DAHAAZ OK TOPU ZGRLK EKOLOJi RolfCantzen -Almancadaneviren:VeyselAtayman ... .... ROLF CANTZEN 1955 siyasetbilimciRolfCantzen,Hannoverve Berlin'de,siyasalbilimler,felsefeveAlmanfilolojisi okudu.Halen Berlin' de radyo-larda,Freie-niversiUitBerlin'de grevlisiolarak Yenitoplumsalhareketler,kendikendinesiyasalekolojive yeniden vb.konularda gene Freiheit unter saurem Regen (1984; Asit Al- zgrlk bir daha Almanya'dabirtelevizyon Kropot-kin'in zerine birprogramya- Berlin'dezerinedersler vermektedir. 93 Inceleme dizisi: 47 Dah.aAzDevlet Daha ok Toplum Ozgrlk/Ekoloji! Rolf Cantzen Almancadan eviren Veysel Atayman Zeynep Atayman zgnWeniger Staat-Mehr Gesellschaft Freiheit/kologie!Anarchismus Fischer TaschenbuchVerlag/I 987 Fischer Taschenbuch Verlag Bu tm na aittir. Kapak illstrasyonu Waldemar Kapak dzeni MustafaKemal Ersin Renk (O212) 516 9415 Renk (O212) 518 54 36 Birinci Nisan1994 ISBN 975-539-061-8 AYRINTI YA YlNLARI Piyer LotiCad.17/2 34400 Tel:(0 212) 5187619 Fax:(O212) 516 4577 Rolf Cantzen DAHA AZ DEVLET DAHA OK TOPLUM zgrlk/Ekoloji/n a r i z m -NSZ .......................... ...................................................................... ll .....................................................................................................I.kuramiann yeniden ve onlara sahip niin gerekmektedir? Bir ilk saptama: ................16 2.Devlet antropolojik ncller ........................... 20 a.Liberalizm ............................................................... .21 b.Devleti sosyalizm ................................................... 23 c. .................................................................. 25 3. Kavrarnlarabirdenemesi ................ 30 a. zgrlk ....................................................... .3I b. dzenin bir liberalizm .......................................................................... .32 c. ................................. .. 34 d.bir "izm"................................................. .39 e.zgrlk ......................................................... ..4 1 Il. ST ..................................................................... .42 emin olma duygusunun ve uygun olmayan ............................................................... 43 a. dzen veuygun olan (ve olmayan) dzen ................................ .45 b.Tek boyutlu ilerleme veuygun olan ve olmayan topya .................................... ......... 5 c. sistemlerinin ve uygun olan ve olmayan ................. 55 2.Tarihin p stnde ................................................... 62 a.Marx Bakunin' e ............................................................. 63 h.Marksizm .....................................................66 c.Proletarya ya da devleti......................... 68 d. ..............................................................3. dzen idealive ................ 74 a.veterrizm ..............................................................75 b. devlet toplum dzeni ........... 77 c.ve direnme ......................................79 d.Propaganda eylemi ..................................................... ........... 80 e.Albert Camus:'Yujka yrekli cani" ....................................... 83 lAma ve ara .......................................................................... .84 III. TOPLUMUN ORGANiZASYONUNA ............................................................................ 86 Merkeziyeti devletin federalizm -Proudhon ....................................................................................... 88 2.Devlet ve toplum-Landauer. ...............................3.Konseyler ve federalizm-Bakunin ................................................. 95 4.Komnalizm ve federalizm-Kropotkin ......................................... 98 5. parlamenter demokrasi zerine............100 6. zgrlk perspektifler: toplum ......103 a.Toplumun .............................................04 b.Devletin ............................................. l 05 IV. ALTERNA .........................................................................12 l.retim kooperatifleri ve ekonomik federasyon-Proudhon .........l 13 2. .................................. 1 19 3.Konseytemsilcilikleri vednya sanayinin organizasyonu-Bakunin ....................................................................................... 