c không đ nọ ớ ệ ế ệ ớ ướ ế

h n lo n, mà k ngu th n này cũng không đ n n i nh c th di n.ỗ ạ ẻ ầ ế ỗ ụ ể ệ

Th n vâng m nh đi đánh gi c, t B c đ n Đông, đ n nay đã b n năm. Gia dĩầ ệ ặ ừ ắ ế ế ố

th n tu i đã nhi u r i, nhân v t th ng thành c t t. Nhi u l n đã vâng l i dầ ổ ề ồ ế ươ ố ậ ề ầ ờ ụ

chuy n cho th n làm xong vi c cho s m mà v , đ th lòng hoàng th ng mongể ầ ệ ớ ề ể ư ượ

nh . Th n t m lòng quỳ ho c (221) nh m n, mong đ i không xi t. Ch vì cõiớ ầ ấ ắ ỏ ọ ợ ế ỉ

Nam ch a th yên tĩnh m t lo t. Hoàng th ng s m khuy c n lao, th n ngày đêmư ể ộ ạ ượ ớ ầ ầ

h t s c, c theo đu i công vi c lo đ đ n n, trong lúc tu i già đ c m t ph nế ứ ố ổ ệ ể ề ơ ổ ượ ộ ầ

trong muôn ph n chăng? May ra mong tr i giúp s c cho n c, vi c quan đã thành,ầ ờ ứ ướ ệ

cõi Nam m i yên. Th n hi n đ ng bàn tính công vi c làm cho sau này đ c t t,ớ ầ ệ ươ ệ ượ ế

và khai kê s tr ng c a các viên, bi n theo đi đánh gi c, li u l ng cho binhự ạ ủ ề ặ ệ ượ

thuy n v quân ngũ. L n t làm xong các vi c, t c thì xin v kinh ch u h u ph cề ề ầ ượ ệ ứ ề ầ ầ ụ

m nh, đ đãi t m lòng mong nh bao năm; l i nhân th xin đ c đem n mệ ể ấ ớ ạ ể ượ ắ

x ng v làng đ b o d ng tu i th a, th c là may l m. N u cho th n là bi nươ ề ể ả ưỡ ổ ừ ự ắ ế ầ ệ

thuy t và kinh lý mi n bi n, mà ch trích th n là làm vi c không h p mà khép vàoế ề ể ỉ ầ ệ ợ

pháp lu t, th n xin muôn ph n cam tâm. Vua b o r ng : b n ngh tr c c a vi nậ ầ ầ ả ằ ả ị ướ ủ ệ

th n, th c có ch ch a chu đáo, không trách gì ng i ta nói đ c. K p khi tênầ ự ỗ ư ườ ượ ị

ngh ch Tr ng kh i lo n, vua cho Kinh s là n i căn b n quan tr ng, bèn tri u Triị ư ở ạ ư ơ ả ọ ệ

Ph ng v . Ngày Ph ng s p v đ n Kinh, vua sai Th ng th b Công làươ ề ươ ắ ề ế ượ ư ộ

Nguy n Văn Phong, và Đ đ c Th y s là Nguy n Ki n đón ti p t i c a Tây B c.ễ ề ố ủ ư ễ ệ ế ạ ử ắ

D r ng : viên y là đ i th n có công khó nh c, quân công rõ r t, cho nên đ c bi tụ ằ ấ ạ ầ ọ ệ ặ ệ

u đãi. Khi Ph ng vào ch u, vua cho ng i yên i h i chuy n. S c ch áo m c banư ươ ầ ồ ủ ỏ ệ ắ ỉ ặ

c p cho. Chu n cho Ph ng lĩnh Th ng th b Binh, khiêm sung H i Phòng s ấ ẩ ươ ượ ư ộ ả ứ ở

kinh kỳ, nh ng sung C M t vi n đ i th n. Ph ng m i cùng Tr ng Bình dâng sư ơ ậ ệ ạ ầ ươ ớ ọ ớ

nói r ng : hoàng th ng xây d ng Th Lăng, th c là vi c b t đ c dĩ, không ph iằ ượ ự ọ ự ệ ấ ắ ả

vi c th công c n kíp. Nhi u l n đã s c b o b n Đ ng lý là làm ngh ph i có th iệ ổ ầ ề ầ ắ ả ọ ổ ỉ ả ờ

gi , công d ch v t v ph i dè d t. Th mà Th ng ch là Lê Xa, Bi n lý là Nguy nờ ị ấ ả ả ặ ế ố ế ệ ễ

Ch t không bi t th theo lòng dân trên d b o khéo léo, đ đ n n i bi n binh khóấ ế ể ỗ ả ể ế ỗ ề

nh c ta oán, khi n cho k cu ng phu kia hô m t ti ng, mà theo đ n hàng nghìnọ ế ẻ ồ ộ ế ế

ng i. B n y đã b cách ch c giao xét, phái viên khác làm thay r i. Nh ng nayườ ọ ấ ị ứ ồ ư

đ n kỳ m a l t, xin l m hoãn vi c y, đ b t s khó nh c. Đ n nh các viên d cóế ư ụ ạ ệ ấ ể ớ ự ọ ế ư ự

đi l i đ c trách, cùng là đình th n văn võ đi m nhiên không giác, xét ra đ u giaoạ ố ầ ề ề

ngh x c m t lo t. B n th n tuy là ngoài m i v , mà b n giúp n c khôngị ử ả ộ ạ ọ ầ ở ớ ề ọ ướ

tròn, đ đ n có tái bi n y, t i không làm n i ch c v khó ch i đ c, cũng xinể ế ế ấ ộ ổ ứ ụ ố ượ

giao ngh c m t th . L i nói r ng : tai bi n sinh ra, là tr i yêu quí nhân quân. Tị ả ộ ể ạ ằ ế ờ ự

x a đ i th nh tr ch a t ng không tai d . Nh ng c t vua, lúc b y gi g p tai bi tư ờ ị ị ư ừ ị ư ố ở ấ ờ ặ ế

s , thì tai hóa làm đi u lành. Nh vua Thành Thang t trách mình, mà n i lên h ngợ ề ư ự ổ ư

th nh, ông Thái M u s a đ c mà trung h ng c nghi p nhà Th ng. Nay ngôi đ tị ậ ử ứ ư ơ ệ ươ ấ

t t VNiên y sẽ đ l i nghìn muôn đ i sau, th mà, tháng h b sét đánh xu ngố ấ ể ạ ờ ế ạ ị ố

ti n đi n, đó là tai bi n v tr i; tên gi c Tr ng d b n th xâm ph m đ n kinhề ệ ế ề ờ ặ ư ụ ọ ợ ạ ế

s , đó là tai bi n v ng i. G m c hai n c tai bi n y, so v i tai bi n v đ i h nư ế ề ườ ồ ả ướ ế ấ ớ ế ề ạ ạ

(222) cây dâu yêu quái (223), còn quá h n th . Cúi xin Hoàng th ng xét tìm đ oơ ế ượ ạ

tr dân hi u rõ s huy n vi, t t ph i nghĩ l y ph ng pháp tr lo n, s th c đị ể ự ề ấ ả ấ ươ ừ ạ ự ự ể

d p tai bi n, t ng không ngoài vi c thành th c trách mình v y. Xin xu ng chi uẹ ế ướ ệ ự ậ ố ế

t trách mình, bá cáo thiên h . Khi n cho th n dân trong ngoài đ u bi t Hoàngự ạ ế ầ ề ế

th ng lo nghĩ tu tĩnh, thành th c khiêm cung, đ trên h i l i ý tr i, d i tin lòngượ ự ể ồ ạ ờ ướ

dân. Vua b o r ng : đình th n không bi t xét mà cáo giác ra đ u là có l i. Còn 2ả ằ ầ ế ề ỗ

viên đ i th n có d gì đâu? L i h i v dân gian quan l i B c Kỳ th nào?ạ ầ ự ạ ỏ ề ạ ở ắ ế

Ph ng th a r ng : m i t c a quan l i tích lũy lâu nay hãy còn nhi u, nên ch nươ ư ằ ố ệ ủ ạ ề ọ

viên đ i th n đ ch nh đ n, g n l c trong hàng quan l i đ thu ph c lòng dân.ạ ầ ể ỉ ố ạ ọ ạ ể ụ

Vua b o r ng : c nhiên ph i nh th , nh ng khó ch n đ c ng i? Khanh bi tả ằ ố ả ư ế ư ọ ượ ườ ế

ng i nào có th sai làm đ c không? Tri Ph ng c Tr ng Bình có th sai đ c.ườ ể ượ ươ ử ọ ể ượ

Ngày tháng 10, vua cho là công võ B c Kỳ đã thành. t ng sĩ hát khúcở ắ ướ

th ng tr n tr v . Bèn ng đi n C n Chánh, chu n cho Tri Ph ng, Tr ng Bìnhắ ậ ở ề ự ở ệ ầ ẩ ươ ọ

vào tâu ph c m nh. Làm l xong, vua thân rót r u ng ban cho; l i cho ăn y n ụ ệ ễ ượ ự ạ ế ở

đi n C n Chánh, ca nh c, di n trò, đ cùng vui c . L i phát ra các h ng ng c b iệ ầ ạ ễ ể ả ạ ạ ọ ộ

kim ti n, qu t b ng ng c, nh n b ng vàng, và trân châu, san hô kho trong N iề ạ ằ ọ ẫ ằ ở ộ

chia cho Ph ng và Bình.ươ

Năm th 20, đ u mùa xuân, vua ng tri u, đem th xuân m i ban cho đìnhứ ầ ự ề ơ ớ

th n. R i b o Tri Ph ng r ng : xem th văn c a khanh làm ra, cũng có ch hay.ầ ồ ả ươ ằ ơ ủ ỗ

Nh ng tri u đình dùng ng i ch c n chính s mà thôi, văn ch ng ch là vi cư ề ườ ỉ ầ ự ươ ỉ ệ

ngoài. Ph ng th a r ng : th n th y c nhân có nói r ng, ch dùng có n a b sáchươ ư ằ ầ ấ ổ ằ ỉ ử ộ

cũng đ thành công đ c th thành và khai sáng (224). Hà t t ph i h c muôn câu,ủ ượ ủ ấ ả ọ

r i sau m i làm đ c k tr an lâu dài ? Th n thi t ng văn h c nhi u cũngồ ớ ượ ế ị ư ầ ế ưở ọ ề

không đáng chu ng. Vua b o r ng : khanh nói c nhiên là th , nh ng văn h c cũngộ ả ằ ố ế ư ọ

không th ít đ c.ể ượ

G p kỳ duy t binh, vua sai Ph ng sung ch c Khâm duy t đ i th n, ban choặ ệ ươ ứ ệ ạ ầ

áo c m bào màu đ và kim ti n, loan đái b ng vàng ng c, sai Ph ng m c b cóẩ ỏ ề ằ ọ ươ ặ ộ

đai y vào đ cho áo tr n đ c hùng m nh. Vua l i th y khí s c Tri Ph ngấ ể ậ ượ ạ ạ ấ ắ ươ

không đ c nh lúc m i v . D r ng : nghe nói khanh c n lao, su t đêm khôngượ ư ớ ề ụ ằ ầ ố

ng . Hi n nay vi c b n, tuy lo chăm, nh ng ph i có ti t đ . L i d r ng : ngày x aủ ệ ệ ậ ư ả ế ộ ạ ụ ằ ư

u đãi b c đ i th n, không đ cho ph i thân làm đ n vi c nh . Nay nh khanh,ư ậ ạ ầ ể ả ế ệ ỏ ư

công vi c b n r n m i ngày ti p nh n t p t t , ho c đ n h n trăm b n xem xétệ ậ ộ ỗ ế ậ ậ ờ ư ặ ế ơ ả

s sách mà m hôi đ ra, thì tâm, l c r i sao đ c? Nay chu n cho b n Tham triổ ồ ổ ự ỗ ượ ẩ ọ

Th lang Bi n lý b Binh, ph i bàn làm vi c c a B , cho đ c thanh th a; cònị ệ ộ ả ệ ủ ộ ượ ỏ

khanh, thì duy có vi c l n m i ph i cùng các viên y duy t nghĩ, đ đ c th tâmệ ớ ớ ả ấ ệ ể ượ ư

mà trù nghĩ các vi c nh dùng đi u hay, b đi u d , hu n luy n quân sĩ, s a vi cệ ư ề ỏ ề ở ấ ệ ử ệ

phòng b , cho x ng lòng tr m.ị ứ ẫ

Năm th 21 tên gi c đ u hàng là Ngô Côn l i làm ph n, đánh hoãn t nh Caoứ ặ ầ ạ ả ỉ

B ng. B y gi công vi c phòng th đánh d p Cao L ng có ph n quan kh n. Vuaằ ấ ờ ệ ủ ẹ ở ạ ầ ẩ

h i đình th n r ng : có k sách đ c bi t nào không? Tri Ph ng tâu r ng : đ a thỏ ầ ằ ế ặ ệ ươ ằ ị ế

Cao, L ng h o lánh tr tr i, tr c đã có lo n, huy đ ng quân dân tài l c đ u kém.ạ ẻ ơ ọ ướ ạ ộ ự ề

Hi n nay trù tính, nên ch n phái m t viên đ i th n đ n tr n n i y, đ m nhệ ọ ộ ạ ầ ế ấ ơ ấ ể ạ

thanh th . Vua nói r ng : ý y tr m tr c đã nghĩ đ n. Mi n S n Tây, thì có Báế ằ ấ ẫ ướ ế ề ơ

Nghi, mi n Hà N i thì có Đào Trí, phía B c thì có Bùi Tuân, đ u là nh ng viên gi iề ộ ắ ề ữ ỏ

vi c. Còn tri u đình mà thu c viên B c Kỳ này thì ch có Tr ng Bình cùng khanhệ ở ề ộ ắ ỉ ọ

thôi. Nh ng khanh nay tu i đã già y u, khó nh c mãi ngoài; tr m cũng không nư ổ ế ọ ở ẫ ỡ

l i phi n v vi c quân. Tri Ph ng th a r ng : th n tuy già y u, nh ng đ cạ ề ề ệ ươ ư ằ ầ ế ư ượ

chu n phái cũng không dám t ch i s khó nh c. Vua b o r ng : kinh s là n iẩ ừ ố ự ọ ả ằ ư ơ

căn b n quan tr ng, khanh nên l u tâm s a sang cho đ c b n v ng. Ch t có tinả ọ ư ử ượ ề ữ ợ

Ngô Côn đánh phá L ng S n, quan quân ta l i thua, Tham tán (Nguy n M i), Đạ ơ ạ ễ ạ ề

đ c (Nguy n Vi t Thành) đ n Tú S n b ch t tr n, Th ng đ c là Ph m Thiố ễ ế ở ồ ơ ị ế ậ ố ố ạ

H ng b hãm trong đám gi c. Tri Ph ng tâu xin đi ra B c. Vua th y Ph ng đãươ ị ặ ươ ắ ấ ươ

khó nh c mãi, v l i đ tr n áp lòng c a tri u đình nên không cho. L i th y bọ ả ạ ể ấ ủ ề ạ ấ ộ

Binh nhi u vi c, Tri Ph ng tu i cao nhi u b nh, đ i cho Ph ng Qu n lý bề ệ ươ ổ ề ệ ổ ươ ả ộ

Công, nh ng sung vi c C M t và H i Phòng, đ ti n tham bàn vi c l n quan y u.ư ệ ơ ậ ả ể ệ ệ ớ ế

B y gi , quân th th ng th ng b thua. Vua tuyên tri u Tri Ph ng vàoấ ờ ứ ườ ườ ị ệ ươ

d r ng : đ i viên quân th , đ u là ng i gi i! Th mà đã lâu, v n m m tụ ằ ạ ở ứ ề ườ ỏ ế ẫ ờ ị

không chút công hi u nào. G n đây, l i xin ch n ng i thay, mà m i l n phái điệ ầ ạ ọ ườ ỗ ầ

đ u nh th c , còn nh vi c quân qu c quan tr ng thì sao? Hãy đ i m i ngày,ề ư ế ả ư ệ ố ọ ợ ườ

ho c có th l p công, bù t i th nào đã, không đ c th m i ph i thay đ i. Triặ ể ậ ộ ế ượ ế ớ ả ổ

Ph ng th a r ng : võ th n nh Đoàn Th Nguy n Hiên; văn th n nh Vũ Tr ngươ ư ằ ầ ư ọ ễ ầ ư ọ

Bình, Nguy n H u Đi m, đ u là ng i gi i, mu n thay đ i t ng cũng khó ki mễ ữ ề ề ườ ỏ ố ổ ướ ế

đ c ng i nào nh th . Vua b o r ng : T t b t đ c dĩ. Đào Trí, Nguy n Bính thượ ườ ư ế ả ằ ấ ấ ắ ễ ế

nào? Ph ng th a r ng : Đào Trí bàn lu n s lý, so v i Nguy n Hiên, thì có ph nươ ư ằ ậ ự ớ ễ ầ

thông hi u h n; nh ng dũng c m, khí l c, th o vi c hàng tr n, thì v t t đã h nể ơ ư ả ượ ạ ệ ậ ị ấ ơ

Hiên. Nguy n Bính tuy siêng năng, nh ng s c m nh gi i vi c, thì kém H u Đi m.ễ ư ứ ạ ỏ ệ ữ ề

Th n là h ng ngu t i nghĩ th , xin đ i (Hoàng th ng) xét rõ c s t tr c. Nayầ ạ ố ế ợ ượ ơ ự ừ ướ

th n t xét b n ph n ph i đi Đông đi Tây, s ng ch t ph i ch u, há dám tránh sầ ự ổ ậ ả ố ế ả ị ự

khó nh c. L i tâu r ng : các t nh B c Kỳ, t năm tr c có vi c phòng gi đánh d pọ ạ ằ ỉ ắ ừ ướ ệ ữ ẹ

đ n nay, g p đ ch giao chi n b t l i nhi u mà th ng tr n ít, ch a có th đánh toế ặ ị ế ấ ợ ề ắ ậ ư ể

đ c m t phen nào, cho đ ch khi p s . Vì đ ch thì chia, h p t do, mà quân ta tuyượ ộ ị ế ợ ị ợ ự

k có 2 v n, nh ng chia đóng các s . M i khi đánh nhau v i gi c, đ u cho là saiể ạ ư ở ỗ ớ ặ ề

phái không đ , l i tâu xin thêm binh là đ tr m l vi c đ y thôi. Hi n nay, vi củ ạ ể ẫ ỡ ệ ấ ệ ệ

phòng đánh S n, Thái r t là kh n y u, xin do b n Vũ Tr ng Bình, Nguy n Vănở ơ ấ ẩ ế ọ ọ ễ

Phong, Đoàn Th đánh b n gi c Đ i T (thu c Thái Nguyên) tr c; quan t nh ọ ọ ặ ở ạ ừ ộ ướ ỉ ở

quân th S n Tây, Tuyên Quang h p quân l i đánh b n gi c S n D ng (thu cứ ơ ợ ạ ọ ặ ở ơ ươ ộ

S n Tây) tr c. R i sau ti n đánh gi c th ng du. Ngõ h u h p v i phép hoãnơ ướ ồ ế ặ ở ượ ầ ợ ớ

c p, tr c sau, đi ch này sang ch kia, lúc chia lúc h p; nay có th l n l t d pấ ướ ỗ ỗ ợ ể ầ ượ ẹ

tan, s m yên b cõi, không đ n n i lo v có vi c là ph i đi u đ ng quân lính,ớ ờ ế ỗ ề ệ ả ề ộ

l ng th c, đi l i loanh quanh l c h i. Vua cho l i bàn là ph i, sai quân quânươ ự ạ ỡ ơ ộ ờ ả ở

th đ u theo nh ngh mà thi hành.ứ ề ư ị

Vua d Tri Ph ng r ng : khanh là c u th n, danh v ng to tác trách nhi mụ ươ ằ ự ầ ọ ệ

long tr ng, dùng chuyên, tín l m, tr m đã tin bi t, chu n cho sung ch c đã kénọ ắ ẫ ế ẩ ứ

ch n, ch y cho khanh vi c nào quan tr ng thôi. Phàm có vi c l n quan h đ nọ ỉ ủ ệ ọ ệ ớ ệ ế

quân, qu c thì khanh ph i nghĩ sâu, lo xa làm th nào cho đ c tri an lâu dài, thìố ả ế ượ

đ u nên nh n, th i th ng vào tâu cho bi t, đ đáp l i lòng trách mong có thànhề ậ ờ ườ ế ể ạ

hi u c a ta. B y gi có thu c viên b Công là Viên ngo i lang Nguy n Văn Ch t,ệ ủ ấ ờ ộ ộ ạ ễ ấ

tr c kia bi n lí vi c n i b , coi s làm công tác D ng Xuân, can v vi c bi nướ ệ ệ ộ ộ ở ở ươ ề ệ ề

binh quá nghe tên gi c Tr ng. Khi Tri Ph ng m i v thì h t l i ch trích là x oặ ư ươ ớ ề ế ờ ỉ ả

trá. Ch t r t cu c b giáng. Đ n khi Tri Ph ng b Công, thì l i cho Ch t là nhânấ ố ộ ị ế ươ ở ộ ạ ấ

viên đ c vi c xin đ c cách c t nh c. Vua qu r ng : tr c thì ghét, nay thì yêuượ ệ ặ ấ ắ ở ằ ướ

m i ch có m t ng i, mà ch a bao lâu lòng đã r t khác thì có th suy bi t đ cớ ỉ ộ ườ ư ấ ể ế ượ

vi c khác. Tri Ph ng không l u ý vua mu n răn b o, đ tác thành cho đ c tr nệ ươ ư ố ả ể ượ ọ

v n. Ph ng bèn tâu r ng : đ y t t có ng i m t tâu, mu n làm h i th n. Th nẹ ươ ằ ấ ấ ườ ậ ố ạ ầ ầ

không có tài, không h c, l m d quan cao, th ng nghĩ lo báo n n c. Phàm th nọ ạ ự ườ ơ ướ ầ

có c ng i nào, không dám có thiên t tí chút. Nh ng chính vì phù tính c ngử ườ ư ư ươ

tr c, nên nhi u ng i ghét. Th ng b giam c m, t i cũ ch a chu c, t i m i l iự ề ườ ườ ị ầ ộ ư ộ ộ ớ ạ

thêm. Xin đem th n giao cho đình th n ngh t i. Vì làm t i m t mình th n đ choầ ầ ị ộ ộ ộ ầ ể

các b tôi b t công, b t chính, yêu ti n, ti c ch t ph i s , đó là th n mong l m.ề ấ ấ ề ế ế ả ợ ầ ắ

Vua cho là Ph ng l m l n nói b y, sai N i Các, vi n Đô Sát b y nghi tr ng đ iươ ầ ẫ ậ ộ ệ ầ ượ ở ạ

cung, sai đình th n truy n ch s c h i. Tri Ph ng bèn đem nguyên do Ph c tâầ ề ỉ ứ ỏ ươ ướ

t i.ộ

Vua b o r ng : t tr c đ n nay, các b tôi kì c u, mà bi t m t lòng vìả ằ ừ ướ ế ề ự ế ộ

n c, không có l i l n, thì tr m đ u b o toàn c , không nh ng đ i v i m t khanh,ướ ỗ ớ ẫ ề ả ả ữ ố ớ ộ

mà đ i đãi v i khanh v tình ph n thì c d ng gian, âm ph cũng bi t, khôngố ớ ề ậ ả ươ ủ ế

nh ng là th n dân trong ngoài đ u còn thái quá, tr m cũng bi t là khanh già l n,ữ ầ ề ẫ ế ẫ

không đáng trách. Nh ng s v sau này, ng i không bi t l i chê nh m vua tôi ta,ư ợ ề ườ ế ạ ả

thì ai gi i thích cho. Đình th n đem vi c Tri Ph ng t u đ i th t l , xin giáng 2ả ầ ệ ươ ấ ố ấ ễ

c p, l u l i. Nh ng cho thôi vi c B , chuyên sung C M t và H i Phòng, đ c dấ ư ạ ư ệ ở ộ ơ ậ ả ượ ự

đình ngh .ị

B y gi vi n th n C M t (là Phan Huy V nh, Tr n Ti n Thành, Ph m Phúấ ờ ệ ầ ơ ậ ị ầ ễ ạ

Th ) xin cho Tri Ph ng sung ch c Kinh l c đ i s B c Kỳ, bàn đ c vi c đánhứ ươ ứ ượ ạ ứ ắ ố ệ

d p, đ cho ng i bi t là có s th ng qu n. Vua không cho, b o r ng : m i vi cẹ ể ườ ế ự ố ả ả ằ ỗ ệ

ph i đ i m t v nguyên lão m i làm xong, thì sau này làm th nào?ả ợ ộ ị ớ ế

Tháng 7 năm y, Tri Ph ng làm th 70 tu i. Ngày sinh nh t c a Ph ng,ấ ươ ọ ổ ậ ủ ươ

vua cho là ng i b tôi kì c u, công lao rõ r t, ban cho m t bài th nh sau :ườ ề ự ệ ộ ơ ư

Phiên âm:

Th kinh bách chi n h u,ọ ế ậ

V ng tr ng l c khanh trung,ọ ọ ụ

Trí s h u tu n l ,ự ư ầ ệ

Phân u l ng phí cung,ư ượ

D ch nghĩa:ị

Tu i th tr i qua sau khi trăm tr n đánh,ổ ọ ả ậ

Danh tr ng h n c 6 hàng chính khanhọ ơ ả

Đang đ c ngh vi c, nh ng không theo l ,ượ ỉ ệ ư ệ

Có lòng chia m i lo v i vua, không nghĩ gì đ n thân mình.ố ớ ế

Sai Trung s mang các ph m h ng truy n d ban cho đ làm ti c th .ứ ẩ ạ ề ụ ể ệ ọ

Năm th 20, Ph ng đ c gia hàm Thái t Thái b o. B y gi có T ng đ cứ ươ ượ ử ả ấ ờ ổ ố

Bình Phú là Thân Văn Nhi p b ng i ch trích, can đ n b L i ngh x . B gác đế ị ườ ỉ ế ộ ạ ị ử ộ ể

vi c y h n tháng m i tâu kèm lên. Quan khoa đ o đem vi c y h c tâu. Lúc yệ ấ ơ ớ ở ạ ệ ấ ặ ấ

Tri Ph ng làm B tr ng. Vua cho Ph ng là thiên v n gi u, cách b cung hàmươ ộ ưở ươ ị ẩ ấ ỏ

