Daguuriin eko bus nutag wwf 200

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçàð

www.wwf.mn

2007 îíû 1-ð ñàð

mn_daurian_eco.doc 1

ÌÎÍÃÎË ÄÀÃÓÓÐÛÍ ÕÝÝÐÈÉÍ ÝÊÎ-Á¯Ñ ÍÓÒÀÃ

Ìàíàé äýëõèéí áàéãàëü ýêîëîãèéí òýíöâýðòýé áàéäëûã õàíãàõàä õàìãèéí èõ à÷ õîëáîãäîë áүõèé çàéëøãүé õàìãààëàõ 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéã Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF) òîäîðõîéëîí çàðëàñàí áèëýý. Ýíý 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí õî¸ð íü áîëîõ Àëòàé-Ñî¸íû áîëîí Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòãóóäûí çàðèì õýñýã ìàíàé Ìîíãîë îðîíä áàéäàã (Çóðàã 1). Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íü Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã äàìíàí îðøèõ áà ýíý ýêî-á¿ñ íóòàãò Äàãóóðûí îéò õýýðèéí, Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýðèéí ãýñýí 2 äýä á¿ñ áàãòàíà (Çóðàã 2). Ìîíãîëûí íóòàã äàõü Äàãóóðûí îéò õýýð Õýíòèéí íóðóóíààñ ç¿¿í òèéø Îíîí, Áàëæ ãîëûí ñàâûí íàì óóëàðõàã ãàçðààð òàðõàõ áºãººä øèíýñ, íàðñ, õóñàí îé çºâõºí óóëûí àð õàæóóãààð óðãààä çîãñîõã¿é ãîëûí õºíäèé äàãóóõ ýëñýí õºðñòýé ãàçðààð äàí íàðñàí îé íýëýýä áèé. Îéòîé ãàçðààð îéí áàðààí õºðñ òîãòâîðæäîã áîë óóëûí ºâºð õàæóó, óóëñ õîîðîíäûí íàëóó õºíäèé, ãîëûí ºíäºð äýíæýýð õàð øîðîîí õºðñ ãîëëîæ òàðõàíà. Ò¿¿í÷ëýí àì õºíäèéí òºâ õýñýã, õàðüöàíãóé íàì ãàçðààð íóãûí áà íóãà-íàìãèéí õºðñòýé. Ýíä îéí õèë çàõ ðóóãàà òýëæ îéí óðãàìàëøèë õýýð ð¿¿ ò¿ðæ óðãàõ ÿâäàë öººíã¿é ¿çýãäýíý. Ìîíãîë îðíû áóñàä íóòãèéã áîäâîë ýíä àðàé ÷èéãëýã, æèëä äóíäæààð 350-450 ìì õóð òóíàäàñ óíàäàã îíöëîãòîé. 1. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòàãò Ìîíãîë îðíû ç¿¿í õýñýã áàðàã á¿õýëäýý õàìðàãäàõ áºãººä Îíîí ãîë Àìàð ìºðºíä øóóä öóòãàäàã áîë Õýðëýí, Õàëõ ãîëóóä Áóéð, Äàëàé íóóðààð äàìæèí Àìàð ìºðºíä óñàà íèéë¿¿ëäýã áàéíà. Èéíõ¿¿ Ìîíãîëûí äîðíîä õýñãèéí ãîëóóä çºâõºí Àìàð ìºðíººð äàìæèí Íîìõîí äàëàéä óñàà þ¿ëäýã òóë Ìîíãîë äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ íóòãèéã áèä Íîìõîí

Çóðàã 1. Àëòàé-Ñî¸í áà Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòãóóä

Çóðàã 2. Äàãóóðûí îéò õýýð, Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýð, Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí ç¿¿í á¿ñ áîëîí Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð

