DAISETZ TEITARO SUZUKI THIN LN

Vit Dch: Trc Thin Pht Hc Vin Quc T Xut Bn PL. 2533 - 1989

Ngun http://thuvienhoasen.org

Chuyn sang ebook 5-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc Lc

QUYN THNG Lun mt - THIN: THUT TRNG TM V KHAI PHNG NHN SINH Lun hai - THIN: O GIC NG QUA KIN GII TRUNG HOA

1. SINH LC V TINH THN PHT GIO 2. VI VN HUYT MCH CA PHT GIO 3. THIN V NG 4. GIC NG V T DO 5. THIN V DHYANA 6. THIN V KINH LNG GI 7. GIO L GIC NG TRONG PHP MN THIN TRUNG HOA

Lun ba - GIC NG V V MINH I. BN CHT CA TRI GIC B II. BN CHT CA V MINH III. CH TRONG CNG TC THM NH LI GI TR SNG IV. CI NH TNG V CI NH THC V. DHYANA V CHIC B PHP VI. TR V NH C VII. CH V THC CHT NIT BN

Lun bn - LCH S THIN TNG T T MA N HU NNG (520 713) I. TRUC B T MA II. S T T MA ( -528) III. NH T (486-593) TAM T TNG XN (-606) T T O TN (580-651) NG T HONG NHN (601-674) IV. LC T HU NNG (638-713) NAM N BC TIM THIN HU NNG SAU HU NNG

Lun nm - NG HAY L S PHT TRIN MT CHN L MI TRONG O THIN

I. KHNG NG CHNG PHI THIN II. THY TNH v NGI THIN III. VN P

http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thien Tong/Luan/

IV. C DUYN V N NG V. N NG V T BIN VI. K NG GII VII. TM C CHUYN HA VIII. I NGHI V BNG N TNG KT

Lun su - THIN PHP THC TP I. TNG QUAN II. NI NGHCH III. NI VUT QUA IV. NI CHI B V. NI QUYT VI. NI NHI VII VIII. PHP CH THNG IX. LINH TINH

Lun by - THIN NG V THANH QUY I. CN LAO V TINH THN BCH TRUNG II. THANH M V THANH BN III. TRAI UNG IV. CHP TC V TU TP V. KHIM H VI. TUN NHIP TM VII. THAM THIN VIII. NUI LN THNH THAI IX. MT HNH X. THC V THUNG XI .V CHP XII. NGN NG THIN XIII. NHNG BI NI PHP

Lun tm - MI BC TRANH CHN TRU A. TRANH I THA B. TRANH THIN TNG

QUYN TRUNG Lun mt - TU TP CNG N: PHUNG TIN CHNG NG

Phn I 1.MT KINH NGHIM SIU VIT TRI KIN 2. NGHA CA CHNG NG THIN 3.NHNG C IM CHNH CA NG 4. NHNG HNH TCH TM L CA TIN CHNG NG I VI H THNG CNG N - MT VI TH D THC TIN 5.NHNG YU T QUYT NH KINH NGHIM THIN 6.HNH TCH TM L V NI DUNG CA KINH NGHIM THIN 7.TH THUT CA PHP MN THIN HC TRONG THI S KHI 8.S PHT TRIN CA H THNG CNG N V NGHA CA N 9.NHNG CH TH THC TIN I VI TU TP CNG N

10.CC C TNH TNG QUT TU TP CNG N 11. TRUYN K NHNG KINH NGHIM THIN 12.TM QUAN TRNG V VAI TR CA NGHI TNH Phn II 1. TU TP CNG N V NIM PHT 2. NIM PHT (Nembutsu) V XNG DANH (Shmy) 3 GI TR CA XNG DANH TRONG TNH TNG 4.TM L XUNG DANH V NHNG TUNG QUAN CA N I VI TU TP CNG N 5.CH CH CA THC HNH NIM PHT 6.S HUYN DIU CA NIM PHT V XNG DANH 7.KINH NGHIM V THUYT L 8.QUAN IM CA BCH N V CNG N V NIM PHT

Lun hai - MT TRUYN CA B T MA HAY NI DUNG CA KINH NGHIM THIN Lun ba - HAI KHA BN THIN

I.BCH NHAM TP

II.V MN QUAN

Lun bn - TNH KHAM NHN TRONG I SNG O PHT I.GIO L V NGHIP II.S PHT TRIN CA NIM TI LI TRONG O PHT III.TM L TH NG IV.TH NG V KHAM NHN HAY KHIM TN V.CU NGUYN V NIM PHT

QUYN H TA Lun mt - T THIN N HOA NGHIM Lun hai - GANDAVYHA L TNG B TT V PHT Lun ba - TR X CA B TT Lun bn - GANDAVYHA NI V MONG CU GIC NG Lun nm - NGHA CA TM KINH BT NH TRONG PHT GIO THIN TNG

DCH BT NH TM KINH [4] CH GII KINH BT NH

Lun su - TRIT HC V TN GIO TRONG BT NH BA LA MT A I CNG I.TRIT HC TRONG BT NH BA LA MT A II.TN GIO TRONG BT NH BA LA MT A III.TOT YU

Lun by - VN HO NHT BN V NHNG CNG HIN CA PHT GIO C BIT THIN TNG[1]

Ph Lc - PHT GIO NHT BN [13] PHT GIO NI LUNG (NARA) BNG TI I QUA TRUYN GIO I S (DENGY DAISHI)

HONG PHP I S (KB DAISHI) PHT GIO QU TC PHN I TINH THN PHT GIO PHT GIO SNG TO PHT GIO THIN TNG HNG KHI TRONG THI I KIM THUNG (KAMAKURA) SAU THI KIM THUNG KT LUN

Lun tm - SINH HOT THIN TRONG CC HA PHM B TC V NH CHNH CA NGUI DCH

I. QUN V TM LUN II. X THN PHP III QUN T THN

---o0o---

QUYN THNG

Lun mt - THIN: THUT TRNG TM V KHAI PHNG NHN SINH

(Tng lun)

Thin, ct yu nht, l ngh thut kin chiu vo th tnh ca chng ta; n ch con ng t trin phc n gii thot, a ta n uyn nguyn ca cuc sng ung ngm nc u ngun, Thin ci b tt c nhng g rng buc chng ta, nhng sanh linh hu hn, lun lun qun di ch kh ly trong th gian ny. Ta c th ni Thin khai phng tt c nng lc ni ti v t nhin tch tp trong mi ngi chng ta, ngun nng lc y, trong hon cnh thng, b co rt li, v vn tro i, n khng vng thot u c.

Tht vy, thn th ta c th v nh mt cc pin in, trong y tim phc mt nng lc huyn b. Khi ngun ni lc y khng c vn dng ng cch th, hoc b mc meo m mai mt, hoc nghch bin m pht lon. Nn, l ch ch ca Thin, nhm cu ta hoc khi khng in, hoc khi tn ph. Ti mun ni t do l vy, m thng tt c ngun kch ng y sng to v t ha p trong con tim chng ta. Ta thng qung mt khng bit mnh ang lm ch c mt kho tng v tn gm nng khiu cn sng vui, v thng yu ln nhau. Mi cuc tranh u din ra quanh ta ton bt ngun t s v minh y, nn Thin mun ta m bng con mt th ba - hu nhn theo thut ng Pht gio, trn cnh gii y ta cha bao gi m tng n, b khut lp bi v minh. H vt my v minh th cn khn ton hin,

v l lc nhn quang ta, ln u tin, phng chiu tn th tnh ca chng ta. By gi, ta nhn ra ngha cuc sng, ta bit rng khng phi l mt n lc m qung, m cng khng phi l trng thao din nhng bo lc v tri; nhng du khng thu trit c ngha ti hu ca kip ngi, vn c ci g trong khin ta vui khng cng m sng, v qua mi cuc thng trm ta vn thnh thi m an thn lp mnh, khng thc mc, khng hoi nghi, khng bi quan ym th.

Khi ta cng y nha sng, cha thc tnh trong vic i, ta khng th nhn ra c tm nghim trng ca nhng cuc xung t nm trong cuc sng, tm thi chng nh ng im trong th tnh. Nhng trc sau g c ngy ta phi nhn thng vo cuc sng; phi i din vi i, v thng thn gii quyt nhng b mt khc khoi nht, cp bch nht ca kip ngi. Khng T ni:

Ta mi lm tui ch vo s hc, ba mi tui th tr vng bn mi th ht ng, nm mi bit mng tri, su mi nghe thun tai, by mi th tuy lng mun m vn khng ra ngoi php tc.

Mt cu ni cao kin lm sao ca bc ch thnh Trung Hoa! Cc nh tm l hc u tn ng kin gii y, v thng thng vo li mi lm tui, ngi con trai mi bt u trnh trng quan st quanh mnh, v tra hi v ngha ca cuc sng. Tt c ngun nng lc siu hnh, by lu vi kn trong tim thc, bng dng nh cng mt lc tro vt ra. Nu chng bng ra dn dp v bo qu, tm tr c th mt thng bng mt thi gian, lu hoc mau; trn thc t, nhiu trng hp kit qu thn kinh nh vy c ghi nhn trong tui tr, m nguyn do chnh khng ngoi s v th qun bnh ni ti. Thng th hu qu khng vt tch g su m; nhng i cn tng th khc hn; hoc v nhng khuynh hng ni ti, hoc v sc tc ng mnh ca nhng lung nh hng xung quanh vo bn cht d cm kch, cn thc tnh tm linh y chn ng h n tn cng c th. l lc phi dt khot chn gia ci vnh vin c v vnh vin khng. Chnh s chn la y m Khng T gi l hc. Hc y khng phi l hc kinh sch, m chnh l ln su vo nhng b mt ca cuc sng.

Thng thng, li thot ca cuc tranh u l ci vnh vin c hoc vng Cha(1) v rt cuc ri bao gi sng cng l "c", l khng nh, mc cho nhng ngi bi quan quan nim n di v s hnh thc ph nhn. Tuy nhin, ta khng th chi ci trong i c nhiu s vic ko lch tr c d

cm ca ta sang mt hng khc, ta ph ha theo li than vn ca nh vn Andreyew(2) trong tc phm "Nhn sinh" ca ng:

Ti nguyn ra ci g ngi cho ti. Ti nguyn ra ngy ti sanh. Ti nguyn ra ngy ti cht. Ti nguyn ra tt c g trong i ti. Ti ht tt c vo mt tn nhn mi, i nh Mng v tri gic! Khn kip! i khn kip! Bng nhng li tha m ta thng mi. Mi cn lm g ta na?...

Trong hi th cui cng, ta tht vo tai tru mi: Khn kip! khn kip!

Qu l mt bn n khng khip, mt ph nhn ton trit cuc sng, mt bc tranh cc k hc m v s kip con ngi trn tri t ny. Khng lu mt du tch, tht khng g ng hn, v chng ta khng bit g hn v tng lai ngoi vic chng ta s tiu mt ht, c tri t dung thn ny na. Hn vy, ngi ta c l do chn i.

Sng, vi hu ht chng ta, l kh. l mt s tht kh ph nhn. Bao gi sng cn c ngha l tranh u th th gian ny chng qua l mt trng au kh. Tranh u l g, nu khng l s x xt gia hai i lc m bn no cng c chim phn hn? Nu thua th hu qu l ci cht, m cht l ci kinh khng nht trong i. Tuy nhin, du c chin thng c ci cht, con ngi li ri vo c n, m c n lm khi cn kh chu hn l tranh u. Ta c th khng hay bit g ht, v c bung lung theo dc lc nht thi, nhng c phi v khng hay bit m s i i khc phn no khun mt thc c u? Du cho ngi m c tnh khng nhn c mt tri vn khng hy b c mt tri. H vn b nng nhit i t chy ti bi, v nu khng tm ch che t vn b qut sch trn th gian ny.

Tht vy, Pht khng ngoa cht no khi Ngi xin mnh bn chn l ti thng - t diu - m chn l u l sng l kh - kh . Chng ta h chng mang ting khc ra i nh mt li phn i sao? t ra, ta c th ni chc rng t lng m m m lt ra ngoi i vo mt th gii gi but, y bt trc, l mt bin c au thng. Ri ln ln cng o theo kh no. Mc rng cng au but, khng t th nhiu; tui dy th thng tri qua nhiu bin ng, c v th xc ln tm hn. i vi c th ln hn l x hi, s trng thnh cng nh du bng nhng tai ng kh no, v hin ti ta ang chng kin mt trng hp au y. Ta c th ngui lnh ngi ni l, v cho rng l vic khng th trnh, rng cuc kin thit no cng mc ln t nhng hoang tn ca ch c, v khng trnh u c cn au gii phu. Nhng s phn tch lnh lng y ca tri thc c c cht no u

nhng cu x ca cn au. Ni kh xoy vo thn kinh ta, n su mi, khng nh c. Du kho bin lun cho my th i vn vy thi, mt trng tranh u y kh ly, au thng.

Tuy nhin, li l iu may ln cho ta. V ng cng kh th tm ch ng cng tinh luyn, v cng tinh luyn ng cng thm nhp vo l nhim mu ca kip sng. Tt c nhng nh ngh s c phch, nhng ng gio ch siu tuyt, nhng tay cch mng x hi bt ty, u thng mt m l, tim rm mu, vn ln t nhng cuc tranh u gay go nht do cc ngi ho hng ng ln lnh o. Nu chn cm ng n cha trn mi cay ng th ng cha thc nm mi i. Mnh T sng sut v cng khi ngi nhn xt:

Khi tri mun giao ph mt trng trch cho ngi no th trc ht lm cho kh ci tm ch, nhc ci gn ct, i ci th xc, cng tng ci thn ngi y, ng lm g cng nghch mun; c vy mi khch ng ci tm, kin nhn ci tnh, thm ch cho nhng iu cha hay lm c(3).

Ti thy nh vn Oscar Wilde(4) dng nh hay thch ni nghch, ct c bt ni; c l ng l mt vn ho, nhng ng c ci g khin ti phi ngi ngi ngonh mt i. Du vy, Li Kinh Siu ca ng vn y nim cm thn thm diu:

Sut my thng trng va qua, v sau nhng bin c v tranh u khng khip, ti mi v l c mt t bi hc by lu b che lp trong con tim ca kh au. Cc bc tu hnh v nhiu ngi m mui khc i khi ni n ci kh nh mt ci b mt. Ti ngh rng ch thc l mt s khai ng. Ngi ta nhn bit nhng vic m trc kia khng bao gi nhn bit c. Ngi ta i thng vo t s ca ci kh bng mt quan im hon ton khc.

on vn cho ta thy tc ng k diu ca ngc t vo bn lnh ca nh vn. Nu t lc vo ngh, ng nm qua nhng th thch nh vy hn vn nghip ca ng cn s gp bi hn nhng g hin c.