123 4.vesendikalizm ............................................................ 127 5.Btn kooperatifler ve belli bir biimden yoksun ............................................................ 133 6. anlam ve nemi zerine ................................................ .l37 7. kaynaklanan zgrlk perspektifler: Toplurucu sosyalizm ................................................................... 140 a."Kapitalizmin .................................................. 140 b.Kapitalizmin .. .................................... 146 V. SOSYAL DZLEMDEK!. AL TERNA ........ 153 l.Birait olma .................................................................. 156 2. kendini birey olarak ....................................... 160 3. ve .............................................. l63 4................................................................... 168 5.Aile-"En son birlik" ya da "otoritenin ekirdek hcresi" ...................................................... 181 6.iindeki zgrlk perspektifler: bir birey olarak kendini veaidiyetin somut biimi ................................................................................ 186 a.Sosyal devletten .................................. .l87 b.Sosyal ..................................... .l90 VI. VE ............................................................. .l94 1.ile ekolojinin rnekler ............................................................................. 196 a. gereken bir biimde....................................................... 197 b. ar" ............................................ 199 c. il intili ........................... 201 2.Ekoloji-Kavram, ideolojik .............................. 205 3.Zihniyet veekolojik ...................................................... 208 a.Bilgi dzZemindeki ve Landauer' de insan ............................................ 208 b. ve ...................... 212 c."Byk htnle" ve Kropotkin ....... 216 4.ile ................................. 218 a. uyum ya da uyum ....................................................... 219 b. El vesosyal gerekiere gre .......................................................... 222 c. ........................................................................ 225 d. getirmenin .............................................. 226 5.teknolojiye ve sanayiye .............. 228 a. Landauer: Endstriyalizm Marksizm ........................................... 229 b.Teknolojik ilerleme ve sosyal knt ..................................232 c.zgrlk bir teknoloji .......................................................235 6,ile ekolojiilintilenebilir...................................... 238 a. sosyal bir ekoloji ................ 239 b.ve ekoloji ................................................................... 242 VII.KURAMLARIN OK TOPLUMLAR BAKIMINDAN NEM VE ANLAM ..................... 247 1. zgrlk perspektifler iin bir ............ 250 a. rekabet" antropolojininortaya ...... 250 b."Ekonominin"ilerleme modellerine ynelik ortaya ............................................... 253 c. btnyle denetlenip ynelik yeni ..................... 255 2.Direnme biirnleri ......................................................................... 257 3.kurarnlardan tretilebilecek zgrlk .................................................................................... 259 a.Yeni toplu"mun eskisi iinde ................................ 260 b." ... Kapitalizmin ... " .......................................... 261 c." ...Devleti toplumun iinde emerek eritmek ... " ....................... 264 4.Gnmzdeki zgrlkve perspektifler. ..................... 267 -............................................................. ,........................ 271 - KISA ............................................................... 287 - KAYNAKA..................................................................................... 