Thái b o, giáng làm Hi p bi n Đ i h c sĩ. R i sau vua d r ng : khanh tu i cao s cả ệ ệ ạ ọ ồ ụ ằ ổ ứ

y u, tr m đã rõ h t; vi c n c nh th khanh có yên tâm đ c không? Ph ngế ẫ ế ệ ướ ư ế ượ ươ

th a r ng : tr c đây xét vi c Văn Nhi p, th n không dám che gi u chút nào; chư ằ ướ ệ ế ầ ấ ỉ vì lúc y, th n u mê, đ đ n n i ch m tr , xin cam ch u t i. Vua b o r ng : phàmấ ầ ể ế ổ ậ ễ ị ộ ả ằ

vi c gì nên t xét mình. Khanh thì b n tính trung; duy có phong đ thì không b ngệ ự ả ộ ằ

viên C n chính Tr ng Đăng Qu thôi.ầ ươ ế

Năm th 25, Ph ng b b nh, xin l u dinh làm vi c. Đ n lúc b nh kh iứ ươ ị ệ ư ở ệ ế ệ ỏ

vào ch u. Vua uý l o r ng : n c có lão th n, tr m nhi u vi c y thác. Phàm vi cầ ạ ằ ướ ầ ẫ ề ệ ủ ệ

t m th ng, t t có ng i cùng B làm thay, ch t khó nh c quá. Khi y biênầ ườ ấ ườ ộ ớ ự ọ ấ ở

gi i ngoài B c có lo n, đã 3, 4 năm, quân m t, c a thi u, vua r t làm lo, sai Triớ ắ ạ ệ ủ ế ấ

Ph ng sung làm Khâm m ng tuyên sát đ ng s c đ i th n, kíp đ n 2 n i quânươ ạ ổ ứ ạ ầ ế ơ

th S n Tây, H i D ng. Vua d r ng : khanh v n có oai v ng, tĩnh tr n m t n iứ ơ ả ươ ụ ằ ố ọ ấ ộ ơ

trù bi n cho ph i đ o, thì ng i t nghĩ hăng hái lên, b t t t c y m nh m o hi m,ệ ả ạ ươ ự ấ ấ ậ ạ ạ ể

thân hành đi đánh làm gì? Nay kì c u tri u duy có m t mình khanh, đình th nự ở ề ộ ầ

th ng xin cho khanh đi đánh mi n B c, nh ng tr m không mu n phi n khanhườ ề ắ ư ẫ ố ề

l y vi c quân. Ch vì ngày nay vi c lo ng i ngoài biên còn mãi, tr m r t lo nghĩ,ấ ệ ỉ ệ ạ ẫ ấ

khanh cũng có lòng mong báo n c, nên tr m m i sai đi. Tháng 11 năm y, choướ ẫ ớ ấ

Ph ng áo mùa đông. D r ng : đ y là áo rét c a ta, khanh m c vào đ t là ng iươ ụ ằ ấ ủ ặ ể ỏ ườ

có đ c mà làm hùng m nh cho đi u b c a quân, g i là đ t lòng thành c i áoứ ạ ệ ộ ủ ọ ể ỏ ở

c u m c cho c a ng i ngày x a (225) và ý nghĩa mong cho c ba quân đ u mừ ặ ủ ườ ư ả ề ấ

nh m c áo bông (226) c .ư ặ ả

Năm th 26, gi c n c Thanh là B ch Qu V ng đ t c p các làng ứ ặ ướ ạ ế ươ ố ướ ở

huy n Hàm Yên t nh Tuyên Quang. Dân th , mán s ch y đ n trú nh g n bênệ ỉ ổ ợ ạ ế ờ ở ầ

t nh thành. Tri Ph ng trích g o ch n c p cho. L i sai quan quân chia đ ng ch nỉ ươ ạ ẩ ấ ạ ườ ẹ

đánh. Gi c đ u lui tan. R i sau b n gi c tr n y kéo đ n vây sát đ n Phòng N mặ ề ồ ọ ặ ấ ấ ế ồ ẫ

(thu c huy n Tuyên Quang). Phó Đ đ c là b n Tr n Bân vì quân ít, c gi m tộ ệ ề ố ọ ầ ố ữ ộ

mình, đ i quân vi n không đ n. R i sau th a c đ ng đêm đem quân tr v , bợ ệ ế ồ ừ ơ ươ ở ề ị gi c đánh cho b thua. Tri Ph ng vì là thông su t không ph i lẽ, b giáng 3 c p,ặ ị ươ ố ả ị ấ

l u l i. Vua th y gi c mi n th ng du B c biên, ng nh tr lâu ngày, sai quânư ạ ấ ặ ở ề ượ ắ ạ ở

th đ i th n trù nghĩ công vi c đánh d p. Tri Ph ng xin phong t a c a sông,ứ ạ ầ ệ ẹ ươ ỏ ử

ngăn c m thuy n buôn, đ cho b n gi c b kh n. Vua b o đình th n r ng: "L i xinấ ề ể ọ ặ ị ố ả ầ ằ ờ

y là k thi t y u làm cho gi c ph i kh n qu n, chu n cho thi hành".ấ ế ế ế ặ ả ố ẫ ẩ

Khi y, g p đoàn thuy n c a Đ Phó Nghĩa ng i Phú Lang Sa đ n mãi Hàấ ặ ề ủ ồ ườ ế ở

N i, quy t ý m c a hàng buôn, nói nhi u l i d a n t. Tri Ph ng đem vi c yộ ế ở ử ề ờ ọ ạ ươ ệ ấ

m t tâu. Vua chu n b h l nh cho quan các t nh B c Kỳ ph i h t lòng phòng b ,ậ ẩ ị ạ ệ ỉ ắ ả ế ị

c n đ c 10 ph n v ng m nh đ ch n m m m ng c a h . R i sau đoàn thuy nầ ượ ầ ữ ạ ể ặ ầ ố ủ ọ ồ ề

y ch lên mi n th ng du H ng Hóa, ng m thông v i gi c Hoàng Anh. Triấ ở ề ượ ư ầ ớ ặ

Ph ng m t s c cho mi n núi, bi n, m n th ng, h du ph i nghiêm phòng. L iươ ậ ứ ề ể ạ ươ ạ ả ạ

phái cho Tr n Nh ng đ n tr c H ng Yên, Nam Đ nh, H i D ng khám cácầ ượ ế ướ ở ư ị ả ươ

đ ng sông, ch n ch quan y đóng đ n phòng b . R i sau phái viên n c Phú làườ ọ ỗ ồ ị ồ ướ

quan ba Can Nghi p đáp thuy n đ n Hà N i, d đ nh đi u c m cu c thôngệ ề ế ộ ự ị ề ướ ở ộ

th ng, đ giao quan t nh y niêm y t. Tri Ph ng và quan t nh y đáp l i là :ươ ệ ỉ ấ ế ươ ỉ ấ ạ

ch a nh n đ c m nh l nh c a tri u đình, nên không dám khinh su t thi hành.ư ậ ượ ệ ệ ủ ề ấ

Phái viên n c Phú t c gi n. Th r i, đ n ngày 1 tháng 10, đánh p vào t nhướ ứ ậ ế ồ ế ậ ỉ

thành. Quan quân ta chia gi các c a thành ch ng gi l i. Tri Ph ng cùng con làữ ử ố ữ ạ ươ

Phò mã Lâm, thì gi c a Đông Nam thành. Quân Phú phá c a y tr c, Lâm bữ ử ử ấ ướ ị súng b n ch t, Tri Ph ng b th ng, thành b hãm. Tri Ph ng n m gan lì ắ ế ươ ị ươ ị ươ ằ ở

dinh, tuy t không ăn u ng gì. B n quân Pháp coi gi thành y th ng đem cháoệ ố ọ ữ ở ấ ườ

và thu c đ cho Ph ng ăn u ng, nh ng Ph ng nh t thi t đ u phun m a ra.ố ổ ươ ố ư ươ ấ ế ề ử

Thong dong nói r ng : nghĩa đáng ph i ch t. Lúc s p ch t, Ph ng t m g i, thayằ ả ế ắ ế ươ ắ ộ

áo, th n s c v n không thay đ i. Ph ng tuy t th c t ngày 1 tháng 10, đ n ngàyầ ắ ẫ ổ ươ ệ ự ừ ế

1 tháng 11, đ y 1 tháng m i ch t, th 74 tu i.ầ ớ ế ọ ổ

Đ n khi hòa c đã đ nh, vua nghĩ đ n Tri Ph ng m t nhà tu n ti t, bènế ướ ị ế ươ ộ ẫ ế

xu ng d r ng : tri u đình đ i v i ng i b tôi đ ng s , đáng ngh t i thì nghố ụ ằ ề ố ớ ườ ề ươ ự ị ộ ị t i, đáng xét công thì xét công. Nghĩa c ng v i n h u, đ u thi hành c mà khôngộ ộ ớ ơ ậ ề ả

trái nhau, là đ t rõ cái quy n l n khuyên răn, mà làm k t t cho đ ng đ i lòngể ỏ ề ớ ế ế ườ ờ

ng i v y. Nguyên khâm m ng đ i th n Nguy n Tri Ph ng tr c ch n sung làmườ ậ ạ ạ ầ ễ ươ ướ ọ

tuyên sát đ u s c B c Kỳ, r i chu n cho chuy n làm tr n gi Hà Thành, đ ngấ ứ ở ắ ồ ẩ ể ấ ữ ươ

mong tr ng v ng cho tr n y. Không ng vi c ngang tr , sinh ra m i hi m khích.ọ ọ ấ ấ ờ ệ ở ố ề

Ngay thành y không gi đ c. Ph ng vì nghĩa không ch u nh c, r i mang chíấ ữ ượ ươ ị ụ ồ

mà ch t. Vì kho n viên y không bi t khéo làm, đáng xét t i gì, thì tr m đã giaoế ả ấ ế ộ ẫ

cho công lu n, hãy đ i sẽ chu n cho thi hành. Nh ng nay tr m nghĩ : viên y tr iậ ợ ẩ ư ẫ ấ ả

th 3 tri u, lúc bình, lúc lo n, v n gi m t lòng trung dũng, quan l i ai cung bi tờ ề ạ ẫ ữ ộ ạ ế

c . G p lúc nhi u n i khó khăn, đã v i t gi t mình ch t đi, th c đáng th ngả ặ ề ỗ ộ ự ế ế ự ươ

ti c. V y quan c u c a viên y, chu n cho quan t nh Hà N i ph i b t binh phu hế ậ ữ ủ ấ ẩ ỉ ộ ả ắ ộ

t ng v quê chôn c t. Cho thêm 3 cây g m Trung Qu c, sa và nhi u màu m i thố ề ấ ấ ố ễ ỗ ứ

đ u 3, v i l a m i th đ u 10 t m, ti n 1000 quan đ chi u li u công vi c v sauề ả ụ ỗ ứ ề ấ ề ể ế ệ ệ ề

cho viên quá c y đ t ra ý chu chuôn c a tr m đ n bù công lao, nghĩ đ n b tôiố ấ ể ỏ ủ ẫ ề ế ề

cũ. Đ n sau v án th t th xét xong, đình th n ngh x Tri Ph ng ph i cách bế ụ ấ ủ ầ ị ử ươ ả ỏ

ch c hàm, v n l u mãi b n án tr m giam h u. Vua m xem b n án phê b o r ng :ứ ẫ ư ả ả ậ ở ả ả ằ

Tri Ph ng là tr ng th n, nh n trách nhi m coi gi m t ph ng di n. Đ ng khiươ ọ ầ ậ ệ ữ ộ ươ ệ ươ

chuy n v tr n gi Hà N i, không bi t d phòng tr c khi x y ra, c k v t iể ề ấ ữ ộ ế ự ướ ả ứ ể ề ộ

đ ng ch sai b o m i vi c, thì đáng nên x theo nh ngh . Su t đ i trung dũngứ ủ ả ọ ệ ử ư ị ố ờ

tr m đã bi t rõ, th y chung khó nh c, so v i b n c u s ng t m, không có côngẫ ế ủ ọ ớ ọ ầ ố ạ

tr ng gì khác nhau xa h n. Nay t m gia ân cho khai ph c hàm T Tham tri bạ ẳ ạ ụ ả ộ

Binh. Còn t c bá là do công bình Man ngày tr c mà đ c, thì mi n cho khôngướ ướ ượ ễ

t c b .ướ ỏ

Năm th 28, chu n cho Ph ng đ c th vào đ n Trung Nghĩa. Vua l i nghĩứ ẩ ươ ượ ờ ề ạ

r ng : Tri Ph ng và ng i em là Duy, con là Lâm, ho c vì n c b m ng ho cằ ươ ườ ặ ướ ỏ ạ ặ

cùng cha tu n ti t, trung hi u, ti t nghĩa t c m t nhà, d u đ n nhà h Bi n(?)ẫ ế ế ế ụ ả ộ ẫ ế ọ ệ

khi x a cũng không h n đ c. Đ c ân sai d ng đ n Trung Hi u xã y, hàng năm,ư ơ ượ ặ ự ề ế ở ấ

c tu th i, sai quan s t i đ n t đ n y. Bài văn t r ng :ứ ế ờ ở ạ ế ế ở ề ấ ế ằ

Phiên âm:

Trung th n hi u t ,ầ ế ử

L ch đ i h u chi ,ị ạ ữ

Nh t môn tam ti t ,ấ ế

Ô hô c hi,ơ

Th n t c t trung,ầ ắ ử

T t c t hi u,ử ắ ử ế

T i nh n luân th ng,ạ ậ ườ

Vi th danh giáo,ể

Tri u đình phúng th ,ề ế

Ti t do th yên,ế ủ

Hu ng kiêm nh h u,ố ị ữ

Đ i ti t l m nhiên,ạ ế ẫ

Duy b Nguy n Khanh,ỉ ễ

Duy lang chi ki t,ệ

Trung ngo i l ch d ng,ạ ị ươ

Kì bàng huân li t,ệ

Khái t D ng thuy n,ự ươ ề

Xâm ngã h i tân,ả

M nh t ng xu t s ,ệ ướ ấ ư

Vô d lao th n,ụ ầ

Nhĩ đ Nguy n Duy,ệ ễ

H u văn h u vũ,ữ ữ

Kĩ huynh đ ng tâm,ồ

Tham nhung M c ph ,ụ ủ

Nam đ n b t th ,ồ ấ ủ

Nhĩ vi s thở

Nhĩ đ t chi,ệ ử

Khoa giáp l u ph ng,ư ươ

Kho nh nhiên b c c ,ả ắ ố

S c c nh ng ,ự ơ ả ộ

T c xu t b t ý,ặ ấ ấ

Nhĩ t l ,ử ư ỗ

Nhĩ t Nguy n Lâm,ử ễ

Tiên nhĩ nhi v ng,ươ

Oanh oanh, li t li t,ệ ệ

H o t nh t tr ng,ả ố ấ ườ

Th huynh, th đ ,ị ị ệ

Th ph , th t ,ị ụ ị ử

C chi Bi n Môn,ổ ệ

Đãi b t quá th ,ấ ử

Ô hô vi th n,ầ

Năng trung quân,ư

Ô hô vi t ,ử

Năng hi u thân,ế ư

Duy trung d hi u, Nh t môn hàm t y,ữ ế ấ ụ

Giám khí s chung,ở

Kỳ t chi v ,ư ị

Viên ki n chuyên t ,ế ừ

Dĩ t ng l chi,ưở ệ

Tu gi i tráng lu nế ớ ậ

(H ng tr ng thu),ạ ọ

M nh quan t chi,ệ ế

Đ ng Long chi h ng,ườ ươ

Kỳ qui kỳ tàng,

V n c anh phong,ạ ổ

S n cao th y tr ng,ơ ủ ườ

D ch nghĩa:ị

Tôi trung con hi u,ế

Đ i nào cũng cóờ

M t nhà ba ng i ti t li t,ộ ườ ế ệ

Than ôi! Có đ c m y nhàượ ấ

Làm tôi thì ch t vì trung,ế

Làm con thì ch t vì hi u;ế ế

Là luân th ng c aườ ủ

Là danh giáo c a đ i,ủ ờ

Tri u đình khuyên đ i,ề ờ

Đ c m t ti t, còn nêu khen,ượ ộ ế

Hu ng chi l i kiêm c 2 ti t,ố ạ ả ế

Thì ti t l n l ng l y l m.ế ớ ừ ẫ ắ

Nghĩ Nguy n Khanh kia,ễ

Là ng i tu n ki t c a n c,ườ ấ ệ ủ ướ

T ng tr i làm quan trong, ngoài,ừ ả

Là b c kỳ c u huân li t.ậ ự ệ

Gi n t khi thuy n Tây D ng đ nậ ừ ề ươ ế

Xâm l n mi n ven bi n c a ta,ấ ề ể ủ

Sai t ng đem quânướ

Không ai h n b c lão th n.ơ ậ ầ

Em ng i là Nguy n Duy,ươ ễ

Có văn, có võ

Đ ng lòng v i anh,ồ ớ

Tham m u n i m c ph (227)ư ơ ạ ủ

Nam đ n không giồ ữ

Ng i trúng đ n b th ngườ ạ ị ươ

Em ng i l i t ti t (ch t)ươ ạ ử ế ế

Là ng i khoa giáp đ ti ng th m l i.ườ ể ế ơ ạ

B ng l i ra b cỗ ạ ắ

S c l m l ,ự ơ ầ ỡ

Gi c đánh b t ng ,ặ ấ ờ

Ng i ch t vì gi c.ươ ế ặ

Con ng i là Nguy n Lâmươ ễ

L i b ch t tr c ng i,ạ ị ế ướ ươ

Oanh oanh, li t li t,ệ ệ

Di n ra m t tr n.ễ ộ ậ

Anh nào, em y,ấ

Cha nào, con y,ấ

Dù nhà h Bi n x a,ọ ệ ư

Cũng ch ng h n th ,ẳ ơ ế

Than ôi làm tôi,

Bi t trung v i vuaế ớ

Than ôi làm con,

Bi t hi u v i chaế ế ớ

V a trung v a hi u,ừ ừ ế

H p m t nhà,ọ ở ộ

Khí t t chung đúc,ố

y là th đ yẤ ế ấ

Bèn d ng đ n riêng,ự ề

T lòng khuy n khíchỏ ế

Hàng năm đ n tháng tr ng xuânế ọ

(H ng tr ng thu)ạ ọ

Sai quan đ n t .ế ế

Làng Đ ng Long n ,ườ ọ

Chôn c t đó,ấ ở

Ti ng anh hùng đ l i muôn đ i,ế ể ạ ờ

Nh non cao, nh bi n r ng,ư ư ể ộ

Năm Đ ng Khánh th 1, tháng 11, ph th n là Nguy n H u Đ dâng s nói :ồ ứ ụ ầ ễ ữ ộ ớ

Tri Ph ng là b c tu i già đ c l n c a tiên tri u, tr i làm vi c trong, ngoài, t t cóươ ậ ổ ứ ớ ủ ề ả ệ ấ

công lao. Năm tr c, viên y b can, cũng có công t i. Xin gia n cho viên y khaiướ ấ ị ộ ơ ấ

ph c hàm t c và chu n cho li t th vào th đ n Hi n L ng. Đ n khi đìnhụ ướ ẩ ệ ờ ờ ở ề ề ươ ế

ngh cho là Tri Ph ng phù tá 3 tri u tr i làm vi c trong, ngoài, công vũ rõ r t,ị ươ ề ả ệ ệ

không ai nói gì khác. Tr c đ c li t vào th Trung Nghĩa, là ch k v m t ti tướ ượ ệ ờ ở ỉ ể ề ộ ế

quyên sinh thôi, ch a đ đ nêu ra s huân lao, hi n c a Ph ng, mà đ t sư ủ ể ự ề ủ ươ ể ỏ ự

phân bi t. Xin cho đ c b y th vào án chính đ n Hi n L ng đ cho yên iệ ượ ầ ờ ở ề ề ươ ể ủ

linh h n chín su i. Vua y l i ngh .ồ ở ố ờ ị

Con tr ng c a Ph ng là Ng c đ c t p phong Tráng li t t b C m Binhưở ủ ươ ọ ượ ậ ệ ử ổ ấ

Cai đ i, trông coi vi c th cúng. Con th là Lâm và em là Duy, chép truy n sau.ộ ệ ờ ứ ệ ở

Cháu đích tôn là Thi n, do đ Tú tài, năm Thành Thái th 4, đi thi H i, đ c thệ ỗ ứ ộ ượ ứ

trúng cách; thi Đi n đ Phó b ng, làm quan đ n Hàn Lâm vi n Th đ c.ệ ỗ ả ế ệ ị ộ

Lâm tên t là M c Hiên, l y công chúa Đ ng Xuân, b làm Phò mã Đô úy.ự ặ ấ ồ ổ

Năm T Đ c th 24, ng i cha c a Lâm là Tri Ph ng quân th Tam Truy n.ự ứ ứ ườ ủ ươ ở ứ ệ

Lâm vì lâu không đ c h u cha s m t i, dâng s xin đi thăm cha. Sau theo cha vượ ầ ớ ố ớ ề

thành Hà N i, đóng quân quân th . B y gi , quân Pháp đánh hãm Hà Thành. Triộ ở ứ ấ ờ

Ph ng đ c quân kháng c , sai con là Lâm gi c a Đông Nam. Quân Pháp đánhươ ố ự ữ ử

c a y tr c, Lâm b súng b n ch t, Tri Ph ng b th ng, thành bèn b hãm.ử ấ ướ ị ắ ế ươ ị ươ ị

Vi c đ n tai vua, vua th ng xót l m. D r ng : làm tôi ch t vì trung, làm con ch tệ ế ươ ắ ụ ằ ế ế

vì hi u, là quy t c c a đ i x a. Nguy n Lâm không có trách nhi m gì đ n vi c giế ắ ủ ờ ư ễ ệ ế ệ ữ

thành, đem quân mà bi t hi u nghĩa nh th , n n c, ti ng nhà hai đ ng khôngế ế ư ế ơ ướ ế ằ

h th n; so v i b n con em th n th ng c a b n quí phái khác, cùng nh ng kổ ẹ ớ ọ ầ ườ ủ ọ ữ ẻ

lúc b y gi b quan, tìm n i ti n l i cho mình há ch ng càng nên khen th ng ?ấ ờ ỏ ơ ệ ợ ẳ ưở ư

V y t ng cho Lâm làm Th lang b Binh chi u hàm mà c p tu t, l i cho thêm 300ậ ặ ị ộ ế ấ ấ ạ

quan ti n đ khuy n cho nh ng ng i trung hi u sau này. Và sai quan t nh Hàề ể ế ữ ườ ế ỉ

N i s c b t dân phu h t ng quan c u c a Lâm v quê chôn c t.ộ ứ ắ ộ ố ữ ủ ề ấ

Năm th 28, Lâm đ c b y th vào đ n Trung Nghĩa, l i h p th vào đ nứ ượ ầ ờ ề ạ ợ ờ ề

Trung Hi u.ế

Con c a Lâm có 2 ng i : Tri Ki m m th hàm Hàn Lâm vi n Đi n t ch,ủ ườ ể ấ ụ ệ ể ị

nay làm Tri ph ph Tri u Phong; Tri Chí m th C m Y Hi u úy.ủ ủ ệ ấ ụ ẩ ệ

Duy, tên t là Nh Hi n, là em ru t c a Võ hi n đi n Đ i h c sĩ Tráng Li tự ữ ề ộ ủ ể ệ ạ ọ ệ

Bá Đ ng Xuyên Công. Kho ng năm Minh M ng, m y l n trúng Tú tài. Đ u nămườ ả ạ ấ ầ ầ

Thi u Tr đ H ng ti n, r i đ luôn Ti n sĩ. B t đ u b Hàn Lâm vi n Biên tu,ệ ị ỗ ươ ế ồ ỗ ế ắ ầ ổ ệ

r i chu n vào Các, thi Đi n 2 l n, tuy n sung làm c p viên th ng th Tu so n,ồ ẩ ệ ầ ể ấ ắ ụ ạ

biên chép t p th "Đ h i" xong đ c th ng k l c. Năm th 5, Duy đ c Thậ ơ ỗ ộ ượ ưở ỷ ụ ứ ượ ự

Tri ph Tân An.ủ

T Đ c năm th 3, tr i th 2 ph Hoàng Hoá, Qu ng Ninh. Liêm bình cóự ứ ứ ả ự ủ ả

ti ng t t. B chính là Đ Đăng Đ , dâng s ti n c . Có ch g i v Kinh d n vào raế ố ố ỗ ệ ớ ế ử ỉ ọ ề ẫ

m t vua.Vua cho là đ c chu n b Tri ph . Năm th 4, thăng lên Thí đ c vi n T pắ ượ ẩ ổ ủ ứ ộ ệ ậ

Hi n, sung ch c Kinh diên kh i c chú. L i vâng ch ng h ch đi n Văn Minh,ề ứ ở ư ạ ỉ ứ ạ ở ệ

đ c d h ng đ . Năm th 5, thăng b Th gi ng h c sĩ, sung t b Phó s sangượ ự ạ ỗ ứ ổ ị ả ọ Ấ ộ ứ

n c Thanh. Lúc Duy ra đ n ngoài c a quan, thì gi c ng i n c Thanh n i lo n.ướ ế ử ặ ườ ướ ổ ạ

Duy ph i l u l i gi a đ ng. Năm th 8, mùa đông, Duy v t bi n tr v n c;ả ư ạ ở ữ ườ ứ ượ ể ở ề ướ

vua cho là Duy l n l i muôn d m, gian nguy 3 năm, th ng cho kim khánh h ngặ ộ ặ ưở ạ

trung, b c l ng, áo qu n các h ng, cho ăn y n và vua l i làm bài th đ úy l o; r iạ ạ ầ ạ ế ạ ơ ể ạ ồ

thăng b H ng Lô t khanh, Bi n lý b L i. Sau đ c ch n sung vào làm vi c ổ ổ ự ệ ộ ạ ượ ọ ệ ở

Các.

Năm th 9, thuy n Tây l i sinh s c a bi n Đà N ng. Vua sai Duy đi h iứ ề ạ ự ở ử ể ẵ ộ

đ ng v i Đào Tri trù bi n đ n b o làm k th ng , làm vi c xong l i v Các.ồ ớ ệ ồ ả ế ủ ự ệ ạ ề

Năm th 11, thuy n Tây l i vào c a bi n Đà N ng, b n phá đ n b o. Thứ ề ạ ử ể ẵ ắ ồ ả ư

ngoài biên cáo c p, anh là Nguy n Tri Ph ng T ng th ng quân v vi c phòngấ ễ ươ ổ ố ụ ệ

ng t i kh n. Duy qu quy t xin đi. Vua khen là gi i, sai sung ch c Tán lý quân v .ự ố ẩ ả ế ỏ ứ ụ

V sau thuy n Tây b đi, Duy tr v Kinh ph c m nh, đ c thăng b Quang L cề ề ỏ ở ề ụ ệ ượ ổ ộ

t khanh, nh ng v n sung vi c C Năm th 12, thuy n Tây đánh hãm thànhự ư ẫ ệ ứ ề

Gia Đ nh, Duy đ i sung làm Tán lý đ o Đ nh Biên.ị ổ ạ ị

Năm th 13, vua th y quan quân th lâu ngày không công, chu n cho Duyứ ấ ở ứ ẩ

giáng làm Lang Trung.