Chng ta qu qui hng vo chnh ta. Ta sng trong v c ca t ng, ngy cng ln theo ta, c h khng lt b c. Dng nh ta mang n theo sut i, t tm b n ngy nhm mt. Tuy nhin, thin nhin vn hin cho ta nhiu c hi p v bc ra, v c hi u tin, thun tin nht, l khi ta bc vo thi hoa nin. l ln u tin ci ti ca ta thot bit c ngi khc. Ti mun ni n s thc tnh ca dc tnh. Mt ci ti, tng l ton nguyn, l bt kh phn, gi y nh t ch i ra. Tnh yu by lu ng say trong y tim vn mnh ln, v gy bo ng. V y l lc va dy ln,

tnh yu i hi ngay, cng mt lc, va xc nh ci ti, va tr b ci ti. Tnh yu khin ci ti t mt i trong i tng n yu, nhng ng thi cng i quyn chim hu i tng y. Tht l mu thun; v chnh mu thun y l mt i bi kch ca nhn sinh. Cm gic cn bn y c l l nguyn ng lc thc gic loi ngi hng thng. Thng ban kh cho con ngi hon ton tt con ngi. Tit mc quan trng nht trong vn chng khp th gii ny khng ngoi s ha iu, trn mi cung bc, ca khc y ca yu ng, chng nh khng bao gi bit chn. Nhng khng phi l vn ca chng ta. iu ti mun nhn mnh trong cu chuyn lin h n chng ta y l: bng s thc tnh ca tnh yu, ta thong nhn ra ci v cc, v ci h mt y gic tui tr i vo cuc sng lng mn hoc thun l, ty tnh , hon cnh hoc gio dc.

Khi ci ti b v v rc ci khc vo t thn, ta c th ni l lc ci ti t ph nhn n, hoc l bc u trong cuc ng trnh ca ci ti i n v cc. Trn bnh din tn gio, l khi im ca mt cuc x xt ti bi gia hu cc v v cc, gia tri thc v mt nng khiu cao hn, hoc ni nm na hn, gia xc v hn. l vn trn tt c vn , tng y hn mt chng trai vo vng tay ca qu Satan. Khi ngi ln tui dm li nhng ngy nin thiu khng khi rng mnh n lnh ton thn. Cuc tranh u cn dn vo vi tt c lng thnh c th ko di n tui ba mi, nh li Khng T ni: tam thp nhi lp. thc tn gio, tc o tm, gi y hon ton thc gic, nn ngi ta mang tt c nhit huyt, cao nht, d th tt c con ng thot ly tranh u, hoc chm dt tranh u, khng t mt th nghim no. Sch no cng c, cuc din thuyt no cng d, bi ging o no cng thm nghe, v php tu tp nghim qua th. V t nhin o Thin cng c g ca n hi thm.

Bng cch no Thin gii quyt vn trn tt c vn y?

Trc ht, gii p Thin c a ra l trc tip ku gi n nh sng ca chng nghim bn thn, thay v kin thc ca sch v. L trng khc ch gia hai thi cc, hu v v, th tnh ca con ngi chng ta phi c tm ly bng mt nng khiu khc hn l tri thc(5). V Thin cho rng chnh tri thc y to ra cho ta th vn khng bao gi t gii quyt c, nn cn dp n qua mt bn, nhng ch cho mt ci khc, siu ng hn, minh trit hn. V c cht ca tri thc l tn lon, u t. Du rng n dng ng ln th vn kh d quy ng s thanh tnh ca tm, rt t khi n a ra ni mt gii p tha ng. N lt th yn n y th v ca v minh m khng phc hi c trng thi ban s ca mun vt bng mt th g khc.

Ngh rng n pht gic ra v minh, i khi ngi ta coi n nh c kh nng chiu ph, nhng s thc n ton gy ri, nht nh khng ri c mt tia sng no trong nhng ng dng lng xng. N khng rt ro, c ch ci g khc, siu vit hn, gii quyt cho n tt c vn n quen tt t ra, bt chp hu qu. Nu n c kh nng em li mt trt t mi trong th hn lon, dt khot mt ln, th hn loi ngi khng cn n trit hc na mt khi c h thng trit hc u tin dng ln t khi c ln ca mt Aristole hoc mt Hegel. Nhng lch s trit hc chng minh rng mt lu i t tng no ca mt tr c siu tuyt no dng ln nht nh sm mun g cng b ngi sau nh . Ci tr p xung dng ln lin min y hn l thng tnh i vi trit hc, v l chn tng ca tri thc buc n phi vy, khng sao chm dt c nhng thc mc tm ti, cng nh ta khng ngng th c. Nhng gi rng sng, ta khng th ngi ch cu gii p dt khot ca tri thc, du n lm c. Ta khng th ngng sanh hot, du trong chc lt, ch trit hc vn ln mn b mt. B mt mc b mt, nhng ta phi sng. Ngi i khng th ch khoa hc phn tch xong thc n, qui nh xong phn lng mi yu t dinh dng. Vi ngi cht, kin thc khoa hc v thc phm khng nhm vo u ht. Do Thin khng cy vo tri thc gii quyt nhng i s ca Thin.

Ni chng nghim bn thn c ngha l nm ly c s khi va pht khi, khng qua bt c trung gian no. Li v thng thng ca Thin l: dng ngn tay ch mt trng, thy trng ri phi qun ngn tay(6); dng nm bt c, c c phi qun nm. C s l vy, cn nm ngay gia i tay trn ko n vut mt - l thut tip x Thin ra cho chng ta. Cng nh thin nhin, gh tm ci trng rng, Thin gh tm bt c g xen gia ci thc v chng ta. Theo Thin, khng c g khc nhau ht, trn thc t, gia hu cc v v cc, gia xc tht v linh hn. ton l s phn bit vu v, l vng tng, do tri thc dng c by. Ai qu ch tm n chng, hoc nhn u cng thy chng trong thc t sanh hot, t chp ngn tay lm mt trng. i th n, bun ng th i ng, c g l v cc hu cc trong sao? Chng ta h chng t chng ta, v mi ngi sao? Cuc i nh hin gi cha sao? Ch v c tri thc len vo, gy lo u, toan st hi, nn ta ht sng, v tng rng mnh thiu mt ci g. Hy yn cho tri thc ng dng trong th gii ring ca n, du sao cng c ch, nhng ng n cn tr dng i. Nu rt cng ng vn thm kht nghin cu cuc i th c nghin cu n trong dng tri chy. Dng tri chy y khng nn, trong bt c trng hp no, ngn chn li, hoc can thip vo: v h ng va nhng tay vo l sc sng r, chiu diu ca n b chao ng, ht soi c hnh nh ca ng, khun mt ng c t v th, v tip tc c mi n v chung.(7)

Hi tng t vi Bn Qui Tc ca Nht Lin Tng(8), Thin c bn truyn ng nh sau:

Gio ngoi bit truyn

Bt lp vn t

Trc ch nhn tm

Kin tnh thnh Pht,

dch:

Truyn ring ngoi gio Chng lp vn t Ch thng tm ngi Thy tnh thnh Pht(9)

Cu ni tm lc tt c yu ch ca php Thin. D nhin, ta khng nn qun rng phi c mt bi cnh lch s th no mi c phn ng li bng ch trng bo nh trn. S l khi Thin mi du nhp Trung Quc, a s cc nh hc Pht y u sa trong nhng cuc tranh lun siu hnh v gio php v thng, hoc ch phng tr gii hnh, hay sut ngy ngy ngt m say trong php qun v thng. Hiu theo danh s, hnh theo s tng(10) cc ngi nm ht mt i s ca nhn sinh, dng lun lu y hon ton din ra ngoi tt c tr luyn tr sung, hoc m tng ho. B t Ma v mn ca ng nhn thy th o bi t y, nn tuyn xng bn danh ngn Thin va k. Mt khc, cn ng Thin c xo th ring ch thng vo th tnh, v h thy tnh l thnh Pht, ngha l chng nhp trong trng thi siu tuyt, thun nht, hon ton dung thng tt c mu thun v tn lon do tri thc gy ra.

Do , Thin nhm ch thng, khng bao gi gii thch, khng vin n li trnh by quanh co, m cng khng qui np. Lun lun, Thin tip x vi nhng c s thc t, c th, r m c. Xt v mt lun l, c l Thin cha y mu thun v trng ngn. Nhng, siu vit trn tt c, Thin c thng ng m i, thanh thn, nh nhng, ng nh mt Thin s ni:

Gy mnh mnh vt, ng mnh mnh i, gia i ni trp trng. khng c g l bin lun c, m ton dm trn nhng s kin c th, ph tt c cho duyn phn. Ch khi no tinh thn l lun xao lng nhim v ring m sn bc vo con ng Thin, lc y, Thin mi ln ting tuyn co ch, v trc xut bng v lc tn xm lng. Du vy, Thin khng phi l cu ch ca bt c g; tht vy, khng c l do no Thin i nghch vi tri thc, du sao thnh thong vn c cng dng cho chnh ngha Thin. Vi cu truyn chn la sau y biu th con ng hin thc ca Thin trong vic ng c tip vt:

Ngy kia, t Lm T ni: Trn ng tht lm c mt v v chn nhn thng ra v theo li ca m trn mt cc ngi. Thy no s tm cha chng c c th nhn y. C mt thy bc ra hi: V v chn nhn y l ci g?. Lm T vt bc xung thin sng, nm cng thy ta ht ln: Ni i! ni i!. Thy ta ang lnh qunh th T bung ra, tr mi ni: V v chn nhn, ch l mt ci cc phn kh. Ri i thng vo phng trng (11).

Lm T ni ting trong Thin gii bi li tip x thng v bo vi mn sanh. S khng tn thnh li ni php quanh co, s trng ca cc php s thiu nhit huyt. Chc l S tha hng php Thin trc ch y s ph l ha thng Hunh B, trc kia ba ln nh S ng ba ln S n tham vn v yu ch ca Php Pht. Khi ni Thin khng lin quan g n vic nh ngi hi o y. Nu ng cho rng nh l yu t Thin t ng chp lm nh ngi ta chp lm ngn tay l mt trng. Nh cc gio thuyt khc, nhng c bit hn Thin, ta ng nn coi nhng hnh thc pht hin hoc biu hin bn ngoi nh l cu cnh; ch nhm ch hng nhm vo ci thc. Nhng ch dn y du l quan trng, khng th khng c c, nhng mt khi mc phi chng l hng ht, khc no b b r trong li, v khng bao gi hiu c Thin. C ngi cho rng Thin lun lun c chp ta trong mng li l lun, hoc trong by ngn t. Mt bc li lm cho ng trm lun mun kip, khng bao gi ci m c hng t do, s t do tng t nng tri tim ng. Do Lm T bt cng trong bn tay trn nhng g thot hin n cho mi ngi chng ta. Nu con mt th ba, con mt Bt Nh, m bung c ta, t ta thy r, khng cht sai lm, ch Lm T a ta n. Trc ht, ta cn thm cm vi thc tm ca s, v cht vn thng vi con ngi ni ti ngay ti .

Khng mt gii thch bng ch ngha no a ta vo c th tnh ca chnh ta. ng cng gii thch, n cng chy mt khi ng. chng khc no ng

c ui bt bng ng. ng chy theo n, v n chy vi ng, theo ng mt tc lc nh nhau. Khi ng thu t c l y l c ngay vo thm tm ca Lm T v Hunh B, v thm cm mi t tm v lng ca cc Ngi.

T Vn Mn, (12) t Vn Yn, l mt cao tng khc thi vn ng. S phi th mt mt chn mi chng c l o nhim mu ca v tr v nhn sinh, lun c l sng m bc ca S. S kin nhn ba ln g vo nh t Mc Chu, (mt cao ca Lm T, T l php t (13) ca T Hunh B) mi c vo tham vn. Mc Chu hi:

-Ngi l ai?

-Vn Yn

S va x ca bc vo th Mc Chu chp ly vai S, ra lnh: Ni i! ni i!. S cha bit ni g th Mc Chu mng: v tch s, ri y ra khi ca. Cnh ca ng sp li, tn nhn, mt bn chn ca Vn Mn kt gy trong . Trong cn au ngt, nh s khn nn kia hot nhin i ng, ngha l chng nhp trong chn l ca nhn sinh. ng khng cn l ch tiu i n my chn l na; ci ng va chng c b li gp bi ci ng va thit mt; mt bn chn. Tuy nhin, trng hp ca S khng phi l mt bit l, v c nhiu ngi x thn cu o nh vy trong Thin s. ng nh li Khng T ni: Sm nghe c o, chiu cht cng cam. Qu c nhiu ngi coi trng chn l hn thn mng ca kip sng nh cy c th cm. Nhng, than i, trong i c bit bao cy tht nh ln hp trong bn hi ca ngu m v dc lc!

l ch cc k kh hiu ca Thin. Ti sao c li mng qu gt gng y? Ti sao c v nh tn nhn vy? Ch tiu Vn Mn phm ti g n phi tr bng bn chn gy nt? Ch ta ch l mt bn tng i cu o, v thit tha mong thy khai ng cho. Thy c li g ba ln ng ca trc tm nguyn cu Thin ca ch tiu, v khi ca va h m li ng sp li ngay, mt cch tn bo v bt nhn nh vy? Phi chng l chn l ca Pht gio m Vn Mn hng nhit thnh tm kim? C iu l nht l c hai, thy v tr, u hi lng nh nhau v bin c y. Thy hoan h thy tr chng nhp trong c huyn diu ca th tnh. Tr mang nng thm n khai ng ca Thy. Hin nhin, Thin l ci phi l nht, kh quan nim nht trong i. Nn trc ti c ni Thin khng phi l ti l phn, hoc tr gii. Tri li, Thin phi c thn chng v trc ng t thm tm mi ngi chng ta. Cng nh hai tm gng trong phn chiu ln nhau, cng vy, ci thc, ci chn

t, ca th tnh ta phi c t i din nhau, tuyt i khng gin cch. C vy, ta mi nm c dng i t ni nhp sng ang lun lu.

Khn ni lu nay hai ch t do ch l mt danh t rng. Nn iu khn yu nht cho ta l thot vng n l m tt c sanh linh hu hn u cm mc phi, nhng nu ta khng thng tay cht tan tnh chui xch v minh tri cng tay chn ta th cn tm gii thot u na? V, chui xch v minh y chng phi c bng cht liu no khc hn l cht m hoc ca tr thc v gic quan bm cht vo mi t tng, mi cm gic ca ta. Tht kh ci b chng nh kh ci b b qun o t, nh li kho v ca cc Thin s.

Chng ta u sanh ra t do v bnh ng nh nhau. Du cu ni c ngha th no v mt x hi hc v chnh tr hc, nhng vi Thin, vn l mt s thc tuyt i trong lnh vc tm linh; v tt c xing xch ta cm thy mc phi tht s ch mi trng vo ta sau ny bi v minh, ngha l bi ta khng thu r iu kin thc, nhn duyn thc, ca cuc sng. Tt c xo thut phng khong nht, t i nht, hoc bng vn ngh, hoc bng phng tin c th, ch s ng dng vo nhng tm hn kht khao cu o u nhm phc hon cho h trng thi t do nguyn th. iu y khng bao gi ta thc chng c, tr phi t ta, bng t lc, ta th nghim ly ngoi tt c np suy t. Vy, quan im cng tuyt ca Thin l v v minh nn ta lm ng lc li, tng c s ch i trong ta trong khi, t nguyn th, cha h c cuc tranh chp no gia hu cc v v cc; v s t do m ta nhit thnh tm kim vn c t bao gi. Thi ho T ng Pha, mt quan i phu i nh Tng, din ly bng my vn th nh sau:

L sn yn ta Chit giang triu V o sanh bnh hn bt tiu o c hon lai v bit s L sn yn ta Chit giang triu Khi ngt non L sng Chit giang Khi cha n lun m mng n ri ha vn khng g khc Khi ngt non L sng Chit giang

Cng vy, s Thanh Nguyn Duy Tn c li t thut nh sau:

Si ti, ba mi nm trc, khi cha hc Thin,

, , ;

thy ni l ni, thy nc l nc;

, ;

Sau nhn theo bc thin tri thc ch cho ch vo,

,

thy ni chng phi ni, thy nc chng phi nc;

,

Ri nay th nhp chn yn vui tch tnh, y nhin,

, ,

thy ni ch l ni, thy nc ch l nc,

,

(Truyn ng lc, quyn 22)

Ngy kia, c ng o hi Thin s Mc Chu, mt cao tng hu bn th k IX:

Sut ngy mc o n cm, lm sao khi mc o n cm?. S p: Mc o, n cm. Thy kia tr li khng hiu. S p: Khng hiu th mc o n cm.

