ROSS308Dam›zl›k Sürülerinin Sevk Ve ‹dare Kitab›

1

ROSS DAMIZLIK SÜRÜLER‹N‹N SEVK VE ‹DARE K‹TABIBu kitab›n amac› Ross dam›zl›k sürülerini yetifltiren iflletme sahiplerinin ve çal›flanlar›n›n Ross›rk›ndan mümkün olabilecek en yüksek performans› almalar›n› sa¤lamakt›r. Bu kitap, broilerdam›zl›klar›n›n bak›m ve idaresine ait konular› içermekte olup do¤ru bir flekilde uyguland›¤› takdirdesürü performans›n› etkileyebilecek önemli konulara dikkat çekmeyi amaçlamaktad›r. Kitapta yeralan sevk ve idare teknikleri, sa¤l›kl› sürü idaresi ve uygun besleme yöntemleri birlikte en iyiperformans›n elde edilmesini sa¤layabilecek yap›dad›r. Aviagen flirketi, Birleflik Krall›k (UK) ÇevreBakanl›¤› ile G›da ve Köy ‹flleri Bakanl›¤›n›n Hayvan Bak›m ve Beslenmesi alan›nda yapm›fl oldu¤uyasal düzenlemeler ve tavsiyelere uymaya özen gösterir. Ayr›ca Aviagen dünya çap›nda, Rosssürülerine sahip flirketler ve kiflileri de bu düzenlemeler yönünde benzer bir politika izlemeleri içinteflvik eder.

SÜRÜ PERFORMANSIPerformans, sürünün bak›m ve idaresi, sa¤l›k durumu ve iklim koflullar›n› da içeren pek çok faktörtaraf›ndan de¤iflik flekillerde etkilenebilir. Bu kitapta verilmifl olan performans kriterleri iyi bak›mve idare ile hijyenik çevresel koflullar alt›nda elde edilebilecek potansiyeli yans›tmaktad›r.

Sunulan bilginin do¤rulu¤u ve uygunlu¤unu garanti etmek için titizlik gösterilmifltir. Bununla birlikteAviagen, sürülerin sevk ve idaresinde kullan›lmas›ndan do¤acak olumsuz sonuçlar için sorumlulukkabul etmez.

Çeflitli nedenlerden dolay› performanslarda de¤ifliklikler meydana gelebilir. Örne¤in yem tüketiminiyemin formu, yemin enerji düzeyi ve kümes s›cakl›¤› etkileyebilir. Bu yüzden ek'teki bilgiler standartde¤erler olarak de¤il performans kriterleri olarak alg›lanmal›d›r.

TEKN‹K SERV‹SRoss dam›zl›klar›na ait daha fazla bilgiye ihtiyaç duydu¤unuzda, Ross Breeders Anadolu teknikpersoneline veya Aviagen Ltd.'in teknik servis bölümüne baflvurunuz.

Ross Breeders Anadolu A.fi. Aviagen LimitedHorosan Sk No: 11 Newbridge MidlothianGOP 06700 EH28 8SZAnkara TÜRK‹YE Scotland UKwww.rossanadolu.com www.aviagen.com

Haziran 2007

ROSS308

2

ÖNSÖZ

Aviagen ürünü olan bir çok farkl› hat, broilerpazar›n›n farkl› ihtiyaçlar›nda kullan›lmak üzerehizmete sunulmufltur. Bütün Aviagen ürünlerihem dam›zl›k, hem de broiler üretiminde en iyiperformans› elde edilebilecek flekildeseçilmifllerdir. Tüm Ross çeflitleri, kullan›c›lar›nkendi iflletmelerine özel üretim ihtiyaçlar›n› eniyi flekilde karfl›lamalar›na imkan tan›r.

Ross broilerleri h›zl› büyür, yem de¤erlendirmesi iyidir vemükemmel yaflama gücüne sahiptir. Broilerler, güçlü bacakyap›s›na sahip, dayan›kl› ve güçlü bir kalp-damar sisteminesahip olacak flekilde seçilmifllerdir. Yüksek karkas ve etrand›man› ile birlikte, daha az oranda düflük kaliteli hayvaniçin gelifltirilmifllerdir.

Tüm Ross dam›zl›k genotipleri, iyi bir kuluçka rand›man›,döllülük ve yüksek yumurta verimi ile birlikte maksimumsay›da sa¤l›kl› civciv elde etmek için seçilmifltir. Bu, h›zl›büyüyen, yem de¤erlendirmesi iyi ve yüksek et veriminesahip erkeklerin, yumurta verimi yüksek ve kaliteli broilercivcivleri verebilen diflilerle çiftlefltirilmesi ile gerçekleflir.

Bu kitap, Ross 308 dam›zl›klar›n›na yönelik en iyiuygulamalar› özetlemektedir. Ross 308, yüksek miktardacivciv say›s› ve tüylenme h›z›na göre cinsiyet ayr›m›yap›labilen broilerler talep eden üreticilerin ihtiyaçlar›n›karfl›lamak üzere gelifltirilmifltir. Ross 308 broilerleri çokdüflük bir yem tüketimi ile h›zl› bir büyüme ve yüksek etverimi sa¤larlar. Bu nedenledir ki, ürün yelpazesi geniflolan üreticiler (Bütün tavuk, parça ve ileri iflleme) son derecememnun kalmaktad›rlar. Tüm dünyadaki entegrasyonlar,yapt›klar› ifllere sürekli de¤er katan Ross 308'i tercihetmektedirler.

K‹TABI NASIL KULLANACAKSINIZ?

Bir konuyu bulmak

Bölüm bafll›klar› kitap盤›n sa¤ taraf›nda ayr›lm›fl flekildebulunabilir. Bu flekilde ilgilendi¤iniz bafll›¤a ait konuyakolayca ulaflman›z sa¤lanm›fl olur.

Ayr›ca her bölümün bafl›nda yer alan içindekiler k›sm›,bölümdeki bafll›klar ve alt bafll›klar›n listesini vermektedir.

Kitab›n sonunda tablolar ve flekiller dizini bulunmaktad›r.

‹puçlar›

Uygun olan noktalarda konunun öneminin daha fazlabelirtilebilmesi amac›yla sevk ve idareye ait konulardaipucu olacak noktalar verilmifl ve bu noktalar özelbafll›klar ile daha da belirgin k›l›nm›flt›r.

Dikkat iflaretleri

Mevcut tehlikeler bu iflaret ile birliktekoyulaflt›r›lm›fl harflerle vurgulanm›flt›r.

Performans hedefleri

Performans hedefleri kitap盤›n sonunda ayr› bir bölümhalinde verilmifl olup bu flekilde sürekli olarakgüncelefltirmeye aç›k tutulmufltur.

Bölüm 1Yetifltirme0-105 Günler(0-15. Haftalar)

Bölüm 2Yumurta Öncesi Sevkve ‹dare105-210 GÜNLER(15-30. Haftalar)

Bölüm 3Üretim dönemi sürüsevk ve idaresi210- 448. Günler(30-64. Haftalar)

Bölüm 4Özel çevre flartlar› veihtiyaçlar

C‹VC‹V DÖNEM‹ SEVK VE ‹DARE 8-13

CANLI A⁄IRLIK KONTROLÜ VEYEMLEME 14

ÜN‹FORM‹TEN‹N VE CANLIA⁄IRLI⁄IN ÖLÇÜLMES‹ 14-16

CANLI A⁄IRLI⁄IN ‹DARES‹ ‹Ç‹NYEMLEME KONTROLÜ 16-18

ÜN‹FORM‹TEY‹ SA⁄LAYAB‹LMEK‹Ç‹N SINIFLANDIRMA 18-21

D‹fi‹LER‹NSEVK VE ‹DARES‹(105. GÜN - IfiIK UYARIMI) 24-25

HOROZLARINSEVK VE ‹DARES‹(105. GÜN-IfiIK UYARIMI) 25

SÜRÜ SEVK VE ‹DAREUYGULAMALARI 26-28

D‹fi‹LER‹NSEVK VE ‹DARES‹(P‹K ÖNCES‹ DÖNEM VEIfiIK UYARIMI-210. GÜNLER) 28-31

HOROZLARINSEVK VE ‹DARES‹(P‹K ÖNCES‹ DÖNEM VEIfiIK UYARIMI-210. GÜNLER) 31-34

D‹fi‹LER‹NSEVK VE ‹DARES‹ -P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM210-448. GÜNLER(30-64. HAFTALAR) 36-37

HOROZLARINSEVK VE ‹DARES‹ -P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM210-448. GÜNLER(30-64. HAFTALAR) 37-38

KÜMES VE ÇEVRE fiARTLARI 40-43

BESLEME 43-49

AYDINLATMA 50-55

KULUÇKALIK YUMURTALARDAD‹KKAT ED‹LECEK HUSUSLAR 56-59

H‹JYEN VE SA⁄LIK 60-68

EKLER 70-79

D‹Z‹N VE TABLOLAR 80

D‹Z‹N VE fiEK‹LLER 81

3

D‹fi‹ VE ERKEKLER‹NSEVK VE ‹DARE ‹HT‹YAÇLARI 6-8

KR‹T‹K YAfiLAR VE AMAÇLAR

Maksimum say›da ve en iyi kalitede civciv al›nabilmesi için sürünün geliflim sürecini iyi bilmek gerekmektedir. Sürününtüm hayat› boyunca kritik kabul edilebilecek yafl dönemleri afla¤›da belirtilmifltir:

YAfi ÖNEML‹ AMAÇLAR

1-3 günler ‹fltah›n gelifltirilmesi

3-28 günler 7, 14, 21 ve 28.Günlerde hedef canl› a¤›rl›¤›n elde edilmesi

28 günler Sürünün s›n›fland›r›lmas›. 28. günde hedef < 12 CV% ve sürünün 2 gruba ayr›lmas›

28-56 günler S›n›fland›rma yap›lan gruplarda büyümenin kontrolü

56-70 günler Sürüde istikrar›n sa¤lanmas› için do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›n›n elde edilmesi.

70 günler Sürünün canl› a¤›rl›k profilinin yeniden oluflturulmas› (‹htiyaç halinde)

70-105 günler Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›n›n sa¤lanmas›

105 günler Yem art›fl› yap›lmas› ve gerekiyorsa sürünün canl› a¤›rl›k profilininyeniden oluflturulmas›

105-140 günler Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n sa¤lanmas›

140-154 günler ‹lk ›fl›k uyar›m›n›n yap›lmas›

140-161 günler Seksüel olgunluk ve üniformiteyi dikkate alarak canl› a¤›rl›k art›fllar›n›nsa¤lanmas›

161-210 günler Yemin canl› a¤›rl›k, yumurta a¤›rl›¤› ve yumurta verimine bak›larakartt›r›lmas›

210 günler -Kesim Günlük yem miktar› azalt›larak canl› a¤›rl›k art›fl›n›n ve yumurta a¤›rl›¤›n›n kontrol alt›na al›nmas›. Vücut kondüsyonuna bakarak horozlar›n sevk ve idaresi. Afl›m yapmayan horozlar›n sürüden al›narak uygun horoz oran›n›n sa¤lanmas›.

4

5

Bölüm bir

Yetifltirme

0-105. Günler

(0-15. Hafta)

ROSS308

sayfa ‹çindekiler 6 Difli ve erkeklerin sevk ve idare ihtiyaçlar›

8 Civciv dönemi sevk ve idare

14 Canl› a¤›rl›k kontrolü ve yemleme

14 Üniformitenin ve canl› a¤›rl›¤›n ölçülmesi

16 Canl› a¤›rl›¤›n idaresi için yemleme kontrolü

18 Üniformiteyi sa¤layabilmek için s›n›fland›rma

Bölü

m b

irY

etifl

tirm

e

6

Amaç

Yetifltirme döneminin her aflamas›nda, erkek ve diflidam›zl›klar› cinsel olgunlu¤a haz›rlamak için ihtiyaçlar›n›nkarfl›lanmas›d›r.

Prensipler

Ross broiler dam›zl›klar›, ticari broilerler gibi h›zl› büyümeh›z› ve yem de¤erlendirme özelliklerine sahiptirler. Rossbroiler dam›zl›klar›n›n hedef büyüme e¤risinde büyütülmesi,yaflam› boyunca en iyi performans›n elde edilmesine olanaksa¤lar.

Yetifltirme döneminde hedeflenen amaçlara ulaflmak için,haftal›k yap›lan do¤ru tart›mlar ve yem miktar›ndakiayarlamalar ile sürünün yafl›na göre hedef canl› a¤›rl›ktabüyütülmesi gerekmektedir.

Hayvan›n büyüme profili ve yafl›na göre vücut dokular›n›noluflumu ile farkl› organlar›n geliflim aflamalar› fiekil 1'degörülmektedir. ‹lgililer, büyümenin her döneminde,hayvanlar›n organ ve dokular›nda meydana gelen geliflmelerigöz önüne alarak gerekli önlemleri almal›d›r. fiekil 2' deise hayvan›n büyüme dönemi boyunca fiekil 1'de görülenbüyüme evrelerini takiben izlenmesi gereken sevk ve idare uygulamalar› verilmifltir.

Canl› a¤›rl›klar› farkl› olmakla birlikte tavuk ve horozunsevk-idare prensipleri büyütme döneminde ayn› olmaktad›r.Horozlar sürünün az bir k›sm›n› temsil etmelerine ra¤mensürü performans›n›n %50'sini flekillendirmektedir. Bu yüzdenhorozlar, en az difliler kadar önemlidir. Baflar›l› bir sonuçelde etmek için, yetifltirme dönemi boyunca horozsürülerinin sevk ve idaresine daha fazla önem verilmesigerekti¤i unutulmamal›d›r.

En baflar›l› Ross dam›zl›k yetifltiricileri, ilk günden horozkat›m›n›n yap›ld›¤› 140-154. günlere (20-22. hafta) kadardifli ve horozlar› ayr› bölmelerde yetifltirmektedirler. Klasikyetifltiricilikte, yetifltirme dönemi boyunca difli ve erkeklerher ne kadar beraber yetifltirilse de, yem tüketimkabiliyetlerindeki farkl›l›klar tek bir populasyon içinde dahihayvanlar›n geliflmelerinde farkl›l›¤a yol açabilmektedir.Uygulama sonunda baflar›l› sonuçlar elde edilebilse de,a¤›rl›k art›fl› ve üniformite de¤erleri, ayr› yetifltirilen sürülerdeoldu¤u gibi istenilen seviyede olmamakta ve civcivüretiminde potansiyel de¤erlere ulafl›lmas›nda sorunyaflanabilmektedir.

‹flletmedeki organizasyon, bozukluklar›ndan kaynaklananzorunluluklardan dolay›, difli ve erkeklerin erkendenkar›flt›r›lmas› gerekse de, bu uygulama horozlar›n iskeletgeliflimini sa¤lad›klar› 6. haftadan önce kesinlikleyap›lmamal›d›r. Erkek-difli kar›fl›k yetifltirilen sürülerde, yemmiktar›n›n belirlenmesinde, tavuklar›n mevcut canl› a¤›rl›klar›ile hedef a¤›rl›klar aras›ndaki iliflki göz önüne al›nmal›d›r.

D‹fi‹ VE ERKEKLER‹NSEVK VE ‹DARE ‹HT‹YAÇLARI

fiEK‹L 1: F‹ZYOLOJ‹K GEL‹fi‹M

98. günden itibaren h›zl›bir flekilde, sex hormonlar›üretimi artar, testis veovaryumlar büyür.

Ba¤›fl›kl›k sistemi,Kan dolafl›msistemi, tüyler veiskeletin geliflimi

Canl› a¤›rl›kart›fl› sürer

Can

l› A

¤›rl

›k (

kg)

Tüyler ve iskeletingeliflimi

Kaslar, tendonlarve ligamentlerindinamik büyümesi

Testis ve ovaryumlar›ngeliflmesi

‹skeletgeliflimitamamlan›r

Fizyolojik olgunluk(Fiziksel büyüme durur)

Cinsiolgunluk

Büyüme ve canl› a¤›rl›kart›fl› h›z kazan›r

Yafl (Gün)

7

0-28. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME(0-4. HAFTALAR)

fiEK‹L 2: SEVK VE ‹DARE UYGULAMALARI

Yafl (Gün)

70 105 161 210/21721 42 56 84 13328 63 154

S›cakl›k,Havaland›rma,Yem Da¤›t›m›,Afl›lama

S›n›fland›rma:ÜniformiteCanl› A¤›rl›k‹skelet Geliflimi

AMAÇ: ‹skelet,ba¤›fl›kl›k,kalp damar, tüylenmeve ifltah›ngelifltirilmesi

AMAÇ: En düflük CV ile 70.Günde hedef a¤›rl›¤a ulaflmak,iskelet, kaslanma ve tüygeliflimini devam ettirmek

AMAÇ: Hedef a¤›rl›kprofilini devamettirmek veüniformiteyisa¤lamak

AMAÇ: Büyümeninsa¤lanmas› ile üremeorganlar›n›ngelifliminin uyar›lmas›

AMAÇ: Ifl›k ve yem art›fl› ile cinselgeliflimin uyar›lmas›

Yem artt›rarak a¤›rl›kprofilinin gerektirdi¤ibüyümenin devaml›l›¤›

Ifl›k Uyar›m›

Çiftleflme

Hedef a¤›rl›k içinhorozlar›nyemlenmesi

Yumurta a¤›rl›¤›,yumurta verimi vebüyümenin devaml›l›¤›için diflilerinyemlenmesi

Büyümeyi veyumurtaa¤›rl›¤›n›desteklemekiçin diflilerinyemlenmesi

Can

l› A

¤›rl

›k (

kg)

70. Günde hayvangeçifllerine sonvermek

E¤er gerekirse 70.Günde yeni profilinçizilmesi

Fizyolojik geliflim ile ilgili özellikler fiekil 1 ve 2' de ayr›nt›l›olarak verilmifltir.

Amaç

‹lk dönemlerde iskelet yap›s›, ba¤›fl›kl›k sistemi, kalp damarsistemi, tüy geliflimi, yem tüketimi ve iyi bir üniformite içinsürüde do¤ru bir bafllang›c›n yap›lmas›d›r.

Prensipler

Yetifltirmenin erken dönemlerindeki hedef canl› a¤›rl›klaraulaflabilmek için günlük yafltan itibaren kaliteli yem ileserbest yemleme yap›lmal›d›r. Yem tüketimi ilk gündenbelirlenmeli ve serbest yemden k›s›tl› yemlemeye yavaflyavafl geçilmelidir. Yem miktar› kesinlikle azalt›lmamal›d›r.

En yüksek verimin elde edilebilmesi için hayvanlar, 7-14.günlerde hedef canl› a¤›rl›kta veya üstünde olmal›d›rlar.Bu a¤›rl›¤a ulaflamayan sürülerde, üniformitekötüleflmektedir. Takip eden haftalarda hedef canl› a¤›rl›¤aulaflmak sorun olmakta ve üniformite bozulmaktad›r. Hedefa¤›rl›¤a ulaflmak için 2-3. haftalarda (14-21 gün) Bafllang›ç1 Yemi kramb›l olarak verilmelidir (Bkz. Besleme). Hayvanlarhedef a¤›rl›¤›n 20-40 g üzerine ç›kt›klar›nda Bafllang›ç 2yemi'ne geçilir. Hedef canl› a¤›rl›¤a ulafl›lam›yor isebafllang›ç 1 yeminden, bafllang›ç 2 yemine geçerken, haftada2 defa tart›m yap›larak sonuçlar›n izlenmesi gerekmektedir.

‹lk günlerde civcivlerin ifltah durumlar›n› izleyebilmek için,kursaklar› kontrol edilerek yem ile dolu oldu¤undan eminolunmal›d›r. Üçüncü günün sonunda hayvanlar›n tamam›n›nkursaklar›n›n tam dolu olmas› beklenmelidir.

E¤er sürünün hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflamayaca¤›na dairbelirtiler varsa, sabit ayd›nlatma süresine geçifl ertelenebilir.

Bu dönemde yem miktar›n› haftal›k artt›rmak yerine s›k veaz miktarlarda yap›lacak yem art›fllar› ileri dönemlerdekisürü üniformitesini iyilefltirecektir.

Yetifltiricili¤in bafllang›c›ndaki herhangi bir safhada,canl› a¤›rl›¤›n hedeflerin alt›na düfltü¤ü veyaifltahs›zl›¤›n flekillendi¤i durumlara hemen müdaheleedilmelidir. Bu aflamada yap›lacak olan müdahele,daha sonraki dönemlerde üniformite bozuklu¤u vefizyolojik fonksiyonlar›n›n zay›f geliflimi ilesonuçlanacak olumsuzluklar› önlemede faydal›olacakt›r.

8

28-70. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME(4-10. HAFTALAR)

70-105. GÜNLERDE YET‹fiT‹RME(10-15. HAFTALAR)

C‹VC‹V DÖNEM‹ SEVK VE ‹DARE

C‹VC‹VE UYGULANAN ‹fiLEMLER

Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detaylar›ile verilmifltir.

Amaç

Tüm sürünün hedef canl› a¤›rl›k de¤erine 70. güne(10. hafta) kadar ulaflt›r›lmas›n›n sa¤lanmas›d›r.

Prensipler

Broiler dam›zl›klar› için 4-10. haftalar (28-70 gün) geliflmeve büyümenin en h›zl› oldu¤u dönemlerdir. Yem miktar›ndayap›lan art›fllarla canl› a¤›rl›¤›n kontrolünü sa¤lamak çokönemlidir. Bu dönemde yem miktar›ndaki küçük artt›r›mlar,canl› a¤›rl›kta büyük art›fllara neden olabilmektedir. Bundandolay› canl› a¤›rl›klar, haftal›k tart›mlarla düzenli olaraktakip edilmelidir. Yemleme program›, sadece günlük yemihtiyac›n› belirlemede bir rehberdir. Günlük yemmiktar›ndaki gerekli de¤ifliklikler, sürünün ortalama canl›a¤›rl›¤› ile hedef a¤›rl›k aras›ndaki farka göre belirlenmelidir.

Horoz ve tavu¤un s›n›fland›rma ifllemi bu dönemdeyap›lmaktad›r (Bkz. Uniformite için s›n›fland›rma).S›n›fland›rmada oluflturulan farkl› a¤›rl›k gruplar› 70. günde(10. hafta) tek bir sürü elde etmek amac›yla, ayr› sevk veidare uygulamalar›na tabi tutularak hedef a¤›rl›¤aulaflt›r›lmal›d›r.

6-13. Haftalar horoz geliflimi için önemlidir. Bu dönemdebacaklarda h›zl› bir geliflim olur (kas, ba¤ doku vekemiklerde). Hedef a¤›rl›k profilinden bir sapma, yetiflkinhorozlarda yaflama gücü ve performans›n olumsuz yöndeetkilenmesine neden olabilir.

Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detayl›olarak verilmifltir.

Amaç

Sürünün cinsel olgunlu¤a geçiflini haz›rlamak için uygunüniformite ve canl› a¤›rl›¤›n elde edilmesidir.

Prensipler

Bu dönemde büyüme, göreceli olarak yem art›fl›na dahaaz cevap verir. Sürünün standart canl› a¤›rl›kta büyümesinisa¤lamak için küçük miktarda yem art›fllar› gerekebilir(hayvan bafl›na günlük 1-2 g).

Hayvanlar standart canl› a¤›rl›¤›n 100 gr. üzerinde ise hedefa¤›rl›¤a paralel yeni bir a¤›rl›k hedefi belirlenmeli ve büyümebu yeni hedef de¤ere göre kontrol edilmelidir (Bkz.s›n›fland›rma sonras› sürü sevk ve idaresi).

Bu gruptaki hayvanlarda da haftal›k hedef canl› a¤›rl›kart›fllar› mutlaka sa¤lanmal›d›r. Zira horozlarda üremeorganlar› 70. günden (10. hafta) sonra geliflmeye bafllar. Budönemde stres veya büyümenin engellenmesine sebepolacak tüm etmenler, testis geliflimini olumsuz yöndeetkileyerek, ileri dönemlerde döllülü¤ü azaltacakt›r.

Önemli Noktalar

� Horoz kat›m› dönemine kadar difli ve erkekleri ayr› yetifltiriniz (20-23 haftalar).

� Baflar›l› bir yetifltirmeyi kolaylaflt›rmak için hedefcanl› a¤›rl›k de¤erine mümkün oldu¤unca erkendönemde ulafl›n›z

� Haftal›k hedef canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n elde edildi¤inden emin olunuz

� Üniformitede erken ve iyi bir sonuç almak için az ama düzenli bir yem art›fl› uygulay›n›z.

Amaç

7. Güne kadar h›zl› bir büyüme profili, 14. Güne (2. Hafta)kadar hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflma ve 28. Güne kadar dadüzgün geliflim profilinin sa¤lanmas›d›r.

Günlük civciv aflamas›ndan itibaren baflar›l› bir sürü eldeetmek için ifltah›n gelifltirilmesi, tüy geliflimi ve sürünününiform olmas›n›n sa¤lanmas›d›r.

Prensipler

Civcivlere uygun s›cakl›k, nem, hava kalitesi, yem ve suile yerleflim s›kl›¤› sa¤lanmal›d›r. Civciv döneminde yap›lanifllemler, hayvanlar›n üretim dönemindeki verimlerini önemliölçüde etkilemektedir.

Sürünün yaflam› boyunca refah›n› sa¤lamak için, civcivlerekuluçkahanede veya kümesteki ilk günlerinde baz› ifllemleryap›lmaktad›r. Bu uygulamalar horozlarda ibik kesimi,mahmuz da¤lama, horoz ve tavuklarda gaga kesimi olaraks›ralanabilir. Bu ifllemlerin gereklili¤i, s›k s›k gözdengeçirilerek her sürü için yeniden düzenlenmelidir.

Erkek Dam›zl›klara Kuluçkahanede Yap›lan‹fllemler

Afl›m esnas›nda horozlar›n diflilere zarar vermeleriniengellemek için, ç›k›mdan sonra erkek civcivlerin her ikiaya¤›ndaki mahmuzlar da¤lan›r. Horoz kat›m› sonras› erkekdifli ayr› yemleme, ibi¤i kesilmeyen horozlarda daha kolaybir flekilde uygulanabilir. Öte yandan ibi¤i kesilmemifl

9

KÜMES‹N HAZIRLANMASI

C‹VC‹V BÖLMES‹N‹N HAZIRLANMASIhorozlar ›s› stresine daha az duyarl› olsa da kendi aralar›ndameydana gelecek kavgalar ve ekipmanlardan kaynaklananyaralanmalara karfl› daha duyarl›d›r. Bundan dolay›horozlarda ibik kesimi gereksizdir.

Gaga kesimi

Sürüde herhangi bir olumsuzluk görülmedi¤i takdirde horozve tavuklarda gaga kesimi tavsiye edilmemektedir. Bununyan›nda ola¤anüstü durumlarda gaga kesimi, 4-5. Günlerdeyap›labilir. Gaga kesiminin kuluçkahaneden ziyade kümesteve yemleme öncesi yap›lmas› önerilmektedir. Gaga kesimiehil kifliler taraf›ndan yap›lmal›d›r. Gagadan az miktardave her hayvanda afla¤› yukar› ayn› olacak flekilde kesimyap›larak k›sa ve uzun dönemde meydana gelen stresi enaza indirmek, en önemli amaç olmal›d›r.

Gaga kesimi usulüne uygun yap›lmad›¤› taktirdeüniformite ilgili sorunlara yol açabilir.

Enfeksiyon olas›l›¤›n› azaltmak için da¤lama/kesmeifllemine azami özen gösterilmelidir.

Gaga kesiminin tecrübeli elemanlar ve do¤ru ekipmanlarile veteriner hekimler gözetiminde yap›lmas› gerekmektedir.Aksi takdirde bu uygulaman›n hayvanlara yarardan çokzarar oluflturaca¤› unutulmamal›d›r.

Kümes ve ekipmanlar temizlenip, dezenfekte edilerekkümese yerlefltirilmeli ve ›s›t›c›lar civciv gelmeden en az24 saat önce çal›flt›r›larak kümes içi ve altl›¤›n istenilens›cakl›¤a ulaflmas› sa¤lanmal›d›r (Bkz. Hijyen ve Sa¤l›k).Kümeste civciv seviyesindeki s›cakl›k kontrol edilmelidir.Bunun yan›nda taban s›cakl›¤› da istenilen de¤ereulaflt›r›lmal›d›r. Aksi taktirde kümes içi s›cakl›¤› yeterli olsada civcivlerin üflümesi kaç›n›lmaz olacakt›r. Kümes içis›cakl›¤›n en iyi göstergesi civcivlerin davran›fllar›d›r. Kümesçal›flanlar›, civciv davran›fl ve hareketlerini gözlemlemelive meydana gelen ani de¤iflikliklere, k›sa süre içindemüdahale edebilmelidir.

Taze ve temiz altl›k materyali kullan›lmal› ve yer yemlemesiuygulanan kümesler hariç, altl›k yüksekli¤i 10 cm olmal›d›r.Bunun yan›nda yer yemlemesi yap›ld›¤›nda bu yükseklik4 cm'i geçmemelidir. Fazla miktarda altl›k, civcivlerinkazara altl›k alt›nda kalmalar›na neden olabilir. Ayr›casuluk içlerinde altl›k birikimini engellemek için sulukyükseklikleri ayarlanmal›d›r.

Kümes içini ›s›tmada temel olarak 2 yöntem kullan›lmaktad›r:

• Bölgesel ›s›tma• Tüm kümes ›s›tmas›

‹lk günlerde civcivlerin, bölmelerde ve ›s› kayna¤› alt›ndabüyütülmesi üniform bir civciv da¤›l›m›n› sa¤layacakt›r.Bu ifllem genelde radyan ve s›cak hava sistemi ilesa¤lanmaktad›r. 1. Gün, 1000 civciv için ›s›tma (radyan ile›s›tma) yap›lan civciv ünitesinin plan› flekil 3'de verilmifltir.

Kümes içi yerleflim planlamas› sürü kümese gelmedenönce, civciv miktar› ve anaç yafllar›ndaki farkl›l›¤a göreyap›lmal› ve farkl› anaç yafl›na ait civcivler farkl› bölmelerdebüyütülmelidir. Genç anac›n civcivleri, ayr› yetifltirildiklerizaman 2-3. hafta (14-21 gün) içinde di¤er civcivler ileayn› canl› a¤›rl›¤a ulaflabilirler. Civcivler kümese gelirgelmez yerlefltirme ifllemine bafllanmal›d›r. Civciv kutular››s›t›c›lara yak›n yerlerde bekletilmemeli ve boflalt›ld›ktanhemen sonra kümes d›fl›na al›narak imha edilmelidir. Dikkatedilmesi gereken di¤er bir noktada, her civciv ünitesineeflit yo¤unlukta civciv konulmas›d›r. Afl› ihtiyaçlar› ve gerekliürünler, sa¤l›k ve hijyen k›sm›nda ayr›nt›l› olarakaç›klanacakt›r. (Bölüm4)

Kümesteki ifllemler tamamland›ktan sonra, mümkün olanen k›sa zamanda civcivlere su ve yem verilmelidir. Yemeve suya çabuk ulaflan hayvanlar›n geliflimlerini çok dahaçabuk tamamlad›¤› ve üniformitelerinin daha iyi oldu¤ugörülmüfltür.

OtomatikYemlik

OtomatikSuluk

Radyan

6 adet çan tipi suluk

12 adet minik suluk

12 adet tava yemlik

% 25 ka¤›t

fiEK‹L 3: BÖLGESEL/RADYAN ‹LE ISITMA

10

C‹VC‹V DÖNEM‹NDE SICAKLIK DE⁄ERLER‹

TABLO 1: C‹VC‹V DÖNEM‹ SICAKLIKLARI

Radyan alt› 2m Kümes

Günlük Günlük

TÜM KÜMES BÖLGESEL ISITMA

Yafl S›cakl›k Yafl S›cakl›k °C(gün) °C (gün) A B C

29 30 27 25

3 28 3 29 26 24

6 27 6 28 25 23

9 26 9 27 25 23

12 25 12 26 25 22

15 24 15 25 24 22

18 23 18 24 24 22

21 22 21 23 23 22

24 21 24 22 22 21

27 21 27 21 21 21

fiEK‹L 4: BÖLGESEL ISITMASICAKLIK FARKLILIKLARI

Yemin bozulmamas› ve ziyan olmamas› için yemliklere enfazla hayvanlar›n 1 günde tüketilebilece¤i kadar yemkonulmal›d›r. Yemin gün içinde s›k s›k (5-6 defa) ve azmiktarda verilmesi civcivlerde yem tüketimini teflvik edece¤iunutulmamal›d›r.

Civciv ünitesinde civcivlerin uniform olarak da¤›lmas› için‹lk günlerde tüm kümesin ayd›nlat›lmas› uygun olacakt›r.

Kümes, mevsim koflullar›na ba¤l› olarak civcivler gelmeden24 saat önce ›s›t›lmaya bafllanmal›d›r.

Bölgesel ›s›tma (Radyan ile Is›tma)

Radyan alt›ndaki s›cakl›k ilk gün 29-31°C olmal›d›r. Takipeden günlerde ›s›t›c›lar›n alt›ndaki s›cakl›k ortalama günde0.2-0.3°C düflürülmelidir (Tablo 1).

‹lk gün kümes s›cakl›¤› ise 25-27°C olmal›d›r. Kümess›cakl›¤› radyan alt› s›cakl›¤› ile paralel düflürülerek 24-27.Güne kadar 20-22°C 'ye getirilmelidir. Radyan ile ›s›tmauygulamas›nda kümesteki s›cakl›k de¤iflimi fiekil 4'degörülmektedir.

Civciv döneminde civciv hareketleri ve davran›fllar› süreklive dikkatli bir flekilde izlenmelidir. Bu uygulama kümesiçindeki s›cakl›¤›n do¤ru olup olmad›¤›n›n en iyi göstergesidir(Bkz. fiekil 5).

Kümeste civcivlerin homojen olarak da¤›lmamas› s›cakl›¤›nuygun olmad›¤› veya hava ak›m›n›n oldu¤u anlam›nagelmektedir. Termometreler kümes boyunca ve civcivseviyesinde bulunmal›d›r.

Civciv çevirme halkalar› ilk günlerde civciv hareketininkontrol alt›nda tutulabilmesi için kullan›labilir. Bu halkalar3. günden itibaren geniflletilmeli ve 5- 7. günlerden sonrakald›r›lmal›d›r.

‹lk 24-48 saat içinde sürekli ayd›nlatma yap›labilmeklebirlikte, civcivlerin durum ve davran›fllar›na ba¤l› olarak›fl›k fliddeti ve süresi kontrol alt›nda tutulmal›d›r.(Bkz. Ayd›nlatma)

Radyan

YÜKSEK SICAKLIK UYGUN SICAKLIK

Civcivler sessizdir veh›zl› nefes al›rlar. Kafa ve kanatlar›n›

sark›t›rlar ve radyandan uzak dururlar

Civciv da¤›l›m›düzenlidir ve sesleri

normaldir

Civcivler radyan alt›natoplan›rlar, gürültülü ses

ç›kart›rlar

Civcivler bir yönde kar›fl›k bir biçimdetoplan›rlar, ancak bu durum dengesiz

›fl›k da¤›l›m› veya d›flardan gelenseslerden de kaynaklanabilir.