Năm th 14, quân Tây ti n đánh đ n l n Gia Đ nh, quân ta h t s c ch ngứ ế ồ ớ ị ế ứ ố

gi , Duy cùng Tán t ng là Tôn Th t Trĩ b ch t tr n. Vi c đ n tai vua, vuaữ ươ ấ ị ế ậ ệ ế

th ng ti c mãi, sai h t ng quan c u Duy v quê chôn c t, truy t ng hàm Binhươ ế ộ ố ữ ề ấ ặ

b Tham tri, c p thêm cho b c, g m, v i, l a r t h u. Chu n cho con Duy đ n tu iộ ấ ạ ấ ả ụ ấ ậ ẩ ế ổ

tr ng thành, do B b dùng.ưở ộ ổ

Năm th 28, s c cho quan có trách nhi m d ng đ n làng đ th (ch a rõứ ắ ệ ự ề ở ể ờ ư

truy n c a Tri Ph ng).ở ệ ủ ươ

Con c a Duy có 2 ng i : Kính, hi n m th hàm Ki m th o; Hàm, hi n làủ ườ ệ ấ ụ ể ả ệ

m sinh vào h c Giám.ấ ọ ở

QUY N 25Ể

TRUY N CÁC QUAN - M C XV.Ệ Ụ

Hà Duy Phiên

Tên t là Đ c Ninh, ng i huy n Ho ng Hóa, t nh Thanh Hóa th 18, đự ứ ườ ệ ằ ỉ ứ ỗ

H ng ti n. Kho ng đ u năm Minh M ng, do Tri huy n Chân L c, đ c b Triươ ế ả ầ ạ ệ ộ ượ ổ

ph Ho ng An; nhi u l n thăng đ n Lang trung b Hình, tham Hi p tr n Qu ngủ ằ ề ầ ế ộ ệ ấ ả

Tr , Th Ph doãn Th a Thiên.ị ự ủ ừ

Năm th 12, chuy n sang H u Th lang b Hình, r i sung bi n công vi c N iứ ể ữ ị ộ ồ ệ ệ ộ

Các.

Năm th 14, đ c c t lên làm T Phó đô Ng s vi n Đô Sát tâu r ng : vi nứ ượ ấ ả ự ử ệ ằ ệ

tôi gi ch c kh i c chú và tra xét công vi c các nha. Xin phàm các b n th xin vữ ứ ở ư ệ ả ư ề

d , ch , phi u nghĩ và các ch ng s , b n án trong ngoài, do N i Các chuy nụ ỉ ế ươ ớ ả ở ộ ể

giao, sao l c cho đ phòng tra xét. Vua y l i. L i tâu nói : tr c đây Nguy n Côngụ ể ờ ạ ướ ễ

Tr dâng t m t phong, nói : có vi c mà gi u k gian ph m thì b t t i T ngứ ờ ậ ệ ấ ẻ ạ ắ ộ ổ

tr ng, H ng, Lý tr ng, bi t không t cáo ra đ u x chém. Đã đ c chu n làmưở ươ ưở ế ố ề ử ượ ẩ

th Nam Đ nh. Đ n nay đã 6 năm r i, mà b Hình không t ng Ph c tâu, cònử ở ị ế ồ ộ ừ ướ

gi l y đ xét x vi c hình, thì s có ph n riêng ch u quá n ng. Vua cho l i tâuữ ệ ấ ể ử ệ ợ ầ ị ặ ờ

ph i, xu ng d cho N i Các r ng : phàm các nha môn xét vi c hình, g p có các ánả ố ụ ộ ằ ệ ặ

nh th đ u ph i chi u b n lu t, không nên vi n d n l tr c.ư ế ề ả ế ả ậ ệ ẫ ệ ướ

Năm y, s a làm b "Th c l c ti n biên", Phiên sung làm To n tu, r i ti nấ ử ộ ự ụ ề ả ồ ế

lên H u Tham tri b L i. G p khi th dân Thanh Hóa n i lo n, Phiên dâng s xinữ ộ ạ ặ ổ ở ổ ạ ớ

đi. Vua khen, sai Phiên sung ch c Tham tán quân v . R i sau chuy n b Tu n phứ ụ ồ ể ổ ầ ủ

Gia Đ nh. B y gi có l i gièm pha không có căn.c đ nh làm h i Phiên. Duy Phiênị ấ ờ ờ ứ ị ạ

nghe th y, lòng không đ c yên, m i dâng s xin bi n b ch rõ ràng. Vua xét raấ ượ ớ ớ ệ ạ

không có, m i tri u Phiên làm tá Tham tri b L i, ít lâu Th Th ng th b Công.ớ ệ ộ ạ ự ượ ư ộ

Năm th 17, th tù S n Âm t nh Ninh Bình là b n Quách T t Công, nuôiứ ổ ở ơ ỉ ọ ấ

ng m con cháu nhà Lê là Duy Hi n đ m u làm ph n. Phiên đ c sung ch cầ ể ể ư ả ượ ứ

Tham tán đ i th n cùng v i Kinh l c là T Quang C đi đánh d p yên đ c (chépạ ầ ớ ượ ạ ự ẹ ượ

truy n Quang C ). Vì có công, đ c ban bài đeo b ng ng c tr ng có ch "cát", vàở ệ ự ượ ằ ọ ắ ữ

m y l n gia th ng quân công g m 4 c p. Khi v tri u, đ c b Th ng th bấ ầ ưở ồ ấ ề ề ượ ổ ượ ư ộ

Công, kiêm qu n Tào chính.ả

Năm Thi u tr th 1, gia hàm Hi p bi n Đ i h c sĩ, lĩnh Th ng th b H ,ệ ị ứ ệ ệ ạ ọ ượ ư ộ ộ

t ng lý vi c làm S n Lăng. Tr c đây, s a cung Ki n Thành, đi n Trung Hòa, l iổ ệ ơ ướ ử ế ệ ạ

xây d ng ngôi cát đ a V n niên Hi u S n và bây gi s a S n Lăng, đ u sai Duyự ị ạ ở ế ơ ờ ử ơ ề

Phiên trông coi c .ả

Mùa thu năm y, sung C M t vi n đ i th n. Năm sau vua ra tu n ngoàiấ ơ ậ ệ ạ ầ ầ

B c, Phiên đ c sung ch c l u th ( kinh). Khi xa giá v Kinh, đ c thăng lênắ ượ ứ ư ủ ở ề ượ

Hi p bi n h c sĩ, kiêm sung Phó T ng tài Qu c S Quán, l i sung làm T ng v ngệ ệ ọ ổ ở ố ử ạ ổ ự

b Đ i Nam h i đi n.ộ ạ ộ ể

Năm T Đ c th 5, gia hàm Thái t Thi u b o, lĩnh Th ng th b H , sungự ứ ứ ử ế ả ượ ư ộ ộ

C M t vi n nh cũ.ơ ậ ệ ư

Duy Phiên gi lâu vi c chi thu trong n c, làm vi c tinh sáng, đ c vua chúữ ệ ướ ệ ượ

tr ng riêng. Nhân b nh xin phép v , r i ch t nhà th 62 tu i, truy t ng hàmọ ệ ề ồ ế ở ọ ổ ặ

Thi u b o Văn Minh đi n Đ i h c sĩ, tên th y là Văn Th n; vua sai quan đ n t ,ế ả ệ ạ ọ ụ ậ ế ế

sau Phiên đ c bày th vào đ n Hi n L ng.ượ ờ ế ề ươ

Lý Văn Ph cứ

Tên t là Lân Chi, ng i huy n Vĩnh Thu n, Hà Nự ườ ệ ậ ộ

Năm Gia Long th 18, đ H ng ti n. Kho ng đ u năm Minh M ng đ c bứ ỗ ươ ế ả ầ ạ ượ ổ

Hàn Lâm vi n Biên tu, sung S quán, nhi u l n thăng làm Thiêm s b L , Hi p lýệ ử ề ầ ự ộ ễ ệ

vi c tr n Qu ng Ngãi, kiêm qu n c L c Kiên; r i chuy n làm Tham hi p dinhệ ấ ả ả ơ ụ ồ ể ệ

Qu ng Nam thu c tr c l . Ph c làm đ c nhi u vi c đúng. Vua khen, g i vào làmả ộ ự ệ ứ ượ ề ệ ọ

H u Th lang b H , Th H u Tham tri, nhân vi c b t i, t c m t ch c, theo pháiữ ị ộ ộ ự ữ ệ ị ộ ướ ấ ứ

viên đi Ti u Tây D ng đ g ng s c báo hi u chu c t i. L i đi Tân Gia Ba. Sauể ươ ể ắ ứ ệ ộ ộ ạ

đ c khôi ph c làm T v ph N i V , coi qu n thuy n Đ nh D ng đi L T ng,ượ ụ ư ụ ủ ộ ụ ả ề ị ươ ữ ố

Qu ng Đông làm vi c công. L i đ c nh c lên Ch s b Binh, r i đi Tân Gia Ba;ả ệ ạ ượ ắ ủ ự ộ ồ

ti p đ n m y l n đi Áp Môn Qu ng Đông có vi c công. R i l n l t thăng Langế ế ấ ầ ở ả ệ ồ ầ ượ

trung b Công, nh c lên H u Th lang b Công, kiêm coi thuy n Ph n B ng đi Tânộ ắ ữ ị ộ ề ấ ằ

Gia Ba. Khi đi vi c công tr v , đ c Th H u Tham tri b Công, quy n lý côngệ ở ề ượ ự ữ ộ ề

vi c Th y s kinh kỳ.ệ ủ ư

Năm Thi u Tr th 1, đ c cách b H u Tham tri b L , sung làm Chánh sệ ị ứ ặ ổ ữ ộ ễ ứ

đi Yên Kinh. R i sau vì thuy n n c ngoài đ n Đà N ng, làm vi c không khéo, ánồ ề ướ ế ẵ ệ

x Ph c phát làm lính; sau đ c khai ph c ch c Th đ c.ử ứ ượ ụ ứ ị ộ

Năm T Đ c th nh t, đ c thăng Lang trung, bi n lý công vi c b L .ự ứ ứ ấ ượ ệ ệ ộ ễ

Kho ng năm Minh M ng, đ c nh c lên Quang L c t khanh, r i ch t, truyả ạ ượ ắ ộ ự ồ ế

th H u Th lang b L .ụ ữ ị ộ ễ

Ph c, tr c tác có các t p : Tây hành ki n văn l c, Mân hành thi th o, Vi tứ ướ ậ ế ụ ả ệ

hành thi th o, Vi t hành t c ngâm, Kính h i t c ngâm, Chu nguyên t p v nh. Vănả ệ ụ ả ụ ậ ị

Ph c có ti ng là văn h c, làm quan th ng b v p, r i l i đ c khôi ph c. Tr cứ ế ọ ườ ị ấ ồ ạ ượ ụ ướ

sau h n 30 năm. Ph n nhi u ph i làm vi c khó nh c đ ng bi n, sóng gió kinhơ ầ ề ả ệ ọ ở ườ ể

kh ng, mây khói m t m , kinh l ch không ch m t ch nào, th ng th y bi u hi nủ ị ờ ị ỉ ộ ỗ ườ ấ ể ệ

th v y.ở ơ ậ

Con là Văn B t, vì m th , đ c b Tri ph ph Ki n Th y.ậ ấ ụ ượ ổ ủ ủ ế ụ

>

" face="Times New Roman">

Roman" color="red">Vũ Quy nề

Tên hi u là T n Trai, ng i huy n Lang Tài, B c Ninh, cha là Thi u, làmệ ấ ườ ệ ắ ề

tham ngh đ i Lê, sinh 12 ng i con : Con tr ng là Trinh, đ u năm Gia Long,ị ờ ườ ưở ầ

đ c b Tham tri, có truy n chép riêng.ượ ổ ệ

Quy n, năm Gia Long th 18, đ H ng ti n, tr i làm Tri huy n Mỹ L ng.ề ứ ỗ ươ ế ả ệ ươ

Đ u năm Minh M ng vào làm Ch s b H , r i thăng Giám sát ng s , bầ ạ ủ ự ộ ộ ồ ự ử ổ

Đ c h c H i D ng.ố ọ ả ươ

Năm Thi u Tr th 2, có ch b làm Án sát. Sau vì m già, tu i ngo i 80,ệ ị ứ ỉ ổ ẹ ổ ạ

Quy n trình bày tình tr ng xin t ch i, đ c gia hàm Hàn Lâm vi n Th gi ng h cề ạ ừ ố ượ ệ ị ả ọ

sĩ, cho v nuôi m nhà, yên lòng ăn m c gi n d . V sau Quy n đ n 70 tu i, thề ẹ ở ặ ả ị ề ề ế ổ ủ

th n, làm đ s tâu, đ c ân chu n cho ngh vi c.ầ ệ ớ ượ ẩ ỉ ệ

Năm T Đ c th 15, gi c Th n i lo n, Quy n lánh đ n H ng Yên, r iự ứ ứ ặ ổ ổ ạ ề ế ở ư ồ

ch t.ế

Quy n là ng i nhàn tĩnh, ít nói, di d ng có đ o. T khi lĩnh h c ch c quaề ườ ưỡ ạ ự ọ ứ

8, 9 năm sau khi v nhà l i d y h c trò, chăm ch d y b o không chán n n. H cề ạ ạ ọ ỉ ạ ả ả ọ

trò đông đú ng i thành đ t. Ch c a Quy n thích tr ng cây hoa, t l y c nhườ ạ ỗ ở ủ ề ồ ự ấ ả

gió trăng làm vui; ng i ta th ng ví nh ăn l c oa c a Thi u Nghiêu Phu (t cườ ườ ư ụ ủ ệ ứ

Thi u Ung đ i T ng) ngày x a.ệ ờ ố ư

Ng i em h (con chú hay bác) là Đĩnh, Vĩnh và cháu g i b ng ông h làườ ọ ọ ằ ọ

Th c, Dác (228) ng i đ u bi t ti ng.ự ườ ề ế ế

Đĩnh

Tên t là Tr c Ph . Năm Gia Long th 18, thi kinh s , đ H ng ti n, b tự ự ủ ứ ở ư ỗ ươ ế ắ

đ u b huy n Th ng Nguyên, r i vào trong, b Ch s b H , chuy n sang Viênầ ổ ệ ượ ồ ổ ủ ự ộ ộ ể

ngo i lang trung; tr i làm quan Án sát s 2 t nh Ngh An, Nam Đ nh r i b giáng.ạ ả ứ ỉ ệ ị ồ ị

Đ u năm Thi u Tr , đ c kh i ph c Ch s , thăng Lang trung. Năm th 6,ầ ệ ị ượ ở ụ ủ ự ứ

b Án sát s Biên Hòa, r i Th B chính. h lý quan phòng tu n ph , sau ch t ổ ứ ồ ự ố ộ ầ ủ ế ở

ch làm quan.ỗ

Năm Minh M ng th 2, đ H ng ti n; thăng d n đ n Án sát s S n Tây, bạ ứ ỗ ươ ế ầ ế ứ ơ ị t i ph i m t ch c, sau đ c khôi ph c Hàn Lâm vi n tr c tác.ộ ả ấ ứ ượ ụ ệ ướ

<span>

Th cự

Tên là B i Ph , năm Minh M ng th 15, đ H ng ti n, đ c b Tri huy nộ ủ ạ ứ ỗ ươ ế ượ ổ ệ

Hoành B , thăng d n đ n án sát s Biên Hòa. Sau lĩnh B chính s Gia Đ nh, bồ ầ ế ứ ố ứ ị ị m t ch c, ph i v , sau kh i ph c đãi chi u.ấ ứ ả ề ở ụ ế

Dác

Lúc đ u tên là Chù, năm T Đ c th 18, đ Phó b ng, b t đ u b Tri huy nầ ự ứ ứ ỗ ả ắ ầ ổ ệ

Mỹ L c, vì vi c b m t ch c. Sau đi theo quân th B c Biên, đ c kh i ph c, tr iộ ệ ị ấ ứ ứ ở ắ ượ ở ụ ả

làm đ n Th ng bi n quân v Thái Nguyên. Vì có văn h c, đ c tri u vào thi, giế ươ ệ ụ ọ ượ ệ ị gi ng, r i lĩnh B chính s Thái Nguyên. Sau t xin đi đ n đi n. Đ u năm Ki nả ồ ố ứ ự ồ ề ầ ế

Ph c b b nh, v ngh .ướ ị ệ ề ỉ

Nguy n Bá Thânễ

Tên t là Duy Nh c, ng i huy n Vĩnh L c, Thanh Hóa; thu nh thích đ cự ạ ườ ệ ộ ở ỏ ọ

sách, tính tr m tĩnh.ầ

Năm Gia Long th 18, đ H ng c ng, b t đ u b Tri huy n L Th y, r i điứ ỗ ươ ố ắ ầ ổ ệ ệ ủ ồ

Tri huy n Gia L c.ệ ộ

Đ u năm Minh M ng, chuy n vào trong làm Tào lang; r i thăng b Án sát sầ ạ ể ồ ổ ứ

Qu ng Bình; vì có tang cha, nên xin ngh vi c v quê . Ch t g p có gi c, Bá Thânả ỉ ệ ề ở ợ ặ ặ

đem quân h p gi , đ c đ c cách khen th ng.ọ ữ ượ ặ ưở

Năm th 15, b Lang trung b L , bi n lý vi c B ; r i thăng làm án sát sứ ổ ộ ễ ệ ệ ộ ồ ứ

Khánh Hòa, vì vi c b t i m t ch c. V sau đ c khai ph c t v , thác b nh xinệ ị ộ ấ ứ ề ượ ụ ư ụ ệ

v .ề

Bá Thân áp đ t vi c nhà có phép. Đ c 9 ng i con, thì 3 ng i đ H ngặ ệ ượ ườ ườ ỗ ươ

ti n. Lúc ch t tu i m i 50, vì ng i con th là Tu quí hi n, nhi u l n đ c t ngế ế ổ ớ ườ ứ ể ề ầ ượ ặ

hàm Thái Th ng t khanh.ườ ự

Tu

Tên là Ti n Chi, năm T Đ c th 8, đ H ng ti n, do Hàn Lâm thăng d nế ự ứ ứ ỗ ươ ế ầ

lên, đ u Tri ph Thu n Thành. T i ch c đ c 1 kỳ kh o c ng (3 năm) thì tri u vầ ủ ậ ạ ứ ượ ả ố ệ ề

b Viên ngo i lang b H , sau thăng lên Lang trung.ổ ạ ộ ộ

Năm th 26, b th H ng Lô t thi u khanh, sung làm Phó s sang Yênứ ổ ụ ồ ự ế ứ

Kinh. Sau khi đi vi c công tr v , đ c Th án sát s H i D ng, sau b t i vì khiệ ở ề ượ ự ứ ả ươ ị ộ

tr c Thu n Thành, kho ch a đ thi u, ph i giáng 4 c p, không đ c làm n a.ướ ở ậ ứ ể ế ả ấ ượ ữ

Ít lâu đ c khai ph c Quang L c t thi u khanh bi n lý b Công; r i Th Phượ ụ ộ ự ế ệ ộ ồ ự ủ

th a ph Th a Thiên. L i cho Th H ng Lô t khanh, bi n lý b L .ừ ủ ừ ạ ự ồ ự ệ ộ ễ

Năm th 35 đ c b B chính s B c Ninh.ứ ượ ổ ố ứ ắ

Năm Ki n Ph c th 1, sau khi t nh thành có s , cho Tu quy n lý T ng đ cế ướ ứ ỉ ự ề ổ ố

Ninh Thái.

Kho ng năm Hàm Nghi đ c th T ng đ c, r i xin phép v làng, g p binhả ượ ụ ổ ố ồ ề ặ

bi n nên b h i. Con là Ho ng Nghi m th Ki m th o; Ho ng Oánh, Ho ng L cế ị ạ ằ ấ ụ ể ả ằ ằ ượ

vì theo làm vi c có công lao, đ c b ch c huy n; Thúc, đ C nhân.ệ ượ ổ ứ ệ ỗ ử

Ph m Đình Hạ ổ

Tên t là B nh Tr c, ng i huy n Đ ng An, H i D ng, cha là Giáp, đự ỉ ự ườ ệ ườ ả ươ ỗ

H ng c ng đ i C nh H ng nhà Lê, làm quan đ n Thái b c t khanh.ươ ố ờ ả ư ế ộ ự

Đình H thu nh thích h c, đi thi tr ng b tr t, m i h t s c đ c sách,ổ ở ỏ ọ ườ ị ượ ớ ế ứ ọ

ph n nhi u thu c c đi n c , ng i đ u suy tôn.ầ ề ộ ả ể ổ ườ ề

Năm Minh M ng th 2, vua đi tu n ra B c, nghe ti ng g i vào ra m t hànhạ ứ ầ ắ ế ọ ắ ở

t i, đ c vua h i chuy n, Đình H bày tâu x ng ý. Vua sai c p l ng cho H theoạ ượ ỏ ệ ổ ứ ấ ươ ổ

l H ng c ng hành t u 6 b . Đình H làm bi u và dâng c 2 quy n Lê tri uệ ươ ố ẩ ở ộ ổ ể ả ể ề

h i đi n, 1 quy n Bang giao đi n l , các t p Th gi n s quán sách phong v nămộ ể ể ể ệ ậ ư ả ử ề

C nh H ng Tân Ty n a. Sau Đình H đ c tri u v Kinh b Hành t u vi n Hànả ư ữ ổ ượ ệ ề ổ ẩ ệ

Lâm, r i xin v .ồ ề

Năm th 7, đ c tri u vào Kinh b Hàn Lâm Biên tu, r i ti n lên Th a ch .ứ ượ ệ ổ ồ ế ừ ỉ

Đình H l i dâng các b n An Nam Chí, Ô Châu C n L c. Vua khen, th ng choổ ạ ả ậ ụ ưở

vàng, l a và thăng t t u Qu c T Giám.ụ ế ử ố ử

Năm th 8, Đình H ngh phép. Nh ng có ch thúc d c ra làm vi c. Đình Hứ ổ ỉ ư ỉ ụ ệ ổ

l y c là b nh lâu kh i, xin thôi vi c Qu c T Giám, l i v làm Th a ch . Đ c ítấ ớ ệ ỏ ệ ở ố ử ạ ề ừ ỉ ượ

lâu, l i b Hàn Lâm vi n Th gi ng h c sĩ, cho đ c theo tri u ban tâu vi c.ạ ổ ệ ị ả ọ ượ ề ệ

Năm th 30, Đình H l y c có b nh xin v , r i ch t, tu i h n 20.ứ ổ ấ ớ ệ ề ồ ế ổ ơ

Đình H h c nhi u kh o c u. Tr c đây T ng tr n B c ng h i đ ng điổ ọ ề ả ứ ướ ổ ấ ắ ườ ỏ ườ

s n c Ai Lao và đ a đ n c Đ i Miên. H tr l i r t rõ, ng i ta khen là ki nứ ướ ị ồ ướ ạ ổ ả ờ ấ ườ ế

th c r ng rãi. Đình H tr c tác có các sách Nh t dung th ng đàm, Hi kinh (Kinhứ ộ ổ ướ ậ ườ

D ch) tr c l , l u hành đ i.ị ắ ễ ư ở ờ

Con là Ký đ H ng ti n, b đ ng Tri ph Khoái Châu, sau b t i ph i m tỗ ươ ế ổ ồ ủ ị ộ ả ấ

ch c.ứ

Times New Roman">

Phan H u Tínhữ

Ng i huy n Quỳnh L u, Ngh An.ườ ệ ư ệ

Năm Minh M ng th 3, đ Ti n sĩ, do Hàn Lâm b Tri ph Đ nh Vi n, thăngạ ứ ỗ ế ổ ủ ị ễ

Đ c h c Đ nh T ng.ố ọ ị ườ

Năm th 8, đ c tri u vào làm Lang trung b L i, Th Thiêm s , chuy nứ ượ ệ ộ ạ ự ự ể

sang T nghi p Qu c T Giám.ư ệ ố ử

or="black"> Năm th 10, b Lang trung b Binh, theo làm vi c Tào công ứ ổ ộ ệ ở ở

B c Thành. Lúc vi c công nhàn r i, Tính thích cùng v i sĩ nhân vui th ng vănắ ệ ỗ ớ ưở

th . Ông t i ch c 2 năm thì ch t, tu i 58.ơ ạ ứ ế ở ổ

H u Tính thu nh thông minh, nh lâu, khi làm quan trong s ch, gi n dữ ở ỏ ớ ạ ả ị không khác gì ng i h c trò nghèo. Hi p bi n Đ i h c sĩ Đ ng Văn Thiêm t ng nóiườ ọ ệ ệ ạ ọ ặ ừ

r ng : ta ch a th y ai nghèo nh H u Tính. T t u là Ph m Đình H cùng làm vi cằ ư ấ ư ữ ế ử ạ ổ ệ

v i Tính, Đình H cũng ph c Tính là ng ng, nói r ng : ta th y Tính là ng iớ ổ ụ ườượ ằ ấ ườ

hòa v i m i ng i mà không hùa theo, cùng v i m i ng i mà có trí thú riêng.ớ ọ ườ ớ ọ ườ

Ngày th ng thì tin th c, lúc lâm s thì ch c ch n không th thay đ i. Tr c sauườ ự ự ắ ắ ể ổ ướ

rèn d y h c trò, nhi u ng i thành đ t.ạ ọ ề ườ ạ

Con là Th n, Kh i, Qu đ u đ Tú tài. Qu tr i làm Tri ph Yên Bình.ậ ả ế ề ỗ ế ả ủ

Hà Quy nề

Tên t là T n Ph , tiên t là ng i Ngh An. T xa là Trình Khoáng, đ uự ấ ủ ổ ườ ệ ổ ầ

năm Quang Thu n nhà Lê đ Ti n sĩ, làm quan đ n Th ng th b Binh. Đ n tiênậ ỗ ế ế ượ ư ộ ế

t c911;a Quy n m i đ n huy n Thanh Oai, ph ng Thiên. Cha là Đ ng, đổ ề ớ ế ở ệ ủ Ứ ồ ỗ

H ng c ng đ i Lê.ươ ố ờ

Quy n t tr i thông minh nhanh nh n. Năm Minh M ng th 3, đ Ti n sĩ,ề ư ờ ẹ ạ ứ ỗ ế

b Tri ph Tân Bình, thăng Tham bi n doanh Qu ng Tr ; r i đ c tri u b Tháiổ ủ ệ ả ị ồ ượ ệ ổ

Th ng t thi u khanh, Th Thiêm s b Công, r i đ i sang H u Th lang b L .ườ ự ế ự ự ộ ồ ổ ữ ị ộ ễ

G p khi tên Tù tr ng ng i Man châu M ng Vang, Qu ng Tr là A Đi n Cáoặ ưở ườ ở ườ ả ị ề

h p b n làm ph n. Quy n t cho là tr c Qu ng Tr , phòng gi không chu đáoọ ọ ả ề ự ướ ở ả ị ữ

đ đ n b n Man sinh lòng kh i lo n, ông dâng s xin đi đánh. Vua khen là gi i vàể ế ọ ở ạ ớ ỏ

y cho, sai Quy n cùng V úy coi đ o Cam L là T ng Văn Uy n đem quân ti nề ệ ạ ộ ố ể ế