Thin lun lun tip x vi nhng ci c th nh vy, khng thch suy lun m h. Ti khng mun v rn thm chn, nhng nu phi lm bn v thi trit hc ca Mc Chu, ti c th ni th ny: Chng ta u l hu hn ht, ta khng th sng ngoi khng gian; bi l chng ta sanh ra t tri t nn khng th t ti ci v hn. Lm sao thot ngoi nhng gii hn ca cuc sng? C l l ngh ca ng o trong cu hi u; i li, Mc Chu p: Gii thot phi tm ngay trong ci hu hn; khng u c ci v hn ngoi nhng s vt hu hn ca th gian; ng i tm ci v hn no khc tc ng ct t vi th gian tng i ny, nh th khc no ng t hy ng. ng khng mun c c s gii thot tr gi bng cuc sng thng tc ny. Vy, th l c bnh thng m n v ung, v tm gii thot ngay trong cnh bnh thng y. Li gii thch t l tai qu vi ng o, nn thy ta th nhn khng hiu ch ca Thin s. Nn s gii thm: Du hiu hay khng hiu, ng vn sng nh thng trong ci hu hn, vi cc hu hn, v ng s cht nu ng ngng n ngng mc hng n ci v hn.

Du c tranh u my i na, Nit Bn vn phi tm trong bnh xe sanh t lun hi. T mt thin s chng o n mt g tht phu ngc nht i, khng ai thot ngoi c ci gi l lut thin nhin. H bao t lp th ai

cng i nh nhau; h tri bng tuyt th ai cng lo chong thm o m. Tuy nhin ti khng c ni rng c hai cuc sng u rt li ch cn l vt cht nh nhau, nhng h vy v h vy, bt chp trnh minh trit no. Nh kinh in Pht gio ni, ci ti ca hang ng chuyn thnh nh gic khi bng ln ngn uc chiu diu ca tm linh. Khng phi l trc ht phi dp b ci gi l hc m, ri em th vo mt ci khc gi l linh quang, v m vi gic bn lai vn l mt, chng phi hai, chng phi khc. Ci ny chuyn thnh ci kia l ni chuyn, trong t th. Nn hu hn tc v hn, v hn tc hu hn, C hai khng sai khc nhau, du rng trn mt tri thc ta buc phi phn i. Ng ca ngi Mc Chu c l l vy trong li p sau, ging rng bng lun l. Ci lm ca ta l thy c ch i ch tht s vn l tuyt i mt. Cuc sng ta ang sng y h chng l mt, l ton nht sao, cuc sng m ta nhn tm thc vo mi dao tai hi ca tr thc suy lun gii phu thnh manh mn?

Ngy kia, s Bch Trng Nit Bn gi mt thy n ni:

Thy vi ti ra cy rung xong ti s ni cho nghe i ngha ca Php Pht. Cy xong, thy ta n thnh gio, s dang i tay, khng ni g.

C l rt cuc khng c g l b mt trong Thin c. Tt c u tri banh trc mt ng. Nu ng n cm, ng mc o sch s, v cy cuc vun trng la thc v rau c, tc ng lm tt c nhng g phi lm trn tri t ny, v nh vy l ng thnh tu ci v cc ng. Thnh tu bng cch no? Tha, c ngi hi thin s Mc Chu Php Pht l g, ngi c mt cu ch Phn trong kinh i Bt nh Ba la mt a (14). Ngi kia th tht khng hiu, ngi bn bnh gii:

o thy rch bao nm,

Gi tung tng mnh bay vng ln my.

Rt cng, v cc ch l mt tn n xin rch nt nh vy sao?

Du l g, trong s th ny, c mt ci ta khng bao gi c th l nh c, l s yn tnh ca tm thn, hoc ngho (v yn tnh ch c c trong cnh ngho)- s yn tnh i ly bng c mt cuc u chin dng mnh, vi tt c kh lc bnh sanh. Hi lng v bing nhc hoc v khng mun bn tm, bung xui n u hay , l thi sng gh tm nht. Khng c g l Thin trong ht m ton l bi hoi, l v tri gic. S u chin phi c dy ln vi tt c i hng i lc, bng khng, ng hng c th

yn vui no cng l th gi, liu phiu khng gc, va gp trn bo u sp tan tnh. Thin rt quyt on im . Tht vy, m lc tinh thn y ta thy trong Thin, ngoi phn hng khi thn b, vn c trui luyn t l u chin trong i, nhn ly vi tt c ch kh bnh sanh v tinh thn v y.

Vy, trn quan im o c, Thin c th coi nh mt k lut nhm rn c li tnh kh. Cuc sng thng ngy ca chng ta ch chm s vo vnh ngoi ca c th, khng gy mt chn ng no tn thm tm. C n khi o tm c nh thc, hu ht chng ta vn phn pht i qua nh khi lu mt du tch no v cuc u chin cam go trong tm hn ta. Bn cht ca chng ta l vy, sng phin phin trn mt s vt. Ta c th thng minh, chi sng, v.v... nhng du ta lm g vn thiu b su, thiu chn thc, khng ku gi n cht thm tnh no. C nhiu ngi khc li hon ton bt lc, khng sng ch c g ht, tr ra nhng mnh khe vn, hoc bt chc ti, t gic mt tm hn nng ni v thiu ni chng. Thin, trc ht, l mt tn gio, nhng cng l mt ngh thut luyn tnh kh. Ni ng hn, chnh s tm chng cc su nht nh khi ng mt cuc chuyn ha trong c cu tinh thn ca c th con ngi.

Nh th no?

Chn l Thin, tht vy, mun thm ng phi tri qua mt cuc i chin, i khi rt dng dai, v i hi mt sc tinh tin trng k, v thit yu. Thun thc trong k lut Thin khng phi l vic d. C mt Thin s nhn xt rng mun lm s phi c mt tinh thn u chin cao tuyt, c n mt ng thng th u triu cha chc lm c mt ng s tt. ( y ti xin ni thm ti Trung Quc c lm thng th l thnh c mt ch nguyn cao nht m khng my ai dm mong c trong th gian ny). Ni th khng phi v cuc sng xut gia i hi ngi tu phi nghim tr kh hnh, m chnh ng rng phi vn chuyn ngun ni lc tm linh vt n tuyt nh. Tt c cu ni, tt c vic lm ca cc bc Thin c u ng ra t tuyt nh y. khng c g l c lm ra ti ngha, hoc gieo hoang mang vo u c ta, m ch nc trn b, chng tro ra t mt tri tim dy y thm chng. Bi vy, tr phi ta chng n ch cao bng ch s, bng khng ta khng th c c nh cc ngi mt ci nhn qun xuyn vo cuc sng. Ruskin(15) ni: "Chc chn rng nu tc gi c i gi tr no vn kh cho c gi trong chc lt nhn ra tt c ngha, m t ra phi mt thi gian sau mi thu o ht c. Khng phi l tc gi khng ni nhng iu mnh ngh, v ni cho tch bch, nhng thc s khng th ni c, l hn

na l tc gi cng khng mun ni, nn nh ni p m, bng n d, th coi ng c chc mun nghe khng". Ti khng th hiu tt c l do ca thi y, m cng khng th phn tch s d dt y trong tm cc bc hin trit khin cc ngi lun lun du su t tng. Cc ngi cho ng khng phi gip ng, m thng ng, v h phi chc ng xng ng mi thun a ng n ch. Chic cha kha m vo vng kh tr hu y ch trao cho ng sau mt cuc u chin tinh thn y kin tr v gian kh.

Lun lun tm ta y p th in o v l v h di v tnh. Du vy, chng vn c cng dng ring, khng th chi ci, trong cuc sng thng ngy. Tuy nhin, phn ln v khi cht cha y khin ta khn n v m c di cm gic tri buc. Mi khi ta mun c ng, n chn li, n dn xung, n r mt bc mn dy bt trn chn tri tm linh ca ta. Ta c cm gic lun lun sng di ch p ch. Ta thm c t nhin v t do, v cm thy khng sao t c. Cc Thin s hiu lm s th y, v chnh cc ngi c lc tri qua. Cc ngi mun ci b cho ta gnh u phin y, v tht s khng c g phi mang theo c sng mt cuc sng thc v gic. Nn cc ngi ch tht ra i li km theo vi c ch, v nu lnh hi thng c, gii thot ta khi vng p ch khc nghit ca nhng khi kin thc kinh nin y. Nhng rt kh cho ta lnh hi c. V quen lu vi p ch, ta khng d g xa b c np t lit tinh thn. Trn thc t, n n su, mc r, trong con ngi chng ta, nn cn lt nho ton th c cu ca c th ta. C ti to y mu v nc mt! Nhng khng c con ng no khc a ti nh cao diu y ca cc bc cao tng. Chn l Thin khng bao gi ta lnh hi c tr khi ta p vo vi tt c kh lc bnh sanh. ng i dy y gai gc, v dc ng. khng th l mt tr tiu khin, m ng l mt vic lm nghim trng nht trong i, khng mt g li nhc no dm bn mng. l mt ci e tinh thn, trn e y, v di nhng lt ba p lin hi, tnh kh ta c trui i nhi li mi n ch tinh luyn. Do , vi cu hi Thin l g?, c s p nu du trn la hc. Phi qua cuc th la y trc khi nhn c ci mm ci ca Thin vi li mng: y l nh ca ng.

Mt trong trong nhng Thin ng tng gy cch mng mnh trong tm ta l cu chuyn sau y:

Bng Un, (trc theo nghip nho gia) ngy kia n tham vn M T, v hi: Ai l ngi chng cng mun php lm bn?. M T p: i khi no ng hp mt bng ht nc Ty Giang ta s ni cho nghe. Bng hot nhin i ng(16)

Tht khng c li p no lc hn i vi cu hi nghim trng nht y, tng nu ln trong lch s t tng ca loi ngi! D m ca li p vang ln gn nh mt li tha m, bt knh, i vi bit bao tm hn ang qun nng di cu hi y. Tuy nhin, nhit tm ca M T tht khng c my bng ng, nh tt c nhng ngi hc Thin u bit r. Tht vy, cng trnh hng long ca o Thin sau khi Lc T Hu Nng(17) vin tch l nh o nghip huy hong ca M T, t i s ri xung hn tm chc v cao tng, trong y c Bng Un, mt c s trc vit nht trong o Thin, rt xng ng c tn xng l Duy Ma Ct(18) ca ta nh Pht Gio Trung Hoa. Cuc m thoi gia hai v Thin s thng thng y khng th l mt tr chi r tin. Du b ngoi c v d dng, v nhn nh l khc, vn n bn trong mt vin ngc qu nht i ca vn hc Thin. Chng ta khng qun rng v s ngi hc Thin tot m hi lnh, v tht ra nc mt trc cu ni y ca M T, b mt khng tit lu c.

Sau y l mt cu chuyn khc:

T thng ta hi ha thng Trng Sa Cnh Sm: Nam Tuyn i u sau khi ha o? Sa p: Khi Thch u cn l ch tiu c tham kin Lc T. T ni: Ti khng hi vic Thch u tham kin Lc T, ti ch hi vic Nam Tuyn i u sau khi ha o. Sa p: Ngh k xem th

no!.(19)

Linh hn bt t hay khng bt t, l mt vn ln. Ta c th ni lch s tn gio ton xy dng trn mt cu hi y. Ai ai cng mun bit v ci sng sau khi cht. Ta i u sau khi b tri t ny? Tht c mt i sng khc khng? Hay ht i ny l ht tt c? Trong khi phn ng c l khng h bt rt v ngha ti hu ca ngi c liu, ngi khng bn, nhng chc khng ai khi t hi, t nht mt ln trong i mnh, v s phn ca mnh sau khi cht. Du Thch u, khi cn l ch tiu, c gp hay khng gp Hu Nng, iu y khng lin quan g n vic ra i ca Nam Tuyn. Nam Tuyn l thy ca Trng Sa, nn c nhin v thng ta mi hi ngi rt cuc thy i v u. Li p ca Trng Sa khng p li g ht, theo php lun l thng ca chng ta. Do , c cu hi th nh ca tr, v c li p lin mi ca thy, mt th v vn nh nhau. Tht vy, p rng ngh k xem th no th c ngha g u? Vy, r rng Thin l mt vic, cn l lun l mt vic, khc nhau. Nu ta coi thng s phn bit y, v mong Thin em n cho ta ci nh sng chiu diu hp tnh, hp l, t ta hon ton ng nhn ch ca Thin. Ngay t u, ti h chng ni rng Thin i x vi nhng ci c th, ch khng phi vi nhng suy din tru

tng? V chnh l im ch yu ca Thin, nhm ch thng vo cn bn ca c tnh ta. Tri thc thng khng a ta n c, v chng ta khng sng trong tri thc, m sng trong ch. ng nh li huynh Lawrence lun v chn l: Ta phi phn bit k hnh ng ca tri thc v hnh ng ca ch: loi u tng i c mt gi tr mng manh, th sau mi l tt c (Qun xt v s thy Cha).

Vn hc Thin y dy nhng cu ni nh trn, dng nh tht ra mt cch tnh c, rt v tm, nhng nhng ai thc thu o Thin u xc nhn rng nhng cu ni hn nhin thot ra t ming ch s y ging nh nhng liu thuc c git ngi, h ung phi l kh no kch lit n nh qun au chnh khc rut, theo li ni ca ngi Trung Hoa. Nhng phi c vy, sau cn au kh v xo trn, mi gt sch tt c nhng u tr ca ni tm, v con ngi mi hi sanh li, vi mt nhn quang hon ton mi l phng vo cuc sng. C iu l l Thin tr nn sng t nh ban ngy mt khi tinh thn tri qua nhng cuc u chin y; nhng chc chn Thin l chng nghim, hin ti v bn thn, ch khng phi l kin thc rt ra t so sch hoc phn tch.

Gp tay kim khch u bn kim

Chng phi thi nhn ch tng thi(20)

Thanh kh l hng, cu ni gii r ton th vn . Tm ta phi chn mui nh vy mi ha nhp vi tm ca ch s. Hy thun thc nh vy, v h mt cung n rung ln l nht nh cung khc ng ho lin. S ha iu bao gi cng pht ra t s duyn cm gia i ba giy hoc nhiu hn. V tt c nhng g Thin nhm lm cho ta l chun b cho tm ta nhu thun v trang nghim kh hp vi cc bc c c. Ni mt cch khc, v mt tm l, Thin khai phng tt c ngun ni lc tim phc trong ta, m bnh thng ta khng h hay bit.

Nhiu ngi coi Thin nh mt sc t k m th. Nhng ni th tht khng gii thch g ht. V c ai c ln hai ting Yamato damashi(21) th kch ng ngay hu ht dn tc ny mt lng yu nc nng nn. Cc tr y c dy d tn knh mu c mt tri mc, v khi chin s din hnh trc qun k, t nhin h t ng nghim cho. Khi mt a tr b khin trch khng hnh ng ng vi tinh thn mt tiu hip tng qun, v lm nh danh cc bc tin bi, n lin tp trung ht m lc, v ng u vi nhng cm d hn. Vi ngi Nht, tt c tng y l ngun ng lc, v khi

pht ng ra, theo nhiu nh tm l hc, l t k m th. Nhng qui c x hi, v bn nng bt chc, cng c th coi l t k m th. K lut tinh thn cng vy nt. Ngi ta nu ln cho hc sinh mt tm gng noi theo, v bt chc. nim y ln hi bt r trong chng bng sc t m, v cui cng chng hnh ng theo nim y, tng nh chnh l ca chng. T m l mt l thuyt kh cn khng gii thch g ht. Ni rng Thin l t m, ta c minh nh g c v Thin khng? Ngi ta tng rng, theo tinh thn khoa hc, c gn cho mi hin tng mt danh t mi, hp vi thi thng, l dt khot xong vic, hi lng, coi nh t s vt ng vo con ng cao kin. S hc Thin cn t vo tay cc nh tm l hc thm thy hn.