DÜfiÜK SICAKLIK HAVA AKIMI

fiEK‹L 5: RADYAN ALTINDA C‹VC‹VLER‹NDA⁄ILIMLARI

11

fiEK‹L 6: TÜM KÜMES ISITMADA, FARKLI SICAKLIKDE⁄ERLER‹NDE C‹VC‹VLER‹NDAVRANIfiLARI

SICAKLIK VE NEM ARASINDAK‹ ETK‹LEfi‹M

TABLO 2: FARKLI N‹SB‹ NEM DE⁄ERLER‹NDE HEDEF SICAKLI⁄A ULAfiILMASI ‹Ç‹N GEREKL‹ SICAKLIK DE⁄ERLER‹

Yafl S›cakl›k %Nisbi %Nisbi Nemdeki S›cakl›k °C(gün) °C Nem ‹deal

50 60 70 80

0 29 65-70 33.0 30.5 28.6 27.0

3 28 65-70 32.0 29.5 27.6 26.0

6 27 65-70 31.0 28.5 26.6 25.0

9 26 65-70 29.7 27.5 25.6 24.0

12 25 60-70 27.2 25.0 23.8 22.5

15 24 60-70 26.2 24.0 22.5 21.0

18 23 60-70 25.0 23.0 21.5 20.0

21 22 60-70 24.0 22.0 20.5 19.0

24 21 60-70 23.0 21.0 19.5 18.0

27 21 60-70 23.0 21.0 19.5 18.0

Ara

ÇOK SO⁄UKUYGUNÇOK SICAK

Kümesin ayd›nlat›lmas›nda, her birine 1500 civcivinkonuldu¤u 4-5 m çapl› halkalar›n ayd›nlat›lmas› yeterliolacakt›r. Civcivin bulundu¤u alanda (80-100 lüks) parlakbir ›fl›k olmal› ve kümesin geri kalan k›sm› ise karanl›ktab›rak›lmal›d›r.

Tüm Kümesin Is›t›lmas›

Civciv döneminde kümesin tamam› ›s›t›ld›¤›nda ilk güns›cakl›¤›, civciv seviyesinde 29-31°C olmal›d›r. Kümess›cakl›¤›, civcivlerin davran›fllar› da dikkate al›narak kademeliolarak azalt›lmal› ve 21-24. günler aras›nda son s›cakl›kde¤eri olan 21-22°C 'ye getirilmelidir(Bkz. Tablo 1).

Kümesin tamam› ›s›t›ld›¤›nda, belirli bir ›s›t›c› kayna¤›olmad›¤› için kümes içi s›cakl›¤›n de¤erlendirilmesinde,civciv davran›fllar›n› takip etme yöntemi radyan ile yap›lan›s›tmaya göre daha az kullan›lan bir yöntemdir. Bu durumdasadece hayvanlar›n sesleri, stresin bir göstergesi olarakkullan›labilir. Civcivler f›rsat bulduklar›nda kendileri içinuygun olan s›cakl›¤›n bulundu¤u bölgelerde toplan›rlar.Tüm kümes ›s›t›ld›¤›nda hayvan hareketleri daha dikkatlive yak›ndan incelenmelidir.

Nem

Kuluçka ifllemi sonunda ç›k›m makinesinde nem oldukçayüksek olmaktad›r (Yaklafl›k %80 nisbi nem). Nipel sulukkullan›lan ve ›s›tma iflleminin tüm kümeste yap›ld›¤›iflletmelerde nispi nem %25 seviyesine kadardüflebilmektedir. Bunun yan›nda klasik (çan tipi) suluksistemi ve radyan ile ›s›tma yap›lan kümeslerde, nispi nemdaha fazla olup genelde % 50'nin üzerindegerçekleflmektedir. Civcivlerde su kayb›n› (dehidrasyonu)engellemek amac›yla ilk 3 gün nispi nem en az % 70 olmal›ve ilk hafta sürekli olarak izlenmelidir. Bu de¤er,kuluçkahaneden ç›kan civcivlerin daha kuru bir ortamdandolay› yaflayaca¤› stresi engelleyecektir. Nem %50ninalt›nda ise civcivlerde su kayb› gözlenebilir ve bu durumileriki dönemlerde performanslar›na negatif etki yapabilir.Bunu engellemek için derhal kümes içi nemi artt›r›c› tedbirleral›nmal›d›r

‹lk haftada nisbi nemin gere¤inden düflük olmas›performans kayb› ve üniformite bozuklu¤una yolaçabilir.

Kümeste yüksek s›cakl›klara karfl› serinletme amac›ylakullan›lan sisleme sistemi mevcut ise bu sistem ilkdönemlerde kümes içi nem miktar›n›n yükseltilmesi içinkullan›labilir. Uygun nem seviyesi sa¤lanan kümeslerdeyetifltirilen civcivlerde daha az su kayb› meydana gelece¤iiçin genelde daha iyi bir üniformiteye sahip olurlar.

Civciv büyüdükçe ihtiyaç duyulan nem oran› azal›r.18. günden sonra yüksek nem oranlar› ›slak altl›k ve bununlaba¤lant›l› problemlere yol açabilir. Canl› a¤›rl›k artt›kça›s›tma ve havaland›rma sistemleri kullan›larak nem kontrolalt›nda tutulabilir.

Kümese konulan tüm hayvanlar ›s› iletimi yoluyladerilerinden ve evaporasyon (Buharlaflma) yoluyla solunumsistemlerinden ›s› kaybederler. Kümeste yüksek nem oran›varsa, evaporasyon yöntemi ile vücuttan daha az ›s› kayb›olacakt›r. Hayvan›n hissetti¤i s›cakl›k termometre s›cakl›¤›nave nisbi neme ba¤l›d›r. Yüksek nisbi nem oranlar› hissedilirs›cakl›¤› artt›r›rken, düflük oranlar ise bu s›cakl›¤› azalt›r.Tablo 1 de % 60-70 nisbi nem aral›¤›ndaki tahmini s›cal›kprofili gösterilmektedir.

Tablo 2'de farkl› nem de¤erine ba¤l› olarak hissedilen hedefs›cakl›¤a ulaflabilmek için gereken kuru termometres›cakl›klar› verilmifltir. Burada verilen bilgiler hedeflenennisbi nem oran›ndan (%60-70) sapmalar oldu¤undakullan›labilir. Nisbi nem hedeflenen aral›¤›n d›fl›ndaysacivciv seviyesindeki s›cakl›k Tablo 2'de verilen de¤erleregöre ayarlanabilir.

12

HAVALANDIRMA

YÜKSEK ORTAM SICAKLI⁄I

KÜMES SICAKLI⁄I

YERLEfi‹M SIKLI⁄I 0-28. GÜNLER(0-4 HAFTALAR)

Büyütme 0-140. Gün (0-20. hafta) Horozlar Difliler Adet/ m2 Adet/ m2

3-4 4-7Üretim 140-448. Gün (20-64. hafta)

Horoz ve Tavuksay›s›/ m2

3.5-5.5

YEML‹K VE SULUK ALANI

TABLO 3: YERLEfi‹M SIKLI⁄I

Civciv davran›fllar› sürekli olarak gözlenerek uygun veyeterli s›cakl›¤›n sa¤lan›p sa¤lanamad›¤› kontrol edilmelidir.E¤er civcivlerin çok so¤uk ya da çok s›cakta kald›klar›gözleniyorsa derhal müdahale edilmelidir.

Nispi nemin %50 nin alt›na düflmesi durumundacivcivlerde su kayb›n› engellemek için nispi nemoran› art›r›lmal›d›r

Civcivlerin gürültülü ses ç›karmalar› uygunolmayan s›cakl›¤›n göstergesidir.

E¤er civcivler ilk 10 gün afl›r› s›ca¤a maruzkal›rlarsa iyi bir bafllang›ç yapamazlar. Yemtüketimi ve dolay›s›yla erken dönemde geliflimengellenecek, tüylenme bozuk ve yavafl olacakt›r.

Yüksek s›cakl›klarda yap›lacak iklim kontrolü, ortams›cakl›¤›n›n normale indirilmesine yard›mc› olacakt›r.So¤utucu pedler, yüksek bas›nçl› sisleme cihazlar› ve kümesiçi fanlar s›cakl›¤›n azalt›lmas›na yard›mc› olurlar.

Aç›k kümeslerde, gece-gündüz s›cakl›k farkl›l›klar›n›n yüksekoldu¤u bölgelerde civciv dönemine iliflkin s›cakl›kde¤erlerinde sapmalar olabilir. Bu durumlarda s›cakl›k1-10 günler aras›nda 0.5-0.8°C/gün azalt›labilir. Bununlabirlikte 11-21. günler aras›nda günlük s›cakl›k düflüflü0.3°C' den fazla olmamal›d›r.

Ortalama kümes s›cakl›¤›; gün boyunca elde edilen endüflük s›cakl›k de¤erine, en yüksek s›cakl›k ile en düflüks›cakl›k de¤erleri aras›ndaki fark›n 2/3'ünün ilave edilmesiile belirlenmektedir.

Örne¤in; en düflük kümes s›cakl›¤›16°C ve en yüksek kümes s›cakl›¤› 28°C'ise

ortalama kümes s›cakl›k de¤eri :[(28-16) x 2/3] + 16=24°C' dir.

Civcivler uygun s›cakl›kta yeterli miktarda taze havaya gerekduyarlar. Civciv döneminde minimum (k›fl) havaland›rmayapmak iyi bir uygulamad›r. Bu uygulama, havan›n so¤ukoldu¤u k›fl aylar›nda solunum için ihtiyaç duyulan oksijenin(O2) kümese al›nmas› ile civciv ve ›s›t›c›lardan kaynaklanankarbondioksit (CO2) ve di¤er gazlar›n d›flar› at›lmas› içingereklidir. K›fl havaland›rmas›na iliflkin ihtiyaç de¤erleriEk-6 da verilmifltir.

Civciv büyütme döneminde yeterincehavaland›rma yap›lmamas›na ba¤l› havakalitesindeki düflüklük, hayvan›n akci¤eryüzeylerinde hasara yol açarak civcivlerin solunumyolu hastal›klar›na karfl› daha duyarl› hale gelmesinisa¤layacakt›r.

Hayvanlar›n yerleflim alan istekleri ilk günlerden itibarenkademeli olarak art›r›lmal› ve 28. günde ( 4. hafta) m2'ye4-7 hayvan yerlefltirilmelidir (Bkz. Tablo 3)

‹lk 2-3 gün civciv bafl›na 5 cm düz yemlik alan› veya80-100 civciv için 1 civciv yemli¤i gerekmektedir. ‹lk yem,civciv yemliklerine veya kümes alan›n›n %25'ini kaplayacakflekilde serilen ka¤›t yemliklere verilebilir. Yemlik alan›hayvan bafl›na 35. güne kadar 5 cm, 70. Güne kadar 10cm daha sonra ise 15 cm olmal›d›r (Bkz. Tablo 4). Civcivlereilk 21 gün yem kramb›l flekilde verilmelidir.

Yem yeme davran›fllar›n›n gözlenmesi civcivlerin gidiflat›n›belirleyebilecek önemli bir noktad›r. Dolu kursaklar,yemlenmenin tam ve düzgün yap›ld›¤›n›n ciddi birgöstergesidir. Civcivler kümese yerlefltirildikden 24 saatsonra civcivlerin % 80'inden fazlas›n›n kursaklar› tam doluolmal›d›r. 48 saat içinde bu oran % 95 ten fazla olmal› ve72 saat sonunda civcivlerin tamam›n›n kursaklar› doluolarak gözlenmelidir. Bu durum gözlenemiyorsa civcivlerinyemi almas›na engel olan faktörlerin varl›¤› araflt›r›lmal›d›r.

13

Yetifltirme YumurtlatmaDönemi Dönemi

Çan tipi suluklar 1.5cm/birey 2.5cm/bireyNipel Suluk 8-12 bireye 6-10 bireye

1 damlal›k 1 damlal›kKap Suluk 20-30 bireye 15-20 bireye

1 kap 1 kap

TABLO 5: SULUK ALANI

TavuklarYafl Yemlik Alan›0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet35-70 gün (5-10.hafta) 10 cm/adet70.gün (10. hafta) -sürü ç›kart›m› 15 cm/adetHorozlarYafl Yemlik Alan›0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet35-70 gün (5-10. hafta) 10 cm/adet70-140. gün (10-20. hafta) 15 cm/adet140-448. gün (20-64. hafta) 18 cm/adet

TABLO 4: YEML‹K ALANI

E¤er yemleme için birden fazla yemlik hatt› kullan›l›yorsabunlar birbirlerine z›t istikamette çal›flt›r›lmal›d›r. Yemlikhatt›n›n orta yerine ek yem hazneleri konularak yemlemesüresi azalt›labilir ve yem kanal›n›n yar›s›n›n dolmas›sa¤lanabilir. Bununla birlikte kanaldaki yemin derinli¤i,yem tüketim süresi ve yem da¤›t›m süresi düzenli olarakbir kaç noktadan takip edilmelidir.

Su, hayvanlar›n büyüme ve geliflmesi için gerek duydu¤uen önemli besin maddesidir. Sürüde su miktar› bak›m›ndanbir k›s›tlama yap›lmamal›d›r. ‹lk günlerde 1000 civciv için40 cm çap›ndaki 5-6 Çan tipi suluk ve 15-20 cm çap›ndaki10-15 mini suluk yeterli olmaktad›r. Özellikle ilk 24 saatcivcivlerin daha rahat ve kolay su içebilmeleri için suluklarüniform bir flekilde yerlefltirilmelidir (‹ki suluk aras› mesafe1 m'yi geçmemelidir). Civciv döneminde s›cakl›¤›n yüksekolmas› nedeniyle aç›kta olan sudaki bakteri geliflimininh›zlanabilece¤i unutulmamal›, hayvanlara sürekli temiz vetaze su sa¤lanmal›d›r.

‹lave civciv suluklar› 3-4 gün sonra kademeli olarakkald›r›lmal›d›r. 21. Günden sonra suluk ihtiyac› afla¤›dakigibi olmal›d›r:

Çan tipi suluklar 1.5 cm/birey

Nipel suluklar 8-12 bireye 1 (nipel)

Kap suluklar 20-30 bireye 1 kap

(bkz. Tablo 5)

Nipel ve kap suluk sistemleri ilave suluklarla birlikte ilkgünden itibaren rahatl›kla kullan›labilir.

Önemli Noktalar

� Kümes ve ekipmanlar›n› civciv geliflinden önce çok iyi temizleyip, dezenfekte ederek haz›r halegetiriniz.

� Kümes s›cakl›¤›n›n ve nispi neminin civciv geliflinden en az 24 saat önce uygun seviyede olmas›n› sa¤lay›n›z.

� Civcivlerin kolayca yem ve suya ulaflabilece¤i birdüzen oluflturunuz.

� Civciv davran›fllar›n› uygun büyütme s›cakl›¤›n›ngöstergesi olarak kullan›n›z.

� Civcivleri büyüme dönemi süresince s›k s›k ve taze yem ile yemleyiniz.

� Civcivlerin kursaklar›n› kontrol ederek dolu olupolmad›¤›na bak›n›z.

� Yemlik ve suluklar›n kontrolünü günde en az ikikere yap›n›z.

� Gün içinde civcivleri düzenli aral›klarla kontrolediniz.

� Gaga kesimi yapmak gerekiyorsa mutlaka uzmankiflilerin gözetiminde ve e¤itimli personele yapt›r›n›z.

7 gün içinde civcivlerin davran›fllar›nda herhangibir anormallik meydana gelir veya ölümoran›%1'i geçerse tüm yetifltiricilik unsurlar›yeniden gözden geçirilmeli ve sürü en k›sa süredeveteriner hekim taraf›ndan kontrol edilmelidir.

14

A⁄IRLIK KONTROLÜ VE YEMLEME

VARYASYON KATSAYISI

CANLI A⁄IRLIK VE ÜN‹FORM‹TEN‹NÖLÇÜLMES‹

Amaç

Büyütme safhas› boyunca geliflimi kontrol alt›nda tutmakla,dam›zl›klar›n üreme performans›n›n maksimum olmas›sa¤lan›r. Yem miktar› ve da¤›l›m›n›n kesin kontrolü sayesinde,yafla göre canl› a¤›rl›k ve sürü üniformitesinde istenenhedeflere ulafl›l›r.

Amaç

Her gruptaki canl› a¤›rl›¤›n ve varyasyonun do¤ru tespitedilerek yem art›fllar›n›n buna göre yap›lmas›d›r.

Örnek A¤›rl›k Tart›mlar›

Sürülerin büyüme ve geliflmesi hayvanlarda örnek tart›mlarve tart›m sonuçlar›n›n katalog de¤erleri ile karfl›laflt›r›lmas›ile de¤erlendirilmektedir. Sürülerin tart›m›nda 20ghassasiyetinde farkl› tipte teraziler kullan›labilmektedir.Klasik el tart›lar› daha fazla iflgücü ve zaman gerektirmektedir.Elektronik terazilerde ise tart›m ve hesaplama ifllemleri dahakolay yap›labilmektedir. Her iki tip terazide, sahadakullan›lmakla birlikte tart›mlar sürekli ayn› tart›m aleti ileyap›lmal›d›r.

Otomatik tart›m makineleri en uygun biçimde günlük tart›malabilecek flekilde kümese yerlefltirilmeli ve düzenli ayarlar›yap›larak ayn› zamanda elle tart›m cihazlar› ile kontroledilmelidir.

Tart› aletlerinin kalibrasyonu tart›m öncesi ve sonras› mutlakayap›lmal› ve kontrol için standart a¤›rl›klar bulundurulmal›d›r.

Tart›m ifllemine günlük yafltaki civcivlerden itibarenbafllanmal› ve 3. Haftaya kadar toplu hayvan tart›m›(10-20 hayvan içeren gruplar halinde) yap›larak ortalamacanl› a¤›rl›klar belirlenmelidir. Örnek tart›mlardaki hayvansay›s› sürünün toplam miktar›n›n % 5'inden az olmamal›d›r.‹lk dönemlerde büyüme sorunu yaflanan sürülerde tart›mifllemi daha s›k yap›lmal›d›r.

21.günden itibaren (3.haftada) ortalama canl› a¤›rl›k ilebirlikte üniformite de¤erinin hesaplanabilmesi için hayvanlartek tek tart›lmal›d›r. Kümes içinde çevirme telleri kullan›laraks›k›flt›r›lan 50-100 bireyin tart›m› tek tek yap›lmal›d›r. Hayvantart›m› s›ras›nda meydana gelebilecek hatalar›n önünegeçmek için çevrilen hayvanlar›n hepsi tart›lmal›d›r. Kümesiçindeki bölmelerde bulunan hayvan say›s› 1000'in üzerindeise bölmenin farkl› yerlerinden 2 örnek tart›m yap›lmas›daha do¤ru bir de¤er elde edilebilmesi için gereklidir.Tart›m ifllemi, her hafta ayn› gün ve ayn› saatte ve tercihenyemlemeden 4-6 saat sonra yap›lmal›d›r. Burada amaçgüvenilir örnek tart›mlar ile sürünün geliflimini do¤ru olarakbelirleyebilmektedir.

Tart›m iflleminde flekil 7'de görülen a¤›rl›k kay›t formukullan›lmal›d›r.

Tart›m sonras› afla¤›da belirtilen de¤iflkenler hesaplanmal›d›r.

• Sürünün ortalama canl› a¤›rl›¤›• Sürünün canl› a¤›rl›k de¤erlerinin aral›¤›• Sürünün a¤›rl›k da¤›l›m›• Varyasyon katsay›s› (CV)

Tart›m sonunda elde edilen ortalama a¤›rl›klar ilgili grafiklereiflaretlenmeli ve katalog a¤›rl›klar›na göre farklar tespit edilipyem miktar› belirlenmelidir.

Varyasyon katsay›s› sürünün üniformitesini ifade edenmatematiksel bir de¤erdir ve % C.V. fleklinde ifade edilir.Hesaplama yap›l›rken:

Standart sapma% C.V. = ------------------------------ x 100 Ortalama canl› a¤›rl›k

Standart sapma de¤eri elektronik hesap makinesi ile veyaelektronik terazilerde tespit edilebilmektedir. Bunun yan›ndahesap makinesinin olmad›¤› durumlarda afla¤›daki basitformül de % C.V. tahmininde kullan›labilir.

A¤›rl›k Aral›¤› x 100% C.V = ----------------------------------------- Ortalama Canl› A¤›rl›k x F de¤eri

Örnek tart›mlar da belirlenen en hafif ile en a¤›r hayvanlararas›ndaki canl› a¤›rl›k fark›, a¤›rl›k aral›¤›n› vermektedir.F de¤eri ise örnek tart›mlardaki hayvan say›s›na ba¤l› olarakde¤iflmekte ve Tablo 6'da verilmektedir.

Kullan›lan hesaplama metoduna ba¤l› olarak az da olsasonuçlar›n farkl›l›k göstermesi nedeniyle büyütme dönemiboyunca sürekli ayn› hesaplama metodu kullan›lmal›d›r.

15

CA GRUPLARI

0

20

40

60

80

100

20

40

60

80

200

20

40

60

80

300

20

40

60

80

400

20

40

60

80

500

20

40

60

80

600

20

40

60

80

700

20

40

60

80

800

20

40

60

80

900

20

406080

B‹REY SAYISI

X

XX

XXX

XXXXX

XXX

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

X

24 (%20)

Hafif Tavuklar

(CV%~6,9)

Alt s›n›r

Normal

(CV%~7,8)

CA GRUPLARI

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

6080

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

60

80

0

20

40

60

B‹REY SAYISI

Ortalama A¤›rl›k =

Da¤›l›m =

CV% =

%Üniformite =

Yafl =

Hedef A¤›rl›k =

Ortalama A¤›rl›k =

Tart›lan Birey =

Örne¤in %20'si =

Alt S›n›r =

Hafif grubun yaklafl›k CV % =

Normal grubun yaklafl›k CV % =

Sürü sadece 2’ye ayr›lacak

540 g

360 g

360x100

540x5,02

65

120

35 gün

560 g

540 g

120

24

480g ve alt›

% 6,9

% 7,8

= % 13, 28

YORUMLAR

x 100= % 54,2

% Üniformite %CVÜN‹FORM‹TE

54.2 13.28

fiEK‹L 7: ROSS CANLI A⁄IRLIK KAYIT KARTI

‹fiLETME IRK KÜMES BÖLME C‹NS‹YET YAfi TAR‹H 2 3 Difli 35 Kas›m-06

TARTILAN B‹REY ORTALAMA A⁄IRLIK HEDEF A⁄IRLIK 120 540 560

...

16

TABLO 6: ÖRNEK BÜYÜKLÜ⁄Ü VE F DE⁄ERLER‹

ÖRNEK F DE⁄ERLER‹ ÖRNEK F DE⁄ERLER‹

BÜYÜKLÜ⁄Ü BÜYÜKLÜ⁄Ü

25 3.94 75 4.81

30 4.09 80 4.87

35 4.20 85 4.90

40 4.30 90 4.94

45 4.40 95 4.98

50 4.50 100 5.02

55 4.57 >150 5.03

TABLO 7: NORMAL DA⁄ILIMLI B‹R SÜRÜDE %CV VE ÜN‹FORM‹TE ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹

CV% % UNIFORMITE ±10%

5 95.4

6 90.4

7 84.7

8 78.8

9 73.3

10 68.3

11 63.7

12 58.2

13 55.8

14 52.0

15 49.5

16 46.8

CANLI A⁄IRLIK ‹DARES‹ ‹Ç‹NYEMLEMEN‹N KONTROLÜ

‹kinci bir ölçüm yöntemi ise ± 10 üniformite metodudur.Bu metod % CV' den farkl› olarak sadece ortalama canl›a¤›rl›¤a yak›n hayvanlar›n do¤ru olarak belirlenmesinisa¤lar. Asl›nda bu yöntem % CV yönteminden farkl› olarakçok a¤›r ve çok hafif hayvanlar› de¤erlendirmez.Tablo 7'de CV ile ± 10 üniformite aras›ndaki iliflkigösterilmifltir (Normal Çan E¤risi da¤›l›m›nda)

Yap›lan tart›m bir önceki tart›m de¤erlerineuygun sonuçlar vermiyor ise günlük verilecekyem miktar› ile ilgili karar› vermek için ikinci birtart›m yap›lmal›d›r. Bu belirli yemleme hatalar›,bölmelerdeki hayvan say›s›ndaki kar›flma,varyasyon ve hastal›k gibi özel durumlar hakk›ndabilgi verecektir.

Önemli Noktalar

� Örnekleme yöntemi kullanarak tart›m yapmayailk günden itibaren bafllay›n ve yetifltirme dönemiboyunca en az haftada bir kez tart›m yap›n›z.

� Civcivleri 3. Haftadan itibaren teker teker tart›n›z.

� Bireyleri her zaman haftan›n ayn› günü ve saatinde tart›n›z.

� Ayar› do¤ru ve kalibre edilmifl tart›m ekipmanlar›kullan›n›z.

� Ortalama canl› a¤›rl›k ve üniformitelerini hesaplay›n›z. Yafla göre canl› a¤›rl›k grafi¤ini kullanarak kaydediniz.

� Ortalama canl› a¤›rl›¤›n, hedeflenen canl› a¤›rl›ktan sapmas›na dayanarak yem miktar›n› hesaplay›n›z. Yemleme program›n› sadece bir rehber olarak kullan›n›z.

Amaç

Broiler dam›zl›klar›n›n yaflam süreleri boyunca hedeflenencanl› a¤›rl›klara ulaflmalar›n› sa¤lamak amaçlanmaktad›r.Diflilerin ve erkeklerin hem kendi içlerinde hem de karfl›l›kl›olarak üniform ve efl zamanl› bir flekilde cinsel olgunlu¤aulaflmalar›n› sa¤layacak uygun canl› a¤›rl›klar›n eldeedilmesidir.

Sürü içindeki varyasyonu en düflük seviyeye çekerek sürülerindaha kolay sevk ve idare edilmesini sa¤lanmas›d›r.

Prensipler

Sürülerin hedef canl› a¤›rl›k de¤erlerini elde etmeleri günlükyem miktar›nda yap›lan ayarlamalarla gerçeklefltirilir. Günlükverilecek yem miktar›ndaki ayarlamalar, sürü taraf›ndantüketilen yem miktar›n›n sabit tutulmas› ya da art›r›lmas›fleklinde yap›l›r. Büyütme döneminde verilen yem miktar›kesinlikle azalt›lmamal›d›r. Hayvanlara k›s›tl› miktarda yemverildi¤inden bütün hayvanlar›n ayn› miktarda yemtüketmeleri sa¤lanmal›d›r. Bu da ancak yemin kümes içindeüniform bir flekilde da¤›t›lmas› ile mümkün olmaktad›r.

Hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflabilmenin yan›nda sürünününiformitesinin de iyi olmas› sa¤lanmal›d›r. Büyütmedöneminde yaflanan önemli problemlerden birisi de sürüiçindeki üniformitenin bozulmas›d›r.Sürünün canl› a¤›rl›k üniformitesi ile birlikte üzerindedurulmas› geren bir di¤er nokta ise iskelet geliflimidir.Üretimin dönemi öncesi seksüel olgunluk hayvanlar›n vücutkompozisyonuna ba¤l›d›r.

Üretim dönemi bafl›nda canl› a¤›rl›k yan›nda iskelet yap›s›bak›m›ndan da üniformitenin iyi olmas› gerekmektedir.Canl› a¤›rl›k bak›m›ndan üniform oldu¤u halde iskeletgeliflimi bak›m›ndan üniform olmayan sürülerde bireylerinvücut kompozisyonu da farkl› olacakt›r. Bu tip sürülerdekibireyler yem ve ›fl›k art›fl› gibi uygulamalara farkl› cevaplarverecektir.

Standart a¤›rl›¤a ulaflmak ve do¤ru vücut kompozisyonunuelde edebilmek için ilk dönemlerdeki vücut geliflimi veiskelet yap›n›n oluflumuna gerekli önem verilmelidir.

Erken dönemde canl› a¤›rl›k hedeflerinin eldeedilememesi, üniform olmayan zay›f iskeletyap›s›na ve kötü tüylenmeye sahip sürülere nedenolabilir. Bu sürüler muhtemel bir iyilefltirmeyeolumlu cevap vermeyecek ve performanslar›beklenen alt›nda kalacakt›r.

Uygulamalar

Sürüye verilecek yem miktar›n›n belirlenmesinde örnektart›mlar ile tespit edilen sürünün canl› a¤›rl›k ortalamas›ile hedef de¤erler aras›ndaki iliflki önemli rol oynamaktad›r.Büyütme döneminde yem miktar› art›r›l›r veya sabit tutulabilirama kesinlikle azalt›lmamal›d›r.

Gram ölçüsündeki hassasiyetle hayvan bafl›na verilen yemmiktar›n›n do¤ru flekilde tart›lmas› için kullan›lacakekipmanlar›n düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir.

Büyütme dönemindeki gerekli yemlik alanlar› Tablo 8' deverilmifltir. Kümes içinde bölmeler kullan›l›yorsa bubölmelerin sürünün yemlenmesine engel teflkil etmedi¤indenemin olunmal›d›r. Genç sürülerde bafllang›çta iyi birüniformite sa¤lamak için hayvanlar belirli bir süre serbestyemlenerek 2. haftadaki hedef a¤›rl›¤›n› yakalamas›/geçmesisa¤lanmal›d›r. Daha sonraki dönemlerde Tablo 9 'da verildi¤iüzere küçük ve düzenli aral›klarla yem art›fllar› yap›lmal›d›r.Örnek: ‹lk 21 gün, 4 günden fazla ayn› yem miktar›hayvanlara verilmemelidir.

Günlük yem miktar› hayvan bafl›na belirlenmeli, ayr›cas›n›fland›rma yap›lmas› durumunda, her bir gruba verilecekyem miktarlar› da sürekli kontrol edilmelidir.

Gruplardaki hayvan say›s› do¤ru olarak belirlenmeli ve hergruba uygun/yeterli yemlik alan› sa¤lanmal›d›r.

Yemlik sistemi, her gruba (bölmeye) 3 dakika içinde yemida¤›tmay› mümkün k›lacak flekilde düzenlenmelidir.

Yemleme sisteminde di¤er bir alternatif ise altl›k üzerinepelet formundaki yemin saç›lmas›d›r. Altl›k üzerindeyemleme yap›ld›¤›nda, yemin h›zl› ve üniform bir flekildeda¤›t›lmas› sa¤lanmakta, bu ise sürü üniformitesini ve altl›kkalitesini iyilefltirirken bacaklarda oluflan fiziksel hasarlar›azaltmaktad›r. Yem altl›¤a elle veya makine ilesaç›labilmektedir. Bütün yemleme sistem ve tekniklerindeoldu¤u gibi altl›k üzerine yemlemeden tam olarakyararlanabilmek için sürü sevk-idare uygulamalar›n›n eniyi flekilde yerine getirilmesi gerekmektedir.

Altl›k üzerinde yemlemede, üzerinde durulmas› gerekennoktalar:

•14-41. günlerde (2-6 hafta) yemleme alan› basamakbasamak geniflletilmeli ve 2.5 mm çap›nda, 3-4 mmuzunlu¤unda iyi kalite pelet kullan›lmal›d›r.•42. günden (6. hafta) sonra 4 mm çap›nda ve 5-7 mmuzunlu¤unda pelet formdaki yem, elle veya makine ilesaç›lmal›d›r.•Yemleme zaman› ›fl›k yo¤unlu¤u yüksek olmal›d›r(20 lüks)•Altl›k yüksekli¤i 4 cm geçmemeli, temiz ve kuruolmal›d›r.•Üretim döneminde yemlik de¤ifliminden do¤acakstresi minimuma indirebilmek için hayvanlar140. günden (20 hafta) sonra üretim kümeslerindekullanacaklar› yemlikle tan›flt›r›lmal›d›r. Yeni yemlikkullan›m›n›n ilk 1-2 günü kanal yemliklerin üzerindebulunan ›zgaralar konulmadan yemleme yap›lmal›d›r.

‹deal koflullarda, hayvanlar›n günlük olarak yemlenmesiesast›r. Bununla birlikte baz› durumlarda yem da¤›t›mproblemlerinden dolay› uygulanmas› zordur. Sürününhedeflenen büyüme profilini elde etmesi için verilen yemmiktar›n›n az oldu¤u durumlarda, bu tür problemler en üstseviyeye ç›kar. Sürünün büyüme profilini ve üniformitesinisa¤lamak için hayvanlar aras›ndaki rekabeti en alt düzeyeindirecek flekilde üniform bir flekilde yem da¤›t›lmal›d›r.Günlük yemin kümeste hayvanlar taraf›ndan üniform birflekilde tüketilememesi durumunda Tablo 10'da verilenfarkl› yemleme programlar› kullan›labilir.

17

YEM M‹KTARININ KONTROLÜ

TABLO 8: FARKLI YAfiLARDA YEML‹K ALANI

YAfi YEML‹K ALANI

< 35 günler 5cm / tavuk

35-70 günler 10 cm / tavuk

> 70 günler 15 cm / tavuk

TABLO 9: YAfiA GÖRE YEM‹N SAB‹T TUTULMA SÜRES‹

YAfi MAKSIMUM (GÜN)

1-21 4

22-35 5

36-49 9

50+ 10

TABLO 10: ALTERNAT‹F YEMLEME UYGULAMALARINDA ÖRNEK YEMLEME PROGRAMI

YEMLEME GÜNLÜK YEM ‹HT‹YACI

fiEKL‹ PTS SALI ÇARfi PERfi CUMA CTES‹ PAZAR

HER GÜN � � � � � � �

6 VE 1 � � � � � � x

5 VE 2 � � � x � � x

4 VE 3 � � x � x � x

� - Tam yemleme x - Dane yemleme

Kötü yem da¤›t›m›n›n etkileri genelde 4 - 8. Haftalardaortaya ç›kar. Günlük yemlemeden alternatif yemlemesistemlerine geçifl s›n›fland›rmadan önce yap›lmamal›dr.Günlük yemlemeden alternatif yemleme sistemlerinekademeli olarak geçilmelidir.

Salmonelladan ari dane yemlerle veya sert pelet yemleyap›lan, yere saçarak yemlemede (scratch feeding) günlük0.5 kg / 100 ad/gün e kadar müsade edilir.

Günlük verilen yem miktarlar› belirlenirken, yere saç›lacakbu yem miktar›da hesaplanmal› ve bunun ilave bir yemde¤il günlük verilen rasyonun bir parças› oldu¤uunutulmamal›d›r.

Hayvanlar›n alternatif yemleme sistemlerinden günlükyemleme sistemlerine geçifli kademeli olarak 105. günden(15 hafta) itibaren bafllayarak 126. günde (18 hafta)tamamlanmal›d›r. Alternatif yemleme sistemlerinin kendiaralar›nda geçiflleri 4/3, 5/2 ve 6/1 fleklinde kademeli olarakgerçekleflmeli ve en sonunda günlük yemleme sisteminegeçilmelidir.

