Embed Size (px)
Citation preview
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 81 (1, 2)
... · . ·-:-.
· .; ..... . .
:iSLAM . TETKİKLERl ENSTİTÜSÜ .DERG-iSi
·.REVIEW OF THE i'fNSTITUTE OF ISLAMIC STUDIES . .
Müdür __:_ Editor
:·Prof. Dr. ZEKI VELİDİ TOGAN ·
.... CİLD -VOLUME 11.
' CÜZ - PARTS 2-4
1958"
.Edebiyat Fakültesi· Matbııası İSTANBUL
ı 9 6 o
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 120 (1, 2)
::r-: ~-·
Üç macmu'at ai·-rasa'il
FUAT SEZGİN ·
İstanbul kütüphanelerinde meçhul kalmış olup son zamanlarda :hazırlamakta olduğum bir kitabın hazırlığı esnasında ·karşıma
·çıkan yazmalar arasından .üç ' mecmuayı aşağıda tavsif ediyorum. Biri felsefe, diğeri kimya, üçüncüsü de filolojiye taalluk eden bu . :mecmualann, burada tavsif edilmiş olmalannın ele geçen yeni mal- ·
· ~zemenin en ehemmiyetlilerini teşkil ettikleri manasını . ifade ·etme-. .mesi lazıı:n geldiğini b~lirtmek is.terim. ·
Felsefi olan mec~ua, baş tarafında Abıi Naşr al Farabi'nin :'23 risalesini ihtiva etmektedir. Bu risalelerin bir kısmının bugü.ne kadar bazı nüshaları bilinmekte, hatta tabedilmiş olmakla be:raber, mevcut nüshaların bazılarının isminin tavzih ve tasrihine Jıizmet ettiği görülmektedir. Bu risalelerden sonuncusu, ünvanından anlaşıldığına göre, Ar·isto'nun K. an-Nafs'inin yunancadan farşça
:ya Farabi. tarafından yapılan tercümesidir. Bunun tahkiki işini
mütehassıslarına bırakıyorum.
· 1. Mecmua, -Emanet- H~zinesi (Topkapı sarayında) nr. 1730 Açık kahverengi, miklebli, zincirekli, osmanlı işi m eşin cil d 14. X28.5 {8,5X18)
-em. Nadiren barekeli, okunaklı, siyah mürekkeple yazılmış nesih, 81 satır. Yarı
:saykallı beyaz kagıt. Söz başları, fasıllar surb. Kenarda nadiren tashih ve muka· .hele kayıtları. ·
1) .la-3b. 'Ugün al-masö.'illi'l- Fa .ra b ı J\bi Naşr (Br. S I, 376)-
Baş : ·· .~\ ;~- ~ 0l.k.. ;~ Jl r- (-ll : Jl; .
2) 4a. Risüla fi't-tibb: Farabi'nin bu risalesinin, bugüne ka-dar nushası malum. olmayan Tzbb kitabının önsözünü teşki l ettiği anlaşılmaktadır. Tıbbın tarif, taksim, metod ve aletlerinin zikrini :ihtiva etmektedir .
....:.k~ y 4.-t; .:tl.d~ ~\.:.., ":"bJI : <J.!}.ci.\1 j\;.. _;.1·0'. ~~-".i C~IJ\;
~~ıcJ ~~~c.;.::. r ~.J-1 ul ._ı:-.t,.·~ı: _,.::.r j tr-·~ıc ~ J.a.?_ Jl.;i.-' .::..~ıcJ
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 121 (1, 1)
.. / .. ..
232 FUAT SEZGİN
t5ll J~~YI c? Jl.JVI . l:..ıi-_, (;')-' J..-'.;; ~ :.~._J_I tr. u~ j~J~.::Yr. . oj:>-...!J ~_, s-lti~_,.~,; ~-' ~..J,..I ıJ:::-t;· J~ J~\'1 ~.Lij ,J~ .. L.-:~._J_Il..~.a;_
. y ~ ..... ~ ı:,i ~ J~ lj ( ;si.: U .:.ı Y ~...., ~by yo J .. f. ıJi lJı>~ ı_r=~-' .<\j.c\.9 ~L:....:. .:.,.;l( jl ~\Jb. ctli'J ~; .J~I J>lv-i_, .:.ıl}[~. L,, \ll~l
$o $o . •
. . • if\11"' Vlı:.ıA bj .)4 Jl 4.:>-...all t'i ı tr'~lc_,_ 'ı:,LiVI 0~ '4>-J...o_,~
,.t_,..ı.l\ ı$""-'~~~\ J~ s-~~~ ~ f.Jı6 j_, .L,-'~ j l..~ <.5\\<..1' 4-]l..9l_,
L;A ~ ~ L. 4.# Lr . .,Z~ Jl..!i Lo_l· r.J'J '4:-.:.ll.o_, ~1_, .b.:-11_, ~C:ıı_, ~
• ~ ~t-" ~ L. ~# Lr. E" ,;_ı_ J~; 1 L. 1 _,_
~~_,~VI ~ · ~l.:;.ı\IT_, .::.ıY"'tı ı:,_,.Çk'l :t,lclsil\ ~d:..dlıJA ~:.(,':"Wl Jt.;i_, .
0~ J ... ı.Y-..:9 ·~:>--::# ı:,_,.~~ s-Lac"V\_,.ı:,l~ \11_, \:.~_, c:.:ol:J-1_, ~~~yı_, $o ,/'. ~·
':"'Wl '(.~1_, 1,.~ ~~\/"' . ~,: 1 ~~ t,$> ı.Y-..:3 ~~\/"' ı:,_,).._j ~J ~\/"' lr·ı
;.:ı_ tr'~ :tt~-' ~-L:...,u\{-' b_,i b_,i ~ sv.)_, J> .Jt\_, ·4:>-...alljı:. J~·J:\'.) Jl ~ J- s- ;,.
.4-Jwl tJ ~ Jl s-~ VI_, L/~lc ~ Lr.'l 4Jwı_, ~---~le_, Lr"6 _,.., r ~9 ... ~
i _,.4ı:- i~ ı:,UVI : ... l.acl · ... La,...l 4J_,i :ı_r.-1 ~~ . _~9 .r'. (.Lt._ ':"b.ll ~L&
ft.._, b _,i bj J> J.ltly' i 49.J.A t;ı~"_, le_,; lcj ~:>-...all t'i L ~; ...... A ~:;L~_,
ı)~ ı)~ J L;~t.:.A j .... L~~:. L. ).Aio Jl .ıj ~~tl\ .....:ol~i L.j ~ ..... ~,_, if )ltl_,ii ifi~\J ~~..:ıl\ tlj j .j>l~j 0A. J~) 'l.l:-~1.. ~"!IJJ l;J\j\_,
tf ~-' ifvf, ~ t.i ı:,~ :rf Jj}l.) _,i if )1~ _,i ~;:o-...al\jı:. f.Jt:V.) l.-:~1_, .ı).\ı ı).J.ı j 1:..)\...W.J_, 4.:1U\ $ot..a:'}ll l.JA ~ ı.>i J Lr' i j..c" .1 ....:.. .>T J~ği J-~ tr. Jl.::.ı'i-)11_, ~!' _).1_, :;.)_;Al.l ~~_,.))'\_, ~~j~}ll ~;~A-': \1 _:t;.,._,
. ı).J.ı 0.J.ı j.ı.ll....A • ..I L. Jl.....:i.....l_, ':"Wl
0A y>\... J- 4;:o-...al\L.-. .6::-::l L-la.ıiı_ Jl JlJ'\'1 ı:_~ \.J; ~; J"A : lf'..-.)LJ
. ~ >.aı:._, 0~ 0~ j ıi-ıt......L..\ .)~ı; c:# J.:.Z:Yı_, ,JI.\ı:vı,
ı:,I.J.ı ... ':YI~ L,.l-"· ..7;,\... ~# .)~ '-~.ôı Jl Jl,.,t}ll ~lj ~..)-.o: ~L_, . - . - .. . .:.. .... ~ı_, ~1_;.. T ~ _,.aı:. J:.z:.-' ı:,~ 0~ j 4-JL.....\.....I .)~ı_, :.t;z:'Yı;
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 121 (1, 2)
Üç · !llacı;nü'at . ar· rasri'il 23.3.·
.. 3) 4b-7a. Nukat Abİ Naşr ?-1-F ~ı:. ii b 1: .Y~şulJ.!J.. w.a ma la yaşrıM. min aly.kam an-nucüm '(Br. G2 I, 234).
Baş: ~.:,... y ı.f).\ ~....:..:..:S : ' -s..>l.ı.~l ~~~ ,./~ıJ_ı...;t-...l_,._iJ~ . '•• ~)\ . JAa ~~~...:)\ ('ıÇ.~'}\
Son : ı.,ı.t:İ C.\! \~.(, ~ 10·1 ~~~i . .J.i .k~.~:!' l.dl if .:.~·_,~ _;d\~ ·~?- '""~ J ; _,ır .üıl.: ~.il k~_ .:ıi
4) 7b-24b. al-Far ii br: Risala fi'l-mabadi'tf-latr biha qiwam al~acsiim .wa'l-a'riitf. (Bı'. S I, 376).
Baş· ;~l:....,\~ L:J -~ ' ....-ı ... ./'}1. J_~ ·'}ı i l.i L -:.11~-s.:ıl.J.l : 'i: Wl .;ai .. ı s~ • .. ~ ... .., ' • ., •.l> • ~-., .., ./ ,
.. . ':-~ı.,... 4.L
5) 25b-26b. )vlaqiila l'Abz Naşr al-F ii r ii b i / f ağriitf. kilfib mii ba'd at-tabl'a liAristotiills ...
Baş: u~ J {..Gl ifl./'i J ._~\l:>~.k_,)-)' ~hll.ı.-! ~ ':-'!:...) ....-ı.,;-ı .; · ~\~.
,;;. _ _ı:ı ı...~a! l. ~u J ~l!:._,k....) ....-.;..J# ~b_, ...j_,_;l.~r_,....._,.ı.ı ':-'ı:_Cıı.:..·· -\lu ..
U...-'!lk.k....J·l •• J:.5'4J.:. ı....:..:., -s..i.\l. u;, .:.l l \.:. ' J..ı.;J .b -i!l.ill ,.ib , ~ V...Ld :Ji; .. ..; ' - V .. _, \....> ., -
... ~~~ L-. ...;_,_,..ıl
Bu nusha bugüne kadar malum nushalann unvanını tashih etmektedir (krş. Bı:. S I, 377).
Son:. ı~ J./ 0 .:. ~;~ 'l 1_ .,.i~ .:.~--:-1...:11_, .:..l:~hll •.S .:ıl:-. j _,~ ·~l:JI o\lwı_, · ••• o\IWI .:..s:· ·._.u ı 0c _, ':-'\:_01
6) 27a-32a. ai-F ii r ii b 1: iV!asii'il mutafarriqa... (Br. S I, 377)
:.J.l).ill ..ı.f- j_ -:f' _,...,;_,._ı~~~"' J!.... d.! _):.• ._.ı:L.
Baş: & s. ..
• .• .!t-l~ ,.L .. 'll-st . : ... ~ 'll , : .:.~ ._;S' .:,1 41 '}\ ·,.:. l!..... ı ,lL~ - ı . _, l . - .. .. .., t.,..; """
7) 32a-35. Risala /i ma' anigi'l-·=aql li Abi Naşr ai-Fa ra b i (Br. ·S I, 577).
Baş: ,jl...i \'\j ..:J.).-1 J_,.<:ı_ ';._ -s..i.\1 \f.ll lı._.ı.>-i :;~~ .~·j J:. Jl.<:ı_ Jz.ll .\) . . .. J;6 •. :ı
8) 35b-36b. al- F ii ra b i Risala fi işbô.t ~l~mufiiraqat (B;·. S I, 377) . .
Baş:
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 122 (1, 1)
·; · ·--- -----, : · :-:~-. ----- .. ·-·-· - ... ~ - ,......- · - · --. ~·
FUAT SEZGİN
. ' 9) 3io-46b. ai-F ar ab i: Risala /i' I-cam' bay n r.a'y Aflatifn wa Aristo .. (Br. S 1, 377}. ·
Baş ·: .••• fWt" ~_,-~> J - ı_,.,.).::_, 1_,..:.:.\.;. .ı.;_, t:.:L.j JAi _;..}1 .:..JJ lt 10) 47a-51b. al-Far ab 1: Risalat al-Fuşüş
Baş :-~~ı))!_, c _ _,..:. ~·~-'c_.,..:._,~ t;. • .__t;:::ı ~ ~1;_, .. ':/1 ... ~ır-~
••• c_.,..:. J ll)" 52a-62b; al~F ara b i .: TaMfl as-sa'ada.
Baş: . ... (':/IJ .:..ı-_, ı.>l ,~1 "-:-"Li)fl .l.f..':/1
12) 63b-69a. al-Far ab i: at-. Tanbfh 'ala sabri as-sa' ada (Br. S I~ 376) . . i
Baş: ... .:ı.Lil JSl#_,.!.:i._L. ~\;; ı.f' ~.)l...JI.:ıl L.l
13) 69b-70a .. al-F ara b 1: Mabadi' ara' ahi al-madl ~at al-facf.ila (Br. S I. 376).
Baş: ... .J·...uı'-:'l:J _r::.1:- J ~ll '-:'1_,_':/1 .L.,..'ı . 14) }0a-91a. al-Far ab i : M aba di' ara' qhl al-madl na.
Baş: ... .::,bY.-_,11 ;L.. .lY.-Y J_,.':/1 ~ı.,..:. · J_,.':/1.)_,~_,11 15) 91 b-93a al-F ar ab I : Ki tab al-'İbara.