C ngi tin rng trong thc ta c mt vng t hoang cha c khai thc hon ton, v trit . Ci thng gi l V Thc hoc Tim Thc. l mt khu vc y hnh nh l m, nn t nhin t nh khoa hc dm lng vng n. Nhng khng v th m gi c l ph nhn n. Cng nh ming t thc thng ngy ca ta y p th hnh nh, lnh v d, ngn np v hn n, sng v ti, xc nh mt cch hung hn v trm vong trong hi tn; cng vy, Tim Thc l kho cha huyn nng b lc, ngha l nhng g hoc tim n hoc bt thng, hoc thuc thn hn hoc thuc tm gii. C nng kin chiu ca ta vo t th c l n phc ti , v ci cc Thin s nh thc dy trong thc ta c l l ci y. Trong mi trng hp, ch s u bng by hnh dung l m con mt th ba - con mt bt nh. S khai hu, hoc s thc tnh y, thng thng gi l NG.

Bng cch no?

Bng cch tham qun nhng li ni v vic lm y tro thng ra t ch su kn khng b tri thc v tng tng che m, v c thn lc qut sch tt c cun phong v quy ln t v minh v in o.(22)

Ti thit tng cn gii thiu hu bn c vi phng thc cc Thin s thng dng khai ng cho mn . C nhin cc ngi hay dng nhng biu tng tn gio, nhng o tch mang theo khi n t Ma ng. Thng l ci pht t, cy ho, cy gy nh , hoc cy tr trng.(23) Vt sau dng nh c thng dng nht trong vic chng minh thin l. Ti xin c vi th d:

Theo Thin s Hu Lng Trng Khnh H hiu cy tr trng l g tc khng cn g phi hc Thin na. Cu ni khin ta lin tng n hoa

Tennyson trong k tng. V khi ng lnh hi c cy gy l g t ng hiu Cha l g, loi ngi l g ngha l ng kin chiu ngay vo th tnh ca ng, v sc kin chiu y dt khot chm ht tt c ng vc, tt c thm kht xo trn s thanh tnh ca tm ng. ngha ca cy Thin trng c th hiu nh vy.

Thin s Ba Tiu Hu Thanh (th k th X) c ln tuyn b:

ng c mt cy trng, ti cho ng mt cy.

ng khng c cy trng no, ti ot mt ca ng.

Qu l mt cu ni k c Thin, nhng sau Thin s Mc Kh cc lc phn i li vy:

ng c mt cy trng, ti ot mt ca ng.

ng khng c cy trng no, ti cho ng mt cy.

Ti ni vy . ng s dng trng c khng? hay khng dng c? Nu c, ng c Lm T tin h v Triu Chu hu ng. Bng khng, hy hon li ch c.

Mt ng o tham vn Thin s Mc Chu:

Cu ni siu khi Pht, vt khi T l cu g?. S bn gi cao cy trng trc tng chng ni: Ti gi ci ny l cy trng, cn ng, ng gi l g?. ng o khng p, S li gi trng ln ni: Cu ni siu Pht vt T ca ng chng l cu hi ca ng sao?

Nhng ngi l ng pht qua nhng Thin ng thuc loi nh ca s Mc Chu k trn c th cho l hon ton v ngha. Du cy trng gi l cy trng, hay chng phi l cy trng, vn khng h trng g i vi ci ch yu l tr hu ti thng siu vit ngoi gii hn ca kin thc. Cu ni sau y ca mt v cao tng khc, Thin T Vn Mn, c l d t hn.

S thng ng gi cao cy trng ni:

Phm phu gi l c, Nh tha b li l khng,

Vin gic gi l c gi, B tt ni l ng th tc khng.

Cc ng mc o np, thy tch trng th c gi l tch trng.

i c i, ngi c ngi, khng c tr tr(24).

Ri vn v cy gy c k, v l y, sau y Vn Mn li ni b him hn. Ngy kia, S bo vi tng chng:

Cy trng ha rng ri, nut ht cn khng; i a ni sng u ch?

mt dp khc, s Vn Mn dn tch mt c c trc kia c ln vung gy nh vo h khng v ni c ting ng, ri p vo tr cy ni khng nghe g ht.(25)

S cng vung gy p vo h khng, v la i, n b au ri; ri p vo tm bn, S quay sang hi mt ng tng: C nghe g khng?. ng tng p: Bch, c nghe ting.

S than: i, ngc!.

Nu c tip tc k th khng bao gi cng. Vy, ti xin ngng, nhng sn sng n trc nhng cht vn ca bn c, i khi c th s hi ti: Nhng cu ni nh vy c dnh dp g n s kin chiu trong th tnh u? Gia nhng cu chuyn phi l trn v cy tr trng, v vn khn yu ca nhn sinh, c th c lin h g vi nhau sao?

gii p, ti xin dn hai on vn, mt ca ha thng T Minh, mt ca ha thng Vin Ng.(26) Trong mt thi Php, T Minh ni:

Mt my bi dy ln, i a hin ton thn. Trong mt s t hin l triu s t, v trong triu s t hin l mt s t. C v s s t, nhng ng c bit mt con khng, mt con thi?. Ni xong, S gi trng ln tip: y l cy trng, cn u mt con s t?. Ri S qut ln mt ting, qung trng, b vo phng trng.

Cng mt y, trong Bch Nham Lc, ha thng Vin Ng c li nhn xt nh sau nhn bnh ging cu chuyn Mt ngn tay Thin ca Cu Chi:(27)

Mt my bi dy ln l i a trn thu. Mt a hoa n l th gii bng dy. Th nhng khi bi cha ln, hoa cha n, th mt dnh vo u? Bi vy nn ni: nh chm mt cun t, chm mt mi l chm ht; nh nhum mt cun t, nhum mt cho l nhum trn. Vy nay ch nn ct t ht mi nhn duyn lng nhng, khai qut ly kho bu ca nh ngi, th cao thp ng nhau khp, sau trc chng khc sai, mi mi u hin thnh(28).

nhng trang va phc ha, ti mong em n cho bn c mt nim, du rt m h, v o Thin theo nh tinh thn c tha truyn ti Vin ng trn ngn nm nay. Tip theo ti s c gng i ti uyn nguyn ca o Thin trong tinh thn gic ng ca chnh c Pht; v Thin thng b cng kch l i lc qu xa so vi s hiu bit thng thng v li dy ca c Pht c chp gi li, nht l trong cc b kinh A Hm hoc Nikayas. Thin, trn thc t, l sn phm ca tm a Trung Hoa, con ng khai trin ca o Thin cn c di ngc n ch ca thn chng ca v T T n . Tr phi Thin c nhn nh trong th tng quan vi c tnh tm l ca dn tc Trung Hoa, bng khng, khng sao hiu ni c s hng long ca Thin gia hng Pht t Trung Hoa. Du sao, Thin vn l mt ngnh ca Pht gio i Tha tc bt lp o n .

Sau y ti th vch li lch s Thin Tng Trung Hoa - Thin ng - bt u t B t Ma l ngi khai sng php mn ny. Ti y, Thin chn mui, v ln lt c trao truyn qua tay nm ngi gi l T sau ngy vin tch ca ngi truyn php n u tin. Khi Hu Nng, v T th su, bt u truyn thnh gio Thin th Thin khng cn l n na m hon ton l Trung Hoa; v ci m nay ta gi l Thin, di hnh thc hin hu, bt ngun t v T y. Con ng xin dng ca o Thin Trung Hoa, ngay t u, hu nh c Lc T c trc cho mt thn thi c th, v c th ngy cng hng thnh, y uy lc, khng nhng v khi lng m c v ni dung, bng vo diu th ca hng php t ca Ngi. Chng u ca Thin s k nh kt thc hn vi v T ny. V l im huyt mch ca o Thin gn lin vi s Ng, hoc m con mt hu, ti xin dnh ring mt chng. Tuy nhin, ti ch nn lc gii thi v ct yu vn l lm sng ln ci tht hin nhin ca kh nng lnh hi bng trc gic phng thng vo chn l Thin, tc l Ng, v minh th tnh cch c o ca ci Ng y qua s thn chng ca cc bc Thin c. Khi ta hiu c l chng ng trong o Thin, hn ta mun bit qua nhng phng php ch s s dng, hoc thc hoc quyn, gieo cch mng, m ng chng ng trong tm thn ngi hc. Mt s Thin php thc tin s

c trnh by thnh nm mi loi, nhng xp hng nh vy, ti khng dm ni l gm thu c tt c.

Thin ng l mt t chc c bit ch c o Thin, nn mun hiu Thin v phng php dy Thin, ta khng th gc qua bn. C s c o y n nay cha ai m t qua. Ti mong rng bn c s tm thy y mt ti th v cho mt cuc kho st trit hn. Du rng t nhn l ngnh vin n ca h thng Pht gio, Thin c nhng cp bc kh r rt nh du bc tin n cu cnh ti hu. Nn c chng mi bc tranh chn tru kt thc tc phm ny.

Cn rt nhiu tit mc cn c kho st trong s hc Thin, v nhng iu tc gi coi l thit yu s c trnh by nhng b sau. (B trung v h)

_________________________

(1) Vng Cha: let thy will be done, fiat voluntus tua, que ta volont soit faite, gn nh ch ty thun, hoc nhn nhc ca Pht gio (D.G.)

(2) Andreyev: vn s Nga th k 20, tc gi cc b sch Khng khip H thm, chuyn m t nhng tm l hc m, bi quan (1871-1919)

(3) Mnh T, thin Co T, h (D.G.)

(4) Oscar Wilde (1856-1900), vn s Anh, tc gi tp De Profundis, chuyn lm th v vit hi kch (DG)

(5) Tri thc, hoc tm thc, thc gic (intellect) l nng khiu hiu bit bng gic quan, k c suy lun, thuc phm vi kin thc thng tc. Pht gio gi ci intellect l , hoc thc, hnh thc, c tr, m c tnh l phn bit v chp ng (D.G.)

(6) Kinh Lng Nghim: Nh c ngi dng ngn tay ch mt trng cho ngi khc thy, ngi ny nhn c ngn tay thy c mt trng; nu li ly lun ngn tay lm mt trng t lm ngn tay, v lm lun mt trng na. Ti sao vy? v ngi y chp ngn tay lm mt trng. (D.G.)

(7) Tc gi m ch y ci m Hu Nng gi l bn lai din mc v thng gi l bn tnh hoc chn nh. Bn lai l trc sao sau vy, bt bin v l bt sanh; din mc l mt my, l khun mt. Ci khun mt

ngn i y l nguyn l bt dit v i ng chi phi ton th v tr v nhn sinh. (D.G.)

(8) Mt tng phi ca Pht gio Nht Bn do s Nht Lin (Nichiren. 1222-1282) khi xng v ly b kinh Php Hoa lm nng ct. S Nht Lin tri qua nhiu ln b m hi v t y v t tng qu khch v hiu chin ca s. (D.G.)

(9) o c gio v c tng. Gio l nhng phng tin mn biu th, mt cch gin tip, chn l ni ti, tc l tng. Gio l hnh tng, kinh sch, ch ngha li ni, cn tng l tm, v hnh. Hai cu u ch trng ph tng, hai cu sau dy trc ng, thy tnh. (D.G.)

(10) Danh s s tng l ci b ngoi dng lm phng tin din t chn l. Pht gio cho rng chnh nhng th y che khut s thc. (D.G.)

(11) S Ngha Huyn, vin Lm T, t khai sng phi thin Lm T, tch nm 867.

- V v chn nhn: mt tn gi khc ca bn lai din mc, hoc chn tnh.

- Cc phn kh: nguyn tc l cn th quyt.

(12) S Vn Yn, tu ni Vn Mn, t khai sng phi Thin Vn Mn, tch 996.

(13) Php t: con chu trong o. Thin Tng theo php truyn tm n nn qua cc th h tt c nhng ngi c o u dnh lin vo nhau nh mt cy tng ch (D.G).

(14) i tr hu o b ngn: tr hu ln a qua b gic. (D.G).

(15) Ruskin: nh vn, nh x hi hc v ph bnh gia Anh quc th k 19, thuc nhm prraphaelisme (1819-1900) D.C.

(16) - Bng Un, thng gi l Bng c s, c coi l B Tt c s.

- M T o Nht (778), thng gi l Ty Giang php ch, ni danh trong gii Thin v nhng vic lm v ni nng c qui. Sch xa t ng

"chn vm v nh tru, mt sc nh cp, li di n mi, di chn c hai du bnh xe (lun vn). D.C.

(17) Hu Nng (638-713): Tt c ngnh Thin u pht nguyn t v t ny (D.G)

(18) Duy Ma Ct (Vimalakirti): v c s B Tt ch trng trong B Kinh Duy Ma Ct. (D.G.)

(19) Trng Sa Cnh Sm (th k th 9) t ca Nam Tuyn

- Nam Tuyn Ph Nguyn (749-835) hc tr ca M T

- Gia Thch u (700-790) v Lc T Hu Nng (638-713) cch nhau gn 80 nm (D.G.)

(20) L phng kim khch tu trnh kim, Bt nh thi nhn mc hin thi (Mc Chu Trn Tn Tc).

(21) i Ha Hn, tc hn thing ca dn tc Nht Bn (D.G.)

(22) Thin c phng php ring trong vic thc tp ci gi l ngi thin, khc vi phng php thng dng thng ca Tiu Tha gi l bn thin tm nh, m cng khng lin quan g n cch thin qun, nhp nh ca cc php mn khc. Ti s c dp bn ring v vn ny chng khc.

(23) Pht t (pht trn): ci chi ui mui lm bng mt cn tre c gn lng ui nga, cc ng tin thng dng.

- Ho: gy tre ngn, ting ch l trc b

- Trng: (cng gi l tch, cn, bng) l cy gy lm bng g chin n, c chm tr.

- t Ma ng: php ng, ch ging kinh (D.G.)

(24) Thng ng: ln n ni php

- Vin gic: hoc bch chi Pht, c gic Pht, ting Phn l Pratyekabuddha.

- ng th tc khng: bn th (ci thc) ca n vn l ci khng (its apparent reality is essentially empty)

- o np (np tng): danh t gi chung cc ngi tu (D.G.)

(25) y nhc li cu chuyn ca s Tng Trin Bo Phc thy mt ch tiu n lin cm gy p vo tr cy, ri p vo ch tiu, ch tiu la au, S ni: Sao ci kia khng au nh?

(26) Nguyn vn li bnh ca Vin Ng, coi phn ph trng.

(27) Bch Nham Lc: Tc phm gm c 100 ti Thin gi l tc, trong y c li bnh bng th ca Tuyt u, v li ging ca Vin Ng. Tc phm ny du nhp vo Nht thi i Kamakura (Khim Thng) v t c coi l mt trong nhng b sch Thin quan trng nht, nht l i vi nhng ngi thuc dng Thin Lm T.