đánh. Khi đ n thì A Đi n Cáo nghe bóng gió đã tr n tr c, Quy n bèn truy b t cácế ề ố ướ ề ắ

b n lũ c a gi c còn l i th dân b phiêu tán thì chiêu d v v , l i v yên nghi pọ ủ ặ ạ ổ ị ụ ỗ ề ạ ề ệ

Sau vì khí đ c n ng, h l nh cho rút quân v . Quy n v đ n kinh, m l m.ộ ặ ạ ệ ề ề ề ế ố ắ

Vua b o th th n r ng : Quy n là văn th n, t xin vì n c xu t l c, c hăng háiả ị ầ ằ ề ầ ự ướ ấ ự ố

không nghĩ đ n thân, ng i nh th , t ng cũng khá đ c. Nay vì khí đ c bế ườ ư ế ưở ượ ộ ị b nh, nh ng ng i t t thì tr i giúp, t có th gi đ c t t lành v y. Đ c h nệ ư ườ ố ờ ự ể ữ ượ ố ậ ượ ơ

m t tháng, Quy n vào ra m t, vua yên i, sai Quy n sung làm công vi c N i Các.ộ ề ắ ủ ề ệ ở ộ

M i l n có ch sai th o s c d , bút không ng ng vi t, nhi u đ n trăm câu đ u đỗ ầ ỉ ả ắ ụ ừ ế ề ế ề ủ

h t s lý, vua khen. Có khi nhân lúc th nhàn, vua h i đ n nhà Quy n. Quy nế ự ư ỏ ế ề ề

ph c xu ng đ t nói r ng : ti u th n hãy còn m . Vua b o r ng : ng i nghèo, taụ ố ấ ằ ể ầ ẹ ả ằ ươ

th ng ban cho 50 l ng b c và s c cho ng i m c a Quy n vào ra m t. Vua tưở ạ ạ ắ ườ ẹ ủ ề ắ ự

vi t 4 ch "Vĩnh tích th khang" ban cho. L i c p thêm cho lĩnh, l a, áo và v tế ữ ọ ạ ấ ụ ậ

h ng. Sĩ phu đ u cho là vinh d . R i sau Quy n vì vi c b khi n trách, ph i đi Tâyạ ề ự ồ ề ệ ị ể ả

D ng g ng s c chu c t i. Quy n có t p th D ng trình m ng.ươ ắ ứ ộ ộ ề ậ ơ ươ ộ

0">

Năm th 13, đ c kh i ph c ch c Ki m th o, sung làm Hành t u N i Các,ứ ượ ở ụ ứ ể ả ẩ ở ộ

d n d n thăng Th đ c h c sĩ sung bi n vi c Các. Vua b o r ng : ng i là ng iầ ầ ị ộ ọ ệ ệ ả ằ ươ ườ

đ c sách, n u bi t g ng s c, không l m l i đ n 2 l n, thì hi n vinh cha m , cũngọ ế ế ắ ứ ầ ỗ ế ầ ể ẹ

là đ đ n bù l i t m lòng tác thành c a tr m chút m i ph i. L i b th cho làmể ề ạ ấ ủ ẫ ớ ả ạ ổ ụ

H u Th lang b Công, nh ng v n sung vi c Các; r i thăng mãi đ n T Tham triữ ị ộ ư ẫ ệ ồ ế ả

b L i, sung C M t vi n đ i th n. Quy n cùng c Vi n dâng s nói r ng : làmộ ạ ơ ậ ệ ạ ầ ề ả ệ ớ ằ

vi c n c, có đ t ra k c ng pháp đ , có th ch chính đ i công bình. N u r nệ ướ ặ ỷ ươ ộ ể ế ạ ế ắ

đ c c t y u, thì không khó nh c mà nên th nh tr . Nh đi n mô đ i Đ ng, Ngu,ượ ố ế ọ ị ị ư ể ờ ườ

Thu n, các đ i H , Th ng x a, thì phép tr , m i tr gi ng m i l n, c t y u l nấ ờ ạ ươ ư ị ỗ ị ườ ố ớ ố ế ớ

rõ r t có th làm g ng đ c. Đ n đ i sau, nh các thiên Tr nh Nguyên, Khaiệ ể ươ ượ ế ờ ư ị

Nguyên chính y u c a nhà Đ ng, tam tri u b o hu n c a nhà T ng, cũng đế ủ ườ ề ả ấ ủ ố ủ

th y tr th m t đ i ch nào. Nay hoàng th ng s a sang đấ ị ế ộ ờ ở ỗ ượ ử ̏i m i, ch nh đ nớ ỉ ố

trăm vi c, mà tìm v c ng lĩnh, then ch t, thì đ u căn b n kính tr i, b t ch cệ ề ươ ố ề ả ở ờ ắ ướ

t , chăm vi c, yên dân, đ t ra binh, th ng vi c hình, s a vi c văn, m nh vi c võ,ổ ệ ặ ươ ệ ử ệ ạ ệ

c u hi n tài, xét quan l i, tr ng vi c nông, chu ng ti t ki m, cùng là xây đ pầ ề ạ ọ ệ ộ ế ệ ắ

thành, b o gi v ng b cõi các vi c. T năm đ u đ n nay, tr th đ c t t, r ngả ữ ữ ờ ệ ự ầ ế ị ế ượ ố ạ

t đ i tr c. Xin phái ra thu c viên B , Vi n, các ng i nào có văn h c, m i n iỏ ờ ướ ộ ở ộ ệ ườ ọ ỗ ơ

l y 1 ng i, đem các b n ch son và b n biên kh i c chú, phát phàm kh i l ,ấ ườ ả ữ ả ở ư ở ệ

so n làm m t t p Minh M ng chính y u. B n th n l n l t đi xét làm. Phàm vi cạ ộ ậ ạ ế ọ ầ ầ ượ ệ

gì c vi c mà chén th ng, đ t là s tin ch c. Vua y l i tâu.ứ ệ ẳ ể ỏ ự ắ ờ

L i sai Quy n kiêm làm công vi c b Công.ạ ề ệ ở ộ

Năm th 20, Quy n vì b nh ch t, tu i 42. Vua th ng ti c l m, d r ng : Hàứ ề ệ ế ổ ươ ế ắ ụ ằ

Quy n t vào làm quan đ n nay, c n lao vi c vua, tr i làm n i c y u h t lòng,ề ự ế ầ ệ ả ở ơ ơ ế ế

h t s c. Ngày n , Quy n b m, tr m th ng cho thu c thang c a ng d ng, màế ứ ọ ề ị ố ẫ ườ ố ủ ự ụ

ch a th y b t kh i. Nay nghe tin ch t đi, mà Quy n làm quan thanh b ch, nhàư ấ ớ ỏ ế ề ạ

không c a th a, r t là đáng th ng. Chu n t ng làm Th ng th b L i, l i c pủ ừ ấ ươ ẩ ặ ượ ư ộ ạ ạ ấ

cho g m Trung Qu c, ti n, l a đ làm ma. Còn các con c a Quy n, đ i khi nàoấ ố ề ụ ể ủ ề ợ

tr ng thành, thì do b L i d n vào ra m t, sẽ cho b dùng. L i s c cho quan ch cưở ộ ạ ẫ ắ ổ ạ ắ ứ

trách th i th ng đ n thăm h i ng i m c a Quy n. Hàng tháng c p cho b c,ờ ườ ế ỏ ườ ẹ ủ ề ấ ạ

g o, đ nuôi cho đ ăn h t đ i.ạ ể ủ ế ờ

Quy n có danh v ng to tát ch a đ c h t tài. Vua th ng b o ph th nề ọ ư ượ ế ườ ả ụ ầ

r ng : tr m xem văn ch ng c a Quy n, th c là tài t c ng r n, nhanh nh n,ằ ẫ ươ ủ ề ự ử ứ ắ ẹ

h ng sau này không b ng đ c. Quy n tr c tác có Tôn ph th t p 4 quy n, vănạ ằ ượ ề ướ ủ ị ậ ể

t p ph n nhi u th t l c còn sót l i 2 quy n. Con là Nguy n Xuân, m b đ n Chậ ầ ề ấ ạ ạ ể ễ ấ ổ ế ủ

s b L i.ự ộ ạ

Phan Bá Đ tạ

Ng i huy n La S n, Hà Tĩnh.ườ ệ ơ

Năm Minh M ng th 3, đ Ti n sĩ, b t đ u b Hàn Lâm, thăng d n đ n Phạ ứ ỗ ế ắ ầ ổ ầ ế ủ

th a ph Th a Thiên, H u Th lang b L i, sau chuy n đi làm Hi p tr n S n Tây.ừ ủ ừ ữ ị ộ ạ ể ệ ấ ơ

Năm th 11, l i vào làm vi c B . B y gi có tuy n c giáo ch c, Ph c h chứ ạ ệ ộ ấ ờ ể ử ứ ướ ạ

không x ng ch . Vua b o r ng : tr m t khi gi vi c n c đ n nay, ch n h ng vănứ ỉ ả ằ ẫ ừ ữ ệ ướ ế ấ ư

giáo, mà nhân tài v n ít i nh th , là c sao? Bá Đ t, th a r ng : hoàng th ngẫ ỏ ư ế ớ ạ ư ằ ượ

l u ý tác thành nhân tài ai ch ng t nghĩ ph n kh i. Nh ng giáo ch c, ph n nhi uư ẳ ự ấ ở ư ứ ầ ề

do c t c lên, h c v n h p hòi, không th làm khuôn phép cho ng i đ c. N uấ ử ọ ấ ẹ ể ườ ượ ế

l y khoa m c mà b , thì nhân tài có ph n ngày ti n lên.ấ ụ ổ ầ ế

Năm th 12, thăng H u Tham tri b Hình, T Phó đô Ng s vi n Đô Sát.ứ ữ ộ ả ự ử ệ

Vua mu n cho hình pháp đ c c n th n. Bá Đ t nói : phép tr ph i có ng i đố ượ ẩ ậ ạ ị ả ườ ể

tr , thì phép m i thi hành đ c. Vua l i b o r ng : l p ra k c ng, th ng mangị ớ ượ ạ ả ằ ậ ỷ ươ ườ

cho vi c làm có ch t a theo, mà ng i th a hành không t t, đ n n i kh dân.ệ ỗ ự ườ ừ ố ế ỗ ổ

Tr m t ng l y th làm răn. Bá Đ t th a rN57;ng : x a Văn Đ nhà Hán khôngẫ ừ ấ ế ạ ư ư ế

ph i thay đ i gì, mà trong n c giàu th nh; Văn Hành (t c Minh Hoàng) nhàả ổ ướ ị ứ

Đ ng, nh b t thu , d ch, mà thiên h thái bình, th thì đ ng l i chính tr ,ườ ẹ ớ ế ị ạ ế ườ ố ị

không có gì khác đâu? Ch đ ng có nhi u s mà thôi.ỉ ừ ễ ự

ăm th 16, sung làm C M t vi n đ i th n, ch t có vi c khám xét án tr m ứ ơ ậ ệ ạ ầ ợ ệ ộ ở

kinh s , b Ng s Phan Đăng Di trích ra tham h c là làm trái phép. Vi c giaoư ị ự ử ặ ệ

xu ng chính khanh 6 b h i đ ng xét x , xét ra không có s h i l ám mu i gì; chố ộ ộ ồ ử ự ố ộ ộ ỉ là khinh su t nghe l i cung khai, đ đ n ng i th ng ph i đà l y mà thôi. Đăngấ ờ ể ế ườ ườ ả ụ

Di vì nghe tin bóng gió, nói vi c không th c, ph i giáng ch c, Bá Đ t cũng giángệ ự ả ứ ạ

làm Lang trung b Hình, bi n lý vi c B ; d n thăng H u Th lang b L , r i thăngộ ệ ệ ộ ầ ữ ị ộ ễ ồ

th H u Tham tri b Hình, tr i qua 2 b L , Hình.ụ ữ ộ ả ộ ễ

Năm Thi u Tr th 1, kiêm qu n Quang L c t , sung Phó T ng tài Qu c Sệ ị ứ ả ộ ự ổ ở ố ử

Quán.

Năm th 3, Th T ng đ c Đ nh An. Khi đã đ n t nh l , xét trích ra m i gianứ ự ổ ố ị ế ỉ ị ố

t , tâu xin d i đ t 2 đ n biên đi n i khác; l i xin đ nh l i đi u l v b n l i ty h iệ ờ ặ ồ ơ ạ ị ạ ề ệ ề ọ ạ ồ

t .ị

Mùa thu năm y, g p kỳ đ i k , vua d r ng : Phan Bá Đ t là ng i siêngấ ặ ạ ế ụ ằ ạ ườ

năng c n th n, thanh liêm, chính đính, cai tr đ c n i nhi u vi c, s a sang đ cẩ ậ ị ượ ơ ề ệ ử ượ

n i r c r i, chu n cho th c th T ng đ c.ơ ắ ố ẩ ự ụ ổ ố

Năm th 5, Đ t xin đ t 2 đ i Bình H i, Đ nh H i đóng gi c a bi n. L i xinứ ạ ặ ộ ả ị ả ữ ử ể ạ

m thêm dân l u s đ n ch đ t hoang khai kh n. Vua y cho.ộ ậ ố ế ỗ ấ ẩ

Bá Đ t, tính nghiêm ch nh, ng i không dám kêu xin v vi c riêng, g p vi cạ ỉ ườ ề ệ ặ ệ

gi m t m c. R i sau vì khám xét án ph n ngh ch trong thu c h t, l m l bu c t iữ ộ ự ồ ả ị ộ ạ ầ ỡ ộ ộ

n ng cho ng i nên b t i, r i sau ch t. Đ u năm T Đ c, đ c truy ph c Viênặ ườ ị ộ ồ ế ầ ự ứ ượ ụ

ngo i lang b L i.ạ ộ ạ

Ph m H u Nghiạ ữ

Tên t là Tr ng Vũ, tên hi u là Đ m Trai. Tiên t là ng i Ngh An, nh pự ọ ệ ạ ổ ườ ệ ậ

t ch đây. Nghi thu nh thông sáng, lúc lên 5, 6 tu i, cha là Văn V n d y Nghiị ở ở ỏ ổ ậ ạ

h c Đ ng thi, qua mi ng là đ c thu c. Khi Nghi đi h c th y, c ch đ ng đ n nhọ ườ ệ ọ ộ ọ ầ ử ỉ ứ ắ ư

ng i l n.ườ ớ

Năm Minh M ng th 2, đ H ng ti n, b t đ u b Đi n b , thăng d n đ nạ ứ ỗ ươ ế ắ ầ ổ ể ạ ầ ế

Tu so n, sung làm ch c Hành nhân s b đi sang n c Thanh. Đ n khi v , vì vi cạ ứ ứ ộ ướ ế ề ệ

đ tr m không h p l b cách ch c hi u l c (229), r i phái đi công cán Giangệ ạ ợ ệ ị ứ ệ ự ồ ở

L u Ba, đ c khôi ph c làm T v , thăng Ch s ; tr i làm quan Tri ph 3 ph Anư ượ ụ ư ụ ủ ự ả ủ ủ

Nhân, Hoài Đ c, Hoài Nhân. Vì có ti ng là văn h nh, đ c thăng Th gi ng, sungứ ế ạ ượ ị ả

Tán thi n, đ i làm T nghi p, thăng b án sát s Ngh An. Ch a bao lâu, đ i vàoệ ổ ư ệ ổ ứ ệ ư ổ

Kinh, thăng Quang L c t khanh, sung S quán To n tu. Đ u năm T Đ c, ng chộ ự ử ả ầ ự ứ ứ ế

làm bài th "Nguy t trung qu " (230) là bài phú đ c x ng ý, thăng th H uơ ệ ế ượ ứ ụ ữ

Tham tri b L , sung làm nh t gi ng quan Kinh diên.ộ ễ ậ ả ở

Năm th 7, Nghi tâu xin ki m xét t năm Gia Long th 1 cho đ n năm Thi uứ ế ự ứ ế ệ

Tr th 7, phàm các văn th nh s c m nh, chi u cáo tiên bi u, th , s , bi kí, l bị ứ ể ư ắ ệ ế ể ư ớ ộ ố

(231) và tán t ng, t b t (232) do các th n công nghĩ so n ra, ch n bài nào hayụ ự ạ ầ ạ ọ

h n c , chia t ng môn, đ nh t ng lo i, biên chép vào thành t p nhan đ là "Đ iơ ả ừ ị ừ ạ ậ ề ạ

Nam văn uy n th ng biên", đ cho đi n ch ng th i th nh tr , l u tr lâu dài. Vuaể ố ể ể ươ ờ ị ị ư

khen là ph i, sai Nghi trông coi vi c làm. Khi biên thành t p đ c 76 quy n, g mả ệ ậ ượ ể ồ

có 1.421 bài.

Năm th 15, Nghi vì già y u, xin vi n l cáo v . Vua h u cho b c l a, mũ áoứ ế ệ ệ ề ậ ạ ụ

đ u đãi. Tháng 3 năm y, Nghi ch t, tu i 66. Tin báo tang đ n tai vua, vua choể ư ấ ế ổ ế

thêm 500 quan ti n.ề

H u Nghi thông các kinh, h c r ng, lúc m i sung làm hành nhân, có làm t pữ ọ ộ ớ ậ

"S yên tùng v nh", danh sĩ Trung Qu c cũng đ u khen th ng. L i có t p thứ ị ở ố ề ưở ạ ậ ơ

"Đ m trai" l u hành đ i. Nghi, lúc ngày th ng, l u ý đ n quê h ng. Khi Nghi ạ ư ở ờ ườ ư ế ươ ở

làng lúc y, b n n bãi sông l , Nghi bèn h p ng i làng, m u xin ru ng c a xãấ ị ạ ở ọ ườ ư ộ ủ

Th m Lĩnh đ cho dân . Đ n nay dân làng còn nh n.ẩ ể ở ế ớ ơ

Con là Trác, Gia đ u làm bát ph m b Binh; cháu là Li u, năm Thành Tháiề ẩ ộ ệ

th 10, đ Ti n sĩ, hi n lĩnh Tri huy n Nga S n.ứ ỗ ế ệ ệ ơ

mes New Roman">

Nguy n Đình Tânễ

Tr c tên là H ng, ng i huy n Qu ng Đi n, Th a Thiên, là con viên Trungướ ư ườ ệ ả ề ừ

h ng công th n, Th ng th b H tr qu c Tham chính Khánh Tr ch H uư ầ ượ ư ộ ộ ụ ố ạ ầ

Nguy n Đình Đ c.ễ ứ

Năm Minh M ng th 2, đ H ng c ng.ạ ứ ỗ ươ ố

Năm th 9, làm Viên ngo i lang b L i, r i thăng Lang trung; cùng v i viênứ ạ ộ ạ ồ ớ

quan ngo i là Đ ng Văn Kh i sung làm t phó s sang n c Thanh. Đ n lúc v , nạ ặ ả Ấ ứ ướ ế ề

vì mãi bi n không h p nên b t i ph i m t ch c, ph i theo thuy n đi Lã T ng đệ ợ ị ộ ả ấ ứ ả ề ố ể

g ng s c báo hi u.ắ ứ ệ

Năm th 12, đ c kh i ph c h ng T v ph N i V .ứ ượ ở ụ ư ư ụ ủ ộ ụ

Năm th 13, Th Lang trung b Công, chuy n Th Lang trung ph N i V .ứ ự ộ ể ự ủ ộ ụ

Năm y, Tân vâng m nh h i đ ng v i quan t nh Ngh An, mang theo niên giámấ ệ ộ ồ ớ ỉ ệ

thành đi ng m xem l i đ ng sông t phía tr c t nh thành Ngh An đ n giápắ ố ườ ừ ướ ỉ ệ ế

đ u đ a gi i t nh Thanh Hóa, xét rõ quãng nào khó, d , vẽ thành đ b n, đ dâng.ầ ị ớ ỉ ễ ồ ả ệ

K p lúc tr v , đem tình tr ng dân h t y b ch t d ch khó ki m g o ăn, dân phiêuị ở ề ạ ạ ấ ị ế ị ế ạ

l u đ n n i bán con đ nuôi s ng hàng ngày, tâu lên vua bi t. Vua sai b H kh nư ế ỗ ể ố ế ộ ộ ẩ

t cho quan t nh Ngh An, ph i kíp đem hi n tình tâu bày. Quan t nh y Ph c tâuư ỉ ệ ả ệ ỉ ấ ướ

b ng : xét th c dân gian không đ n n i qu n bách nh th . Vua cho là Tân nói quáằ ự ế ỗ ẫ ư ế

s th t, b o r ng : Đình Tân ít tu i hay sinh s , ch nghe đ n bóng gió không cănự ậ ả ằ ổ ự ỉ ồ

c đã v i tâu lên r t là m o mu i. Chu n truy n ch s c qu .ứ ộ ấ ạ ộ ẩ ề ỉ ứ ở

Mùa thu năm y, đ i sang Lang trung b L ; r i Th Quang L c t thi uấ ổ ộ ễ ồ ự ộ ự ế

khanh bi n lý công vi c b L .ệ ệ ộ ễ

Năm th 14, thăng Th B chính s Ngh An.ứ ự ố ứ ệ

Năm th 15, vì b n th ph Thanh Hóa lén lút làm lo n, cùng liên ti p v iứ ọ ổ ỉ ở ạ ế ớ

m n th ng du t nh Ngh An, Tân dâng s xin phái quan quân đ n gi i ph n phạ ươ ỉ ệ ớ ế ớ ậ ủ

Quì, ph Di n chia gi các n i, và thông s c cho các h t T ng D ng, Tr n Ninhủ ễ ữ ơ ứ ạ ươ ươ ấ

ph i phòng gi nghiêm ng t h n lên. Vua b o là Tân trù nghĩ tình tr ng biên gi iả ữ ặ ơ ả ạ ớ

đ c th a h p.ượ ỏ ợ

Năm th 16, Tân th y m n th ng du h t t nh y giáp gi i v i đ t Xiêm,ứ ấ ạ ượ ạ ỉ ấ ớ ớ ấ

trù nghĩ công vi c làm cho sau này đ c t t làm thành t ng đi u tâu lên. Vua choệ ượ ố ừ ề

là ph i, b o là nh ng đã trù nghĩ, nói có lả ả ữ

Năm th 18, sung làm Ch kh o tr ng thi H ng, khoa văn Hà N i.ứ ủ ả ườ ươ ở ộ

Năm th 21, thăng T Th lang b Binh. B y gi , Hi n T Ch ng Hoàng Đứ ả ị ộ ấ ờ ế ổ ươ ế

m i n i ngôi, Tân đ i làm T Th lang b L , sung làm Chánh s sang n c Thanhớ ố ổ ả ị ộ ễ ứ ướ

dâng l c ng hàng năm và m ng th . V a g p có qu c tang l i thôi. Đ c gia hàmễ ố ừ ọ ừ ặ ố ạ ượ

Tham tri b L , chuy n sung làm Chánh s vâng đón m nh l nh. Khi Tân đ n c aộ ễ ể ứ ệ ệ ế ử

quan th m c n c Thanh l y làm l , đ u đ n h i c . Tân cùng b n y ti p ki n,ổ ụ ướ ấ ạ ề ế ỏ ớ ọ ấ ế ế

l i đem s n v t th ng i đ a cho. Vi c đ n tai vua, b L h c Tân là làm khôngạ ả ậ ổ ơ ư ệ ế ộ ễ ặ

ph i l , giáng 1 c p, l u l i. Nh ng l y nguyên hàm sung làm vi c N i Các, tr iả ệ ấ ư ạ ư ấ ệ ộ ả

thăng Th Tu n ph Hà N i, H ng Yên, r i đ c th c th .ự ầ ủ ộ ư ồ ượ ự ụ

Năm Thi u Tr th 4, g p kỳ đ i k , Tân b giáng xu ng H u Th lang bệ ị ứ ặ ạ ế ị ố ữ ị ộ

L i.ạ

Năm th 5, thăng Th H u Tham tri b L i, chuy n Th Tu n ph Tr Bình.ứ ự ữ ộ ạ ể ự ầ ủ ị

Năm th 7, đ i đi Tu n ph Nam Ngãi. Vua d r ng : b nh m t kém c aứ ổ ầ ủ ụ ằ ệ ắ ủ

khanh, tình tr ng lâu nay th nào? Tr m th ng khanh đ ng còn đ ng tu i màạ ế ẫ ươ ươ ứ ổ

có t t y, n u Kinh vào ch u, có ph n khó nh c; cho nên b khanh n i y, đậ ấ ế ở ầ ầ ọ ổ ở ơ ấ ể

ti n đ c đi u d ng. h t y, c n m mà làm vi c, không khó đâu? Duy có Đàệ ượ ề ưỡ Ở ạ ấ ứ ằ ệ

N ng là cõi bi n quan y u, ng i nên c n th n đ x ng lòng tr m, mà khanhẵ ể ế ươ ẩ ậ ể ứ ẫ

cũng sẽ đ c không th n v i ti ng nhà.ượ ẹ ớ ế

Tháng 2 năm y, Tân nh n lá th c a ng i Tây đ v vào tâu. Vi c giaoấ ậ ư ủ ườ ệ ề ệ

xu ng đình th n bàn, cho là Tân làm m t qu c th , b x cách ch c, l u l i. Thángố ầ ấ ố ể ị ử ứ ư ạ

3, thuy n Tây D ng sinh s Đà N ng. Thuy n đ ng c a ta b b n phá, quanề ươ ự ở ẵ ề ồ ủ ị ắ

quân nhi u ng i b th ng, b ch t. Đình Tân vì trù tính không đúng, x cáchề ườ ị ươ ị ế ị ử

ch c, phát đi làm binh. Tháng 7, đ c kh i ph c làm Th đ c, sung vào s tu thứ ượ ở ụ ị ộ ở ư

biên chép v n ch , d n thăng Th lang b Binh.ầ ữ ầ ị ộ

Năm T Đ c th 5, l y b n hàm Th Tu n ph Đ nh T ng.ự ứ ứ ấ ả ự ầ ủ ị ườ

Năm th 6, hai thôn Mỹ Chính, Ph c H i b h a ho n, Tân xét hi n tinhứ ướ ộ ị ỏ ạ ệ

thi t h i phát ch n tr c, r i m i tâu, vua khen.ệ ạ ẩ ướ ồ ớ

Năm th 7, thăng Tu n ph H ng Yên, đ i đi h lý T ng đ c Đ nh An.ứ ầ ủ ư ổ ộ ổ ố ị

Năm th 8, vua b o các th n r ng : năm ngoái các h t hi n đ c yên n,ứ ả ầ ằ ạ ệ ượ ổ

cũng là may v i không may thôi. Duy có th ng ph i đúng, ph t t t làm ngay, làớ ưở ả ạ ố

tri u đình dùng đ khuy n khích các thú, m c. Nh Nguy n Đình Tân ch ng giề ể ế ụ ư ễ ố ữ

có ph ng pháp, th ng gia 1 c p. Nhân c a sông Kim H ng có cát b i, Đình Tânươ ưở ấ ử ư ồ

dâng t p tâu r ng : kh i thông đ ng sông ra đ chia b t th n c c a sông Nhậ ằ ơ ườ ể ớ ế ướ ủ ị Hà. Tr c đây, các đ i th n khâm sai, nghĩ xin khai 2 dòng sông Thiên Đ c,ướ ạ ầ ứ