Önemli Noktalar

� Canl› a¤›rl›¤› yem miktar›n›n› kontrol ederek ayarlay›n›z.

� Büyüme süresince asla yem azaltmay›n›z.Yem miktar›n› sabit tutunuz veya art›r›n›z.

� Yemi do¤ru bir flekilde tartan ekipmanlar kullan›n›z.

� Uygun yemlik alan› sa¤lay›n›z.

� Yem da¤›t›m›n› her kümes/bölme için en fazla3 dakika olacak flekilde yap›n›z.

� S›n›flandarmadan önce günlük yemlemeden di¤eryemleme programlar›na geçifl yapmay›n›z.

� Günlük yemlemeye geçiflleri kademeli gerçeklefltiriniz.

Amaç

Sürüyü 28 günlük yaflta (4 hafta) farkl› ortalama canl› a¤›rl›¤asahip 2 veya 3 grup halinde ay›rarak, her grubu yetifltirmedönemi boyunca daha üniform yetifltirmek ve tüm sürününyumurtlama bafllang›c›nda üniform olmas›n› sa¤layacakflekilde sevk ve idare edilmesidir.

Prensipler

Üniform bir sürüdeki bireylerin birbirine benzer fizyolojikyap›da olmalar› nedeniyle, yem ve ayd›nlatma

programlar›nda yap›lan de¤iflimlere, hayvanlar benzertepkiler göstermekte ve üniform olmayan bir sürüye görebak›m-idare uygulamalar› daha kolay olmaktad›r.

Günlük yafltaki civcivlerde CV de¤eri düflük olup normalda¤›l›m (fiekil 8) göstermektedirler. Sürü yafl› ilerledikçehayvanlar afl›lara, gaga kesimine, hastal›klara ve yemiçeri¤ine farkl› tepkiler gösterebilmekte ve sürünün varyasyonkatsay›s›nda art›fl olmaktad›r. Canl› a¤›rl›¤› düflük hayvanlar›nsürü içindeki oran› artt›kça, canl› a¤›rl›k e¤risi de aç›lmae¤ilimi gösterir. Sürü üniformitesinin bozulmas›na yolaçabilecek faktörlerlerden baz›lar flunlard›r:

• Civciv kalitesi• Yem da¤›t›m›• Yem kalitesi• S›cakl›k• Nem• Afl›lama• Gaga da¤lama / kesme• Hastal›klar

Bu flekilde rekabet flanslar› küçük olan düflük canl› a¤›rl›kl›¤asahip bireylerin sürü içinde say›s›n›n artmas›, ileridönemlerde sürü içinde yüksek canl› a¤›rl›¤a sahip gruplar›noluflmas›na sebep olacakt›r.

Üretim dönemi bafl›nda üniform bir sürü elde edebilmekiçin sürüdeki küçük hayvanlar belirlenmeli ve ayr›bölmelerede yetifltirilmelidir. Tüm hayvanlar 9. haftada (63.gün) hedef a¤›rl›¤a ulaflacak flekilde yemlenmelidir. Buradaamaç, üniformitesi iyi olan çok say›da küçük gruplar eldeetmek de¤il, tüm sürünün üniform olmas›n› sa¤lamaktad›r.

Ortalama A¤›rl›k

Ortalama A¤›rl›k

Ortalama A¤›rl›k

21. gün ~ CV% 10 - 13

42. gün ~ CV% > 15

1.gün ~ CV% 8 - 9

% CV: Varyasyon Katsay›s›

18

ÜN‹FORM‹TEY‹ SA⁄LAYAB‹LMEK ‹Ç‹NSINIFLANDIRMA

fiEK‹L 8: ÜN‹FORM‹TE VECANLI A⁄ILRILARIN DA⁄ILIMI

E¤er üretim kümeslerindeki bölmeler, yetifltirme dönemiile k›yasland›¤›nda daha büyük ve bundan dolay› gruplar›nbirlefltirilmesi bir zorunluluk ise, yeni oluflacak grubunhedef canl› a¤›rl›¤›, transfer yafl›nda beklenen hedef canl›a¤›rl›¤a eflit olmal›d›r.

Uygulamalar

S›n›fland›rma iflleminde baflar›l› olabilmek için s›n›fland›rma4. hafta (28 gün) yap›lmal›d›r. Bu dönemde sürünün % CVde¤eri genellikle % 9-14 civar›ndad›r. S›n›fland›rma,4. haftadan önce yap›ld›¤›nda genelde etkili bir sonuçal›namamakta, 4.haftadan sonra yap›lmas› durumunda ise9.haftada bütün sürünün ayn› a¤›rl›¤a ve istenilenüniformiteye getirilmesi için geç kal›nmaktad›r.

Birçok durumda s›n›fland›rma ifllemi sürünün varyasyonkatsay›s› % 12 civar›nda oldu¤unda yap›lmaktad›r.

S›n›fland›rma ifllemi civciv gelmeden önce planlanmal›d›r.S›n›fland›rmay› kolaylaflt›rmak için kümes içinde bölmeleroluflturmak veya bu amaç için bofl b›rak›lan kümeslerikullanmak en basit uygulamad›r. Sürünün % CV'si 12'denbüyük oldu¤unda tavuk ve horozlar›n kümes yerleflim alan›da göz önüne al›narak 3'e bölünmelidir.

Kümes içerisinde gruplar› kolayca oluflturabilmek için 2adet tafl›nabilir bölmeye ihtiyaç vard›r.

S›n›fland›rma iflleminde baflar›l› olabilmek için dikkatedilmesi gereken hususlar flunlard›r:

• S›n›fland›rma ifllemine bafllamadan önce sürüde birön tart›m yap›lmal›d›r.• Bütün a¤›rl›klar tek bir tart›m kart› üzerindegösterilmelidir.• Sürünün varyasyon katsay›s› 12'nin alt›nda ise 2 canl›a¤›rl›k grubu oluflturulmas› tavsiye edilmektedir. CV,12'nin üzerinde ise 3 a¤›rl›k grubu oluflturulmal› vesonraki sürülerde daha iyi bir varyasyon katsay›s›sa¤lanmas› için 0-4.haftalar aras› bak›m-idare teknikleridikkatli bir flekilde gözden geçirilmelidir.• Sürünün CV'si hesaplanmal› ve a¤›rl›k gruplar›n›ns›n›r de¤erleri belirlenmelidir. Yerleflim s›kl›¤› da gözönüne al›narak bölmeler oluflturulmal›d›r. Tablo 11'degösterildi¤i gibi, %8 CV de¤erini elde edebilmek için2 ve 3'lü gruplardaki a¤›r, hafif ve normal bölmelerinsürü içerisindeki oranlar› dikkate al›nmal›d›r. ‹yi birs›n›fland›rma için tüm hayvanlar tek tek elden geçirilerekdo¤ru gruplara yerlefltirilmelidir. Tüm bireylerin tek tekve do¤ru bir flekilde tart›lmas› önemle tavsiye edilir.Her grup için kritik a¤›rl›k de¤erleri flekil 9'da tahminiolarak gösterilmektedir.• Teorik olarak her gruptaki % CV'nin 8 veya dahaalt›nda olmas› hedeflenmektedir. A¤›rl›k gruplar›n›ns›n›rlar› belirlendi¤inde her grup için uygun yerleflims›kl›¤› hesaplanmal› ve uygun bölme büyüklü¤übelirlenmelidir. S›n›r de¤erleri belirlendi¤inde tahminiolarak her grubun ihtiyac› olan yerleflim alan›belirlenerek bölmeler haz›rlanmal›d›r.

Hafif Normal A¤›r

Sürünün A¤›rl›kDa¤›l›m›

Hafif Normal A¤›r

S›n›fland›rma sonras› % CV %7.5Tekrar düzenlenen grup büyüklü¤ü %21

S›n›fland›rma sonras› % CV % 7.0Grup Büyüklü¤ü: Tüm sürünün % 69’u

S›n›fland›rma sonras› %CV % 6.5Grup büyüklü¤ü: Tüm sürünün % 10’u

Tahmini büyüklük: Sürünün % 25’i

Normallerin hesaplananCV de¤eri - % 6.0

Tahmini büyüklük: Sürünün %8’ü

Tahmin edilena¤›rl›k s›n›r›

Gerçekleflena¤›rl›k s›n›r›

Hafiflerin hesaplananCV de¤eri - % 9.5

A¤›rlar›n hesaplananCV de¤eri - % 5.0

19

fiEK‹L 9: SINIFLANDIRMA ÖNCES‹ ÜN‹FORM‹TE DA⁄ILIMI 12 CV %

Gruplarda düflük varyasyon katsay›s›n›n elde edilebilmesiiçin a¤›rl›k gruplar›n› birbirinden ay›ran s›n›r de¤erleri vehayvan say›lar› do¤ru olarak belirlenmelidir.

S›n›fland›rma iflleminin daha etkili ve h›zl› olabilmesi için3 veya 4 tart› aleti ile çal›fl›lmal›d›r ve ileri dönemlerdeuygun canl› a¤›rl›k art›fl› ve üniformitenin bozulmamas›için bölme büyüklü¤ü, yerleflim s›kl›¤›, suluk ve yemlikalan› hesaplanarak belirlenmeli, yemin da¤›l›m›, h›z› veüniformitesi de kontrol edilmelidir.

S›n›fland›rma ifllemi sonras› her grup tekrar tart›larakhedeflenen canl› a¤›rl›k ve üniformite de¤erlerine ulafl›l›pulafl›lmad›¤› kontrol edilmeli daha sonra da her grup içinhedeflenen a¤›rl›k art›fllar›na ulafl›lacak flekilde yem miktarlar›ayarlanmal›d›r.

S›n›fland›rma iflleminde sürü 2 veya 3 gruba ayr›l›r (orta vehafif a¤›rl›k grubu veya s›ras›yla a¤›r, orta ve hafif a¤›rl›kgruplar› gibi). S›n›fland›rma iflleminde amaç her a¤›rl›kgrubunun, iskelet yap›s›n›n geliflti¤i dönem olan 10. haftaya(70 gün) kadar hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmas›d›r. Bu sa¤lan›rise gruplar rahatl›kla horoz kat›m› öncesi birlefltirilir ve herkümeste üniform bir sürü (grup) elde edilmifl olur. Gruplar›birlefltirmeden önce yem tüketimlerinin birbirlerine yak›nolmas›na dikkat edilmelidir.

S›n›fland›rma ifllemi sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü için baz›öneriler afla¤›da verilmifltir (fiekil 10).

Hafif a¤›rl›k grubundaki hayvanlar: 2 durum söz konusudur;

S›n›fland›rma sonras› grup a¤›rl›¤› standarttan 100 gveya daha az bir düflüklük gösteriyorsa hedef 9. haftadastandart canl› a¤›rl›¤a ulaflmakt›r

E¤er grubun canl› a¤›rl›k de¤eri standarttan 100 g veyadaha fazla bir düflüklük gösteriyorsa grubun canl› a¤›rl›¤›15. haftaya kadar standart de¤ere paralel götürülür ve15-20. hafta aras› standart de¤ere ulaflt›r›l›r.

Orta a¤›rl›k grubundaki hayvanlar: Genelde s›n›fland›rmasonras›nda ortalama grup a¤›rl›¤› ile hedef a¤›rl›k aras›nda50 g'l›k bir fark vard›r. Fark›n 6-7. haftalarda (42-49 gün)kapat›lmas› hedeflenmelidir.

14010563564942

Yafl (gün)

Sürü s›n›fland›rmas›

7 14 21 28

HEDEF

A¤›r

Normal

Hafif (<100gr düflük a¤›rl›k

Hafif (>100gr düflük a¤›rl›k

Can

l› A

¤›rl

›k (k

g)

20

SINIFLANDIRMA SONRASISÜRÜ SEVK VE ‹DARES‹

fiEK‹L10: SINIFLANDIRMA SONRASI CANLI A⁄IRLIK KONTROLÜ

TABLO 11: CV’YE GÖRE CANLI A⁄IRLIK GRUPLARI

SÜRÜ SINIFLANDIRMA SONRASI GRUPLARIN

ÜN‹FORM‹TES‹ ORANSAL BÜYÜKLÜKLER‹

CV% Hafif % Orta % A¤›r %

10 20 - 80 0

12 22-25 - 70 (66-73) 5-9

14 28-30 - 58 (55-60) 12-15

˜

˜

˜

A¤›r gruptaki hayvanlar: Genelde hedef a¤›rl›ktan 100 g.a¤›rd›rlar. Canl› a¤›rl›¤›n 8-9. haftaya (56-63 gün) kadarhedef a¤›rl›¤a çekilmesi için yeni bir a¤›rl›k profilininçizilmesi tavsiye edilir. E¤er 9.haftada grup halenhedeflenenden a¤›r iseler bu yafltaki a¤›rl›k fark› korunacakflekilde hedef a¤›rl›¤a paralel ikinci bir a¤›rl›k profili çizilirve takip edilir.

Bu dönemde sürü a¤›rl›¤›n› hedef a¤›rl›¤a indirmek üretimdöneminde sürünün pik verimini ve döllülü¤ü düflürecektir.

Her grubun kendine ait yemleme sistemi olmal›d›r. Bununyap›lamad›¤› durumlarda hayvan bafl›na yeterli yemlikalan›n› sa¤lamak ve üniform yem da¤›t›m›n› garantilemekiçin kümes içine fazladan yemlik ilavesi yap›labilir.S›n›fland›rma ifllemi baflar›l› bir flekilde yap›lm›fl, yemkalitesi, yemlik alan› ve yem da¤›t›m›nda bir sorungörülmüyor ve herhangi bir hastal›k oluflumu yok ise tekrars›n›fland›rma ifllemine gerek kalmamaktad›r.

Bölmeler aras›nda hayvan de¤iflimi 70. günden sonrayap›lmamal›d›r. Çünkü iskelet geliflimi bu yafla kadartamamlanm›fl olup bu yafltan sonra gruplar aras› yap›lacakhayvan de¤iflimi, gruplarda küçük iskeletli ancak canl›a¤›rl›¤› yüksek hayvanlar›n oluflmas›na neden olacakt›r. Butip hayvanlar yumurtlama döneminde yap›lan uyar›mlaraüniform bir flekilde cevap vermemektedirler.

10. hafta bölmelerin canl› a¤›rl›klar› ve hedeften sapmalar›tekrar gözden geçirilir. Birbirlerine yak›n canl› a¤›rl›k veyem miktar›na sahip bölmeler birlefltirilebilirler. Hedef canl›a¤›rl›¤a getirmenin mümkün olmad›¤› durumlarda flekil 11de gösterildi¤i gibi hedefe paralel olarak gidilmesi uygunolacakt›r.

Önemli Noktalar

� Diflileri ve erkekleri 4. haftada s›n›fland›r›n›z.

� E¤er sürü %CV si 12 den az ise 2, 12 den büyükse3 bölmeye ay›r›n›z.

� S›n›fland›rma iflleminden sonra her grubun % CV'sinin 8 veya daha az olmas›n› sa¤lay›n›z.

� S›n›fland›rma iflleminden sonra her grup için yenibir canl› a¤›rl›k profili çiziniz.

� 70 günden sonra gruplar aras›nda geçifl yapmay›n›z.

70. güne kadar güncel a¤›rl›klar

70 105 210Yafl (gün)

Can

l› A

¤›rl

›k (g

)

HEDEF

70. günden itibaren yeniden planlanan

70-105 günler aras› gerçekleflen a¤›rl›klar

105. günden itibaren yeniden planlanan

21

fiEK‹L 11: 70.GÜN (10.HAFTA) CANLI A⁄IRLI⁄IN STANDART DE⁄ER‹N ÜSTÜNDE OLMASI DURUMUNDA HEDEF CANLI A⁄IRLIK PROF‹L‹N‹N TEKRAR Ç‹Z‹LMES‹

22

23

Bölüm iki

Yumurtaya Girifl Öncesi Sevk ve ‹dare

105-210. Günler

(15-30. Hafta)

ROSS308

sayfa ‹çindekiler24 Diflilerin sevk ve idaresi

(105. Gün - ›fl›k uyar›m›)

25 Horozlar›n sevk ve idaresi

(105. Gün - ›fl›k uyar›m›)

26 Sevk idare uygulamalar›

28 Diflilerin sevk ve idaresi -

Pik öncesi dönem ve ›fl›k uyar›m›

210 Gün (30. hafta)

31 Horozlar›n sevk ve idaresi -

Pik öncesi dönem ve ›fl›k uyar›m›

210 Gün (30. hafta)

Bölü

m i

ki

Yum

urta

ya G

irifl

Önc

esi S

ürü

Sev

k ve

‹dar

e

24

D‹fi‹LER‹N SEVK VE ‹DARES‹105 GÜN (15 HAFTA)- IfiIK UYARIMI

Amaç

Diflilerin fizyolojik olarak cinsel olgunlu¤a haz›rlanmas› vedifli populasyonundaki varyasyonun asgariye indirilmesidir.

Prensipler

105. Gün (15. Hafta) ile ilk ›fl›k uyar›m› aras›ndaki budönem, üretimin bafllamas› (% 5 verim/tavuk/gün), yumurtaa¤›rl›¤›, kuluçka rand›man›, pik yemi ve potansiyel pikverimi aç›s›ndan hayati öneme sahiptir. Bu dönemdeüniformiteyi bozmadan büyümenin h›zland›r›lmas› vehaftal›k hedeflenen canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n elde edilmesiiçin yem art›fllar› yap›lmal›d›r.

Uygulamalar

‹stenilen canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n sa¤lanabilmesi için105. günde (15. Haftada) yem miktar› % 10-15 aras›art›r›lmal›d›r. Bu art›fl sürünün canl› a¤›rl›k ortalamas›nabak›lmaks›z›n yap›lmal›d›r. Bunun sonucu olarak artancanl› a¤›rl›k, cinsi olgunlaflmay› sa¤layan fizyolojik geliflmeyide beraberinde getirir. “Performans Hedefleri” de buyaklafl›mdan yola ç›k›larak düzenlenmifltir. Büyüme e¤risiniyakalamak için yap›lan yem art›fllar›, optimum bir üretiminelde edilmesinde etkili olacakt›r.

Yaklaflan cinsi olgunlukla beraber artan besin maddeleriihtiyac›n› karfl›lamak için 105. günde (15. haftada) büyütmeyeminden, yumurta öncesi yemine geçilmelidir.

Çiftlik/üretim müdürleri, 105. günde (15. hafta) sürülerincanl› a¤›rl›k de¤erleri ile hedef canl› a¤›rl›k de¤erlerinikarfl›laflt›rarak, büyüme e¤risine parelel olacak flekilde30.Haftaya kadar yeni büyüme e¤rileri oluflturmal›d›rlar.Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›, cinsi olgunluk ve fizyolojikolgunlu¤a (yaklafl›k 30. hafta) kadar geçen sürede meydanagelen fizyolojik de¤iflimi karfl›lamal›d›r.

Sürünün yeni canl› a¤›rl›k e¤risi, hedef a¤›rl›k e¤risineparalel olarak belirlenmeli ve grafik üzerinde belirtilmelidir.16.Haftada yap›lan tart›mlarda, 15. hafta yap›lan yemde¤iflim ve art›fllar›n›n canl› a¤›rl›k üzerinde etkisi olupolmad›¤› kontrol edilmelidir.

15.Haftaya kadar yem miktar› sabit tutulabilir veya art›r›labilir.Bununla beraber 105.günden sonra yem miktar› her hafta% 7-10 aras›nda art›r›lmal›d›r.

Sürüde 105. günden hemen sonra 126. güne (18. haftaya)kadar mutlaka günlük yemlemeye geçilmelidir. Günlükyemlemeye geçiflin gecikmesi üniformitenin düflmesi gibisorunlara neden olacakt›r. Sürünün cinsi olgunlu¤a yaklaflt›¤›126. güne kadar günlük al›nan besin maddelerinde herhangibir azalman›n olmamas› hayati önem tafl›r. Buna örnekolarak günlük yemlemenin geciktirilmesi gösterilebilir. Afl›r›hayvan yo¤unlu¤u ve günlük besin maddeleri al›m›ndaki

azalmalar üniformitenin bozulmas›na sebep olacakt›r.

Sorumlu kifliler, rasyon de¤iflimi s›ras›nda enerji oranlar› vesürüye verilecek yem miktarlar›n› tekrar gözden geçirmelidir(büyütme, yumurta öncesi, yumurta yemi).

Yayg›n bir uygulamada hayvanlar›n büyütme kümesindenüretim kümesine aktar›lmas›d›r. Sürünün cinsi olgunlu¤ageçifli s›ras›nda olumsuz bir durum yarat›lmamas› içintafl›ma zaman›na uygun yem art›fl› planlamas› yap›lmal›d›r.Yemlik alan› tavuk bafl›na en az 15 cm olmal›d›r. Aksitakdirde üniformite h›zla bozulacakt›r. Büyütme ve üretimkümeslerinde ayd›nlatma program› birbiri ile uyum halindeolmal›d›r. Tafl›ma öncesi ve sonras› meydana gelecek stresiazaltmak amac›yla, tafl›madan bir gün önce ve bir günsonras› için yem bir miktar art›r›labilir. Hayvanlar›n enuygun tafl›ma zaman›, cinsi olgunlu¤a geçifl dönemi olan126-161 günler (18-23 hafta) aras›d›r.

Canl› a¤›rl›k art›fl› ve sekonder cinsiyet karakterleriningeliflimi sürünün ileri dönemleri için bir göstergeoluflturmaktad›r.

Gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤u, maksimum verim eldeedilebilmesi için önemli kriterler olup, özelikle bu dönemde,ayd›nlatma program›na çok dikkat edilmelidir.

Sezon d›fl›nda üretime bafllayacak olan aç›k kümeslerdekisürülerde sezon d›fl› sürüler için tavsiye edilen canl› a¤›rl›kve ayd›nlatma program› uygulanmal›d›r. (Bkz. Ayd›nlatma).

25

HOROZLARIN SEVK VE ‹DARES‹105 GÜNLER (15 HAFTA) - IfiIK UYARIMI

Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fl›n›n hedeflenendo¤rultuda olmamas›, cinsi olgunluk bak›m›ndangeliflimi etkileyecektir. 119. günden (17. hafta)sonra canl› a¤›rl›kta % 5 den fazla bir düflmeolursa, ileri dönemlerde üniformiteyi ve cinsiolgunlu¤u olumsuz yönde etkileyecek sonuçlardo¤abilir. Performans düflüklü¤ünün en büyüknedenlerinden biri, 133. günden (19. hafta) sonraistenen haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›n›n eldeedilememesidir. Yeterli büyüme ve yumurtal›kgelifliminin sa¤lanamamas›, afla¤›da belirtilenhusulara sebep olmaktad›r:

• Yumurtaya geç bafllanmas›,• Yumurta a¤›rl›¤›nda düflüfl,• Kalitesiz ve flekilsel olarak bozuk yumurta oran›nda art›fl,• Döllülükte düflüklük,• Gurka karfl› olan e¤ilimde art›fl,• Üniformitenin bozulmas›

Bu dönemde sürülerin canl› a¤›rl›¤›n›n afl›r›yüksek olmas› hem cinsel, hem de canl› a¤›rl›kbak›m›ndan sa¤lanmaya çal›fl›lan üniformiteyezarar vererek afla¤›da belirtilen husulara sebepolmaktad›r:

• Yumurtaya erken bafllanmas›,• Yumurta a¤›rl›¤›nda ve çift sar›l› yumurtada art›fl,• Düflük kuluçkal›k yumurta oran›,• Yumurtlama döneminde yüksek yem ihtiyac›,• Toplam yumurta ve pik veriminde azalma,• Yumurtlama dönemi boyunca döllülükte düflüfl,• Geri ç›kmas›na (Prolapsus) ba¤l› ölüm oran›nda art›fl.

Amaç

Üretim dönemi boyunca istenilen verimin sa¤lanabilmesiiçin gerekli vücut kompozisyonunu elde edilecek flekildehorozlar›n sevk ve idare edilmesi ile horoz populasyonuiçerisindeki cinsi olgunluk farkl›l›klar›n›n en azaindirilmesidir.

Prensipler

Bu dönemde tavuklara gösterilen ilgi ve dikkat ayn› flekildehorozlara da gösterilmelidir. Diflilerde oldu¤u gibi horozlardada hedef a¤›rl›k profili takip edilmeli, üniform bir flekilde

ve tavuklar ile ayn› zamanda cinsi olgunlu¤a ulaflt›r›lmal›d›r.Bu dönemde horozlar için yeterli alan sa¤lanamazsa seksüelgeliflimlerini uygun bir flekilde tamamlayamayacaklar›unutulmamal›d›r (Tablo 16).

Uygulamalar

Sürü canl› a¤›rl›¤› 105. günde hedef a¤›rl›ktan % 5 dahadüflük veya yüksek ise hedef a¤›rl›¤a paralel yeni bir a¤›rl›kprofili oluflturulmal›d›r.Aç›k kümeslerde sezon d›fl› sürüler büyütüldü¤ünde horozlartavuklara göre daha erken cinsi olgunlu¤a ulafl›rlar. Bunedenle tavuk ve horozlar› ayn› anda cinsi olgunlu¤aulaflt›rmak için baz› düzenlemeler yap›lmal›d›r.Bunlar: • Horozlarda ›fl›k uyar›m›n›n geciktirilmesi

• Çiftleflme zaman›n›n geciktirilmesi ve/veya bafllang›ç çiftleflme oran› düflük tutulmas›• Horoz kat›m›n›n bir süre geciktirilmesi

Horozlar cinsi olgunlu¤un geliflimi için yap›lan uyar›mlara(›fl›k, canl› a¤›rl›k art›fl›) tavuklardan daha k›sa sürede cevapverirler.

E¤er canl› a¤›rl›k art›fl› ve sürü üniformitesi hedefa¤›rl›k profilini takip etmiyorsa, 105. Gün ile ilk›fl›k uyar›m› aras›ndaki cinsel geliflim üniformitesibüyük ölçüde zarar görecektir.

Önemli Noktalar

� E¤er 105. Günde difli ve erkeklerin canl› a¤›rl›klar› hedeflenin üstünde veya alt›nda ise ileriye dönük olarak yeni canl› a¤›rl›k profilini çiziniz.

� 105. Günde (15. hafta) uygun bir geliflim elde etmek için diflilerin yem miktar›n› % 10-15 art›r›n›z.

� Difli ve erkeklerin birbirleri ile ve s›n›fland›r›lm›flgruplar aras›nda canl› a¤›rl›k ve cinsel olgunlukaç›s›ndan üniform olmalar›n› sa¤lay›n›z.

� Cinsel geliflim döneminde haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar› ile sürülerin hedef a¤›rl›k profilini takipetmelerini sa¤lay›n›z.

� 133. Günden sonra (19. hafta) canl› a¤›rl›¤›n›n hedeflenen a¤›rl›ktan sapmas›n› engelleyiniz.

� 105. Günde büyütme yeminden yumurta öncesiyemine geçiniz.

� Tavsiye edilen ayd›nlatma program›n› takip ediniz.

26

SEVK VE ‹DARE UYGULAMALARI

HOROZ KATIMI

HOROZ - TAVUK ORANI

TABLO 12: YAfiA GÖRE HOROZ-TAVUK ORANLARI

YAfi HOROZ SAYISI /

GÜN HAFTA 100 D‹fi‹*

133 19 10-9.5

140-154 20-22 9.0-8.5

210 30 8.5-8.0

245 35 8.0-7.5

280 40 7.5-7.0

315-350 45-50 7.0-6.5

420 60 6.5-6.0

HOROZLARDA CANLI A⁄IRLIK TARTIMI

HOROZ-TAVUK AYRI YEMLEME ‹Ç‹NKULLANILAN EK‹PMANLAR

126-161. günler (18-23. hafta) aras›nda difli ve erkekler biraraya getirildi¤inden, ilave sevk ve idare teknikleri gereklidir.Difli ve erkeklerin üretim dönemleri boyunca ideal üretkenlikkoflullar› alt›nda bak›lmalar›n› sa¤lamak amac›yla, horozkat›m uygulamalar›na, horoz oran›na ve kümes içerisindekiekipmanlara dikkat edilmelidir.

Erkek ve difliler 126-161. günlerde (18-23. haftalarda)çiftleflmeye haz›r hale gelmektedir. Dikkat edilmesi gerekenen önemli nokta, erkek ve diflilerin cinsi olgunlu¤a ulaflm›flolmas›d›r. E¤er kat›lmas› planlanan horoz populasyonuiçinde henüz cinsi olgunlu¤a eriflmemifl olanlar var ise;önce cinsi olgunlu¤a ulaflm›fl horozlar sürüye kat›lmal›,di¤erleri cinsi olgunlu¤a ulaflana kadar bekletilmelidir.Böyle bir durumda 22. haftada cinsi olgunlu¤a ulaflm›fl% 5 oran›nda horoz, 23. haftada buna ilave olarak % 2 vegeri kalan› da 24. haftada sürüye kat›labilir.

Cinsi olgunlu¤a ulaflmam›fl horozlar› sürüyekatmay›n›z

Horoz kat›m› 154-168. günlerde yap›ld›¤›nda (22-24haftalarda) canl› a¤›rl›k kontrolünün baflar›s› artacakt›r.Daha erken horoz kat›ld›¤›nda, horozlar›n büyük bir k›sm›tavuk yemliklerinden de yem tüketeceklerinden tavuk vehorozlar için gerekli yem miktar›n›n do¤ru olarakbelirlenmesi zorlaflacakt›r.

Horoz kat›m› s›ras›nda seçilecek horozlar›n canl› a¤›rl›klar›üniform olmal›, fiziksel kusurlar› bulunmamal›, ayak vebacaklar› sa¤lam ve düzgün olmal›, iyi bir tüylenme, iyive sert bir kas yap›s›na sahip olmal›d›r. Bunun yan›ndaseçilen horozlar›n kendi içlerinde de üniform bir flekildecinsi olgunlu¤a ulaflmas› için, sekonder karakterlerin durumuda (Yüz ve ibik renkleri, sakal ve ibik geliflimi) göz önüneal›nmal›d›r.

Sürekli ve iyi bir döllülük için, her sürüde optimum say›dacinsel aktivitesi iyi horoz bulundurulmal›d›r. Tablo 12'destandart bir üretim dönemi için yafla göre uygulanacakhoroz/tavuk oranlar› özetlenmifltir. Tablodaki haftalar gözönüne al›narak sürüden ay›klanacak horoz miktar›belirlenmeli ve her hafta horoz/tavuk oran› yenidenhesaplanmal›d›r. Aktif olmayan horozlar›n kümestenay›klanmas› son derece önemlidir. Horoz kondüsyonlar›n›ntakibi konusunda seksüel olarak aktif olmayan horozlar›ntespiti ile ilgili bilgiye “Horozlarda Kondisyonun ‹zlenmesi”isimli konu bafll›¤›nda yer verilmifltir.

*Aç›k kümeslerde horoz oran›n›n % 1 artt›r›lmas› yararl›olacakt›r.

Tablo 12'deki horoz-tavuk oranlar› sadece bir rehberniteli¤inde olup öncelikle sürü performans› ve iflletmekoflullar› göz önüne al›nmal›d›r.

Horoz kat›m› sonras› kümesin tamam›na yay›lan horozlardanbelirli oranda yakalay›p her hafta tartmak sorun yaratmaktave canl› a¤›rl›k art›fl›nda farkl›l›klara neden olabilmektedir.Bu sebeple horoz kat›m› öncesi, standart canl› a¤›rl›¤›n±% 5'ine denk gelecek flekilde seçilmifl olan horozlar›n%20-30'u iflaretlenir. Üretim döneminde tart›m, iflaretlenmiflolan bu horozlarda yap›l›r. ‹flaretleme di¤er horozlar›ntepkisini çekmeyecek ve çiftleflmeye olan ilgilerinida¤›tmayacak spreyler, ayak bantlar› veya boyalarlayap›lmal›d›r. Haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar› hedef de¤erlerile karfl›laflt›r›larak bir önceki haftaya ait canl› a¤›rl›k de¤eriolarak kay›t edilir. Daha sonrada gerekli yem miktar›belirlenir.

Kümeste otomatik tart›m sistemi kullan›l›yorsa, ölçülenhoroz canl› a¤›rl›klar›n›n kayd› örnek büyüklü¤ünün azolmas› nedeniyle kesin olmayacakt›r.

Horoz kat›m› sonras›nda erkek ve difliler için farkl› yemliksistemleri kullan›l›r. Bu uygulama, her iki cinsiyet için deetkili bir canl› a¤›rl›k kontrolü sa¤lar. ‹ki cins aras›ndakiayr› yemleme tekni¤i, horoz ve tavuklar›n farkl› kafaölçülerine sahip olmas›ndan yararlan›larak uygulan›r. Buuygulama daha dikkatli bir bak›m ve istenilen özelliklerdekiekipmanlar›n kullan›m› ile daha etkin bir biçimdesa¤lanabilir.

Tavuklar için yemlik sistemleri

Kanal yemlik sistemleri tüm dünyada en yayg›n kullan›lanyemlik sistemidir. Bu sistemin en önemli özelli¤i horozlar›nkafa geniflliklerinden daha dar ›zgara geniflli¤ine sahipolmalar›ndan dolay›, horozlar›n yem yemeleriniengellemesidir (fiekil 12). Minimum Izgara aral›¤› 45 mm'dir.Burada amaç difliler yem tüketirken horozlar›n yemyemelerini önlemektir. Buna ilave olarak ›zgara tellerininüst k›sm›na ›zgara yüksekli¤ini s›n›rland›rmak amac›ylayatay olarak konulan metal veya plastik bir boru vas›tas›ylahorozlar›n yem çalmalar› daha iyi kontrol edilerek e¤ergerekiyorsa ›zgara geniflli¤i 2-3 mm artt›r›labilir.

‹bi¤i kesilmeyen horozlarda ›zgara ve yükseklik s›n›rland›r›c›borunun birlikte kullan›m› ile horozlar›n tamam›n›n 21.Haftadan sonra tavuk yemliklerinden yem çalmas› tamolarak engellenebilmektedir.

Baz› yemlik sistemlerinde ›zgara aral›¤›, 45 mm'nin alt›ndaolup, asl›nda bu de¤er oldukca tehlikelidir. Bu kadar darbir mesafe tavuklar›n yem yemelerini engelleyebilecek veüretimde aksamalara neden olacakt›r.

Dam›zl›klar için pan/tabak yemlikler iyi bir yem da¤›t›m›için kanal yemliklere alternatif olabilirler. Tabak yemliklerinkullan›ld›¤› kümeslerde yemleme esnas›nda hayvanlar›nherhangi bir engel olmadan yem tüketebildiklerinden eminolunmal›d›r. Tabak yemlikler birbirlerine çok yak›n olmamal›ve hayvanlar›n yem tüketimine engel teflkil etmemelidir.Hayvanlar için minimum 15 cm yemlik alan› olacak flekildeyemlikler düzenlenmelidir.