- Cu Chi l t ca Thin s Thin Long, thi vn ng. Lc u Cu Chi mt ci cc. Ngy kia c mt ni c tn l Thc T i thng vo cc, nghinh ngang u i m ni, tay cm tch trng, nhiu ba vng quanh Thin sn, ch Cu Chi ang ngi. Ri bo: Ni i, ri ta gi nn. Ni c lp li ba ln, nhng Cu Chi vn khng bit ni g. Chiu, ni c toan ra i, Cu Chi gi li, ni: Tri ti ri, xin nn qua m. Ni c p: Ni i, ri ta li. Cu Chi khng bit ni g. Ni c b ra i.

- l mt n nng cho Cu Chi. ng than: Ta tuy mang thn hnh trng phu m khng c ci kh trng phu. S nht quyt tm thy hc o, thu dn trong cc nh ln ng hnh cc. m y c thn ni n bo rng ch nn i, ngy mai c, mt nhc thn b tt n y im ha cho. Qu nhin hm sau c ha thng Thin Long n cc. Cu Chi ly rc vo, cn k k li ht s xu h va qua. Nghe xong Thin Long khng ni g, gi ln mt ngn tay. Cu Chi thot nhin i ng. T ai hi g v Thin, Cu Chi ch gi ln mt ngn tay.

- Trong cc ca ha thng Cu Chi c mt ng t. C ngi hi ng t: Ha thng tm thng vy khng bit ly php no ni cho ngi, ng t bt chc thy gi ln mt ngn tay. ng t v thut li vi thy, Cu Chi bn rt dao ct t ngn tay ng t. ng t s qu, m u chy. Cu Chi rt theo, ln ting gi. ng t ngonh u li. Cu Chi gi ln mt ngn tay. ng t hot nhin sng t yu ch ca ngn tay Thin Thin Long- Cu Chi.

- Cu Chi c ni: Ta c Thin Long truyn cho mt ngn tay Thin, bnh sanh dng mi khng ht. (Bch Nham Lc, tc 19)

(28) y l mt on vn rt hm sc, cha ng tt c yu l Thin. Khi ni bi cha dy ln l ch ci tnh l nguyn th, khi bn th cha pht ra hin tng; l bn lai din mc. Khi ni chm mt mi l chm ht l ni v n gio, ni hot nhin chng ng ch khng phi ng ln hi. Nguyn vn nh sau: Nht trn ca i a thu, nht hoa khai th gii khi. Ch nh trn v c, hoa v khai thi, nh b trc nhn? S d o: nh tr nht kh ti, nht trm nht thit trm; nh nhim nht kh ti, nht nhim nht thit nhim. Ch nh kim tin tng ct ng tit on, vn xut t k gia trn, cao ph ng, tin hu v sai, cc cc hin thnh. (D.G.)

---o0o---

Lun hai - THIN: O GIC NG QUA KIN GII TRUNG HOA

Trc khi bn n ch ca thin co lun ny (coi Thin nh o Gic Ng ca ngi Trung Hoa ng dng trong sinh hot thng ngy) ti xin c vi nhn xt v thi ca nhng ngi kch bc Thin, v nhn , xc nh v tr ca Thin Tng trong ton khi Pht gio. Theo h, Thin khng phi l Pht gio; l mt th o hon ton xa l vi tinh thn Pht gio, l mt bin chng xa thng thy ny sanh trong lch s ca bt c tn gio no. Theo h ngh, Thin l mt ci g bt thng, ln mnh gia nhng dn tc mang nhng np cm ngh khc hn vi dng Pht gio chnh truyn. Li ph phn y ng hay khng ng, ta ch quyt on c sau khi, mt mt, ta thu r th no l tinh thn chnh thng v thun ty ca Pht gio, mt mt, t ch trng cua Thin Tng trc nhng ch thuyt ca Pht gio nh cc dn tc ng Phng y tng chp nhn. Ta cng nn i khi bit qua din trnh ca s chng o. Thiu s chun b chu o nhm thu t nhng vn y trong nh sng ca lch s v trit hc tn gio, t ta c th v on Thin khng phi l Pht gio, v b ngoi Thin khc hn nhng g ngi ta bit v Pht gio, cn c vo mt s nim c hu no . Lp trng ti trnh by y v nhng im ch yu y dn ng cho phn ch s cp sau ny vy.

Tht vy, ngoi mt, Thin c ci g qui n v v l l khc, c th lm hong s lm ngi m o chp theo kinh sch ca th Pht gio nhn l nguyn th, khin h tuyn b Thin Tng phi l Pht gio, ch l mt

bin trng bt thng ca Pht gio. Chng hn, h cn bit ngh lm sao v nhng cu ni th ny c c trong b Nam Tuyn Lc:

Quan thi th K Chu hi v Thin T th nm l Hong Nhn ti sao trong s chng nm trm ngi. Ngi li chn Hu Nng trao cho chic o php lm t th su, Nhn p: Bn trm chn mi chn ngi kia u hiu Pht php, ch c Hu Nng l khng hiu. Nng khng phi l ngi c th o c bng khun thc thng ca th nhn, nn o php c trao cho Nng.

V y l li bnh ca Nam Tuyn v cu p y:

thi i ca kip khng tuyt khng c danh t. Pht va xut th lin c danh t, nn ngi i nu tng. i o tuyt khng phm thnh. Phm c danh t t kt gia gii hn. Do Lo Tc Giang Ty ni: Chng phi tm, chng phi Pht, chng phi vt, nhm ch ng ngi sau hnh s. Ngi hc o i nay khoc ln lp o, da vo ngi, chp vo tm, th c can d vo u? Nu c chp theo vy m lm th phng gp Pht Di Lc ra i vn b t chy tan tnh, lm sao t c t do? chng ca Ng T Hong Nhn c nm trm ngi, tr Hu Nng ra, ai ai cng thng hiu Pht Php. Nng qu l mt c s k c khng hai, v Nng chng hiu Pht php. Nng ch hiu o, ngoi ra khng hiu g khc. (1)

Nhng Thin ng nh trn du sao vn khng c qui g lm, nhng hu ht nhng ngi kch bc Thin cho l gh tm. Sao? Pht gio b trng trn gt b, v kin thc ca Pht gio b coi nh khng thit yu cho s hnh Thin, cho i o, th i o, tri li, khng t th nhiu, b ng ha vi thi ph nhn Pht Php sao? C th nh th c chng? nhng trang sau, ti th gii p iu thc mc y.

---o0o---

1. SINH LC V TINH THN PHT GIO

Mun bin gii im y, v chng minh v sao Thin t nhn l trao truyn ct tu ca Pht gio, tm n, thay v nhng tn vt, hnh tng, nh c chp gi li bng vn t, cn tc b nhng ci rm r p thm vo v bc kn chn tinh thn Pht gio lm cho ci sanh lc nguyn th ca n b che mt, v khin ta d nhn lm ci ph thuc lm ci chnh yu. Ta bit rng tri xoi hon ton khc vi cy xoi, nhng h cn sanh ha th ht xoi tc l cy xoi, s ng nht gia ht v cy vn l mt kt lun hp l.

Kin chiu vo bn th ca ht xoi tc vch con ng khai trin lin tc ca ht xoi xuyn qua mi giai on lch s khc nhau. Khi ht gi nguyn l ht, v khng c ngha g khc hn l ht, th khng c sinh mnh no phi ni; ch l mt s vic kt thc; v ngoi tnh cch mt c vt l mt, khng c cht gi tr tn gio no tm chng. Cng vy, mun xch nh bn cht ca Pht gio, ta phi di ngc qua tt c qu trnh khai trin nhn ra u l ht ging lnh mnh nht, y nha sng nht, a n trng thi trng thnh sau ny. C phn tnh nh vy ta mi thy ti sao Thin Tng c tha nhn l mt giai on trong ton th din trnh ca Pht gio, v trn thc t, cn l mt thnh phn ct yu na.

Bi vy, thu sut ni th ca bt c tn gio k c no, thit tng ta nn phn bit gio ch v gio l, v phm cch ca v gio ch l yu t quyt nh con ng pht trin ca gio l. Ti mun ni rng, trc ht, ngi m i sau truy tn l gio ch tht ra lc u ng khng h c nh to ra mt h thng tn gio ny n sau ny nhn danh ng; rng i vi mn , khi v gio ch cn sanh tin, phm cch ca thy tc l li dy ca Thy, gio ch khng la ngoi gio l, du h khng ti; rng sau khi thy qua i, nhng cm ngh v phm cch ca v gio ch, by lu lng trong tim thc, gi ny nh ln mt tin, trc cn thm kn, ngy cng si ng, v cui cng, phm cch y vt ln n cao trong nhit tm ca con ngi t n tr thnh tr ct ca gio l; ni mt cch khc, hng t coi phm cch y l mt gii p tha ng cho gio l y vy.

Tht khng g lm hn l ngh rng nhng mi o ln trong th gian ny, do cc ng gio ch trao truyn cho hu th, l mt ci g c tm luyn n mc tinh vi, nn hng t chng phi lm g hn l nhn ly c hai, gio ch v gio l nh mt di sn thing ling, mt kho tng khng nn cho bt c cng phu chng nghim c nhn no xm phm vo. V ngh vy tc khng m xa n cng phu tu chng ca mi ngi chng ta, v lm cho o kh cn tn u ngun.

Hn nhin, thi bo th c nh y lun lun ng phi sc chng i ca nhng phn t cp tin xt tn gio trn quan im ng. Hai i lc y, m ta thy tng gieo xung t trong mi phm vi hot ng tinh thn ca loi ngi, dt nn lch s ca tn gio, cng nh ca nhng h thng k lut khc. Trn thc t, lch s ton ghi chp nhng cuc u tranh y, din ra khp. V c tranh chp nh vy trong tn gio tc chng t c mt chiu hng vn ln, v tn gio l mt sc sng vy. Nhn , nhng g b che lp by lu trong lng tin nguyn th ln hi c khi ra nh sng, v

phong ph thm gp bi ngoi tt c iu mong c ban u. iu y khng phi ch din ra i vi c th ca v gio ch, m c i vi phn gio l na, v hu qu l s th tr nn phc tp mt cch kinh khng, v tn lon na l khc, n ni lm khi che khut mt ni th sinh ng ca h thng tn gio.

Khi v gio ch cn sanh hot chung vi mn th i vi hc tr khng c g phi phn bit gia thy v li thy dy; v gio l hin thc trong con ngi ca v gio ch, v gio ch l li gii p sng ca gio l (2). Theo gio l tc theo chn thy, ngha l tin thy vy. S c mt ca thy phn khch v thuyt phc mn trn tin vo chn l ca li thy dy. Mn c th khng hon ton t ht gio l, nhng uy tn nhng li ming thy tht ra nh bt ht trong tim h mi bng ng v chn l, v gi tr bt dit. H thy cn ti th, cn ging dy, th gio l, v con ngi ca gio ch, di mt mn , l mt khi ng nht. C n khi cc t tch ri ra mt ni thanh vng trm t v l o, tc thc tu thc chng, th hnh nh ca thy vn hin hin lun trc mt h.

Nhng s th bin i hn khi phm cch trang nghim v kch ng ca v gio ch khng cn trc mt na. Li dy vn cn , s s, hc tr c th c thuc lu, nhng mi lin h ring vi tc gi khng cn na, nhng si giy sng ni lin con ngi v gio l on tuyt hn ri. Mi khi mn c suy nghim v l o th t nhin khng th khng ngh n thy hin ra nh mt linh hn thm diu v cao qu gp bi hn h. Mi im tng ng trc kia h nhn thy, hoc m h hoc r rt, gia thy v tr, nay bng m lt dn, v phn ny chm xung th phn kia, phn d bit, bng ln t xc nh vi tt c uy lc khng g cn ni. Hu qu l pht sanh trong lng h nim tin quyt rng nht nh thy phi n vi h t mt ngun thing c nht. y th l s thn thnh ha c tip tc tc ng cho n vi trm nm sau th thy tr thnh ha thn ng Ch Tn, l ng Ti Cao mang tt c thnh th trong xc tht phm, l Con ca Cha, l Pht, l ng Cu Th. T , ngi ta xt ring gio ch bit lp ngoi gio l; gio ch tr thnh trung tm im di mt mn . nh rng gio l vn trng yu nh thng, nhng trng yu l v pht ra t ming mt ng siu nhin ch khng th tt v n cha ng nhng chn l v nim thng hoc nh gic. Tht vy, gio l phi c lun gii trong nh linh quang ca thnh th v gio ch. T y, gio ch ln p ton b gio l, gio ch l trung tm t phng ra tt c nh gic; v s cu ri ch c c bng vo c tin ng gio ch coi nh v cu th (3).

Xung quanh nhn cch hoc thnh th y xy dng ln nhiu h thng trit gio ton ly li dy ca thy lm cn bn, nhng bin i t nhiu theo s tm chng ring ca cc mn . iu y c l khng bao gi xy ra c nu nhn cch ca v gio ch khng sc truyn cm lm bc pht nhng o cm uyn o nht trong tri tim t. Ni mt cch khc, mnh lc khn yu nht thu ht h n vi gio l khng hn l gio l, m chnh l hi sng vn hnh trong gio l, bng khng, chc chn khng bao gi c c nh th ny. C my khi v chn l c trnh by v bin gii mt cch hp l lun m thuyt phc c ta bao gi, nhng chnh v dng sinh lc y cm kch lun lu trong gio l. Trc ht ta b chn ng, sau ta mi th chng nghim li chn l. S hiu bit nh l cn, nhng ch hiu bit sung khng sc thc gic ta dn ht tm hn vo cuc th thch vi s kip.

Mt trong s o tm ti thng ca Nht Bn c ln th nhn: Ti khng cn bit sau ny ti xung a ngc hay ni no khc, nhng v s ph ti dy ti nim hng danh Pht th ti c theo m phng hnh (4). khng phi l nhm mt chp nhn li thy, nhng chnh thy c ci g thm diu thu ht lng ngi, v ngi t m chong ly bng tt c nhit thnh ca thn tm. L lun sung khng bao gi kch ng ta c, phi c ci g khc hn, siu vit hn l tri thc. Khi thnh Phao L ni: Nu Cha Ki T khng thc dy trong ng th lng tin ca ng ho ra h gi; ng vn m trong ti li, khng phi Thnh ku gi n tri thc suy lun, m chnh ngi p thng vo o tm ca chng ta. Du o php c hay khng c nh mt thc kin lch s vn khng quan h g, iu thit yu nht cho ta l hin thc nhng ngng vng su kn y; c n nhng s kin gi l khch quan vn phi chm chc cch no hu p ng ti a cho nhng i hi ca sinh hot tm l y. Phm cch ng gio ch cc mi o ln tn ti n nay qua bao th k bnh trng hn phi c tt c c tnh kh d tha mn y nhng i hi ni ti y. Sau khi cc ngi qua i, con ngi tch ri khi gio l trong thc tn gio ca cc tn ; nhng nu phm cch y trc vit t s thu ht ht vo trong tt c trm t v o l ca h, v tt c gio l s c vn dng cch nhm bin minh iu y.

gii thch mt cch c th hn, th hi, nh Thin Chc gio chng hn, di hnh thc hin i, u l phn gio l thun tu ca Cha Ki T? v u l phn ng gp ca cc thnh Phao L, Gin, Ph R, u Cu Tinh, v c Aristot na? C cu nguy nga ca nhng tn iu Thin Cha l s nghip dng ln t lng tin Cha tng c ln lt chng nghim qua cc

nh lnh o, ch phi u l cng trnh ca mt ngi, du ngi l Ki T. V tn iu khng thit yu phi lin h lun lun vi s kin, du sao ch c mt gi tr ph thuc i vi chn l o ca Thin Cha gio: chn l y l ci phi l hn l ci hin l hoc l. Chn l y nhm biu dng ci g c mt gi tr i ng, khng v c hoc khng c s liu m suy suyn cht no, theo nh ch trng ca mt s cc nh thn hc Thin Cha gio hin i. Ki T c thc hay khng thc l ng Cu Th, l mt ti tranh lun ln trong lch s, n nay vn cha c cc nh thn hc gii quyt. C ngi cho rng h t lng tin Cha th vn Cha l ng Cu Th hoc khng phi l ng Cu Th vn khng sai khc g nhau. V mc du nhng iu nan gii y, Ki T vn l tri tim ca Thin Cha gio. Ngi nh Thin Cha c dng ln xung quanh con ngi ca Jesus. Ngi Pht Gio c th chp nhn phn no gio l ca Cha, v cm thng vi ni dung tm chng ca Ngi, nhng h cha tin Jesus l Thin Cha, l Thnh Cha, th h cha phi l gio Thin Cha.