289 "Bunun zerine,evde ve oturup bir kitap devrim yaparken zerine." Erich Mhsam N SZ buyanagerekszlegerekseeylemle devrimeolan herzamanseik olan sa- bir kurarnve yenidenele gnmzn olarakyenidendirmeveonlarasahip niyetimdenbahsettim. teki en devlet devrimle perspektifini gereki bylebir devrimin abalamaya syle- fkelenerek, nsznde,buolma- istedi.Burada birtalebiseve seve yerine getiriyorum.Bukitap, ylekikendihakla- uzakkadar, konusundaki [olumsuz]* davebun- da uzak otoriter cirit gnmzde,anar- bir gzle ele onlarayeniden sahip banaoknemligrnyor.nk hemenhibir siyasal kuramda egemenlik-tahakkm ortaya toplum ve idealleriylevenihayetekolojiynndennem riylevazgeilmezbir perspektifisunabilir. top-lumunve tehlikelerin tekbiimli,merkeziyeti ve esneklikten uzak, dzen ademimerkeziyeti,ierenvekendikendiniynetenbirtoplumdanyanaol- tahakkmveegemenlikten ademimerkeziyetibirtoplumkurmaidealleri,retimglerinin denetlenmeden yzndenbireyleringereksiyasal,ge-rekseekonomik yolda evrenin bir korunupbiimlendirilmesininleyen bir ilerleme ve projesine ters Buolumsuz zelliklekurarnve iin,birso"lradikalizmolarak ya da devlet salt devrimcibir kurarndzlemine dzeltmekd- buya da benzeri ya da daraltanlar sadece burjuva ya da muhalifler ol- bu bizzat kimi de yol bir gerektir. Bunedenlerden tr, devlet dzlemindekibirbirinden ok ku-ramsalnerive zelliklebukurarnlarda yer alanveolumlu somut vetop-lum pek dikkati ekememektedirler. Gene larda yer alan vemevcut toplumun cephedenbtnselbir devrimle gerek kalmadan,tahakkmden ya da ta-Kitaptakiparantezler evirmeninkendi belirtmek iinkul- (.n.) 12 hak:km bir topluma do- da amalanan bir sosyal devrimingerek- kuramsal danemkazan-Bu ortaya niyetlerineolursa olsun,iinden,okboyutluvetoplumsal cepheden bir devrimle stratejiler Bu kitap iki temel amata 1)kurarnveiindekileribir szgeten geirerek bunlara yeni-densahipbu gnmze kadar sregelenanar- srelerindeyeralanolumsuz ile bu eksikliklerini gidermek, byleliklekurarnve hak ettikleri ve iade etmek, 2)"Dahaazdevletdahaoktoplum"tezi min zgrlk [libertar] perspektiflerininbir sunmak. zgrlk[libertar]ifadesiniperspektiflerinita- birolarak kullanmakistememinnedeni,zgrlk- yanabelirterek,kendi ile mesafe koyabilmek,ama zamanda kuramlarla ilintimi da belirtmektir. ok gememe ve e- ancak temel kavrarnlara indirgeyerek ele yol Bunedenleheterojen iinde yeralankimi vehige-mek oldu. elinizdekikitapkurarn vederlitoplu,eksiksizbirsunumunumekten okGeneburadakabaca zgrlkperspektiflerle" [yenibirtoplumsalrgtlenmeye bulunabile-cek]nerilerinintmnve potansiyel tket- dahaok,zeri "inceleyipgzdengeirmek",yanigereklibirnun"uygulanma nedikka-ti ekmektir. 13 Burada, yeri profesrlerde ender rastlanan bir davra- banabu veinceleme birdestek verenvebeniilgilendirenkonulardayolgstermekletoplumunbtn radikalbirhareketiylekonusunda (kendisinden olarakbenimbirideal de btnkt devlet biimlerinin en iyisiolarak anlarnambir ok olumlubulunanprofe-srFritzVilmar'aborluyum.Gene iinAnnegret Stopczyk'e gerekir. Ama "okuma"gibiokzahmetlive bir giren;gerek gerekse nemlibir blmnyeniden bana tr Michael Weidinger'e ederim. Berlin, Ocak 1987 14 I."Bylece demokrasi- imha etmeyidevlet gcn vezorunu ele geirmeye kendi kendini yok etti. " Pierre Joseph Proudhon Hemenhemenherkesdevletolmazsa ve boy emindir.Bylebir durumdabirbirlerini ldreceklerinden, birbirlerinism-rpkimsenin yoktur.En insandenenkklbir bu demokrasilerinin bakacak olursak, insanlar yle Bu yolada,birbirindenkoruyacakveinsana bir gvence alacakbirdevletin birzo-runlukolarakbelirir.Byleiin,devlet;dzenin,g- ve Dev-15 letin ve gibi, varolma da sa-vunmaya gerek bileyoktur. verilmesigerekensoru','sadece, nebyklkte bir devletin zorunlu ya da gerekli sorusudur. EskiBloku devletlerindeki Marksizm-Leninizm temsilci-lerinin bakacakolursak,iindeyer sosyal, ekonomik vb. ne kadar iyiyse insanlar dao kadar iyi,tersi-ne ne kadar ktyse o kadar ktdrler. etkileyen genel ko-dzeltilirse,insanlardadzeleceklerdir.Vekomnizm ve sreci devletin ve yokolup bir ge- Ancakhenz yetkin ve kusursuz olmaktanuzakolan _gnmz iin,sos-_yalisttoplumunbtnalanlannda birdevlet .!htiya vemevcutsosyalizm ancakdaha [azladevlet ileride komnizm devletten t_!i_: vazgemek mmkn bukonularda "Reel sos-yalizmde" deister burjuva demokrasilerindede, sosyal bir ve erevesiiindekendi bireyola-rakbizzatbelirleme hayatageirmesinidevletengelle-mektedir.insan belirleyen temel ilke ve var- zemininde,devletin gsterilip hangiolursa olsunkesinlikle devletininsan zne her veay- teziyle,gerekburjuva-kapitalistgerekse"reel-sosyalist" uygulamadaki devletin temelini reddeder. " ...bir olarak...tarihin gndeminde yepyeni bir " Horst von Gizycki, 1.KURAMLARIN VEONLARA lKILMASI