Kanal yemlik sistemleri, içlerine ters olarak yerlefltirilenplastik ayaklar (Gutter) ve yatay olarak boydan boyayerlefltirilen silindir bir çubuk vas›tas›yla erkek difli yemlemesistemine uygun hale getirilebilir.

Diflilerin kolayl›kla yem yiyip yiyemedi¤i s›k aral›klarlakontrol edilmelidir. Difli yemliklerindeki ›zgaralar›n düzensizve yanl›fl yerlefltirilmesinden dolay› hayvanlara zarar veripvermedikleri düzenli yap›lan günlük kontroller ile takipedilmelidir.

Horozlar için yemlik sistemleri

Horoz-tavuk ayr› yemlemede baflar›, horoz yemlik sistemininuygun olarak düzenlenmesi ve yemin üniform bir flekildeda¤›t›lmas›na ba¤l›d›r. Horoz yemli¤i olarak 3 farkl› yemliksistemi kullan›lmaktad›r:

1. Otomatik Spiral Yemlik2. Ask›l› Yemlik3. Kanal Yemlik

Hangi sistem kullan›l›rsa kullan›ls›n, yemleme sonras›ndayemlikler havaya kald›r›lmal› ve yemle doldurulduktansonra bir sonraki yemlemede tekrar afla¤› indirilmelidir.Ayr›ca horoz bafl›na en az 18 cm yemlik alan› sa¤lanmal›ve yem da¤›l›m› da üniform olarak yap›lmal›d›r. ‹bik kesimiyap›lmam›fl horozlarda düzenli kontrollerle ibiklerininhoroz yemliklerinden yem yemelerine engel teflkiletmedi¤inden emin olunmal›d›r. Yemin elle dolduruldu¤uask›l› yemliklerin kullan›ld›¤› iflletmelerde yemliklerintümüne ayn› miktarda yemin verilmesine ve yemliklerinsa¤a sola e¤ilmemesine özen gösterilmelidir. Horozlaradiflilerden sonra yem verilmesi son derece faydal› biruygulamad›r.

Bütün horoz yemlik sistemlerinde yemlik yüksekli¤i,tavuklar›n yem yemelerini engelleyecek flekildeayarlanmal›d›r. Bu ayarlamalar yap›l›rken altl›k yüksekli¤ide dikkate al›nmal›d›r. Horoz yemlik yüksekli¤i, horozunbüyüklü¤ü ve yemlik sistemine ba¤l› olarak de¤iflmektedir.Normalde horoz yemli¤i altl›ktan 50-60 cm yüksekteolmal›d›r. Horoz yemlik yüksekli¤inin ayarlanmas›nda enuygun dönem horozlar›n yem yeme zaman› ve hemensonras›d›r. Yemlik yüzeyinin normalden daha fazla olmas›,sald›rgan horozlar›n daha fazla yem tüketmelerine ve horozyemliklerinden tavuklar›n da yem yemelerine nedenolabilece¤inden dolay› yemlik alan› bak›m›ndan optimumde¤erler sa¤lanmal›d›r. Horoz yemliklerinin say›s› hayvanbafl›na 18 cm yemlik alan› sabit kalacak flekilde her haftayeniden ayarlanmal›d›r. Yemlemenin do¤ru bir flekildeyap›l›p yap›lmad›¤› düzenli olarak kontrol edilmelidir.

Önemli Noktalar

� 126-161. Günler (18-23. Haftalar) aras›nda horozkat›m ifllemini yap›n›z.

� Horoz oran›n› tavsiye edilen de¤erlerde tutunuz.� Horoz kat›m›ndan hemen önce erkeklerin

% 20-30'unu iflaretleyip sonraki dönemde yap›lacak olan örnek tart›ma yard›mc› olmas›n›sa¤lay›n›z.

� Horozlar›n ve diflilerin yemleme esnas›ndaki davran›fllar›n› gözleyerek, ayr› yemlendiklerinden,yemliklerin do¤ru yükseklikte oldu¤undan ve yemlik alan›n›n yeterli oldu¤undan emin olunuz.

Kötü idare edilen yemleme ekipman› ve yemda¤›l›m›ndaki eflitsizlik, yumurta üretiminin vedöllülü¤ün düflmesine yol açabilecek en önemlietkendir.

IZGARA

50-55mm

45mm

Izgara

Kanal

Yatay çubuklar yemli¤i sa¤lamlaflt›rmaya vehorozlar›n engellenmesine yard›mc› olmaktad›r

27

fiEK‹L 12: HOROZ-TAVUK AYRI YEMLEME S‹STEMLER‹

D‹fi‹ SÜRÜSÜNÜN SEVK VE ‹DARES‹P‹K ÖNCES‹ DÖNEM- IfiIK UYARIMI

(210 GÜN-30 HAFTA)

D‹fi‹ SÜRÜSÜN SEVK VE ‹DARES‹‹LK IfiIK UYARIMI-% 5 YUMURTA ÜRET‹M‹

TABLO 13: YAfiA GÖRE ÇATI KEM‹⁄‹ MESAFES‹

YAfi MESAFE

84-91 gün Kapal›

119 gün Bir parmak

‹lk yumurtadan 21 gün önce 11/2 parmak

‹lk yumurtadan 10 gün önce 2-21/2 parmak

Yumurtlama dönemi 3 parmak

28

GÜNLÜK % 5 VER‹MDEN,P‹K VER‹M‹NE KADAR

D‹fi‹ SÜRÜLER‹N SEVK VE ‹DARES‹

Bu dönemi farkl› bak›m yönetim unsurlar› içeren iki farkl›periyotta düflünmek gerekir.

• ‹lk ›fl›k art›fl›ndan % 5 verime kadar olan dönem• % 5 üretimden pik verimine kadar olan dönem

Amaç

Tavuklar›n yem ve ›fl›k uyar›mlar› vas›tas›yla yumurtlamas›n›sa¤lamak ve teflvik etmektir.

Prensipler

Tavuklar % 5 yumurta verimine ulaflt›klar› döneme kadarhedef canl› a¤›rl›k profilinde büyütülmeli ve tavsiye edilenayd›nlatma program› uygulanmal›d›r (Bkz. Ayd›nlatma).Do¤ru canl› a¤›rl›k art›fl›, vücut geliflimi ve istenilen zamandayumurtaya bafllan›lmas› için düzenli olarak yem art›fllar›(en az haftal›k) yap›lmal›d›r.

Bu dönemde hayvanlar› istenilen zamanda yumurtayabafllatmak için ayd›nlatma programlar› zaman›ndauygulanmal›d›r. Su, sürekli hayvan›n önünde bulundurulmal›ve ilk yumurtadan hemen önce yumurta öncesi yemindenyumurta yemine geçilmelidir.

Uygulamalar

Tavuklar›n çat› kemikleri aras›ndaki mesafe, cinselgeliflimlerinin bir ölçüsüdür. Normal koflullar alt›nda çat›kemi¤i geniflli¤i ile hayvanlardaki cinsel geliflim aras›ndakiiliflki Tablo 13'de verilmifltir.

Sürü gelifliminin izlenmesi bak›m›ndan sürekli ve düzenliolarak çat› kemi¤i mesafesi kontrol edilmelidir.

E¤er beklenen canl› a¤›rl›k art›fl› sa¤lanam›yor, sürüdevaryasyon art›yor veya yem uzun sürede tüketiliyor isesorunun nedenleri en k›sa sürede araflt›r›lmal› vebelirlenmelidir.

Bu aflamada yem, su veya hastal›klarla ilgilisorunlarla karfl›lafl›lmas›, üretimin bafllang›c›nave buna ba¤l› olarak sürü performans›nda büyükdüflmelere sebebiyet verecektir.

Önemli Noktalar

� Tabloda önerilen ayd›nlatma program›n› uygulay›n›z.

� Planlanan haftal›k canl› a¤›rl›¤a ulafl›n›z.

� ‹yi kalitede ve temiz su sa¤lay›n›z.

� Sürünün üniformitesi, canl› a¤›rl›¤› ve yemlemesüresini takip edip gerekti¤inde derhal müdahaleediniz.

� Yumurta öncesi yeminden yumurta yemine, k›lavuz yumurtadan hemen önce geçiniz.

Amaç

Erken dönem yumurta büyüklü¤ü, yumurta kalitesi, pikverimi ve verim süreklili¤ini takip ederek tavuklar›n üremeperformanslar›n› desteklemektir.

Prensipler

Üretim döneminde en üst seviyede yumurta verimi vekuluçka rand›man› elde edilmesinde, pik verim öncesidönemde uygun canl› a¤›rl›¤›n sa¤lanmas› önemli birgösterge olmaktad›r. Hayvanlara yumurta verimi içingerekti¤inden fazla miktarda yem verilmesi, yumurtal›¤›nnormalin üstünde bir geliflim göstermesine ve canl› a¤›rl›ktaafl›r› bir art›fla neden olacakt›r. Bunun sonucunda dayumurtalarda kabuk kalitesi ve buna ba¤l› olarak kuluçkarand›man› düflecektir. Ayr›ca, prolapsusdan kaynaklananölümler ve çift sar›l› yumurta oran›n›n fazla olmas› da budönemde afl›r› yemlemenin bir göstergesidir.

Hayvanlar büyümelerini ve yumurta verimlerinisürdürebilmek için ihtiyaçlar› olan yem miktar› ileyemlenmelidir. ‹deal koflullarda yumurta verimi, canl› a¤›rl›kve kondüsyonun günlük olarak belirlenip, yem miktar›günlük olarak ölçülmesi ve buna göre yem miktar›n›nayarlanmas› mümkündür. Pratik olarak ise yumurta verimide¤iflim ve di¤er faktörlere ba¤l› olarak yem miktar›ndakide¤ifliminin s›kl›¤› ve say›s› ayarlanabilir.

Sürüye verilecek yem miktar›n›n belirlenmesinde baz›gözlem ve verilerden yararlan›lmal›d›r. Bunlar,

• Vücut a¤›rl›¤›• Vücut yap›s›• Yem miktar›• Yemin tüketim süresi• Yumurta verimi• Yumurta a¤›rl›¤›

Uygulamalar

Yem artt›r›m›n›n belirlenmesinde 140. günde (20. hafta)sürünün ortalama üniformitesi ve etlenmesi önemli roloynamaktad›r. Bu özellikler üretim öncesi ilk yem art›fl›n›nmiktar›n› belirlemektedir. Sürünün varyasyon katsay›s› (<10)% 10'dan küçük ise ilk yem art›fl›, sürü % 5 verimeulaflt›¤›nda yap›lmal›d›r. C.V. %10'dan büyük ise yem art›fl›verim % 10 olana kadar ertelenmelidir.

Pik döneminde maksimum metabolik enerji (ME) ihtiyac›beslenme bölümünde aç›kland›¤› üzere baflar›l› bir üretimiçin 454-481 Kcal/gün (1898-2013 kJ/gün) olarak tespitedilmifltir.

Yumurta öncesi ile pik verim dönemi aras›ndaki yem miktar›,vücut a¤›rl›¤›, büyüme, verim, yumurta a¤›rl›¤› ve kümess›cakl›¤›na ba¤l› olarak her sürü için ayr› olarakbelirlenmeli/ayarlanmal›d›r.

Canl› a¤›rl›k art›fl›, günlük yumurta verimi ve yumurtaa¤›rl›¤›n›n izlenmesi hayati önem tafl›r. Üniform bir sürüdehayvanlar h›zl› bir flekilde üretime girerler. Buna ba¤l› olarakayarlanan yem miktarlar› verimi desteklemelidir.

Yemin birden artt›r›lmas› yerine az fakat s›k yem art›fllar›,afl›r› a¤›rl›k art›fl›n›n engellemesi bak›m›ndan tercihedilmelidir.

Üretime giren sürüde belirlenmesi gereken önemli verimparametreleri ve bu paremetrelerin ölçüm s›kl›klar›na iliflkinveriler Tablo 14'de verilmifltir.

Yem art›fl›n›n belirlenmesinde canl› a¤›rl›k ile yumurtaa¤›rl›¤› aras›ndaki iliflki en önemli verileri oluflturmaktad›r.

Örne¤in; yumurta a¤›rl›¤› ve/veya canl› a¤›rl›k de¤erlerihedef de¤erlerden önemli seviyede sapma göstermifl iseyem art›fl› geciktirilebilir veya h›zland›r›labilir.

Yem art›r›l›rken teorik olan maksimum yem miktar› yüksekverimli sürülerde 454-481 kcal (1898-2013 kj) olabilir.Mevcut durum standart duruma göre de¤erlendirilerek5-10g yem ilave edililebilir.

Yem miktar›, kümes s›cakl›¤›na ba¤l› olarak dade¤iflebilmektedir. 20°C kümes s›cakl›¤› için günlük enerjial›m miktarlar› tablo 15 de gösterilmektedir. Bu s›cakl›¤›nd›fl›na ç›k›ld›¤›nda al›nan enerji miktar› afla¤›daki flekildeayarlanabilir.

• Kümes s›cakl›¤› 20°C' den 15°C' ye düflerse günlükal›nan enerji/yem miktar› 11g/gün (30kcal/gün)artt›r›lmal›,

• Kümes s›cakl›¤› 20°C' den 25°C' ye ç›karsa günlükal›nan enerji/yem miktar› 9 g/gün (25 kcal/gün)azalt›lmal›d›r,

•25°C'›n üzerindeki s›cakl›k de¤iflimlerinin etkisi aç›kolmay›p bu tür durumlarda s›cakl›k stresinin önünegeçilebilmesi amac›yla yem kompozisyonu, yem miktar›ve çevresel faktörler hep beraber de¤erlendirilmelidir.

Yukar›da anlat›lan durumlar her sürü için, sürü kondüsyonu,performans ve çevre flartlar›na ba¤l› olarak de¤iflebilir.Günlük yem miktar›n›n belirlenmesinde en uygun program,her iflletme için yukar›da belirtilen prensiplerin kendiekipman ve olanaklar›na göre ayarlanmas› ile olacakt›r.

Yem program›nda sürünün geçmifli, kümes tipi, yemkompozisyonu ve çal›flanlar›n bilgi ve beceri durumu gözönüne al›nmal›d›r. Tablo 15'de örnek bir yemleme program›verilmifltir.

29

TABLO 14: ÖNEML‹ VER‹M PARAMETRELER‹N‹N ÖLÇÜM SIKLI⁄I

PARAMETRE ÖLÇÜM SIKLI⁄I

Canl› A¤›rl›k Haftada En Az Bir Kere

Canl› A¤›rl›k Art›fl Oran› Haftada En Az Bir Kere

Üniformite Haftada En Az Bir Kere

Yumurta Verimi Hergün

Yumurta Verim Art›fl› Hergün

Yumurta A¤›rl›¤› Hergün

Yumurta A¤›rl›¤›ndaki De¤iflim Hergün

Yem Tüketim Süresi Hergün

Hayvan›n Durumu Haftada En Az Bir Kere

Kümes S›cakl›¤› (Min.-Max.) Hergün

Yumurta a¤›rl›¤› ve canl› a¤›rl›ktaki afl›r› veyayetersiz art›fl, yanl›fl beslenmeyi iflaret etmektedir.Düzeltilememesi durumunda düflük pik verimineyol açar.

Önemli Noktalar

� Diflileri programlanan canl› a¤›rl›k profiline göreyetifltiriniz.

� Günlük yumurta üretiminin % 5'e ulaflmas›ndanitibaren, önceden planlanm›fl yem ve ›fl›k art›fllar›n›uygulay›n›z.

� % CV, üretim öncesi yem miktar›, enerji düzeyive ortam s›cakl›¤›na ba¤l› olarak verilecek en fazla yemi belirleyiniz.

� Az ama düzenli yem art›fl› uygulay›n›z.

� Ortalama canl› a¤›rl›¤›, genel üniformite ve günlükcanl› a¤›rl›k art›fl›n› en az haftada bir kere takipediniz.

� Tavuklar›n günlük yumurta üretimleri % 10'a ulaflt›ktan sonra yumurtalar›n a¤›rl›klar›n› tart›n›zve kaydediniz.

� Yumurta a¤›rl›¤›nda, üretimde ve canl› a¤›rl›ktayüksek veya düflük yem art›fl›ndan kaynaklanansorunlara derhal müdahale ediniz.

� Yemleme süresindeki de¤iflikliklere göre hareketediniz.

Amaç

‹stenilen yumurta veriminin elde edilebilmesi için yeterlibesin maddeleri al›m›n›n, yumurta a¤›rl›¤› ölçülerek kontroledilmesi.

Prensipler

Günlük yumurta a¤›rl›¤›n›ndaki de¤iflimler yeterli besinmaddesi al›m›n›n belirlenmesinde önemli bir göstergeolmaktad›r. Günlük yem miktar›, beklenen yumurta a¤›rl›¤›profilinden sapmaya göre ayarlanmal›d›r.

Uygulamalar

Kümeste her gün ikinci toplama s›ras›nda al›nan 120-150adet yumurta tart›larak günlük ortalama yumurta a¤›rl›¤›hesaplanmal›d›r. Çift sar›l›, küçük veya anormal yap›l›yumurtalar önceden ay›klanmal›d›r. Belirlenen ortalamayumurta a¤›rl›klar› günlük olarak grafi¤e ifllenerek standarte¤ri ile karfl›laflt›r›lmal›d›r.

30

YUMURTA A⁄IRLI⁄I VE YEM KONTRLÜ

TABLO 15: ÖRNEK YEMLEME PROGRAMI

Örnek sürüye iliflkin bilgiler: S›cakl›¤›n 17-20°C

oldu¤u kapal› bir kümeste hayvanlar hedef canl›

a¤›rl›kta ve üniformite de büyütülmektedir. Üretim

öncesi hayvan bafl›na 125 g yem tüketilmekte olup

bu eflittir 344 kcal/ME/gün (2750 kcal/kg). Kümes

çal›flanlar› yem art›fllar›n› haftal›k olarak

ayarlayabilmektedir.

Yumurta Yem Art›fl› (g) Yem Miktar› % Günlük

Verimi (g/gün/tavuk) Enerji

Tavuk/gün Al›m›

(kcal/gün/tavuk)

Üretimden Canl› A¤›rl›¤a

Önce Göre Yemleme 125* 344

* Sürü % 5 verim öncesi tavuk bafl›na 115-135 g yemtüketebilir. Yemleme program› buna göre ayarlanmal›d›r.

•Sürüde CV % 10'nun alt›ndaysa, ilk yem art›fl› %3-5 yumurta veriminde; %10'nun üzerindeyse % 10yumurta veriminde yap›lmal›d›r.

•Yem miktarlar›; yumurta verimi, yumurta a¤›rl›¤›,canl› a¤›rl›k, üniformite ve yem tüketme süresine ba¤l›olarak belirlenmelidir.

•Üniform sürüler pike daha kolay ulaflaca¤›ndan yemmiktarlar› buna göre düzenlenmelidir.

•Performans de¤erlerinin üzerinde pik yapan sürülere% 70 lik verim sonras›nda ekstra bir yem art›fl›gerekebilir.

•2750 kcal/kg ME' den farkl› enerji seviyesinde biryem kullan›l›yorsa, günlük yem miktarlar› enerji düzeyigözönüne al›narak yap›lmal›d›r.

5 +5 130 357

10 +5 135 371

15 +2.5 137.5 378

20 +2.5 140 385

25 +2.5 142.5 392

30 +2.5 145 399

35 +2.5 147.5 406

40 +2.5 150 413

45 +2.5 152.5 419

50 +2 - +4 155-157 426-432

55 +3 - +4 158-161 435-443

60 +2 - +4 160-165 440-454

65 +3 -+5 163-170 448-468

70 +2 - +5 165-175 454-481

Sürü, do¤ru miktarda yem ile besleniyor ise yumurta a¤›rl›¤›standart yumurta a¤›rl›k profili ile paralel bir art›fl gösterir.Yumurta a¤›rl›¤› e¤risi canl› a¤›rl›k ve cinsi olgunlu¤a ba¤l›olarak standartta, alt›nda veya üstünde olabilir.

Günlük verilen yem miktar› olmas› gereken de¤erin alt›ndaise yumurta a¤›rl›¤› beklentilerin aksine 4-5 gün boyuncaart›fl göstermeyecektir. Bu durumu düzeltmek için yeni biryem art›fl plan› haz›rlanmal›d›r. E¤er tahmini pik yemmiktar›na ulafl›lm›fl ise, yem miktar› hayvan bafl›na 5 gr.art›r›lmal›d›r (Bkz. fiekil 13).

Günlük yumurta a¤›rl›¤›, tart›lan örnek grublar›n farkl›l›¤›ve çevresel faktörlerden dolay› dalgalanma gösterecektir.Bu dalgalanmalar› minimumuma indirmak için birbirinitakip eden 2 günün ortas›ndaki de¤erlerin al›nmas› yeterliolacakt›r. (Bkz flekil 13).

Yumurta a¤›rl›klar›ndaki düflme e¤iliminin 4-5 gün içerisindefark›na var›lmaz ise pik verimde düflmeler görülebilir.Yumurta a¤›rl›¤›ndaki bu düflüklük, özellikle yüksek verimlisürülerde %50-70 yumurta veriminde görülebilir.

% 75'in üzerindeki günlük yumurta üretiminde,canl› a¤›rl›k art›fl›na sebep olaca¤›ndan dolay›yumurta a¤›rl›¤›ndaki düflüfle müdahale edilmez.

Önemli Noktalar

� Hedeflenen yumurta a¤›rl›k profilinden sapmalar›baz alarak yem miktar›nda ayarlamalar yap›n›z.

� Günlük % 10 yumurta üretimine ulafl›ld›¤›nayumurtalar› günlük olarak tart›p kaydediniz.

� Her gün yumurtalar›n ortalama a¤›rl›klar›n› belirleyip grafik üzerine iflleyiniz.

� Günlük yumurta a¤›rl›¤›ndaki azalmay› yem miktar›n› artt›rarak ayarlay›n›z.

Amaç

Erken bir döllülük elde etmek için erkeklerin sürü içerisindekioran› ve canl› a¤›rl›¤›nda istenen seviyeye ulafl›lmas›d›r.

Prensipler

Horoz canl› a¤›rl›klar› takip edilerek yap›lan yemayarlamalar›yla yafla göre hedef canl› a¤›rl›k de¤erleri eldeedilmelidir.

Bu dönemde horozlar›n, bafl genifllikleri artana kadar tavukyemliklerinden yem çalabileceklerinden dolay›, horoz canl›a¤›rl›k kontrolünün sa¤lanmas› oldukça zor olmaktad›r.

Sürüde tavuklar›n durum ve davran›fllar› incelenerek horozsay›s›n›n azalt›lmas›, baflar›l› bir çiftleflme için gerekliolmaktad›r.

Uygulamalar

Horozlar›n yemlenmesi: Sürüye horoz kat›m› sonras› ayr›yemleme sisteminin ve tekni¤inin do¤ru bir flekildeuygulanmas› durumunda, horoz ve tavuklar›n performanslar›,üretim dönemi boyunca optimum seviyede olacakt›r. Ayn›zamanda ibi¤i kesilmemifl horozlar›n difli yemliklerindenyem çalmalar› da daha zor olacakt›r.

Gerekli büyümeyi sa¤lamak için haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›kontrol edilerek horozlara verilecek günlük yem miktar›belirlenmelidir.

Horozlar›n difli yemli¤inden tükettikleri yem miktar›na ba¤l›olarak, günlük yem miktarlar› de¤ifliklik göstermektedir(100-160g/yem/horoz/gün). Horozlar için yemlik alan›18 cm olmal› ve yemlikler kümes boyunca üniform birflekilde yerlefltirilmelidir.

Sürüde horoz/tavuk oran› düfltükçe (horoz ay›kland›kça)yemlik oran› da ayn› oranda azalt›lmal›d›r.

Yum

urta

A¤›

rl›¤

› (g)

Yafl (gün)

Yum

urta

A¤›

rl›¤

› (g)

Yafl (gün)

Ortalama A¤›rl›kNoktalar›

YeniProjeksiyon

Yem Art›fl›n›nDe¤erlendirilmesi

OrjinalProjeksiyon

Projeksiyon

Standart OrtalamaGünlük Yumurta A¤›rl›¤›

Güncel GünlükYumurta A¤›rl›¤›

31

fiEK‹L 13: GÜNLÜK YUMURTA A⁄IRLI⁄I

HOROZ SÜRÜSÜNÜN SEVK VE ‹DARES‹P‹K ÖNCES‹ DÖNEM- IfiIK UYARIMI

(210 GÜN-30 HAFTA)

32

Yemliklerin uygun olmamas› difli ve erkeklerinyem tüketimlerinde düzensizliklere yol açacakt›r.Bu problemlere afla¤›da belirtilen hususlar sebepolabilir:

• ‹bik kesimi•Yem ›zgaralar›n›n geniflli¤i ve yüksekli¤i•Yem ›zgaralar›n›n kurulmas›ndaki hatalar•Yemlik köflelerinin ve ilave yem haznelerinin tam kapal› olmamas›•Yemlik yüksekli¤i

Yemlik sistemine devaml› özen gösterilmeli ve haftada enaz iki defa kontrol edilmelidir. Horozlar›n difli yemliklerindenyem çalamamaya bafllad›klar› dönemde sürünün durumuyak›ndan takip edilmelidir. Bu durum genel olarak ibi¤ikesilmifl sürülerde 27-32. haftalar (189-234 gün), ibi¤ikesilmemifl sürülerde 24-26. haftalar (154-168 gün) aras›ndameydana gelir. Bu süreç içerisinde büyümenin devamettirilebilmesi için ekstra yem art›fllar› gerekebilir. Bu art›fl›nmiktar› sürüden sürüye de¤iflmekle birlikte ilk art›fl horozbafl›na 5-10g olabilir. Di¤er art›fllar sürü tart›mlar› ve takibinegöre ayarlan›r. Horoz ve tavuklarda pik dönem öncesikesinlikle yem miktar›nda azaltma yap›lmamal›d›r.

Bunun yan›nda horozlar, difli yemliklerinden yemtüketemediklerinden, normal yemliklerinde yem az isecanl› a¤›rl›k kayb›na u¤rayacak, bu da döllülü¤ü olumsuzyönde etkileyecektir.

Horozlar›n 125 g'›n alt›ndaki yem miktar›yla istenilen canl›a¤›rl›¤› sürdürmesi mümkün de¤ildir. Bu durum, horozlardifli yemliklerinden yem çalamamaya bafllad›¤›nda horozyemliklerinde 125g dan daha az yem oldu¤unda dageçerlidir. Horozlar›n difli yemliklerinden faydalanmad›¤›zaman horoz yemlik yüksekli¤ine mutlaka dikkat edilmelidir.

Difli yemliklerinde ›zgara geniflli¤i, uzunlu¤u ve yüksekli¤iayarlanmal›d›r. Yemlik üzerinde özellikle köflelerde eksik›zgara olup olmad›¤›, horozlarda ibik kesiminin yap›l›pyap›lmad›¤› ve horoz yemliklerinin yüksekli¤i kontroledilmelidir. Yemliklerin uygun flekilde kullan›m›n›nsa¤lanabilmesi için haftada en az 2 kere kümeste yemtüketimi izlenmelidir.

Özellikle günlük %50 verimlerde horozlar›n difliyemliklerinden yem çalmaya devam etmeleri pik veriminiazaltacakt›r.

Çiftlik müdürleri, difli canl› a¤›rl›klar›nda azalma, yumurtaa¤›rl›¤›nda düflme ve diflilerin vücut kompozisyonlar›ndabozulma gibi durumlar› yak›ndan takip etmelidir.Horozlar diflilerden daha geç yemlenerek, her ikisinin kendiyemliklerinden yem yemeleri teflvik edilebilir.

Yem da¤›t›m› ve ekipman problemleri, yumurtave sperm üretimini önemli oranda azaltabilir.Ancak bu durum, sürünün ayn› anda yemlenmesisa¤lanarak bir dereceye kadar önlenebilir.Yemleme esnas›ndaki davran›fllar düzenli olarakgözlemlenmelidir.

Afl›r› Çiftleflme: Afl›r› çiftleflme horoz say›s›n›n fazla olmas›ile ortaya ç›kmaktad›r. Afl›r› çiftleflme döllü¤ün düflmesi,düflük yumurta verimi ve kuluçka rand›man›na sebep olur.‹lk dönemlerde diflinin boyun ve kuyruk k›sm›ndaki tüylerinbir miktar eksilmesi ve afl›nmas› normal say›labillir. Ancakbu oluflum h›zl› bir flekilde tüylerin dökülmesine dönüflüyorise afl›r› çiftleflmenin bafllad›¤› söylenebilir.

E¤er horoz/tavuk oran›nda azaltma yap›lmaz ise tavuklar›ns›rt k›sm›nda tüy dökülmesi daha da h›zlanacak ve derideyaralanmalar oluflaca¤›ndan çiftleflme iste¤i azalacak vetakip eden günlerde verim düflecektir.

Afl›r› horoz oran›n›n di¤er bir göstergesi de horozlar aras›kavgadan kaynaklanan, horoz tüylerinde meydana gelendökülmelerdir.

Horoz yo¤unlu¤unun afl›r› oldu¤u durumlarda, horozlararas›ndaki rekabetten dolay› günlük yap›lan afl›m say›s›azalacakt›r. Fazla horozlar mümkün oldu¤unca erkenkümesten ay›klanmaz ise bu durum döllükte önemlidüflüfllere neden olacakt›r.

Özellikle 27. Haftadan (189 gün) itibaren haftada en az ikikez afl›r› çiftleflme bak›m›ndan sürü izlenmelidir. Horoz/tavukoran› standart de¤erler içinde olsa da 28. haftada (196. gün)afl›r› çiftleflme s›kça tespit edilebilmekte ve 30. haftada(210. gün) aç›k bir flekilde görülebilmektedir.

Afl›r› çiftleflme tespit edildi¤inde, ilk horoz azaltma % 0.5oran›nda yap›l›r. Takip eden haftalarda planlanan horozoranlar› ile üretime devam edilmelidir.

Horozlar›n sürü içerisinde azalt›lmas› sürekli yap›lmas›gereken bir uygulamad›r. En do¤ru horoz oran›n› eldeedebilmek için sürü içindeki gerekli horoz miktar›n›nhesaplanmas› tablo 12'ye göre yap›l›r.

Sürüde afl›r› çiftleflme oldu¤u durumda, mutlaka horozsay›s› azalt›lmal›d›r. Sürüde fazla horoz olmas› afl›r›çiftleflmeye neden olup, normal oranlarda yap›lmas› gerekençiftleflmeyi engellemekte ve bu durum da döllülük veyumurta veriminin düflmesine neden olmaktad›r. Sürüdehoroz ay›klama ifllemi sürekli olarak yap›lmal›, gerek do¤alölümler gerekse ay›klama ile istenen oranlar sa¤lanmal›d›r.Bunun için her hafta sürüden al›nan horoz say›s› tespitedilip tavuk/horoz oran› hesaplanmal›d›r (Tablo 12).

Fazla çiftleflme olmas› veya afl›r› çiftleflmenintekrarlamas› durumunda horoz tavuk oran›azalt›lmal›d›r.

33

Optimum Çiftleflme Oran›: Sürü yaflland›kça döllülük içingerekli horoz say›s› azalmaktad›r (Tablo 12). Sürüden horozay›klanaca¤› zaman hedef çiftleflme oran› ile afl›r› çiftleflmeyeiliflkin gözlemler dikkate al›nmal›d›r. Vent rengine görehoroz ay›klanmas› önemli seviyede etkili olmaktad›r(Horozlarda Kondisyonun izlenmesi konusunda ayr›nt›l›bilgi verilmifltir).

Horoz kondisyonu haftal›k olarak izlenmelidir. Vent rengiaç›k/orta/koyu k›rm›z› olmak üzere 3 gruba ayr›lmal› vekarfl›laflt›rma yap›lmal›d›r. Ay›klama ifllemi s›ras›nda önceaç›k daha sonra orta k›rm›z› vent rengine sahip horozlarbelirlenerek sürüden ay›klanmal›d›r.

Horozlarda Kondisyonun ‹zlenmesi: Rutin horoz bak›midaresi ile ilgili gözlemlerde afla¤›daki faktörlerin incelenmesiyararl› olacakt›r:

• Örnek canl› a¤›rl›k tart›mlar›: Ortalama vücuta¤›rl›¤› ve üniformite ile haftal›k canl› a¤›rl›k art›fllar›tespit edilerek, standart de¤erler ile karfl›laflt›r›lmas›gerekmektedir.

• Yemleme: Horozlarda genelde 35. Haftadan(245 gün) sonra yetersiz yemleme ile ilgili problemlergörülmektedir. Horozlar bu dönemde aniden ilgisizve durgun bir hal al›rlar. Aktivitelerinde ve ötüfls›kl›klar›nda azalmalar olur. Bu belirtiler tespitedilemez ise horozlardaki olumsuzluklar daha daartacak ve sakal yumuflak bir hal alacak, kas yap›s›sertli¤ini kaybedecektir. Bu durumu ise a¤›rl›k kayb›ile yüz renginde aç›lmalar ve tüy dökümü takipedecektir. Bunlara ilave olarak vent rengi k›rm›z›l›¤›n›kaybedecek ve renk oluflumunda genifl bir aç›lmaolacakt›r.

E¤er horozlar bu seviyeye gelmifller ise tekrar eskihallerine dönmeleri oldukça zor olacakt›r. Bu durummümkün oldu¤unca erken teflhis edilmeli vehorozlar›n yemi artt›r›lmal›d›r (3-5 g/gün).

Yemleme zaman› izlenmeli, yemlik say›s› vemesafesinin yeterli oldu¤u kontrol edilmeli, yeminyap›s›nda de¤iflikli¤in olup olmad›¤› incelenmelidir.Canl› a¤›rl›k kontrolü daha dikkatli yap›lmal›, gerekiyorise tart›mlar tekrarlanmal›d›r.

• A¤›r Horozlar: Canl› a¤›rl›¤›n iyi kontrol edilemedi¤idurumlarda afl›r› a¤›r horoz gruplar› oluflabilir. Bu daçiftleflmenin tam olarak gerçekleflememesi ve diflilerinzarar görmesiyle sonuçlanabilir. Böyle horozlar›nvarl›¤›nda, difliler genelde çiftleflmeden kaç›nmae¤ilimi gösterecektir. Bu durumda a¤›r horozlarsürüden uzaklaflt›r›lmal›d›r.

• Aktivite: Günün farkl› zamanlar›nda sürü takipedilerek horozlar›n çiftleflme aktivitesi, yemleme vedinlenme yerleri ile özellikle ›fl›k sönmeden öncekümes içindeki yay›l›fllar› incelenmelidir.

• Fiziksel durum: Yüz, ibik, sakal rengi, ibik-sakaldurumu (yumuflak/sark›k/sert) fiziksel kondüsyonunönemli bir göstergesidir. Kas yap›s›n›n sertli¤i, etlenme,kemik yap›s›ndaki bozukluklar ile eklemlerin durumuve ayaklar yak›ndan takip edilmelidir. Altl›kprobleminden kaynaklanan ayak taban›ndaki yar›klarenfeksiyon riskini artt›raca¤› gibi çiftleflme aktivitesinide azaltacakt›r.