'-:'~ i _,...._,ll ~~ ~l:.,., J c_j_r.ll .)1;1 ı)A 4;_,... Jf _,h~l,. ~ j..:.!.i J_,...,.;) (~;~1
(Bu nüslıa mevcut nüsha unvaniarını tavzib etmektedir) -
Baş: ~ .. ~l:.,.,.( J ~ı .Ü.il':/1 J _,·':/ı J~l : J __,...,.; ~ J-" J.::!.i ~Hıı.ı .,..u. 16) 94b-105b. ai-F ar ab i: Mu!J.taşar al-aşgar fi'l-qiyiis .
• • L...lAII ~l..t. ~ ~i .:,l...l:All Jl •4iıill .:,L..l:i) t ,.. •
Baş: u! ı:.._ l.)k J)\!,':/1~ ~WIJ J_,':/1 J,_,4ll_ ı : ":-'l:..GI '-:'1_,_1 ... .üılr.
4!\.. ._;.['_, l;!Li...l (., "'~Li;.- .k_r. ~r ~~~ ~l.~AIIJ ~·l!.\1 J_,A)I '-:' , ~l:.,.,l (_, ~-1A.liJ ; c:_IJI J_,AII , ... ~~4!1 ...._;t:,..j r .:.ll!.\1 J~l ~- , '-:'..t.~H_, J..ı....llı:ru-l:i J : u-.)uı J_,.cı l , \J'~_tal J_,..,l J : \J' .. u.ı J,A~ı ••• ~t:...l (_, ~).ı . '--'-:f .ı_,.a.. ':/IJ : .J.l:ll J_,.cll • ~.)1 .:,L~IJ : c.UI J_,.öll , ••• Jl ~-Lö.ll..; : _r.lJIJJ..öll , .. • ':-:'~l~l ~ .al!J~ J)I..U....';/IJ cl:ll j_,öll ,, .• .)_,~.
~~l ... _r>i .J.iı:--l:.) ... ı.r~IJ ·-ı..l:S' -';..\ J ~lk_,k...;l IAf.i._~l ~ll . . . . ... ı.r~l ...;.!'., ~1611 .\!.)i ~ r;_?
17) 106b-108a. al-Far ab ı: al-Muqaddimat al-lati qabla'l-fuşül !Jamsa;
---. ------~--·-- ---_... . -
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 122 (1, 2)
Üç mecmü'at aı:-:rasıen 235
Ü~) 108b-111b al-Fa;rabı: İIJ.şa al-aşgii) al-lati 'anha gata'l-laf'l- qa(jagii wa Üaghii. iJa""qasim... . . Baş: ,,J'J ••• ~Wl ..:.Ali:._ ~~ J'l ,~~~ ~1~1 ':-'\:...(!\ l.i~ J L·..\A ... J\; .
-~ 1..1 j . ~~ f ~\~\ . C:l~l ci' j !"_, .. JI-ff d,l...Ll.l .._,..)!_Lill .1?.1.
. . _19) ıı2a-122b. al-.F a_di b i: Kitab Katagor!as (.:.ı)' _,...ıl':-' \:.S' y. _,)
(Brockelmann tarafından zikredilmemiş olan bu kitabın bugüne kadar üç nüslıa ele geçmiş bulunuyor. Diğer iki nusbasının tavsifi, mecmuamızın bu sayısında Nibad Keklik tarafından neŞri vesilesi ile verilmektedir)
20) 123a-:-130b, .al-Far ab i: Kil ab Peri _ermenias. .
Baş: J..ı.:_ 4.!'.,..- l,:..._, ö.>_,.i.o .!;Wl L>ı.., . J..ı.:_ ö.>_,.i.o l,:... .iJL~I · .!;.W)'\ .. ~_, ... ö·.)yi.< jl,... ~l.<:ı.l
21) 131 b-140a. al-Fa ra b ı K. Analotiqa' 1-awwal wa huwa' 1-qigas.
Baş: ~l:..dlc!' J .:.ı~fo.ll · 0 ....,; lı-: -;_,-.::ı._ jl ,.Jull~l ~' Jl L·~ ••• :i. _ _,.Gıı
22) 140b-163a: al-Farabı: Kitab al-Burhan (Br. S I, 377)
Baş: ... ü:el~l ._;t:.,.,IJ J_,.i!l : ':-' , '="\:...01)~ J : T ..:ıt.o~ ı ':-"\:_) J.,..._...; 23) 163a-179b. ai-F a~r ab i: Ta'rrf şznii'at al-cadal. Baş: ... ~. jl L>ı.., ö_,.:ll JLi)\1 u~ lr. jı~l: .• :ii\J' J41~l:.... 24) 304b-319b. Kitab an-nafs· li'l l:fakim ... Ar i st ö ta I ı s al-
. Yünani wa huwa'al-Mu'allim al-Aw·wal wa naqalah bi'l-tarisiyya al-l:fakim Abii Naşr al Far a ·b i. .
Baş: ı.f-J~ .ı..~.:.. ı ~- ':-"l:S).) .)f .)~ ~l! ..... .L)I Jl;)'_ <>~'.) ~·r~
:·· ~ 1.)\>.l ;ı ~· ~_,) .S::::;ıJ ....... ~ .::...-.ı r-?" .._,..;,: ..;,;...) ~'.1. .::...-.ı.>) .
Son: .:;.:.JJJ . <.S~ <.S~ 0JJ ~Jb J~ <.>.:.._, ("l...ı:-1 ~ 4...~1-\"!L. '="l:.S~p
•• • ..ı..!. ik. ~\k_,k..,)~ ';-"J-'-- ':-'\:_) JT d'\;·_,_ ·("~ .JL\:.. .J..!, ('k" o.>.,..i:-.
Mezkur mecmuada Farabi'nin ·risalelerinden başka muhtelif müelliflere aid kısmen bir çok nüshalarıyla malum olan, kısmen de malum olmayan risaleler vardır. Malı1m olanların sadece isimlerinin zikri ile iktifa edilecektir ..
25) 184a-198b. Vnmiizac al-'uliim li Calaladdi n b. Ascad adDawwani {ölm. 907/1501). (Bk. Br. G2 II 217, S II 306)
26) 199b-211b. al. Munqtg min aCJ-CJalii.l (bk. Br. G2 I, S l 755) li Abi f:Iamid M. b. M. al-Gazzali (ölm 505/1111)
27) 12b-214a. R. Ji tafJ.qTq şudiir al-mawciidat 'an al-mabda'
..
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 123 (1, 1)
-. ----------~-::--;--· --:-·---···· (.. . . .. -.
236 . FUA T SEZGİN
al. awwal . li' NaŞtraddrn al- . Tiisf ( ölm. · 672, B~. G2 12; 670: S I, 924).
Baş : ~.>_, :;l~r- · ,;i..dlls;,l" jL ..... )L)fl ..J'-".:Lf~l~~ ._;k>-il J~jı . J ·.; ~.1-l...oı..J·;. .:.:1.>..,...11 ,~~ :i...S ~ .LG..i J..; ı..J ... ~l.:..,: v-i....~ :i.:__ · :...:.· ~
• J. J J; - - - ., j - J ....... , ...;
.... ~ l:~.w.ıı ı. .~ı .-.!; .:.:1: • • ı~ w.: .. ~ ...,.~~ .,;. ! J .·~, "' \,."woJ - .. r. • • - ' '• -...,; _, J
28) 220a-226!i. R. fi'l. cabr 'll.ıa'l-qadaı· li naşira-ddin atTüsi. Farsça olaıı ·bu risaienin Ayasofya · (nr. ·284)' da bulunan bir · nushasına Brockelmann (S I, 927) işaret etmektedir.
Baş:~ 0\ rs:: ~ ... 7 1,;:)11&·; ·. ':-'~)ll ~., ':-'~;l'l ':-') .\:i! .. J.ı ..:.:>l:.. ).> ~ .,ı.:j;l.) .ji ;;..d .)ı ,...... ~\. )j"· '· Jd!~ ...,~~ .f; ~jl,;..>l.f. ~~
... Jü. 29) 214b-219b. R. fi'l. qatf.a wa'l-qadar li'n- N i sa b ii r L İsmi
muhtasar bir şekilde kaydolunan müellif muhtemelen 6. ila 7. asırda yaşamıştır. .
;!. fP " ,s . . '
. Baş: ( ~- J!UI ~l_;,j J' ~·:;. )1:~-_, ~~~ .!~)!~ ...h 1.~\ ı,.;.\11-Uı-V""I
1; .::.;,? ,'r' .\'[_., ..W ..\., • : • • ~-- ... ·,.-~ 1 :t_~ 4;:<_: l,._.; • )\, ~~~ A J.J. \ .ı.'";-IÔ> \.;J j.' '-' '-" ı..$' " . J • - .J c....: - ~- • '· .J .. '..... •
.. 1\1. . . ll::. . . l; . -ıı 1 • -ıı .. .. b.\ .. <·'\)\ .. 1 .. ·1 di •• ~ ';.\A ~ • ~ _;-U. J ~'--=-'· J ... c_~ ~)> .. U~-'~ C.:,.ı·o ~:._ .oJ! _o
30) 232a-242b. ·R. fl'l ma'ad l' İbn Sina (ölm. 428·1037) 31) 243~-248b. R. fi'l-qatf.ii. wa'l-qadar · I'İbn Sına 32) 249b-254b. ar-Risalai al-'arşiyya l 'İb n . S ı na 33) 2~5a-258a. R. al-lfuriif I 'İ b n S i na 34) 258b-:259b. ar . . Risii.lat an-niyriiziyya I' İ b n S i na 35) 260a-261b. Mas;alat su)ilat 'anhii. İ b n S i na (fi'l- cawhar) · 36) 261b-263a. R. fi'l-quwwat at-tabl'iyya 37) 263a-264a. R: Katabalıa İ b n S i na ila tilmiçlih abi (Ab
dallah ai-Cuzacani 38) 264a-27()a. İ b n· S 1 na Tadaruk al-bata' 39) 276b~277a. R. Ta!y.ta<cf'l-qiyii.s dar bayn İ b n S i na wa
bayna'ş-Şayg abi'l-Farac .b. Abi Sa' id ai-Yaınani 40) 277a-278a. İ b n S i na: Dustiir tibbt 41}278b-282a. İ b n S i n ii: R. /f ra'y al-aqdamayn jr cawh_ar
al~acsii.m
42) 283a .. İ b n: S i na: R. /i' l balwa
43) 2S3a-288b. İ b n S i na: R. fi'l-~~ucac al-'aşara 44) 289-295. İ b n S i na: R. fi ~ucac ai-muşbill n li' l-mii.dl
mabda' zamanina. 45) 296a-301b. İbn Sina: R. fi'l 'fşq
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 123 (1, 2)
~~-·-
.46) . 302b-303}:>. i b n S ı na : R . al-'uruş 47) 320a-326a. i·b n S i na : Risiİla fi mahiyat an-nafs wa sa
'adatiha wa şaqö.watihii fi'n- naş' at al-ubrö.. . 48) 327a-347a. 1 b n S I na : Tarcamat ar-Risalat al-'iatr şanna~
/ahii fi mö.hiyat an-nafs wa ~ıaqfqatihii 'lVa kaşf a~rö.rihii (bu rısale farsçadır) .
49) 3481-358a. Risö.la /f mabiidi' al-mawcüdiil. 50) .358a-372a. Risö.lat al-'ilm. Kamaladdfn .a. Ca'far Al].mad
b.'Aİf·b. Sa'fd b.Sa' da al-Bal].rani (7. h.as. bk. Br .. SI. 737)'nin bu risalesi Naşiraddfn al Tusi-'n.in şerhiyle birlikte bulunmak
. tadır. Brock~lmann tarafından zikroluntip ·anonim diye. gösterilen şerhin böykce Naşiraddfn at-Tusl'ye ai d olduğu tahakkuk et-
.mektedir. · ·
Baş: ~:b~ . ~~ :..:ı ı; ~ l.l ... ~b ... J ..... ~~.::ll e'l:... e 'i 0~ ~~ Jl L. . ..u .. Jı .).a::-J_i ••• !"L.;JI ı-L.~\ J_,ll~: . ..5\..j JH.ı t"~~l 0 .. ~ ~ ..sPJ_,. LLJl .. ·_,
J.)\k':/lj~ ~Wl ~L.. ~l:...J..I .,~ ... ->1.;_1 Jl .. :;->l•- . ı)_ ·~ r;J_ tY .j_ ~\ . . ~
Son : ~Lll .. ~ .·.>- .;;.,..._!\ • t...i ·~ ~ • V
~j lö_,ll_, .... Dii.~ Jk. L. ~..;
1)~<ıı .L:,:;ı yuı .,~ ... ..:ı_,;_,i t.··i_,
51) 372b-393a. al-M i ' r ~c as-sa mav f lı Abi Ca' fai· A.b. 'All b. Sa'id b. Sa'ada al-Ba 1]. r a n L
Kitab ;:mevcüd":dan bahsetmektedir.
Baş: t;::~. t"-~ ) l.\; j'! Jl lr>--! ":"'.....; ı:ıı .;J_,;:.!\ . ~_,.':/\ : ~ lAl.k.. "~..i.;..\ ı:ıı Jk~ J_,~)l\ {..:ol\_, c!-. _,ı . .!J\_,:;;.1
52 393b-398a. Mişbö.~- ~l-'irian wa miftal;. al-bayan- li Cama: ladd1n 'Alı b. Su l ayınan al-Bal;ı.ranı.
Bu mllellifin bir evvelki müellifle akrabalığının olup olrnadıği ve binnetice . asrı tayin edilememiştir. Altıncı hicri asırd; yaşamış olması muhtemeldir. Mü'esiı imkan v.s. gibi felsefi beş meseleden bahsetmektedir. '
. Baş : ..:ıl . ':"l.J~I J_,l If •• )\~~_ı_, ":"~~~ ~l;~l 0"' ~1,:;.:;~1 .j:.-: JL ~o:; Jl~ <.>1_,...-~ t"t_;,_,)ll ~bl c:ı_,ı ~........ ıl.;!)\1 ~~ .. i)Ki\ J i~ J-1
.- . .. .. ,u ı ..:..u :ı Jı ~\; 11-li':/1 .