Nguy t Đ c h n 100 tr ng, tiêu đ c m y ph n n c l t. M i m t năm nay,ệ ứ ơ ượ ượ ấ ầ ướ ụ ớ ộ

c a sông h u thành đ t ph ng. Nay n u l i khai n a, thì kho c a n c công c aử ầ ấ ẳ ế ạ ữ ủ ướ ủ

dân, lao phí bi t ch ng nào, mà cũng ch ng kh i sa l i b i lên. Nghĩ nên theo nhế ừ ẳ ỏ ạ ồ ư

cũ là ti n. Vua theo.ệ

Năm th 11, Tân xin đ p lũy đ t c a Ban L t. Vua cho là bi t d phòngứ ắ ấ ở ử ạ ế ự

tr c khi vi c x y ra, nên y cho.ướ ệ ả

Năm th 12, đ c th c th T ng đ c, r i xin v Kinh ch u thăm. Vua dứ ượ ự ụ ổ ố ồ ề ầ ụ

r ng : th n t ngoài ai không có lòng nh vua. Nh ng có trách nhi m v gi bằ ầ ử ở ớ ư ệ ề ữ ờ

cõi, thì nên lo vi c gi b cõi, làm h t nhi m v nên làm, ch đ lo cho quân, cha,ệ ữ ờ ế ệ ụ ớ ể

t c là ý thi t tha tôn vua, thân ng i trên, há ph i c theo ban ch u làm l , m i làứ ế ườ ả ứ ầ ễ ớ

t lòng thành Năm th 15, gi c m t n c H i Yên là tên c, tên Đỏ ư ứ ặ ặ ướ ở ả Ướ ộ

chia b n lũ đi c p nhi u. Vua sai Đình Tân sung ch c H i Yên Kinh l c đ iọ ướ ễ ứ ả ượ ạ

th n, kiêm coi Đ nh Yên T ng đ c quân v . R i sau đình th n xin tri u Tân vầ ị ổ ố ụ ồ ầ ệ ề

Kinh sung thay ch c chính khanh. Vua cho là Đình Tân d vào h thân ứ ự ọ ở

N&#7897;i đình (cha sinh ra Thi n phi Nguy n Đình th ) nên không cho.ệ ễ ị

Năm th 16, vì già y u xin ngh . Vua d r ng : t x a các đ v ng đ i v iứ ế ỉ ụ ằ ự ư ế ươ ố ớ

ng i nào là h thân v i n i cung, t t ph i x trí cho khéo đ b o toàn, cũng là đườ ọ ớ ộ ấ ả ử ể ả ể

t ra ý sâu xa chí công vô t , lo nghĩ d phòng. Nh Qu ng Qu c (233) hi n h nh,ỏ ư ự ư ả ố ề ạ

mà không cho làm Th a t ng; Mã Vi n (234) công lao, mà không đ c d vàoừ ướ ệ ượ ự

Vân Đài, là phép r t hay, há ch ng đúng làm g ng ? Nay Đình Tân là th th nấ ẳ ươ ư ế ầ

c a n c, ân ng 3 tri u, tr i coi gi nhi u đ a ph ng, công lao tài năng rõ r t.ủ ướ ộ ề ả ữ ề ị ươ ệ

Đình th n đ u xin tri u v sung thay chính khanh; tuy r ng dùng ng i ch c n cóầ ề ệ ề ằ ườ ỉ ầ

tài, không câu n gì là thân thích, nh ng cũng nên nghiêm phòng s n t tr c,ệ ư ẵ ừ ướ

tr m không l y s nh t th i không ng i, mà quên đ l i m u t t muôn đ i.ẫ ấ ự ấ ờ ạ ể ạ ư ế ờ

Hu ng chi, viên y già y u xin ngh , châm ch c theo l i xin, cho h p tình l ,ố ấ ế ỉ ướ ờ ợ ễ

t ng không h i gì. Chu n cho viên y l y hàm Binh b Th ng th , v Kinh dưở ạ ẩ ấ ấ ộ ượ ư ề ự

ch u h u, không nên cho d chính. Đó là tr m xét tr c, sung sau, đ toàn đ cầ ầ ự ẫ ướ ể ượ

đ i ti t, và đ làm phép cho đ i sau b t ch c. Khanh nên gi c n pháp đ , cùngạ ế ể ờ ắ ướ ữ ẩ ộ

n c cùng vui, ch b o là không t i, mà b t ngh vi c, cũng không ph i là hi uướ ớ ả ộ ắ ỉ ệ ả ế

danh mà b ng i cũ v y. Khanh nên th theo lòng tr m, ch ph l i d y b o.ỏ ườ ậ ể ẫ ớ ụ ờ ạ ả

Đ n khi Đình Tân v Kinh, vào t vua, vua h i v s th B c Kỳ. Tân kế ề ạ ỏ ề ự ế ắ ể

r ng : tên gi c Minh l n tr n ngo i biên, b n chúng còn nhi u. Đ n cu i h đ uằ ặ ẩ ố ở ạ ọ ề ế ố ạ ầ

thu n c sông lên to, thì quân ta khó cùng v i chúng ganh nhau v ngh thuy nướ ớ ề ề ề

lái đ c, nên s th cũng khó làm cho xong ngượ ự ế

Năm th 17, con Tân là Đình Cán cùng công t H ng T p, m u làm vi c tráiứ ử ồ ậ ư ệ

phép. Đình th n ngh x Tân bi t tình hình mà dung túng n gi u nên b k t t iầ ị ử ế ẩ ấ ị ế ộ

tr m giam h u. Vua chu n cho đ i làm t i ph t tr ng đem đi đ , nh ng choả ậ ẩ ổ ộ ạ ượ ồ ư

phép thu ti n chu c t i, đ b o t n con cháu công th n, phát ra lòng liêm s .ề ộ ộ ể ả ồ ầ ỉ

Năm th 19, b Binh tâu r ng : Đình Long (nguyên Tri huy n b liên can đ nứ ộ ằ ệ ị ế

v án H ng T p nên b cách ch c) tr c đây theo cha là Đình Tân chiêu m đ cụ ồ ậ ị ứ ướ ộ ượ

500 tên th dũng theo đi quân th có công, xin cho tên y mi n t i và l ng d ng.ủ ứ ấ ễ ộ ượ ụ

Vua chu n cho Đình Long đ c b làm đ ng tri ho c lĩnh huy n. L i d r ng :ẩ ượ ổ ồ ặ ệ ạ ụ ằ

Đình Tân ph i t i là đáng. Nh ng ta nghĩ là b c th th n công lao, nay con đãả ộ ư ậ ế ầ

đ c mi n t i, xét công, mà ng i cha l i không xét đ n th là ch a h t đ o khenượ ễ ộ ườ ạ ế ế ư ế ạ

v thi n thì lâu mãi, ghét k làm ác thì ít. Nên cho khai ph c ch c gì? Chu n giaoề ệ ẻ ụ ứ ẩ

vi c y cho đình ngh . Các đình th n đ u nói là t tr c đ n nay ch a có làm qua,ệ ấ ị ầ ề ừ ướ ế ư

quy n cho hay không xin đ i ân cách. L i nói : Đình Tân tr c làm quan có nhi uề ợ ạ ướ ề

th c tr ng (năm T Đ c th 8, Tân nh m ch c Nam Đ nh, gi c không vào trongự ạ ự ứ ứ ậ ứ ở ị ặ

h t; trong ph 18 huy n, không có ng i nào đi theo gi c. Năm th 15, cũng giạ ủ ệ ườ ặ ứ ữ

đ c yên toàn h t), chu n cho khai ph c hàm H ng Lô t khanh v h u trí. Nămượ ạ ẩ ụ ồ ự ề ư

th 28, Tân b b nh ch t, th 76 tu i. Năm th 29, đ c truy t ng hàm Th ngứ ị ệ ế ọ ổ ứ ượ ặ ượ

th b L .ư ộ ễ

Con th là Nguy n Đình Thi p, nguyên là Phò mã Đô úy b xu ng làm Langứ ễ ế ổ ố

trung, thăng Bi n lý b L i; r i rà làm Án sát s Bình Thu n, sau ch t n i làmệ ộ ạ ồ ứ ậ ế ở ơ

quan.

Ngô Huy Toàn

Ng i huy n Siêu Lo i, B c Ninh. Năm Minh M ng th 2, đ H ng ti n,ườ ệ ạ ắ ạ ứ ỗ ươ ế

b Tri huy n Thanh Lâm, thăng Tri ph Qu c Oai, r i vào làm Viên ngo i lang bổ ệ ủ ố ồ ạ ộ

L .ễ

Năm th 11, đ c thăng Tham bi n H ng Hóa.ứ ượ ệ ư

Năm th 13, Th B chính s , g p lúc gi c Th r nhau t h p đánh hãmứ ự ố ứ ặ ặ ổ ủ ụ ọ

các đ n Quỳnh Lâm trong h t. Huy Toàn thân đ c l i và quân lính d p yên đ c.ồ ạ ố ạ ẹ ượ

R i đ c b Tu n ph .ồ ượ ổ ầ ủ

Năm th 18, Toàn ch t n i làm quan. Con là Du, vì t p m, đ c b đ nứ ế ở ơ ậ ấ ượ ổ ế

ch c Tri châu.ứ

Nguy n Huy Chi uễ ể

Cũng đ H ng ti n khoa y, b t đ u b Đi n b , mãi vi n Hàn Lâm.ỗ ươ ế ấ ắ ầ ổ ể ạ ở ệ

Năm th 14, Chi u sung làm Phó s đi Yên Kinh. Sau khi đi vi c công tr v ,ứ ể ứ ệ ở ề

đ c b Án sát s tr i 2 t nh Thanh Hóa, Tuyên Quang; sau vì vi c nên b giángượ ổ ứ ả ở ỉ ệ ị

làm Hàn Lâm Th đị ̕

Tr c đây, kho ng năm Gia Long, ng i cha c a Huy Chi u tên là Trinhướ ả ườ ủ ể

t ng l y ch c Tham hi p tr n L ng S n, sung đi s n c Trung Qu c, đ n Huyừ ấ ứ ệ ấ ạ ơ ứ ướ ố ế

Chi u l i k ti p đi s .ể ạ ế ế ứ

Phan Cử

Ng i huy n Thanh Ch ng, Ngh An. Năm Minh M ng th 2 đ H ngườ ệ ươ ệ ạ ứ ỗ ươ

ti n, thăng d n đ n Viên ngo i lang b Hình.ế ầ ế ạ ộ

Năm th 9, vì vi c ph i t i nên b m t ch c, ph i đi x T n C ng Tr nứ ệ ả ộ ị ấ ứ ả ứ ạ ươ ở ấ

Ninh, g ng s c làm vi c đ báo hi u; l i phái đi ph Cam L . Vì đ c nhi u côngắ ứ ệ ể ệ ạ ủ ộ ượ ề

lao, đ c kh i ph c ch c Hu n đ o huy n B o An, Vĩnh Long. G p khi ngh chượ ở ụ ứ ấ ạ ệ ả ặ ị

Khôi làm ph n, bèn cùng v i thân sĩ trong huy n k t t p nghĩa binh, b t gi t b nả ớ ệ ế ậ ắ ế ọ

ng y là Đoàn Văn Nguy t. Đ m t tu n, có đ c h n 1000 nghĩa binh, chia t ngụ ệ ộ ộ ầ ượ ơ ừ

b theo quân sĩ Gia Đ nh ti n đánh. Ch t có gi c Xiêm, quân th đ i th n phái Cộ ị ế ợ ặ ứ ạ ầ ử

đi theo T ng đ c là Lê Đ i C ng đi tr n th đ o Quan Hóa; tr i thăng Giáo thổ ố ạ ươ ấ ủ ạ ả ụ

ph Tuy An, r i thăng hàm Tu so n; l i đ i đi Ch s .ủ ồ ạ ạ ổ ủ ự

Kho ng năm Thi u Tr , đ c s c b Đ c h c r i ch t n iả ệ ị ượ ắ ổ ố ọ ồ ế ở ơ

Ph m Phạ ổ

Tên t là Tr ng Tuy n, ng i huy n H u L c,Thanh Hóa.ự ạ ề ườ ệ ậ ộ

Năm Minh M ng th 2, đ H ng ti n, b Tri huy n Gia Lâm. T i ch cạ ứ ỗ ươ ế ổ ệ ạ ứ

đ c g n 2 kỳ xét công làm vi c công minh, quy t đoán, tính thanh liêm gi n d .ượ ầ ệ ế ả ị

Th y các con có m c áo bít t t m i, bèn cho là con nhà quí phái đ răn d y. Tr iấ ặ ấ ớ ể ạ ả

thăng đ n Lang trung b H , ra làm án sát s Tuyên Quang.ế ộ ộ ứ

Năm th 14, Th B chính s . G p th Tri châu B o L c là Nông Văn Vânứ ự ố ứ ặ ổ ả ạ

làm ph n, Ph đem quân đóng B o Ninh Biên, thám bi t gi c đ n bèn chia quânả ổ ở ả ế ặ ế

ti n lên ngăn gi .Gi c th a c đánh vào, quân c a Ph tan v tr v . Vi c giaoế ữ ặ ừ ơ ủ ổ ỡ ở ề ệ

xu ng b L i ngh t i, t c b ch c hàm, b t ph i l u đ n gi a đ ng đ trùố ộ ạ ị ộ ướ ỏ ứ ắ ả ư ở ồ ữ ườ ể

v n quân l ng ti p t . R i sau gi c đem h t quân đánh b o Ninh Biên. Trongậ ươ ế ế ồ ặ ế ả

b o l ng h t, ngoài thì không quân ti p v n, Ph li u không th ch ng n i, m iả ươ ế ế ậ ổ ệ ể ố ổ ớ

t sát.ự

Vua d r ng : Ph m Ph bi n lý trái ph ng pháp, ph i t i là đáng l m.ụ ằ ạ ổ ệ ươ ả ộ ắ

Nh ng t m nghĩ Ph t i n n, mà bi t ch t theo ti t nghĩa, chu n cho khai ph cư ạ ổ ớ ạ ế ế ế ẩ ụ

nguyên hàm B chính. Sau T ng th ng là Lê Văn Đ c cho là Ph gây ra m i h nố ổ ố ứ ổ ọ ấ

khích nên tâu lên tham h c. Vua xu ng chi u truy t c b ng s c xu t thân c aặ ố ế ướ ằ ắ ấ ủ

Ph , t ch thu nhà c a, v con đ u b trách đem đi phát ph i. Sau đ c tha v . Ph ,ổ ị ử ợ ề ị ố ượ ề ổ

sau vì có con là Thanh quí hi n, đ c truy t ng Th a v lang, Hàn Lâm vi n Tr cể ượ ặ ừ ụ ệ ướ

Thanh

Tên t là D n Khanh, tr c đây ng i cha tu n ti t, thì nh m là Lê th vự ầ ướ ườ ẫ ế ờ ẹ ị ỗ

nuôi, d y b o r t nghiêm. Thanh l p chí, h t s c c n kh , xem kh p các sách, b tạ ả ấ ậ ế ứ ầ ổ ắ ắ

đ u đ H ng ti n.ầ ỗ ươ ế

Năm T Đ c th 3, Thanh làm Kinh diên gi ng quan, vì là văn h c cao nhãự ứ ứ ả ọ

đ c c tri.ượ ử

Năm th 4, Thanh thi H i Nam Cung đ Đ nh t giáp Ti n sĩ c p đ đứ ộ ở ỗ ệ ấ ế ậ ệ ệ

nh danh (B ng nhãn), b Hàn Lâm vi n Th a ch , thăng Th đ c, sung ch c Kinhị ả ổ ệ ừ ỉ ị ộ ứ

diên kh i c chú. Vì có văn h c, đ c h u g n n i thanh y n bí m t, đ c vuaở ư ọ ượ ầ ầ ơ ế ậ ượ

ngày càng quý m n, nh c b làm Án sát s Ngh An, vào làm Tham bi n N i Các,ế ắ ổ ứ ệ ệ ộ

tr i làm Bi n lý 2 b L i, H ; l i đ i làm H u Th lang b L i. Thanh làm quan, tả ệ ộ ạ ộ ạ ổ ữ ị ộ ạ ự

gi tính thanh liêm, ti t nghĩa, k p khi b L i, không ai dám kêu xin vi c gì,ữ ế ị ở ộ ạ ệ

ng i khen là thanh cao. B ng l i thăng H u Tham tri b H , sau ch t ch làmườ ỗ ạ ữ ộ ộ ế ở ỗ

quan, tu i 43. Vua s c h u c p cho đ làm tang, và đ c b y th vào đ n Hi nổ ắ ậ ấ ể ượ ầ ờ ề ề

L ng. Sau khi Thanh m t đã lâu, vua th ng nh đ n, d cho trong ngoài xét kĩươ ấ ườ ớ ế ụ

xem ng i nào có ph m h nh đoan chính, h c r ng bi t nhi u, nh Nguy n Vănườ ẩ ạ ọ ộ ế ề ư ễ

Giao, Ph m Thanh, cho phép biên tên tâu lên. Em là Bành, tên t là Quý Tr m. Nămạ ự ạ

T Đ c th 17, đ C nhân, đ c g i vào thi, thăng b Biên tu, lĩnh Đ c h cự ứ ứ ỗ ử ượ ọ ổ ố ọ

Thanh Hóa. Sau làm quan đ nế

Nguy n Ti n Lâmễ ế

Ng i huy n H ng Trà, Th a Thiên, b t đ u ra đ u quân.ườ ệ ươ ừ ắ ầ ầ

Năm Minh M ng th 1, đ c tuy n vào đ i túc tr c v C m Y, tr i thăngạ ứ ượ ể ộ ự ệ ẩ ả

đ n Phó V úy h u v doanh H Uy.ế ệ ữ ệ ổ

Năm th 14, đ c phái đi Ninh Bình theo v i T ng th ng là T Quang C ,ứ ượ ớ ổ ố ạ ự

làm vi c b t gi c, có công nên đ c thăng th V úy, chuy n đi B c Kỳ đánh gi iệ ắ ặ ượ ụ ệ ể ắ ả

vây L ng S n; l i thu ph c thành t nh Cao B ng, đ c th ng quân công 1 c p.ở ạ ơ ạ ụ ỉ ằ ượ ưở ấ

Năm th 15, thăng b ch c c , sung Tham tán đem quân đi Cao B ng phòngứ ổ ứ ơ ằ

gi , đánh d p. Mùa đông năm y, Lâm h i đ ng v i quân đ o Tuyên Thái tìmữ ẹ ấ ộ ồ ớ ạ ở

b t tên gi c Vân. Khi vi c yên, Lâm đ c tri u v ch u h u, vua cho làm l ômắ ặ ệ ượ ệ ề ầ ầ ễ

g i. Vua th y Ti n Lâm, tr i theo đánh d p, l p nhi u công lao, đ c ân phong làmố ấ ế ả ẹ ậ ề ặ

Ninh L c Nam.ạ

Năm th 17, đ i b làm Ch ng v .ứ ổ ổ ưở ệ

Năm th 18, thăng Th Th ng ch doanh Hùng Nhu .ứ ự ố ế ệ

>Năm th 19, mùa h , vua đi Thu n An xem t p th y quân, nhân ch i núiứ ạ ậ ậ ủ ơ

Thúy Vân, sai Ti n Lâmng lý vi c s a d ng hành cung đ c t ch nh, đ cế ệ ử ự ượ ề ỉ ượ

th ng 1 đ ng kim ti n.ưở ồ ề

Năm th 20, Lâm kiêm gi n tri n doanh Long Vũ. Tháng 6, b c c u C uứ ữ ấ ệ ắ ầ ử

L i, vua sai Lâm trông coi vi c làm; r i chu n cho th c th (Th ng chê). Tháng 10ợ ệ ồ ẩ ự ụ ố

sung làm Đ ng lý vi c làm lâu, b ng.ổ ệ ằ

Năm th 21, mùa thu đông, vì Tr n Tây có lo n; vua sai Lâm sung ch cứ ấ ạ ứ

Tham tán đ i th n. Tháng 12, Lâm đ n Gia Đ nh, ti p đ c Th v mang lá conạ ầ ế ị ế ượ ị ệ

r ng m u h ng đ n ban c p. Vâng làm l nh n lĩnh hành cung, r i l p t c đemồ ầ ồ ế ấ ễ ậ ở ồ ậ ứ

thuy n ghe ti n th ng đ n Tr n Tây. S dâng lên, vua phê b o r ng, Lâm hànhề ế ẳ ế ấ ớ ả ằ

binh nhanh chóng, đ th y là hăng hái ti n lên tr c, h n là nay mai có tin th ngủ ấ ế ướ ẳ ắ

tr n. Khi đ n Tr n Tây, Kinh l c là Ph m Văn Đi n bàn cùng Nguy n Ti n Lâmậ ế ấ ượ ạ ể ễ ế

và Nguy n Công Tr mang quân 4 v ti n đi H i Tây h i v i T ng quân, Thamễ ứ ệ ế ả ộ ớ ướ

tán đánh gi c, r i Lâm sung làm Kinh l c đ i th n Tr n Tây.ặ ồ ượ ạ ầ ấ

Hi n T Ch ng Hoàng Đ m i n i ngôi. Ti n Lâm dâng s nói : thành Tr nế ổ ươ ế ớ ố ế ớ ấ

Tây là n i tích ch a thuy n ghe súng, khí gi i l ng th c quan quân các đ o, đ uơ ứ ề ớ ươ ự ạ ề

l y đ y đ dùng, th c là n i căn b n quan tr ng. Mà thành thì ch t h p, khôngấ ở ấ ể ự ơ ả ọ ậ ẹ

đ dung cho quân đóng. Nay toàn h t Miên, L p cùng Xiêm làm m t phái ho củ ạ ạ ộ ặ

nhân đ ng t t đánh p vào Tr n Tây; ho c nhân chen đ ng hi m đ tuy tườ ắ ậ ấ ặ ườ ể ể ệ

đ ng v n l ng c a ta, cũng ch a bi t ch ng. Xin tr c h t Tr n Tây, cườ ậ ươ ủ ư ế ừ ướ ế ở ấ ứ

nguyên thành cũ mà gia thêm chi u cao chi u r ng, đào hào, th chông, cho đ cề ề ộ ả ượ

b n v ng. L i La K t đ p thêm quách bên ngoài, phái m t toán quân ra đóng giề ữ ạ ở ế ắ ộ ữ

đ y L i chia đ t đ n các chi nhánh đ ngăn ch n quân gi c, khi n cho đ ng sáở ấ ạ ấ ồ ể ặ ặ ế ườ

yên tĩnh, đi l i không ng i, r i sau m i tùy c đánh d p đ làm cho sau này đ cạ ạ ồ ớ ơ ẹ ể ượ

t t. Vua cho là Lâm tâu ph i l m.ố ả ắ

Năm Thi u Tr th 1, Ti n Lâm cùng Bùi Công Huyên đánh gi c Sangệ ị ứ ế ặ ở

Lung, phá tan b n gi c. Vua xu ng chi u th h u th Đ n khi đánh gi c La,ọ ặ ố ế ư ậ ưở ế ặ ở Ỷ

đ t phá ch kho ch a; chi u hôm đóng quân l i không ti n, l i cùng Bùi Côngố ỗ ứ ề ạ ế ạ

Huyên dâng s xin quân đ o Nguy n Tri Ph ng đ n h p đánh. Vua b o r ng :ớ ở ạ ễ ươ ế ợ ả ằ

Ti n Lâm tay gi tr y binh th mà l i xin ng i khác đ n h i đánh, thì còn m nhế ữ ụ ế ạ ườ ế ộ ạ

gì, chu n giáng 2 c p.ẩ ấ

B y gi huy n Trà Vinh b gi c chi m c , quan quân đánh mãi không hấ ờ ệ ị ặ ế ứ ạ

đ c. Ti n Lâm cùng Công Huyên h i đánh, thu ph c đ c huy n thành; bèn s nượ ế ộ ụ ượ ệ ẵ

đánh các súc Bào T ng, Vung Liên đ u l y đ c. R i cùng Nguy n Tri Ph ngượ ề ấ ượ ồ ễ ươ

đem quân đ n L c Hóa, đánh úp sông H u Giang, nhân thu n l i th ng đ n c aế ạ ậ ậ ợ ẳ ế ử

bi n Trà Cú, cùng gi c đánh nhau An Thu n, phá đ c li n m y tr n. Ti n quânể ặ ở ậ ượ ề ấ ậ ế

đ n Xuy Xiêm b ph c binh c a gi c ch n đánh, quan quân b tan ch y, qu n su tế ị ụ ủ ặ ặ ị ạ ả ấ

bi n binh, nhi u ng i b ch t tr n. Đ n chi u hôm, Lâm l i s p quân đánh n a,ề ề ườ ị ế ậ ế ề ạ ắ ữ

gi c b th ng và ch t nhi u. Vi c đ n tai vua, vua b o r ng : Ti n Lâm quenặ ị ươ ế ề ệ ế ả ằ ế

đánh đ c m y tr n nh , đ n n i h ng vi c, giáng 4 c p, l u l i. Lâm bèn cùngượ ấ ậ ỏ ế ỗ ỏ ệ ấ ư ạ

Tôn Th t Ngh đánh gi c C n Chung, th ng tr n to. Quan quân th a th ng,ấ ị ặ ở ầ ắ ậ ừ ắ

th ng đánh Th t Trang. Tin th ng tr n đ n tai vua, vua m ng b o b Binh r ng :ẳ ấ ắ ậ ế ừ ả ộ ằ

đó đ u là nh oai võ l ng l y, anh linh r c r c a hoàng kh o ta, m i đ c đ nề ờ ừ ẫ ự ỡ ủ ả ớ ượ ế

th , ch ta có tài gì đâu! Đ n khi Tr n Tây không gi đ c quan quân b giáng cóế ứ ế ấ ữ ượ ị

th b c. Ti n Lâm vì không chuyên làm vi c y t tr c đ n sau, nên đ c giángứ ậ ế ệ ấ ừ ướ ế ượ

3 c p, l u l i. Sau ông cùng Nguy n Tri Ph ng d i quân đ n H u Giang, ti nấ ư ạ ễ ươ ờ ế ậ ế

đánh các súc Bông, B t, Đà phá tan đ c 5 đ n liên ti p. Ng i Hán, Thanh đ nộ ượ ồ ế ườ ế

quân th đ u hàng 88 ng i, đ c th ng 1 cái nh n vàng n m m t th&#7911;yứ ầ ườ ượ ưở ẫ ạ ặ

tinh, đ c khai ph c 2 c p; l i đ c th ng 1 cái bài đeo b ng vàng.ượ ụ ấ ạ ượ ưở ằ