Ìîíãîë Ìàíæóóðûí õýýð òàë

Äàãóóðûí îéò õýýð

Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð

Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí ç¿¿í á¿ñ


www.wwf.mn



äàëàéí àé ñàâ ãýæ áàñ íýðëýäýã. Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçðûí Ìîíãîë äàõü õýñãèéí óñ õóðààõ òàëáàéí íèéò õýìæýý 235,000 îð÷èì êì2 áºãººä ýíý íü Ìîíãîë Óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 15%, Àìàð ìºðíèé àé ñàâûí íèéò òàëáàéí 11% îð÷èìòîé òýíö¿¿ þì. Àìàð ìºðíèé ñàâûí Ìîíãîë äàõü õýñýã äîòðîî 4 ãîëûí ñàâ íóòãààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä: 1) Îíîí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 30000 êì2 îð÷èì; 2) Óëç ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 35000 êì2 îð÷èì; 3) Õýðëýí ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 145000 êì2 îð÷èì; 4) Õàëõ ãîëûí ñàâ íóòàã, òàëáàé íü 25000 êì2 îð÷èì. Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãààíû õóâèàðààð àâ÷ ¿çâýë Àìàð ìºðíèé àé ñàâä Äîðíîä, Õýíòèé õî¸ð àéìãèéí íóòàã á¿õýëäýý áàãòàõààñ ãàäíà Òºâ àéìãèéí 3 ñóì (Ìºíãºíìîðüò, Áàÿíäýëãýð, Áàÿíæàðãàëàí), Ñ¿õáààòàð àéìãèéí 4 ñóìûí (Ìºíõõààí, Ò¿ìýíöîãò, Ñ¿õáààòàð, Ýðäýíýöàãààí) íóòàã õàìðàãäàíà. Òóñ ñàâ íóòãèéí ãàçàðç¿éí áàéðëàëûã ìàòåìàòèê êîîðäèíàòûí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëáîë áàðóóíààñ ç¿¿í òèéø ç¿¿í óðòðàãèéí 107045'-ààñ 119057' õ¿ðòýë, õîéíîîñ óðàãøàà õîéò ºðãºðºãèéí 50020-ààñ 45020' õ¿ðòýëõ çàéöàä îðøèíî. Ìîíãîë óëñûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé àé ñàâ íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí “Ç¿¿í Á¿ñ” íóòàãò áàãòàíà. Ìºí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF)-ãààñ òîäîðõîéëñîí çàéëøã¿é õàìãààëàõ 200 ãëîáàë ýêî-á¿ñ íóòãèéí íýã áîëîõ Äàãóóðûí õýýðèéí ýêî-á¿ñ íóòàãòàé äàâõöàíà.

2. Ýäèéí Çàñãèéí “Ç¯¯Í Á¯Ñ”

Ìîíãîë óëñ íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí íóòàã äýâñãýðýý á¿ñ¿¿äýä õóâààí õºãæ¿¿ëæ áàéíà. Äîðíîä, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð àéìãóóä íü á¿õýëäýý ýäèéí çàñãèéí “Ç¿¿í á¿ñ”-ä áàãòàíà.

3. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàð Ìîíãîëûí íóòàã äàõü Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàðò Îíîí, Óëç, Õýðëýí, Õàëõ ãîë áîëîí òýäãýýðò öóòãàäàã 400 ãàðóé ãîë, ãîðõè áàãòàíà. Ýäãýýðýýñ áàéíãûí óðñãàëòàé ãîëóóäûí íèéò óðò 2000 îð÷èì êì þì. Îíîí ãîë Èõ Õýíòèéí íóðóó, Õýíòèé Õàí óóëûí àðààñ ýõ àâ÷ Ìîíãîë óëñûí Õýíòèé, Äîðíîä àéìàã, ÎÕÓ-ûí ×èòà ìóæûí íóòãààð íèéò 808 êì óðñààä, ÎÕÓ-ûí íóòàãò îðøèõ Õýíòèéí íóðóóíû ç¿¿í õîéø ¿ðãýëæèëñýí õýñãèéí íî¸ëîõ îðãèë Ñîõîíä õàéðõàíû àðààñ ýõ àâàí óðñàõ Èíãýäýé ãîëòîé íèéëýí Øèëê ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Øèëê ìºðºí ÎÕÓ-ûí íóòãààð 555 êì óðñààä Ýðã¿íý ìºðºíòýé íèéëýí Àìàð ìºðíèéã ¿¿ñãýíý. Àìàð ìºðºí öààø 2834 êì óðñàí