) .i 0'l:J , ITI' , (293 b) ~"ı.m ·~ı .~':lı ~; J J.,~ı ~.:ıı . ..:.If ..UIJ .:Jl!ll ~\ ~ (294 a) ~ 01 )ll _,;.~)i\0lc. ...zı _ _,b -~>-1 LI';.~'} · 001
. .,_.....lıl t:fli , (295 a) ..:ıl~j':/1 ;;_; J c_:IJI ~.:ıl , (294 b) ~_,JI_, 4:-"l..ill · (297 a) ':"'~ J..ll.: ;~;...110, J_,.i!IJ
'•
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 124 (1, 1)
·-"'7"-. - -: ·----.-·- . . -··~ ... - ·- ··- ··---=:· ._ ....
238 FUAT SEZGİN
2.- Mecmua. Beşirağ~ (Süleymaniye'de) nr. 505 . . Üzeri sanmtrak re·nkte kağ-ıdla~ kaplı, mi klebii açık kııhverengi yarı meşin
cild. 25X16.8 cm Sarınıtrak saykalsiz, kalın kağıt üzerine koyu kahverengi müre~keple yazılmış nesih. Fasıl başları -surb. 25 ila 27 satır. İstinsab senesi 756.
1) 1b-59a. Abu'l-Qasim Maslamat b: A1}mad al-Ma cr 1 t 1 (ölm 398/1007) Rutbat al-l}akl m al-mawsüm bimad!Jal al-ta'lzm... (Br. G2 I. 281; S I, 431). . . .
Baş: ·
5) 60a-85b. a_l-M a cr ı t·ı: ar.-Ravcf.a fi'ş-şan'at al-ilt?-hiyya al-karfma ul-ma!Jtüma.
Macriti:'nin bı.: kitabı on kısımdan teşekkül etmektedir. Bilinen yegane nüs· hası Dilr ai-Kutub al-Mişriyya'de (12, ilave s. 3~) bulunmaktadır.
Baş . ~ •. . .)_,.u.. "'6·..1...! Jl:JI_, .)J~ r ;.;'6 .... ~ ...u.J.ı : 4...:...d\J ~_,)\ ":'\:..)
J:.a.<:ll":'l:.S" -'.1.>-' J~..cl\ ":'!:..) • (64 b) ..ı::-..1.1 ":-'\:..), (63a) ..:ı..wı '-:-'l:S
,(75 a) 41 ';-'i:_) ' . (73 b) uJ' ':-'!:..) ~ (69 b) ':-'\..Wl ':-'\:.) ' (66 b)
~.dil.;,\:..) (82 b) Jll ':-'\:..) ' (79 b) .)ı;.ıı ':-'\:..)" (77 b) J>ldl ':-'\:..)-. (84 b)
Son_ - · - ·"1 · .-· ; ·- .JI . .'-~ --• «:!;> U~J w -......- ~..; ~l:.J i
3) 86a-92a Risalat İbn B i ş rün al- l;{ ak ı ni (Abü ·Bakr). Kimya'ya dair bu risalenin diğer bi r nüsbası bugüne kadar malum değildir.
· Yalnız İbn ljaldün, Muqaddima'sinde bu risaleyi bütün b~Iinde nakletmiştir. İbn · ljaldün'un kaydından, risale'ni~ İbn as-Sar~'a yazıldığı anlaşılmaktadır.
Baş : ..::..~)J J.b ~-!_, ~'t..:l.l J~l j)~l_, ;_;JI_, JW~I_, ;.><ll<.>~ .uı.d-1 '
L....CII .s~ -'1 4...:...dı. Aı... J~~ Jl ~_,.i:-' . ..ti <.:~ı .w.ıı_, ~4=11 .t-Clı - ı.5 1
.J:- ,.>.\(.;_, v-'*' ';-'.f'_j ~ ..:_.)wı j_J ... C; 4.-:,.J ;~'J' c:~ ...>~ Jl_,
ı_,y.ıı_, (')t>::JI. ı_,;--; 0-CJ ~La~lj ,_,A..>_,':/1 ~ \~_;;,- tj l-:}t.;i_, ~\J..;. • • .... ~b ~r~:--ı -~ ;~':11_, J~L<..J\ ı_,_._, .... ~.i)!(' ..j (;.LJ\ l_,.ti:l_, Jh:ll 1_,.;.-)J .
;.... J ı:r· t;..;. CU~ iJ.; 1..::"1. )!_._ t;ll J • .:...JI \..~ t.; Jt,J.i ı.., · . CU.) U· .. ""' -' J ~: - _, .., -..; • .. 1 • i..>
(" .J ..)\( .:._..- ..J\ J~i bl; .Jk~ <~.1 y. ':1_, ~...:-ı.'j_, ~ı.:,_.)~ ı:r• J ,..Wl \...U.
r_,wt_, ~ıı 1ı... J iv-ı... _,:;-('_, ı..,...ıJ..;. ~~ )~':1\ ~G ~~_, 0,wı ,J4
.: J~..ı.:ll.:r t~L?- 1 .::Sj cu..il_, ~~ll ..:.. C-',J -:--=-Cl.l.r- ~~ ~UI 5) 92a-93a. w ah b. b. ca m jC : Risö.lat Wahb ... lla Muşlil}. al
Yaman}.
· · ~ - ... ·-·-~·
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 124 (1, 2)
''.:. !'
Üç mac·mü'at a-ı;.·r2;5'iiil 239
' Kimyaya dsir olan bu-risaleniıı müellifi hakkında . malümat .ele. geçirileme·
· miştir. H. 4 yahut 5. asirlarda yaş.adı§'ı tahmin' edilebilir. ·
l3aş .= ~~_, -~)ll 0 '" (\)\ . ı:1.r) .:.JL Ji9 d-1' ~~il . r-CLI (ij.J.ı ~~-~ oı •.d fo~~ l , !,.r ,p-' ,i A~\ ·.:W...,J C...:.. ~~ ·.;,L J Ji~JJ
. - ~~ 1 • 1 - - t • . -, • •
J-}-_'J 4_. __ ı.J ~l.:... ~ı, ~~~_,;.)ı... Jl ->.)J~J Jl C:~-~~ I.Jwı~ .> .>Y.-J 0~- (
.• •• _;.-'Jlı:r \..o ...b.\ c.:f!, t ._.LF.-' ,..4! ,._u. l.:.:....:..... _, _,>-'J\ ..JJ.> ~LF .:..;;. \..o.~.>~. (Wl
. Macriti"'nin tÜmizlerinden olduğu anlaşılıyor. Bu takdirde o muhtemelen hicri beşinci asrın ilk yarısında yaşamıştİr. ,(Krş. İbn Kgaldün, The Maqaddimah a11 Introduction to· History Trans! ... by Franz Rosentbal, Bollingeri · S~ries XLIII, New York, 1958, 3. c., s. 230-245. .
5) 93b-99a Kitab .al. al-Burhan fi' l ml zan. Möellifi zikredilmemiş olan bu kit.ab {::ahir h, J:layyli'nın · eserlerinden -
bahusos Mavazin aş·şaglr (bk. ffr. S I, 428)'inden faydalaomaktadıl". Aydemir aiGildaki (ölııi. 743 h.) nin. al-Burhiin'nio bir parçası olması muhtemeldir. Bk. Br. S II, 139.
Baş ~-4)1 ı-... .wı ı.s.:~J ~0.1 ...,lbi u-- · 1;.~~J (.;...;)(all I.Jt;. 0-: ..;ıl
J:!--L>w I.Jt.:.l; ~~ - 1.Jw .;,li 4l':-f"~~- 'JJ6.ı ........ iWII~-:~- ';1)~_,.....)1!1 ı.!' ;l:.ll_, ):.l~ J,;.~ 'Jl ~..:...Jiu-- •,S. .)_.>:;_') "'·1_, ... ~,; .:ı .. ~ .;,Li)ll ;f ..i::ll
ı). J.l:-- ...... f".;t... .;,1 r' (95a) .. . ~ ~ -=-~· ü ~ll J.t:'J · ı-b'll .;,1~11
J.~ ~\ ;L!.I ~ (95 b) ._ri).\ ._rl .. ~ ":"\::.) J .: . ;;.r~l ;i.)ı "'.\:S' J .;,~ u..li:ll .~J.ı _, ~1 ..ı,; .:ı~ .:.J_ J.l:-- .;,\_, (96 a) .. ı)_jl~.ll ":"\:.) j jl:> ...:r_ı
"'·~\;_, . .;,1:~1 (....lA. • .) (ı.,_. ) ..j-;~_ ... ~f-'11 v-~-11· ~\::.) j .x·~, .... ""\5 .s-.~~ J J.l:-- ? .....;,....:\ ~·:; I.Jt,.,U.. l ":'\::.),...
6) 100b-125b Ca b ir . b.J:i ay ya n : Kitab al-Cuma! iua'l-ara' Br. G2I, 278 ve bk. Paul Kraus, .jabir ibn Hayyan, C o nt ri b u tion a l'histoire des idees scientifiques dans l'Is lam. Vol. I. Le. C orp u s d e s e cr it s j ab ir i e n s. Le Caire 1943, I nr. 338-57, Ritter, P hilo l ogika XIII (Oriens III: 1. s. 96) .
. Baş : c.S.>j\ıı J.:..dl J.~ .:ıl:> _,._i .....;:.,~1 j-:..1;1,1 ,ı ı..ı ı ı-1...'1 1 ~1 ,,,t;
~i_, ~1)1_,\ )"!...;ıl ...;_ç."'· ı J;_, ,;_.. l:..; ~)L-_, J..t .L!.L. c.s..il\(j).JI ..:i!lu-; 1 • • • •
L,:.. o_? :ı,; L. ~ .-.~ .:, 'JWI o ..U. .; l~) ..ü ,.._,.. )1 ·.,;-)\,....,c, ';/i •.lı ';/ c.s..ill .....: ...., "" ı- CJ .
.. )•Uı ~ r· · f_...ıç .)ı_,~ .ı..·ı c.u~ 0 .. ..ı .~...L..:J ı... J~ .;,_,.ı1 I.J~ _, _._, (j)l ._.l:..i_,
,..., ~'j\J.ll ~_,...:.di .._::_Cil ~ .} ft:- ..ı,; 0..:~ .j\ ..__f- >(,'i ._,:_Cil .. .u. J - \,.,;;
<:-\:.(, cl.)l ~l::..(, u~ı jl."=< ":"\:..(, :;__,w,~ ı ":"~~ ~ı":"t:..G ~~ ":"\:S' j · J.l;.\:11 ~.:1 .!11~1 ~C..\J ~·1_, lH ._.l...LI .>-~ ..ı,;_, .hi; L..\i-1 ~\
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 125 (1, 1)
'
-·~-.-----·---- .. .... ~4 ____ _ _ _ .,.__ · · - ···· · - - · • •
'·
. -
' 240
· ~~IJ,_~ ıS'~IJ ·~UI( \~ (:?. J .l:..)l(" i _,w ı· dJ ~~ ~b. J ~~- o~ c:"'..J\ ~j\0 .. . o,~J 4..:..dl f. Jl ."il.x·-! (_}:Jij~ o~ J 00 l.:.l~ lSr.-1...~ lS..ill.s=~J l · .. ~}.~ ~ - .... _,.11.::,'.) ;!:> lS.ill lS_,..;;p ~::~" ~)\ .:..·· .>_:..11 ~}1 '-J
. ...... .)~~ (,ı .... _, ... ·;.) .,_;\k;. . ~ \,_,• - ~ ~ ı
Kitap yirmi m:t~aleyi ihtiva etmektedir. Birind makale daha 'Ziyade Önsöz mahiyetinde olup, kimyanın diğer ilimlerle olan münasebef ve mahiyetini izah etmektedir. Sadece birinci makalenip. sonunda, kitabın divlsi .tarafından, müşkil yerleri izah eden
· dokuz satırlık not van;lır .
.J ~1)1 -illıll , (103a) •,s.lk..l~ 4.:.11!11 , (102a) \s!ll y; l.J "-:-'1!!1 ~Iili .
, (107b) .)j.;ll~ -~_,U\ , (105b) J-ll,j ~_,1115; <..-.tıı ~ (104a) ~S:ıı
· ... il-:-~1_, c_iJ;.'JI_, _,l..:- 'JI0 .• ,J~I_, ~~l.s4 4.: .• \j\ , (108a) .::. ~-~1,5; ~U I ~:..j~l~ :;~~Wl ' (llla) .. ~.P~'J\ -;-ı~·\ ,j .1;-~1_, J~llf' :........t:ıl ,(110a)
ol:tl.~~ ~ ı..J'~ ..;'\!ll ......<.....:!\ ı..J'J •1;-~ 1 _, .Ji:-1.:_.-• -~ ~ _ _,ll ! (lllb) 4.:....C~\J (116a)ı-:l..:-~1 ~i",}.-..!.>. ~-:1)1 , (115a) _,4-'~1 .-".:!-\ j --~~~\:ll •(114a)
J~ · ._ı_..:.ıı .::.~lc:ıl .,~ ,;..ı...., ı} ~_,1 ..:..:]; ~ •.• ) '-:'17_'~1 ._;, . • ~~ L .l!.l
J-~1.:_, .. ---~ ...... _,uı · ~l.itl . •(117a: .. ;- r,.ı.ıı .,~ ı} ı... >T...,. J l '-:''-".·~, ._;ı_)JI_0t.. ~~\ '-:'~ll,j Jt.r'~ı ,>~-' .,..l~ ~ • ..~.t:..ll . ~Ltl.l,j l::.:;ı -1~ • • ..J _ _r!.JI
';-~'.:.· .. ':-' _ _,ııı ..,uı ~141 .,..;...,. ~ ..)>i.· J ..ıwı ,} ~ w l:S ~_, ..ı..: ~ı
.1; -~'-' J~l if-~ ~l!ll . ,(119a) tl~ıı ..} .-..!.>. ..:.:u ı o\llnl : (118a) . ..>!7"Crı · .)i ~ı ~~~6 ':-'l~ll ı..u. J) ... ) .1;-)11_, J~I..:;A .-..!.>. :\..:..81 ,(120a~ ,(:;:-';)l,i
(121a,) .")lk; ,,-:f- if ..b.li . ~_, lS; .... ~I ır-!- ' ı.>..ill ~\d:'.~\ _;.)\.=._,~10" ..b.t
ı:/-.J '-:'':.~1 ~J Jlr·~ı ~· .:.,.-~ .üı\ .!)l;b b.} ~ .)l;) •. ..:ı_,,..!..ll ~lll\ ·..::..)'Lu ı .;..l~ fi.: -i.ll.ill . .,..i:. ..);.\ _,.:. ':-'l~\ ı..i~ i"- ..ıwı ,..i.:. .} .:ıJ-'>ı.l
.· •. • ..i;.l; ; w ""V. r~;· · j ~~ l • .:....ı ) •• .!.Ili. ~- b·~_, ~ .) \J ,L.I(' ""' 1 • • • .. 1 ~. ..,~ ._. - • ...