• Tüylenme: Tüylenme durumu, k›smi tüy dökümü,boyun bölgesinde tüy dökümü ve vücuttakiyaralanmalar en k›sa sürede tespit edilmelidir.

•Yem tüketim süresi: Horoz populasyonu içerisindehayvanlar›n davran›fllar› ve hayvanlar aras›ndakifarkl›l›klar gözlemlenmeli ve kay›t edilmelidir. Kümesiçerisinde yem tüketim süresindeki herhangi birde¤iflim tespit edilmeli ve çözüm yollar› aranmal›d›r.

• Vent rengi: Sürüde vent rengindeki k›rm›z› tonununyo¤unlu¤u horozun aktifli¤i hakk›nda bilgivermektedir. Aktif olan horozlarda vent rengi koyuk›rm›z›d›r ve hayat› boyunca bu durum devametmektedir. Vent rengi aç›k/orta/koyu k›rm›z› olmaküzere s›n›fland›r›lmal› ve karfl›laflt›rma yap›lmal›d›r.Afl›r› çiftleflmenin oldu¤u durumlarda soluk ventyap›s›na sahip horozlar sürüden ay›klanmal›d›r.

HOROZLARIN BESLENMES‹Bkz. Besleme

AYDINLATMABkz. Ayd›nlatma

Önemli Noktalar

� Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›¤a göre yetifltiriniz ve üniform bir sürü oluflumunu sa¤lay›n›z.

� Horoz ve diflilerin uygun ve yeterli ekipmanlarlaayr› ayr› yemlenmelerini sa¤lay›n›z.

� Ortalama canl› a¤›rl›k ve canl› a¤›rl›k art›fl›n› tespit etmek amac›yla, haftada en az bir defa; horozlar›n difli yemli¤inden yem çalmad›klar›naemin olundu¤u zamana kadar ise haftada en aziki defa tart›m yap›lmal›d›r.

� Hedeflenen canl› a¤›rl›klara ulaflmalar› için horozlar› yemleyiniz. Horoz a¤›rl›klar›n›n az olmas› döllülükte ciddi sorunlara yol açmaktad›r.

� Diflilerin 189. Günden (27. hafta) itibaren afl›r› çiftleflip çiftleflmediklerini izleyiniz.

� Afl›r› çiftleflme var ise horozlar›n say›s›n› % 0.5oran›nda azalt›n›z ve ileri dönem için çiftleflmeoran›nlar›n› tekrar düzenleyiniz.

� Sürünün ve horozlar›n haftal›k de¤erlendirmesinidüzenli olarak yap›n›z. Horozlar›n durumunu baz alarak en uygun çiftleflme oran›n› yakalamakamac›yla kötü horozlar› kümesten uzaklaflt›r›n›z.

� Horozlar›n aktivitelerini, canl›l›¤›n›, fiziksel durumunu, tüylenmesini, yemleme zaman›n› vevent renklerini düzenli olarak gözlemleyiniz.

� Horozlar› öncelikle vent rengi soluk olanlar ve ikinci aflamada ise daha az soluk olanlar fleklindes›n›fland›r›p sürüden ç›kart›n›z. Vent renginin canl› olmas› horozlar›n cinsel aç›dan aktif olduklar›n›n göstergesidir.

� Çifleflmede diflilere zarar verecek kadar a¤›r olanhorozlar› sürüden uzaklaflt›r›n›z.

34

35

Bölüm üç

Üretim Dönemi Sürü Sevk ve ‹daresi

210 - 448 Günler

(30 - 64 Haftalar)

ROSS308

sayfa ‹çindekiler36 Diflilerin sevk ve idaresi - pik verimi sonras› dönem

210-448. Günler (30-64. Haftalar)

37 Horozlar›n sevk ve idaresi - pik verimi sonras› dönem

210-448. Günler ( 30-64. Haftalar)

Bölü

m ü

çÜ

retim

Dön

emi S

ürü

Sev

k ve

‹dar

esi

36

D‹fi‹LER‹N SEVK VE ‹DARES‹-P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM

210-448 GÜNLER (30-64 HAFTALAR)

fiEK‹L 14: YAfi, BÜYÜME, SEKSÜEL VE F‹Z‹KSEL OLGUNLUK, % YUMURTA VER‹M‹ VE YUMURTA K‹TLES‹ ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹)

Fizyolojik Olgunluk

Cinsi Olgunluk

Can

l› A

¤›rl

›k (

kg)

Yafl (Gün)

Büyüme Büyüme durur, ya¤lanma bafllar

% Ü

reti

m

Pik % Yumurta Verimi

Pik Yumurta KitlesiYUMURTA ÜRET‹M‹

YUMURTA K‹TLES‹

Amaç

Pik verimden sonra, istikrarl› ve yüksek düzeyde yumurtaüretimini sa¤layarak kuluçkal›k döllü yumurta say›s›n›mümkün olan en yüksek de¤erlere tafl›makt›r.

Prensipler

Broiler dam›zl›k sürüler, genelde 30. Haftada fizikselolgunlu¤a ulafl›rlar. Canl› a¤›rl›k kontrol alt›nda tutulmazise ya¤lanmaya ba¤l› olarak canl› a¤›rl›k kazanc› devamedecektir. Pik döneminden sonra döllülük ve yumurtaüretiminin kontrolü aç›s›ndan vücutttaki ya¤ birikimi önemarzetmektedir. Ya¤ oran›n›n kontrolü, canl› a¤›rl›k ve yumurtaverim de¤erleri göz önüne al›narak yem miktar›ndakiayarlamalar ile sa¤lanmal›d›r.

Pik yumurta verimine genelde 210. gün (30. hafta) civar›ndaulafl›lmaktad›r.Hemen ard›ndan 231. günde (33. hafta)yumurta kitlesi pik de¤ere ulaflmaktad›r.

Yumurta kitlesi= Ortalama Yumurta A¤›rl›¤› x % YumurtaVerimi

Yumurta verimi ve bu verim için gereksinim duyulan besinmadde miktar› 210-245. günlerde (30-35 hafta) en üstdüzeydedir. Bu dönemden sonra istikrarl› bir üretim içinyem miktar› azalt›lmal›d›r. Sa¤l›kl› ve istikrarl› bir üretimiçin hayvanlar haftada 15-20 gram canl› a¤›rl›k kazanmal›d›r.Yem miktar›n›n düflürülmeye bafllanmas›n›n zaman› sürününgeçmifline ve hayvanlar›n kondüsyonuna ba¤l›d›r.

Uygulamalar

Geri çekilecek olan yemin miktar› ve zamanlamas› afla¤›dakifaktörlere göre de¤iflir:

• Canl› a¤›rl›k ve üretimin bafl›ndan itibaren canl› a¤›rl›k de¤iflimi• Günlük yumurta verimi ve e¤ilim• Yem tüketim süresindeki de¤ifliklikler• Günlük yumurta a¤›rl›¤› ve yumurta a¤›rl›k gidiflat›• Sürünün sa¤l›k durumu• Kümes içi s›cakl›¤›• Yem içeri¤i (enerji ve protein seviyesi) ve kalitesi• Pik döneminde hayvana verilen yem miktar› (enerji al›m›)• Sürünün geçmifline iliflkin veriler (büyütme ve piköncesi performans›)

Yukar›da belirtilen özellikler tüm sürülerde farkl›l›kgösterece¤inden yem azaltma program› da her sürü içinayr› olarak planlanmal›d›r.

37

HOROZLARIN SEVK VE ‹DARES‹-P‹K VER‹M‹ SONRASI DÖNEM

210-448 GÜNLER (30-64 HAFTALAR)

Genelde pik verimden, dönem sonuna kadar geçen süredetoplam düflürülecek yem miktar› afla¤›da aç›klanan durumlarda gözönüne al›narak 70 kcal/ME/tavuk (25g/tavuk) miktar›n›geçmemektedir. Verimi yüksek sürülerde (pik >%85) ilkyem çekme zaman› 34. haftadan önce olmamal›d›r. Bu tipsürülerde yem çekimi kademeli yap›lmal› ve ilk hafta çekilenyem miktar› asla 2 gramdan fazla olmamal›d›r. Yemçekiminde kullan›labilecek olan yayg›n yöntem:

< 34 hafta Pik yeminde tutulmal›

35-50 hafta aras› kademeli olarak 412-kcal ME/tavuk/güne

(150 g/tavuk/gün)kadar azalt›lmal›

>50 hafta Azalt›lm›fl seviyede tutulmal›

Sürülerde 30-64. haftalar aras›nda (210-448 gün) canl›a¤›rl›¤› ve yumurta a¤›rl›k art›fl›n› kontrol alt›nda tutmaktemel öncelik olmal›d›r. Bu da yumurta verimini ve sürününkondüsyonunu gözlemleyerek ve ölçerek yap›lan yemçekme program› ile sa¤lanabilir.

Afla¤›daki ifllemler düzenli olarak izlenmelidir:

• 3-4 haftada bir defa, haftal›k tart›mlar ile elde edilencanl› a¤›rl›k ve canl› a¤›rl›k de¤iflimi 15-20 g/tavuk/hafta• Günlük yumurta a¤›rl›¤› ortalamas› ve hedef yumurtaa¤›rl›¤›na göre a¤›rl›k de¤ifliminin tespiti• Fiziksel koflullar, kas yap›s›, ya¤lanma ve tüy yap›s›,ayak ve bacak yap›s›, ibik, sakal ve yüz rengi, yumurtaverimi ve yem tüketim süresi gözden geçirilmelidir.Yem miktar›, yukar›da belirtilen faktörlere iliflkinbeklenmeyen bir durumu telafi etmek üzereayarlanmal›d›r.

Kümes içi s›cakl›¤› yüksek / düflük oldu¤unda hayvan›nenerji ihtiyac›na ba¤l› olarak yem miktar› yenidendüzenlenmelidir.

210. Günden itibaren (30. hafta) canl› a¤›rl›¤›nkontrolündeki baflar›s›zl›k 280. günden (40. hafta)sonra istkrarl› verim, yumurta büyüklü¤ü, kabukkalitesi ve döllülükte sorun yaratabilir

Sürü haftal›k olarak 15-20 gram canl› a¤›rl›kart›fl›na devam edemezse yumurta verimi vekuluçka rand›man›nda sorun yaflanabilir.

Önemli Noktalar

� Sürünün haftal›k olarak 15-20 gr. sabit canl› a¤›rl›k art›fl›n› sa¤layan, verimi, canl› a¤›rl›¤› yada yumurta a¤›rl›¤›n› olumsuz yönde etkilemeyecek bir yem çekme program›n› uygulay›n›z.

� Genel bir yaklafl›m olarak pikten sonraki 5 haftal›ksüreç içersinde, bireylerin durumuna, canl› a¤›rl›¤›na, yem miktar› ve s›cakl›¤a ba¤l› olarakyemi azalt›n›z.

� Pik dönemi ile sürünün elden ç›kar›lma yafl› aras›nda tavuk bafl›na 70 kcalME'lik toplam enerjiden daha fazla yem çekmeyiniz.

� Vücut a¤›rl›¤›, yumurta a¤›rl›¤›, yumurta kitlesive kondüsyona ilflkin gözlemler do¤rultusunda haftal›k olarak yemleme ile ilgili düzenlemeler yap›n›z.

� S›cakl›k de¤iflikliklerine ba¤l› olarak yem miktar›nda ayarlamaya gidiniz.

Amaç

Döllü¤ün devaml›l›¤›n› sa¤lamak için, horoz say›lar›ndave canl› a¤›rl›klar›nda istenilen seviyeye ulaflmakt›r.

Prensipler ve Uygulamalar

Pik verim sonras› dönemde horozlara uygulanacak prensiplerve uygulamalar pik verim dönemi öncesi ile benzerolmaktad›r ( Bkz. Pik Öncesi Verim Döneminde sevk ve‹dare, Ifl›k uyar›m›yla 210. gün aras›).

Bu dönemde özellikle tavuk-horoz oran›, üniformite, fizikseldurum ve canl› a¤›rl›k kontrolü, üzerinde önemle durulmas›gereken noktalard›r.

Pik verim dönemi sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü, hayvanaverilecek yem miktar›n›n ayarlanmas› ile sa¤lanacakt›r.30. haftadan sonra, en az 3 haftal›k süre esas al›narak,haftal›k canl› a¤›rl›k art›fl›n›n 15-20 g düzeyinde olupolmad›¤› tespit edilmelidir.

Hayvanlar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak gayesiyle yem miktar›nailiflkin verilmesi gereken kararlarda, elde edilen canl› a¤›rl›kde¤erleri ve 2. bölümde ifade edilen sevk-idare bilgilerigözönünde bulundurulmal›d›r.

Horozlara verilecek yem miktar› genellikle 130-160 gramaras›nda olacakt›r.

‹deal tavuk-horoz oran›, horozlar›n fiziksel koflullar›na ba¤l›olarak sürüden ay›klanmas› ile sa¤lanmal›d›r. Ay›klananhorozlar›n tart›lmas›, canl› a¤›rl›¤›n ay›klama üzerineetkisinin tespiti aç›s›ndan yarar sa¤layacakt›r.

Önemli Noktalar

� Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›k profiline göreyemleyiniz.

� En ideal tavuk-horoz oran›n› elde etmek için, fiziksel durumlar›na bakarak ifle yaramayan horozlar› sürüden ç›kar›n›z.

� Horozlar› hedeflenen canl› a¤›rl›¤a göre büyütünüz. Yem miktar›ndaki ufak art›fllar canl›a¤›rl›¤› ve üniformiteyi sa¤lamada yaral› olabilir.

38

39

Bölüm dört

Özel Çevre fiartlar› ve ‹htiyaçlar

ROSS308

sayfa ‹çindekiler40 Kümes ve çevre

43 Besleme

50 Ayd›nlatma

56 Kuluçkal›k yumurtalarda dikkat edilecek hususlar

60 Hijyen ve sa¤l›k

Bölü

m d

ört

Öze

l Çev

re fi

artla

r› ve

ihtiy

açla

r

40

KÜMES VE ÇEVRE

KÜMES D‹ZAYNI

TABLO 16: YERLEfi‹M SIKLI⁄I

Büyütme 0-140. gün (0-20. hafta)

Horoz say›s›/ m2 Tavuk say›s›/ m2

3-4 4-7

Üretim 140-448. gün (20-64. hafta)

Horoz ve Tavuk say›s›/ m2

3.5-5.5

Amaç

S›cakl›k, nem ve ayd›nlatman›n devaml› kontrol alt›ndatutulabilece¤i bir ortam sa¤lamakt›r. Hayvan refah›n› vesa¤l›¤›n› tehlikeye atmaks›z›n, iyi bir verim elde etmekamac›yla kontrollü bir çevre oluflturarak, hayvanlar›n bireyselolarak suya ve yeme ulaflabilmelerini temin etmektir.

Prensipler

Broiler kuluçkal›k yumurta üretimi, ticari alanda dünyan›nfarkl› yerlerinde ve farkl› iklim koflullar›nda yap›lmaktad›r.‹klim flartlar›, dam›zl›k kümes tipinin (aç›k, çevre kontrollü)belirlenmesinde etkili olmaktad›r. Kümes, hayvanlar içinen uygun çevre koflullar›n› sa¤layacak flekilde dizaynedilmelidir. Uygun çevre koflullar›n›n sa¤lanmas›ndahayvan›n refah›, verim hedefleri, iflletmenin mevcut materyal(ekipman) ve finans durumu etkili olmaktad›r. Bununyan›nda, bu çevre kontrolünün basit ve etkili olarak yap›lmas›önemli bir faktördür.

Kümes Yerinin Seçimi

Seçim yap›l›rken bio-güvenlik ve çal›flanlar için uygunkoflullar›n yerine getirilebilece¤i bölgeler üzerindedurulmal›d›r.

Kümes yap›m› planlan›rken üzerinde durulmas› gerekliözellikler:

• ‹klim: Çok yüksek ya da çok düflük s›cakl›k ve nemde¤erleri hangi tip kümesin yap›laca¤› hususunda(aç›k,kapal›) yönlendiricidir.

• Yerel Konum ve Yasalar: Kümes yüksekli¤i, rengi vekullan›lacak malzeme gibi baz› talimatlar›n olupolmad›¤› önceden belirlenmeli ve gerekli önlemleral›nmal›d›r.

• Biogüvenlik: Kümesin büyüklü¤ü ve dizayn› sürüiçinde ve sürüler aras›nda patojen mikroorganizmageçiflini minimum seviyede tutacak flekildeplanlanmal›d›r. Çiftlikte tek yafll› sürü kural› uygulanmal›ve sürüler aras›nda etkili bir temizlik prosedürüoluflturulmal›d›r. (Bkz. Sa¤l›k ve Hijyen)

• Sevk ve ‹dare tercihi: Büyütme döneminde sürününbak›m ve idaresi çevre kontrollü kapal› kümeslerdedaha iyi olmaktad›r. Üretim döneminde kümes tipi iseiklim ve co¤rafi konuma göre de¤iflmektedir.

• Fonksiyon: Kümesin sadece büyütme yada üretim mi,yoksa büyütme ve üretim için birlikte mi kullan›laca¤›belirlenerek planlanmal›d›r.

• Kümes Kapasitesinin Belirlenmesi: ‹flletme için gereklihaftal›k kuluçkal›k yumurta miktar› dam›zl›k hayvansay›s›n› belirlemektedir. Kümesin say› ve büyüklü¤üneyerleflim s›kl›¤› (Tablo 16), yemlik alan› vehavaland›rma/serinletme kapasitesi etkili olmaktad›r.

• Yerel Topografya ve Hakim Rüzgarlar: Bu do¤alözellikler özellikle aç›k kümesler için önem arzetmektedir. Bu özellikler uygun flekilde kullan›ld›¤›ndagünefl ›fl›¤›n›n direkt kümes içine girmesini en azaindirebilir ve optimum havaland›rma ve serinletmesa¤lanabilir. Kümes yak›n›ndaki bir yerleflim merkezihava yoluyla yay›lan hastal›klar bak›m›ndan riskoluflturabilir ve bu nedenle gerekli önlemler al›nmal›d›r.

• Elektrik ve Maliyetler: Çevre kontrollü kümeslerdehavaland›rma, ›s›tma, ayd›nlatma ve yemlemeekipmanlar›n›n çal›flmalar› için sürekli elektri¤e ihtiyaçbulunmaktad›r. Bu tip kümeslerin bulundu¤u iflletmelerelektrik kesintisinden kaynaklanacak sorunlar› elimineedebilmek için mutlaka jeneratör bulundurmal›d›r.

• Zemin: Kolay temizlenebilmeli ve etkili birdezenfeksiyon için zemin düz beton olmal›d›r. Kümesetraf›n›n (1-3 m) beton ve k›rma tafl ile çevrelenmesikemiricilerin kümese giriflini engelleyecektir(Bkz. Sa¤l›k ve Hijyen).

• Drenaj: Ya¤mur suyu ve y›kama suyunun uygunflekilde kümesten uzaklaflt›r›lmas› biogüvenlik aç›s›ndanyararl› olacakt›r.

• Su: Sürekli bulunabilen sa¤l›kl› ve temiz su gereklidir(Bkz. Su Kalitesi).

• Araç Girifli: Yem kamyonlar› ve yumurta araçlar›n›nkolayca girifl yapabilme olana¤› bulunmal›d›r.

Çevre Kontrollü (Kapal›) Kümes

Çevre kontrollü kümesler özellikle büyütme dönemindeçevreden kaynaklanan etkilerin minimumda tutulmas›,cinsi olgunlu¤un ve canl› a¤›rl›¤›n kontrol edilmesi ileüretime girerken üniform bir sürü oluflturulmas›nda aç›kkümeslere göre daha avantajl› olmaktad›r. Afla¤›da çevrekontrollü kümeslerde, kümes dizayn› yap›l›rken üzerindedurulmas› gerekli hususlar belirtilmifltir:

• Yerleflim S›kl›¤›: Uygun yerleflim s›kl›¤›, kullan›lankümes sistemine ve kalitesine ba¤l› olarak de¤iflmektedir.Tavsiye edilen yerleflim s›kl›¤› de¤erleri Tablo 16' daverilmifltir.

• Grup büyüklü¤ü: Bak›m ve idarede zorlu¤a nedenolmamal›d›r. Günlük yem miktar› üniform bir flekildeve maksimum 3 dakika içinde da¤›t›labilir olmal›d›r.Bu ifllemler hayvanlar›n s›n›fland›r›lmas› öncesi vesonras›nda gözden geçirilmelidir.

• Ayd›nlatma: Ifl›k kümes içinde homojen bir flekildeda¤›lmal›, ve ›fl›k yo¤unlu¤u özellikle büyütmedöneminde kontrol edilebilir olmal›d›r (Bkz. Ayd›nlatma).

• Ifl›k Geçirmezlik: Kümes karart›ld›¤›nda ›fl›k yo¤unlu¤u0.4 lüks'ü geçmemelidir (Bkz. Ayd›nlatma). Pratik olarak0.4 lüks içeren ›fl›k yo¤unlu¤unda biraz zorlan›lsa dagazete okunabilmektedir. Ifl›k yo¤unlu¤unun do¤ruolarak düzenlenmesi için lüksmetre kullan›lmal›d›r.

• Kümes s›cakl›¤›: Kümes içi s›cakl›¤› izolasyon seviyesi,rüzgar geçirmezlik, havaland›rma kapasitesi ve ilave›s›t›c› veya serinleticinin mevcudiyetine görede¤iflebilmektedir. Günlük s›cakl›k dalgalanmalar›minimum seviyede tutulmal›d›r. Normal kümes içis›cakl›¤› 14°C alt›na düflmemeli, 26°C üzerineç›kmamal›d›r.‹deal s›cakl›k aral›¤› 18-22°C olmal›d›r.

• ‹zolasyon: ‹yi bir izolasyon kümes içindeki s›cakl›kdalgalanmalar›n› engelleyecektir. Etkili bir izolasyoniçin 10 cm'lik cam yünü veya buna eflde¤er yal›t›masahip bir baflka izolasyon malzemesi kullan›lmal›d›r(U de¤eri 0.4 W/m2/°C)

• Rüzgar K›r›c›: Rüzgar k›r›c› ve ›fl›k önleyici için ayn›materyal baflar› ile kullan›labilir.

• Havaland›rma: Havaland›rma sistemi; yeterli tazehavan›n kümese giriflini, kümes içinde biriken kirlihavan›n (gazlar›n) kümes d›fl›na at›lmas›n› sa¤lamal›d›r.Özellikle s›cak dönemlerde s›cakl›k ve nemin kontroledilmesi ve hayvan seviyesinde üniform bir havan›nolmas›nda etkili rol oynamaktad›r.

Havaland›rma oran› canl› a¤›rl›k, yumurta verimi vebüyütme dönemince belirlenen kriterlerden oluflan birseri de¤erler sonucundaki metabolik orana ba¤l›d›r.

Ayr›ca amonyak sorunu olan kümeslerde havaland›rmaoran›n›n artt›r›lmas› gerekmektedir. Anaç sürüleri içingerekecek mimimum ve maksimum havaland›rmaoranlar› afla¤›daki flekilde ölçülmüfltür:

Minimum havaland›rma oran› (m3/sn/kg0.75)= 1.6 ile 2* X 10-4

Maksimum havaland›rma oran› (m3/sn/kg0.75)=1.55 X 10-3

*Amonyak varsa bu oran artt›r›labilir.

Su sirkulasyonu içinplastik borular

Sisleme Uçlar›

Fanlar Solenoid valf

Filtre

Pompa

41

ÇEVRE TABLO 17: YAYGIN OLARAK KULLANILAN SO⁄UTMA S‹STEMLER‹

So¤utma Sistemi

Düflük Bas›nçlI

Sisleme

Yüksek Bas›nçl›

Sisleme

So¤utma Pedleri

Aç›klama

100-200 psi (7-14 bar), damla

büyüklü¤ü >30 mikron oldu¤unda

altl›k ›slanabilir ve nem seviyesi

yükselebilir.

400-600 psi (28-41 bar), damla

büyüklü¤ü 10-15 mikron aras›

olmal›d›r (Bkz. fiekil 15).

Hava, suyla ›slat›lm›fl pedlerden

geçirilip so¤utularak tünel

havaland›rma ile kümes içine verilir

(Bkz. fiekil 16).

fiEK‹L 15: YÜKSEK BASINÇLI S‹SLEME

fiEK‹L 16: ÇEVRE KONTROLLÜ KÜMESLERDE SO⁄UTMA PETEKLER‹

Su devirdaimi

Su

HavaAk›m›

S›cak,serinletilmemiflhava

Kümese girenserinletilmiflhava

So¤utmapetekleri

Minimum havaland›rma oran›, kaliteli ve herhayvana yetecek miktarda oksijeni içeren bir saatlikhava miktar›na eflde¤erdir. Maksimum havaland›rmaoran› ise kümes içi hava s›cakl›¤›n›n; normal koflullaralt›nda ve so¤utucu petekler kullan›larak içeriyegiren havan›n so¤utuldu¤u kümes ortam›nda, d›flortam s›cakl›¤›ndan 3°C' den fazla olamayacakflekilde metabolik ›s›y› atabilmek için saatteharcanabilecek hava miktar›d›r.

Verilen de¤erler saniyede m3 veya saatte m3 olarakminimum ve maksimum havaland›rma oranlar›n›nhesaplanmas›nde kullan›labilir (Bkz. Ek 6).

Is› kayb›n› önleyebilmek amac›yla rüzgar›n so¤utmaetkisini kullanma esas›na dayal›, tünel so¤utmasistemi gibi sistemlerin kullan›ld›¤› s›cak iklimliyerlerde, kümes içindeki hava h›z›n›n istenende¤erlere ulaflabilmesi için maksimumhavaland›rma oran›n›n biraz üzerine ç›k›lmas›yararl› olmaktad›r. Tablo 18'de farkl› s›cakl›klardafarkl› hava h›zlar›yla elde edilecek rüzgar so¤utmaetkisini göstermektedir (Kaynak: ADAS).

• Is›t›c› ekipmanlar: Kapal› kümesler iç s›cakl›¤›ntutturulabilmesi ve büyütme dönemi s›cakl›¤›n›ndo¤ru sa¤lanabilmesi amac›yla ilave ›s›t›c› ekipmanaihtiyaç duyabilir (Bkz. Tablo1).

• So¤utma Sistemi: S›cak iklimlerde, kapal›kümeslerde kümes içi s›cakl›¤›n› düflürmek içinso¤utma sistemine gerek vard›r. Genelde bu sistemsuyun serinletme etkisiyle sa¤lanmaktad›r. Kümess›cakl›¤› 25 - 32°C olan bölgelerde so¤utma sistemi,hayvanlar›n al›flkanl›klar› da göz önüne al›narak27°C' den sonra devreye girmelidir. Bu sisteminetkili olmas› nispî neme ba¤l›d›r. Sistem geneldeTablo 17, fiekil 15 ve 16'da gösterildi¤i gibi çevrekontrollü kümeslerde kullan›lmaktad›r.

Aç›k Kümesler

Aç›k kümeslerde üzerinde durulmas› gereken en önemlinokta ayd›nlatma program›d›r (Bkz. Ayd›nlatma). Büyütmedönemi kapal›, üretim dönemi aç›k kümeslerde yap›landam›zl›k üretimi her iki dönemin de aç›k kümeslerdeyap›ld›¤› üretime k›yasla daha faydal› bir uygulamad›r.

Aç›k kümeslerde havaland›rma do¤al yollardansa¤lanmaktad›r. Uygun hava ak›m›n›n olabilmesi içinkümesin eni 9-12 m ve minimum yüksekli¤i (saça¤a kadar)2.5 m olmal›d›r.

Genelde aç›k kümeslerde uygulanan do¤al havaland›rmahayvanlar için gerekli çevre koflullar›n›n sa¤lanmas›ndayeterli olmaktad›r. Hava hareketi perdenin yüksekli¤ininayarlanmas› ile kontrol edilebilmektedir. Kümes içine havahareketini h›zland›ran fanlar›n yerlefltirilmesi, kümesboyunca, do¤al havaland›rman›n desteklenmesine ves›cakl›¤›n kontrol alt›nda tutulmas›na yard›mc› olacakt›r.fieffaf perde kullan›m› do¤al ›fl›ktan yararlanmaya yard›mc›olurken siyah perde kullan›m› karartma yap›lmas› gerekendönemlerde uygundur.

Etkin bir dam›zl›k yetifltiricili¤i için iflletmedeki ekipmanlar›nuygun ve dikkatli bir flekilde kullan›lmas› gerekmektedir.

Tünek

Tavuklar›n, üretim döneminde folluklara kolay al›flmas›için, yetifltirme döneminde kümese tüneklerin yerlefltirilmesiiyi bir uygulama olmaktad›r. 4-6. Haftadan (28-42. gün)bafllayarak hayvan bafl›na 3 cm olacak flekilde ve diflimiktar›n›n % 20'sinin kullan›labilece¤i say›da tünek kümesekonulmal›d›r.

Yemlik Alan›

Hayvan bafl›na yemlik alan›, tavu¤un büyüklü¤üne ba¤l›olarak artmaktad›r. (Tablo 19) Yemleme iflleminin etkinli¤iyemlik alan›n›n yan›nda yem da¤›l›m zaman›na da ba¤l›d›r.(Bkz. Canl› A¤›rl›k Kontrolü ve Yemleme).

EK‹PMAN VE ARAÇLAR

42

Hava Ak›m H›z›

(ms-1)

1.0 -2.0 -0.5

1.5 -4.0 -2.0

2.0 -5.5 -2.5

2.5 -6.0 -3.0

Tahmini Rüzgar

So¤utma Etkisi

(S›cakl›k <32°C)

Tahmini Rüzgar

So¤utma Etkisi

(S›cakl›k >32°C)

TABLO 19: YEML‹K ALANI

Tavuk

Yafl

0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet

35-70 gün (5-10.hafta) 10 cm/adet

70.gün (10. hafta) - sürü ç›kart›m› 15 cm/adet

Yemlik alan›

TABLO 18: FARKLI HAVA SICAKLIKLARINDA RÜZGAR SO⁄UTMA ETK‹S‹

Horoz

Yafl Yemlik alan›

0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet

35-70 gün (5-10.hafta) 10 cm/adet

70-140. gün (10-20.hafta) 15 cm/adet

140-448. gün (20-64.hafta) 18 cm/adet

43

Çan tipi suluklar

Nipel Suluk

Kap Suluk

Yetifltirme

Dönemi

Yumurtlatma

Dönemi

TABLO 20: SULUK ALANI

1.5cm/birey 2.5cm/birey

8-12 bireye 6-10 bireye

1 damlal›k 1 damlal›k

20-30 bireye 15-20 bireye

1 kap 1 kap

BESLEME

HAMMADDELER

Difli / Erkek Yemleme Ekipmanlar›

Bu konu ile ilgili ayr›nt›l› bilgi bölüm 2' de verilmifltir.

Suluk Alan› ve Suyun Kullan›labilirli¤i

Civciv döneminde ilk bölümde de bahsedildi¤i üzere ilavecivciv suluklar›na ihtiyaç duyulmaktad›r. Suluk ihtiyac›çevre s›cakl›¤› taraf›ndan etkilenmektedir. Suluk alan› ileilgili tavsiyeler Tablo 20'de verilmifltir. (Yüksek s›cakl›klardailave suluk alan› gerekebilir).

Acil durumlar için depolarda yedekte su bulundurulmas›uygun olacakt›r.

Yumurta Toplama ve Depolama ‹fllemleri

Folluk, otomatik yumurta toplama ve depolanmas› ile ilgilibilgiler Kuluçkal›k Yumurtalarda Dikkat Edilecek Hususlaradl› bölümde verilmifltir.

Acil Durum Ekipmanlar›

‹flletme planlan›rken, ekipmanlardan kaynaklanabilecekhatalar›n belirlenebilmesi için alarm sistemininoluflturulmas›nda yarar bulunmaktad›r. Alarm sistemi,elektrik kesintileri ve ani s›cakl›k de¤iflimlerinde devreyegirmelidir. Ayr›ca, iflletmede mutlaka bir jeneratörbulundurulmal›d›r.

Amaç

Broyler dam›zl›klar›n üreme potansiyelini ve civciv kalitesinien üst düzeye ulaflt›rmak için, yetifltirme ve üretim dönemininher aflamas›nda besin madde ihtiyaçlar›n›n dengeli birbiçimde temin edilmesidir.

Prensipler

Dam›zl›k beslemede temel husus, sürü üniformitesinimuhafaza ederek hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmakt›r. Ancakdam›zl›k performans› de¤erlendirilirken; yemin besin içeri¤i,yemleme ve genel sevk idare uygulamalar› da göz önündebulundurulmal›d›r. Üretim döneminin erken safhalar›nda,dam›zl›klar›n afl›r› yemlenmesi yumurtal›klar›n afl›r›geliflmesine neden olmaktad›r. Yumurta verimi hedef de¤erinalt›na düfltü¤ü durumlarda; yemdeki enerji s›n›rlay›c› birfaktör de¤ilse, ilave olarak yem verilmemelidir. Herhangibir dönemde afl›r› enerji verilmesi, yumurta verimini olumsuzetkileyecektir. Yem içeri¤indeki enerji d›fl›nda bir baflkabesin maddesi s›n›rlay›c› bir faktör ise ve bu durumperfromans› düflürüyor ise, yemin gözden geçirilerek yenidenformüle edilmesi gerekir. Broyler entegrasyonlar›nda yap›lanekonomik de¤erlendirmeler, civciv yada dam›zl›kperformans›nda oluflturulan küçük düzeydeki bir çokgeliflmenin, dam›zl›k yemlerinde yap›lan besin maddede¤iflikliklerine atfedilebilece¤ini göstermektedir. Genelolarak, yüksek kaliteli besin içeri¤ine sahip yemler üretimperformans› da esas al›nd›¤›nda daha ekonomiktir.

Yemlerde kullan›lan hammaddelerin iyi kalitede, birörnekve istikrarl› bir besin madde içeri¤ine sahip olmas› gerekir.Hammaddeler, kimyasal kal›nt›lar, mikrobiyal toksinler vepatojen mikroorganizmalar aç›s›ndan ari olmal›d›r. Mümkünmertebe taze materyal al›nmal› ve uygun flartlardadepolanmal›d›r. Depolama alanlar› böcek, fare ve bilhassahastal›k tafl›ma riski yüksek kufllardan korunmal›d›r.

Pek çok yem hammaddesi dam›zl›klar›n beslenmesi içinuygundur.Tedarik durumu ve fiyat, hammadde seçiminibelirleyen unsur olmakla birlikte bu konuda birkaç genelkural verilebilir:

• Tah›l kaynaklar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda yumurtlamadöneminde m›s›r›n bu¤daya göre daha iyi performansgösterdi¤i bulgulanm›flt›r. Bunun nedenleri henüz tamolarak belli de¤ildir.