GEREKMEK- SAPTAMA: Bugnilerisrlendahaazdevlettaleplerininhedefleri,devletin belirlialanlardaneliniekmesini Ekonomipolitikala-16 devletindahaazmdahaleetmesiniistemek, veser-bestrekabetinglendirilmesiniamalayan destekle-mek gelmektedir."Solun"devlet de, liberalizmin vesertnlemlerlede-netim talepleriyle Devleti liberalizmi frenlemeye "sol", sosyal politikalar kimi istisna-lan biryana olursak,genellikledevlet zel-tepkiyle ynelik bir beklentisi ve "solda" tamamen unutul-benzemektedir;oysa demokratik sosyalizmde, hareketi bir hattayeryer kendikendiniynetme[zynetim]hedefleriyle Gelgelelim solun devlet her stnde tutan gelenekseldevletilik tabanda birdemokrasi temelindekendikendiniyneten hayatageirecekbir toplumunrgtlenmesivedzen-lenmesi yol sonutadatop- bir yana toplumun poli- neGerekbir projesinin,yanidahaazdevlet dahaoktoplum hayatageirilmesi bugne kadarortaya eksikliklerinoktalardatoplan-- Radikalbirdevlet yani solun kendi otoriter devleti - Liberalburjuva kendini bir toplum - Ademimerkeziyetibirzynetimvekendikendinirgde-yipdzenlemetemelizerindekurulu, yerveren sosyalbir topluma* neherhangibir nedebu Almanca'da sozial vegesellschaftlich terimleridilimizdeki "toplumsal" ile GeneldeAlmancametinlerdedebirbiriyerinegeebilante-rimler bunlar.Ancaksozial,genelin esenlik ve boyutununvurgu- halde"gesellschaftlictt' bu tamveremiyor.(Sosyalyar- sosyal sosyalkanunvb. gibi)Metnimiz zelinde devletiolmayanbiralternatif zel-likler dasozial/sosyal okzelbir veanlamabrn-yor.Metinamavenerileriylezatengenelanlamdakigesellschaftlich/ AzDevletDahuok Toplum 17 yndeherhangi bir vebeklentinin - Siyaset ve devlet kadar ekonomik ve sosyal daiine katanvesalt bir devlettesine geerek tahak-km da bir Liberalmuhafazakar vedevleti-sosyalist zeminize-rinde dahaaz devlet talebinin dahaok toplumtalebiyle mesinin birgzleyeni-denele gerekli daha dadevletinkltlmesiniisteyen celer,tahakkmden idealiile lar.nkdaha ok pazar,[bualanda ve devlet alanlara yol aabilir.(rne- zel olarak zerindeki devlet ta-hakkmne iinde yer alananar- zgbirtoplum vebukavramdantretilenbir merkeziyeti olmayan, "kendikendini yneten, sosyalist,sosyal ve tahakkmden bir topluma ynelikbeklentilere"uygun toplumunsadece tek bir ekonomik yne-likbir toplumunbtn kapsamak sosyaldevletin ve da iine Bukitapta, ndegelen hayatageirilmesi "z-grlkniyetvebeklentilere" evirmek ya da ortaya yeni toplum projelerini ve vebuyndeki mevcut kuramsal kurarnlara dayanaraknemli ve yarar ne vezgrlkbir birbirine ilintilemektir.Buzgrlk ve gele-ynelikbeklentiler,olumsuzanlamdahayalci ve mevcut hi dei olmayan durumu toplumsal terimine gibi. Bu ldebilinlibiryolunagitti-devarsayarak)sosyal niteminine "Sosyaltoplum" gibi bir tamla-ma dabu (.n.) 18 dnszbirideal gerek yada muhafazakar-ilerici bir l-de de olsa gidermemizi,onlar kendimize bir yolarala- geirilerekyenidenrilmesi ve onlara sahip bizce nedenlerle gncel bir gereklilik - Toplumsalsreleriynelik gelenekselliberal ve devleti-sosyalistmodeller, ierdikleritoplumsalhedefler gibi, nemlerini yitirmektedirler. "Sol"un, Marksizminve libe-ralizmin szediliyor gerekeleri - Mevcuttmsiyasikamplardanykselen dahaaz devlet tale-bininbireyselzgrlklerinvebireyinkendi belirleyebilmesiidealleriilebirlikteele zeminindemmknken, liberal, devleti-sosyalistvemuhafazakarsiyaset zemininde yapmaya pek akla gelmemektec:r. - zgr toplumhedefinegidensadece tek bir yolun ol-gibi,gene tek bir toplumsal rgtlenme ve bii-miningeerliveolabilir biricik yolnesr-meye tahakkmcrgtlenmeve biimlerinden zm yanyana yer daha bulurlar.hiyerar-toplum redderek,birbirlerinitamam- olanaklar ieren tercihBu an-lamdaki biryandantoplumunyeniden sreciyoltektekbireylerindekendilerini iinonlara bykolanaklar sunmaklakalmaz,ki- artakalan alanlardanbireyseltercihlerive esnekbirtarzda de- dzlemlerindeetkili ve olmayanya- yeryerhayatageirip ngrr. Cepheci olmayan bu strateji, bana,sanayi geerli vemmkn biricik strateji olarak grnmektedir. - Gnmzdekisosyalhareketler,konusundakibilgi-sizliklerine ve giderekdahaok [Almanya'da]du-varlara vedaireiine "A"harfibuilgininbir belirtisi olarak yorumlanabilir. dekendi konum ve "zgrlk" (libertar) Partisiiindesosyalizme, ve fundamentalizme* olanbirdasahip (ancak bunuyaparkenve gereken ilgiyi gstermiyor)1.Sosyal demokrat evreci sosyalist-ler de,boyuna bunemine dik-katekiyorlar,amaonlarda "evrecizgrlkler" [kolibertar'ler]gibi,kurarnlar konusunda bir bilgiden yoksun "(Bu sylenen/erden), sonucu ve otoriter yoldan kitlelerin ahlak(ilkesi) olarak temel sonucu " Gustav Landauer 2.DEVLET ALANINDA NCLLER Birbirleriylerekabethalindeolansiyasal bu insan anda, bir yorumla olu-ruz.Bylebir eletoplum kabaca bekte toplanabilir: - iyimserbirinsantablosunutemelalantoplum (insan iyidir;) - Ktmserbirinsantablosunutemelalantoplum (insan ktdr); - toplumsal-sosyal evresikadar iyi vektolabilece-ileri sren toplum ideolojik ve dinsel temel ilkelere dnsz ieren(.n). 