. ( .• (:;:-';)1
7) 123b-125b Tarcamô.t ar-risiilat al-fiirisiga bi'l-İmam Atım ad al-İs n ii b ii d I Risalede iki sefer İsnabadi şeklinde geçen bu kunyeyi tesbit etmek mümkün olmamıştır. Yeldeğ'irmeni manasma ·gelen Asyahadi'den muharref ' olması.,. .. da hatıra gelebilir. Müellifin 5-6 hicri asırlarda yaşadığı zannolun.abilir. Risalede sadece bir yerde (125a) muhtemelen 3. hicri' asırda yaşamış olan İbn U~ayl (bk. ·Br. G2 I, 279; SI , 429)'in K. al-.Magnl sa'sından b~h-
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 125 (1, 2)
Üç macmü'at ar.-rasa'il 241
setmektedir. Mevzu~ kimyadan Ibaret olup farsça {1-Slından · bilahare arapçaya çevrildiği anlaşılan bu kitap, iki risaleden te- ·
. .şekkiil · etmektedir. Mütercimi ma:lfım değildir.
Baş: -~::,..:.:;-~ ·~. J r· J_,l .. _,....a.:;. r:r C~ ....All 'll} ... ;lk 1~1 l;l:b ..\>. ~~~ ~ Ji.; .~1 I"L.)I} ~·111 .-i!L..)I.j .. );.. _ _, J_,~l <\IL.)\ ~- ........ i; ~~ ;J.J._ ~· ~; ~j
. .:,1~~1 ) .,-i j&. \J..lbl U .L.G.\ .) f' ... JJ ~\ -i!L..)I ~- d'_, ı>~~l:.:.. ~1 .
. { _, ı.!' ·ı.1_1 .:r I_,J;..; :ı_,?"_,... u'6 .Lı.:--. ,j I_,.,~Gı_, .. i'(' .:.1~ .:.l:ı_,?" JJ.I \_,.;.?
,..)\ )&.\,: ... lı..,~~b\,: ,r\)..\ J~ y> <5~\ ,r)..\ \.lA j L~ ~~ o.J.>j 1 ~ • ..
d ..ı.r J:·' ı.J.~J i~ o.,~;,_, --~_,ili }:ll J~;>~ 4iall .. _, ..... yı_,~\ .ı.s::ıı
:~ .J u~_ · ':·J: .... CJ\ ..!lll~ .J ._,l;=- 0"J :ı.J?"_,l\ ._,~ ~~ .J .. ?'-:"'1::..) 4:-J-1 o.U.
. ... ö:ı)-1 4.ı,\;. Jl L..::al
Son: Jl •. ~ . 0 .. • . .lll ı5..ı.~ JL.; iııl ö;~. d.t.r.-+ı ı.rl)-1 .ı.~ ~--'
• ...,..ı.,..._, '\.(~ ..ı.ı.ı_, 4.>-J) ..UIIJ'..ü 4..-)ıs-' . 0.- ~J lo _;..\ l..iA> ·r.!':....... .kl .. r"'
8) 126a-158a. İbn M i s ka w ay h, Abu 'All al-.tJasan : al-Kanz . . al-kab'ir. .
İbn Miskawayh (ölm. 421/1030, bk. Br. G F, 412; S I, 582)'-. 'in kimya ile meşgul olduğu ve bu iş için kendisini zorladığı mütehekkim muasırı · Abü .tJayyan at-Tawl)ıdı (ölm. 400/1009. dan bir .müddet sorira).nin ifadesinden anlaşılmaktadır. (Bk .. al- İmtö.' wa' l mu''iinasa1 (Kahire, 1953, 2. c. s. 35 ve krş. Yaqutr Milcam al:udaba, nşr. Margoliouth, II, 90) Diğer bir nüshasının varlığı bilinmemektedir.
Ba'ş: ._:ıLi'SI_, J..:aWI ı.r~...!.ll lr_l ~ i)L. : --~J ... C.... ı.J.\ ... iL.'SI(?-liJ.i;
~ı.) ..:.lL ..w ~ L.\ .• .._,t:l..;..JI .:.bl e_, d~ ~1_, f' .iili ı.r' . J--ıs:JI .J·t; ~l:.. ~~ Jj~ -s_, d::...~\~1 c:;~L.ı. f-' d...:.dl i''lı:. r:r <>~ (:"L. ..!ll
. ..:ıı; ı~'.:i 0 .. t_,_~, ı~ 01.:..,r:ıı 0 &. f' -. .. L:.,.. Jı .ısıı ....A..i... dı J·.;ı
.~ı!.; C,ll.) ~ ~,_, .... ,.y.. ..y.J._ . ft . ..:ı w ı_, JJ' 0 • ..d ..ı.! -....~> f' . \.Le.
... :ıLI\ ;l!..i.·ı,..._,
Kitap iki' fasıldan teşekkül etmektedir : t,!i~\ j&. ~-j ..ü _, .
. . ._:ı :ıl~. b_f'.; _, l..ıı,~~ :ıUI_, ._:ı_,D I ~~ ,j ı.r.!-' · ..:ı..ı..ıl_, .:.~1_, ._:ıi_,J-1 .rld.i')tll
.(..~..!.! ·~~·, -illtll f.;..,:ı; .. ;;~ll; ö;L!.I J.~ ._:ıl J:': .. L. Jl ~_,...:\~ ly:.. ~:"""~\
Isiilm 'fetkikleri E.nstitUsU ııergisi F. 16
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 126 (1, 1)
242 FUAT SEZGiN
~\_,;. -' .::,\;l_,:!-1 j":~ j 4.:"1!1\ . o\llıtl • -~ı,)~- ~~ jl o\l_lıtl j ·,jl;l .,.ı.c. · ... (132b) ~~-... ~~\ Ji_ ö;l..;-':/1_, ~ J~ lt~! "J4-'
. : . . . ~ . 9) 157b-159a. S)i 1 i; m a 1-!:I ar ra n i: Risö.la (fi'l-kimya). Literatüre ismi «ŞaQib Bayt al-l:Jikma» diye geçen Salim{ veya
Salın) al-l:iarrani'nin ilk İslam kimyacılarından olduğu anlaşılıyor. Abu Bakr M. b. Zak_!J.riya ar-Razi (olm 317 /925}'nin kaynaklarından biri olduğunu (bk. Ruska Die Alchemie ar-Riizl's., der Islam XXII, 289) 5., 6. asırlarda ki kimyacılar -_taı·ahndan tanındığını öğreniyc
ruz. (bk. İbn Bi'şrUn'dan yaptığı nakil için: İbn Ijaldun, al-Muqaddima, Kahire, 1284 s. 448; Tuğra'i, Miftô.l} aHıikma AS 2467, 74b). Bunun, bizanslılarca saımanas diye malum kimyacıdan ibaret bulunduğu muhtemeldir. (Bk. Paul Kraus, Jabir b. I:Jayyan, Contribution ... Le Caire; 1943, Vol. II, 39, Ruska; Quellen und Stud. III, . 112).1 Ayrıca bk. İbn an-Nadim, al-Fihrist, Kahire 174; İbn Abi Uşaybica, Tabaqat al- atibbii, Kahire, 1882, I, 187.
Baş: ,J-~·11 J!L T~i f\; ,J! _,;.--~ı_,? l---~>1 J\•.?. 40.1 : ..:Uiu-1 Jl;
.i~- -ı;_, ~t,.. ı:~ .. ~ ~ J ~J _ _,...,; .P. c:u~ ..:ı.,.:; .:.r ,:_,; ~t...ı Jl V~~_, ~ı. ı. ~ c.
Jr';!. ı .:r~-~>1 J~ ~)(.· .... ~ v~ J~ rı"!. ..:ıl J#.-1 .Jbi-1_, ~~~':ll I.J...ı. ~lh!
~.ill .. ~':/1 I.J...ı. ·~cu_;~-' J.:~ w..} .:.ll:JI_, · ..:ı~ ~~ Jj .:.r ..;'l:J I_, ..:ı_,.~ ~_,i
)~ . .J_, .... i_, ~·':/\ \..i, ..t..l. \..i, l:.._l:Jj ..:ı~. ~-_, ... (157 b) •.. ._,k..l~ \.J...ı. ~ly_ •••• L.-CU )-'"•;.: .,WJ\ Jbi ..k_, i;_, _,Gıl J_,b_, ~.S:ll ;;.\_} .:_,,. l:..k & Son: l.r-' ._f=iJI ~ı~ ~i_,ll .)L:-- ':ll .:.r"_.l..Clı 11:;.\ c.ll~ v~l 0 .. _,
• ..;'ı_).\ ~L o\IL1 ~- ·(')Wl_, ~ .. ~ 1-i.A._, ~;j\ ı.:.sJI c_I_,J':/1
10) 159b-206a. l\,lful].ammad b. U nı ay I~ Kitab al-Ma.' al-waraqz wa'l-arcf. an-nacmigya · wa yusamma kitiib an-nihaga wa buÜig al-ğayat al-quşwii. ·· _
İlk asırların diğeı- bir çok kimyacıları gibi hayatı hakkında henüz bir mah1mat edinemediğimiz İbn Umayl'in, Brockelmann ön<;e (S 1, 429) 3. h_icı:i asırda yaşadığını tahmin etmiş bilalıere 4. asır (G2 I, 278) olarak tashih etmişti_ Onun karşımıza yeni çıkan eser-
ı ~alim al-l:larraiıi'nin kimyanın medot · .J~ gayesinden bahseden bu risalelesiyle, İstanbul kütüphanelerinde karşımıza ç~kmış olan asitlere ·dair risalesi, Yunanca tercümesi mahfuz kalan: kıymetli taşlar~ dair·. risalesinden başkadır. {Yunanca risales i için bk. Golleetion des anciens alchimistes grecs, publiee par M. Bert-helot, avec Ch. Ein. Ruelle, Pl!Iis 1888, ll. 364 ss.} . . ·
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 126 (1, 2)
._.
Üç mecmü'at ar-rasil'il 243
lerinde bazı muas.ırlarının ismine rastlanmaktadır. Bu · şekiide ismi geçenlerden Abu'l-FaçU Ca' far an-Nal;ıwi'nin h. 289 de öldüğünü öğrenebiliyoruz. (Bk. Tarf{J. Bağdad VİI, 192; · Yaqüt, Mu'cam al-udaba, Kahire, VII, 205; Suyüti, Buğgat al-wu'at s . 212). Daha evvelce malum olan· ·~imyaya dair bu kasidenin şimqi ele geçen şerhinin iki nüshası Cabir b. J:Iayyari'ı kaynak olarak sık sık kullanma.sı bakı~ından, ehemmiyetı: tarihi malumatı ihtiva etmektedir. Zira bu, .Cabir'_i kaynak olarak kullanan kimyaya dair malum ilk eserlerden birini teşkil ediyor. (Ayrıca bk. Abü J:I.anlfa ad- Dlnawari al-A{J.bar at-tiwal s. 334-337. Abü t lanifa, «J:Iayyan» diye bir kipıyacıdan bahsediyor). ·
-,
Baş: ıY-' <.Sy-..:.11 ~ ~1 ..;_, J.;.i .:.? )\~ .rWI_r.i_, ~i ~~ Jl;
. ... 0_!-ll,.i_, lıi ~~ CU.) ~ .: Iki sayfalık önsözden sonra
ı) ..u-1 ı:J. :1c- ı.:ıı-ll i Jl ;IL . ı::ı...,_ .Wl 4;....c · ~~ı .1-e.\ I..U.~ ~ - J. ) '1' • . J • - • J
:r)lliJI C J- L~ ı./'-' t,S_,..W\_,.1-
J)ti.l ~~ ·J \~ (! .J)4JIJI ._,-.!.ll ~LJ
Kasidenin sonu :
J~lt,S.) J.).l ~~ JW':/1_, ~·r':}ıJ ~~<>.)
Kasideyi takiben :
J c..L.ı.l J J~l0 • .:ı~. l.6)J ... J 4Jl(:.l -~.· 41 ;;~\ .. ..u. C." -'
... i)l(JI ~IJ J\1 .)\J (..!!.ll
·ı...ril;-;1 ~ J\; t>.:UI .)l..JI. \..1.6_, ...• Ipi ~1 ..l;. ..ı._j_ ı:J . ..Jl:.. ~ Jl;_,
o..U.J ~-ı .U ~~ ..ı7- 0. ·.::ul~ ı:J. J:--1 0 . ..ı7- Jt; ... (164a) ... t>..ı.:.);JI (.0-l_r. j -.b~IJ (.._,...._,.. ..::;\( tr:i .::.._,).) jl ;_,..di_, Jts:::.:.~':/ 1 .. ~ ö~l
~:r:- L. 0~ .eS: (- ~.;Ji_, . ~ o~ ı t>.:UI ·~J . .; ~ .. A J' ~~ Y>J
J~':/1 ca: -~- c::-...:1 .:ı'ı .:..o); ..;'1 r' 41_,1 J' .;~) ö~oll .1-e._l ~
... ;J....l\J
.wı~.,. 0. J:-o' · ı:J_ ..ır Jt; · • ~~ ..; ;·':lı_, · ı.f!IJ · J;_,ıı .u ı ._,).) .ı ..c. ı
~.r-'J ~ ~;'l_, ~ ~ r.._.r:. ~J .;ıi::JIJ U ... !.l\ ı..u. · : ~1 ..ı7- ,j_ ..,i;;--lı:J_I
. (164a) l.._,!=..:.. qo_ ~ f;J.::... l:..c.L.