• Tavuklar›n m›s›ra dayal› yemlerle beslenmeleridurumunda yumurta kabuk kalitesinde iyileflme oldu¤uyönünde tutarl› bulgular vard›r. Bu iyileflmeye ba¤l›olarak, daha fazla kuluçkal›k yumurta ve kuluçkarand›man›, daha az mikrobiyal bulafl›kl›k sa¤lan›r.

• Dam›zl›k yemlerinde kullan›lan ya¤ miktar› ortadüzeyde tutulmal›d›r. Hatta kullan›lan ya¤›n niteli¤indenemin olmad›kça bu düzey en düflük seviyede tutulmal›d›r.Ucuz, yüksek seluloz içeren hammaddelerin ya¤ ilebirlikte kullan›lmas› do¤ru bir yaklafl›m de¤ildir.

• Yemlik ya¤lar›n›n yumurta sar›s› ya¤ bileflimine etkisikarmafl›kt›r. Bal›k ya¤› kullan›m›n›n performans›kötülefltirdi¤i bilinmektedir. Bitkisel ya¤lar›n oksidasyonusonucu ya¤ içerisinde oluflan ürünler ve trans ya¤ asitleridam›zl›k beslenmesinde arzu edilmeyen bileflenlerdir.

Dam›zl›k sürüler; toz, kramb›l veya pelet formda yemlerleiyi bir yemleme program› uyguland›¤› sürece baflar›l› birbiçimde beslenebilir (Bkz. Canl› A¤›rl›k Kontrolü veYemleme). Bafllang›ç yeminin kramb›l formda olmas› gerekirve devam eden süreçte ise bafllang›çtaki formdan daha incebir yem yap›s›n›n tercih edilmesi muhtemelen birincitercihtir. Bu sayede yemleme süresi uzar ve tüm bireylerinyem yemesi için bir f›rsat oluflturulur. Bununla beraber tozluhammaddeler ve di¤er faktörler ekstrüzyonlanm›fl materyalinkullan›m›n› gerektirebilir. Yerde yemleme gibi baz› sevkidare sistemleri iyi kalitede pelet kullan›m›n› gerektirmektedir.

Üretilmifl tüm yemler potansiyel bir salmonella kayna¤›gibi görülmeli ve salmonella kontrolü için gereksinimduyuldu¤u takdirde yem, özel bir ›s›sal muameleye tabitutulmal›d›r.

Bu muamele esnas›nda yem, genellikle 86°C de 6 dakikasüre ile tutulur. Bu sayede gram yemdeki total bakteri say›s›10 adetten daha az seviyeye düflürülür.

Peletleme ifllemi, yemdeki bakteri kontaminasyonunu bellibir seviyenin alt›na indirmekle birlikte, salmonella'y›tamamen yok etmek aç›s›ndan yetersizdir. Is›sal muameledensonra yemin yeniden kontamine olmamas› için gerekli özengösterilmelidir. Yeniden bulaflma ile ilgili fabrikadaki kritikkontrol noktalar›; so¤utucu, mamül yem deposu ve yemtafl›ma araçlar›d›r. Bir önlem olarak ›s›sal muameleye tabitutulan yemlere organik asit kar›fl›mlar› ilave edilebilir.Salmonella kontrolü için yemlerin ›s›sal muameleye tabitutulmas›na iliflkin detayl› bilgi, ilgili teknik müdürden teminedilebilir.

Yemlerin ›s›sal muameleye tabi tutulduklar›nda, içeriklerindebulunan vitamin ve enzim gibi baz› besin ö¤elerinde kay›polabilece¤i de dikkate al›nmal›d›r. Bu el kitab›nda yer alanvitamin tavsiyelerinde; peletleme ve tavlama s›ras›ndaoluflan s›cakl›k kay›plar› dikkate al›nm›flt›r. Ancak, bumuamelelerden daha yüksek düzeyde s›cakl›k ve süregerektiren ›s›sal uygulamalarda, ilave edilen vitaminlerinart›r›lmas›na gereksinim duyulabilir. Yeme uygulanan butür ›s›sal muamelelerde yemdeki yap›sal de¤iflim nedeniylejelatinizasyon v.b. gibi baz› besinsel de¤iflimlerin degerçekleflmesi olas›d›r.

Karma yemin fabrikada üretimine müteakiben en k›sa süredehayvanlar›n tüketimine sunulmak üzere kümese ulaflt›r›lmas›gerekmektedir.

YEM ‹fiLEME

44

TABLO 21: BES‹N ÖGES‹ ‹HT‹YACININ KARfiILANMASI

BES‹N ÖGES‹ YETERS‹ZL‹⁄‹N

ETK‹S‹

YEM H‹JYEN‹ KARMA YEMLER

FAZLALI⁄IN

ETK‹S‹

HEDEF

Ham Protein, %

Enerji, Kcal /kg

Yararlan›labilir Lizin, %

Yararlan›lan›labir Metiyonin

ve Sistin, %

Linoleik Asit, %

Kalsiyum, %

Yararlan›labilir Fosfor, %

Amino asit düzeyine ba¤l›d›r, % 14'ün alt›na

düflerse yumurta büyüklü¤ü azal›r, genç

sürülerden gelecek civcivin kalitesi düfler.

Yem miktar› ayarlanmazsa canl› a¤›rl›k, yumurta

büyüklü¤ü ve say›s› düfler.

Hedefin % 10 alt›nda olmas› durumunda

yumurta büyüklü¤ü ve verimi azal›r.

Hedefin % 10 alt›nda olmas› durumunda

yumurta büyüklü¤ü ve verimi azal›r.

% 0.9'un alt›ndaysa yumurta a¤›rl›¤› düfler.

Kötü kabuk kalitesi görülür.

% 0.25'in alt›ndaysa yumurta verimi ve kuluçka

rand›man› düfler, civcivlerde kemik külü azal›r.

Yumurta büyüklü¤ü artar. %

17'nin üzerinde ise kuluçka

rand›man› düfler

Çift sar›l› ya da çok iri yumurta

oluflabilir. Fertilite sorunlar›

görülebilir.

‹ri yumurta görülür.

Besin ögelerinden yararlanma

azal›r.

Kötü kabuk kalitesi görülür.

15

2750

0.61

0.50

1.2

2.8

0.35

45

KARMA YEMDE VARYASYON

BES‹N MADDELER‹N‹N TEM‹N‹

Bu husus, vitamin kay›plar› ve di¤er de¤iflikliklerinh›zlanmas›na neden olan yüksek s›cakl›k ve rutubetflartlar›nda daha da önemli hale gelmektedir.

Karma yem üretiminde kalite kontrolü zaruri bir husustur.Kalite kontrol program›n›n yemi tedarik eden üretici firmaile birlikte yap›lmas› gerekir. Bu program›n içeri¤inde;numune alma s›kl›¤› ve metodlar›, rasyon besin içeriklerininyemle k›yaslanmas›, kontaminasyon testleri ve al›nannumunelerin muhafazas› yer almal›d›r.

Yemin besin madde içeri¤i aç›kça belirtilmedi¤i ve kontrolünetkin bir biçimde yap›lmad›¤› durumlarda üretimkötüleflmektir. Hedeflenen besin de¤erlerinde oluflanvaryasyon için bir çok neden vard›r. Bu¤day v.b. gibi temelhammaddelerin protein ve enerji gibi temel besin ö¤elerininiçeri¤inde zaman zaman önemli de¤ifliklikler olabilmektedir. Genel olarak, beslemeciler yemde düflük düzeyde enerjioluflumunun önüne geçmek aç›s›ndan, hammaddelerinbesin madde de¤erlerini olufltururken güvenlik pay› dakullanabilmektedirler. Bu nedenle, fiili olarak tüketilenyemin ortalama besin madde içeri¤i, spesifikasyondanyüksek olabilmekte ve buna ba¤l› olarak ta afl›r› miktardaenerji tüketilebilmektedir. Di¤er taraftan yemlerde enzimuygulamas› enerji yararlan›m›n› etkileyen di¤er bir faktördür.

Tablo 21, yemdeki besin maddelerinin eksik yada fazlatemin edilmesi durumunda oluflabilecek muhtemel olumsuzetkileri göstermektedir. Yem içeri¤inin tam manas›ylakontrolünün uygulamadaki zorluklar› nedeniyle, sürüperformans›n›n izlenmesi daha da önemli hale gelmektedir.

Uygulamada, broyler dam›zl›klar›na besin maddelerinintemini yemin besin içeri¤i ve tüketilen yem miktar›ylakontrol edilmektedir. Çevresel faktörlerin yan›nda, günlükenerji tüketimi, aminoasit ve di¤er besin maddeleri tüketimisürü performans›n› belirlemektedir. Yem bileflimi ve yemtüketiminde de¤ifliklik yap›lmas› gündeme geldi¤inde,hayvan›n aminoasit, enerji v.b. besin madde tüketimleri dedikkate al›nmal›d›r.

Dam›zl›k sürülerde, gereksinim duyulan besin maddelerinintüketimini etkileyen ve bir k›sm› henüz tam olarakanlafl›lmam›fl bir çok faktör bulunmaktad›r. Enerji,aminoasitler ve kalsiyum için baz› öneriler verilebilir.Bu el kitab›nda yer alan besin madde tavsiyeleri; rasyonbileflimi yo¤unlu¤u olarak verilmifltir. Rasyon bileflenlerininyo¤unlu¤u özellikle yüksek s›cakl›klarda önem arzeder.

Enerji Temini

Önceki bölümlerde yem tüketim miktar›n› belirlemek içinöneriler ve sürü performans› gözlemlerine göre bu miktarlar›n

ayarlamas› ile ilgili tavsiyeler tart›fl›lm›flt›. Bu el kitab›ndatüketilmesi gereken yem miktarlar› hesaplan›rken; büyütmeyemi haricinde di¤er tüm yemlerin enerji de¤erinin 2750kcal/kg yem (=11,5 MJ/kg yem) oldu¤u varsay›lm›flt›r.

E¤er 11.5 mj/kg (2750 kcal/kg) ME'den farkl› biryem enerji seviyesi kullan›l›rsa, farkl›l›k nispetindeyem miktar› ayarlanmal›d›r.

Pik döneminde ve 20°C lik çevre s›cakl›¤›nda, 454-481kcal/gün (= 1898-2013 kJ/gün) enerji al›m› hayvan›n yaflamapay› ve üretim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için yeterlidir. Buenerjinin temin edilmesi için 2750 kcal/ kg enerji içerenyemden, 165-175 gram/hayvan/gün düzeyinde verilmesigerekir (Bak›n›z Tablo 15). Enerji al›m›ndaki miktarsalayarlama yap›l›rken, hayvan›n canl› a¤›rl›k ve yumurtabüyüklü¤üne verdi¤i tepkiler de dikkate al›nmal›d›r.

Yemdeki enerjinin s›n›rlay›c› bir faktör oldu¤u durumlardailave olarak yem verilmesi gerekir. Enerji haricinde di¤erbesin maddelerinin performans› s›n›rland›rd›¤› durumlardaise, ilave olarak yem verilmesi afl›r› enerji al›m›na ve bunaba¤l› olarak yumurtal›¤›n afl›r› geliflmesine nedenolabilmektedir. Enerji düzeyi yeterli ve fakat di¤er besinmadde içerikleri çok düflükse yemin mutlaka yenidenformüle edilmesi gerekir.

Rasyonun enerji düzeyinin belirlenmesi asl›nda ekonomikbir karard›r. Bununla birlikte, maliyet d›fl›ndaki di¤ers›n›rlamalar da zaman zaman etkin olabilmektedir. Enerjidüzeyinin belirlenmesine iliflkin karar verilirken afla¤›dakihususlar›n dikkate al›nmas› gerekir:

• K›s›tl› yemleme uygulamas›nda, enerji yo¤unlu¤uyem hammaddelerinin maliyetine göre de¤ifliklik arzeder.Teorik olarak en ideal yem, kalori bafl›na en düflükmaliyete sahip yemdir.

• Ya¤ kullan›m›ndaki s›n›rlamalar nedeniyle, istenilenher düzeyde enerji içeren yem üretmek her zamanmümkün olmayabilir. Bu türden s›n›rlamalar, baz›besinsel faktörler için de geçerlidir.

• Enerji düzeyine karar verme aflamas›nda yem ifllemeteknolojisi de etkili olabilmektedir. Üretilen yemin formuyemleme uygulamas›yla uyumlu olmal›d›r. Örne¤in tozformda bir yem ile yemleme yap›l›yor ise, yeminbileflimini oluflturan hammaddelerde tozluluk durumuve partikül büyüklü¤ü önem arzeder. Pelet olarak üretilenyemlerde ise pelet yemin niteli¤i oldukça önemlidir.

• Yemde, 2750 kcal/kg (=11,5 MJ/kg) den farkl› birenerji de¤eri kullan›l›yor ise, enerjideki de¤iflim oran›nagöre, yem içeri¤indeki di¤er besin maddeleri deayarlanmal›d›r.

Bu faktörler göz önünde al›narak, yemin enerji düzeyinekarar verildikten sonra, dam›zl›k sürülerinin ihtiyaçlar›afla¤›daki durumlara göre de¤erlendirilmelidir:

46

TABLO 22: P‹K VER‹M‹NDE (Yaklafl›k 203-217 günler/ 29-31. hafta) TÜKET‹LMES‹ HEDEFLENEN KULLANILAB‹L‹R AM‹NO AS‹T M‹KTARLARI

Amino Asit Ortalama Tüketim (mg/tavuk/gün)

Arjinin 1035

‹zo Lösin 775

Lizin 100

Metiyonin 485

Metiyonin+Sistin 825

Treonin 705

Triptofan 230

• Hammaddelerin gerekli kalite kontrolleri yap›larak,baflar›l› bir üretim prosesiyle üretilmifl olan yemlerinenerji içeri¤inde çok düflük seviyelerde sapmalar olabilir.Yem içeri¤inde de¤ifliklikler yap›l›rken çok dikkatliolunmal›d›r. Bu dikkat özellikle, dam›zl›k yumurtaöncesinden yumurta yemine, yumurta-1 yemindenyumurta-2 (kullan›l›yorsa) yemine geçiflte önemkazanmaktad›r.

• Ekonomik flartlar gere¤ince en düflük maliyetli yemkullan›l›yorsa ve ayn› formülasyon içinde farkl›hammaddeleri kullanma durumu has›l oluyorsa, buyemin hep ayn› sürüye verilmesinden mümkünoldu¤unca kaç›nmak gerekir. Böylesi durumlarda, yemdeyap›lmas› planlanan de¤iflikliklerin mümkün mertebetedrici yap›lmas›nda yarar vard›r.

S›cakl›k ve Enerji ‹htiyac›

Çevre s›cakl›¤›, hayvanlar›n enerji ihtiyac›n› belirleyentemel faktörlerden birisidir. Tablo 15'de verilen günlükenerji al›mlar›, 20°C kümes s›cakl›¤› için hesaplanm›flt›r.Bu s›cakl›¤›n de¤iflmesi durumunda afla¤›da yer alan flekliyleyem ayarlamalar›n›n yap›lmas› gerekir:

• S›cakl›k 20°C'den 15°C'ye düflerse enerji al›m› n›,30 kcal (= 11 g/gün yem) artt›r›n.

• S›cakl›k 20°C'den 25°C'ye yükselirse enerji al›m›n›,25 kcal (=9 g/gün yem)/gün azalt›n.

• 25°C'nin üzerindeki de¤iflimlerinin enerji ihtiyac›naetkisi tam olarak bilinmemektedir. Bu seviyenin üstündekis›cakl›k flartlar›nda, s›cakl›k stresinin azalt›lmas› amac›ylayem besin madde yap›s›, yem miktar› ve çevresel flartlarbirlikte de¤erlendirilerek gerekli önlemler al›nmal›d›r.

Protein ve Aminoasitler

Yemdeki protein seviyesi, hayvan›n tüm esansiyel aminoasit ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yetecek düzeyde olmal›d›r.Bu ihtiyac› karfl›lamak için yemde bulunmas› gerekenprotein miktar›, kullan›lan hammadde kaynaklar›na görede¤ifliklik arzeder.

Dam›zl›k yemlerinde fazla protein miktar›n›n, kuluçkarand›man› üzerine olumsuz etkisi nedeniyle yemdeki proteindüzeyinin üst s›n›r› aflmamas› oldukça önemlidir. Sözkonusubu s›n›r, dam›zl›k ›rklar›na göre de¤iflebilir. UygulamadaRoss dam›zl›kl›k sürüleri için bu protein de¤eri en fazla% 16 olarak tavsiye edilmektedir.

Genel olarak ve özellikle s›cakl›k stresi koflullar›nda fazlamiktarda düflük kaliteli protein yerine, yüksek kaliteli azmiktarda proteinle besleme tercih edilmektedir. Bu tercihtenitelikli protein kaynaklar›n›n fiyatlar› da dikkate al›narak,fayda-masraf analizinin yap›lmas› önemlidir.

Metiyonin ve lizin gibi sentetik yap›da ve yeme d›flar›danilave edilen aminoasitlerin hayvandaki yararlan›m etkinli¤i,özellikle günde bir kez yemlenen dam›zl›k sürülerindeazalma e¤ilimi gösterebilir.

Uygulamada yemde s›n›rlay›c› olarak bilinen 7 adet aminoasit için önerilen de¤erler ek 3 ve 4'te listelenmifltir. Bulistede yer alan öneriler, hem total hemde sindirilebilirde¤erler olarak verilmifltir. Yem formülasyonlar›n›nsindirilebilir aminoasit de¤erlerine göre yap›lmas› yemlerdemuhtemel aminoasit de¤iflimlerinin kontrol edilmesindeönemli ölçüde yarar sa¤lar. Ek 2'de yayg›n olarak kullan›lanbaz› yem hammaddelerinin bir k›sm›n›n amino asit içerikleriverilmifltir.

Tablo 22'de günlük olarak tüketilmesi hedeflenenyararlan›labilir amino asit miktarlar› verilmifltir.

Bu miktarlar, bu el kitab›nda yer alan performans hedeflerineulaflmada destek sa¤lar. Hedeflenen bu aminoasit tüketimleri,yem formülasyonunun haz›rlanmas›na ve tüketilecek yemmiktar›n›n belirlenmesine de yard›mc› olur. Bu aflamadadikkate al›nmas› gereken bir di¤er ö¤enin de enerji al›m›oldu¤u dikkatten kaçmamal›d›r.

Makro Mineraller

Tavuklar ilk yumurtay› yumurtlad›klar› zaman kalsiyum (Ca)dengesini muhafaza etmek için günde 4-5 g kalsiyumaihtiyaç duyarlar. Bu ihtiyaç, dam›zl›k yumurta öncesiyeminden (% 1.5 Ca) dam›zl›k yumurta yemine (% 2.8 Ca),ilk yumurtadan hemen önce geçilmesiyle karfl›lan›r.

4-5 g hedef kalsiyum tüketimi yumurtlama periyodu boyuncakorunmal›d›r. Bundan daha yüksek de¤erlerde kabukkalsifikasyonunda bir miktar art›fl beklenebilir.Öneri olarak, üretim döneminde yemdeki kalsiyum seviyesiideal olarak % 2,8 düzeyinde tutulmal›d›r. Bunun d›fl›ndakikalsiyum aç›s›ndan ilave gereksinimler; muhtelif miktarlardagrit tafl› yada istiridye kabu¤u kullan›larak karfl›lanmal›d›r.

Grit kullan›m›n›n temel gerekçesini yemleme zaman› ileilgili endifle oluflturmaktad›r. Ço¤u dam›zl›k sürü, gündebir kez ve sabah›n erken günün ayd›nl›k saatlerindeyemlenmektedir. Ancak, kalsiyuma metabolik olarak ihtiyaç,genellikle hayvan organizmas›nda kabuk oluflumununmeydana geldi¤i, günün karanl›k zaman dilimlerinde ortayaç›kmaktad›r. Bu nedenle, ö¤leden sonralar› yada ›fl›kperiyodunun daha geç dilimlerinde kalsiyum sindiriminindaha yavafl ve kullan›lan kalsiyum kayna¤›n›n da bu durumauygun olmas› önem kazanmaktad›r. Çünkü an›lan bu zaman

47

diliminde kalsiyum kayna¤›n›n yavafl çözünüyor olmas›,kabuk oluflumu ile gereksinim duyulan kalsiyumunkullan›lmas› aras›nda bir efl zamanlama yarat›r. Bu sayedeyumurtan›n kabuk kalitesi daha iyi olacakt›r. Üretimdöneminde sürüye verilen yem miktar› üretim süreci içindede¤iflti¤inden, gereksinim duyulan kalsiyum miktar›n›ndengelenmesi için, grit tafl› uygulamas› gündeme gelebilir.

Grit uygulamas›yla sa¤lanan yarar›n bir k›sm›, yemlemezaman›n›n de¤ifltirilmesi yada yavafl çözünen formdakalsiyum kaynaklar›n›n yemde kullan›lmas› yoluyla eldeedilebilir. Oldukça ince ö¤ütülmüfl toz formda mermertozunun yemde yüksek düzeyde kullan›lmas› istenmeyenbir durumdur. Çünkü günün erken saatlerinde yemlenenhayvan bu kalsiyumun büyük bir k›sm›n› böbrek yoluylad›flar› atar ve bu durum strese yol açar.

Kalsiyum tetanisi üretim döneminin 25-30. Haftalar›ndaara s›ra görülen ve ölümle sonuçlanabilen metabolik birhastal›kt›r. Tavuklar, folluk içerisinde ve sabah›n erkensaatlerinde felç olmufl yada ölü olarak bulunur. Ölenhayvanlar›n uteruslar›nda kabu¤u k›smen flekillenmiflyumurta görülür. Otopside di¤er patolojik bulgulargörülmeyebilir. Hasta olan sürünün tedavi edilmesi gerekir.Bu el kitab›nda yer alan tavsiyelere uyuldu¤unda, bu türdenvakalara çok nadiren rastlan›r.

Dam›zl›k yemlerinde kullan›lan fosfor miktar›n›n do¤ruolarak belirlenmesinde, belirli baz› faktörler etkindir. Üretimdöneminin erken safhalar›nda, ani ölüm sendromundan(SDS) korunmaya yönelik olarak yüksek düzeyde fosforkullan›l›r. SDS, 25-30. Haftalarda meydana gelir ve sürüdebaz› hayvanlar›n aniden ölmesiyle farkedilir. Otopsidebüyümüfl ve yumuflak yap›da bir kalp, akci¤erlerde konjesyonve baz› hayvanlarda perikarditis bulgulan›r. Üretimdöneminin erken safhalar›nda SDS'den korunmak içinkullan›lan yüksek fosfor düzeyinin devam eden süreçtekullan›lmas› do¤ru bir uygulama de¤ildir. Aksi durumda,yumurta kabu¤u incelir ve dolay›s›yla kuluçka rand›man›düfler.

Ross dam›zl›klar›n›n SDS hastal›¤›na duyarl›l›¤› düflüktür.Bu nedenle bu el kitab›nda verilen fosfor de¤erleri, kabukkalitesine olan etki de göz önünde bulundurularakyararlan›labilir fosfor de¤erleri olarak verilmifltir. Öneri,dam›zl›k yumurta öncesi yemde %0,40 dam›zl›k yumurtayeminde ise %0,35 fleklindedir. Total fosfor düzeyi kullan›lanhammaddelere göre de¤iflece¤inden, öneri yararlan›labilirfosfora göre yap›lm›flt›r.

SDS vakas›nda, içme suyuna potasyum ilave edildi¤indeolumlu sonuç al›nmaktad›r. Bununla birlikte 35. haftayakadar yemdeki fosfor düzeyinin % 0,40 olarak tutulmas›gerekir.

‹z Mineraller

‹z mineraller için bu el kitab›nda bildirilen düzeylerinkullan›lmas› önerilmektedir. Premikslerde kullan›lan izmineral kaynaklar›n›n yararlan›labilirli¤inin yüksek olmas›naözen gösterilmelidir. Organik kaynakl› iz minerallerin

yararlanabilirli¤i genel olarak daha yüksektir. Yemformülasyonlar›nda elektrolit denge hesaplan›rken, özellikleklorit gibi baz› anyon miktarlar›n›n dikkate al›nmas› gerekir.

Vitaminler

Yemlere gerekli miktarda vitamin ilavesi pek çok faktöregöre de¤iflebilmektedir. Bu miktar belirlenirken bölgeselflartlar da dikkate al›nmal›d›r. Vitamin ilavesinde de¤iflikseviyeler uygulanmas›n›n ana nedenlerinden birisi, yem dea¤›rl›kl› olarak kullan›lan tah›l›n türüdür. Özellikle, vitaminA, nikotinik asit, pantotenik asit, vitamin B6 ve biotin içinyap›lan öneriler, bu¤day ve m›s›r bazl› rasyonlar için farkl›d›r.

Yem üretiminden önce vitamin stabilitesi üzerine etkili olanfaktörler iyi bir flekilde de¤erlendirilmeli ve gerekiyorsadaha fazla vitamin ilavesi yap›lmal›d›r.

Vitamin ve mineral premiksleri ayr› kar›fl›mlar halindemuhafaza edilmelidir. Kolin klorit ise mutlaka ayr› birpremiks olarak temin edilmeli, vitamin veya mineral premiksiiçine konulmamal›d›r. E¤er vitamin ve mineral kay›plar›gerçekten çok iyi kontrol edilebiliyor ve en az seviyedetutulabiliyorsa, premiksler için bahsedilen durum ihmaledilebilir. Bu el kitab›nda kolin için yap›lan öneri, premiksolarak koline de¤il, yemde olmas› gereken en az seviyeyeat›f yapmaktad›r.

Biyogüvenlik nedeniyle özel bir ›s›sal muameleyetabi tutulan dam›zl›k yemlerinde oluflacak vitaminkay›plar›, dikkatle de¤erlendirilmesi gereken birhusustur.

Stres ve hastal›k gibi durumlarda hayvanlar›n vitamingereksinimleri bu el kitab›nda yer alan ek 3 ve 4'tekiönerilerden yüksek olabilir. Yemle yada içme suyu ile vitamintemininde yap›lacak art›r›mlar›n, mutlaka bir bilgiye vetecrübeye dayand›r›lmas› gerekir. Stres ve hastal›kdurumlar›nda fazla miktarda vitamin kullanmak yerine,bunlar›n oluflmas›n› önleyici veya azalt›c› tedbirler almak,uzun vadede daha istikrarl› ve maliyet etkin bir politikad›r.

Vitamin E en pahal› vitaminlerden birisidir ve bir çokbiyolojik ödevi vard›r. Broyler dam›zl›klar›n temel olarakvitamin E ihtiyac› 10-15 iu/kg d›r. Bu miktardan daha yüksekseviyede kullan›lmas›; yemde kullan›lan ya¤ tipine, selenyummiktar›na ve ya¤›n oksidasyon durumuna ba¤l›d›r.Biyogüvenlik nedeniyle dam›zl›k yemlerine yap›lan ›s›salmuamelede vitamin E'de %20-30 civar›nda bir kay›p sözkonusu olmaktad›r.

Üretim dönemi yemlerinde önerilen vitamin E 100 iu/kgyemdir. Bu miktar, yumurta sar›s› içinde 200 μg/g tokoferolütemin etmektedir. Bu seviyenin kuluçkadan yeni ç›kan civciviçin yeterli oldu¤u düflünülmektedir.

Vitamin E, hem dam›zl›k sürünün hem de ondan elde edilencivcivlerin ba¤›fl›kl›k sisteminin güçlendirilmesinde oldukça

48

YEMLEME VE RASYON SPES‹F‹KASYONLARI

önemlidir. Fakat bu durum uygulamadaki öneri düzeyinepek uyumlu de¤ildir. Bu amaca yönelik olarak 300 iu/kgdüzeyine kadar vitamin E kullan›m› önerilmektedir. Ancakbu düzeyde ve sa¤l›kl› sürülerde düzenli aral›klarla kullan›moldukça pahal›d›r. Bununla birlikte salg›n hastal›k durumundabu el kitab›nda yer alan tavsiyeden daha yüksek seviyedevitamin E kullan›lmas› yararl›d›r.

150 mg/kg seviyesinde Vitamin C kullan›lmas›, s›cakl›¤aba¤l› oluflan stresi azaltabilmektedir. Ancak bu vitaminyüksek s›cakl›¤a dayan›ks›zd›r. Dolay›s›yla yeme ›s›salmuamele yap›l›yor ise, bu durum dikkate al›nmal›d›r.Ek 9 'da her bir vitamin eksikli¤inin yol açabilece¤i sorunlarverilmifltir.

Dam›zl›k yetifltirmede ana prensip, bu el kitab›n›n 1, 2 ve3. bölümlerde tan›mlanan hedeflere ulaflmakt›r. Yemler buhedeflere ulaflmay› sa¤layacak nitelikte üretilmeli , bölgeselkoflullar dikkate al›narak besleme ve ekonomik anlamdaayarlamalar yap›lmal›d›r. Ek 3 ve 4'te Ross anaç sürülerineait yemlerde olmas› gereken besin madde spesifikasyonlar›verilmifltir.

Bafllang›ç Dönemi

Bafllang›ç 1 ve 2 yemlerinin besin madde spesifikasyonlar›, bu el kitab›n›n 1. bölümünde yer alan hedef canl› a¤›rl›¤aulaflmay› temin için düzenlenmifltir. Normal olarak, 14 ve21. günde hedef canl› a¤›rl›¤›n biraz üstünde bir vücuta¤›rl›¤› için bafllang›ç 1 yeminin tüketilmesi gerekir. Bundansonra bafllang›ç 2 yemine geçilmesi gerekir. Bafllang›ç 1yeminden bafllang›ç 2 yemine geçiflte kramb›ldan peletforma geçifl te sa¤lanmal›d›r. Bafllang›ç 1 yemi tercihenelenmifl kramb›l formda olmal›d›r.

Bafllang›ç 1 yeminden bafllang›ç 2 yemine geçifl esnas›ndavücut a¤›rl›¤› yetifltirme dönemi de göz önündebulundurularak dikkatli bir flekilde izlenmelidir. Bu hususyemin formu de¤iflti¤inde daha da önem kazan›r.

‹lk 4 hafta sonunda hedef canl› a¤›rl›¤a ulaflmada devaml›bir problem yaflan›yor ise, koksidiyosattan ari broylerbafllang›ç yeminin uygulanmas› hususu de¤erlendirilmelidir.

Büyütme Dönemi

Büyütme dönemi süresince günlük büyüme h›z› düflüktürBesin madde gereksinimi günlük al›m olarak ifadeedildi¤inde çok yüksek de¤ildir. Bununla birlikte büyütmedönemi boyunca kaliteli yem kullan›m› ve dolay›s›yla kalitelihammadde kullan›m› önem arz eder.Yemin enerji düzeyinin mevcut ekonomik flartlara görebelirlenmesi gerekir. Yetifltirme döneminde hayvanlarayedirelen yem miktar› düflüktür. Bu dönemde düflük enerjiliyem kullanmak suretiyle, sürü sevk idaresi kolaylafl›r vedaha iyi bir üniformite sa¤lan›r. Bu dönem için önerilenenerji de¤eri 2630 kcal/kg yem(=11MJ) olmakla birlikte,bölgesel flartlar da dikkate al›narak ayarlama yap›labilir.

Cinsi Olgunlu¤a Geçifl

Bu dönemde 105. günden (15.hafta) itibaren dam›zl›kyumurta öncesi yeminin kullan›lmas› oldukça önemlidir.Bu yemin kullan›lmas› sayesinde, üreme organlar›n›nyeterince geliflmesi için yeterli düzeyde aminoasit ve di¤erbesinler temin edilir. Bu dönemde kemikteki medulartabakan›n en iyi flekilde geliflmesi için ilave kalsiyumgerekebilir. Kullan›lan yüksek vitamin içeri¤i nedeniyle,üretim döneminden önce vücut dokular›ndaki vitaminseviyesi en üst düzeye ç›kart›lmaktad›r. Bu dönemdekullan›lan yemin enerji düzeyinin , yumurta yemi enerjidüzeyi ile benzer olmas› gerekir.

Yem formülasyonu hayvanlar›n besin madde gereksinimlerinikarfl›layacak flekilde düzenlenmeli ve besin maddeyo¤unlu¤u istikrarl› olmal›d›r. Formülasyonlarda , ani yemhammadde ve besin madde de¤iflikliklerinden k›sa sürelibile olsa kaç›n›lmal›d›r. Bu husus özellikle dam›zl›k yumurtaöncesi dönemi için oldukça önemlidir. Bu dönemdekullan›lan yemlerin vitamin ve mineral içeri¤i yumurta yemiiçeri¤iyle ayn› olmal›d›r.

Dam›zl›klar›n di¤er kümeslere nakliyesi, afl›lamav.b sevk idare uygulamalar›nda yem de¤iflikli¤iyap›lmamal›d›r (büyütme yeminden dam›zl›kyumurta öncesi yemine geçifl gibi)

Yumurtlatma Dönemi

‹yi yetifltirilmifl ve üniform sürülerde hedef üretime ulaflmay›destekleyecek yeme ait spesifikasyonlar Ek 4'de verilmifltir.Üretim dönemi performans› ço¤unlukla üretim öncesi sevkidare ve yemleme uygulamalar›ndan etkilenmektedir. Üretimdöneminde, düflük verim nedeniyle yem miktar›n›nart›r›lmas›, sürünün beslenme durumunun net bir biçimdeanlafl›lmas›yla mümkündür.

‹ki Dönemli Dam›zl›k Yumurta Yemi

Ço¤u sürülerde, birden fazla dam›zl›k yumurta yemikullan›lmas› gerekli bir durum de¤ildir. Pik verimindensonra azalan aminoasit ihtiyaçlar› normal flartlarda yemgeri çekmeyle çözümlenmektedir. Bu nedenle yemdekiaminoasit yo¤unlu¤unun de¤ifltirilmesi gerekmez. Öteyandan sürü yaflland›kça kalsiyum ihtiyac› da artmaktad›r.Artan kalsiyum ihtiyac›n›n yemde kalsiyumu art›rmaksuretiyle karfl›lanmas› yerine, grit tafl› gibi ilave kalsiyumyemlesiyle karfl›lanmas› gerekir. Üretimin erken safhalar›ndaSDS (ani ölüm) kontrolü için yüksek düzeyde fosfor içerenyem uygulamas›na ihtiyaç duyulabilir. SDS ile ilgili birproblem yoksa, yararlan›labilir fosfor seviyesinin tüm üretimdönemi boyunca bu el kitab›nda önerilen flekliyle (=%0,35) kullan›lmas› gerekir.

Yumurta a¤›rl›¤›n›n standarttan yüksek oldu¤u durumlardayemdeki linoleik asit ve aminoasit seviyeleri düflürülebilir.Bununla birlikte, standarttan yüksek yumurta a¤›rl›¤›sorununun ço¤unlukla üretim döneminin belirliaflamalar›nda yap›labilen afl›r› yemleme ile ilgili oldu¤ugöz önünde tutulmal› ve afl›r› yemlemeden kaç›n›lmal›d›r.