20 Bylekabave blmlendinnelerin,kuramsal sakatlamaktandateye,toplumtarihsel da bir yana,buinsan herhangibirisininseilerekkura-ma temel bir dnya ve meselesiolarak al- bunlara kurarnlardaolduka kalmaktan Bizkendi genede"iyi"ve"kt"insandanszedecekolursak,bu,burada szn insan birinebylece gelmeyecek;daha ok,belli biimlerini ta- sorgulamak,bylece bir yapmak ynelikBu sorunsal beraberinde leri de getirmektedir: - Toplumuniinde "kt" da tekilerle birlikte iinde iin "iyi" bir devlete ihtiya devlet, sekinlerin toplumugibi ya- toplumsal-sosyalortamveevrecebelirlenen insan eninde sonunda "iyi" insan- birinsan, vesreklibir bir devlete gerek duymaz. Bukaba ve rneklerigznnde tutarak, devlet gene kabaca ve ederek temellerindeyataninsan birlikte ele birbirleriyle istiyoruz: a)Liberalizm Liberalizmdedevlethernce ekonomi ala- rekabetlerini dzenleyici vedzeltici bir ilev Devlet, bireyeelden azgetirerek,onun zgrce geli-mesiiingerekli gvence En ekono-mikalanlailintilibir zgr sz konusudur ve bu nin yerde,bireylerinrekabet olarak toplumdur.Liberaller,toplumuhernce,bireylerinbirbir-leriyle birrekabet olarak Devlet,top-21 lurnun onudzenleyici ve bir golarakyer Bireylerinbirbirlerine yerola-rak toplumsalalandan olarak ortak amavehedef-lerle,ortakinanveilkelerlebiraraya (bizbunatopluluk,komnyadacemaatzel alan, birbirleri iin birlikte Liberal belli bir tarihsel toplum biimin-de[formasyonunda]birbirleriylerekabethalindeolma durumu, toplum"terimiyleifade rekabeti bir insan huyu ve olarak mut- Hobbes,daha17. devletin bunu kurdu"gerekesine bencilvesosyal nedeniyle,toplumungl bir denetleyiciye muhta ileriDarwin'inevrim toplumsalalana sonucunda,19. "varolma mcadelesinin" vebtn var- iinde yer bumcadelenin- bir yola kapitalizminrekabetilkesine yasal bir bireylerin toplum iinde birbirleriylerekabethalinde hibirzamanzamanlarst bir insan olarak Bu liberalekonomi veinsan toplumuna Bu gre insaribirey olarak eksik bir tek ayakta kalma- mmkn buyzdendetoplumiinde yada bu dengeleme nunsonucudur.Liberalizmiinde,bu insa- ve oldukaindirgemecibir ortayaBurada genelvetipiK:idealize edipele toplum ideolojiolma yaratan iki temel 1.adeta birzellikolarak,birbirlerinirakip grenbir iindedirlervehernceekonomik "bencilce" korurlar. 2.Buyzdentoplum, hkm yer olarakan-22 vebubirbirine olmadurumudevletizorunlu Bylece olma durumu, devletingvence iersindetutulurvemevcutdevletin te-kelininoyununbelirli b) Devleti sosyalizm Liberaller, ancaksadece hukuksal,siyasal ya da eko-nomikbir sorunolarak anlamakla kendizgrlk ideal-lerinigerektevarolan vebu iinde kk bir ekonomik olarak yitirmesineyol grdklerinde,dahaazdevlettalebininkendibireyselzgrlk idealleriyle farketmektedirler.Buyzdendahaazdev-let ile daha bireysel zgrlk talepleri bir zorunluluk olarak Bundantr,sosyalistler,liberallerindahaazdevlettalebini, vetemsilcilerinin,devletin mdahaleleriyle emek gczerindetasarrufta bulunabil-melerinizerenplana bir talepolarak gr-mekte ve bunu Sosyalizmidevletin isteyensosyal demokratvedevletisosyalistler,yanieski Bloku"nun "reelsosyalistleri"vetekisosyalistler,ncebireysel yani ekonomik ve bununla olarakekonomininyol gerekli grmektedirler;bunu da daha fazladevlet ngrrler.Buyzdendevletisosyalistlerinenndegelen siyasalhedeflerindenbiri,devlet zerindeetkinlik Bunu yoluise,yaparlamentoda elde etmekya da devlet erkinin bir devrimle ele geiril-mesivebir"proletarya Busosya-listlerinortakzellikleri,devletilikleridir:yanisosyalizminher nce [merkezi]devletle vedevleti nlemlerle vegaranti dair 23 yol,yaniademimerkeziyetilik veolarak her rudan sosyalizmin yolu,onlariin geerli bir yol Devletisosyalistlerindevrim letmeleriellerine vekonseyler kendi kendilerine ve bugnksa-nayi partili sosyalistin, komiteleri ellerine hattaengel