Müellif mevzuubahis şerhinde muhtelif Yunan kimyacılarının
eserlerinden faydalanma.ktadır. Yalnız onun doğrudan doğr~ya
· /
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 127 (1, 1)
244 FUAT ·SEZGİN
bu eserlerden . mi yoksa tercümelerinden mi faydalandıği anlaşılamamci,ktadır. Kaynaklarının büyük bir kısmını Öibir b .. I;Iayy~n teşkil etmektedir.
..!lJ.;_, ..:ıl:> ,j. J.~ ~ ~ ~ w::J.I o..U. ..:ır.lb. ' ı.rl:JI~ Ü~J JIJ .
. 1.~>lbi -li i~t:- J iyi"_,:; s) J . ;;l-ll ~li..!~ ~.:;~ .J_,; vı~ ,_,.b-1 ~ C-' tt'ı J.l:- ..)'6" eS> • (205a) ... l~ı r-sJ ~;ı ..ü -ı.·ı_, lı_,__., .w~· tk ı.r~·)~ _ ı.r~~ :J_,.oı_ ~ 0 .. clr j or- ..W ... JC.)\ y_, ~~~ ı.rUI~ ~ ~~..,a; ~J t .::..:AJI_, .;....k_, .:..J.~ . ..ü cı.. . ..;"'6"_, ; .J_,; Jl Jl:-; )~ Jl:-;~
' (205b) C-' t.;i.._, J.l:- J.J l.)l.. .;.ll_, ~-' IJ} .;;...::..:._, <.h~'ll ':"l:..Cı4
;;~1 .J~ j(, ~1 J>;'ll_,. ~IJ J;_,ll ~Ul.:.;-- .!Jljl 4,_~:11 '-:'l:..) (
~~ ~k~l 0 .. o_,>l ~ vi..:.:;\ c.>.illJ.a,<ll_, .4Jıs::!,l_, ~)_,.... ~-_, Lı.;_,....._,
~) ~) .)l..jl_,;.\ J ~ -ı.·i Jl:- ~ '<.5:.: c.>.ill ..:ıl;> ,j . .J.l:- ~;.1 -ı.'l Jl; ,y
... . u;r ~L.iı .ıs:ıı ~ ~ . . Bu kitabın ikinci nüshası Ahmed III 2€17511 (16·65a) da bulunmaktadır.
f20X 14,5 cm., koyukahve rengi miklablı me şin cild, saykalsız beyaz kağıt üzerine yazılmış kısmen harekeli nesib, 20 cm., istinsah senesi 740].
· Baş: ır )1~ rlAiı,..i_, L·ı .;..).;.'~ ..;·ı J~; ... ~ı J.;.'ll_, J;}l .uı '-:'l:..)
,j_ .u-1 ,j_ l>~ ~1~1_, vi _ .;..).;.~ c.u.; ~ ıJA _ _, c.>_,..,;JI e. ._,Wl..;) _,;:.i ;..W~ .....;_,_,.ıl .......__,._ 0~ .ı::-- ı.J.i J c.>_,>l ;;.,...- c.>J..ı..J~ ._;_,_,.ıl ..~>I_,JI~
.)~ ~i ;)J"" o.:..J.A~ 0A..., .:_.)W ;jr..Jlhll ~ .L.J Jl .::.->JJ- ~.._, yi_, . .. .. . . . " . . . ; . . . .. . ·. li .. .J~ v'f{' J:-; J J ~_,:.t .. J;o-; '}\ ;;~_,.u d'J ;;./~ lr-''6" ~'}\ ;;)_,..:.;...
~- .:.;~ ":-·t:- ıJA .:.~..di k:l:.. j_, 41 · c.>~~ .)~ c.>.il l ~_,.ll j_,:-11 ~ ~A:;_,_C. \i->1_,;_,...11.:.; .. ..:ı~t.. (i~ t~ ı.rV ;~~o)---t .0~-' ·~~~~ J;.~ .:.; .. ı)A ;l--t ~ ·.Y"J ~.ll '-;'~ J; L ~lj ·~.ı:JI J::-1~ Jl ;,~_,.u rr:~'-' (_~'ll
~If ._,ı.:.. .s'f l>~ _,.o_, ~1 ~..J10 .. .r~ 0 .. ~-". ~ v-~1 JJ.;.~ ~.J. dJ,~ ~~ ~ jb"~_,.U ol~_, -ı._ .. 1d..., ~ r.I..J!= jJ ~-' ~1.:.;-- c_.}c:.-o ~~'ll
~~~~- 0 .. "'-~ c:ı...i_, ~ tr.:.v"J c_;.ill_ rb ;-li L;.l~.b ,_..:ı,.,Ç ~~_}c:.-. .ı/~ ._,t;.~ .:.;.o v~l ~~ .._c.._.d~ ~ ı.i'J l,-: d...l.. -ı.·~\( ~~llji ~_,b . )~ '-:'1-'..JI.:.;~ ~ u-ll:- _,A c.>.ill ~\j /. ~~ )2il _c.>j vt;.\..J\ Jl l,-: ..;y_
~ ..bi_,Jl .....w..:J\j o_/.= ı} j\ ~~l.j .)~j cSJ~~II f'~ .1.~_, ;,~;;..) ~~\
.1 '·
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 127 (1, 2)
Üç mecmü'at ar·rasa'il 245
~ ..c.-i_,n .. ;..._ jı_l.- _,,._, t,..ı.....ı .} ı.f_;u. -:.;~ lrL_, J ~. ~_,~ l,-"1
t;::..l.. ?-~ı u~ .o;li:..c .b-l -li ı.,; .. ..c.-1_, ...,t(, ~~~ ?-~ı_, ..>l... ~ .,\.,..~ . ... . . . ..>\.ı lkJI ..>\.it. ..:,te; ......... <il!.) .)Wl ~.ı- V" _,.d.ll:, V" _,.dl~ ~..!.ı...JI ~.ı ;Lhll ..>'5 .J . . - . .. - .. .. l.r- ;u.ıı v-!; u_, ..c.-1_,.; ,,;.~.;:\ ~;_,..., ;..ı....ı_,·-;.;ı.) )~·.-li ..>Li.~\ .jl . .ı.d.ctl
Jı_, J)t. ;.;_,..., (-di ~.l...l ..}. ~~ ~b~ll v-l; ...ı.:s._, J:..:kJI ı.J_..i.c. _J..,.; ı:.r•J ;.;b/ J. .. • ' .. .. • • ..
J:..ıll:.ll J.t.--1 ~~·~c?"' .,)'('_, J._.l . ı.f_~l ~ ~\ -:..ıi.JI ~ ö.ı .1.) J)4!1 ~~
v-1; .i ?-~, ·-•-~:.ıı.;_, ......c-:ıı.; ı.S?~' :;;uı_, J)411 ö;_,..., J,;_, -:.;ı.Jı_,
~l;.. Jl_, ..c.-ı;· .. } ~·ı :;;,-'""' tr\"_, ..>~1....:. 4l ~ :;;_,..., ~~ c;.l...l l5~t..- ~)YI . ı:r.~·~ı t.l...:._, · ;l,ıi ~)!;. ~~ ~~i~)~· ~· . ..ljh ~\_, t.~ ı.S.?-1 '._,.....:. :;)_,..., .
~ ..:.;l... .ili. t;.ı: ıJA ~_,_t. .l.)r.' ;.;b~!..~\ "lL:.\ Jl .)JU Jjli ..c.-l~JL~
.I.)_,_H ;.;ı.JI_, .)IJ-! ~ .-:;&- J>::-.1 .41>-b..>i J)4l\ :;;;... ~ l;. ..!.1!11_, l$_,
~;ı..uı ~J 0;:ı ıJA ..c.-1_, J.t.--1 ~..ili_, ~\_, .j ı:r.~·ı ;.~_, ... t...,..·;~- .j\ ot,_ .. ~~.,.. ..c.-I_,JI.j ~·~\ ;;;J- .ri .jl:~; ~_,.il\ .)~...:.ll_, ._;lk ...!' ı.S..ill ·J)\#1_, ~b_,..JI ö .... ~ J.ı ;W .l;!.i i._i- ~1 ı!lı.:t ..c.-1_,1\.j . ~1_,11 ;;_,.., J'J .;.).J.i.ll ~ı_,
•• 1.)_,_11 .;. ;~ı_, .j~ı.l\ c!l\." .).,U:. ~ .l;!.i J.d ıJA c!ll~_, :;~\ ..,..i.c..} ~_.,_,,_, c!ll~ ~~~ . .<ili ibi c!ll ::.,_,_; ..ÜJ
l.. J ~~\ ·$ :; )J"" CU .:...;J- J ~ _;:..;..· J ~ '-"a:J J oj\;-\ ..:..-~- j.; . .<il\
jl ..:.l:: ~lı.JA ~<ı_l.. ~~. :;~ı ..,,a ıJA ~_,.. .}. J~:-~ı_, ;_,..dlı.JA ~ . . ,. . .
..::.~.J :;J:..!...ll J~ ~\ .,.,u. V"l ..:..,... .... ...:. 'J l.:ı_\ .;,J_; .li_, J~~ı .,.i..c. ~ J~
l.. ..;;. c!ll ~':!-:~· _r!.ll.j cu~ ~- \.)\ ~~~_,~ t;ı..a.<ı·l . ~ o.i..c. J-~~ .:..;l.rail~ .
4.A_,J;. ~. ~ ;...; ..s..ill ~~.ı. ~ ~~ c.u.; r. ~~ ... ;~~ .,ıa;.ı pı · cıı~ .. __,....;,i .~ . - _...
~ jl ~~ll d t.._, .:...k. ı$ ~ ~Wl Ö.ft.l;l ..ü .. )~;:} ~ ~J ~i;~ ~
Jl ı.So~:r-ı ı.,..t.;.;ı_, ~ · ~ ..ü i.f"-CI.I -..k Y' ..,~ ..s; ~-' ~_.u:.L
cıı.; ..>.} \.;ı j_,-.,.~ll ~Wl r)ıs::JI_:,.• pı "'· .) \;1 l.. ~J ~./ ıJA eul~
~ CU.) ı.r.=L .. t-" /--~~ y ..c.-\_, f & J~~~J ;_,....11 o..U. J\ i)\(3\
.CU.) ~ ...u .. .J-1_, ~=4- ...UI 4.ıJ~:. :;~ı .l..c..\ ..,,a_, ;?. c.S~ . ıJA 4 .... J·I ..>~ · ~ ı.JA. ~t.. .,_,._ ;h .ı~ .l.. ;J--:dl --:::--;; ~ · ..,.,u._,
-':'"'-' ~..;. J' ~.l<ll ~~1 - ı..rJ.....:.ll; d·:liJ> ... fl_,.l!l lr-"1_,;.1_, _,)...illı.JA .s~' 0-·ı
c!ll1 J.) ~~· ;_;~.., c.u..iJJ jl;_, .ı.Y'J .l.. 2~ı, .::..* ~ c.S..ill ~1_,11 .Uıy>_,
.4.·~· J~>J ..>l:.:\ .Y'J ..ı....l_, ~·ı ..:.u.;_, .!.1!11 ~UI ı..u._, ~·
Müellif, Abüslr nam ile maruf yerde, vasfı geçen zindanın debiizinin ta vanında · buliman tabioyu dış hatları ile çol5.., dakik
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 128 (1, 1)
'
·~-~~- ~ ~-.--- -- ~·· ·
246. FUAT SEZGİN ·
bir şekilde böylece tarif ettikten sonra tabioyu veriyor. Daha . sonra . . «Güneşin hilale mektubu1· ismi altında bunu~ ilmi izahını yapan 340 beyitlik risalesini yazıyor. Gerek tablo ve gerekse .kaside · güneş ışığı karşısında 'düqya· uı;erinde· meydana geien, . eski kimyacıl~rın "tedbin ve «taktin- tesmiye ettikleri . kimyevt oluşu ve· binnetice hayat buluşu ifade ediyor ki, bir araçla. bulunan i\d kuş bu oluşu ifade ediyor. Müellif müteakiben yazmış old~ğu şerhinde meseleyi vazıh bir şekilde anlata·rak, ·yunan hükemasından beri teamülde olan bu tarzın· tarihi seyri hakkında enteresan malilimit veriyor.
·1 ı
. ı :, ı . 1
11) 206b-207a. Kitö.b a. al-miic'an-na?iY wa' l-arlj. an-nacmigga. İ b n U ma yI bu kitabında Hermes'dan mahlilllere dair bir kısa risaleyi na~lederek ilaveler yapıyor. ' ·
· ~~ .!U: J ;.::->) · ~~ "-:? __,~_, L.:.:)!. ~~ ~:.~.l! .))l! j .:ıl s-. ~ ı...rA..r J;; ·
L;J_, ~-~~ .:.ı.~; j '-;'.;.; ;.r~ ' ı.SJ i_,J. -' r_,.. .J~ .. ı_, ..:ı L.Jı _,t..._,i ..:ı'6 ı:,~ .,.:..>:.P AJJI :;_,u ı ~ y)t<J~ ~ ö~~·~' ~~.: ~~ J:-oi c.:r.' ~rJ~ ... ~ı:u,· ~,..)
··f_.) ..;·.)., ... ;l:.; Y"J ~ . ..:.ı·A "~J J ö-J (,· 1.; lA- IJ ..>_:b)ı;i "1.- Le\ ..,~IJ':/1
- ··-;:
; .,
.. . .. ~
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 128 (1, 2)
~-. ~·
·-. . . Ü~ maçmÜCat ar•rasa'il .24_7
Bu risale~in sonunda mahlullerin erime ve hyn'amasını göste{"en iki kimyevi' ci haz ' ve ameliyenin re~mi vardır. .