49

HOROZLARIN BESLENMES‹

TABLO 23: YET‹fiK‹N HOROZLARDA YEM‹N YAPISI

Ham Protein, % 12-14

Enerji, Kcal /kg 2630-2800

Lizin, % (Total) 0.45-0.55

Metiyonin ve Sistin, % (Total) 0.38-0.46

Linoleik Asit, % 0.8-1.2

Yararlan›labilir Fosfor, % 0.3-0.4

Kalsiyum, % 0.8-1.2

GR‹T YEMLEMES‹

DANE YEMLEME

SU ‹DARES‹

Üretim döneminde horozlar için ayr› yem kullan›lmas›nda,fizyolojik kondüsyon ve döllülü¤ün muhafazas› yönündenyarar oldu¤u görülmüfltür.

Bununla birlikte üretim döneminde horozlar›n difliler ileayn› yemi tüketmelerinde horozlar›n performans› aç›s›ndanönemli bir sorun görülmemifltir. Ancak ayr› horoz yemiüretmenin ilave bir maliyeti, ayr› depolama ve kontrolü gibioperasyonel zorluklar› oldu¤undan, uygulamada genellikledifli yemleri horozlar için de kullan›lmaktad›r.

Bu uygulamada en önemli endifle, horozlar›n fazla miktardakalsiyum ve protein tüketmesidir. Canl› a¤›rl›k ve kondüsyonukontrol alt›nda tutmaya yönelik olarak standartan yüksekyem tüketiliyorsa horozlar için ayr› yem uygulamas›tart›fl›labilir.

Tablo 23'te cinsi olgunlu¤a eriflmifl horozlar için karmayem spesifikasyonlar› verilmifltir.

6. haftadan itibaren (42 gün) haftada 0.5 kg/100 tavuk/ayesas›na göre 5 mm büyüklü¤ünde grit verilmesi iyi biryönetim uygulamas›d›r. Bu uygulama sayesinde, hayvan›ntüketetebilece¤i altl›k materyali ve tüyün parçalanmas›kolaylaflacakt›r. Aksi durumda ve grit uygulamas› yap›lmazise, bu türden materyallerin tüketilmesine ba¤l› tafll›ktasorunlar ortaya ç›kabilir.

Dane yem, sert tah›l veya peletler, tavuklar ve altl›k kalitesiüzerinde pek çok yararl› etkiye sahiptir. Dane yada bütünyem miktar› günde 100 tavuk için 0.5 kg olaraks›n›rland›r›lmal› ve toplam yedirilecek yem miktar›hesaplan›rken bu miktar da göz önünde bulundurulmal›d›r.Dane yemleme için kullan›lacak yemlerin de normalyemlerde oldu¤u gibi ayn› biyo güvenlik program›na dahiledilmesi zaruridir.

Hayvanlar›n su gereksinimi, tükettikleri yemin içeri¤i, kümess›cakl›¤› ve nem gibi faktörlere ba¤l› olarak de¤ifliklikgösterdi¤i için tam olarak tayin edilemez. Su tüketimindenadiren ya da s›ks›k meydana gelen de¤iflimler izlenmesigereken muhtemel bir sa¤l›k sorununun habercisi olabilir.

Hayvanlar›n tüketece¤i suyun s›cakl›¤› 10-12°C olmal›d›r.Suyun, çok ›l›k (30°C) yada so¤uk olmas› su tüketiminidüflürür. S›cak havalarda, kümesteki su hatt›n›n temizlenmesisuyu, mümkün mertebe serin k›lar.

Kümes içi s›cakl›¤›n 21°C üzerinde oldu¤u durumlarda,her 1°C s›cakl›k art›fl› için hayvalar›n su ihtiyac›, yaklafl›kolarak % 6,5 artar.

Özellikle 42-154. günler aras› yetifltirme dönemindekihayvanlarda yüksek su tüketimiyle birlikte ifltahta da birart›fl oluflabilmektedir.

Afl›r› su tüketiminin gözlendi¤i durumlarda, stres ve ölümleriönlemek amac›yla gerekli ayarlamalar›n yap›lmas› gerekir.Sürüye yem verilmeden 15 dakika öncesinden bafllamaksuretiyle, gün ›fl›¤› diliminin yar›s›na isabet eden zamandilimi içerisinde hayvanlara serbest olarak su verilmesigerekir. Bu uygulamaya 5. haftadan bafllayarak ilk yumurtan›ngörüldü¤ü zamana kadar devam edilebilir. Müteakiben sutüketiminin, yumurta verimi % 5 olana kadar günlük olarakart›r›lmas› gerekir.

Amaç

Dam›zl›klar›n gün uzunlu¤u ve ›fl›k fliddetine verdikleritepkilerden yararlanarak cinsi olgunluk ve buna ba¤l› hedefüretim performanslar›n›n elde edilebilmesidir.

Prensipler

Dam›zl›k sürülerden yüksek verim elde edebilmek büyütmedöneminde birbirleri ile iliflkili birçok sevk ve idare tekni¤ininbirlikte baflar›s›na ba¤l›d›r. Ayd›nlatma uzunlu¤u veyo¤unlu¤u hayvanlar›n üreme sistemlerinin geliflmesindeönemli rol oynamaktad›r. Büyütme ile üretim dönemiaras›ndaki gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤u farkl›l›¤›yumurtal›k ve testis gelifliminin uyar›lmas›nda etkiliolmaktad›r. Yap›lan ›fl›k art›fl›na sürünün verdi¤i reaksiyon;yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k profili, üniformite vebesin maddelerinin yeterli düzeyde al›m›na ba¤l›d›r.

Ayd›nlatma program›ndaki yanl›fll›klar sürününfazla veya az uyar›lmas›na sebebiyet verecektir.

Büyütme ve üretim dönemlerinde dünya genelinde kümestipine ba¤l› olarak 3 farkl› ayd›nlatma sistemikullan›lmaktad›r.

1. Durum :Büyütme ve üretim dönemi kapal› kümeslerde

2. Durum :Büyütme dönemi kapal›, üretim dönemiaç›k kümeslerde

3. Durum :Büyütme ve üretim dönemi aç›k kümeslerde

Hem büyütme, hem de üretim kümesinde içeri do¤al ›fl›kgirmemeli ve tüm ›fl›k kayna¤› suni olarak oluflturulmal›d›r.Bu sistemde baflar› kümesin ›fl›k s›zd›rmazl›¤›na ba¤l›d›r.Fan, kap› kenarlar› ve hava girifllerinden ›fl›k s›zmas›engellenmelidir.

Pratikte, kümes içinde karartman›n uyguland›¤› saatlerde›fl›k yo¤unlu¤unu 0.4 lüksü aflmamal› ve sürekli kontroledilmelidir.

50

AYDINLATMA

TABLO 24: AYDINLATMA PROGRAMI (DURUM 1)

DURUM 1BÜYÜTME VE ÜRET‹M DÖNEM‹

KAPALI KÜMESLER

IfiIK YO⁄UNLU⁄UIfiIK SÜRES‹ (% CV 133. GÜN)

Civciv Ünitesinde

80-100 lüks

Kümes içinde

10-20 lüks

Civciv Ünitesinde

30-60 lüks

Kümes içinde

10-20 lüks

*10-20 lüks

‹stenilen 60 lüks

Kümes içinde

30-60 lüks

LüksGün

1

2

3

4

5

6

7

8

9

**10-139

140

147

154

161

168

175

182

189

% 8-10

23

23

19

16

14

12

11

10

9

8

11

12

12

13

13

14

14

15

Hafta

20

21

22

23

24

25

26

27

*Tüy emme veya gagalama görülürse ›fl›k yo¤unlu¤u azalt›labilir.** En geç 21. günde (3. hafta) sabit ›fl›¤a geçilmifl olmal›d›r.E¤er yeterince verim al›nam›yorsa 15 saatten daha fazla ›fl›k uyar›m› yap›lmas› gerekebilir.Yar›m saatlik iki art›fl daha yap›lmas› yeterli olacakt›r. Genel olarak ›fl›¤› 16 saatten çok artt›rman›n bir yarar› yoktur.

%10 üzeri

23

23

19

16

14

12

11

10

9

8

8

12

12

13

13

14

14

15

YAfi

51

Hayvanlar gün ›fl›¤›na son derece duyarl›oldu¤undan kapal› kümeslerde yanl›fll›kla içeriyegün ›fl›¤›n›n s›zmas› halinde hemen müdahaleedilmelidir.

Sabit 8-9 saatlik ayd›nlatma süresi en geç 21. güne kadaruygulanmal›d›r. Bu dönem içerisinde ›fl›k yo¤unlu¤u10-20 lüks olmas› arzu edilse de tüy emme veya kanibalizmsözkonusu ise bu de¤er bir miktar afla¤› çekilebilir.Ayd›nlatma süresi 140. güne kadar art›r›lmamal›d›r.Yumurta dönemi öncesinde uygulanacak ›fl›k art›fl› sürünün133. gün (19.hafta) üniformitesine ba¤l›d›r. Üniformitesikötü bir sürüde küçük ›fl›k art›fllar› yaparak, hafif veya a¤›rhayvanlarda afl›r› bir uyar›m yap›lmas› engellenir. Böylecegurk ve prolapsus gibi arzu edilmeyen durumlar da önlenmiflolur. Tablo 24 ve 25 de tavsiye edilen ›fl›k artt›r›mlar›gösterilmifltir.

Üniformitesi bozuk olan sürünün afl›r› uyar›lmas›gurk ve geri ç›kmas›na sebep olabilir.

Ross canl› a¤›rl›k profili ve ›fl›k program›na göre yetifltirilenhorozlara ›fl›k süresi ve yo¤unlu¤u bak›m›ndan diflilerdenönce bir art›fl›n yap›lmas› önerilmemektedir. Sürünün hedefa¤›rl›kta ve üniform bir flekilde büyütüldü¤ü durumlardahayvanlar›n ayn› zamanda cinsi olgunlu¤a ulaflaca¤›unutulmamal›d›r.

Ifl›k yo¤unlu¤u

En önemli nokta ayd›nlatma süresinin ve ›fl›k yo¤unlu¤ununayn› anda artt›r›lmas›d›r. Ayd›nlatma süresinin ve ›fl›kyo¤unlu¤unun birlikte art›fl› cinsi olgunlu¤u ve daha sonrada üretimi uyar›r.

Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüksolmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›mkabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤un100-150 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi vehoroz aktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.

Önemli Noktalar

� Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.

� Kapal› kümeslerde ›fl›klar söndürüldü¤ünde kümesiçerisindeki ›fl›k fliddetinin 0.4 lüks den az olmas›nadikkat ediniz.

� En geç 21 güne kadar (3 hafta) sabit ayd›nlatmasüresi sa¤lay›n›z.

� Yetifltirme döneminde ›fl›k fliddeti 10-20 lüks olmal›d›r.

� Dam›zl›klar›n 16 saati aflan ayd›nlatma sürelerinetepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.

� Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme dönemindeayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas› sa¤lanmal›d›r.

Büyütme döneminin kapal› kümeslerde olmas›, ayd›nlatmasüresi ve ›fl›k yo¤unlu¤undan kaynaklanacak olumsuzluklar›bertaraf edecektir. Bunun yan›nda mevsim d›fl› sürülerdeüretim döneminde yaflanabilecek (yumurtan›n gecikmesi,diflilerde yüksek canl› a¤›rl›k, üniformite bozukluklar› vefazla yem tüketimi) sorunlar›n›n oluflmas›n› da önleyecektir.Büyütmede kapal› kümeslerin kullan›ld›¤› sezon içisürülerde, hayvanlar› aç›k üretim kümesine transfer ederkendikkatli olunmal› ve afl›r› uyar›mdan kaç›n›lmal›d›r. Anormalyumurta oran›, prolapsus, gurk ve peritonit oluflumlar›n›nönlenebilmesi için Tablo 26'daki ›fl›k program› takipedilmelidir. Bunun yan›nda sürünün canl› a¤›rl›k veuniformitesinin katalog de¤erleri içinde bulunmas› dagerekmektedir.

Üniformitesi bozuk olan sürünün afl›r› uyar›lmas›gurk ve prolapsusa sebep olabilir.

Hayvanlar en geç 21. günden (3. hafta) itibaren 10-20 lüks›fl›k fliddetinde ve sabit ayd›nlatma süresinde tutulmal›d›r.Sabit ayd›nlatma süresi hayvanlar›n aç›k üretim kümesinetransferi s›ras›ndaki mevcut gün uzunlu¤una ba¤l› olarak8 veya 9 saat olmal›d›r. Afl›r› ›fl›k uyar›m›n›ndankaynaklanacak sorunlar›n (prolapsus, gurk, veya pik öncesiyüksek ölüm) önlenebilmesi için ayd›nlatma süresi 10 saatolarak da sabit tutulabilir (Tablo 26).

TABLO 25: ÜN‹FORM‹TEYE BA⁄LI OLARAK ‹LK IfiIK UYARIM YAfiI

133. GÜNDE

(19. HAFTA) CV %

‹LK IfiIK UYARIM YAfiI

% 8-10 20. Hafta

%10 üzeri 21. Hafta

DURUM 2YET‹fiT‹RME DÖNEM‹ KAPALI-

ÜRET‹M DÖNEM‹ AÇIK KÜMESLER

‹lk ›fl›k uyar›m› 147. günde (21.haftada) yap›lmal›d›r. Bugerek kapal› kümeslerden aç›k kümeslere transfer esnas›nda,gerekse de kapal› kümeslerdeki perdelerin aç›ld›¤› durumlariçin uygun bir yaflt›r.

Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüksolmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›mkabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤unun 100 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi ve horozaktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.

Önemli Noktalar

� Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.

� Yetifltirme döneminde kümeslerin ›fl›k s›zd›rmazl›¤›na ve karanl›k dönemde, kümes içerisindeki ›fl›k fliddetinin 0.4 lüks den az olmas›nadikkat ediniz.

� En geç 21 güne kadar (3 hafta) sabit ayd›nlatmasüresi sa¤lay›n›z.

� Yetifltirme döneminde ›fl›k fliddeti 10-20 lüks olmal›d›r.

� Dam›zl›klar›n 17 saati aflan ayd›nlatma sürelerinetepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.

� Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme dönemindeayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas› sa¤lanmal›d›r.

Civciv Dönemi GünUzunlu¤u (Saat)Yafl : Gün

52

TABLO 26: AYDINLATMA PROGRAMI (DURUM 2)

IfiIK YO⁄UNLU⁄U

Civciv Ünitesinde

80-100 lüks

Kümes içi 10-20 lüks

Civciv Ünitesinde

60-80 lüks

Kümes içi

10-20 lüks

Lüks147. Gün Do¤alGün Uzunlu¤u (Saat) 9 10 11 12 13 14 15

1

2

3

4

5

6

7

8

9

23

23

19

16

14

12

11

10

9

23

23

19

16

14

12

11

10

9

23

23

19

16

14

12

11

10

9

23

23

19

16

14

12

11

10

9

23

23

19

16

14

12

11

10

10

23

23

19

16

14

12

11

10

10

23

23

19

16

14

12

11

11

10

Yumurta DönemiGün Uzunlu¤u (Saat)

YaflGün Hafta

*10-20 lüks

Suni Ayd›nlatma

‹stenilen

60 Lüks Kümes

‹çi 30-60 Lüks

Büyütme DönemiGün Uzunlu¤u**10-146. gün (Saat) 8 8 8 8 9 9 9

21

22

23

24

25

26

27

28

11

13

13

15

15

16

16

16

11

13

13

15

15

16

16

16

12

13

13

15

15

16

16

16

13

13

14

15

15

16

16

16

14

14

15

15

16

16

16

16

15

15

15

16

16

16

16

16

147

154

161

168

175

182

189

196

11

13

13

15

15

16

16

16

Gün uzunlu¤unun 147. gün (21. hafta) 12 saat oldu¤u durumlarda, yetifltirme döneminde ›fl›k 10. günden itibaren 146. güne kadar8 saat sabit ›fl›kta tutulur ve 147. günde gün uzunlu¤u olan 12 saate art›r›l›r. Takip eden art›fllar suni ve do¤al ›fl›k birlikte kombineedilerek yap›l›r.E¤er yeterince verim al›nam›yorsa 16 saatten daha fazla ›fl›k uyar›m› yap›lmas› gerekebilir.Genel olarak ›fl›¤› 17 saatten çok artt›rman›n bir yarar› yoktur.*Tüy emme görülürse ›fl›k yo¤unlu¤u azalt›labilir.** En geç 21. günde (3. hafta) sabit ›fl›¤a geçilmifl olmal›d›r

Büyütme ve üretim dönemlerinde aç›k kümesler içinayd›nlatma program› yap›l›rken do¤al gün uzunlu¤u ve ›fl›kyo¤unlu¤undaki mevsimsel de¤iflikler göz önüne al›nmal›d›r.Aç›k kümeslerde büyütülen hayvanlarda mevsime ba¤l›olarak 4 farkl› durum ortaya ç›kmaktad›r.

• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al günuzunlu¤unun artmas›.• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al günuzunlu¤unun art›p daha sonra azalmas›.• 0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al günuzunlu¤unun azalmas›.•�0-22. Hafta (0-154 gün) aras›nda do¤al günuzunlu¤unun azal›p daha sonra artmas›.

Gün uzunluklar›nda görülen de¤ifliklikler fiekil 17'degösterilmifltir. Tabloda görülen farkl› renkle iflaretlenmiflk›s›mlar, her ay için azalan ya da artan gün uzunluklar›n›göstermektedir.

Örnek olarak ekim (Kuzey yar›m küre için) veya nisan(Güney yar›m küre için) ay›nda yerlefltirilen bir sürü,10-12 hafta boyunca azalan gün ›fl›¤›na maruz kalacakt›r.

Tüm ayd›nlatma programlar›n›n dayand›¤› temel prensipfiekil 18 de aç›klanm›flt›r ve gün uzunlu¤u de¤iflimlerininolumsuz etkilerinin, suni ›fl›k kullan›larak etkisiz halegetirilmesini içerir. Amaç, bütün bir y›l boyunca yumurtaüretiminin bafllayabilmesini sa¤lamak ve ilk yumurtlamayafl›ndaki afl›r› dalgalanmalar›n önüne geçmektir.

Suni Ayd›nlatma ve Ifl›k Yo¤unlu¤u

Gerekli uyar›mlar›n sa¤lanabilmesi için suni ›fl›k kullan›larakistenilen ›fl›k yo¤unlu¤una ulafl›labilmesi çok önemlidir.Üretim kümeslerinde hedef ›fl›k yo¤unlu¤u en az 60 lüksolmal›d›r. Ancak kümes içindeki 30-60 lükslük bir da¤›l›mkabul edilebilir. Yumurtlatma kümeslerinde yo¤unlu¤unun100 lüks'e ç›kar›lmas› durumunda yumurta adedi ve horozaktivitesi olumlu yönde etkilenecektir.

Büyütme döneminde yüksek do¤al ›fl›k yo¤unlu¤una maruzkalan bir sürünün, üretim döneminde yüksek verimseviyesine ulafl›labilmesi için yüksek yo¤unlukta suni ›fl›kkullan›lmal›d›r.

Mevsimsel etkiler do¤al gün uzunlu¤undaki de¤iflimlerinyan›nda ›fl›k yo¤unlu¤undaki de¤iflimleri de beraberindegetirmektedir.

Yetifltirme döneminde yüksek ›fl›k yo¤unlu¤unamaruz kalan dam›zl›k sürüleri üretim dönemindedüflük ›fl›k yo¤unlu¤una tepki vermezler.

Aç›k kümeslerde mevsimsel etki kümese giren ›fl›kyo¤unlu¤unun seviyesi düflürülerek önemli seviyedeazalt›labilir. Ifl›k yo¤unlu¤unun kümese giriflini azaltmada›fl›k k›r›c›lar havaland›rma sorunu yaratmadan baflar›l› birflekilde kullan›labilir. Ifl›k art›r›m› ile birlikte ›fl›k k›r›c›larkald›r›l›r. Büyütme kümeslerinde kümes içinin siyah ileboyanmas› da önerilmektedir. Bunun yan›nda kümes içis›cakl›¤›n›n yüksek olma ihtimaline karfl› çat›n›n beyazaboyanmas› yararl› olabilecektir.

53

DURUM 3YET‹fiT‹RME VE ÜRET‹M DÖNEM‹

AÇIK OLAN KÜMESLER

fiEK‹L 17: KUZEY VE GÜNEY YARIM KÜRELERDE DO⁄AL GÜN UZUNLUKLARI

Eyl Ekm Kas Arl Ock fiub Mrt Nis May Haz Tem A¤u

Mrt Nis May Haz Tem A¤u Eyl Ekm Kas Arl Ock fiub

154. Gün / 22. Hafta

105. Gün / 15. Hafta

70. Gün / 10. Hafta

35. Gün / 5. Hafta

1 Günlük

AZALAN GÜN IfiI⁄I ARTAN GÜN IfiI⁄I

Kuzey Yar›mkure

Güney Yar›mküre

54

fiEK‹L 18: AYDINLATMA PROGRAMI - DURUM 3

Kuzey

YARIMKÜRE

SEZON ‹Ç‹ SEZON DIfiI

DO⁄AL GÜN IfiI⁄INA ‹LAVE OLARAK;

1. GÜN 23 SAAT2.GÜN 23 SAAT3.GÜN 19 SAAT

DO⁄AL GÜN

UZUNLU⁄U

154. GÜNE KADARDO⁄AL GÜN

UZUNLU⁄U VEYA84.GÜNE KADAR

DO⁄AL GÜNUZUNLU⁄U

SONRASI SAB‹T

Güney

EYL EKM KAS ARA OCK fiUB MAR N‹S MAY HAZ TEM A⁄U

MAR N‹S MAY HAZ TEM A⁄U EYL EKM KAS ARA OCK fiUB

154. GÜN 154. GÜN

YAfi (gün)154168182

ARTIfi (saat)2-3*

11

YAfi (gün)154168182

ARTIfi (saat)3-4*

11

182. GÜN ‹T‹BAR‹YLE

MAKS‹MUM 17 SAAT

182. GÜN ‹T‹BAR‹YLE

MAKS‹MUM 17 SAAT

DO⁄AL GÜN

UZUNLU⁄UNA

KADAR AZALTIN

DO⁄AL GÜN

UZUNLU⁄UNA

KADAR AZALTIN

84. GÜNE KADARDO⁄AL GÜNUZUNLU⁄U

SONRASI SAB‹T

KuluçkahanedenÇ›k›fl

Tarihi

Gün Uzunlu¤u

0-3 Gün

Gün Uzunlu¤u

4-10** Gün

Gün Uzunlu¤u

10 günden itibaren

Yumurta öncesi

‹lk ›fl›k art›fl›

Yumurtlama

dönemi art›fllar

* ‹lk ›fl›k art›fl›n›n süresi ve takipeden art›fllar, yetifltirme dönemindeki gün uzunlu¤uile 17/18 saat aras›ndaki farka ba¤l›d›r. Farkl›l›k mevsime ve enleme göre de¤iflir.* Sabit ›fl›k en geç 21. gün (3. hafta) uygulanmal›d›r.

AYDINLIKSA⁄LANMALIDIR

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

30˚K/G10˚K/G

GÜNEYYARIMKÜRE

KUZEYYARIMKÜRE

AYLAR

Gün

Uzu

nlu¤

u (s

aat)

O fi M N M H T A E E K A O fi M N M H T A E E K A

T A E E K A O fi M N M H T A E E K A O fi M N M H

Y›l boyunca mevsimsel de¤iflimler belirgin olarak tespitedilmekle birlikte baz› aylar›n sezon içi veya sezon d›fl›olarak ay›rmas› zor olmaktad›r. Burada enlemin de etkisibulunmaktad›r (Bkz. fiekil 19). Bu kar›fl›k durumu dahabasite indirebilmek için aylar, civcivin kümese gelifl zaman›göz önüne al›narak sezon içi ve sezon d›fl› olaraks›n›fland›r›lm›flt›r (Tablo 27).

Sezon D›fl› Sürüler

Kuzey yar›kürede Mart-A¤ustos, Güney yar›küredeEylül-fiubat aylar› aras›nda kuluçkadan ç›kan dam›zl›kcivcivlerde, do¤al gün uzunlu¤u ve ›fl›k yo¤unlu¤ununetkisi ile ilk yumurtlama yafl› gecikmektedir.

Sezon d›fl› sürüler, sezon içi sürülere göre verime daha geçgirmekte, pik verimleri ve üretim dönemi boyunca verimleridaha düflük olmaktad›r. Bu olumsuzluklar› minimizeedebilmek için tavuklar katalog de¤erin üzerinde bir canl›a¤›rl›kta tutulmal›d›r. Böylece sezon d›fl› sürülerde cinsiolgunlu¤un öne al›nmas› kolaylafl›r. Ayr›ca ilk ›fl›k uyar›m›154. günde (22 hafta) ve ilk ›fl›k art›fl› 3-4 saat yap›lmal›d›r.Canl› a¤›rl›k art›fl› ve ›fl›k uyar›m›n›n öne al›nmas›n›n birarada uygulanmas› sezon d›fl› sürülerde meydana geleceketkilerin azalt›lmas›nda yard›mc› olacakt›r.

Sezon ‹çi Sürüler

Sezon içi sürüler hedef canl› a¤›rl›kta yetifltirilerek ilk ›fl›kart›fl› 154. günde (22. hafta) yap›l›r (fiekil 18).

Önemli Noktalar

� Yetifltirme dönemindeki canl› a¤›rl›k, besin maddeleri al›m› ile üniformite, sürünün uygulanacak ayd›nlatma süresi ve ›fl›k fliddeti art›fl›na olan cevab›n› belirleyecektir.

� Dam›zl›klar›n 17 saati aflan ayd›nlatma sürelerinetepki vermeyece¤i unutulmamal›d›r.

� Difli ve erkeklerin efl zamanl› olarak cinsi olgunlu¤a ulaflmalar› için yetifltirme dönemindeayn› ayd›nlatma program›n›n uygulanmas› sa¤lanmal›d›r.

55

MEVS‹MSEL FARKLILIKLAR

TABLO 27: AYLARA GÖRE SEZON ‹Ç‹ VE SEZON DIfiI SÜRÜLER‹N BEL‹RLENMES‹

SEZON ‹Ç‹ SEZON DIfiI

K.Y G.Y K.Y G.Y

Eylül

Ekim

Kas›m

Aral›k

*Ocak

*fiubat

Mart

Nisan

May›s

Haziran

*Temmuz

*A¤ustos

Mart

Nisan

May›s

Haziran

*Temmuz

*A¤ustos

Eylül

Ekim

Kas›m

Aral›k

*Ocak

*fiubat

K.Y.: Kuzey yar›küre G.Y.: Güney Yar›küre* Bu 4 ay›n hangi gruba dahil oldu¤unu kesin olaraktan›mlamak zordur. Bu aylar için mevsimsel etkilerinderecesi enleme ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Bu aylarda

girifl yap›l›yorsa Ross Teknik Servisine dan›fl›n›z.

fiEK‹L 19: KUZEY VE GÜNEY YARIM KÜRELERDE 10º, 30º KUZEY VE GÜNEY ENLEMLER‹NDE GÜN UZUNLU⁄U

Amaç

Kuluçkal›k yumurtalardan en yüksek kuluçka rand›man›n›elde etmek için kümesten kuluçkahaneye kadar tüm çevrekoflullar›n› optimum hale getirmektir.

Prensipler

Sa¤l›kl› ve kaliteli civciv üretimi için yumurtalar›n uyguns›kl›kta toplanmas›, dezenfekte edilmesi, so¤utulmas›,depolanmas› ve inkübe edilmesi gereklidir. Embriyogelifliminin zarar görmemesi için bütün aflamalarda gerekliözen gösterilmelidir. Baflar›l› bir ç›k›m için yumurtlamazaman›ndan ç›k›ma kadar olan süre içinde döllüyumurtalar›n temiz bir ortamda ve do¤ru s›cakl›k ve nemseviyelerinde tutulmas› gerekmektedir.

Folluklar

Yumurta dezenfeksiyonu uygulamalar›na bak›lmaks›z›n,temiz yumurtalar kirli yumurtalardan daha yüksek bir ç›k›flgücüne sahiptirler.

Tavuklar kuru, temiz ve hafif karanl›k ortamlardayumurtlarlar, bu nedenle folluklarda ayn› flartlar›n sa¤lanmas›gerekmektedir. Folluklar kümeste hayvanlar›n kullanabilece¤iyerlere yerlefltirilmeli ve altl›ktan kaynaklanacak bulaflmay›engellemek için yerden uygun bir yükseklikte bulunmal›d›r.

Ayr›ca yumurtlama öncesi folluklar kümese yerlefltirilerek,hayvanlar›n al›flmas› sa¤lanmal›d›r. Bu al›flkanl›¤›n verilmesiiçin büyütme döneminde kümese tünekler yerlefltirilebilir(Bkz. Kümes ve Ekipman).

Folluklarda kullan›lan altl›k temiz ve kuru olmal›d›r. Ayr›catavuklar›n folluklara girerken ayaklar› ile folluk altl›¤›n›kirletmesini önlemek için kümes altl›¤›n›n da temiz ve kuruolmas› gerekmektedir.

Tavuklar, birey bafl›na düflen folluk say›s› az veyakullan›ma uygun de¤ilse yumurtalar›n› yereb›rak›rlar.

Folluk dizayn›: Folluklar genelde 2 veya 3 katl› olup 4hayvan için 1 tane folluk gözü yeterli olmaktad›r. Ortalamabir folluk gözü 30 cm geniflli¤inde, 35 cm derinli¤inde,25 cm yüksekli¤inde olmal›d›r. Folluk dizayn› hava hareketiniengellemeden uygun havaland›rman›n yap›lmas›na olanaksa¤layacak flekilde yap›lmal›d›r. Folluk zeminden en fazla45 cm yüksekte olmal›, iki s›çrama tahtas› aras›ndaki fark

ise en az 10 cm olmal›d›r. Folluk dizayn› folluk materyalininiçinde kalabilmesi için gerekli folluk göz yüksekli¤ine sahipolmal›d›r.

Yumurtalar›n Elle Toplanmas›

Yumurtalar›n folluklardan toplanmas› ifllemi dezenfeksiyonve so¤uman›n en k›sa sürede yap›labilmesi için s›k aral›klarlaolmal›d›r. Ayr›ca s›k aral›klarla toplama folluklarda tavuklar›nsebep olaca¤› çatlak ve k›r›k yumurta oluflumu da azalacakt›r.Yumurtalar›n elle toplanmas› durumunda günde en az 4kere toplama ifllemi yap›lmal›, böylece her toplamadayumurtan›n maksimum %30'unun toplanmas› sa¤lanmal›d›r.Yumurta toplama zaman›, ›fl›¤›n aç›ld›¤› saate ve yemlemezaman›na göre de¤ifliklik gösterir. Folluktan toplananyumurtalar temiz geliflim makine tepsilerine veya kartonviyollere yerlefltirilmelidir. Yumurtalara zarar verebilece¤indenve kontaminasyon riskini artt›rabilece¤inden dolay›yumurtalar›n sepetlere toplanmas› tavsiye edilmemektedir.Kirli yer yumurtalar› ayr› toplanmal› ve depolanmal›d›r.Bu yumurtalar kuluçkahaneye götürülmemelidir.

Yumurtalar›n Otomatik Toplanmas›

Otomatik folluklar günde en az 3 kere çal›flt›r›lmal›d›r.Bantlar üzerindeki ortam yumurtan›n uzun süre beklemesiiçin uygun flartlara sahip olmad›¤›ndan yumurtalar›n çokuzun süre afl›r› s›cak veya so¤ukta b›rak›lmas› uygunde¤ildir.

Yumurtalar›n 24 saat' e kadar altl›kta bekletildi¤i tünel tipisistemler altl›k materyalinden yüksek seviyede bulaflmariskinin oluflmas› nedeniyle tavsiye edilmemektedir. Follukaltl›¤› ile tafl›y›c› bantlar sürekli ve düzenli olarak temiztutulmal›d›r.

Yumurtalar›n bir merkezde topland›¤› ve kümesler aras›ndatafl›ma amaçl› bantlar›n kullan›ld›¤› durumlarda bu band›çevreleyen ortam›n yumurta için ideal s›cakl›kta olmas›gerekir. Bu bantlar›n temizli¤i ve varsa yumurtalar›n zarargördü¤ü noktalar düzenli olarak kontrol edilmelidir.

Otomatik folluk kullan›laca¤› zaman bantlar›nyumurta ile temas etmeden önce kuru ve iyitemizlenmifl olmas›na dikkat edilmelidir.

Otomatik folluklarda iflgücü ihtiyac› azalmaktad›r. Bununyan›nda etkin çal›flmas› için dikkatli olunmas› gerekmektedir.Özellikle yumurtalar›n folluklara yumurtlanmas› maksimumseviyede sa¤lanmal›d›r. Ayr›ca yumurtalar›n toplanmas› ves›n›fland›rma s›ras›nda yumurtalarda meydana gelecekekipman kaynakl› hasarlar ekipmanlar›n düzenli kontrolüile en az seviyede tutulmal›d›r. Otomatik folluklarda gereklie¤imin sa¤lanmas› için zemin altl›¤›ndan 40-50 cmyükseklikte, 100-125 cm uzunlu¤unda ›zgara bir alanbulunmal›d›r. Ifl›k yo¤unlu¤u otomatik yumurta toplamasisteminin bulundu¤u kümeslerde en az 60 lüks olmal›d›r.

56

KULUÇKALIK YUMURTALARDAD‹KKAT ED‹LECEK HUSUSLAR

YUMURTALARIN TOPLANMASI VE H‹JYEN

Yer Yumurtalar›

Yer yumurtas›n›n azalt›lmas›nda afla¤›daki hususlara dikkatedilmesi tavsiye edilmektedir.

• 6. Haftadan sonra kümese tünekler yerlefltirilmelidir.• Folluk önlerinde hayvanlar›n follu¤a girmesin›kolaylaflt›r›lacak ve uygun uzunlukta s›çrama tahtas›bulunmal›d›r.• Horoz ve tavu¤un ayn› zamanda cinsi olgunlu¤aulaflmas› sa¤lanmal›d›r.• Kümes içinde 60 lüks' den fazla üniform bir ›fl›kyo¤unlu¤u sa¤lanmal›d›r.• Tavuklara en az 15 cm yemlik alan› sa¤lanmal›d›r.• Hedef canl› a¤›rl›k art›fl› ›fl›k uyar›m› uyum içindeolmal›d›r.• Afl›r› çiftleflme yer yumurtas› oran›n›n art›rd›¤› içinhoroz kat›m oran›na dikkat edilmelidir.• Yumurtlama zaman›n›n kontrolü için yemleme zaman›iyi ayarlanmal›d›r. Hayvan›n yemleme esnas›ndayumurtlamas›n› engellemek için ya ›fl›k aç›ld›ktan sonrayar›m saat içinde veya 5-6 saat sonra yemlemeyap›lmal›d›r.