www.wwf.mn



Íîìõîí äàëàéí Àãíóóðûí òýíãèñèéí Òàòààðûí õîîëîéä öóòãàíà. Èéíõ¿¿ Îíîíãèéí ýõíýýñ ãàäààä äàëàé õ¿ðòýë 4444 êì óðò çàìûã ÿìàð íýãýí õààëò äàëàíã¿é ÷ºëººòýé óðñàæ áàéãàà äýëõèéí 5òîì ìºðíèé íýã áîë Àìàð þì. Îíîí ãîëûí íèéò àé ñàâûí òàëáàé íü 96 000 êâ êì. Ìîíãîë óëñûí íóòãààð 298 êì óðñàíà. Îíîíãèéí íèéò ñàâ ãàçðûí 30,3 % íü áîëîõ 29070 êâ êì ãàçàð íóòàã Ìîíãîëä áàéíà. Îíîí ãîëûí óñ ýðäýñæèëò áàãàòàé, áîõèðäîëã¿é, ìàø çººëºí ÷àíàðòàé. Îíîí ãîëûí óñíû æèëèéí äóíäàæ óðñàö Áèíäýð îð÷èìä 52,6 ì3/ñåê, Äàäàë îð÷èìä 59,6 ì3/ñåê, õèëèéí ÷àíàäàä Áèòýâ òîñãîíû îð÷èìä 102 ì3/ñåê áàéäãààñ õàðàõàä óñíû óðñàöûí àëäàãäàë áàéõã¿é ãýõýä áîëíî. Îíîí ãîë íü Áóðõàí Õàëäóí óóëíààñ ýõ àâààä Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûí íóòàã Õóæèð íóãà õ¿ðòýë áèò¿¿ øèëì¿¿ñò îé õºâ÷òýé ºíäºð óóëñûí äóíäóóð ìàø ºòãºí óðãàñàí òîðëîã øóãóéòàé áèò¿¿ íàìàã á¿õèé õºíäèéãººð óðñàíà. Ýíý õýñýã áîë Îíîí ãîëûí ¿íäñýí òºðõ á¿ðäýõ óñ öóãëóóëàõ òàëáàé þì. Ýíäýýñ öààø Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí òºâ õ¿ðòýë îé ìîä èõòýé ºíäºð óóëñûí äóíäóóð ºòãºí èõ óðãàñàí áóðãàñàí øóãóéòàé íàðèéí õºíäèéãººð óðñàíà. Ýíý õýñýãòýý óóëûí ãîëûí øèíæòýé. Áèíäýð ñóìûí

Amur River Basin of Mongolia

I

II

III IV

108o 112o 116o 120o

48o

44o

Çóðàã 3. Ìîíãîë Óëñûí íóòàãò õàìðàãäàõ Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð


www.wwf.mn



òºâººñ Áàÿí-Àäðàãà ñóìûí íóòàã Øóóñûí ãîëûí àäàã õ¿ðòýë íàìõàí óóëñòàé îéò õýýðèéí äóíäóóð óðñàíà. Ýíý õýñýãò õºíäèé íü ºðãºñ÷ òàë õýýðèéí ãîëûí øèíæòýé áîëíî. Øóóñûí ãîëûí àäãààñ óëñûí õèë õ¿ðòýë äàõèí îé õºâ÷òýé óóëñûí äóíäóóð íàðèéí õºíäèéãººð óðñàæ äàõèí óóëûí ãîëûí øèíæòýé áîëäîã. Îíîí ãîëä òîì æèæèã îëîí ãîëóóä öóòãàäàã. Ýäãýýðýýñ òîì íü Áàëæ, Õýð, Àãàö, Õóðõ, Áàðõ, Ýã, Øóóñ, Ãóðâàí Òàðñ, Ãóðâàí Ñ¿¿õëýã, Õ¿å, Àøèíãà, Õóøèíãà, Óëààí áàéö, Áýðëýã, Õàéðõàí, Òóðàãòõààí, Àð ªíºð÷, Àð Ýðýýí çýðýã ãîëóóä þì. Áàëæ ãîë áîë Îíîíãèéí õàìãèéí òîì öóòãàë ãîë áºãººä ÎÕÓ-ûí íóòàã Õýíòèéí íóðóóíû ¿ðãýëæëýë Õºìºëèéí ñàðüäàã óóëààñ ýõ àâàí óðñàæ ìîíãîëûí íóòãààð 160 îð÷èì êì íèéò 200 ãàðóé êì óðñààä Èøèéí õàä óóëûí îð÷èìä Îíîíä íèéëíý. Áàëæ ãîëä Õèðõóí, Áºõõ¿í, Àìãàëàíò, Õºìºë, Ãàëòòàé, Õºòºëæ çýðýã òîìîîõîí ãîëóóä öóòãàäàã. Îíîí ãîëûí ýõýíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð ñóìûí íóòàãò äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1450 ì ºíäºðò Îíîíãèéí õàëóóí ðàøààí áàéäàã. Ýíý ðàøààí íü ãèäðîêàðáîíàò íàòðè, ìàãíè õ¿õðèéí íàéðëàãàòàé öåëüñèéí 80 ãðàäóñ õàëóóíòàé îëîí òºðëèéí ºâ÷íèéã àíàãààæ ýì÷ëýõ ÷àäâàðòàé. Ìºí Îíîíãèéí ñàâ íóòãààð Òàðñûí, Óëààëçàðãàíûí, Öàãààí ÷óëóóòûí, Õàæóó áóëãèéí çýðýã ýì÷èëãýýíû ñàéí ÷àíàðòàé ðàøààíóóä áàéäàã. Äàäàë ñóìûí íóòàãò áàéäàã Õ¿ðõðýý íóóð, ªìíºäýëãýð ñóìàíä áàéäàã Õàíãàëûí íóóðóóä ãàäàãøàà óðñãàëòàé öýíãýã óñòàé. Õ¿ðõðýý íóóðàíä ãóðâàí ßàìíàéí ãîëóóä öóòãàæ ãàäàãøàà íóóðûí õîîëîéãîîð óðñàí Õèðõóíû ãîëä íèéëíý. Ýíý íóóðàíä àìàðûí öóðõàé, ìºíãºëºã õýëòýã çýðýã çàãàñ ýëáýã áàéäàã. Äàäàë ñóìûí Ãàëòòàéí ãîëûí õºíäèéä Èõ öàãààí, Áàãà öàãààí, Íààäàìûí, Áèíäýð ñóìûí Õóðõûí õºíäèéí Áóëàíãèéí, Áèíäýð, Öýãýýí çýðýã äàâñòàé íóóðóóä áèé. Ýäãýýð íóóðóóä íü îëîí ç¿éë óñíû øóâóóäûí ºíäºãëºí çóñäàã íóòàã áîëíî. Îíîí ãîëûí ýõýí õýñýã áóþó Áèíäýð ñóì õ¿ðòýë äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1500 –2200 ì ºíäөð øèëì¿¿ñò îéãîîð áèò¿¿ á¿ðõýãäñýí Äóóò ÿí, Àëàã ÿí, Òàðñûí òýãñãýð, Íî¸í óóë, Óëààí áàéö óóë, Æàðàíãóóò, Èõ Ñ¿¿õëýã ÿí, Çýëýýíä, Òóðàãòõààí, Òººðäºãèéí øèë çýðýã óóëñ òýäãýýðèéí õîîðîíäûí íàðèéí õºíäèéí¿¿äýä àìüòàí óðãàìàëûí îëîí ç¿éë áàéäàã. Ýíäýýñ äîîø Îíîí-Áàëæ ãîëóóäûí ñàâ íóòàã íü íàðñ, õàð ìîä, õóñ ãîëëîí óðãàñàí õîëèìîã îé á¿õèé äàëàéí ò¿âøèíýýñ äýýø 1300 – 1500 ì ºíäөð Õýíòèéí íóðóóíû ç¿¿í ñàëáàð óóëñóóä áîëîõ Õýö¿¿ãèéí øèë, Òýõð¿¿ óóë, Õàâòãàéí õÿð, Øóâóóòûí øèë, Õàëçàí á¿ðãýäòýéí íóðóó, Áàÿí õààíû óóëñ, Ýðýýí äàâààíû íóðóóíóóä òýäãýýðèéí õºíäèéãººð îëîí ãîë ãîðõè óðñàí áàéãàëèéí ¿çýìæ á¿ðäñýí. Îíîíãèéí ñàâ ãàçðààð Ìîíãîë îðíû îéí, îéò õýýðèéí, õýýðèéí àìüòàä ýëáýã òàðõñàí áàéäàã. Îíîí, Áàëæ áîëîí òýäãýýðèéí öóòãàë ãîëóóäàä Àìàð ìºðíèé ñàâûí îëîí ç¿éëèéí çàãàñ àìüäàðäàã. Òóë, àìàðûí öóðõàé, çýâýã, ìºíãºëºã õýëòýã, àëòëàã õýëòýã, áóëóó öàãààí, àìàðûí ñóãàñ, õàäðàí, öóëáóóðò çàãàñ,


