Czynniki biologiczne w środowisku pracy, choroby zawodowe

1

INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZIZakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia

CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY.CHOROBY ZAWODOWE.

NADZÓR NAD STANEM ZDROWIA PRACUJĄCYCH W NARAŻENIU NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE .

2


Medycyna pracy w zakresie zagrożeń związanych z czynnikami biologicznymi

Choroby zawodowe wywoływane przez czynniki biologiczne

Wybrane przykłady chorób zawodowych

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami narażonymi na czynniki biologiczne

badania lekarskie pracowników

szczepienia ochronne

profilaktyka poekspozycyjna zakażeń krwiopochodnych

3


Narażenie na czynniki biologiczne w środowisku pracy

RODZAJE DZIAŁALNOŚCI

• służba zdrowia• rolnictwo i leśnictwo • weterynaria• usuwanie i utylizacja odpadów, oczyszczanie ścieków• przemysł: biotechnologiczny, spożywczy, skórzany i futrzarski,

metalurgiczny• praca w instytucjach i laboratoriach naukowo-badawczych• praca w archiwach, bibliotekach i muzeach z materiałami

zanieczyszczonymi czynnikami biologicznymi

4


Narażenie na czynniki biologiczne w środowisku pracy

DROGI PRZENOSZENIA

• powietrzna(gruźlica, grypa, legionelloza, mononukleoza zakaźna, odra)

• przez krew i inne płyny ustrojowe(wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, AIDS)

• pokarmowa (fekalno-oralna) (zapalenie wątroby typu A, zakażenia pałeczkami Shigella i Salmonella)

• przez bezpośredni kontakt(opryszczka)

5


Choroby zawodowe - Definicja

• Choroba jest ujęta w wykazie chorób zawodowych

• W wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornielub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy

6


Jednostki uprawnione do rozpoznawania chorób zawodowych zakaźnych lub pasożytniczych

I stopnia- przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego

II stopnia - katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruźlicy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruźlicy.

7


Choroby zawodowekwalifikacja z uwagi na działanie alergiczne

czynników biologicznych

Pkt. 6. Astma oskrzelowa

Pkt. 7. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

Pkt. 9 Byssinoza

Pkt.12. Alergiczny nieżyt nosa

Pkt.13. Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym

8


Choroby zawodowekwalifikacja z uwagi na działanie zakaźne czynników

biologicznych

Pkt.18. Choroby zakaźne skóry• drożdżakowe zapalenie skóry rąk u osób pracujących w

warunkach sprzyjających rozwojowi drożdżaków chorobotwórczych

• grzybice skóry u osób stykających się z materiałem biologicznym pochodzącym od zwierząt

9


Choroby zawodowe kwalifikacja z uwagi na działanie zakaźne czynników biologicznych

Pkt.25. Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi

• alergiczne zapalenie spojówek• epidemiczne wirusowe zapalenie spojówek lub rogówki

Pkt.26. Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa• wirusowe zapalenie wątroby• borelioza• gruźlica• bruceloza• pełzakowica• zimnica• inne choroby zakaźne lub pasożytnicze

10


Choroby zawodowekwalifikacja z uwagi na działanie rakotwórcze działanie czynników

biologicznych

Pkt.17. Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi:

• rak pierwotny wątrobywirus zapalenia wątroby typu B i C

11


Choroby zawodowe - Dane statystyczne

W 2004 r. stwierdzono w Polsce 3790 przypadków chorób zawodowych

Roczny współczynnik zapadalności wyniósł 41,0 na 100 tys. zatrudnionych

( w 2003r odpowiednio 4365 i 46,0)

12


Choroby zawodowe– dane statystyczneChoroby zawodowe zakaźne lub pasożytnicze w Polsce w 2004 r.

Choroba zawodowa Liczba przypadków %

1. Przewlekłe choroby narządu głosu 881 23,2

2. Pylice płuc 754 19,9

3. Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo 541 14,3ich następstwa

4. Obustronny trwały ubytek słuchu typu 506 13,3ślimakowego

5. Choroby skóry 181 4,8

13



Choroby zawodowe zakaźne lub pasożytnicze w Polsce w 2004 r.