Not: Bu risalenin diğer bir. nüsbası Bağdadlı Vehbi 2~75/1 {lb-3b) d~ bulunmaktadrr. Pek yeni bir nüsha olup diğerine bir şey ilave etmemektedir.
Diğer bir ~üsba Aliin,ed III 2075/2 {6t>b.·66a) 740 sa.y_fa:. -
12) 208a·-209b. İ b n U ma y l: Kitiib al-mabiiqrl. . .
Bu kitabın diğeri Bağdadlı Vehbi'de olmak üzere iki nüshası karşımıza çık-
.mış bulunmaktadır. Kitabın mevzuunu yedi kimyevi terkib teşkil etmektedir. Bu terkibiere ayrı ayrı" ğüıi~Ş ve altı seyyareni n. ismi verilmektedi'r'.
Baş : ı~ d_l:S" ~.;·ı :.:Ulu-;~~~~~ c:J_ .... l:·' 0 . .4- ... t:;•I\J\;
i-'~_j\ ~.ı.;.· <.>..!:. jl ·~~ı ,.Jil:-11 ~ l.iA .;_l:.(, .:;,~) _L. ~ ,sf-_ J~\ vt0'" .:;,~) ~ . ·ı_,.t., ~\,)) !;_):.,._, t-~J ~J .W!. ~ ... IS"'"i; ~~...:J\ j:.Ç ~ı:.., ~ll
• ~ı.. ~~ ~) -~ı ·:\_.,;.;_, ( . .r~ı r.-.1.1 ~t- . ~~~u~ .. ._I_,~'JI ":-'~ıı .:.-!51 ~ı.. J.A, ( _ _,.Ol -ı:-ı.. 0 .. ~ ~,·. !l;L:-Lı r_;:::ıı ,..J.i!ll i;. 'br· l:.J.._, )u.~, ~..),
~l:>-) ı
..b-_, \r_,ı_c.t:.ıı=.~ r 2~ı.. tıl Jı r.Aı .. r.-~1 ..,w; : _ _...i'' ~ı~· .;·\!lı":-'~' c'Jl":-'~1 (208 b) ~)h:. ~~ .. .;Jl:ll ":-'t~\.{208 a) ... J..ü J l~l; 4..);~t\ -~~~
<..SJ"-!.11 ~IL;-·. v ~~~ 1 ":-'~ı . (208 b) t-_,11 ~~~ ;..J"',"tı ı ·':-'~rı . (208 b) ~.r j l ~u~
(209 b) _,..ili_, ~1 uı.:. JWI .... ~ j ~li: .. c:_ U\ ":-'t~l . {209 a)
Not: İkinci nü.sha : Bağdadlı Vehbi 2279/2 {4a · Sb) Yeni bir nüsha. Üçüncü nüsha: Bağdadlı Vehbi 225! (23a - 25b). Yeni bir nüsha.
13) 210a-211a. İ b n U ma y 1: Kitab al-Mağnzsii . Madeni terkiplerden bahsed~n bu kitab;n iki niisba9ı ele geçmiş bulunuyor.
İkinci nüsha Ha.midiye nr. 874 de mahfuz kalmıştır .
Baş : ,Jllll.j c:i ~, .;:..Ili ._ll.r~'JI ~~ ,:,_,:. ..!Li J)l,;.ll Jl '-,.....!.ll <\IL; Hamidiye 874 {114a-117a}. ll. asır, baş ve son Beşiraka nüsbasıoın aynıdır.
14) 211b - 218a-. İ b. n U ma y l: al-Kas[ dal a[:Nünigga wa şarhuhii.
Bir nüshası evvelce malum olup tabolunan, kimyaya dair bu kaside bu nüs~ada müellifin ehemmiyetli bir şerhi ile birlikte bu~ lunmaktadır. · · ·
Baş : . ....di .... ~\.J.ı ~· ll;;,;,-.._. ~u ~~~ ..,...i.ı. :.:Ulu-,. ı..-1 j ..J..f Jll ;~ l.,..: 1- . .. .1 -- •
y ~ı .;_i~ ı.._,._.::: .. ,..~>- Li-·ı ~~.? J~ 0..ill..:ı~l{_, .4.-;, 4.t,~~~ J~~ı, · rr-~' 0, o..ı..·,·yı ....... w ı_,._ ı, 0..ı.-ll j~_j 0. ~..)L...... .,..t:; jl{_, ...b-ı_,ıı~ 0.' ..u-1-j
0 .. ~i~~ o..ilı·~, .. .; tr- ~.s- ~l('~~~ .,...i.ı. .; ~; jlı..J>J 4..__,~ .J JJ-
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 129 (1, 1)
/
FUA T · SEZGİN
J_,i>. y f'· ...,u.i. 0 .. (';; lr:k ~ .~ ;;)_,...)\ .,.u. ..:ıt .~'~ ~\ ~ : 1_,1~ ;;~\ . ...;lı.. ('~ ..... ~ pı .lül ~ 4> ... ~ L. ;..ı:_ f-' ~ı_,.cıı )_rD tri ~.:-... ~_, ('-'~'~ Jl \_,):.i u ~ı_,.cıı ,4--.,ı.;. Jc. . ~ ~~ ırı \_,IlA; ~ ~ li-o Jj.," ~; ~~
)_,...JI,j 1_,1~ .!ll.iSJ ~_;. ~1 ;;:.ı _,...ll ~ ~ '-;' .. riz~ ~) ~ _, ---<::-11 ~..~.:-'. Jl:; ;..ı.all
Jl Jj~l ~J;....,ıı..Ji _I_,.FjJ t:.Jiy. ~\ ~1.., .jl ly'j..ı ._r. ~; .. :;))""u~ ;;)_,... V~ ı.!.t!.i_SJ ...,b.j ;;)_,.... ırı .j j . ı.,::ı;.,ı.,~ .,~ ~;._, u:-iJI Lı...ı:_ j.
J' ;;)_,....1\_, .k:Li ı..-·u_,ı~; ı:J.ı r! J _,it_ .:.ı--A ~f_P L. _,; 01_, -:--> ~, v ... . ~-_, u-i .... ;;)_,.., ~G ı..!' Jl ;;;..,...JI_, .:-""' .;i .ı_,_,>~ ·J Jc. .,.ı.
.!ll~ ...;..}_, 1_,16 t;..: ... Jc. .~..,.;.,_,.- ·)_,..;,1\ . .;..u. .u;ı ·~J ._.l;-1 ~( . ..ı.r. Jt.
..G ~f~ y ~-"-~' t")\(" ~..ı..;-._, ~., 4...:.all~ )_,...Jı • ..i..:. Jc. J..ı:_ ~..ili L._,.
.!ll ·~ l.:J t.:.~~J )_,...)\ .. .u. .,j !}~ L. ..:..;ı .::,~ . :~.!.ll\ (..)l.o. .1}1.3 k_ i_,; J( '-;')\;
,j ... J ~~:c .. _,j\1_ ı.!.U.; re' ~~' ~i Jl.o _)..:.al\ Jc. ~,, ~; ~J- U'"~; •:;k .... aJ
.!1!3 ... ...2....1 JL.dl 0 .J..I_,..i l:.Aı_..ı..... ..>~_,. .o; L. \_,~ l::\_,;.1 ı:_, .. l.:J.r ,j ):.i
('_,)\~ ~\J -~ ~..ı..;-._, t.·ı_, ..ı.:-Jiı.:r• ~ ...,ı;ı;ı~_, Jrdl ~ t>..ill ~l::.s::n
ı_, ... i_t.._, l_,.o;.\ l.. _,..1:;_, ~.~.:--
Onbir beyitlik .kasideyi müteakiben:
(..:.d 1 Jı:. J~ trl u .) ~ ~.-ı J ~..!. u {_J._!j t ;;-':-'=ıl\ .,.U. j\ 1 _,ıl.o
~~~ : ~'' Jlli ..:;~~~ ):..:s- cl!~ 0 .. l:_Jc. ~:11 L. u ~- .>\ l::..ı.c._, ..::..;1_,
J-1 J;; _,..:.-' ;;..1::-".V\ c ..U. ,i J . ..;l:_J .!ll~ C..L;.~~ :;-':--'=~\ o~ j ~;..ı.c. J ~
.::uı_ ..:ı_,"! . ~ı; 4Ab~ ~~ .-:,.....:.. 0 c. ~_j ıS> J_,-".-' ": ~...~..! ,~~ b. ... ~ 4> ... ~::L ;;J_,... f ..>~ ~~ .J' ~ (')\Cl~ L_;l..!. ~~::-. cl!~ t.:.~!ı ~_;.ı ;;~ J 4> ... ~1 Ö.; ... ..all t.>lc. (')\Cl\ J~ ' l.;...;., yo j :; )J.., v'6 Ö.J.:..a~IJ J.ı)J""\-' <5~• jı:. J~
: d"-' ;;J:-"'111 .,.u. ..:J...; J1 ... .:11 -0.!~_, t")\CI\ ~ jc. L;.tl .;;)_,.d\ J~,
Müteakiben me.yzubahs şekillerin iza.hı için 83 beyitten ibaret olan kasidesini irad ediyor. Silahere kasideyi bizzat şerh ediyor. Şerhten sorira yine nuniye ol-mak üzere 60 beyt inşad ediyor. .
Not : ·Sadece 128 beyitlik olan Nunigga {şerhsiz} III Ahm. 207.5/4 {71a-75b} de bulunmaktadır. ·
15) 218b-226a ibn Umay.ı: Maqtü'at min şi'rih. Bu unvan altında hepsi kimyaya dair olmak üzere, bir kısmı
1 •
..;
' ..
.ı, ;._·
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 129 (1, 2)
'· . · . Üç macmü'at ar·rasa'il 249
uzun kasidelerden ibaret olmak üzere 33 parça şiiri m~vcuttur. Ilk şiir 62 beyitlik bir r:a'iyyadir. (218b-219a).
. . . 8 beytlik ·ıamiyya baş: · _rJl_, ,)~~ı ı _,~ ~\'l ~I)IJ ;ıı~ıJ ~ı
:>1.-ll C\:;-'tLÇ \.... lA )1:1 1 ~t; ;Uij .ll\
24 beyttik bir mimiyya (219b): .
1"_,:-G .WIJ -~;.. \_, 4:1· !", .... _. ..:.:i:.:.ll _,.> .....;_.)l.o.I\L.
72 Beytlik. ra'iyya (220-222a) :
'.:~~ ı; 1..-1 .:.;=- ır.J ı_, _,..:.ll_,
18 beyflik ra'iyya (222a) :
),..:.':1_, .j\;.~ ..:ıı,~. ~
27 beytlik bir ha'iyya (223b) :
~4:- W"'JLJ J u. _ _; ~~ 47 beyttik bir ra'iyya (224a:224b) :
;J~ ..;~1_, ..;S::..... J:IJI_,
20 beytlik bir qafiyya (224b) baş:
jk" • >-' J •• i~ 1 .b.} ~
33 beyttik bir nuniyya (225a) baş:
J:.~:-:11_, ~..ı.-.11 c:_l:~l_, J:.__.ıll Jjl: ... 0 .. ~ı:L
17 beytlik bir siniyya (225b) baş:
· <J."l:ll~..ı.j' O'. J .:.il ._.lA· W"'-':11_, ~j\ .:..\ .> 0J.1 4~.,;~ 14 beyttik b~r fa~iyya '(225b).:
~ . .:._. - . ~ ...... \!;.~- •11,!\.;j ...., ./J ., - ~ • ... • , ~ - J
~6 beyttik bir nüniyya (226a):
. \; :11 ._...:..i. l...i;i ~=- . ..lk 1.;1 .,L_ll ~ ..... .!l~l..; J.r-1 -' . . . u ...., Ve sair Mukatta'at.
16) 2:6b-227a. · M u Q yi d d 1 n a l-' A ra b i: Kaşida .
. Muhyaddin al-'Arabi(ölrn. 64~i1251, bk. Br. G 12 571; S I, 790) ·nin kimyaya dair iki kasidesi. Birincisi hamziyya olup ~O beyitten ibarettir. ·
Baş :
Ikincisi larniyya olup 41 · beyittir. Başı şöyledir:
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 130 (1, 1)
250 ' FUA T SEZGİN
Bu mecmuada kaydolunan, İbn Uinayl'in es~rleri Iiıünasebeti ile; .şimdiye kadar nüshaları ele geçen · diğer iki kitabını da zikretmek faydalı olacakt.ır. Kitabın mevzuunu eskilerin «ab-ı hayat kabilin.den»· <<al~~acar al-karim .. teşkil . etmek-tedir. .
a) İ b n U ma y·l : Kita.b al-Miftal}. fi't -tadbzr
Ha·cı Mahmud ·(Sülc:yrhaiıiye'de) 62'J5j7 (144a-145af. 21Xl4.5 cm. eb'adında, ıiıukavva ?ild, Sarı kağıt, 29 satır, 12. asır:. Osmaf!ll
yazısı ..
Baş .•. ~~\ ..r-~J ..>l...i:!l · Jı;. .....j;\{_, J~.\ ~ Jl..i .<iı\-1..2" ~-' ..ıj 0 _,ııı k- .r<ll..>l ~-~.,_a ı J:"! ·,J\5 r_...,.Cıı · .J~J..ı .}~ J ·cl:.it ı ':-'ı:.f' ı ..i._..; ~·_,
J::.::-. 1 .,~1_, .,.\..r.-1 tj_,.:; _,_;:!~ ~ .Jı l;..ı5 .(_ .. )'\ ~\ I_,.J.;.j. ~\ ;Y. ~,;.