devletilik tipikbelirtisidir.Dev-let erkini ellerine geirme(?zelliklesz konu-suinsan becerecekdu-rumda devletisosyalistzihniyetintipik belirtilerindendir.Gerekbir perspektifihenz terk olsa bile, basan ncez- vesosyalizmi gerek-yanidevlet ncetoplumbiimi veinsan"iyi" bir sosyalistinsana Ve bu sre bir zorunluluktur. Hemen hemen btn devleti sosyalistlerin dediklerine bakacak olursak, devletin sadece ekonomik tirilmesiyle cahilve kitleleriniin devlete ait ve bukitleleribellibir zorunlu reniriz.1863'te kurulan "Genel Alman ilk olanLassaile'ninszleri,bugnpekokdevletisosyalistin halastnden vediktatrcebir zih-niyete tepedenbakantavraiyibir rnek Las-salle, Hegel'in etkisi devleti, insan soyunu renbirolguolarakver:"Devlet,bu insan soyunun bu yangtr. ..Bylelikledevletininsan serpilip ileriye olumlu kaderini,yaniinsansoyunun kl-tr,gerek haline getirmektir.Ama, insan soyu-nun ve (1973, 43) Devletisosyalistlerin,Lassaile'den da. daortaya 24 ve zetlenen temelinde,insanzellikle-rine gizlibir yatar.Bu greinsan,ege-men-otoriteryolgstermelerdenve yoksunolursa,or- ve iinde zgr bir toplumya da sosyalizm ve komnizm, bireylerden veon- gereksinim ve birarada do- greonlaronlariinve istekleri devlet Devleti sosyalistleregre"iyi"devletingrevi,toplumsalbilincehenz "kt"devletintemsilgeneleuymakla ykml Butemeldenyola da,sadecebencil diye bireysel veistenmeyen nleyecekyollar zorla psikiyatrik tedavi vetoplama da hale gelir. c) ok yelpazesi iinde insan da- veiinde Gelgelelim otori-terdevlet gre toplumbiimleri, "iyi" uygun rgtlenmesineengelol-Pek okdevleti,gereksiz,diyereddetmesi-ningerekesiolanbuiyimserinsan gerekliberalizmdeki vedevletisosyalizmdekidevleti vebunlara devletidoktrinlerin,gerekse devlete yo-lundakiantropolojikgerekelitezlerin Kropotkin'in antropolojisiya da bu da-yanak olabilir. Kropotkinkendidneminindevleti-kapitalisttoplumunuve onu Toplumun"herkesinherkese birmcadeleiindeyerolarak gibi, devleti bumcadelenin zorunlu dengeleyicisi olarak grenliberal da Kropotkin,buereve iindeortayakonaninsan dakabuletmez.Onagre 25 insanvetopluma busaptamalar,belirlibirtarihselduruma pek deyerinde olmayan genellemelerden ibarettirler.Nevar kiKropotkin,insanlar toplumsal birrekabet olarak bu sosyo-ekonomik analizederek, ideolojikbir ge-irdiktensonra,onlara yerineDarwin'in"Evrimku- sosyal bilimlerin de "bilimsel" temeli olarak kabul etmekle yetinir. "insanda ve sosyalbirigdnn "ayaktakal-makiinmcadele"diyezetlenebilecek sosyal-darwinci rtmeye Kropotkinbylece,evrimsreciiindebirtr drtsyadasosyaldrtolarak ortaya "bilimsel"olarak Ona gre,budrt, "varolma mcadelesinde" nemli bir silah vini grmektedir. hayvan gzlemlerine veinsanlar-daki rneklerinedayanarak,Darwin'in larla Kropotkin'e gre, 1."Varalmamcadelesi"hernce evreyeve trlerine yrtlmektedir. tr-den mcadele 2.Bumcadele kolektif bir ve" ... neolursa olsun, mcadele yerine ve birliktelik, ayakta kalmak iinmcadeledeenbyk (1975,51) Kropotkin'egre "Hayvanlardavein-sanlardaoldukauzunbir sreciiinde olanvegerekinsanlaragereksehayvanlara, birgkazanabileceklerinivesosyal uyum iinde ne tr zevkler bulabileceklerinibir igd-dr." (1975, VIII) Kropotkin,bireyinkendinidayatma miiingereklibir etmeninkar etmez.(1975,271)Ama ona greinsanibir veinsan toplumunun belirleyici bir unsurudur.Kropotkin, insanda ileri bu "bilimselbirahlak ile vebu 26 kimimarksistlerintarihseldeterminizmininve Comte'n"pozitivist"sosyolojisininbirbilimolma taleplerinian- birkendietik'inibilimselbir temele is- halde bilimsel-gereki ahlak dayananinsan,sa-dece ahlaksal ilerlemeye kalmaz, kendisine kabul ettiril-meye tmktmser elinintersiylebirkenara iterek,buahlaksal bilimselolaraktemellendirebilirde. ilerlemeye bilimselbilgilerle grr." (Kropotkin1976, 28) sosyal-darwincilerin "mcadele" ilkesi gibi Kropotkin de, ve gdsnninsan karakterinin sabitbir yolundakitezinitarihselolgusuyla vedahadanemlisiiyimserbir tarih tirmekiin,tarihine evrimsreci tarihini de kapsayacak Kropotkin, "toplumsal z- olaraktarihindeherzaman yer vebu enindesonundadevletinbencil -tahakkmc,merkeziyeti kendinidayatabile-ilerisrer.Kropotkin'egre,tarihiiindebu lamdatemelden iki gelirler.Bunlardan birinde btn erevesinde federa-tif vekooperatifizelliklere gre ve ilkesihayata teki zellikle-ri,merkeziyetilik, smr ve tahakkmdr: "Kltrmzntmtarihiboyuncaikigelenek,birbirine