Nazwa jednostki chorobowej Liczba przypadków

1. Wirusowe zapalenie wątroby 153typu B 37 typu C 98

2. Borelioza 2453. Gruźlica 864. Bruceloza 105. Pełzakowica 16. Zimnica 17. Inne 45

14


Choroby zawodowe zakaźne lub pasożytnicze w Polsce w latach 1998-2004

Rok Chor. zakaźne WZW Gruźlica Borelioza Bruceloza

ogółem N % N % N % N %

1998 1187 769 64,8 192 16,2 98 8,3 53 4,5

1999 877 471 53,7 151 17,2 135 15,4 61 7,0

2000 690 330 47,8 131 19,0 165 23,9 28 4,1

2001 715 304 42,5 100 14,0 247 34,5 32 4,5

2002 684 205 30,0 93 30,0 318 46,5 30 4,4

2003 550 186 33,8 93 16,9 221 40,2 21 3,0

2004 541 153 28,3 86 15,9 245 45,3 10 1,8

15


Choroby zawodowe - Dane statystyczneWybrane choroby zawodowe wywołane przez czynniki biologiczne

w Polsce w 2004 r.

Nazwa jednostki chorobowej Liczba przypadków

1. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie 11 pęcherzyków płucnych

2. Drożdżakowe zapalenie skory rąk 3

3. Grzybice skóry spowodowane kontaktem z materiałem 1biologicznym pochodzącym od zwierząt

4. Epidemiczne wirusowe zapalenie spojówek lub rogówki 3 1

16



Wybrane choroby zawodowe w Polsce w 2004r. wg sekcji PKD

Choroba zawodowa Sekcja PKD Liczba przypadków

Zewnątrzpochodne alergiczne A-rolnictwo, łowiectwo, zapalenie pęcherzyków płucnych leśnictwo 10 (11)

Choroby zakaźne lub pasożytnicze A-rolnictwo, łowiectwo,leśnictwo 266 (541)

N-ochrona zdrowia iopieka społeczna 223 (541)

17


Choroby zawodowe - Wybrane przykłady

♦ służba zdrowia - wirusowe zapalenie wątroby, gruźlica, AIDS

♦ służba weterynaryjna i zootechniczna - bruceloza, tularemia, pryszczyca, ornitozy

♦ służby leśne, drwale - borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, wścieklizna, tularemia

♦ rolnictwo - alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych,bruceloza

18



Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C

Czynnik narażenia:wirusy pierwotnie hepatotropowe HBV i HCV

Drogi wchłaniania:najczęściej droga krwiopochodna, ale także za pośrednictwem zakażonych wydzielin i wydalin (wydzielina pochwowa, sperma, płyn puchlinowy i stawowy) w trakcie zabiegów diagnostycznych i leczniczych

19




Zawodowe grupy ryzyka:• personel medyczny wykonujący zabiegi diagnostyczne,

lecznicze i pielęgnacyjne u pacjentów, bez względu na profil zakładu opieki zdrowotnej

• personel zakładów fryzjerskich, gabinetów kosmetycznych i salonów tatuażu

• policjanci, pracownicy więzień i ochrony• pracownicy prosektoriów i domów pogrzebowych

20




Wielkość ekspozycji:• do zakażenia wystarcza jednorazowy kontakt zawodowy z zakażonym

człowiekiem lub materiałem biologicznym przy braku odporności naturalnej lub poszczepiennej

• do zakażenia HBV wystarcza drobina zakażonej krwi o objętości 0,00004 ml

• ryzyko zakażenia zawodowego za pośrednictwem zakrwawionej igły waha się od 10% do 40% dla HBV i od 2% do 10% dla HCV

21




Odległe skutki zdrowotne:przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, pierwotny rak wątroby

Profilaktyka:środki ochrony indywidualnej, szczepienia ochronne, stosowanie sprzętu jednorazowego użytku i tzw. bezpiecznego sprzętu i narzędzi, automatyzacja pracy w laboratorium, sterylizacja sprzętu i narzędzi, badania serologiczne narażonych pracowników

22



Bruceloza

Czynnik narażenia:w Polsce prawie wyłącznie Brucella abortus (rezerwuar-bydło rogate), ale mogą być także inne zwierzęta hodowlane i dzikie