Tháng 10, Ti n Lâm l i cùng Tri Ph ng c phá đ c gi c Lâm Sâm Thamế ạ ươ ả ượ ặ ở

Đô; L c Hóa bình h t (vi c chép truy n Tri Ph ng) c đ báo tin th ng tr n.ạ ế ệ ở ệ ươ ờ ỏ ắ ậ

Vua m ng l m, kíp cho tuyên b o kh p kinh s . L i xu ng d r ng : th dân châuừ ắ ả ắ ư ạ ố ụ ằ ổ

L c Hóa, thành ra đ t yên đã lâu. Th mà m t khi ngoan, ngu, t ngoài gây nên,ạ ấ ế ộ ự

h p nhau khi đàn ong, t ki n, nhi u đ n 7, 8 nghìn ng i. T xuân đ n đông,ọ ổ ế ề ế ườ ừ ế

quan quân ti n đánh, lâu mãi ch a th xong vi c. Nay các đ o h p đông, m t tr nế ư ể ệ ạ ọ ộ ậ

thành công, là nh oai bi t đ l i mà đ c nh th . R t đáng khen th ng, giaờ ở ế ể ạ ượ ư ế ấ ưở

cho Ti n Lâm 1 c p quân công và c p ph i giáng cho đ c khai ph c h t. L i giaế ấ ấ ả ượ ụ ế ạ

th ng cho cái bài đeo b ng ng c tr ng, có dây thao đeo r xu ng xâu h t trânưở ằ ọ ắ ủ ố ạ

châu, san hô, m t cái nh n m vàng, dát m t ng c kim c ng li n nhau, 1 đ ngộ ẫ ạ ặ ọ ươ ề ồ

kim ti n song long h ng trung có dây thao đeo.ề ạ

Sau gi c th ph Ba xuyên l i n i lên, Ti n Lâm cùng Nguy n Tri Ph ngặ ổ ỉ ở ạ ổ ế ễ ươ

t L c hóa d i quân đi đánh; th a th ng ti n đánh Trà Tâm, Sóc Chăn, gi c trôngừ ạ ờ ừ ắ ế ặ

th y bóng là ch y tr n, sau l i ch y v Súc Sâm t a ch hi m đ c quân ta. Ti nấ ạ ố ạ ạ ề ự ỗ ể ể ự ế

Lâm đánh phía t , Nguy n Công Nhàn đánh phía h u, Nguy n Tri Ph ng đánhả ễ ữ ễ ươ

phía gi a, Nguy n L ng Nhàn ch n phía sau. B n gi c h n 2000 ng i gi lũyữ ễ ươ ẹ ọ ặ ơ ườ ữ

đ đánh. Ti n Lâm đ c b n Lãnh .binh, Qu n su t đ ng tr n đánh th c d , gi cể ế ố ọ ả ấ ươ ậ ự ữ ặ

tan v . Tin th ng tr n tâu lên, vua th ng Lâm 1 c p quân công.ỡ ắ ậ ưở ấ

Tháng 6 năm y, gi c d n d p yên, vua tri u Lâm v Kinh đ i l nh. Đ n khiấ ặ ầ ẹ ệ ề ợ ệ ế

đem quân v , vua l i sai g i Lâm lên đi n an i, h i chuy n, cho 2 chi nhân sâmề ạ ọ ệ ủ ỏ ệ

c a vua dùng và chu n cho thăng Đô th ng ph Đô th ng H u quân.ủ ẩ ố ủ ố ậ

Năm th 4, g p kỳ đ i k , vua cho là Ti n Lâm làm vi c hăng hái c g ng,ứ ặ ạ ế ế ệ ố ắ

th ng gia 1 c p.ưở ấ

ight="0">

Năm th 5, đ i Th T quân.ứ ổ ự ả

Năm th 6, đ c t n phong Ninh L c T .ứ ượ ấ ạ ử

Năm th 7, Ti n Lâm m ch t. Vua nghe tin th ng ti c b o r ng : Ti nứ ế ố ế ươ ế ả ằ ế

Lâm t ng gi n tín nhà binh, mình tr i qua hàng tr n khó nh c không t , tr c sừ ữ ấ ả ậ ọ ừ ướ

m t đi u công lao đáng khen. Chu n cho t ng hàm Phó T Đô th ng quân Đôộ ề ẩ ặ ả ố

th ng Ch ng ph s , và cho thêm g m sa, cùng ti n 1.000 quan đ t lòng thố ưở ủ ự ấ ề ể ỏ ể

t t. Ngày chôn ch t, vua sai quan đ n t . Năm T Đ c th 11, đ c bày th vàoấ ấ ế ế ự ứ ứ ượ ờ

đ n Hi n l ng.ề ề ươ

Con là Ti n Phác, bu i đ u năm Minh M ng, m th C m Y Thiên h , theoế ổ ầ ạ ấ ụ ẩ ộ

vi c quân Tr n Tây, sau b Su t đ i.ệ ở ấ ổ ấ ộ

Năm Thi u Tr th 2, vì b t gi c có công, thăng C m Binh Cai đ i, tr i Thệ ị ứ ắ ặ ẩ ộ ả ự

Phó V úy 2 v Hùng Nhu , C ng Vũ.ệ ệ ệ ườ

Năm T Đ c th 2, thăng b V úy.ự ứ ứ ổ ệ

Năm th 5, đ i b Lãnh binh L ng S n.ứ ổ ổ ạ ơ

Năm th 6, t p phong Ninh L c Nam.ứ ậ ạ

Năm th 14, đ c tri u v b Ch ng v , quy n gi n tri n doanh Longứ ượ ệ ề ổ ưở ệ ề ữ ấ ệ

Vũ. Mùa đông năm y, ra lĩnh Đ đ c H i D ng.ấ ề ố ả ươ

Năm th 15, đánh gi c Kinh Môn, phá li n 5 đ n. Vua răn Phác r ng : ph iứ ặ ở ề ồ ằ ả

c n th n, ch quen c y đánh đ c tr n. Sau b th t l i C Bi n, b gi c đánh úp.ẩ ậ ớ ậ ượ ậ ị ấ ợ ở ổ ệ ị ặ

Phác ch t tr n.ế ở ậ

Vua cho là Phác nh d tin ng i, làm m t quân lu t; nên ch chi u hàm c p ti nẹ ạ ườ ấ ậ ỉ ế ấ ề

t tu t, ch không cho t ng đi n. Năm th 31, Phác đ c b y th đ n Trungử ấ ứ ặ ể ứ ượ ầ ờ ở ề

Nghĩa. Con là Ti n V , l y công chúa Phú Phong. Sau vì vi c ph i giáng 3 c p l uế ị ấ ệ ả ấ ư

l i. Năm th 15 đ c khai ph c 2 c p.ạ ứ ượ ụ ấ

Cháu là Ti n Doanh, lế ấ

Nguy n Công Nhànễ

Ng i Biên Hòa, không rõ n i làng (n i y đã làm nh ng đ a, không traườ ở ơ ở ơ ấ ượ ị

xét đ c). L n đ u Nhàn đăng vào s Anh danh, đ c ti n thân vì ngh võ gi i.ượ ầ ầ ổ ượ ế ề ỏ

Năm Minh M ng th 19, làm Phó V úy v Khánh Hòa, sung đi đóng thú ạ ứ ệ ệ ở

Ti n Giang. G p b n gi c Man Khai Biên là lũ tên Châu làm ph n d n b n lũề ặ ọ ặ ở ả ẫ ọ

tr n núi Dao B c. Công Nhàn cùng Phó Lãnh binh là Nguy n Ti n Ph c đánhố ở ố ễ ế ướ

đu i đ n núi La Ng c, b t s ng đ c bè lũ gi c Sô M ch h n 10 tên ph m và sănổ ế ố ắ ố ượ ặ ị ơ ạ

b t đ c h n 400 tên v a trai v a gái, già, tr . Quan thành y là Minh Giang đemắ ượ ơ ừ ừ ẻ ấ

vi c tâu lên. Vua th ng cho Công Nhàn k l c quân công và ngân ti n phi longệ ưở ỉ ụ ề

h ng l n; r i thăng V úy, nh ng v n cai qu n v binh l u đóng thú đ y.ạ ớ ồ ệ ư ẫ ả ệ ư ở ấ

Năm th 20, mùa đông, Công Nhàn làm Phó Lãnh binh Tr n Tây; ch t cóứ ở ấ ợ

gi c Xiêm h p b n đ n sát Chi Trinh, Công Nhàn, nhân ban đêm tuy n h n 100ặ ọ ọ ế ể ơ

quân tinh m nh đánh p vào gi c, chém đ c th c p, c t l y tai và đâm ch t 10ạ ậ ặ ượ ủ ấ ắ ấ ế

đ a. Gi c bèn đem thêm quân đóng tr i vây ch t. Nhàn trong đ n, quan quânứ ặ ạ ặ ở ồ

g n h n 200 ng i, h t s c ch ng gi , đào h đ tránh súng c a gi c. Qua 24ầ ơ ườ ế ứ ố ữ ố ể ủ ặ

ngày, trông th y Lãnh binh Đoàn Văn Sách đem quân đ n ti p vi n. Nhàn m i mấ ế ế ệ ớ ở

c a đ n ra phía tr c, phía sau đánh p l i, gi c c tan v , chém đ c 5 th c p,ử ồ ướ ậ ạ ặ ả ỡ ượ ủ ấ

c t l y tai, đ t h t tr i, sách, r i đem quân v Sa Tôn đ đ n lũy, làm k ch ngắ ấ ố ế ạ ồ ề ắ ồ ế ố

gi , và đem vi c tâu lên, vua khen ng i.ữ ệ ợ

Tháng 11, gi c vây sáp Sa Tôn, Đoàn Văn Sách đánh phá đ c, nhân saiặ ượ

t ng hi u là Hoàng Văn Quang tri t h đ n gi c và đ p thêm b o lũy. Quangướ ệ ệ ạ ồ ặ ắ ả

th y b n gi c ph c ng m đem quân đu i đánh, Sách nghe tin y, m i cùng v i emấ ọ ặ ụ ầ ổ ấ ớ ớ

là Đoàn Văn L c kíp đi ti p ng. Quân gi c n i lên 4 phía, vây ch t xung quanh.ộ ế ứ ặ ổ ặ

Văn Quang, Văn L c đ u ch t tr n, Sách b th ng n ng. Công Nhàn trông th y,ộ ề ế ở ậ ị ươ ặ ấ

s n l i c s c đánh gi c m i lui. Nhàn bèn đ Sách đ a v đ n, và đem s tr ngấ ạ ố ứ ặ ớ ỡ ư ề ồ ự ạ

tâu lên. Vua d r ng : Công Nhàn l y cô quân gi đ n lâu mãi, gi c không dámụ ằ ấ ữ ồ ặ

ph m. Đ n sau lúc gi i vây, Sách g p ph c kích b th ng. Nhàn d n thân gi tạ ế ả ặ ụ ị ươ ấ ế

gi c c u Sách, đáng khen là dũng t ng. Chu n th ng Nhàn 1 chi c nh n vàngặ ứ ướ ẩ ưở ế ẫ

kh m m t pha lê, và 1 đ ng kim ti n phù lang, l i gia cho 1 c p quân công.ả ặ ồ ề ạ ấ

Năm th 21, đ c b Lãnh binh Tr n Tây. Sau vì b n gi c Sa Tôn, th r tứ ượ ổ ấ ọ ặ ở ế ấ

hung hăng, bèn chia đ ng ti n đánh. Công Nhàn đem 700 quân đ n làm ti nườ ế ở ồ ề

khu, t Mi Súc đ n Tà Sà, đánh li n m y ngày, phá đ c h n 10 đ n, chém đ uừ ế ề ấ ượ ơ ồ ầ

gi c, b t s ng gi c, thu ho ch súng ng vô k . Khi đ n Chi Trinh, có m t b n cặ ắ ố ặ ạ ố ể ế ộ ọ ướ

vài nghìn tên n ph c bên kia sông. Quân ta đu i theo, chém đ c 5 th c p, c tẩ ụ ổ ượ ủ ấ ắ

l y tai, gi c bèn ch y tr n. Nhàn đem quân v Sa Tôn và đem vi c th ng tr n tâuấ ặ ạ ố ề ệ ắ ậ

lên. Vua b o r ng : Công Nhàn tr c đây, gi v ng Sa Tôn, gi c không dám làm gì;ả ằ ướ ữ ữ ặ

l i bi t nhân lúc gi c s h , đánh gi c c u đ c Đoàn Văn Sách ra, hùng dũng y,ạ ế ặ ơ ở ặ ứ ượ ấ

đáng khen, đ c cách cho Nhàn t m bài vàng có ch "Hùng dũng t ng" đ đeo.ặ ấ ữ ướ ể

Năm Thi u Tr th 1, truy xét chi n công Sa Tôn, Nhàn đ c thăng Thệ ị ứ ế ượ ự

Ch ng v , sung Tham tán. Đ n khi Tr n Tây không gi đ c, quan quân quânưở ệ ế ấ ữ ượ ở

th b giao b ngh x Công Nhàn vì ngày t i ch c ít, ch ph i giáng 1 c p, đ cứ ị ộ ị ử ạ ứ ỉ ả ấ ượ

l u l i đ h i binh cùng b n Nguy n Ti n Lâm, Nguy n Tri Ph ng, đánh pháư ạ ể ộ ọ ễ ế ễ ươ

Đ n khi châu L c Hóa bình (chép truy n Ti n Lâm), Công Nhàn thăng Thế ạ ở ệ ế ự

Đô đ c An Giang, r i cùng Nguy n Văn Đi n h i đánh gi c Xiêm Súc Sâm, c pháố ồ ễ ể ộ ặ ở ả

đ c gi c Xiêm.ượ ặ

Năm th 2, mùa xuân, gi c Xiêm đem quân xu ng Hà Âm nói phao là cóứ ặ ố

20.000 ng i k t li n đ n lũy m t d i Tràng Giang, đ ch ng c quan quân.ườ ế ề ồ ở ộ ả ể ố ự

B y gi Công Nhàn đóng quân Vĩnh T , cùng Đi n bàn nghĩ k đánh phá gi cấ ờ ở ế ể ế ặ

Xiêm. Sách cho là quân chúng nhi u, quân ta ít, n u ti n đánh cùng m t lúc, thìề ế ế ộ

không kh i chia quân. N u đ ch có quân vi n, thì th khó ng ti p. Bèn đem toánỏ ế ị ệ ế ứ ế

quân l đánh vào trung đoàn c a gi c, r i chia giao các t ng h p s c vây đánh;ẻ ủ ặ ồ ướ ợ ứ

quân các đ o g ng s c tranh lên tr c, gi c bèn tan v , quân ta chém và b n ch tạ ắ ứ ướ ặ ỡ ắ ế

s gi c đ c nhi u, thu đ c khí gi i vô k . Tin th ng tr n dâng lên, vua khenố ặ ượ ề ượ ớ ể ắ ậ

b o r ng : Nhàn l y quân 1 đ o mà đánh phá 3 đ n s c a gi c, đã đánh là đ c,ả ằ ấ ạ ồ ở ủ ặ ượ

trí nghĩ v n toàn. L p t c b làm Đô đ c An Giang. D r ng : viên đ th n y vângẹ ậ ứ ổ ố ụ ằ ề ầ ấ

m nh gi đ ng sông Vĩnh T , h u h n 1 tháng, v v rèn t p quân lính, có s cệ ữ ườ ế ầ ơ ỗ ề ậ ứ

m nh l i bi t l phép. Nay bi t th i c tr c, đánh ph i l y đ c, m o hi m pháạ ạ ế ễ ế ờ ơ ướ ả ấ ượ ạ ể

gi c khi n cho gi c không dám trông th ng vào n a. M t tr n mà l p đ c kỳặ ế ặ ẳ ữ ộ ậ ậ ượ

công, huân danh càng t . Th ng Nhàn m t c p quân công và 2 b L , Bình ghiỏ ưở ộ ấ ộ ễ

tên, đ i khi h t quân, theo l t t lành, tâu lên chu n cho phong t c.ợ ế ễ ố ẩ ướ

Năm y, Nhàn cùng T ng th ng là b n Lê Văn Đ c, Tôn Th t B ch h i quânấ ổ ố ọ ứ ấ ạ ộ

m y tr n đánh phá đ c đ n gi c Sâm Ph Bàn Li, và đánh đ n gi c Sách Sô.ấ ậ ượ ồ ặ ở ủ ồ ặ ở

Nhàn vì có quân công đ c b T ng đ c An Hà. Vua h l nh cho Nhàn phàm cácượ ổ ổ ố ạ ệ

ch ng t u, t t đ c ghi ch "Hùng dũng t ng" lên trên ch h tên.ươ ấ ờ ừ ượ ữ ướ ữ ọ

Năm th 3, vua h i v vi c Tr n Tây nên đánh d p hay ph d ? Nhàn cùngứ ỏ ề ệ ấ ẹ ủ ụ

Ph th n là Nguy n Công Tr tâu r ng : đã h i đ c tên quân Xiêm h n thànhủ ầ ễ ứ ằ ỏ ượ ệ ở

không b ng 1 ph n 10 khi tr c. N u đem đ i binh đánh th ng vào, thì c h i cóằ ầ ướ ế ạ ẳ ơ ộ

th làm đ c. Nh ng đánh thì không khó mà gi đ c là khó. Đ i tháng 7 này,ể ượ ư ữ ượ ợ

m a l t đ ng b không thông, ta cho quân th y vây đánh. Đ n b y gi chúngư ụ ườ ộ ủ ế ấ ờ

th khu t, l c cùng; nhân th mà thiên d b n chúng, m i có c h i mà thôi.ế ấ ự ế ụ ọ ớ ơ ộ

Hu ng chi, Miên, L p chán n c Xiêm tàn ng c, m n c ta khoan dung, thì s mố ạ ướ ượ ộ ướ ớ

mu n chúng cũng c n l i nhau. Ta nhân th mà th a c thì ph H i Đông, H i Tâyộ ắ ạ ể ừ ơ ủ ả ả

có th l n l t thu ph c đ c v y. Vua cho là ph i.ể ầ ượ ụ ượ ậ ả

Năm th 4, Nhàn vì vi c l y ti n h i l , vi c phát ra (ng i An Giang là Đàoứ ệ ấ ề ố ộ ệ ườ

Văn Qu n đ n ki n) nên b giáng 4 c p l u l i. R i Nhàn cùng Nguy n Công Trậ ơ ệ ị ấ ư ạ ồ ễ ứ

không a nhau, vu t u Công Tr phái riêng ng i đi đ t phá mua s ng tê và đ uư ấ ứ ườ ặ ừ ậ

kh u các h ng. Vua sai Tham tri Tr n Ng c Dao đi tra xét h t tình tr ng là Côngấ ạ ầ ọ ế ạ

Nhàn vu t u h i ng i. Án x Công Nhàn ph i t i ph t tr ng đem đi l u. Vuaấ ạ ườ ử ả ộ ạ ượ ư

cho là Công Nhàn có công, gia ân l ng gi m làm t i cách ch c hi u l c, phái theoượ ả ộ ứ ệ ự

d i quy n ch huy c a Tôn Th t B t. Sau vì đánh bình lo n ác Man có công nênướ ề ỉ ủ ấ ậ ạ

đ c khai ph c Hi p qu n.ượ ụ ệ ả

Năm th 5, đ c b Phó Lãnh binh ph Tây Ninh.ứ ượ ổ ủ

Năm th 8, quan quân thu ph c Tr n Tây, ti n đánh Miên, L p Vĩnh Long.ứ ụ ấ ế ạ ở

Công Nhàn đem quân H u Đ o đánh r t đ c l c.ở ữ ạ ấ ắ ự

Năm th 7, vi c Tr n Tây yên, vua cho Nhàn có chi n công, chu n cho thăngứ ệ ấ ế ẩ

b Lãnh binh Bình Đ nh, c p tr l i kim bài hùng dũng t ng, và xét đ nh côngổ ị ấ ả ạ ướ ị

đánh gi c Tr n Tây, t n phong Nhàn là Tri Th ng Nam, cho kh c tên vào c súngặ ấ ấ ắ ắ ổ

đ ng Th n Uy ph c vi n, v th t .ồ ầ ụ ễ ị ứ ư

Năm T Đ c th 6, Nhàn vào ch u, vua h i v m u k làm cho ng i xaự ứ ứ ầ ỏ ề ư ế ườ

ph i ph c, biên gi i đ c yên và y u ch t v ngày th ng dùng binh. Nhàn tâuả ụ ớ ượ ế ố ề ườ

đ i đ c . Vua khen là th c, cho Nhàn đich c.ố ủ ả ự ứ

Năm th 9, đ c thăng Ch ng v , lĩnh Đ đ c. Tháng 11 đ i lĩnh Tu nứ ượ ưở ệ ề ố ổ ầ

ph Hà Tiên, kiêm B chính s .ủ ố ứ

Năm th 12, quân Pháp đánh hãm Gia Đ nh, T ng th ng quân v là Tônứ ị ổ ố ụ

Th t Cáp tâu r ng : Nhàn v n có thao l c, xin chu n cho viên y cùng đi, hi p l cấ ằ ố ượ ẩ ấ ệ ự

đánh d p, nên đ i b làm Đ đ c quân v . Tháng 7, làm h lý tây đô An Giang.ẹ ổ ổ ề ố ụ ộ

Năm th 14, đ i đi T ng đ c Đ nh T ng. Sau vì tr n đánh Cù Úc b thua,ứ ổ ổ ố ị ườ ậ ở ị

ph i cách ch c giao ngh . Đ n khi Biên Hòa có vi c, đình th n tâu r ng : Côngả ứ ị ế ệ ầ ằ

Nhàn v n th o vi c hàng tr n, tri u đình không ai h n đ c. Xin gia ân choố ạ ệ ậ ở ề ơ ượ

Nhàn ph c quân v , sung làm Đ c binh, theo cùng Nguy n Tri Ph ng đi Biên Hòaụ ệ ố ễ ươ

bàn làm vi c quân. R i sau 6 t nh không gi đ c, không bi t Công Nhàn v sauệ ồ ỉ ữ ượ ế ề

th nào.ế

Công Nhàn xu t thân t ng i t ng hi u nh , tr i qua vi c hàng tr n,ấ ừ ườ ướ ệ ỏ ả ệ ậ

m nh mà có trí. V phép hành quân, Nhàn có th l y s quân ít đánh s quânạ ề ể ấ ố ố

nhi u; l i khéo d quân lính, không n khinh, d i, cho nên ai cũng đ u vui, làmề ạ ỗ ỡ ố ề

vi c đ n đâu là có công.ệ ế

Hi n t th ng b o đ i th n Tr ng Đăng Qu r ng, hi n nay t ng suýế ổ ườ ả ạ ầ ươ ế ằ ệ ướ

duy có Công Nhàn và Nguy n L ng Nhàn mà thôi. Nguy n Tri Ph ng cũng khenễ ươ ễ ươ

Công Nhàn dùng binh ph ng ph t gi ng v i t ng đã ch t là Đoàn Văn Sách, th cả ấ ố ớ ướ ế ự

là dũng t ng m t th i.ướ ộ ờ

(1) Nghi Thiên Ch ng Hoàng H u: v vua Thi u Tr .ươ ậ ợ ệ ị

(2) L Thiên Anh Hoàng H u: v vua T Đ c.ệ ậ ợ ự ứ

(3) Ti m đ : n i ph đ c a vua khi ch a lên ngôi.ề ể ơ ủ ệ ủ ư

(4) Trên "miên" d i "quán" là ch th c. Th c là qu .ướ ữ ự ự ả

(5) Trên ch "không có ch " d i ch "th p" t c là ch hoa.ữ ữ ướ ữ ậ ứ ữ

(6) Đi m hùng: t c là sinh trai.ề ứ

(7) M ng ki n: Thu n Vu Phân ngày x a u ng r u say n m d i g c cây hoè cộ ế ầ ư ố ượ ằ ướ ố ổ

th , chiêm bao đ n m t n c Đ i Hòe an vào trong thành l n, lên đi n r ng, th yụ ế ộ ướ ạ ớ ệ ộ ấ

có m t ng i ng i chính gi a, t c là vua n c y, các quan h u b t Ph n vào l y.ộ ườ ồ ữ ứ ướ ấ ầ ắ ầ ạ

V vua y g con gái cho, Ph n m Phò mã. làm Thái thú qu n Nam Kha h n 20ị ấ ả ầ ậ ơ

năm, vinh hoa không ai b ng. Lúc t nh d y thì th y n m d i g c cây hoè. Đi tìmằ ỉ ậ ấ ằ ướ ố

th y g c hoè có cái h to, trong đó có đàn ki n . Đ i sau g i là gi c m ng Namấ ố ố ế ở ờ ọ ấ ộ

Kha hay gi c m ng ki n, ý nói là chóng.ấ ộ ế

(8) M lúc s ng g i là m u, ch t r i g i là t . Hoàng t là m c a vua.ẹ ố ọ ẫ ế ồ ọ ỷ ỷ ẹ ủ

(9) Là bà vua, t c h u c a Gia Long.ứ ậ ủ

(10) Ban cho tên là Th c.ự

(11) Nguyên Ch Hán là "c ki m", nghĩa là thanh g m x a, ý nói là v x a, đâyữ ố ế ươ ư ợ ư

d ch theo nghĩa bóng cho d hi u. Nguyên đi n trong s ký. Hán Tuyên Đ khi cònị ễ ể ể ử ế

làm hoàng t ng tôn l y con gái H a Qu ng Hán, khi lên ngôi vua, ng i con gái yằ ấ ứ ả ườ ấ

làm ti p d , các quan xin đ i l p Hoàng h u khác. Tuyên đ xu ng chi u tìmệ ư ổ ậ ậ ế ố ế

thanh g m cũ lúc còn ch a lên làm vua. Các quan bi t ý, xin l p H a ti p d làmươ ư ế ậ ứ ệ ư

Hoàng h u. Ng i d i sau dùng đi n g m c làm v x a là b i th .ậ ườ ờ ể ươ ổ ợ ư ở ế

(12) T c là Thái hoàng Thái h u.ứ ậ

(13) Nguyên : là muôn v t m i sinh ra; hanh: là muôn v t l n lên; l i: là muôn v tậ ớ ậ ớ ợ ậ

đ c th a mãn; trinh: là muôn v t đã thành.ượ ỏ ậ

(14) vua phê ch s n.ữ ơ

(15) cung giai: giai c p trong cung.ấ

(16) Huy n T : t c là ông Bi t (t nhà Th ng).ề ổ ứ ế ổ ươ

(17) ph n hoàng : đ t b n s c sao chép l i b ng gi y vàng.ầ ố ả ắ ạ ằ ấ

(18) vua đây có lẽ là Thánh T Nhân Hoàng Đ .ổ ế

(19) 6 ch c th ng: t c là th ng cung, th ng ng ng ph c, th ng th c,ứ ượ ứ ượ ượ ượ ụ ượ ự

th ng t m, th ng công.ượ ẩ ượ

(20) Đ s n: v vua Vũ nhà H là h Đ S n.ồ ơ ợ ạ ọ ồ ơ

(21) S n T : v Văn V ng nhà Chu là h T , ng i n c H u S n.ằ ự ợ ươ ọ ự ườ ướ ư ầ

(22) Hoàng h u c a Nguyên đ nhà Hán, khi có thai, chiêm bao th y m t trăng r iậ ủ ế ấ ặ ơ

vào lòng.