'J;)I Jl: :; ... ~1 jl (. )_,._ll J l j_,j_ Ji:-.i ._:,\{ jl_, "-~ ._.-~U\ 2JJ_j ..) \; j,ıi . . · . •• :;}\ j l_, ... A~H jl_,
Son: .j_j~ t.....-G..~ _;!; ~» : .. ..::.,.~ J=- ... ~.a ı.:_)-~)')' \ ~ \::._1: r.J. I ;l..;
.;lfA) 1 _.t,_ I_,JI Jl..- .<iı l
b) İ b n U ma y .1: as-SI raf an-naqTyya
Bağdatlı Vehbi! 2277. Kitabın nüshaları meçhul bulunmaktaydı. Birisi tam diğeri de
son taraftan eksik olmak üzere Bağdattı Vehbi Vakfında iki nüs·hası bulunmuştur. Kitabın mevzuunu taşlar teşkil etmektedir. Uzun bir önsözden sonra bir kaside ve müellifin şerhini ihtiva etmektedir.
Vişne çürüğü renginde mukavva cilt 19.6X12.5 cm., sarımtırak, saykalsız kağıt üzerine siyah mürekkeble yazılmış nesib, 19 satır, söz başları surh, istinsab senesi 1188. ·
Baş : ••. r,~ ı v ~b. ;:..:. 1'-t"" ı;.r·· ~...t:- _,1 _, 4.!1;. ,} ... Cı .. J .:;,-:-'-.,- ~jl..»...tl- 1 fı.i 4.:;AJI :;,~~ :;ı,....ı.l oi!L)I .,..i..o .J.c . ~_, 0 .. ..sk. {.:!i.JI ..»~ r-~j .j l ~
~~ ~ ~~ c:-;.,·. w:J..\ ~ 0" ~\:_) ~j t ,_;"l; ._1\.J_\r.:_.A ~ç j .1:-Q\ ...
l..i..o <>:....j~ •. L._, .L.O.Iı.:_,-- ..>:}_, "}\ .,lA;.\ 4._C"J..I -~!...~,- 0 .. • <>.:. ~:; ....P-1 f J.')l . . . . . ' .
~ı.-~; ;;;..dı .,.;.~ .j .c..u ~~_, .; ~L ~. ~ 0 C!_, ........ ~)'ı .L.;,;;ı ~ ')l ı ~_ı ı
. ~ .}d---' -ı.:JL. .J L·
-~·4;JI_, .s~~~~ .:;,~~ yo _,b .~JI .;..~:.; J_, ')ll .J~I .:ıl:-. J Jj•')lı ':-'~!\·
-.!
:;:;. ·.:;,•
~ . . M .• _, .r., • • -4 • ..;;____ f#.
1 .,1
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 130 (1, 2)
·Üç m~cmücat · ~r-rasa'il ' 2 .' ') ...
. _;..ı ı J..r- J ,,il:ll '7'~ 1 .(66a) .. . ~·)1:1 1 t_;~l ._.Ldl _,.o~ '7' \;:JI j- ~J
..:ı_,~, .LSJ..I if t>~ ..\:--1 ~ t; ;;~ J>~ll t;b J .!..ll:ll '7'~1 .(68b)
· _,· J~ıı .t:.._· j c:'JI '7'~ 1 .(69a) ~~ - ~\ ._if 1_,~ _,._ f> ~ ..:ı_,r._ı ~ll ·~\ ~ı;_,:..· .)~i.. ~..,.... J I.J"'"lıl '7'~1 .(70a) ~~ -~ ~.~ı.f? C'> ~)ı_ ~ ~ ;~..d i J c..r:>UI ':"~ll (71a) .•. ~~\ o~.> ı_,.._, u-_rili ~
.:~~\ .(71 a) ~,~6. j ·~ ı.3.l:JI J~..dl"/ ~:>UI '7'~1 ·. (70 b) J,)-!1 ._,-6o..illı:,.-'
-~Ll:ll '7'~11 ·(72b) . .. . J_,..)I c..r~-:.i\if ~~t- .) _,.o _, ~ll:JI J~..dld 0 .-l:JI
lç .J. :> csJI J~ı..dı '-' .. u:-t·_ı0 ~ ... _·(73b)c..r .. v"' .,l..ili J~ ..ı; -',;.\ .JA> J~(l l J~..ı;.} .••• .t:~ l_,::ll t>r- r:-.j( ;~.ı; .:_,.- ~ -\IL.)\ .,..iA if ~fjL.._, .·.J.fJ';/1 .Wl
j_,.-)1 1.) J~~~ J>> j,:.-CII cl::A.. .;JL..J.} ;;:>.>::-; ... ı.i'> I.J"'"v" .)l:.....~ ! l..:._,).;
~ ~~ ("" j- tS>~ .... d .:.ıb ..i.:.. oJ-~ .~ . l..iA h;~ .d b~_ if 0~_, .!11 .... ~ .:.ıt-5...~.;;:.. r.~ _, J~ ..~.>\ _, eti.... ,)&. :i. . .J-1 .-:~Ldl ,..iA t>J,.. ~l:..) ~\ ll ~ • •
L~..( .;..._!_; ..ü_, .. ._~ ı..ı; lı:; .:;.,__,) ,;_, -~; ~ . ;;-~:_..,.; r-ol ' .:..~_, .::_,~ı r-4..:. :..::.:::-11 l..iA t..ı_,l J_,;.. . • l~l ...J..r- c.5k. ;;~ ~~ ~ ..ü_, pl)l <:iıl~ ~i ":"l:.ld
{79b} 4..._,~.;-- ~ ~~ .::\ f. jl :;~J~ .;JL.,j\ o..iA (?' .)1 .)-'~\ J;--J
~ 4...\ ...,l::--1 j_ .4- ._? l_,~_fl.. c? .:!.! ..\.~ 0 .. .!IJ~I_, Cil ~ll ..,L...~ Y .:_,,....;,._, J.
rı' \..iA .}. ~..~._ ır: d~.':}_, l;..:.Ç .)1 j l..) e' if J; r-~.ıı .::u~-~, ..ü_, 4...1
... l..:.\;--! t>..d_':J .j\ ~Cı.. if .:,)..b. ..ü_, ._,t:lb .J ._.L...:.?_ ':}_, ~-_, ~t. <....:.?r.:~
·• ••• l..:.J~i. d l~l t j\ -~\ ,;~ll .,..iA_, /
... (J-) c..r~-'1 j_,l d-' (u")~~ J_,l d c-' oJ-ı ~1
Son :, ;;~.dl-1 .:..c. (81a)llk d.)\~\ j_,....l .!ll~ l;l..:. ~l:...dl ~~tb~ : v•
Bağdadh V~hbi 2248/2 (41 b-51b).
9Xl4 cm., sarımtrak, saykalsız kağıt 'üzerine yazılmış, Osmanlı nesbi, 23 satır. Kimyevi arneliyeleri gösteren iki şekil var. Yeni bir nüsha olup sonundan
· eksiktir.
· Son
("1:~ 0--
: d ı..!'J l..:.;..ü ~\.; ~~~\ ~ lr: ~ jl .;JL.,)\ .,..ir: c!.-' .,;.;,;._,., '7'ı:.J ,.J( d ~..dı ..:ı ... .;~_ ,_,.~ J. .h; 4J.:.· .wı ~
• (...:....) \ ~ <>.k. ~~:--- . d .:,i.:.; ~ d':} .
1
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 131 (1, 1)
252 'FUAT SEZGİN
(Burası Bağdadlı Vehbi nr. 'f272 nüshasının 77 b, 3. satırına raslıyor) . .
3. Mecmu'at ar-ras·a'ih Topkapı sarayı-Koğuşlar. kısmı no. 1096 26.5x28 cm. eb'adında, şemseli, kenarbendli, zin~irekli, koyu vişne çürükü
renginde, tamire muhtaç meşin cilt, seyrek harekeli; serbest bir nesh, söz başları! durak işaretleri surh, b. 707 senesinde Mu~ammad b. İbrahim b. l:laydarat aş·Şafi'i adında bir zat taraf;ndan istinsah edilmiştir. Bir çok yerlerinde kurt yenikleri vardır. .
. 1096/1 (la-52b) Abu'I-Qasim 'Ali b. Ca'far b.al-Qatta' (öl. 433h. Br. G2 I,375, Suppl. I, :540), Kitô.b Abniyat al-aj'al (Br. G2 I, 375, S I, 540 ve Haydarabad'da 1360 h. de basılmıştır). Nüsha baş taraftan eksik olup iMa ca'a fu'ul nal].wa cumiid» ile başlamaktadır.
1096/2 (53a-58b) Ayni müellifin, Kitab an-Nikô.h, kurt yenikleri yüzunden bir çok yerlerde okunınası imkansızlaşmıştır.
Baş : :;~~ ~l-~ ..ı.:..\}1.?1 .;......... ':"'_,.11..;1 r""'' ... r1~1_,._1 ... ~I.Ji;
A.:)l,·_, r' ....<~ ı ..ı .:...}-:, cıs::::Jı ~" · .•. ;~~ ·l-~ ':"'_,.ı ı t;- )-ı cu:, 0 ..;
... .)J.._ f J 1.-1 0 tt.,
Son.: .J.ı .i»_, ':"'l:...Cll( .blö.ı _ _, ~..;L .. ~j .)1 .... ~ Jl ~~ ._ll.A>_ ~l:JI ':"'~ •• 4_\:J ~ .:;.:_} ~J .~ • .iiJ\ U"_; .....<J_;l\ vl,.,j 0~ -iJ_,i:... ~;,_j. ~ ~ ••• Ü\J
1096/ 3 (59a-60b) İ b n al- Q atta': Kil ab as-Say/ wa asmô.'ih wa şzfô.tih. Rlsalenin mevzuu harf sırasına göre tertip olunmuştur. Bilahere._tertip olunan kelimeler r::at-tafsin unvanı altında yine aifabetik olarak izahları ile birlikte bulunmaktadır.
1096/4 (61a-62b) İ b n a 1-Q aBa': Kitô.b at-tiwô.l wa asmô.'ihim wa şzfô.tihim ... 'iddatuha şalaşamia wa ·. arba'iin. Kurt yenilikleri bazı kelimeleri okunmaz hale sokmuştur. Muhtevası bundan önceki risale şeklinde tertib olunmuştur.
1096/5 (63a-64b). İbn al-Qatta': Kitab al-Qisar asmaihin ve ·sıfatihim. Daha önceki risale tarzında tertib olunmuştur ..
1096/6 (65a-67a). İbn al-Qatça': Kitô.b al-Aşwô.t. 'İddat alasma' wa's-szfô.t al-marf.kiira minhu !Jamsami'a. Daha önceki risale tarzında tertib olunmuŞtur. Kurt yenilikleri bazı kelimeleri · okunmaz .hale sokmuştur. ·
.1096/7 (67b~71b) İbn al Qatta': Kitô.b al-maşy wa's-sayr. Daha · önceki risale tarzında tertib olunmuştur. Bazı kelimeler okunmaz hale· gelmiştir. ·
.t
.;.;
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 131 (1, 2)
1
. Üç macmü'at ar·rasa'il 253 . 1 .
1096/8 .(74a-76a)A b ı1 'U bay da Ma'mar b~ al-rriu~anna '(öl, 213 Br. G2 1,103, S ı,n62) : Kitab ad~dawcihl. Abı1 'Ubayda bu risalede «dahiya» nin arab dilindeki mukabillerini izahiariyle birlikte nakl ve birer bey tl e istişhad· etmektedir. Risalenin b.aş tarafından iki varak düşmüştür.
B~ş: ··~..ı_trıı Jı_, l::ı.l J .... ~l (.h ·lfY . .r...ıl~ ~L.. JLA. _ _,
Jli:_:-:->~ (75a) ~~~ IJ"IJ:.Jiı:,.· ...Jfi Ir J .. A .(74b) .:.4. IJ"ı.J...;ıv .. ....;/!_\.. .. A ... ~JI~ .:-;.._1.. .. A (75b) IJ"I_,...JI .:.j..i .. A. (74b )•~ı ~..ılı ~~..ıl~ ~ı,.
"' 1_~ $. c. ,.-; Son:(76a)..;. ~ IJ"IJ...JI '-:'ı.::.J ı:,.o ..ı.l_,; 4.:;11 .:..a.;..l ..ü.J ;;~· ..;_1 t~ _,;.ı
ı.u J } . .,; ~l:.ll ~~.; J ~)~ <>~ · ~4!1 ): .. _ _, ı:J. ır-1-'ıJ. .JT IJ'l:-11
~J :;)~1\ ~\;; J \..i~· •,S. ~~\ . '-;-'l:..) 0"' .:,l;. ı)\_, 0.l:..cıl if '-;-'l:...Cll
j_, '-;-'l:..) e="' .:,..i;:~;;~ ..;_r '-;-'l:..) -~:i.:..:.:J;_, ): ... _., ıJ.' '-:'l:._Ç J ~_,"'·'cu.; • • • L r'
~~lı:,.o ~\ .,..\b ..:-; l; o~ "; 1 CU.) """'! J ı)~ (. ;;~ ..;_1 '-:'ı:.ı ı:,.o Jl:.. _ _,
• CU.) )~~\ CU.) -4~ J; ..i.:.l.. ~\ l~_,f. ~
Not : ~İsini geçen K. ad-dawahl'nin sahibi M. b. al-!jasan b. Dinar, M. b. Ziyad) b.. al-'Arabi'nin ravisi olup h. 3. asrın ilk yarısında yaşamıştır. Bk. Tari!J Bagdad 2: 185; Yaqı1t İrşad al-arT~, Kahire, 18: 137.
·· • 'T..-'.ö.ll.c... ~ JLA._ (Br. ız, 130, S I, 190) ~1.1 1 ..ı.~ ..;_1 ~_,ll;. ı:J.I ;;_,~j
(76b) . .. ~.ı.UI .~c-l ı:,.o t-):11 '-:'l:...)J 4..L j_ ._,LaA.tl J\;J .(76~)
• ..J.ı 1 .J.J. .;..A
(76 b) c..lhAIIj_ ~ j _ G~ rwi ..;_ı . ~~ :;_,~j
lbı;ı al-QatW Abu 'Ubayda'nin «ad-Dawahf» adlı risalesine ilave ettiği bu kısımda adı geçen kendine aid risalelerdeki tertibi · esas edinerek önce kelimeleri sıralamış bilalıere ~:at-tafsln .adı altında izah etmiştir (77a).