Drogi wchłaniania:• bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem np. poprzez uszkodzoną

skórę w tracie zabiegów położniczych u bydła• znacznie rzadziej drogą pokarmową lub oddechową

23



Bruceloza

Zawodowe grupy ryzyka:lekarze weterynarii i zootechnicy, pracownicy rzeźni, laboranci, hodowcybydła

Bruceloza jest zawsze chorobą odzwierzęcą

Wielkość ekspozycji:• do zakażenia zawodowego wystarczy jednorazowy, bliski kontakt

z zakażonym zwierzęciem, płodem, łożyskiem• prawdopodobne są zakażenia laboratoryjne

24



Bruceloza

Profilaktyka:

stosowanie środków ochrony indywidualnej, bezpieczny obieg powietrza w rzeźniach, dezynfekcja pomieszczeń, dezynfekcja i sterylizacja sprzętu, badania serologiczne narażonych pracowników, wybijanie chorych sztuk, szczepienia ochronne zwierząt

25



Borelioza

Czynnik narażenia:krętek Borrelia burgdorferi, rezerwuarem są dzikie zwierzęta różnych gatunków. Kleszcze nie tylko przenoszą zakażenie na człowieka - raz zakażone stają się trwałym rezerwuarem tych bakterii (odsetek zakażonych kleszczy to kilka-kilkadziesiąt % w zależności od regionu)

Drogi wchłaniania:poprzez ukąszenie przez zakażonego kleszcza - im dłużej trwa ten kontakt, tym ryzyko zakażenia jest wyższe

26



Borelioza

Zawodowe grupy ryzyka:• pracownicy leśni (szczególnie z terenów endemicznych: Mazury,

Suwalszczyzna, Puszcza Białowieska)• żołnierze z garnizonów stacjonujących na terenach zalesionych• rolnicy i pracownicy rolni z terenów bogato zalesionych

Wielkość ekspozycji:do zakażenia wystarcza jedno ukąszenie przez zakażonego kleszcza

27



Borelioza

Profilaktyka:

środki ochrony indywidualnej, repelenty, szybkie usuwanie przyssanych kleszczy, badania serologiczne narażonychpracowników

28


Choroby zawodowe - Wybrane przykładyAlergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych

(płuco rolnika, płuco hodowcy ptaków, płuco myjących sery)

Czynnik narażenia:• antygeny namnażających się w wilgotnych podłożach organicznych

(siano, ziarno, kompost) bakterii termofilnych np. promieniowców(Actinomyces) oraz grzybów np. Aspergillus fumigatus, Penicillium sp.

• antygeny znajdujące się w surowicy i odchodach ptasich

Drogi wchłaniania:wziewna

Profilaktyka:środki ochrony indywidualnej (respiratory), wentylacjapomieszczeń, ochrona produktów roślinnych przed spleśnieniem

29


Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikaminarażonymi na czynniki biologiczne

Badania lekarskie pracowników (wstępne, okresowe)

Szczepienia ochronne

Profilaktyka poekspozycyjna zakażeńkrwiopochodnych

30


Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikaminarażonymi na czynniki biologiczne - Podstawa prawna

• Ustawa Kodeks Pracy art. 179 i art. 229(Dz.U.98.21.94 z późn. zm.)

• Ustawa z dn. 27 czerwca 1997r. o służbie medycyny pracy(Dz.U.97.96.593)

• Ustawa z dn. 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach(Dz.U.01.126.1384 z późn. zm.)

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 30 maja 1996r.w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U.96.69.332)

31



Rola i zadania lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami

• przeprowadzanie profilaktycznych badań lekarskich pracowników

• w razie wystąpienia przypadku choroby zawodowej - wykonanie u pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy stwarzających podobne zagrożenie, badań celowanych lub testów ekspozycyjnych ukierunkowanych na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych

• monitorowanie stanu zdrowia pracowników zaliczanych do grup szczególnego ryzyka (np. młodocianych, niepełnosprawnych)

32


Rola i zadania lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami

• rozpoznawanie i ocena ryzyka zawodowego oraz informowanie pracodawców i pracowników o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem

• planowanie i nadzór nad wdrażaniem w zakładzie pracy programów profilaktyki medycznej dla pracowników (np. szczepienia ochronne)

• uczestniczenie w zakładowej komisji bezpieczeństwa i higieny pracy

• prowadzenie dokumentacji z przeprowadzonych badań lekarskich pracowników

• zgłaszanie właściwym organom przypadków podejrzenia choroby zawodowej u pracownika oraz podejrzenia bądź rozpoznania chorobyzakaźnej lub zakażenia

33



Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników

(Załącznik nr 1 do Rozporządzenia MZiOS w sprawie badań lekarskich...)