Thin Cha gio khng phi ch gm bng nhng li dy ca Jesus, ngoi ra cn nhng lun gii, nhng suy nghim v phm cch v gio l ca Ngi thu thp li sau khi v gio ch qua i. Ni mt cch khc, Ki T khng dng ln mi o nay mang tn Ngi, m chnh mn Ngi t truy tn Ngi l gio ch. Thng hoc Ngi cn sng vi mn , chc chng Ngi rt kh chun nhn nhng l thuyt tn ngng v nghi l ghp cho nhng ngi nay nhn l gio Thin Cha. V hi Ngi nhng gio iu thng thi kia c ng l li Ngi dy khng, c l Ngi khng bit tr li sao ht. Rt c th Ngi khng bit g ht v mn thn hc t nh ca Thin Cha gio ngy nay. Nhng theo quan im Thin Cha hin i, cc nh thn hc y on quyt rng tn gio ca h vn quy hng v mt uyn nguyn ng nht, v mt bn cht nguyn th- l coi Jesus l ng Christ, Thin Cha; v du hnh th ca o y c tri qua v s gii thch v chuyn ha, nhng lng tin Cha vn khng bin cht. H vn l ngi Thin Cha y ht nh tin nhn ca h trong cc gio on nguyn th; v qua dng lch s vn mt lng tin y xu lin tt c qu trnh trng thnh v bnh trng ng vi c cu ni ti. Tht vy, coi mt hnh thi vn ha ca mt thi i nht nh no nh mt bo vt thing ling, v c th nhn sao trao li vy, tc xa b tt c nim tm ngng ca ta hng n l ch chn vnh cu. Ti tin rng l lp trng ca hng tn Thin Cha gio cp tin hin i.

Cn quan im ca hng Pht t cp tin ngy nay i vi c tin, yu t ca Pht gio, th sao? H quan nim th no v Pht? Bn th v gi tr ca

tnh cht Pht l g? Nu Pht gio ch gn ln nm trong nhng li Pht dy, lm sao gii thch c nhng dng sinh mng ca Pht gio xuyn qua tng giai on ca lch s? Dng sinh mng y l g, nu chng phi l dng ph din ca cuc sng ni tm ca chnh c Pht, hn l nhng li trn thuyt ca Ngi, c chp gi li trong vn hc Pht gio di danh t Php? Trong li dy ming ca c Pht, phi chng c ci g nung hi sng cho Pht gio, v tn ti nh mt thc th hot dng di tt c nhng cuc tranh lun v bin gii nh du bc i ca lch s Pht gio khp ci ng ny. Chnh dng sinh hot y m hng Pht t cp tin nguyn nm ly trong tay.

Vy, coi Pht gio l mt h thng ton kt bng gio l, v gio lut do chnh Pht dng ln l hon ton khng ph hp vi i sng v li dy ca Pht; v li dy y phi u ch c vy, m ngoi ra cn bao gm lun phn chng nghim v trm t ca hng mn ca Pht, nht l nhng suy nghim v phm cch ca thy, v mi lin h mt thit gia thy v li thy dy. Pht gio phi u ra khi tri tim Pht l hon b ngay nh Minerva thot sanh t khi c Jupiter (5).

Quan nim mt Pht gio hon thin ngay t s khi l mt quan nim tnh, cht t vi ngun sinh lc lin tc vn n mi, khng bao gi dt. S tm chng ca ta vt ngoi gii hn ca thi gian; ni dung y y xung lc v tn, i hi mt hnh thi sinh ng hn pht trin m vn khng xc phm n nhng c bn bt bin. l mt tn gio sng ch khng phi l mt xc p ca lch s nhi bng th t lit, cht kh, Pht gio phi ht vo v tinh ch tt c nhng g gip n sinh trng. Ti thit tng l mt l rt t nhin vy i vi bt c c th sng no. V sc sng y c th hin l r di nhng hnh thi v t chc sai nghch nhau.

Theo cc nh hc Pht Pali v vn hc A Hm, tt c nhng g Pht ni, nhng g chnh thng do Pht dy, u tm lc trong Bn Diu , Mi Hai Nhn Duyn, Con ng Bt Chnh, gio l V Ng v Nit Bn. Nu ch c vy th ci ta gi l Pht gio nguyn th e qu n gin, t ra trn mt gio thuyt. Gio thuyt y khng c g ha hn c th kin to nn ngi nh nguy nga nay gi l Pht gio, gm c Tiu Tha v i Tha. Mun thu trit Pht gio, cn ln xung tn y su, ni tng n tinh thn sng ca Pht gio. Bng c tha mn vi nhng quan im ph phim kha cnh gio iu t nh mt tinh thn l phn tinh yu minh gii i sng ni ti ca Pht gio. mt s t trc tip ca Pht, iu thm diu y trong gio l c th khi cn vin n, hoc gi h khng cn bit ngun tm lc

no vn chuyn trong h i n vi Thy. Nhng vi chng ta, ta phi phng mt xung tn cng nu ta mun tip xc vi sng ln mnh mi, khng ngng ca Pht Gio. Tht vy, Pht, du ti thng, vn khng th bin ch rng thnh s t, m ch rng cng khng th hiu Pht cao hn ci lt ch c. Nh li cc v c c sau ny, ch c Pht mi hiu c Pht; v h ta cha tm chng bng Pht th nhng g to nn i sng ni tm ca Pht u thot khi ta; ta khng th sng trong th gii no khc hn l th gii ca chnh ta (6). Bi vy, nu hng Pht t nguyn th c vo i sng ca c Pht nhiu nh vy, xuyn qua kinh in, v ton kinh in, iu y khng chng t rng nhng g thuc v Pht u c khai thc ht ri. Chc chn c nhng Pht t khc i su hn vo cuc sng, v ni tm h sang giu hn. Lch s tn gio tr thnh lch s tm chng c nhn vy. Th ngha l o Pht khng th quan nim trn bnh din c gii, m phi quan st bng ci nhn sinh vt hc. C c thi y, t c n Bn Diu kia cn nhiu n ngha thm huyn hn.

Pht khng phi l mt nh huyn hc, nn t nhin Ngi trnh tranh lun sung v nhng l thuyt khng lin quan n s chng ng Nit Bn. Ngi c th c nhng kin gii ring v nhng vn trit hc nung nu tm hn ngi n ng thi. Nhng cng nh cc hng gio ch khc, trong khi suy lun, Ngi t trng tm ch thc dng, thay v suy lun suy lun. Ngi qu bn tm c nh mi tn c cm vo tht da, hi u tm hiu v sao c mi tn, dng g, v lm bng cht g, v i ngi c bao lm m phi thc mc. Th gian th no Ngi thy th y vy, ngha l Ngi lun gii th gian theo s tm chng v nh gi ring ca chnh Ngi. Ngi khng mng i xa hn. Ngi gi ci nhn y phng vo th gii v nhn sinh bng mt danh t tng qut v uyn chuyn l Php, danh t khng phi Pht dng u tin, v trc Ngi c thng dng ri theo ngha chnh l nghi thc v lut l, nhng chnh Pht nhi cho n mt o v thm diu hn.

Pht vn thc tin, khng chung chuyn siu hnh, iu y d thy r qua nhng li cng kch ca cc i phng phng vo Ngi. H ni: Thy C m c ngi tnh mt mnh trong phng trng, thy mt ht tr hu ri...C n ng hc tr u t v minh trit nht ca thy cng ht nh con nt, n n lm sao, khng cht hot bt (7). Tuy nhin, ht ging Pht gio l , m mm cho vn hi hng khi sau ny. Nu Pht ch nhm vo lp lun t gio l ca Ngi khng bao gi mong ln mnh c. Suy lun c th tinh v thm, nhng thiu sinh hot ni tm th tim nng sm cn. Php lun lun hng n kin ton, v n l sc sng to nhim mu.

Hin nhin, Pht c mt quan nim hon ton thc dng v tr thc. Ngi gc li nhiu vn trit hc, khng gii quyt, coi nh khng thit yu cho s ng l nhn sinh. iu y qu t nhin i vi Ngi. H Ngi cn ti th, chung ng vi mn , th Ngi l hin thn sng ca nhng g lin quan n gio l ca Ngi. Php hin l Ngi trong tt c thn sc sinh ng, v c g phi loanh quanh suy lun v li v nhng b quyt nh Php, Nit Bn, T Ng, Nghip Bo, B (gic ng), v.v... Nhn cch ca Pht l chic cha kha m banh tt c th y. Hng mn hon ton khng n iu y. Khi h ngh rng h hiu Php tht ra h ch nng Pht. S c mt ca Pht nh c tc dng trn an v tha mn bt c nim lc no h mang canh cnh trong lng; h cm nh c m cng v an i nm m trong lng mt t mu; vi h, Pht ng l vy (8). Nn h khng thy cn khn cu Pht soi sng cho h v nhiu vn trit hc hn c lc dy ln trong tm tr h. H bung xui nhn ly s t chi ca Pht khng a h vo trung tm ca huyn hc. Nhng ng thi cng l cnh ca m sn cho hng Pht t sau ny hong khai gio thuyt ca h, khng nhng ch trn cn bn li Pht dy, m nht l trong th tng quan gia gio l v nhn cch ca Pht.

Pht vo Nit Bn, i vi hng t y, c ngha l nh Sng ca Th Gian vt tt mt (9), ci nh sng gip h c mt ci nhn chiu diu vo s vt. Php vn cn y, v trong Php h c gng qun Pht nh mi khi Pht tng dy h, nhng cn u sc phn chn ca ngy no: phm hnh, c kt vo mt s gii iu, vn c Tng on nghim tr nh thng l, nhng uy tn ca nhng gii hnh y hng mt phn no. H khp mnh vo tch mch v trm t v li Thy dy, nhng gi y s tnh qun khng cn sc sinh ng v hiu nng v bao ni ng vc khng ngt chp ti: v hu qu d nhin l tm thc h nh ln hot ng li. Gi y, tt c cn c gii thch n ch cng tt ca kh nng bin lun. Th l con ngi siu hnh hc bt u t xc nh th ng trc con ngi tm ch thnh, tr cht phc. Nhng g trc kia h chp nhn nh mt mng lnh y uy tn t ming Pht gi em ra xt li nh mt lun trit hc. Hai phi sn sng chia r nhau: phi cp tin chng li phi bo th; v t gia hai cc oan y phn ha ra v s b phi khuynh hng khc nhau. Thng Ta B i lp vi i Chng B, cng vi hai mi b phi khc, hoc nhiu hn, biu hin sc thi d ng (10).

Du sao, ta khng tc b c ngoi c th Pht gio tt c nhng kin gii d bit v Pht v gio l ca Pht, coi nh ngoi thuc, khng can d vo thnh phn cu to Pht gio. V chnh nhng kin gii y thc s chng

ci khung Pht gio, thiu n th khung ch l mt h danh, khng thc cht. Ci lm ca hu ht cc nh bnh gii nhng c i tn gio l quan nim tn gio nh mt h thng hon tt phi chp nhn nguyn vn trong khi thc t khng h c mt s vt th cht, v tinh thn no (v l quan im ca chng ti v o gio) l mt c th hnh hc c th v c trn giy bng thc v compa. Tn gio t khc tt c nh ngha khch quan, v nh ngha tc t gii hn cho sc thng ha ca tm thn. Bi vy, hiu Pht gio tc i vo sinh hot ca Pht gio, tc thu trit Pht gio t ni th bng vo nhng hnh tng khch quan ph din ra trn dng lch s. Vy, nh ngha ca Pht gio phi l ngun sinh lc y thc y ti trc mt dng ng mch tm linh mang tn l Pht gio. Tt c nhng ch thuyt, tranh bin, to tc, lun gii xut hin sau ngy Pht dit xung quanh cc ti i sng, con ngi v gio l ca Pht u d vo phn tinh yu y ca sinh hot Pht gio n , bng khng, lm sao c dng hot dng tm linh y mang tn l Pht gio?

Ni tm li, cht liu cu to sinh lc v tinh thn ca Pht gio chng g khc hn l i sng ni ti v tinh thn ca chnh c Pht; Pht gio l c cu kin to ln xung quanh lng tri thm diu ca v gio ch y. ng nt v vt liu ca c cu bn ngoi c th thay i theo dng vn chuyn ca lch s, nhng ngha bn trong ca th v Pht chn ton th ngi nh vn l mt, v mi mi sinh ng. Khi cn ti th, Pht c xoay tr bng mi cch ph din ngha bn trong y ty trnh ca cc mn u tin, ngha l ty sc c gng tt cng ca mn nhm thu t thm nhng bi ni php khc nhau ca Thy ch con ng cu cnh gii thot. Nh kinh ni: Pht dng mt th ting m thuyt php, nhng chng sanh ty cn c m gii thch theo mnh (11). l iu qu d nhin vy, v mi chng ta u c ni chng ring, din dch bng ngn ng sng to ring, c nhin su rng c khc nhau. Tuy nhin, ci gi l ni chng ca mi ngi thng khng su v mnh c thnh mt c php c bit ti tn, nn phi tha mn vi nhng gii thch mi trn nhng ngn t c lu hnh t v khai sng o ban u. Cc tn gio ln trong lch s u ln mnh nh vy ni dung, hoc t tng, ngy cng phong ph thm mi. Lm khi, s phong ph y c th l s t p qu mc phn thng tng kin trc, m hu qu l chn vi mt chn tinh thn c hu, v l trng hp ta cn phn xt thn trng; tuy nhin, ta khng nn v th m qun rng du sao trong y vn hot dng lun ngun sinh lc ban u. Trong trng hp ca Pht gio, ta khng th khinh sut c ngay vo i sng ni tm ca chnh c Pht, chnh yu t y, trong lch s, quy nh bn v ca c mt h thng o mang tn Ngi. Cc v Thin c tuyn xng rng cc ngi

tha truyn ct ty ca o Pht v cc ngi tin tng Thin nm gi tinh thn kch ng y ca Pht, tc b tt c lp o lch s v gio thuyt ra ngoi.