1096/9 (77b-78a) 'Ab d u lI ah b~ a 1-M u ' ta z z (öl. 296h. G 12,80, S I, 128). İbn al-Mu'tazz burada «!rı.mr~ın 110 ismini saymakta bilalıere «at-Tafslr:ı> diye izah etmektedir.
Baş: ... )-\ .oJ _,...!.ll J_,....:JI : ı../'J )·1 .ı.j o~ ...U~;._. ı:J . .Wl~ Jl;
...... ~\ t.~' 0"'. J~\_, ~~i ... :;jt-1
Son: (78a) .... t.lh.ö.ll ı:J. I :;Aj ... :.:;..ııj_l i)!(' (
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 132 (1, 1)
.... 254 FUAT SEZGİN ·
. itin aı:oatta' lbn ~1-Mu'tazz'in saydiklarına 240 ·kelime daha ilave etmiş ve bilalıere şerhetmlştir. . · ·
· Son : 79a ı.J.I 0ı::. l;.- ·l-i . S~_, ~l.:t' . ~ _, ._;;_,ı 1 ..:u ı_, •\, ... .'~lfi . • 4 .
4;1.. .r.~-' ~,-ı .) ..... !h .jl::.L. 1wı.;_ı ;;.)~..>_, · ~.-:-ı (!) .)_, ... ~_, ,~L. ;..ıı
..kL .)~ ..ÜJ .__,l,..•)l \d o.}1_ (L. t_lh.<J \ 0'.1 J....;, 1.._) J ,j..oi:ı\~ ._rl.d\1-f" . .
••• ~ ... .:ll ..:u~_, J.o )!lif" İbn al-Mu' tazz'in saydıkları_ her hangi bir esasa göre sıralan
madığı halde İbn ai-Qatta'ın saydıklarİ harf sırasına göre tertib · olunmuştur. .
1096/10 (79a-81b) aş-Ş a ~i b b. 1 s ma ' il b: 'Abba d (öl. 385h. Br. G:i 1,136, S 1,199 :· Kitab al-AI).car ğakara laM miatan wa isınan wa zada Abu'I-Qasim b. al-Qatta' miatayni wa 'işrina
samanina· isınan faşarat al-fağlaka · arba' a mia ism:·.· İbn 'Abbad'ın bu risalesi · etaş) isimlerini, izahlarıyla birlikte
ihtiva etmektedir. · 1096/11 (80b-89b).Abı1 'Abdallah b. Ca' far b. D u rast a w ay h
an-Nal)wi (öl. 347h. Br. G2 1,114, S 1,174): Kitab al-l)ayat wa'lmawt, ğakara lahu mi'a ism wa 'aşarat isınan wa ."?ada Abu 'l-Qasim b. ai-Qatta' ~ala~ami'a wa ~ala~a wa arba' in. isınan fasarat al-fağlaka arb' a mi'a wa ~ala~a wa bamsin isman. İbn Durastawayh'in bu risalesi bablara göre tertib olunmuştur:
' (84a) ;ı_,~I..A ' (83b) Jl..ı.: ~~":'~ ' (83a) .1)4J\'-:"~ ' (82a) J.l ":'~ ·
(:~1 '(84 b) ı.> .)JI ' (84a) - .:.>J.I. ' (84a) ~ı ' (84a) .)l.r.-11 J lü_L.
• (85 b) J_,..JI ' (85 a) ~JI ' (85 a) .ı..-)1 ' (84 b) ~1 , (84 b)
tıJ ı, (87 a) ~1 '(87 a) ~ı '(86 a) I"LJ..ı '(86 cı.) ~_,ll ' (85b) ':-'di
(87a)Wıi~l '(87 a) .))-1' (87 a) .)~ı ' .Ô37 a) )J~I ' (87 a) J-111 '(87 a) . ~ı ' (87 b) · ~la.:.)l ! (87 b) .)_,jl ' (87 b) o~ı ' (87 a) ~1 ' {87 a) .)~1
~ ... --:11 ' (88 b) Jl:-JI ' (88 a) &.jl '(88 a) ~IJ ~ı ~ {87 b) ._,.,).ı • (87 b)
l89a]J_,.&;jl' [89a] ._;..)\ '[88 b] .L..i)l '[88b) .::.'""l ' (88b)~l ' (88b)
. [89 a] ;~..Jı ' [89 alt'-': )l l Son : ~!:..al l 0; ı ;;.)~j .,_,ı:.. _ _,~ ... .:...; .) 0-_ı - 1")~ _,;.1
(89b-9fa)· İbn al.-Qatt§'ın ilavesi alfabetik olup daha evvelki risale şeklinde tertib olunmuştur.
· 1096/12 (89b.) Fa i da · fi laf.'? · a 1-M as i}). Yazının sahibi malum değil.
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 132 (1, 2)
Üç m;ıcmü'at . ar·rasli'il 255
Ba~: ..,\:.... j (...bl.} i)K!\ r.>).._ ;;~~ .:..~ 0-" .ı;t,...~ ~~.:.. ~ '
~.:ı0'. ~lhı\13} 0ı:. oj'~ r.>..ill ~l::..).üılu-; J'~ltr'~ly.l ~l . ul:>-~ .ı.b!L.I ........... aı ':"'l:_Cıı 0 ... ~ ... ~ L.l_, ... J·.wı . ..,.u,~ .ı; .J\; .ı:ı . 0_.?~1 ~ ":1::..) j
••• 0~0 .. _,
1096/13 {90a-90b) Turcamat Zf'r-rigô.satayrı nuqilat min Kitô.b al- . . Alqô.b ( Kaşf al-zunıin'da Alqô.b ar-ruwwô.l diye geçmektedir) ta'lif AQ.mad b.'Abdarrai;tman aş-Şirazi. (öL 407h. Tat]kirat al
. Q.uffiiz 3/252) ... fi tarcamat Zi'r-riyasatayn al-f::lasan b. Sahl (öl. ,. 236).
1096/14 (91a)min Kitô.b al-am~a.l 'an M u 1]. amma d b. Ş ab i b alLuğaw! (öl. 245h. Br. G2 1~105, S 1,174). Kitabın iktihas oluna!l bu·
· kısmında sadece al if harfi ile başlayan darb-ı mesell~r vardır.
1096/15 (91b-102b) Camaladdiiı Mul].. b. 'Abdall.ah al-. Ma i i k al-Ciyani (öl. 672h., Br. G2 1,359, S 1,521): Q as i da ta c ma 'u çlawabita · mumayyiza li'l-~a'mjn açl-çlad (br. G2 1,363, S İ,526 da al-İ'tidad fl'l-farq bayna'~-~a'wa'çl-çlad şeklinde kaydolunmaktadır ).
1096/16 (102b-103a) Ayni müellifin : Qasida muştamila ala ma · nutiqa bih min al-alfaz bi'l-waw wa'l-ya'.
1096/17 {103a-104b) Ayni müellifin: Baytan fi ?:a'at al-Qur'an, maşn1han, Qur'an'da geçen i~a;> harfli kelimelerin köklerini ihtiva · eden bu iki beyt bilalıere şerholunmaktadır.
1096/18 (105a-202b) 'Alamadd!n Abu'l-f::lasan ·'Ali b. Mul). b. 'Abdassamad as-Sagawi (öl. .634h. Br. G2J;523,SI,727): Sifr as-sa'ada wa safir al-ifada (Br. G2 1,523, S 1,728).
· 1096/w (207a-207b)·Abı1'l-'Ala' Atımad b.' Abdallah b. Sulayınan al-Ma'arrf (öl. 449h. Br. G2 1,295, S !,449): al-Aşyô.' allaif cô.'at 'alô.'t-tif'ô.l.
J.ı:. ıJ. ~- ~.?-> J.i ~ı 0 $; 13)1.... )ll _,-.,u j . ....r ...,wı-1.1 r.>_,) .:...~ jl .~)ll JG r.S_,..ll .:.ı\:L j . .i:i!l~ j . .u-\ )WI_,...i ~ \L.I Jl; .)1...1 <.Sj_~ll
• .ı..J_, I.)L,. V,....;. ~ Jl,.,;; ,!ı:. .,/ · ·'-' 0 ~
Son: .. 7.JI ..ıı_, .)l. )ll (- . • . 1096/20(208a-213a) Camaladdin Mul].. b. 'AbdaUah b. Mô.lik al- ·
.Ciyô.nf (öl. 672h. Br. G2 1,389, S 1,521): Kitô.b at-Ta'rlf jft]arfi.rt at.-taşrfj. · · '
1096/21 Abu 'Aruba . · .. al-l:lasan b. Mug. b: M!iwdud al-1:1 ar ra il 1 (öL 318h. an-Nucıim az-zô.hira, (Kahire, 3/228): Kitô.b al-iım~a.z as-sô.'ira 'an Rasfllil!ô.h ...
D00055c2s1y1956-57.pdf 01.02.2010 16:26:14 Page 133 (1, 1)
. -. ~· ··_- ...... :--:-: . _ .. '.
256 FUAT SEZGİN
.,JA ~ .. ,~\ıS;,) / ıj_ ~\..ı_~ ,f ..1.: .. ..1 ·,;;)_,.)..\!.1 ,_lt:.~\ U J ..ı..k ..::UI 1 - ·1\ ,.)!)'" .,.. L.:J:ı». ~. $. .,i J.;_ ~ ._eli L • U... ..::U\ t~ ..::U ı ._1 ~ j • ~ ~ ' (... • . .-v .~. ""' i J - ~ J
. . - ~ ijj.o ~.:ıl) )1:. ) ... .!'. ~\ -\,. ':".:ıl -.s~l ~-'' 1096/2d214b-239a) İ b n Mal i k Şarl}. at- Taşrlf (şarih malum
<leğil). . c. .. c. ... .J.
Baş: J~ ~-' ... "'"-.!' ~) J~b .)1:_ 1..1.~ "'Lu J·1;:-. J\..,4.oo<.}.; ~ 1
.J . .Jalc.:!lll.. <.J.I ("~~\ ~loJ.lıl.. ı.:.~!\ _:ıl .SA lr-~IJI <.f_.:ı.:ı;l.l.!' .j.;ı.:.;l~lı:,r- ~4-••• ~_ ... --ai .}.
Son : .•• '--'!,_,.a::ll ı~ cr .:.x· (,...,\ ./ .:ııı .:ır. .r-~-L. ..~;..\u .... 1096/2s(242a-247b) Abü Ca' far M u 1). b. J:I ab 1 b (ölm. 245, bk.
Br. G2 I, 105; S I, 165): · Kitab ma cii'a a~aduhuma aşhar ·min.. .şa~ibih fasummiya bih. · ·
Meşhuruyla tesmiyeiıi itiyad oluı:ıan iki arkadaş isimleri izah tdilmiş· ve şe• -vahidi kaydalunmuştur. . ··
1096/27 (244a) Abü Manşür Mawhilb b. A. al-Cawaliqi (ölm. 539 h., bk. Br. G2 I, 332; S I, 492): Nazm /Tma yuqiil bi'~-~a· al-mu'cama.
Baş : - .~;w·:ııı ı.~ -s.~f- ..:..)~· ._jJ-'.,.. ._:, !) ~~ l.~J 1W)fl tr. 1 ... --o l..t....; .11.1\J .:ı \...;,ll.j .:....hi .....; . ~~ ·•
Son : -;;_;::.. ·.~;wi ~~-' ~~.-i ı.JA · ••• l:y_ .:ıJ.~:..s._, ~ ~J .;...;-
1096/2s (244b-250a) Mu}). b. abi'l-Fatl) al-B acıaba k i Zawii'id ·<a[a. kitab şuliişiyiit al-afiil li'bn Malik (Br. S I; 526).
(Bablar halinde ilaveler yapılmıştır}.
1096/30 (254b-255a) Abü Manşür al-Cawaliqi (bk, nr. 27). Manfuma ,fima yüqal bi'çi-çiaçi.
1096/32 (267b-268b) Abü Tali b M; b . . al- Şarl}. laffat at-=tal)iyyat al-man'üt bi'l- muha~~ab min nazm İbn Malik fi cam~ aş.sifat al-atiya 'ala fa:ıan mu'annaşuha ' ala fu'lana (Br. S N II, .910). · 1096/34 (269b-276a) Abu'l-Qasim 'Abdarral)man b. isl_ıaq az-
,_ "Zaccaci (ölm 337 , bk. Br. G1 I, 112, S I, 170) :. Kitiib al-Ifatt. . Baş: ~ . .kJ-1 ~ ~JL. u-:. ':"l:..CJ\ \.U. ,} •i.h-J ..:UI .jy-~ .)j_.·
1"ıs:;_j _, hll, . l:JI ..:..\.!'.; ~ J ._j..b. _,1 ; ->~! -i- 1 .. .: k.i.\!1 .}.; -:-:.JL. _, \; J~ .:
••• j~_~l ~6 u~ f_r.- _, .. .:ı.J.JI.!' [;):ll_, .kkl..s; _,_,-~.~\.!' ;_,......;U rS:: J ;;~\· 1096/37 (279a-287b) az-Zaccaci: fl idgam lam at-ta)rlf wa ?;ikr
al-l)usüf allati tudgam fiha wa lam al-at-ta' rif qad udgimat fi'n-nün şu mma't-ta)wa'şa)wa fi l)uruf nışfuha g:ımsa wa inin a?;-?;al ila'+~ min muafaşar a~-Zaccaci (Br. S I, 526).
1096,'38 (279a-287b). İ b n · Ma 1 i k : Tu(ıfat al-mawdiit fi' l maqsiir wa'l Mandiid . (Br. S h 526).
-~-
. ·., . -.--:
• - -...-!