• badanie wstępne : lekarskie i pomocnicze• badania okresowe : lekarskie i pomocnicze• ostatnie badanie okresowe : lekarskie i pomocnicze• narządy (układy) krytyczne• uwagi

34


Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników

(Załącznik nr 1 do Rozporządzenia MZiOS w sprawie badań lekarskich...)

1. Wirus zapalenia wątroby typ B2. Wirus zapalenia wątroby typ C3. Ludzki wirus niedoboru odporności nabytej (HIV)4. Pałeczki Brucella abortus bovis5. Promieniowce termofilne, grzyby pleśniowe i inne pleśniowce

o działaniu uczulającym6. Inne szkodliwe czynniki biologiczne

• prątek gruźlicy, • wirus kleszczowego zapalenia mózgu, •Chlamydia psittaci, • Toxoplasma gondii, • Borrelia burgdorferi

35



Szczepienia ochronne - Podstawa prawna

Ustawa z dn. 6 września 2001r o chorobach zakaźnych i zakażeniach(Dz.U 01.126.1384 z późn. zm.)Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19 grudnia 2002r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień(Dz.U.02.237.2018 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 3 stycznia 2003r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionym na tych stanowiskach(Dz.U.03.5.60)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 22 kwietnia 2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki(Dz.U.05.81.716)

36



Wykaz stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę

lub zatrudnionym na tych stanowiskach

Określenie stanowiska pracy Szczepienie ochronne przeciw

1. Stanowiska pracy, na których występuje WZW typu Bnarażenie na kontakt z materiałem biologicznympochodzenia ludzkiego

2. Stanowiska pracy, na których wykonywanie WZW typu Apracy związane jest z wyjazdami na obszarywystępowania zachorowań na wzw typu A

3. Stanowiska pracy przy usuwaniu odpadów WZW typu A, tężcowi komunalnych i nieczystości ciekłych lub I durowi brzusznemu konserwacji urządzeń służących temu celowi

4. Stanowiska pracy wymagające częstego tężcowi kontaktu z glebą

37



Wykaz stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonania pracownikom podejmującym pracę

lub zatrudnionym na tych stanowiskach

Określenie stanowiska pracy Szczepienie ochronne przeciw

5. Stanowiska pracy związane z obsługą osób przyjeżdżających z obszarów występowania błonicybłonicy

6. Stanowiska pracy w kompleksach leśnych na kleszczowemu zapaleniuobszarach endemicznego występowania mózgukleszczowego zapalenia mózgu

7. Stanowiska pracy związane z diagnostyką wściekliźniewścieklizny

8. Stanowiska pracy związane z diagnostyką durowi brzusznemuduru brzusznego i innych schorzeń jelitowych

38



Profilaktyka poekspozycyjna zakażeń krwiopochodnych

Wirus HIV

Natychmiastowe przemycie rany i skóry wokół wodą z mydłem, błonyśluzowej – wodą, oczu – wodą lub 0,9% roztworem NaCl

Leki hamujące namnażanie się wirusów: zidowudyna (AZT), lamiwudyna(3TC)

Badania serologiczne w kierunku obecności wirusa HIV (po 6 tyg., 3 i 6miesiącach od ekspozycji)

39



Profilaktyka poekspozycyjna zakażeń krwiopochodnych

Wirus HBVProfilaktyka czynna - szczepienie

Profilaktyka bierna - immunoglobuliny anty HBs

Badania serologiczne – ocena miana przeciwciał anty HBs

Nie stosuje się profilaktyki poekspozycyjnej gdy:

miano przeciwciał anty HBs wynosi powyżej 100IU/l lub

od czasu ostatniego szczepienia upłynęło nie więcej niż 36 miesięcy

Documents

Czynniki biologiczne w środowisku pracy, choroby zawodowe