(23) Hoàng h u n c Kim, khi m i sinh ra, có ánh sáng đ chi u sân.ậ ướ ớ ỏ ế ở

(24) Khi ch a sinh L u Hoàng h u, ng i nhà th ng th y hình nh có ng i conư ư ậ ườ ườ ấ ư ườ

gái m c áo vàng vào trong bu ng ng i m n m, v sau sinh ra hoàng h u.ặ ồ ườ ẹ ằ ề ậ

(25) Tr ng tôn hoàng h u l y Đ ng Thái Tông t khi ch a làm vua, khi vưở ậ ấ ườ ừ ư ề

thăm ng i nhà. ng i c u là Cao Sĩ Liêm chiêm bao th y có con ng a l n cao 2ườ ườ ậ ấ ự ớ

tr ng đ ng ngoài c a nhà h u . Xem bói đoán là v sau t t làm H u phi.ượ ứ ở ử ậ ở ề ấ ậ

(26) Đ u th (t c là hoàng h u c a Đ ng Cao T sau này) khi còn bé có t ng l ,ậ ị ứ ậ ủ ườ ổ ướ ạ

ng i cha vẽ tranh 2 con công, ai đ n h i Đ u th thì ng i cha giao h n r ng : Aiườ ế ỏ ậ ị ườ ẹ ằ

b n 2 cái tên trúng c 2 m t con công thì g cho. Cao T b n 2 phát tên, trúng cá 2ắ ả ắ ả ổ ắ

m t con công, bèn g Đ u th cho.ắ ả ậ ị

(27) cha sinh ra Ngô th (sau này là hoàng h u c a T ng Cao Tông) th ng chiêmị ậ ủ ố ườ

bao th y đ n 1 cái đình, có bi n đ 2 ch "Th Khang". Ông l y làm l , khi Ngô thấ ế ể ề ữ ị ấ ạ ị 14 tu i đ c tuy n vào cung làm phi c a Khang V ng ng vào 2 ch "Thổ ượ ể ủ ươ ứ ữ ị Khang" là h u Khang V ng (l c biên chú thích ch nh trong sách).ầ ươ ượ ữ ỏ

(28) Con gái h H x o th t v đ ch a b nh m .ọ ề ẻ ị ế ể ữ ệ ẹ

(29) Quan th : m t thkinh Thi, nói v phong hóa c a bà h u phi nhà Chu.ư ộ ề ủ ậ

(30) Hoàng h u c a Hán C nh Đ là con gái ng i có h v i B c thái h u (h uậ ủ ả ế ườ ọ ớ ạ ậ ậ

c a Hán Văn Đ ). Cao th là hoàng h u c a T ng Anh Tông, m h Tào là em gáiủ ế ị ậ ủ ố ẹ ọ

c a bà T thánh quan hi n, lúc bé nuôi trong cung.ủ ừ ế ở

(31) To n n : l y đi n kinh Thi, câu "To n n suy S n" : nghĩa là duy có con gáiả ữ ấ ể ở ả ữ ầ

n c S n (t c là bà Thái T sinh ra Văn V ng nhà Chu) có th n i đ c côngướ ầ ứ ự ươ ể ố ượ

vi c ng i n i tr nh bà Thái Thân (m sinh ra Vũ V ng nhà Chu).ệ ườ ộ ợ ư ẹ ươ

(32) Nàng Đinh L nh Quang 14 tu i l y L ng Cao T .ệ ổ ấ ươ ổ

(33) Văn Đ c hoàng h u 14 tu i v làm dâu Đ ng Thái Tông (trích d ch chúứ ậ ổ ề ườ ị

thích ch chua trong sách).ữ

(34) Cúc áo ch m ph ng ch m hoa đã nói trên.ạ ượ ạ ở

(35) V t chân to: b i ch "lý đ vũ mâu" kinh Thi, nghĩa là d m vào v t chân toế ở ữ ế ở ẫ ế

c a tr i. Bà Kh ng Nguyên đi cúng th n Cao Môi th y có v t chân to, l y chânủ ờ ươ ầ ấ ế ấ

mình m vào, r i có thai sinh ra H u T c.ướ ồ ậ ắ

(36) Lý th n phi đi theo T ng Chân Tông lên đài xây cao, đánh r i cái thoa ng c,ầ ố ơ ọ

khi y Th n Phi đang có mang, vua ng m kh n r ng : N u cái thoa ng c khôngấ ầ ầ ấ ằ ế ọ

gãy thì sinh con trai, khi nh t thoa y dâng lên, thì thoa không gãy, sau qu nhiênặ ấ ả

đ ra T ng Nhân Tông.ẻ ố

(37) Vi c m ng th y th n đem trình t gi y có d u đ , đã nói rõ trên.ệ ộ ấ ầ ờ ấ ấ ỏ ở

(38) Th y b m c m g y đánh không đau nh tr c, bi t là b m suy y u, ômấ ố ẹ ầ ậ ư ướ ế ố ẹ ế

l y g y mà khóc.ấ ậ

(39) Kính th t : nhà vua>(40) Chu Kh ng : t c bà Thái Kh ng, m sinh ra Vănấ ươ ứ ươ ẹ

V ng nhà Chu.ươ

(41) Văn M u : t c bà Thái T , v Văn V ng nhà Chuẫ ứ ự ợ ươ

(42) T ng trên tr i, sau sao Thiên c c có 4 sao, sao th nh t là chính phi, còn 3ượ ờ ự ứ ấ

sao sau là th phi.ứ

(43) Hán Thu n Đ có 4 quý nhân, mu n l p 1 ng i làm hoàng h u nh ng khôngậ ế ố ậ ườ ậ ư

bi t ch n ai, bàn mu n bói th 73; quy t đ nh.ế ọ ố ẻ ể ế ị

(44) Hán Tuyên Đ lúc còn làm hoàng t ng tôn, có l y nàng H a Qu ng Hán, đ nế ằ ấ ứ ả ế

khi lên ngôi, Qu ng Hán làm Ti p d , các quan bàn l p hoàng h u, vua bèn xu ngả ệ ư ậ ậ ố

chi u tìm g ;m cũ ngày x a, các quan bi t ý, xin l p Ti p d làm hoàng h u.ế ươ ư ế ậ ệ ư ậ

ack">(45) Khi Thi u Tr s p ch t, có di n d cho các quan r ng: Quý phi làệ ị ắ ế ệ ụ ằ

nguyên ph i c a ngài, mu n l p hoàng h u, nh ng ch a k p.ố ủ ố ậ ậ ư ư ị

>

(46) Hàn Th , L Nguyên công chúa là ch gái Hu Đ . Ng c p công chúa là chư ỗ ị ệ ế ọ Ấ ị gái Chiêu Đ .span>ế

(47) Nga Hoàng, N Anh là con gái vua Nghiêu, làm v vua Thu n. Khi vua Thu nữ ợ ấ ấ

đi tu n ch t đ t Ch ng Ngô, Nga Hoàng, N Anh theo đ n sông T ng, l yầ ế ở ấ ươ ữ ế ươ ấ

n c m t v y vào cây trúc, trúc đ u có v t ng n n c m t.ướ ắ ả ề ế ấ ướ ắ

(48) Ngu xung : T Đ c t nói mình là k tr tu i ngu d i.ự ứ ự ẻ ẻ ổ ạ

(49) Đ i Hán kho ng năm Vĩnh Bình (niên hi u c a Hán Minh Đê) r t chu ng nhoờ ả ệ ủ ấ ộ

h c, l p nhà h c cho 4 h ngo i là h Phàn, h Quách, h Am, h Mã, g i là ti uọ ậ ọ ọ ạ ọ ọ ọ ọ ọ ể

h u 4 h (trích d ch chú thích ch nh&#7887; trong sách).ầ ọ ị ữ

(50) cây bàn đào c a V ng M u, 3.000 năm m i có qu . Cây đ i xuân 8.000 nămủ ươ ẫ ớ ả ạ

là mùa xuân, 8.000 năm là

(51) N c T ng có ng i đi n phu ra s i n ng th y m, b o v r ng : s iướ ố ườ ề ưở ắ ấ ấ ả ợ ằ ưở

n ng m ắ ấ ��p mà không ai bi t, ta tâu v i vua. t t đ c th ng. Ngày x a cóế ớ ấ ượ ưở ư

ng i ăn rau c n th y ngon, mu n dâng lên vua.ườ ầ ấ ố

(52) Đi n này ch a rõ.ể ư

(53) Hán Vũ Đ đi t tr i H a S n, đ n núi Tung Nh c, lên trên ba ng n núi, cácế ế ờ ở ọ ơ ế ạ ọ

quan l i, quân lính đ u nghe th y trong núi có ti ng hô v n tu 3 l n.ạ ề ấ ở ế ạ ế ầ

color="black">(54) Tràng Th là cung c a Hi u Khang Hoàng H u , vào kho ngọ ủ ế ậ ở ả

năm Gia Long d ng lên; T Th là cung c a Thu n Thiên Cao Hoàng H u vàoự ừ ọ ủ ậ ậ ở

kho ng năm Minh M ng d ng lên (trích d ch chú thích sách này).ả ạ ự ị ở

(55) cung Gia Th làm năm T Đ c th913; 2, ch c a Nghi Thiên Ch ng Hoàngọ ự ứ ỗ ủ ươ

H u .ậ ở

e="Times New Roman">(56) Ch a rõ đi n.ư ể

s New Roman">(57) Lão Lai T ng i n c S , th i Xuân Thu, tính r t hi u th o,ử ườ ướ ở ờ ấ ế ả

tu i đã 70 v n còn làm trò tr con nô đùa, mổ ẫ ẻ ��c áo s c s nh y múa. đ cho chaặ ỡ ả ể

m vui.ẹ

(58) Lý M t đậ ̖1;i T n, tên t là L nh Bá, lúc còn bé b m, bà n i là h L u thân tấ ự ệ ị ố ộ ọ ư ự

chăm nuôi , sau M t ph ng d ng bà n i, n i ti ng là cậ ụ ưỡ ộ ổ ế �� hi u, đ c vua g i raế ượ ọ

làm ch c Thái t t y mã, sau L u th tu i già, M t dâng s xin t quan đ vứ ử ẩ ư ị ổ ậ ớ ừ ể ề

ph ng d ng bà cho đ n khi bà ch t (trích d ch chú thích sách này).ụ ưỡ ế ế ị ở

>

(59) Đ i chi n Qu c, Trâu K ng i r t đ p, khi m c áo mũ đ i tri u, soi vàoờ ế ố ỵ ườ ấ ẹ ặ ạ ề

g ng r i b o v r ng : Ta v i T Công thành b c ai đ p h n ? V nói: Anh đ pươ ồ ả ợ ằ ớ ừ ở ắ ẹ ơ ợ ẹ

l m. T Công sao b ng anh đ c. Đ n hôm sau T Công &#273; n ch i. Trâu Kắ ừ ằ ượ ế ừ ế ơ ỵ

nhìn kỹ l i, t cho là mình65;p b ng, soi vào g ng l i th y kém xa, r i nói r ng :ạ ự ằ ươ ạ ấ ồ ằ

V ta khen ta đ p h n T Công, là n nh riêng ta.p>ợ ẹ ơ ừ ị

(60) Đ i Ng y, Tào Th c (con Tào Tháo) phong làm Tr n V ng, th y là T , hayờ ụ ự ầ ươ ụ ư

th nhN45;t đ i.ơ ở ờ

(61) Tri m nh : sách Lu n Ng có câu "Ngũ th p tri thiên m nh", nghĩa là 50 tu iệ ậ ữ ậ ệ ổ

bi t m nh tr i. Tri m nh t c là 50 tu i.ế ệ ờ ệ ứ ổ

(62) Su L : Su p n c L là n i Kh ng T sinh quán.ỗ ấ ướ ỗ ơ ổ ử

(63) Xa L c : núi Xa L c l , sau 80 năm có thánh n sinh, h ng thiên h . Xem Bộ ộ ở ữ ư ạ ộ

văn v n ph , ch ; l c.ậ ủ ữ ộ

(64) Xe vua đi vào Th c : L y tích Đ ng Minh Hoàng tránh lo n đi vào n cụ ấ ườ ạ ướ

Th cụ

(65) Chu : là Chu Công. Kh ng : là Kh ng T .ổ ổ ử

n">(66) Th v c b c : tên m t thiên trong kinh Thi, x ng t ng Chu Văn V ngơ ự ố ộ ư ụ ươ

khéo d y d đ c nhi u ng i tài.ạ ỗ ượ ề ườ

(67) Hán l c : tên m t th trong kinh Thi, khen tiên t nhà Chu đ i đ i có đ c, cóộ ộ ơ ổ ờ ờ ứ

nhi u ng i hi n tài, th n ban cho nhi u Ph c.ề ườ ề ầ ề ướ

>

(68) Không rõ đ c là "tr m tam" hay là "th m tâm", nên ch a hi u nghĩa.ọ ầ ầ ư ể

(69) Thăng ph i : làm l r c th n ch c a tiên đ lên th nhà Th Mi u.an>ố ễ ướ ầ ủ ủ ế ờ ở ế ế

(70) Miên Đ nh là em vua Thi u Tr , chú vua T Đ c.ị ệ ị ự ứ

(71) Tên t c a Th Xuân V ng Miên Đ nh.ự ủ ọ ươ ị

(72 ) Sao Khiên Ng u và sao Ch c .ư ứ ữ

(73) Ph n D ng : t c là Quách T Nghi đ i Đ ng, đi m c u chúc này ch a rõ.ầ ươ ứ ử ờ ườ ể ầ ư

s New Roman">(74) Tr n T : t c là Tào Th c, tên th y là T , con c a Tào Tháo.ầ ư ứ ự ụ ự ủ

t size="3" face="Times New Roman">(75) Đ o U n t c T Đ o U n, cháu gái g iạ ẩ ứ ạ ạ ẩ ọ

T Can b ng chú, Tr n T và Đ o U n đ u làm th hay c .ạ ằ ầ ư ạ ẩ ề ơ ả

(76) ng Môn Chu ngày x a gãy đàn hay, th ng gãy đàn nhà M nh Th ngƯ ư ườ ở ạ ườ

Quân, làm cho M nh Th ng Quân bu n đ n ph i khóc.ạ ườ ồ ế ả

(77) Đi n Chân có 3 anh em, mu n chia c a riêng, t nhiên cây t kinh sân bề ố ủ ở ự ử ở ị khô héo, anh em th y th c m đ ng, không chia c a n a, cây t kinh l i s ;ng l i.ấ ế ả ộ ủ ữ ử ạ ố ạ

Đ i sau m n cây t kinh làm đi n anh em.ờ ượ ử ể

(78) C H Đ u : t c là C Kh i Chi, ng i T n, vẽ r t khéo.ố ổ ầ ứ ố ả ườ ấ ấ

(79) V 17;ng Ma C t : t c là V ng Duy, ng i đ i Đ ng, vẽ r t khéo.ư ậ ứ ươ ườ ờ ườ ấ

(80) Hán Vũ Đ l p Ph t Lăng (t c Chiêu đê) làm thái t , sai Ho c Quang giúp tháiế ậ ậ ứ ử ắ

t b o ng i vẽ b c tranh Chu Công giúp Thành V ng đ cho Ho c Quangử ả ườ ứ ươ ể ắ

0">

(81) T c là Nguyên Văn T ng, Tôn Th t Thuy t.>ứ ườ ấ ế

(82) sau lên ngôi l y niên hi u là Hi p Hòa.ấ ệ ệ

"0">

(83) T c T ng Thái T Hoàng H u.ứ ố ổ ậ

New Roman">(84) Ph n làm th y d y trong cung g i là n s .ụ ữ ầ ạ ở ọ ữ ư

(85) Phi bách: m t l i ch vi t nét t bên ngoài l m t m đen.ộ ố ữ ế ấ ấ

(86) Bát phân : m t l i ch vi t d t, n a gi ng nh ch tri n, n a gi&#7889;ngộ ố ữ ế ẹ ử ố ư ữ ệ ử

nh ch l .ư ữ ệ

(87) Tr n T V ng : t c là Tào Th c, th hay.ầ ư ươ ứ ự ơ

(88) Cánh Lăng V ng : t c là Chung Tinh, th i Minh, th hay.a>ươ ứ ờ ơ

(89) L Tr ng Liên ng i n c T , th i chi n qu c. sang ch i n c Tri u, khi yỗ ọ ườ ướ ề ờ ế ố ơ ướ ệ ấ

n c T n đánh n c Tri u. n+2; c Tri u nguy c p, n c Tri u mu n tôn n cướ ầ ướ ệ ớ ệ ấ ướ ệ ố ướ

T n làm đ , Tr ng Liên không nghe, sau quân n c T n rút lui, n c Tri u mu nầ ế ọ ướ ầ ướ ệ ố

phong t c cho Tr ng Liên. Tr ng Liên tr n ra bi n Đông không nh n.ướ ọ ọ ố ể ậ

(90) và (91) Hà Giang V ng tên là Đ c, con Hán C nh Đ , Đông Bình V ng tênươ ứ ả ế ươ

là Th ng, con Hán Quang Vũ.ươ

(92) 2 câu th này ch a hi u rõ ý, xin d ch t m.ơ ư ể ị ạ

(93) Lý Nhĩ: Lão Đam t c là Lão t .ứ ử

(94) Lão Bành : t c là Bành t , cũng có thuy t nói : Lão là Lão t , Bành là Bành tứ ổ ế ử ổ

s ng 800 tu i.ố ổ

(95) Thích Ca : tên Ph t, s ng 80 tu i.ậ ố ổ

(96) Tr n T V ng : t c là Tào Th c.ầ ư ươ ứ ự

<p>(97) Thân Kỳ : ch a rõ đi n.ư ể(98) X ng Lê : là Hàn Dũ, Công B là Đ Ph . Hà Giang, Tr n T , X ng Lê. Côngươ ộ ỗ ủ ầ ư ươ

B , 4 ng i văn th đ u hay c .ộ ườ ơ ề ả

<span>

(99) Hán Minh đ h i Đông Bình V ng (em Minh Đ ;) nhà làm vi c gì vui. Đôngế ỏ ươ ế ở ệ

Bình V ng tr l i làm đi u thi n r t vui, Minh Đ trao cho 19 qu n li t h u,ươ ả ờ ề ệ ấ ế ả ấ ệ ầ

con Đông Bình V ng 5 tu i bi t l y, đ u cho đ c đeo n y c .ươ ổ ế ạ ề ượ ấ ấ ả

>

(100) T Linh V n đ i T n nói : ng i trong thiên h , tài đ c đ 1 h c. T Ki nạ ậ ờ ấ ườ ạ ượ ộ ộ ử ế

(Tào Th c ) chi m riêng đ c 8 đ u, ta chi m đ c 1 đ u, còn c thiên h ch cóự ế ượ ấ ế ượ ấ ả ạ ỉ

1 đ u thôi.ấ

div>

(101) S Nguyên V ng tên là L u Giao, em Hán Cao T , th i Văn Đ th y Thânở ươ ư ổ ờ ế ấ

công gi i v kinh Thi, cho làm bác sĩ, Thân Công làm ra thi truy n, Nguyên V ngỏ ề ệ ươ

cũng x p đ t s a ch a vào đ y.ế ặ ử ữ ấ

n>

(102) Theo đi n c a Chính Khát Ph n c L kh c vào cái đ nh r ng : m t l nể ủ ủ ướ ỗ ắ ỉ ằ ộ ầ

phong thì khom l ng xu ng, hai l n phong thì cúi r p l ng xu ng, ba l n phongư ố ầ ạ ư ố ầ

thì r p đ u xu ng r i noi t &#7901;ng mà ch y, ý nói : càng nh n phong t cạ ầ ố ồ ư ạ ậ ướ

cao càng khiêm cung.

(103) và (104) Li u V n hay th , Vũ Đ nhà L ng là Tiêu Di n b o v i Chu Xáễ ậ ơ ế ươ ễ ả ớ

r ng : Li u V n t t đ m t. Đ Ph có th t ng cho Tiêu Lang Trung, nói : Tiêuằ ễ ậ ố ủ ặ ỗ ủ ơ ặ

Lang Trung là dòng dõi th a t ng tri u Hán (t c Tiêu Hà) là con cháu đ v ngừ ướ ề ứ ế ươ

th i nhà L ng (vua L ng là Tiêu Di n). Ch "L ng nh t" đây cũng nh làờ ươ ươ ễ ữ ươ ậ ở ư

L ng tri u là tri u đ i nhà L ng.ươ ề ề ạ ươ

(105) Bà Nhan th c u t Nê Khâu r i sinh ra Kh ng T cho nên Kh ng T tênị ầ ự ở ồ ổ ử ổ ử

Khâu, t là Tr ng Ni.ự ọ

(106) Đ o trung : là gi trung đ o mà không thiên l ch. Đ o nh t là theo m t lẽạ ữ ạ ệ ạ ấ ộ

ph i mà hi u h t muôn vi c.</p>ả ể ế ệ

(107) Vĩnh Bình : niên hi u c a Hán Minh Đ .ệ ủ ế

n">(108) Trinh Quán : niên hi u c a Đ ng Thái tông.ệ ủ ườ

(109) Điách L ng : Hán Vũ Đ làm đ i Bách L ng, chi u cho các quan m iươ ế ạ ươ ế ỗ

ng i đ u làm th , các quan ng i đ y m i ng i làm 1 câu, câu nào cũng cóườ ề ơ ồ ở ấ ỗ ườ

v n, g i là th Bách L ng.pan>ầ ọ ể ươ

(110 ) Cao Nguyên D đ i Đ ng, thông kinh s , làm vi c quan gi i, làm Ng sụ ờ ườ ử ệ ỏ ự ử

Trung th a, khó ki m ng i đ thay cho Nguyên D . Nguyên D ti n c ng iừ ế ườ ể ụ ụ ế ử ườ

anh tài gi i, có th thay đ c. Văn Tăng bèn cho ng i anh thay ch c.ỏ ể ượ ườ ứ

size="3" face="Times New Roman">(111) Th L c Minh : tên m t thiên trong kinhơ ộ ộ

Thi, khen vua nhà Chu đãi y n t ch các quan.ế ị

height="0">

(112) Hà Thanh : t c lá n c sông Hoàng Hà trong : x a có câu r ng : n c sôngứ ướ ư ằ ướ

Hoàng Hà trong thì có thánh nhân sinh ra. Đây ý nói là n c Nam có vua thánh.>ướ

(113) Hà Bá : nguyên ch Hán là Thiên Ngô t c là th n d i n c.ữ ứ ầ ở ướ ướ

mes New Roman">(114) Tinh nh t : tinh vi, thu n nh t.ấ ầ ấ

(115) M nh Bôn, H D909;c đ u là dũng sĩ ngày x a.ạ ạ ề ư

(116) Ng i p Giáng s ng 73 tu i. Lão Bành t c là Bành tN93; th 700 tu i.ườ ấ ố ổ ứ ọ ổ

(117) Các gia : nh y b c gia, thiên văn gia... Ch T : nh Trang T . Qu n T ...ư ố ư ử ư ử ả ử

(118) Thái t&#7917; c a Linh V ng nhà Chu tên là T n thích th i ng tiêu, điủ ươ ấ ổ ố

ch i n i sông Y, sông L c. Đây ý nói mu n theo c nh thú c&#7911;a Thái t T nơ ở ơ ạ ố ả ử ấ

ngày x a mà t bi t th gian.ư ừ ệ ế

(119) Trong bài t a này có nhi u đi m ch ;a rõ, không th chú thích đ cự ề ể ư ể ượ

(120) Qu ng Ninh Qu n v ng là Miên B t, ch không ph i là Miên T nh.ả ậ ươ ậ ứ ả ỉ

(121 ) Nga và Quán đ u là th bày tr n d i n c.ề ế ậ ở ướ ướ

(122) T Li u t ng quân t c là Chu A Phu th i Hán.ế ễ ướ ứ ờ

(122) Hoài Âm qu c sĩ t c là Hàn Tín nhà Hán, đ t đàn cho làm t ng sau phongố ứ ặ ướ

làm Hoài Âm h u.ầ

(124) con ch gi ng nh con h uủ ố ư ư

(125) Ngày x a có ng32; i h c cách đi c a ng i đ t Hàm Đan, không nh ngư ờ ọ ủ ườ ấ ữ

không h c đ c, l i m t c cách đi c a mình nh tr c.ọ ượ ạ ấ ả ủ ư ướ

pan>

(126) Cao Ng : ng i th i Chu, cha m ch t, th ng than th là cây mu n l ngư ườ ờ ẹ ế ườ ở ố ặ

gió ch ng mu n d ng, con mu n nuôi mà cha m không s ngẳ ố ừ ố ẹ ố

(127) Cu i đông tr i n ng ra v n sau t p b nố ờ ắ ườ ậ ắ

lor="black">(128) Tr giám : nhà Qu c t giám đ d y các con c c a vua và cácụ ố ử ể ạ ả ủ

quan

face="Times New Roman">(129) 2 th này nói v s giáo d c c a vua nhà Chuơ ề ự ụ ủ

<p>(130) Qu Phong qu Thái đ u nói v l y đ c nhi u nhân tài.ẻ ẻ ề ề ấ ượ ề(131) Th ch Gi i: ng i th i T ng, làm Qu c t giám, có làm bài th &quot;Khánhạ ớ ườ ờ ố ố ử ơ

l ch thánh đ c".ị ứ

(132) T Ki n t c Tào Th c, con c ;a Tào Tháo đ i Tam Qu c, có t là T Ki n,ử ế ứ ự ủ ờ ố ự ử ế

gi i làm th , đi b y b c đã ng kh u đ c đ c bài th , v sau T Ki n đ cỏ ơ ả ướ ứ ẩ ọ ượ ơ ề ử ế ượ

phong là Tr n T V ngpan>.ầ ư ươ

(133) Đông Bình t c Đông Bình V ng, con th tám c a vua Quang Vũ nhà Đôngứ ươ ứ ủ

Hán, gi i kinh thu t, có công s a sang l nh c. Ông l ii hi u thi n. Vua Hánỏ ậ ử ễ ạ ạ ế ệ

th ng ngày h i ông tr gia nh th nào là h nh Ph c nh t, ông đáp : "Thi n t iườ ỏ ị ư ế ạ ướ ấ ệ ố

l c"ạ

(134) Bi n Hòa : ng i n c S đ c ng c S S n mang dâng, L V ng cho làệ ườ ướ ở ượ ọ ở ở ơ ệ ươ

gi . sai ch t chân t . Th i Vũ V ng l i dâng, cũng cho là gi sai ch t chân h u.ả ặ ả ờ ươ ạ ả ặ ữ

Văn V ng lên ngôi. Hòa ôm ng c đ n khóc. Văn V ng sai th ng c xem, qu làươ ọ ế ươ ợ ọ ả

ng c th c.ọ ự

(135) Tôn Quy n b o Lã Nông Chính nên t h c đ thêm th n trí, Nông Chính bènề ả ự ọ ể ầ

đi h c, đ c chí không mõi, sau Lô Túc cùng v i Nông ngh lu n th ng b kémọ ố ớ ị ậ ườ ị

thua. Túc nói : Nông Chính ngày nay gi i không gi ng nh x a kia n a.ỏ ố ư ư ữ

div>

(136) L c d t : 6 hàng ng i múa. L m ng thiên t 8 hàng ng32; i múa, ch h uụ ậ ườ ễ ừ ử ờ ư ầ

6 hàng, đ i phu 4 hàng, sĩ 2 hàng. M i hàng 3 ng i.ạ ỗ ườ

(137) Lên ngôi</a>

(138) Vi n c không vào ch u</p>ệ ớ ầ

(139) Ch a rõ nghĩa, t m d ch là đuôi dê, n m dê - n m dê t c là n m s a c a conư ạ ị ầ ầ ứ ầ ữ ủ

dê cái.

r="black">(140) Sách vàng : nguyên Ch Hán là đ ng khuê : Ng c khuê b ng lá câyữ ồ ọ ằ

ngô đ ng. S ký : Thành V ng l y lá ngô đ ng làm ng c khuê đ a cho con Thúcồ ử ươ ấ ồ ọ ư

Ngu. S th n li n xin ch n ngày phong. Thành V ng nói ta nói đùa. Sử ầ ề ọ ươ ̗7; quan nói

vua không nói đùa. Vì th Thành V ng ph i phong t c cho Thúc Ngu. Đây nóiế ươ ả ướ

phong s c c n chu n nên d ch là sách vàng.ắ ầ ẩ ị

(141) 7 th th ng : 1: đau xót mà th ng. 2: vì nghĩa mà th ng, 3: c m xót màứ ươ ươ ươ ả

th ng, 4: oán h n mà th ng, 5: tai m t trông th y mà th &#417;ng, 6: than thươ ậ ươ ắ ấ ư ở

mà th ng 7: mũi cay mà th ng.ươ ươ

(142) Đ i k là kỳ xét công quan ch c đ ngh th ng, c 3 năm m t k>ạ ế ứ ể ị ưở ứ ộ

(143) Giang L u Ba là Kinh đô n &#7899;c Nam D ng, t c là Gia cát ta (Dja karư ư ươ ứ

ta).