iki boy gsterir.Bir yanda Roma yandagelenek;biryanda gelenek, yanda gelenek; bir yandaotoriter gelenek,teyandazgrlkgelenek ...Biz12. yy:' da bireyleri zgrcezgr federasyontemelinde r-gtlenmeye yneiten (Kropotkin, tarihsiz, 44) KropotkinHa_vvanlarve Yar- gerek kendidneminin vekylleri-ninkolektif gerekse de gelenek, vegreneklerindeetkili zgrlk" 27 ilgili rnekortaya koyar.Uzunvadede,otoriter devleti sosyal igd-nnetkisiyle,enindesonunda srdrerneye-cek hale geleceklerinden kesinlikle emindir: otoriter yanaretimvetketim beklerininyana zgr federasyonla- vetektek yana (1978, 57) Tarihtekirtk ve eko-nomiveteknolojidaha fazla ve ilerleme,Kro-potkin'inverilere gre,ampirik-bilimsel olarak saptanabi-lir olan bu sonunda devletinortadan davebirbirine gibi komnlerin dnyafederasyonda Kropotkin'in gerekennokta,bu olaraksosyal -darwincilik gibi,bir olma ve talebi Nevar ki ilkesifizikselbir yasa gibi ampi-rik olarak bir olgu insan daki birok sosyal-tarihsel Geri Kropot-kinde vetarihsel belirlisosyal biimlerineetkileri hesabakatar,ama yetenek ilesosyalevre zerindefazla kafa yormaz.By-lece, szde"zne ait" tarihsel vetoplumsalolarak bir ye-rinegeecek tarihstmutlak olarak an- Kropotkin'in ilkesinin gibi,buantropolojik ilerisrlenve sosyal birbirlerini etkilerliklerinivurgulayan da birok marksist rakibininbenimserliklerikomnizman- gibi,Kropotkinde bir zorunluluk durumuolarak eninde sonunda tarihin enson Kropotkin'inbizzat kendisi tarihinseyrininbelirlibirama erekselbir yolizle-28 ilerisrenspeklatif kenditoplumsal tarihsel teki na [tarihinnihayetindekibirdurum gelen] "umut ilkesine" edemez. Kropotkinkendi Hobbesvesosyal -darwincileri ortaya da rekabet gerek rekabet ilkesini, gerek-se dikkatealmayan tminsan ilkesiolarak isteyen bayrak Kropotkin'in sevmeyi"'tednyada dllendirilecek bir fazilet olarak ele alan ristiyan-dinsel ahlak de Belli ynelik erevesindegerekliberalizmingereksededevletisosyaliz-minve- izenbir olarak - antropolojiktemel s-tnkr yollamalar bundan sonraki bir ha- yapma ncelikle,devleti ve reddeden antropolojik postuladan ideolojik dzlemdeyi ngrmektedirler.ne Kropotkin'inne de teki anar- [insaniyidir,vb.trden]antropolojik bundansonrakiblmleriiin sonucunu ancakdevletitop-lum azok "rtk olarak" srdren "antro-polojiktemelli birertezolarak tezlerden gene de29 "Ciddi nne geebitmek iin, olduka ideolojik bir yelpazeye sahip, kendi iinde siyasal vesosyal bir protesto hareketi olarak grmemiz gerekiyor. " KarlStadler olduka tek bir ortak paydada ifade etmek bir Daniel Guerin 3. KAVRAMLARA SINIRLAMA ya da yazmak isteyen iki zor-lukla zorluk,terrizmle, detle, vedzensizlikle olarak ve buyzdenktbir sahip nceliklebe-lirtmek gerekiyor:Her nekadar bu konusu,bugn kurarnlardan yararlanabiliriz, biiminde zetiense de, nce buyeniden benimsenebilmelerinin nnde engel vesylentiterin dzeltilmesi zorunludur.Bellibir nemesahip olan vepek okbilimsel da vemesnetsizmahkumetme rini ele bir tarzda sa-gerekiyor. ynelik zorunluola-rak yerliyerineoturtmaya hele, ayanbeyan ve durumunda kimi dzeltmeler yaparken, ki- ve n-bude yneltilmesitehlikesiortaya Buda birtarzdabenimsen-mesinizorluk,nesaptamaya a- nk tek vekapa- btnlkl bir kurama sahip Hatta siyaset bilimci-ler,herhangibirkuramsalanlamve ileri sryorlar.(Lsche1974, 57) Byle olunca da, daha bir yapmak pek grnm-30 yor.nkbyle bir "izm"in durumunda, po-litik vesosyal gz olacak, bilim vebilgikuramma ve da gzden Bunedenlerdentr birbyle bir ya belirsiz ya da ii birolurdu;ya da ok ve uygun mezdi.Bu durumda en grnen yntem, kendisi-ni olarak ya da ve bilim iindegrlenierinkuramsalnermeteriyle olarak srdrmek ve kesin yapmaktan nnean-lama konusundaokurunbir edinilebilmesiiin, kavramlar ve ve ele alan saptamalar a) - lsz zgrlk EskiYunanca "anarchia" evirisi"Efendile-rin st-buyruk ndersizlik,lszlk, durumu."Bu birevirideolumsuz nderlerin ve buyurucu efendilerin olma- sorunlu bir durum olarak Aristoteles, "efendisiz klelerin" kol gezdi-bir durumolarak vedurumudemokrasinin olarak anlar.4 (Devlet)veanayasade despo-tizmin kutbunabir ifadesi olarak olum-suzanlama Buna da enyksek ve enzgr durum olarak herhangi bir gce tabiolmayan konumu-nu Benzer anlamda Kant da buancak tam insanauygunolanbiryasaldzenbiiminimakzere iermeyenyasave zgrlktr." ( 1980, 686) 31 Devletvetoplumbiimlerinintarihselyndenele tarihsel iinde