---o0o---

2. VI VN HUYT MCH CA PHT GIO

Vi hng Pht t u tin, vn khng hin ra trong nh sng y; ngha l h khng ng rng tt c nhng g h tranh lun v gio l chnh thng u khng ngoi ch ch c nh ng mc i sng ni tm ca Pht to nn lng tin tch cc ca h vo c Pht v li Pht dy. Ri khng bit v sao, ngay sau khi Pht tch, t nhin h cm thy mt kht vng mnh lit cn bin gii tnh cht con ngi ca Pht. H khng dn c ting go tht thng xuyn v khn thit ca kht vng y tro ln t y lng. Ci g to nn th tnh Pht? Tinh tu ca Pht tnh l g? Bao nhiu nghi vn i khi nh vy ln lt chp ly h, trong y c nhng nghi vn ni bt hn ln v c bit lin quan n cuc sng. l nhng cu hi v s Gic Ng ca Pht, v vic Pht vo Nit Bn, v tin thn ca Pht khi cn l B Tt (ngha l mt chng sanh c kh nng tin ln ngi Chnh Gic), v v gio php bng vo cch hiu Pht ca h. Th l gio php khng cn bit lp ngoi gio ch, v chn l o gn lin mt thit vo nhn cch ca ngi m o; Php s d ng tin khng phi v hp l hp tnh, c kt hp cht ch nh trit hc, m chnh v Php l hin thn ca th tnh Pht. Pht l cha kha m vo kho tng ca Php.

Khi tt c tm tr ch ht vo con ngi ca Pht, tc l tc gi ca Php, th vn ni chng ca Pht, tc l Gic, tr thnh vn thit ct. Thiu s chng y, Pht khng gi c l Pht; tht s danh t Pht hoc Ngi Gic, l do Pht to ra. Ai hiu th no l gic, hoc t mnh th nghim c, l thu trit tt c b mt ca th tnh siu nhin ca Pht, v vn lun mn huyn vi ca v tr v nhn sinh. Ct ty ca Pht gio nht nh nm gio l V Thng Chnh Gic y vy. Trong tm gic ng ca Pht c nhng s vic Pht khng tin, hoc khng th tit l cho mn . Khi Ngi khng khng tr li nhng cu hi siu hnh, khng phi v ngi hi cha thun thc thm ng ngha huyn. V, nu thc tm cu Thy, cu o, ngi Pht t phi kho st ly nhng b quyt y ca l Gic Ng. H khng c Thy trc mt na th t h, h phi gii quyt cc vn , nu h c th; v thc ra h khng h ngi s dng n phng tin xo diu cui cng ca tr thc suy lun. l lc th l thuyt c ra, nhn ,

Pht gio giu thm gp bi ni dung, phn nh mt ci g gi tr i i ngoi phn dy ring ca mt ngi. Pht gio khng hon ton thuc v s na, m l mt h thng mi mi sinh ng, trng thnh, pht huy nng lc. th kinh v lun i Tha c trc tc nhm khai trin kha cnh ca ni dung Gic Ng trong chiu hng thn chng ca c Pht. C loi thun suy lun, c loi b truyn, v nhiu loi khc nng tnh cht o c v thc dng. Xung quanh nim Gic Ng tp trung li tt c t tng Pht gio vy.

Ri Nit Bn, l tng ca sinh hot Pht gio, thu ht trn vn s chm ch ca cc nh hc Pht. l trng thi hy dit cuc sng, hay hy dit dc vng, tham cu, hay hy dit v minh, hay trng thi v ng? Pht vo cnh tn dit c sao? b mc cho chng sanh vng vy vi s kip? Lng ln mn ca Pht i vi cc t tiu tan c sao sau khi Ngi ra i? Pht khng tr v vi h sao, du dt h, soi sng h, chiu c n nim t l siu hnh ca h? Gi tr ca mt nhn cch ti thng nh Pht l no trm vong c theo nhc th; chc chn Ngi phi thng tr gia chng ta nh mt gi tr min trng. Lm sao nim y dung ha c vi thuyt Nit Bn tch dit qu ph thng gia nhng t trc tip ca Pht? Mt khi lch s xung t vi gi tr quan ca ta, sao ta khng th din dch li theo tm hng ca ta? Tht vy, uy quyn khch quan ca mt s kin l g, nu khng c chng bi mt uy quyn khc thit lp t ni tm? Do c v s lun gii khc nhau ca kinh in i Tha bin minh l Nit Bn, cng nhiu khi nim tng t khc ri rc trong gio l nguyn th ca c Pht (12).

---o0o---

Gic Ng v Nit Bn lin h nhau ra sao?

Lm sao chng qu La Hn? Ci g xc nhn s chng y? Thnh La Hn c ging nh thnh Pht khng? Gii p nhng cu hi y, v nhiu cu hi tng t khc, l nhim v gn cho ngi ca cc b phi Pht gio, Tiu Tha v i Tha. H tranh bin nhau ro rit, m vn khng bao gi h qun h l Pht t; v du h lun gii bng cch no vn khng ngoi kinh nghim tu chng ca h. H nhit thnh quy hng n v gio ch, v ch mong ng nhp trong lng tin v li dy y nh Pht tuyn xng ban u. Trong s y c nhng ngi nng tinh thn bo th ch mun un mnh theo li hiu php chnh thng v truyn thng thng thng; tuy nhin, nh cc khu vc sinh hot khc ca loi ngi, vn c nhng ngi khc coi

nng hn phn thn chng; v iu gii vi uy quyn truyn thng, h vin n huyn hc thc y n gii hn cui cng. Du sao, vn l nhng n lc lim khit v chn thnh khng chi ci; v mt khi h nh gii quyt nhng ni nan gii hoc mu thun y l h ch quyt v cng, tm cng nh tr. Trn thc t, h khng c li no khc thot ra ng b tm linh h b n vo do sc ln mnh t nhin, khng trnh c, ca i sng ni ti. l con ng khai trin duy nht m ra cho Pht gio, nu Pht gio cn l mt sc sng cn ln mnh.

Cng vi s Gic Ng v Nit Bn trong th mt thit lin h n th tnh Pht, cn c mt khi nim khc, du khng trc tip gn lin n nhn cch ca Pht, nhng ngha th trng i v cng i vi s hng khi ca Pht gio. Khi nim y, trong lch s chnh thng ca Pht gio, hin nhin tng tc ng hu hiu nht song song vi gio l Gic Ng v Nit Bn. Ti mun ni n gio l v ng - a atman - gio l ph nhn thc th ca ci ti trong sinh hot tm linh ca chng ta. Trong khi quan nim thn ng ch ng tm thc dn n, tht khng c li tuyn b no to bo hn khi Pht dy rng ci ti l ngun gc ca v minh v sinh t lun hi. Tu trung, khm ph l duyn sanh, pratitya samutpada- (thng c coi l c bn ca Php Pht), tc pht gic ra tn mu s xo quyt hot ng bn sau tt c ni u t ca tm thn ta. Du trong nhng thi i u ca Pht gio ngi ta lun gii bng cch no, gio l y rt ri vn ni rng lun n vt v tri. Khng phi ring sau sinh hot tm linh ca ta khng c mt thc th t ng, m c trong th gii vt th vn khng c ci ti, ngha l, trn thc t, ta khng th tch ri con ngi ngoi hnh ng, nng lc ngoi khi lng, cuc sng ngoi nhng hin tng thng ngy. H t tng cn vng ng, ta cn phi coi nhng cp nim y nh bit lp nhau, nhng thc t th chng ta ch l mt, chng phi sai khc nhau nh chng ta quen g b thc ti c th vo khun t tng. Khi ta chuyn s sai khc y t t tng sang thc ti, ta gp phi lm tr ngi nan gii, khng nhng v tr thc m c v lun l v tm linh, m ng cho nhng kh no v lo u khng k xit. l iu Pht cm qua, v Pht gi s nhn lm y l v minh - avidya. V gio l khng -Sunyata - ca i Tha t nhin l mt kt lun phi c vy. Nhng y, ti thit tng khi phi thm rng l thuyt khng khng phi l h v lun hoc v v tr quan, m chnh l mt bi cnh v cng tch cc chng v to sinh lc cho ton th hin tng.

Nh thng tnh, hng Pht t vn dng t tng l ct tm ra mt gii p trit hc cho Gic Ng v Nit Bn trong gio l V Ng hoc Khng, v bng tt c nng lc cao ca tr thc, v trong nh sng ni chng ca c

nhn. Rt cng h pht gic rng Ng khng phi l mt c quyn ca Pht, m mi ngi chng ta u c th chng n nu ph c v minh, ngha l tr b nim tng i nh nguyn v nhn sinh v v tr; h cn kt lun rng Nit Bn khng phi l tiu mt trong trng thi hon ton bt hin hu, iu y khng th c c bng vo thc trng ca cuc sng ta ang sng y; tri li, Nit Bn, trong ngha ti hu, l mt s khng nh ngoi tt c th ng i lp. Chnh s thm ng siu hnh vn cn bn y ca Pht gio nh du tinh thn c o ca gio l i Tha. Cn v mt thc t, l ch l thuyt Khng v o Gic Ng dung thng nhau v thnh tu trong cuc sng, l ch tm nguyn ca hng Pht t chng vo Pht tm nh Pht chng ci B , chng ti xin dnh ring chng sau.

Hu ht cc nh hc Pht Nht Bn u ng rng nhng im c th y ca i Tha gio u c th i khi theo du trong vn hc Tiu Tha, v tt c nhng xy dng v bin i mi ngi i Tha gio tng a vo Pht gio c s tht ra ch l mt trng tha tip khng gin on ca vn mt tinh thn y, vn mt dng sinh mnh y ca Pht gio th ban u; hn na, c n ci gi l Pht gio nguyn th chp gi trong kinh in Pali, v cc b A Hm ca Ba Tng Thnh in Trung Hoa, cng l do cng phu tinh luyn ca nhng t u tin ca Pht to ra sau. Nu i Tha khng phi l Pht gio chnh thng th Tiu Tha vn khng khc g hn, v l do lch s ny m c Tiu Tha v i Tha khng ngnh no i din cho li Pht dy y nh chnh ming Pht ni ra.

Tr phi ta dng hai ch Pht gio thu hp li ch ring mt hnh thc gio l no , bng khng t khng ai c th t chi ci tn gi chung y cho c i Tha v Tiu Tha. V theo thin , nu xt rng h thng lun lun gn lin vi chng nghim, v chn tinh thn ca Pht, qua tt c h thng y, vn qun xuyn v ph hin nh nhau, th danh t Pht gio ta nn dng theo mt ngha cao rng v thm diu hn.

y khng phi lc chng ti i su vo chi tit v mi lin h mt thit gia Tiu Tha v i Tha v mc ch ca thin co lun ny l nhm vch li con ng khai trin ca Thin Tng trc khi t n hnh thc hin i. y ti ch lc gii quan im ca ti i vi s nh ngha Pht gio v i Tha gio ni chung, nh th hin trong sinh hot v trong t tng Pht gio, hoc ni ng hn, nh th hin qua s tm chng ca chnh c Pht; tip theo, ti th d coi t u pht nguyn ngun Thin, v

ti sao Thin l mt trong nhng php mn chnh thng tha truyn tm n Pht.

---o0o---

3. THIN V NG

Khi nguyn ca o Thin, cng nh cc tng phi Pht gio khc, phi tm trong s Gic Ng Ti Cao- anu ala tam miu tam b (13) - do Pht t chng ci b , gn thnh Gi Da. Nu s Ng y khng c ngha v gi tr no i vi s khai trin sau ny ca Pht gio th hn Thin khng dnh dp g n Pht gio, v ch l mt th d gio do thin ti ca B t Ma t ra khi ng sang Trung Hoa vo u th k th su. Nhng nu Ng l l do tn ti ca Pht gio, hay ni mt cch khc, nu Pht gio l mt ta nh ton xy dng trn cn bn ca l Gic Ng do Pht t chng, v hon tt con ngi ca Pht, th d nhin Thin l ct tr trung ng chng ton th c cu; Thin l trc h ca truyn thng Pht gio tha tip gic tm ca Pht. Theo truyn thuyt, Thin c Pht tm truyn cho v cao t l Ca Dip khi Pht gi ln mt trng hoa trc hi trng, mt c ch m ring ch c Ca Dip nhn ra thm , v p li Thy bng mt ci mm ci (14). Tnh cch lch s ca cu chuyn trn nh rng c th ng ng, tuy nhin, nu nhn chn c gi tr ca Gic Ng t ta khng th qui ht uy th ca Thin vo mt giai thoi nh trn. Tht vy, Thin phi u Pht ch trao ring cho Ca Dip, m cho tt c chng sanh no pht tm ni gt Pht, ng Ton Gic.

L mt ngi n thun ty, Pht dng tm kh hnh tham thin l nhm thot ly sinh t lun hi. C nhiu con ng m ra cho Ngi t n cu cnh y. C theo cc trit s ng thi th ngi ta c th v trn qu gii thot bng nhiu phng tin nh m p mt l o, hoc tu kh hnh, hay gi trinh bch, hoc hc o, hoc dit dc. Mi phng tin c ch s trng ring, v nu kho nghim tr tng ci hoc ton th th o gii thot c th thnh c phn no. Nhng cc trit s y ton lun v phng php m khng bao gi c c mt bo co no ng tin v nhng iu thc chng ca h, trong khi tm nguyn ca Pht l th nghim, l t chng, l tia o nhn phng vo thc ti, thay v bn sung v phng php hoc a vi khi nim (15). Ngi ght mi tr trit l y m Ngi gi l kin chp hoc ngn thuyt, v chng khng a Ngi n u ht, m cng khng em n kt qu thc tin no cho sinh hot tm linh. Ngi khng bao gi tha mn cho n khi Ngi chng qu B , ngha l ng nhp trong chn

l hin hin tc th trong thc siu vit ca Ngi, mt chn l m bn cht tuyt i, thm u v hin nhin qu i n Ngi khng cn ng vc g c gi tr i ng ca n.

Ni dung ca s Gic Ng y, Pht ging l Php -Dharma - cn phi trc nhn (sanditthika), ngoi tt c gii hn ca thi gian (akalika), t mnh th nghim ly (ehipassika), rt hin nhin (opanayika), v tr gi phi t chng t ng ly cho chnh mnh (paccattam veditabbo vinnuhi). Ni th c ngha l Php phi nhn bng trc gic, khng th t n bng bin lun. Pht thng khng p nhng cu hi siu hnh ca cc t phn ln v l do y. Pht c quyt rng chn l ti thng phi c hin thc ta, v bng tt c kh lc bnh sinh (16); v tt c nhng g hiu c bng bin gii l hiu mt ngoi, khng phi l t th ca s vt, nn l tr suy lun khng bao gi tha mn c nhng kht vng o gio ca ta. B khng th cu c bng vo nhng kin thc uyn bc kinh nin. l ch lp cc ca Thin i vi ci gi l Chn l cu cnh. phng din y, Thin soi truyn ng chnh php ca Thy vy.