(144) Tám đi u ngh : 1. ngh thân, 2. ngh c , 3. ngh hi n, 4. ngh năng (tài năng),ề ị ị ị ố ị ề ị

5. ngh công, 6. ngh quy, 7. ngh c n (siêng năng), 8. ngh tân (khách)font>ị ị ị ầ ị

(145) T truy n đ i T Tr ng Công năm th 21, Ph c H ng b t , T n H uả ệ ờ ổ ươ ứ ướ ướ ị ừ ấ ầ

h i Nh c V ng Ph v t i Ph c H ng. V ng Ph th a : Ph c H ng làỏ ạ ươ ụ ề ộ ướ ướ ươ ụ ư ướ ướ

ng i nhi u m u mà ít l i, làm n d y b o không m i đ gi b n cho xã t c, nênườ ề ư ỗ ơ ạ ả ỏ ể ữ ề ắ

con cháu 10 đ i v sau có t i l i còn nên tha đ khuyên ng i có tài năng sau này.ờ ề ộ ỗ ể ườ

(146) H Qu ng tên t là Bá Th y, đ i Linh Đ nhà Hán, làm quan đ n Thái phó,ồ ả ự ủ ờ ế ế

công vi c sáng su t. Khi y kinh s có câu ng n ng r ng : mu n vi c không xongệ ố ấ ứ ạ ữ ằ ố ệ

h i Bá Th y. Làm cho thiên h gi đ c đ o trung dung có H Công.ỏ ủ ạ ữ ượ ạ ồ

>

(147) Văn Công t c là Chu Hy đ i nhà T ng, h c thì l y suy xét h t lý làm ch . Lýứ ờ ố ọ ấ ế ủ

h c đ i T ng đ n Chu Hi là b c đ i thành.a>ọ ờ ố ế ậ ạ

(148) Mã s là s ký c a T Mã Thiên đ i Hán Vũ Đ so n ra.ử ử ủ ư ờ ế ạ

size="3" face="Times New Roman">(149) Lân Kinh là m t tên g i khác c a kinhộ ọ ủ

Xuân Thu. Kh ng T làm kinh Xuân Thu g p khi vua n c L đi s&#259;n b tổ ử ặ ướ ỗ ắ

đ c con Kỳ Lân. Kh ng T than r ng : đ o ta cùng, r i đ ng bút t đ y.ượ ổ ử ằ ạ ờ ừ ừ ấ

an>

(150) Cu i đ i T n có Đông Viên Công, Ph Lý tiên sinh, Lý Quỳ, H Hoàng Côngố ờ ầ ủ Ỷ ạ

n núi Th ng S n, b n ng i tu i đ u h n 80. Hán Cao T lên làm vua, g iở ẩ ươ ơ ố ườ ổ ề ơ ổ ọ

mãi không đ n. Khi Cao Đ mu n b Thái t Doanh. b n ng i m i ra đi v i tháiế ế ố ỏ ử ố ườ ớ ờ

t vào y t ki n, Cao T cho là thái t đ c ng i y giúp thì đ c thêm vây cánh,ử ế ế ồ ử ượ ườ ấ ượ

r i không ph đi n >ồ ế ữ

(151) Văn Ng n Bác đ i T ng, l u th Tây Đô, h p nh ng sĩ phu già, mà hi nạ ờ ố ư ủ ở ọ ữ ề

u ng r u cùng vui, c khách và ch c ng 12 ng&#432; i, ng i th i g i là L cố ượ ả ủ ộ ờ ườ ờ ọ ạ

Xã Kỳ Anh H i.ộ

(152) Vân Đài là tên m ̕7;t cái đài đ i Hán, kho ng năm Vĩnh Bình, Minh Đ nhở ờ ả ế ớ

đ n công th n đ i tr c nên vẽ t ng b n Đ ng Vũ 28 ng i treo đài y.ế ầ ờ ướ ượ ọ ặ ườ ở ấ

<font size="3" face="Times New Roman">(153) Hai h S là S Qu ng, S Th đ iọ ớ ớ ả ớ ụ ờ

Hán, hai chú cháu đ ng th i xin v h u. Đ i g i là nh S .t>ồ ờ ề ư ờ ọ ị ớ

(154) Kinh L có nói : khi cha m ăn món ăn còn th a l i, thì con ph i h i là mónễ ẹ ừ ạ ả ỏ

ăn th a cha m mu n cho ai, thì cho ng i y.ừ ẹ ố ườ ấ

<font size="3" face="Times New Roman">(155) Danh khí t c là quan t c và áoứ ướ

mũ, xe võng c a tri u đình ban cho.ủ ề

" face="Times New Roman">(156) Tây t ch : Minh Đ đ i Hán tôn Hoàn Vinh l yị ế ờ ấ

l làm th y, th ng đ t gh cho Vinh ng i quay m t h ng Đông, cho nên g iễ ầ ườ ặ ế ồ ặ ướ ọ

th y là Tây T ch.ầ ị

(157) Canh Tu t : có lẽ là Canh Thìn thì ph i h n, chép l m.ấ ả ơ ầ

(158) giác : n m s ng trói chân là ví nh b t h u, ng i n m l y s ng, ng iỶ ắ ừ ư ắ ươ ườ ắ ấ ừ ườ

trói l y chân.ấ

(159) c t ng nh nghĩa đen là cái x ng m c c . Đ ví ng i b tôi trung thànhố ạ ươ ắ ở ổ ể ườ ề

chính tr c.ự

<div height="0">

(160) Sách L ký, thiên Nho H nh có câu: "Nho h u t ch th ng chi trên dĩ đãiễ ạ ữ ị ượ

sính" nghĩa là ng 901;i nho gi thung dung trên chi u có đ i đ c đáng quý, đư ả ở ế ạ ứ ể

đ i thiên h đ a l đ n sính v n.ợ ạ ư ễ ế ấ

="0">

(161) Thúc B ch là bó l a, đ i c dùng bó l a75; làm l m i ng i hi n.ạ ụ ờ ổ ụ ễ ờ ườ ề

an>

(162) Tam Đi n là 3 phép : sách Chu L , quan Đ i T Kh u gi ba phép đ giúpể ễ ạ ư ấ ữ ể

vua tr n c, tr b n ph ng. 1: Tr n c m i thì d ng phép nh . 2: N c bình thìị ướ ị ố ươ ị ướ ớ ừ ẹ ướ

dùng phép v a ph i. 3: Tr n c lo n thì dùng phép n ng.ừ ả ị ướ ạ ặ

(163) Tăng Tích thích ăn qu d ng t o, sau Tăng Sâm không n ăn qu d ngả ươ ả ỡ ả ươ

t o.ả

(164) Đ ng th truy n Bùi Kính Di, T ng t là T Thông làm quan đ i phu đ iườ ư ệ ằ ổ ư ạ ờ

nhà Tùy, có tang m khóc m c m t. Sau có con qu tr ng làm t bóng cây trênẹ ờ ả ắ ạ ắ ổ ở

m .n>ộ

(165) Thi u Công đ i nhà Chu đi tu n n c Nam, s a các vi c khuyên làm ru ng,ệ ờ ầ ướ ử ệ ộ

ngh d i cây cam đ ng, sau khi đi r i, dân nh công đ c, cho nên yêu cây yỉ ở ướ ườ ồ ớ ứ ấ

làm ra th cam đ ng, nói là ch chém đ861;n cây cam đ ng y.ơ ườ ớ ườ ấ

(166) Kh u Chu n đ i T ng Chân Tông, b ; bi m đi Lôi Châu. Khi ch t đ a vấ ẩ ờ ố ị ế ế ư ề

táng Tây Kinh, đ ng đi ra huy n Công An, nhân dân đ u d t l t mà khóc, bở ườ ệ ề ặ ễ ế ẻ

cành trúc c m xu ng đ t, treo ti n gi y vào đ y, h n m897;t tháng nh ng cànhắ ố ấ ề ấ ấ ơ ữ

trúc khô m c măng c .ọ ả

(167) Phù h : m t th chim núi L c Đài, gi ng nh con gà tr ng mà m t ng i,ề ộ ứ ở ộ ố ư ố ặ ườ

khi nào xu ng núi thì có vi c binh đao. Đây ý nói là n i r ng núi không có gi c.ố ệ ơ ừ ặ

v height="0">

(168) Gác Kỳ lân : Tuyên Đ nhà Hán vẽ t ng 11 ng i công th n treo gác y.ế ượ ườ ầ ở ấ

(169) L y đi n ch Hán bài "Đ ng V ng các", "Long quan x ng u đ u chiấ ể ữ ở ằ ươ ạ ư ẩ

khu" nghĩa là ánh sáng c a đôi thanh ki m chi u lên khu v c sao ng u, sao đ u.ủ ế ế ự ư ẩ

(170) 5 h : Ph m Lãi ngày x a, t quan v th uy n đi ch i 5 h .ồ ạ ư ừ ề ả ề ơ ồ

(171) Cho vàng : S Qu ng, S Th là 2 chú cháu, đơ ả ơ ụ ̖1;i Hán Tuyên Đ cũng làmế

Thái phó, dâng th xin v h u, Tuyên Đ cho v và cho 20 cân vàng. Nay Quangư ề ư ế ề

C v h u, vua cho 80 l ng b c (đã chép truy n).ự ề ư ạ ạ ở ệ

(172) Nghe ti ng tr ng tr n: trong kinh L có câu: "Văn c b chi thanh t c tế ố ậ ễ ổ ề ắ ư

t ng súy chi th n" : Nghĩa là nghe ti ng tr ng tr n thì nh các t ng súy.ướ ầ ế ố ậ ớ ướ

(173) D ng Thúc T : Thúc T là tên t921; c a D ng H u đ i T n. Làm Đô đ cươ ử ử ủ ươ ự ờ ấ ố

Kinh Châu, đi đánh Ngô, thì b m n ng, bèn ti n c Đ D đ thay, sau D đánhị ố ặ ế ử ỗ ự ể ự

đ c Ngô.ượ

nt size="3" face="Times New Roman">(174) Bia núi Nghi n S n : D ng H u làmễ ơ ươ ự

Đô đ c Kinh Châu, đ i lũy v i L c Kháng. D ng H u chuyên làm vi c nhân đ cố ở ố ớ ụ ươ ự ệ ứ

thu lòng ng i. Sau H u ch t , nhân dân x y l p bia h p mi u đ th núiở ườ ự ế ở ứ ấ ậ ợ ế ể ờ ở

Nghi n S n (n i H u hay đ n ch i ngày x a). Có ng i trông th y bia y ch yễ ơ ơ ự ế ơ ư ườ ấ ấ ả

n c m t, vì th g i là tr y l bi.ướ ắ ế ọ ụ ệ

(175) Ho c Kh B nh đ i Hán , đánh đ c Hung Nô đ p đ t ghi công núi L ngắ ứ ệ ờ ượ ắ ấ ở ạ

C+2; T . - Đ u Hi u đ i Đ u Hán, đánh đu i Thuy n Vu - Hung Nô ra kh i c a iư ậ ế ờ ậ ổ ề ỏ ử ả

h n 3000 d m, lên núi Yên Nhiên kh c đá ghi công r i v .ơ ặ ắ ồ ề

(176) Ti ng sang s ng trong s t : là ví v i ng i c ng cáp ngay th ng không aế ả ắ ớ ườ ứ ẳ

dua. (Chữ

Hán: thi t trung tranh manh, là l i Quang Vũ đ i Hán khen T Tuyên, Phàn Sùng).ế ờ ờ ừ

(177) Ba sinh : t c là ng i sinh ra, luân chuy n ba &#273; i : 1- đ i quá kh , 2-ứ ườ ể ờ ờ ứ

đ i hi n t i, 3- đ i t ng lai.ờ ệ ạ ờ ươ

(178) Ngh c a con l a : đ t Xiêm không có ging l a, có ng i đem conề ủ ừ ở ấ ừ ườ

l&#7915;a x khác v , th trong r ng, loài h tr c th y con l a to l n, sở ứ ề ả ở ừ ổ ướ ấ ừ ớ ợ

l m, sau lân la đ n g n, th y l a ch ng có tài năng gì, m i đ n g n trêu gh o l a,ắ ế ầ ấ ừ ẳ ớ ế ầ ẹ ừ

l a t c gi n bèn l y chân đá con h , h m ng l m b o nhau r ng ngh c a l aừ ứ ậ ấ ổ ổ ừ ắ ả ằ ề ủ ừ

ch có th thôi, bèn nh y vào c n ch t l a mà ăn th t. Đây ý nói là b n gi c ch ngỉ ế ả ắ ế ừ ị ọ ặ ẳ

có tài năng gì.

"Times New Roman">(179) Trác d : đ i x a xét công quan l i, ng i nào có tàiị ờ ư ạ ườ

năng đ c bi t là trác d .ặ ệ ị

(180) Trinh Tây s bình : vi c đánh tr n Tây đã xong.ự ệ ậ

s New Roman">(181) Tuyên th t : tên 1 cung đi n đ i x a.ấ ệ ờ ư

(182) Đ i Ngu : T c đ i vua Thu nờ ứ ờ ấ

v>

(183) Hà N i l o l c : n c sông Hà N i xu ng.ộ ạ ạ ướ ở ộ ố

eight="0">

(184) Hà du b t t ng y m : hà là ch ng c có y t, du là v sáng c a ng c, hai cáiấ ươ ể ỗ ọ ế ẻ ủ ọ

y không che gi u cho nhau đ c. Ý nói là ng i có đ c t t và s l m l i, khôngấ ấ ượ ườ ứ ố ự ầ ỗ

cùng che gi u cho nhau. Tr c th y c u châu : tìm đ c h t châu ch n c đ c.ấ ọ ủ ầ ượ ạ ở ỗ ướ ụ

(185) Vũ th : là th vi t vào m nh g đ b o v v quân s . Khi có vi c c p báo,ư ư ế ả ỗ ể ả ệ ề ự ệ ấ

thì trên lá th y có c m bó lông chim.ư ấ ắ

(186 ) C m nh : nh n m nh c a Tiên đ d n l i đ giúp vua sau.ố ệ ậ ệ ủ ế ặ ạ ể

"3" face="Times New Roman">(187) Ch m v y r ng : nguyên ch Hán là "phêạ ẩ ồ ữ

lân" ý nói : phê bình nhà vua.

(188) Phan long ph ph ng : vin vào r ng, d a vào ph ng, ý nói n ng t a vàoụ ượ ồ ự ượ ươ ự

vua.</a>

(189) Giác đoan : tên m t con thú đi 8.000 d m, bi t nói ti ng 4 ph ng, khi nàoộ ặ ế ế ươ

có thánh chúa thì mang th đ n.ư ế

ck">(190) Thu n : ti n c a n c Hàm Lân (t nguyên)ẫ ề ủ ướ ừ

(191) Ngôn quan : t c ch c Ng s gi vi c nói, can ngăn, tham h c.font>ứ ứ ự ử ữ ệ ặ

(192) Biên th n : quan ngoài biên c ng.ầ ở ươ

">(193) Hàm ch ng : ch kinh D ch: "Hàm ch ng kh trích" nghĩa là ph i giươ ữ ở ị ươ ả ả ữ

cái t t bên trong, không đ l ra ngoàiố ở ể ộ

iv>

(194) T , hành : t c là T t ng nh ông Chu Công. A hành nh ông Y Doãnể ứ ể ướ ư ư

(195) Hòa canh : là t ng V9;n V ng đ i Chu (Trung Qu c) th ng b o Phóướ ươ ờ ố ườ ả

Duy t. N u n u canh thì ta dùng ng i đ làm m , mu i đ hòa vào canh; có ý nóiệ ế ấ ươ ể ơ ố ể

: giúp 3; đi u hòa món canh, ví nh ng i làm t t ng.ỡ ề ư ườ ể ướ

(196) Trú C m : Hàn Kỳ đ i T ng làm T t ; ng đ c phong là Ng y Công, r i vẩ ờ ố ể ư ớ ượ ụ ồ ề

làm phu trong làng, làm ra đ ng này, l y ý là phú quý v làng cũ.ở ườ ấ ề

color="black">(197) B luân: bánh xe b c c b cho êm, dùng đ đón ng i caoồ ọ ỏ ồ ể ườ

quý.

(198) Quy, Long : 2 v danh th n đ i Nghiêu làm t ng giúp vua Nghiêị ầ ờ ướ

>(199) A hành : ch c quan. Y Doãn làm A hành giúp Thái Giáp đ i Th ng.ứ ờ ươ

(200) T linh : 4 con gi ng thiêng. T c là r ng, lân, rùa, ph ng.ứ ố ứ ồ ượ

(201) Đũa c a Tr ng T : đ i Hán, L ch T C khuyên Hán V ng phong cho conủ ươ ử ờ ị ự ơ ươ

cháu 6 n c; Hán V ng nghe l i đúc n Đ i Hán V ng b o cho L ng bi t vi cướ ươ ờ ấ ạ ươ ả ươ ế ệ

;y. T C mang đi phong. Lúc s p đi thì L ng đ n. B y gi Hán V ng đ ngấ ự ơ ắ ươ ế ấ ờ ươ ươ

ăn, Tr ng L ng m n đũa đ tính cho Hán v ng bi t là có 8 đi873;u khó,ươ ươ ượ ể ươ ế

không nên phong cho con cháu 6 n c.ướ

(202) C T An : đ i T n, khi đánh T n B Kiên, T An c T Huy n làm t ng.ờ ạ ờ ấ ấ ồ ạ ử ạ ề ướ

Khi quân T n kéo đ n đông. T Huy n h i k T An, T An ch b o là có kầ ế ạ ề ỏ ế ở ạ ạ ỉ ả ế

ho ch r i, r i đi lên núi h p bè b n đánh c . Qu nhiên sau đó T Huy n đánhạ ồ ồ ọ ạ ờ ả ạ ề

đ c quân T n, là do k ho ch c a T An c .ượ ầ ế ạ ủ ạ ả

(203) Nguyên ch Hán là "duy cái", duy là cái màn, cái là cái l ng. B i đi n chữ ọ ở ể ữ

Hán là "t duy b t khi vì mai mã dã, t cái b t khi vì mai c u dã", nghĩa là cái mànệ ấ ệ ấ ẩ

rách không b đi, vì đ chôn con ng a, cái l ng rách nát không b đi, vì đ chônỏ ể ự ọ ỏ ể

con chó. ý nói là con ng a, con chó có công v i ng i , còn đ c cái màn cái l ngự ớ ườ ượ ọ

rách đ chôn, hu ng chi là ng i công th n?ể ố ườ ầ

ght="0">

(204) Kỳ Anh h i : Văn L Công t c là Bùi Đ đ i T ng, l u gi Tây kinh, tu i 77,ộ ộ ứ ộ ờ ố ư ữ ổ

làm h i Kỳ Anh có 12 ông già (T Nguyên).ộ ừ

pan>(205) Lũ ng a kinh : Hàn Kỳ đ i T ng tr c khi ch t m t hôm, có ngôi saoự ờ ố ướ ế ộ

l n sa xu ng n i l s c a Kỳ , đàn ng a chu ng s c .</span>ớ ố ơ ỵ ở ủ ở ự ở ồ ợ ả

(206) T đ c : đ c c danh, th , v , l c.ứ ắ ượ ả ọ ị ộ

(207) Phía tây : bài th này chở ơ ̔1; vào Tây dương

(208) Th ng S n t c là Tùng Thi n V ng. Vĩ Dã tO13;c là Tuy Lý V ng, đ u làươ ơ ứ ệ ươ ươ ề

con vua Minh M ng.ạ

(209) Trí thi n : đ a món ăn; kinh Lê, thiên V ng ch : vi c nuôi các ng i già,ệ ư ở ươ ế ệ ườ

ng i 80 tu i, thì hàng tháng vua sai ng i đ a món ăn đ n và h i xem có cònườ ổ ườ ư ế ỏ

s ng không? 90 tu i, thì ngày nào cũng sai ng i đ a món ăn th ng đ n.ố ổ ườ ư ườ ế

(210) M u Ho ng : tên t c a V ng Đ o đ i T n.ont>ậ ằ ự ủ ươ ạ ờ ấ

(211) Cát Ky: ch a rõ là ai.ư

(212) T c là l i c a Tân Túc ng i đ i T n th i Xuân Thu.ứ ờ ủ ườ ờ ấ ờ

v>

(213) T c là l i c a Kh ng Minh đ i H u Hán.ứ ờ ủ ổ ờ ậ

(214) L c Dã đ ng c a T ng Bùi Đ l p ra.ụ ườ ủ ố ộ ậ

(215) Kỳ Anh h i c a Vân Nghiên Bác l p ra.ộ ủ ậ

olor="black">(216) Dao Đông 9 năm : ch a rõ, có lẽ là Tr ng X ng đ i Tây Hánư ươ ưở ờ

(217) Dĩnh Xuyên 8 năm: Hoàng Bá đ i Tây Hánờ

(218) Nông n i : t c là Đ ng Nai, Gia &#272; nhạ ứ ồ ị

(219) Cam đ ng : t c là cây cam đ ng lê. Thi u Bá đ i Chu đi tu n hành cácườ ứ ườ ệ ờ ầ

n c ph ng Nam, có khi ngh d i cây cam đ ng, v sau dân nh đ n ông yướ ươ ỉ ở ướ ườ ề ớ ế ấ

nên b i đ p cây y, không n đ n đi.ont>ồ ắ ấ ỡ ẵ

(220) Tác lâm : do đi n ch Hán trong kinh Th , Th ng Cao Tông b o Phó Duyể ữ ư ươ ả

r ng : "Nh c đ i h n; m nh nh tác lâm vũ", nghĩa là n u tr i đ i h n thì saiằ ượ ạ ạ ạ ữ ế ờ ạ ạ

ng i làm m a lâu.ườ ư

(221) Quỳ ho c : đ u là th cây t m th ng, ng i ngày x a th ng dùng đ víắ ề ứ ầ ườ ườ ư ườ ể

v i ng i đ c h ng m ng i trên, cây quỳ ho c lá th ng h ng v m t tr i.ớ ườ ượ ưở ộ ườ ắ ườ ướ ề ặ ờ

(222) Vua Thành Thang b đ i h n 7 năm.ị ạ ạ

ace="Times New Roman">(223) Vua Thái M u có cây dâu, cây do yêu quái m c ậ ọ ở

trong tri u.ề

(224) TriN79;u Ph đ i T ng b o T ng Thái Tông r ng : th n có m t b Lu nổ ờ ố ả ố ằ ầ ộ ộ ậ

Ng , n a b giúp Thái T đ nh thiên h , l y n a b giúp nhà vua (Thái Tông) đ nữ ử ộ ổ ị ạ ấ ử ộ ế

thái bình.

(225) Đ i Chi n qu c, Đi n Đan (ng i n c T ) đi qua n c L , th y có ông lãoờ ế ố ề ườ ướ ề ướ ỗ ấ

già qua sông Tri, b rét không đ c, ngN91;i bãi cát. Đi n Đan c i áo c u c aị ượ ở ề ở ừ ủ

mình m c cho ông lão y.ặ ấ

ce="Times New Roman">(226) M c áo bông, nguyên ch Hán là "hi p hoang". Tặ ữ ệ ả

truy n, x a n c S đánh n c Ti u, Th n Công Vu Th n nói là quân nhân nhi uệ ư ướ ở ướ ề ậ ầ ề

ng i rét. Vua n c S bèn đi tu n trong ba quân, l y l i úy l o, ba quân đ c l iườ ướ ở ầ ấ ờ ạ ượ ờ

vua S v v , ng i nào cũng quên c rét, m lên nh m c áo bông c .ở ỗ ề ườ ả ấ ư ặ ả

iv height="0">

(227) M c ph : trong tr ng bàn vi c quân.ạ ủ ướ ệ

(228) Dác : nguyên tr ; c tên là Chù, sau đ i là Dác (chép truy n c a Dác)ư ớ ổ ở ệ ủ

(229) Hi u l c : s913;c làm vi c đ chu c t i.ệ ự ệ ể ộ ộ

(230) Nguy t trung qu : cây qu trong tr&#259;ngệ ế ế

(231) Đ i x a dùng binh l c th ng tr n, làm t dâng công tr ng tri u, g i là lờ ư ượ ắ ậ ờ ạ ở ề ọ ộ

b .ố

(232) B t : l i bình lu n c a ng i sau đăng cu i các tác ph m.ạ ờ ậ ủ ườ ở ố ẩ

height="0">

(233) Qu ng Qu c : ch a rõ đi n.ả ố ư ể

(234) Con gái Mã Vi n l y Hán Minh Đ t c là Minh Đ c hoàng h u. Mi có 28ệ ấ ế ứ ứ ậ ế

công th n Văn Đầ ở ��i, duy có Mã Vi n không d .ệ ự

iv height="0">