www.wwf.mn



ãóòààðü çýðýã çàãàñ ýëáýã òîõèîëäîíî. 4. Îíîí-Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí øèéäâýðýýð 2000 îíä Îíîí-Áàëæèéí ñàâ íóòãèéí Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, Áèíäýð, Íîðîâëèí, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-óóë ñóìûí íóòãèéã õàìðóóëñàí 415752 ãà òàëáàéã Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò ãàçðûí àíãèëàëààð óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâ÷ Îíîí-Áàëæèéí Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò Ãàçàð (ÁÖÃ)-ûã áàéãóóëñàí. ÁÖÃ íü õîéò òàëààðàà Îðîñûí íóòàã ñèáèðèéí òàéãàòàé õèëëýæ óðäóóðàà õýýðèéí á¿ñòýé çàëãàæ îðøèõ áà Ìîíãîëûí “óëààí íîì“-ä á¿ðòãýãäñýí Äàãóóð øèíýñ, Êðûëîâûí íàðñ çºâõºí ýíä óðãàäàã. Àìüòíû àéìãèéí õóâüä èõýýõýí ºâºðìºö, õîâîð ç¿éë¿¿ä öººíã¿é. Óëààí íîìä îðñîí áîëîí õîâîðò òîîöîãäîõ áàäàíãà õ¿äýð, áàðààí õàíäãàé, äàãóóð çàðàà, íîõîé çýýõ, øèë¿¿ñ ìèé çýðýã 10 îð÷èì ç¿éëèéí õºõòºí ýíä áèé. Îíîí, Áàëæ ãîëä Ç¿¿í Àçèéí òºëººëºã÷ áîëîõ îëîí ç¿éë (54 ç¿éë) óñíû àìüòàíòàé, ÿëàíãóÿà çºâõºí Àìóð ìºðºíä áàéäàã õîðõîé çàãàñ, Àìóð ìºðíèé õèëèì, öàãààí õàäàð, øàíàãà çàãàñ ìýòèéí õîâîð çàãàñ, äóãóé àìòàí, ãîëûí õàâ÷, äàãóóðûí ñóâäàí õÿñàà ìýòèéí öýíãýã óñíû ºâºðìºö ç¿éë àìüòíûã çºâõºí ýíä ë õàðæ áîëíî. Ìºí óëààí íîìä á¿ðòãýãäñýí 10 ãàðóé ç¿éë øóâóó ýíä áèé.

Дэлхийн байгаль хамгаалах сан (WWF)-гийн Монгол дахь Хөтөлбөрийн газраас боловсруулав. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг [email protected] , [email protected] хаягаар авч болно.

Documents

Daguuriin eko bus nutag wwf 200