Pht c mt ci nhn chiu diu vo bn th ca s vt cao tuyt hn bt c kt qu no c th thu lm c bng l lun lun gii, iu hin nhin y d nhn ra khp, c n trong th vn hc gi l Tiu Tha. Chng ti ch xin n c mt v d rt trong Kinh Phm Vng, trong y Pht i ph vi cc trng trit hc ng thi gi l lc s ngoi o; sau khi nh h xong, nht lut Ngi hng h n tr gic Nh Lai, khc xa nhng li ngy bin ca h trn un nh con ln. Tt c nhng g h tranh bin ton nhm tha mn tnh hiu lun, v ph trng ti bin thuyt tinh luyn ca h v nhng ti nh linh hn, i sng mai sau, vnh cu, v nhng vn huyn hc quan trng khc, hon ton khng gip ch g cho s an tm lp mnh. Pht bit hn ai ht nhng l lun y chung cng s a h n u, v xt cng ra u l h ngn, ton gy t hi. Nh ta th c on vn sau y trong kinh Phm Vng:

Ny cc t khu, Nh Lai bit nhng kin gii nh vy, nhng chp th nh vy, s a n nhng cnh gii nh vy, s to thnh nhng duyn nghip nh vy. l iu Nh Lai bit, v cn bit nhiu hn th na, nhng Nh Lai khng chp. V Nh Lai khng chp vo ci bit y nn tm c tch tnh. Nh Lai bit, nh thc, tng sanh dit ca cm gic (th), hng v v c v ca chng; nhn ci bit y. Nh Lai c gii thot hon ton, sch ht tp kh cm nhim. (on 36)

L tng La Hn hn nhin l nhp Nit Bn khng lu g li ht sau lng (17). Du mun hiu th no, cu y vn bao hm lun ci ngha Gic Ng; khng, n khng th khc hn th c, ko phi phng hi n l do tn ti ca n. V tu trung Nit Bn chng g khc hn l Gic Ng; ni dung ca Nit Bn tc ni dung ca Gic Ng. Gic Ng l Nit Bn t n ngay trong ct bi, v khng Gic Ng khng bao gi c chng Nit Bn. Gic Ng c th c mt sc thi tr thc hn Nit Bn l mt trng thi tm l t n bng con ng Gic Ng. Trong ci gi l Pht gio nguyn th, ngi ta ni n B bao nhiu th ni n Nit Bn by nhiu. H phin no cha ch ng, tm cn qun cht trong v minh, th ng hoi cng cu gii thot, tc chng Nit Bn, v ph v minh, la phin no, l cng ca Gic Ng. Thng, Nit Bn c hiu di kha cnh tiu cc l s tn dit, c xc v hn, nhng trong thc t, khng mt khi nim tiu cc no nh vy c th chp nhn c. V, Pht cng khng bao gi ng Nit Bn nn hiu nh vy. Nu Nit Bn khng c yu t khng nh no ht, t ngi i Tha khng bao gi rt u ra c mt lp trng thc tin sau ny. Du rng hng t trc tip ca Pht khng tm n iu y, nhng t tng Nit Bn vn mi mi gn lin vo t tng Gic Ng. Pht thnh o sau mt tun thin nh ci B , s kin y khng th khng c tc ng no vo hng t La Hn ca Pht, du di khuynh hng tiu cc no h p dng nguyn l y vo s thnh tu cu cnh ca cuc sng.

ngha xc thc ca Gic Ng c cc ngi i Tha trit xng minh, khng nhng phn lun gii tr thc, m cn hin thc lun thi o c v tn gio na. Hu qu l quan nim B Tt c dng ln ng u vi La Hn, l tng ca trng phi i lp. K ra th La Hn v B Tt ch l mt. Nhng, thm nhp trong ch Gic Ng coi nh yu t quyt nh cu cnh ti thng ca Pht gio t s gii thot tm linh theo cc kinh b, ngi i Tha khng nhng trn cu gii thot cho mnh, m di cn nguyn ha chng sanh, hu tnh cng nh v tnh, tt c c bnh ng gii thot nh nhau. khng phi ch l nhng ngng vng ch quan, m cn c mt cn bn khch quan lm ch y c chng minh v thnh tu. l s hin hu trong mi c nhn mt tr nng m ngi i Tha gi l Bt Nh (18). l nguyn l ch ng, nh mi hin thc s Gic Ng mi ngi chng ta, cng nh c Pht. Khng Bt Nh, khng c Gic Ng, khng c ci huyn lc ti cao y m ta c quyn th hng. L tr, hoc gi theo cc nh hc Pht l thc - vijnana - bi b hn ch trong hot ng, khng th t n ci thc ti hu y, tc l Gic. Nhng ch nh ci thc ti hu y ta mi vt ln cnh gii mu thun

ca tm v vt, ca m v ng, ca gii thot v trin phc. Gic, tc t chng vy, chng ci thc ti ti thng v tuyt i, v hin hu nh mt khng nh. Nn hin chng ta u l B Tt (19), u l B chng sanh- Bodhi sattvas - nu khng hin thc th cng tim nng. B chng sanh cng l Bt Nh chng sanh - Prajna Sattvas - v chng ta vn sn nh nhau ci tr nng Bt Nh y, nu c khai thc su v thc s hnh thnh ta cu cnh. Gic Ng; v trn mt tr thc, theo ngha tuyt i, s nng ta ln trn cnh gii o tng chng vo trng thi m kinh b A Hm gi l panna vimutti hoc sammad anna vimutti: hu thin hoc nh thin gii thot.

Nu v cng lc ca Gic Ng m sa mn C m c chuyn ha thnh Pht, vy, nu tt c chng sanh u sn tri gic Bt Nh, v kh nng Gic Ng - ni mt cch khc, nu tt c u l B Tt - vy l ng nhin tt c B Tt u l Pht, hoc sn sng thnh Pht khi gp thi tit. Do , i Tha gio xc nh rng tt c chng sanh, hu tnh hoc v tnh, u c Pht tnh, rng tm ta l Pht tm, thn ta l Pht thn. Pht, trc khi thnh o, l mt phm phu thng, v chng ta, nhng phm phu thng, s l Pht, khi con mt tm linh m ra trong nh Gic (20). , ta h chng thy tht qu ng nhin, qu hp l, tin tng y nht nh a n nhng gio l ch yu ca Thin Tng nh c xin dng sau ny Trung Hoa v Nht Bn?

Khi nim Gic Ng tc ng mnh lit nh th no trong dng din tin ca i Tha, c chiu rng v chiu su, iu y d nhn thy trong ni dung ca b Kinh Php Hoa, chnh thc c coi l mt khng th thm o nht ca i Tha gio i vi quan nim Gic Ng ca Tiu Tha. Theo Tiu Tha, Pht thnh o rng Gi Da trong khi Ngi ngi kit gi ni ci B , nhng h coi Pht nh mt chng sanh nh h, b gn lin vo nhng iu kin lch s v tm l. Nhng ngi i Tha khng th tha mn c vi nhng kin gii qu thc th v thng tc y v nhn cch ca Pht; h cm thy c ci g vi diu hn thm nhp trong tm h, v h khao kht c ng nhp ngay trong ci y. H tm, v rt cng h gp, v h nhn ra rng coi Pht nh mt sanh linh thng l lm, rng Nh Lai chng qu Chnh ng Chnh Gic t v lng a tng k kip, rng nhng s kin ca i Ngi chp gi trong vn hc A Hm hoc Nikaya ton l phng tin kho v lnh (upaya kaushalya). Ngi tm mn dt dn chng sanh hng thng trn con ng Pht (21). Ni mt cch khc, Gic Ng l tuyt l ca v tr, l yu l ca Pht tnh; vy, Chng o tc

t chng trong ta ci thc ti ti thng y ca v tr hng thng bt dit.

Nu kinh Php Hoa cao kha cnh Pht ca Gic Ng th Thin, khc hn, hng ht tinh thn vo kha cnh Gic Ng ca Pht tnh. Mt khi vn dng tr thc quan st kha cnh Gic Ng ny, ta c thc trit gio chnh thng, nh trng phi Thin Thai, Hoa Nghim, Php Tng v.v... Thin i thng vo t ming t c th ca cuc sng, ngha l nhm hin thc s Gic Ng ngay trong cuc sng. V l nim Gic Ng l yu t ch lc hun c kh th hng long ca i Tha gio, vy ni dung ca Gic Ng l g? Ta c th m t n bng cch no d hiu tr thc hiu bin ca ta c th nm ly v t thnh ti suy t khng? Bn Diu khng phi l ni dung ca Gic Ng, c n Mi Hai Nhn Duyn, c n Tm Chnh o. Chn l nhong ln trong tm Pht khng phi nh mt t tng c th lun gii bng l tr. Khi va ng o, Pht reo ln th ny hn chng t Ngi phi t n mt ci g thm o gp bi hn l th bin chng thng tc:

Trong vng sng cht v tn

Ta chy mi khng ngh ngi

T bo thai ny sang bo thai khc

ui theo ngi ch ngi nh.

Ch nh, ta pht gic mi ri!

Mi khng ct nh li c!

Ko ct gy ht ri,

Mi sn sp ht

Tm la ht to tc,

Tt c dit tr xong.(22)

phi l ci g tuyt hu, ti cc, mt khi nm c l lng ng tt c ni ng, khng phi ch tri thc m n c nhng t l siu hnh. Tht vy, bn mi chn nm Pht tch cc du ha sau ngy thnh o u nhm lun gii s Gic Ng y m ri vn cha ni c ting ni cui cng; ri n nhng trm t sau ny ca Long Th, M Minh, Th Thn v V Trc, tt c vn khng bin minh c ht li cn . Nn Pht c li tm s:

Ta t m y c V Thng Chnh Gic, n m y vo Nit Bn, sut thi gian y chng ni mt ch. (Lng gi, phm VII)

Thm ch hc nhiu nh k nh A Nan vn khng lng c chiu su tr hu Pht khi Pht cn ti th. Theo truyn thuyt, A Nan mi chng qu La Hn trong k Kt Tp u Tin, trong hi ny A Nan mi u khng c php tham d mc du c ting a vn, ng tng theo hu Pht sut hm lm nm. A Nan su no b i n mt khu vn vng, ro bc sut m cho n lc cng sc ng toan ng mnh nm thot nhin phin hoc tiu tan trong chp nhong, ng chng vo thc ti ca Pht gio, iu m bao nm qua thot khi ng, mc du ng hc nhiu hiu rng.

Th ngha l g? Chc vy, chng La Hn khng phi l vn chuyn hc, m l mt ci g ht nhin xy n, trong chp mt, sau bao nm tinh chuyn tu tp. Thi gian chun b c th ko di nhiu nm di dng, nhng n mt lc no th chp nhong cn khng hong v bng v ngi ta thnh La Hn, hoc thnh B Tt, hoc thnh Pht lun na. C th lm, ni dung ca Gic Ng gin d v cng bn th, nhng sc chn ng th thc l kinh khng. Ti mun ni, v tr gii, n phi vt qua tt c th kt thuc phm vi nhn thc v ngn ng vn t; v tm gii, ni phi l s ti thit ton th phm cch con ngi. Mt s kin ct t nh vy ng nhin thot ngoi mi th cch m t, m ch c th nm ly bng mt hnh vi ca trc gic, v xuyn qua mt s t chng c nhn. y, Php - Dharma - ch l thc vy, trong ngha tuyt lun nht. Nu nhn mt nim dy ln, V Minh i vo i ta, th s thc tnh ca mt nim (hoc t tng) khc phi chm mt du ht cho V Minh, v quyt nh c Gic Ng (23). V trong trng thi y khng cn mt t tng no l i tng ca bt c thc lun l hoc suy lun kinh nghim no; v trong Gic Ng, ngi ngh v s ngh v ngh u ha tan trong mt hnh vi duy nht l kin chiu trong thc th ca Chnh Mnh (24). Khng cn mt gii thch no thm v Php c, do phi vin n th ngn ng nghch l, thun v - via negativa. V l th gii tuyt ch ca trit l KHNG ca Long Th, xy dng trn gio l Bt Nh Ba La Mt ca vn hc Pht gio.

Vy, Ng khng phi l ch n ca mt din trnh tr thc, trong y mt ngha theo lin mt ngh trong mt trt t hp l cui cng a n mt kt lun hay mt quyt on. Khng h c din trnh no, m cng khng c quyt on no trong Gic Ng. l mt ci g tinh yu hn, c n mi c quyt on, thiu n th khng hnh thc quyt on no c l do tn ti. Trong quyt on c ngi quyt v c s tuyn quyt; trong Gic Ng, ngi quyt tc l s quyt; s quyt tc l ngi quyt; c hai ha tan lm mt, khng phi nh ci mt cn c chuyn ni nng, m chnh l ci mt ti duyn cho quyt on. Ta khng th i ra ngoi ci tuyt i mt y; mi ng tc ca tr thc u ngng ti ; nu chng mun i xa hn t ch vch ra mt vng trn ln qun ri gia y c tr i ln li mi, v cng tn. l bc tng cm, tt c trit hc ng hoi cng hc u vo. i vi tri thc, l mt terra incognita (25) m nguyn l ti thng l Cre-do quia absurdum est (26). Vng bng ti y, tuy vy, s trao cho ta tt c b mt mt khi ta p vo vi tt c ch v kh lc bnh sanh. Gic Ng, tc chiu sng vng bng ti y; v l lc ton th s vt c m chong trong mt nhn quang, mi thc mc ca tr thc c c mt li p tha ng. By lu nay, ngi ta c th tin quyt vo s thc ca mt cu ni no , nhng ci thc y cha i vo cuc sng, cha c c mt s xc nhn ti hu, nn h khng sao trnh c mt cm gic hoang mang, lo ngi. Ri nay bng dng ci Ng chp ly h, mt cch hon ton b mt, khng ng trc, y th l tt c c gii quyt mt ln; h thnh La Hn, hoc Pht na. c im nhn ri, rng nay khng cn l rng v trn giy na, thiu sinh kh; gi y gi v ma chu v n lm nhng tn hu h trung thnh.

Tht qu hin nhin Gic Ng khng phi l ci bit bng l lun sc bn, hoc bng phn tch rch ri; hn l mt tr nng nhn bit ci l d nhin, n c ci g trong y thu nhip ton th thc bng mt nh sng chiu diu. nh sng y khng phi ch phng ra trn ton b mc xch khp mi nhm gii quyt nhng i s ca nhn sinh, m ch thc cn chiu ph vo khi u t tng ray rc tm hn ngi trong kip sng. Nhng mc xch l lun, du gii mc ni v c rn luyn n tuyt k, vn khng sao trn an c thm tm con ngi. Nn chng ta phi i hi n mt ci g thit ct hn, hoc tc th hn; v ti tin chc rng ch bng vo Bn Diu hoc Mi Hai Nhn Duyn quyt khng tu c qu V Thng B . c Pht hn phi chng qua mt ci g khc hn, phng thng vo tn y ni tm ca Ngi, hn l ci bit hi ht bng kinh nghim xuyn qua tr thc. Ngi hn b xa lm cnh gii lun l phn tch. Ngi hn c giao tip

vi ci g em n cho nhng ng tc tr thc ca ta mt ngha; vi ci g, trn thc t, ch ng hn cuc sng c thc ca chng ta.

Khi gp A Thuyt Th (27), X Li Pht thy v t khu ny uy nghi ng knh, c ch iu hp nh nhng, ln da trong sng lm sao! X Li Pht d hi thy ng ta l ai, v ng y dy g. A Thuyt Th p: Thy ti l Thch Ca Mu Ni Pht, Th Tn, v li dy ca Ngi i khi nh vy:

Nh Lai gii thch nguyn nhn ca vn hu

Vn hu pht sanh t mt nguyn nhn

Ngi cng gii thch s dit tr chng

l li dy ca v i Sa Mn (28).

Kinh in chp rng va nghe bi k th trong tm X Li Pht bng ln mt ci bit sng chi v chn l c sanh th c dit. X Li Pht chng ngay vo trng thi khng sanh dit, khng phin no, iu m t v lng kip ng khng ngh n bao gi.

iu ti mun chng ta lu y l im ny: th hi, trn mt tr thc, c ci g c bit, ly k, c o trong bi k y khng khin X Li Pht phi thc tnh mt cch mu nhim nh vy trong th gii t tng yu du ca ng? Xt v gio php, bn cu y c g ng gi l Php u! Ngi ta ni rng bi k y l ct ty ca Php; nu vy th Php ha ra rng tuch i mt, vy X Li Pht tm u ra ci chn l va c th va hu hi