devlet vetoplum biimlerinin birbirlerininiinde ortaya kabuledenbirlikte, politik felsefede olumlu bir anlam da devletin ortaya nceki durumuve devletin ortadan sonrakitoplumu,yani,demokrasininkusur-suz durumunu (Grres1972,68) Daha sonra Marx'ta, sosyalizmin iinde,devletinvetahakkmc komnist boyd- Dilsel bugne kadar belirleyici olan olumsuz bir an-lamda dzensizlik ve bir terimolarakeylemcileri; "retim 19siyasalrakibin ynelikbirmcadele de 19.toplumsal ve evrimi ce Hegel'de gibi, bir[lkenin]belli bir durumuistenir; bu durumda " ...kendilerinednk btnn olma ya dabtnn yapmama ... "durumununkorunup (1976,518)Hegel, btnden siyasalzerklik" durumunu byleliklergtlenmenin en nemli il-kelerinden biri olan Federalizmi de kabul etmez. b) dzenin bir liberalizm Niekisch dzenin sorumsuzbirliberalizmolarak (Niekisch,Wese-loh 'dan 1968, 7)Bunitelendirme tm iin olmasa da,devleti olanDodwin(1756-1836)ve Thoreau(1817 -1862)gibiiingeerlidir.Buikikendisiya-sal vehedeflerinikendi ile dirmeksizin, "klasik" Bu tav-rmkkeninde,yenieletoplum 32 kuramma dayallmodeliyer Bukurama gre,devle-tin tektekkendi meye belirlenir.Bumodeli, devletin, bireyler srekliyenilenen olarak ortaya devletinirade-sini temsil ve bundan da kabul edilmesi gerekti-sonucuna Bylebir temelinde,devlet,belirli iindekalmak kendineitaat talep edebilir. Bu erevede devlet,bir ya da insa- zsel, zorunluolaraktreyenbirkurumol- kendi iinbizzat bir ara olarak Devletin ynelikbelirleyici ticari gibibireye devletle olan feshet-mevedevletindzenlemelerinikabulyadareddetme olarak durumunda Oysa mevcut siyasi y-netimler bu vermediklerindenve gerekti- devletinkararvedzenlemelerineuymaya Thoreau, budevlet ve siyasi ynetimi, insan olarak nitelendirir: "Yasal siyasal iktidar ...her zamaniin yetersizdir.Her adil olabilmesi iin ynetilenlerin genel vekaletini ve gerekir.Siyasi iktidar benimle ve benim ilgili olarak, birbakla olamaz.Benne onay- buo sahip olabilir. Devlet, bireyi kendi-'sinden daha byk ve bir golarak kabul sre-ce,gerekanlamdazgrlkve birdevlettensz etmek (Thoreau1973, 34) Thoreaudevletin toplum ereve-sinde iyice Kenditutu-munudabubelirleyenThoreau,askeregitmeyiveya vergidemeyireddetmenedenini kendisinin"devlet" verilen herhangibir ne devletlenedetekiinsanlarlakendisineykmllk bir belirtir:"BenHenryThoreau herhangibir yada yesiolarak F3/Daha Devlet okToplum 33 duyururum."(a.g.y,23)Devlet bu himihi iin,vergidemekten Thoreau,hapisyatmaktan Bugndevergide-mekistemeyecekyadaaskerlik reddecekbirinin kimsenin olamaz. c) Politik ilkkimse Proudhon'dur.Proudhon(1804-1865) ynelikolumsuz ortadan AncakGodwinyada Thoreau'nun gibi daha meye dikkatinivedevletin mdahalelereyneiterek bualanda Proudhon,bugnkkavramlarlasyle-yecek olursak, merkeziyetilikten ve her antepe-den denetleyebileceklerikusursuzbirdemokrasidevletiol- "hkmetle"[ynetilmekle]ve "devletle" gayet gzel ... gerekkamugereksetekinbireysel dzenin ayakta vebtnzgrlkleringvence bir yeterli otorite ilkesinin, polisi-ye vergilerin ve benzeri en en sade biim-lerine ve ...merkeziyeti lannyerinifederatifvekomnal yokolup ...birynetimbiimiyadatemel (Proudhon,'dan aktaran Souchy 1970,ll) Proudhon'agre devletsizlikdurumunuifade eden birkavramolarakbelirlenemez;nk kurucu,dzenleyici da iermektedir.Merkeziyeti yerine ademimerkeziyeti ve komnal rgtlenme ve lanma biimlerinin vebirgeirilmesiningrr. Bireysel zgrlklerin toplumsal dzenin de gvence na gereken,zorunlu kurum ve ku- sadece ok gerekli na izin verilip bu birgetirilmesini ngrr. 34 Alman vesosyalistGustavLandauer(1870-1919) ile sosyalizmbir ilinti kurar ve sosyalizm ve"toplum"lsntekbirbtnolarakgrp kav- gidermeye sosyalizmin- ve - ondandahaazsevimliolan[teki] bir dir.Hakikisosyalizm,devletinvekapitalistekonominin Sosyalizmancak veancakzgr ve tininden* beslenip byyebilir,sadece bireylerinve komn-lerinde (1977,114) Landauer bu hem kapitalizme hem de dev-leti sosyalizmin marksist ve marksist olmayan Landauer'egre sosya-lizm,budatoplum,diyebilirizve nihailt,in-somut,pratik birbirlerine na,ekonomik,siyasalvetoplumsalyndeki korumaya ynelik otoriter, egemenliki bir vesm-ryemi,yoksa vezgrceger- dayanarakyrttklerine belirlenebilir. gnll, "birlikler"** vekopmave sonucu sosyalekonomikbirimler, Kropotkin'in tarzdakibirtoplumundatemel rgtlenmeve ilkelerini Ancak vesrekliolmaboyutunune Landauer'den I