Yumurtalar so¤udu¤unda yumurta iç k›sm›n›n büzülmesiile kabuk yüzeyinde bulunan bakteriler gözenekler yolu ileyumurta içine girmektedir. Bu nedenle özelikle yumurtahalen ›l›kken dezenfeksiyon iflleminin yap›lmas›gerekmektedir. Kuluçkal›k yumurtalar›n dezenfeksiyonuiçin farkl› metotlar bulunmaktad›r.

Formaldehit fumigasyonu en tercih edilen metod olmas›nakarfl›n, kullan›c› taraf›ndan gerekli önlemler al›nmamas›durumunda sa¤l›k sorunlar›na neden olabilir.

Tablo 28'de farkl› dezenfeksiyon metotlar›n›n etkileriözetlenmifltir.

Yumurtalara uygulanacak ifllemler s›ras›nda hijyenik koflullarmutlaka yerine getirilmelidir. Yumurta depolama odalar› veyumurta nakliyesinde kullan›lan araçlar temiz tutulmal› vedüzenli olarak dezenfekte edilmelidir. Dezenfekte edilmiflyumurtalar uygunsuz ve sa¤l›ks›z depo flartlar›ndatutulduklar›nda tekrar bulaflma kaç›n›lmaz olacakt›r. Ortamdabulunan bakterilerin yumurta içine giriflinin kolaylaflmas›nedeniyle kabuk yüzeyi, dezenfeksiyon iflleminden sonrakesinlikle ›slak kalmamal›d›r.

Yumurta deposunun düzenli bir flekilde sisleme ile dezenfekteedilmesi bakterilerin geliflimini engellemesi bak›m›ndanyararl› olmaktad›r. Ancak sisleme ifllemi s›ras›ndayumurtalar›n ›slanmamas›na özen gösterilmelidir.

Dezenfekte edilen yumurtalara afla¤›dakisebeplerden dolay› tekrar hastal›k bulaflabilir:

• Nemlendiricideki kirli su,

• Kirli fan pervaneleri, ›zgaralar veso¤utucular›n hava giriflleri,

• Yumurta deposuna yumurtalar›n muamalesiesnas›nda hava yoluyla toz bulaflmas›,

• Yumurta deposundaki kap›lar›n tamkapat›lmamas›.

57

KULUÇKALIK YUMURTALARINDEZENFEKS‹YONU

TABLO 28: DEZENFEKS‹YON UYGULAMALARININ ETK‹NL‹⁄‹

FORMOL YIKAMA DALDIRMA UV6

Bakteri Öldürme

Ebriyo ‹çin Güvenlilik

Çal›flan ‹çin Güvenlilik

Kütiküle Zarar Vermeme

Kabuk Kurulu¤u

S›cakl›k Dalgalanmalar›

��

��1

x

��

��

��

��

�2

��

x

x

x

��3

�

��

�4

x

�5

�

��

�

��

��

��

�� - ‹yi� - Kabul edilebilirx - Kötü

Derecelendirme 1-6

1. ‹nkubasyonun 12-96 saatleri aras›nda kullan›lmamal›d›r.

2. Yafll› sürülerde bakteriyel çürümelerin etkisiyle yüksek seviyede

embriyo ölümleri olmaktad›r.

3. Kullan›m ve solüsyon de¤iflimleri dikkatle izlenmelidir.

4. Kullan›lan kimyasala ba¤l› olarak de¤iflir. Kuarterner Amonyum

bileflikleri genelde tavsiye edilirken hidrojen peroksit tavsiye

edilmemektedir.

5. Tank s›cakl›¤› ve dald›rma süresi dikkatle kontrol edilmelidir.

6. Ultroviyole ›fl›k stafilokoklar› tam olarak yok edememektedir.

Ultraviyole ›fl›¤›na ilave olarak yükleme öncesi fumigasyon

yap›lmas› etkinli¤i art›racakt›r.

Geliflmekte olan embriyoda, 26 °C' nin alt›nda hücrebölünmesi yavafllar ve 21°C'de ise tamamen durur. Bunokta fizyolojik s›f›r olarak adland›r›l›r.

E¤er hücre bölünmesi yumurtlamadan sonraki 5 saatliksüre içerisinde halen devam ederse erken embriyoölümünden dolay› kuluçka rand›man› düflecektir.

Yumurtlamadan sonra depolama s›ras›nda 4 saat içinde,yumurtalar› 20-21°C' ye üniform bir flekilde so¤utmay›garantileyecek flekilde ifllemler yap›lmal›d›r. Yumurtan›n s›karal›klarla toplanmas›, embriyolar›n birbirlerine yak›nzamanlarda fizyolojik s›f›ra ulaflmalar›n› sa¤layacakt›r.So¤utma iflleminin etkinli¤i her bir yumurta deposu içingözlemlenmelidir.

Yumurtalar›n so¤uma süreci küçük termometreler veyas›cakl›k kaydedici cihazlar yard›m›yla gözlemlenebilir.Bu ifllem problemin meydana geldi¤i zaman aral›klar›n›nbelirlenmesinde yard›mc› olacakt›r.

Yumurtalar›n depolanmas›nda en önemli nokta yumurtaodas›nda s›cakl›k ve nemin dalgalanma olmadan üniformbir flekilde da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›d›r. Yumurta bak›m veidaresinin tüm aflamalar›nda yumurtalar›n çevresinde gereklihava hareketi sa¤lanmal›d›r. Bu hava hareketlerininengellenmemesi için yumurtalar›n üst üste yo¤un bir flekildegruplar halinde depolanmamas› gerekmektedir.Havaland›rma sistemi yüksek miktardaki havan›n yavafl birflekilde yumurta odas› içerisinde hareket etmesine olanaksa¤lamal›d›r.

Maksimum kuluçka rand›man›n› elde etmek için nakliyeve depolama s›ras›nda uygun s›cakl›k ve nem seviyelerininsa¤lanmas› gerekmektedir. Yumurta depolar›nda depolamasüresine ba¤l› olarak, temin edilmesi gereken çevre koflullar›tablo 29'da verilmifltir.

Uzun süreli depolamalarda düflük oda s›cakl›¤› yumurta içkalitesinin korunmas›na yard›mc› olmaktad›r. Depolamasüresi boyunca ve deponun her taraf›nda üniform havahareketi ve bununla birlikte nem ve s›cakl›¤›n optimumseviyeleri sa¤lanmal›d›r. Bu durum ›s›t›c›/ so¤utucu ve

nemlendiricilerin yeterli kapasiteyle çal›flmas› ile mümkünolmaktad›r.

Depolar iyi flekilde izole edilmeli ayr›ca sanitasyon ifllemininetkili ve kolay uygulanabilece¤i bir materyalden yap›lmal›d›r.Yumurta deposu yumurtalar›n uygun koflullardadepolanmas›n› sa¤layacak büyüklükte olmal›d›r. Yumurtadeposunun tavan› ile depolanan yumurtalar aras›nda yaklafl›k1.5 m mesafe olmal›d›r.

Yumurta toplama ve depolama safhas›ndakinem ve ›s› dalgalanmalar› kuluçka rand›man›ndaproblemlere neden olmaktad›r. Yumurtalar›nçiftlikten kuluçkahaneye tafl›nmas›nda, ›s› venemin ayn› seviyede korunmas›na dikkatedilmelidir.

Ön Is›tma

Yumurtalar geliflim makinesine yüklenmeden önce ön›s›tmaya al›nmal›d›r. Is›tma ifllemi yumurta arabalar›n›ngeliflim odas›nda 23°C s›cakl›kta 6-8 saat bekletilmesi ileyap›labilir. Ön ›s›tma iflleminin geliflim makinalar›ndayap›lmas› tavsiye edilmektedir. Bu durumda s›cakl›k dahakontrollü olarak artaca¤›ndan nem yo¤unlaflmas› riskiazalacakt›r.

Ç›k›m Makinelerinde Hijyen

Ç›k›m makineleri patojen mikroorganizmalar›n ço¤almas›için ideal ortam oluflturmaktad›r. Akci¤erler vas›tas›ylaStaphlococcus aureus ile enfekte olan civcivlerin % 50'sindeFemur Bafl› Nekrozu görülmektedir.

Yer yumurtalar›n›n makineye yüklenmesi ç›k›mmakinelerinde bakteriyel geliflimi artt›rmaktad›r. Yeryumurtalar›n›n temiz yumurtalar ile ayn› makineyeyüklenmesi, bulaflma riskini daha fazla artt›rmaktad›r. Bunedenle yer yumurtalar› yüklenecek ise sürekli belli geliflimve ç›k›m makineleri sadece bu yumurtalar içinkullan›lmal›d›r.

Enfekte olmufl kuluçka art›klar› ve civciv tüyükuluçkahanelerde çapraz bulaflman›n bafll›casebeplerindendir.

Çapraz bulaflma riski ç›k›m makinelerinde embriyonunkabu¤u k›rd›¤› zaman uygulanan formaldehit fumigasyonuile azalt›labilir (BKz. Tablo 30).

58

YUMURTALARIN SO⁄UTULMASI

YUMURTALARIN DEPOLANMASI

TABLO 29: DEPOLAMA SÜRES‹NE BA⁄LI OLARAK SICAKLIK VE NEM ‹HT‹YACI

GÜN SICAKLIK N‹SB‹ NEM %

°C °F

1-3 19 66 70-75

>4 16-18 61-65 70-75

‹NKÜBASYON

‹nkübasyon boyunca gerçekleflecek embriyonik ölümlerinnedenleri önceden tahmin edilebilir. Ölümlerin sebeplerininanaliz edilmesi ve anormal geliflimlerin tespit edilmesikuluçka rand›man›n›n artt›r›lmas›nda çok etkili olacakt›r.

Kuluçkahane kay›plar›n›n tespit edilmesi ve kay›t edilmesiile ilgili uygulamalar kuluçkahane incelemeleri adl› teknikbültende verilmifltir. Genel olarak kuluçkahane kay›plar›n›nsebepleri afla¤›da s›ralanm›flt›r.

• ‹nkubasyonun 8. gününe kadar meydana gelen kay›plar›nsebebi kümesler, yumurta deposu ve inkubasyonun ilkdöneminde aranmal›d›r.• 8-16. günlerdeki kay›plar mikrobiyal bulaflmadan,beslemeden veya geliflim makinelerinden kaynaklanabilir.• 17-21. günlerde ise genelde sorun makinelerdenkaynaklanmaktad›r.

Embriyonik ölümlerin da¤›l›m› sürüsünün yafl›na görede¤iflmektedir (Bkz. Tablo 31).

Yumurtalar, yumurta içindeki suyun buharlaflmas› nedeniylea¤›rl›k kaybederler. ‹lk günden transfer ifllemine kadargeçen süre içinde yumurtalardaki optimum a¤›rl›k kayb› %12-13 aras›nda olmal›d›r. Geliflim makinalar› buna göreayarlanmal›d›r.

Çok fazla ›s›t›lm›fl olan embriyolu yumurtalarda (kabukyüzeyi s›cakl›¤› >39 ºC) ç›k›m daha kötü olacak, civcivkalitesi düflecek ve civcivlerin kümesteki performanslar›düflük olacakt›r. ‹nkübasyonun ikinci yar›s›ndan itibaren

s›cakl›¤›n yükselmesine olanak vermeyecek flekildeinkübasyon program› yap›lmal› ve makinalar›n içindeüniform s›cakl›k da¤›l›m› olacak flekilde ayarlanmal›d›r.

Optimum kuluçka rand›man› elde edebilmek için kuluçkaverim de¤erleri, embriyo ölümleri ve a¤›rl›k kayb› düzenliolarak belirlenmeli ve elde edilen de¤erler kalite kontrolprogram› çerçevesinde yorumlanmal›d›r. Kötü bir ç›k›m›nnedenleri ancak iyi bir kalite kontrol program›n›n yard›m›ylaanlafl›labilece¤inden, bu program›n çok iyi oturmufl vekullan›lan bir program olmas›na dikkat edilmelidir

Önemli Noktalar

� Yer yumurtas› oran›n› en aza indirmek için folluksay›s› ve folluklar›n yerleflim düzeni iyi flekilde planlanmal› ayr›ca folluklar›n altl›ktan bulaflabilecek herhangi bir hastal›¤a karfl› yeterinceyüksekte olmas› sa¤lanmal›d›r.

� Yetifltirme döneminde kümes içerisine konulacaktünekler vas›tas›yla anaçlar›n folluklara al›flmas›sa¤lanmal›d›r.

� Gün boyunca yumurtalar› mümkün oldu¤unca s›k toplay›n›z ve h›zla fumigasyon, so¤utma ve stoklama ifllemlerini tamamlay›n›z.

� Dezenfeksiyon iflleminin do¤ru olmas› için yumurta kabu¤unun zarar görmemesi, yumurtan›nkuru ve afl›r› s›ca¤a maruz kalmamas› sa¤lanmal›d›r.

� Yumurtalar› dezenfekte ederken bölgesel güvenlikkurallar›na uyunuz.

� Yumurtalar› toplad›ktan sonra 4 saat içinde fizyolojik s›f›r›n (21°C / 70°F) alt›na so¤utunuz.

� Uygun ›s› ve nem, depolama süresinin uzunlu¤unaba¤l›d›r. Depoda ›s› de¤iflikliklerine izin vermeyiniz.

� Depolama süresince yumurtalar› çok fazla say›daüst üste y›¤may›n›z.

� Yavafl, düzenli ve yeterli miktarda hava sirkülasyonu sa¤lay›n›z.

� Yumurtan›n toplama, ay›klama, dezenfeksiyon ve so¤utma gibi ifllemlerden en k›sa sürede geçmesini sa¤lay›n›z.

� Folluktan kuluçkahaneye kadar güvenli bir kalitekontrol program› takip ediniz.

� Yumurtalar›n bas›mdan transfere kadar %12-13a¤›rl›k kaybetmesini hedefleyiniz.

� ‹nkubasyonun ikinci döneminde s›cakl›k art›fllar›ndan kaç›n›n›z.

59

KULUÇKAHANELERDE OPT‹MUMPERFORMANSIN ELDE ED‹LMES‹

TABLO 30: ÇIKIM MAK‹NALARINDA FUM‹GASYON

Süre

Solüsyon

Miktar

Civcivlerin kabuklar›n› delmeye

bafllamas›ndan itibaren ç›k›mdan 6 saat

önceye kadar

1/1 oran›nda suyla suland›r›lm›fl ve

konsantrasyonu %17-18 olan %37'lik

formaldehit solüsyonu

Ç›k›m makineleri için 60ml solüsyon/m3

TABLO 31: DE⁄‹fi‹K ANAÇ YAfiLARINDA EMBR‹YON‹K ÖLÜM ORANLARI

Sürü Yafllar›26 35 45 55

6

4

3

11

76

3

2

2

5

88

4

2

2

5

87

8

3

1

4

83

Dölsüzlük %

Erken Dönem Ölümleri (1-7. gün)

Orta Dönem Ölümleri(8-16.gün)

Geç Dönem Ölümleri(17-21. gün)

Muhtemel Rand›man

60

H‹JYEN VE SA⁄LIK

SEVK VE ‹DARE ‹LE HASTALIKLARARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹

HAYVANLARIN KONTROLÜ

H‹JYEN PROGRAMI

ÇEVRE TEM‹ZL‹⁄‹

Amaç

Kümeslerin bulundu¤u çevrede hijyen flartlar›n› yerinegetirmek ve hastal›k etkenlerinin verece¤i zarar› en azaindirmektir. ‹deal performans› yakalamak, hayvan refah›n›temin etmek ve g›da güvenli¤ini garanti alt›na almakt›r.

Ço¤u hastal›¤›n oluflmas› ve fliddeti, hayvanlar›n ne kadarstres alt›nda oldu¤u ile do¤rudan alakal›d›r. Bu kitaptatan›mlanan sevk-idare sistemleri, broiler anaçlar›ndaminimum stresle maksimum üretimin al›nmas› içintasarlanm›flt›r. Bir patojeni engellemek mümkünolamad›¤›nda, hastal›¤›n etkileri di¤er kaynaklar›n nedenoldu¤u stresin azalt›lmas›yla en aza indirilebilir.

Bir enfeksiyon s›ras›nda oluflacak semptomlar›n art›fl›ndabirbiriyle iliflkili bir çok faktör rol almaktad›r. Hastal›kkontrol ölçütleri tan›mlan›rken, stres oluflumuna yol açanfaktörlerle enfeksiyonlar›n aras›nda afla¤›daki noktalaradikkat edilmelidir:

• Yetersiz besleme ve di¤er stres faktörleri Staphylococcol kaynakl› tendon yang›lar›na sebep olabilir.

• Yumurtal›klarda flekillenebilen erken geliflim (afl›r› uyar›m), yumurtaya giriflte, peritonitise, yüksek düzeyde çift sar›l› yumurtaya ve E. coli septisemisine sebep olabilir.

• Yerleflim s›kl›¤›, biyogüvenlik, afl›lama, Marek,Reovirus, Gumboro (IBD), Chicken Anemia Virus(CAV) gibi ba¤›fl›kl›¤› bask›lay›c› enfeksiyonlar›nkontrolü di¤er hastal›klar›n fliddetini önemli ölçüdeazaltacakt›r.

Hastal›klar›n ve hayvan refah›na iliflkin problemlerin tespitigayesiyle, hayvanlar›n düzenli aral›klarla kontrol edilmesielzemdir. Bütün gruplar günde en az iki kere tecrübeli birbak›c› taraf›ndan kontrol edilmelidir. Bak›c› her tavu¤uyaklafl›k 3 m gibi bir görüfl mesafesinde geçmelidir. Ifl›kyo¤unlu¤u bütün tavuklar› görebilecek kadar yeterli olmal›d›r.

Dam›zl›k sürülerinin sa¤l›kl› olmas› ve maksimum veriminal›nmas› için hijyen ile ilgili kapsaml› bir program›n›n s›k›bir flekilde yürütülmesi gereklidir. Böyle bir hijyen program›detayl› olarak flunlar› içermelidir:

• Çevre temizli¤i• Çevrenin biogüvenli¤i• Ölü tavuklar›n imhas›

Amaç

Kümeste temizlik ve dezenfeksiyon yap›larak önceki dam›zl›ksürüden kalan olas› patojenlerin elimine edilmesi ve f›rsatç›bakterilerin, parazitlerin, virüslerin ya da böcek ile sineklerinsay›s›n›n en aza indirgenmesi ve böylelikle bir sonrakisürünün sa¤l›¤›yla verimlili¤ini etkileyebilen patojenikmikroorganizmalar› içermeyen çevrenin sa¤lanmas›amaçlan›r.

Kümes Dizayn›

Kümes ve ekipmanlar› ilk yap›m aflamas›nda kolaytemizlenebilir malzemeler düflünülerek dizayn edilmelidir.Tavanlar, duvarlar ve kümes taban› kolay ve etkili biçimdey›kanabilmeli havaland›rma sisteminde ve sütunlardaulafl›lamayacak herhangi bir nokta olmamal›d›r. Toprakzeminlerin etkili bir flekilde temizlenmesi ve dezenfekteedilmesi olanaks›zd›r. Kümes çevresi kemiricilerin girifliniengelleyebilmek ve kümes ekipmanlar›n› kolaycay›kayabilecek alan oluflturabilmek amac›yla 1-3 mgeniflli¤inde beton bir zeminle çevrilmelidir.

Uygulamalar

Planlama: Baflar›l› bir temizlik ve dezenfeksiyon iflleminingerçekleflmesi, iyi bir zamanlama yap›lmas›na ba¤l›d›r.Temizlik, çiftlikte düzenli aral›klar ile yap›lmas› gerekentamiratlar için bulunmaz bir f›rsatt›r. Planlama yap›l›r ikentamirat ifllemleri de düflünülmelidir. Plan, hangi iflin nezaman yap›laca¤›n›, gerekli ifl gücünü, ihtiyaç duyulan alet-edavat listesini içermeli ve temizli¤i baflar›ylatamamlayabilmek için bu plan önceki sürünün kesimindenönce yap›lmal›d›r.

Böcek Kontrolü: Böcekler, hastal›klar›n yay›lmas›nda çokönemli tafl›y›c›lard›r. Ahflap ve di¤er materyallereyerleflmeden önce imha edilmelidirler. Hayvanlar kümestentafl›n›r tafl›nmaz henüz ortam s›cak iken, altl›k, malzemelerve tüm yüzeylerin böcek öldürücü ilaçlarla spreylenmesitavsiye edilmektedir. Alternatif olarak sürü ç›kart›lmadaniki hafta önce onaylanm›fl ve hayvanlara zarar vermeyecekbir insektisitle ilaçlanabilir. ‹kinci insektisit uygulamas› isefumigasyondan önce olmal›d›r.

61

Tozun Uzaklaflt›r›lmas›: Fanlar, kirifller, lambalar, sütunlarve perdeli kümesler için perdelerde birikmifl olan tüm toz,kal›nt›lar ve örümcek a¤lar› iyice temizlenmelidir. Tozunaltl›¤a düflmesi gayesiyle, en iyi yöntem f›rçalamad›r.

Ön Sprey: Altl›k ve ekipman›n uzaklaflt›r›lmas›ndan öncetavandan tabana kümesin içinin deterjan içeren bir solüsyonile spreylenmesinde s›rt pompalar› veya düflük bas›nçl›sprey makinas› kullan›labilir. Aç›k kümeslerde perdelerinkapat›lmas› gerekti¤i unutulmamal›d›r.

Ekipman›n uzaklaflt›r›lmas›: Bütün ekipmanlar ve donan›mlar(suluk, yemlik, tünek, folluk,bölmeler vb.) bina d›fl›ndabeton bir alana yerlefltirilmelidir. Otomatik folluklar›nç›kart›lmas› arzu edilmedi¤inden alternatif bir yöntembulunmal›d›r.

Altl›¤›n ç›kar›lmas›: Amaç kümesten altl›k ve kal›nt›lar›nkald›r›lmas›d›r. Römorklar altl›k ile doldurulmadan önceiçeriye al›nmal›d›r. Dolu römorklar›n üstü hareket etmedenönce, altl›¤›n tozarak çevreyi bulaflt›rmas›n›n önüne geçmekgayesiyle, kapat›lmal›d›r. Araç lastikleri, çiftlikten ayr›lmadanönce f›rçalanmal› ve dezenfekte edilmelidir.

Altl›¤›n at›lmas›: Altl›k çiftlikten en az 1.5 km uzakl›¤aat›lmal› ve bölgesel çevre yasalar›na da uymak kayd›ylaafla¤›daki metodlardan birini takip ederek imha edilmelidir:

• Altl›k tar›ma uygun bir araziye serilir ve 1 haftaiçersinde sürülür.• Büyük bir çukur aç›larak gömülür.• Y›¤›n haline getirilir ve tarlaya sermeden önce en az1 ay bekletilir (kompost).• Yak›l›r.

Altl›klar çiftlikte tutulmamal› ve çiftli¤inyak›n›ndaki alanlara at›lmamal›d›r.

Y›kama: Öncelikle kümesteki bütün elektrik sistemlerininkapal› oldu¤undan emin olunuz. Köpüklü deterjan atan birbas›nçl› pompa yard›m›yla kir ve altl›k art›klar›uzaklaflt›r›lmal›d›r. Daha sonra ise normal suyla durulamaifllemi yap›l›r. Y›kama s›ras›nda zeminde biriken su birpaspas yard›m›yla uzaklaflt›r›lmal›d›r. Kümes d›fl›ndaki betonalan üzerine al›nan bütün ekipmanlar, içersinde deterjanbulunan varillere sokularak y›kanmal›d›r ve daha sonraüzerleri bir örtüyle s›k›ca kapat›lmal›d›r. Kümeste özellikledikkat edilecek yerler flunlard›r:

• Fan kasalar›• Fan kanatlar›• Fanlar• Havaland›rma delikleri• Kirifller• Beton ç›k›nt›lar• Su borular›

Ulafl›lmakta güçlük çekilen alanlar özellikle y›kanmal›d›r.‹fllem yap›l›rken portatif ›fl›k kaynaklar›n›n ve portatif

iskelelerin kullan›lmas› tavsiye edilir. Kümeslerin d›fl› day›kanmal›d›r.Özellikle dikkat edilecek noktalar:

• Hava girifl yollar›• Oluklar• Beton yollar

Aç›k kümeslerde perdenin içi ve d›fl› da y›kanmal›d›r. Karton,naylon vb. y›kanmas› mümkün olmayan maddeler imhaedilmelidir.

Y›kama ifllemi kir, toz ve altl›k veya çöp art›¤›kalmayacak flekilde yap›lmal›d›r. Düzgün y›kamazaman al›r ve detaylar›na dikkat etmek gerekir.

Piyasada bulunan de¤iflik markalardaki deterjan ürünlerkullan›m talimatlar›nda belirtildi¤i gibi kullan›larak azamiyarar sa¤lanabilir.

Çiftlik personelinin kulland›¤› bölümler de ihmaledilmemelidir. Yumurta depolama odalar› da iyicetemizlenerek dezenfekte edilmelidir. Dezenfeksiyon öncesi,e¤er varsa nemlendiriciler sökülerek bak›mlar› yap›lmal›temizlenmelidir.

Suluk ve Yemlik Sistemlerinin Temizli¤i

Kümesteki bütün ekipmanlar temizlenmeli ve dezenfekteedilmelidir. Temizlendikten sonra malzemelerin örtülereksaklanmas›na dikkat edilmelidir.

Suluk Sistemi: Suluk sisteminin temizlenmesi için takipedilecek yöntem flunlard›r:

• Bütün tanklar ve borular boflalt›lmal›• Hatlar temiz su ile temizlenmeli• Tanklardaki kirler, kireçlenmeler ve biofilm art›klar›fiziki olarak f›rçalama v.b. ile uzaklaflt›r›lmal› ve art›klarkümes d›fl›na ak›t›lmal›• Tanklar tekrar temiz suyla doldurulup üzerine tavsiyeedilen oranda uygun bir su dezenfektan› ilave edilmeli• Tanktaki dezenfektan içeren su, suluk hatlar›na sevkedilmeli ve hava yapmad›¤›ndan emin olunmal›• Tank suyu dezenfektan solusyonuyla tekrar doldurulupen az 4 saat bekletilmeli ve daha sonra tüm sistemboflalt›larak durulanmal›• Tank›n kapa¤› tamamen de¤ifltirilmeli• Tank civciv gelifli öncesi son kez taze ve temiz suyladoldurulmal›d›r.

Su borular›n›n içinde biyofilm tabakas› oluflaca¤›ndan vebu tabaka su hatt›nda t›kanmaya, suyun ak›fl h›z›n›nazalmas›na ve bakteriyel bulaflmalara sebep olaca¤›ndan,su hatt›n›n düzenli olarak uygun bir ürün ile temizlenmesielzemdir. Biyofilm tabakas›, bakterilerde mevcut olanlipopolisakkarit kapsüllerinin bir araya gelmesinden oluflur.Kullan›lan borunun yap›ld›¤› materyal de biyofimoluflumunun miktar›n› (az ya da çok) etkileyecektir.

62

Alkaten borular ve plastik tanklar elektrostatik özelliklerindendolay› biyofilm oluflmas›n› kolaylaflt›r›c› etkiye sahiptir.Vitamin ve mineral katk›lar›n›n su yoluyla verilmesi debiyofilm oluflumunu artt›r›c› bir etkiye sahiptir. Biyofilminfiziksel yollarla uzaklaflt›r›lmas› ve boru içlerinintemizlenmesi ço¤u zaman mümkün olamamaktad›r. Dönemaralar›nda borulardan peroksit içeren bileflikler yada yüksekoranda klor (140 ppm) geçirilmesi biyofilmleri k›smenuzaklaflt›rmada yard›mc› olacakt›r. Ancak hayvanlar suiçmeden önce boru hatt› ve tank›n itina ile temizlenipdurulanmas› unutulmamal›d›r. Yüksek oranda mineral içerensular›n (özellikle de demir ve kalsiyum) temizli¤i için asitkullan›m› gerekir. Metal borular da bu yöntemletemizlenebilir ancak korozyona sebep olabilir. Yüksekdüzeyde mineral madde içeren sularda kullan›m öncesi bus›k›nt›ya yönelik bir ifllem yap›lmas›nda fayda vard›r.

Petler için kullan›lan su sistemi ve kümes içersindekinemlendirici sistemler bi-guanide bir dezenfektankullan›larak dezenfekte edilebilir.Bi-guanide'ler üretims›ras›nda da suyun bakteriyel yükünü azaltmak amac›ylakullan›labilir.

Yemlik Sistemi: Yemlik sisteminin temizlenmesinde takipedilecek prosedür flöyledir:

• Zincirler, asma yemlikler, yem kazanlar› gibi bütünyemleme ekipmanlar› boflalt›lmal›, y›kanmal› vedezenfekte edilmeli.• Yem kazanlar› ve tafl›y›c› borular boflalt›lmal›,mümkünse iyice f›rçalan›p temizlenmeli ve kapat›lmal›.• Mümkün olan her yer fümige edilmelidir.

Bak›m ve Onar›m

Temiz ve bofl kümes bak›m ve onar›m için ideal bir f›rsatt›r.Kümes boflalt›ld›¤›nda afla¤›dakilere azami itinagösterilmelidir:

• Beton zemindeki çatlaklar kapat›lmal›,• Duvarda gerekli yerler s›vanmal›,• Tavan onar›lmal›,• Gerekirse boya ve badana yap›lmal›,• Bütün kap›lar›n s›k›ca kapanmas› sa¤lanmal›d›r.

Kemirgen ve Kufl Kontrolü

Hastal›klar› tafl›y›c› olmalar› ve yem tüketmeleri dolay›s›yla,kemirgen ve kufllar›n kümese girifli önlenmelidir. Takipedilmesi gereken prosedür flöyledir:

• Duvarlar, kap›lar,pencereler ve çat›daki delikler kontroledilmeli gerekirse onar›lmal›• Fanlar ve hava giriflleri kufllar›n içeriye girmesineengel teflkil edecek yap›da olmal›• Bütün kap›lar›n aral›k olmaks›z›n s›k›ca kapand›¤›ndanemin olunmal›• Yemlik sistemindeki s›z›nt›lar kontrol edilmeli, kolayulafl›labilecek yemlerin, kufllar›, haflereleri, kemiricilericezbedece¤i unutulmamal›• Aç›k kümeste sistem, kufllar›n kümes içine giriflineengel olacak biçimde yap›lmal› gerekirse yenilenmelidir.

Ayr›ca fare ve di¤er kemiricilerin giriflini önlemek içinbinan›n çevresinde 1-3 m geniflli¤inde çak›l veya beton biralan yap›lmal›d›r.

Dezenfeksiyon

Dezenfeksiyon, kümesin tamam› (d›fl alan› da dahil olmaküzere) temizlendikten ve bütün onar›mlar tamamland›ktansonra yap›lmal›d›r. Dezenfektanlar kirin ve organikmaddelerin varl›¤›nda etkisizdir.

Kullan›m› yasal olarak onaylanm›fl, bakteri ve virus gibikanatl› patojenlerine karfl› etkili bütün dezenfektanlargenellikle yeterli olacakt›r. Tedarikçi firmalar›n tavsiyelerineuyulmas›nda fayda vard›r. Yayg›n olarak kullan›landezenfektanlar›n listesi 00/38 numaral› ve “KümeslerdeTemizlik ve Dezenfeksiyon Prosedürleri” isimli Ross teknikbülteninde verilmifltir.

Dezenfektanlar, bas›nçl› bir su pompas› ya da s›rt pompas›yard›m›yla uygulanmal›d›r. Dezenfektanlar›n köpük tarz›ndauygulanmas›, daha uzun temas zaman› sa¤layaca¤›ndan,dezenfeksiyonun etkinli¤ini artt›r›r.Bütün ifllemler yap›l›p kümes kapat›ld›ktan sonra, kümes›s›s›n› yüksek de¤erlere kadar ulaflt›rmak dezenfeksiyonunetkinli¤ini artt›r›r.

Birçok dezenfektan›n, “Koksidiyoz oositleri” ne karfl› biretkinli¤i yoktur. E¤er koksidiyal oositlere karfl› herhangibir uygulama yap›lacak ise, amonyak a盤a ç›karan ürünlerkullan›lmal› ve bu uygulama iyi e¤itim alm›fl personeltaraf›ndan yap›lmal›d›r. Bunlar kümes içersindekitemizlenmifl yüzeylere uygulan›rlar. Birkaç saatlik k›sa birtemas süresiyle etkili olurlar.

Formaldehit Fumigasyonu

Kullan›m›na izin verilen yerlerde fümigasyon,dezenfeksiyonun hemen ard›ndan ve mümkün olan en k›sazamanda uygulanmal›d›r. Yüzeyler nemli olmal›d›r. Kümess›cakl›¤›, 21°C olmal›d›r. Fumigasyon düflük s›cakl›kta ve% 65'den az nisbi nemde etkisizdir.

Kap›lar, fanlar, havaland›rma ekipmanlar› ve pencerelerkapat›lmal›d›r. Tedarikçilerin fumigasyonla ilgili talimatlar›natam olarak uyulmal›d›r. Fumigasyon sonras› kümes 24 saatkapal› tutulmal› ve “G‹R‹LMEZ” iflareti kap›ya as›lmal›d›r.Kümese girifllerden önce kümes çok iyi havaland›r›lmal›d›r.

Altl›k serildikten sonra yukar›da aç›klanan fümigasyonifllemi tekrarlanmal›d›r.

Fumigasyon hayvanlar ve insanlar için tehlikelidir. ‹flçiler,maske, gözlük, eldiven gibi koruyucu giysiler giymelidir.Yerel sa¤l›k ve güvenlik düzenlemelerine tam olarak uyulmal›ve acil bir durum için en az 2 kifli haz›r bulunmal›d›r.

Fumigasyon yapmadan önce yerel sa¤l›k vegüvenlik yasalar› dikkate al›nmal› ve gereklimercilere dan›fl›lmal›d›r.

D›fl Alanlar›n Temizlenmesi

D›fl alanlar›n da temizlenmesi hayati bir öneme sahiptir.‹deal olarak kümes etraf› 3 m kadar beton ya da çak›llaçevrilmifl olmal›d›r. E¤er bu mümkün de¤ilse kümesetraf›ndaki alan:

• Yabani otlardan ari olmal›• Kullan›lmayan alet-edavat içermemeli• Düz bir yüzey olmal›• ‹yi drenaja sahip olmal›d›r ve su birikmesine müsaitolmamal›d›r.

Özellikle dikkat edilmesi gereken di¤er alanlar:

• Fanlar›n alt›• Kap› çevreleri• Girifl yollar›

Çiftli¤in Temizlik ve Dezenfeksiyonunun KontrolEdilmesi

Temizlik ve dezenfeksiyonunun maliyetinin ve etkinli¤inintespiti ve izlenmesi elzemdir. Bu etki, toplam bakteri (TVC)say›m› yap›larak ortaya konulabilir. Tablo 32'de hedeflenende¤erler verilmifltir. ‹zleme programlar›, TVC de¤erlerindekie¤ilimi ortaya koyarak, kullan›lan method, dezenfektan vb.etkinli¤ini gözler önüne serecektir.

E¤er temizlik ve dezenfeksiyon itina ile yap›lm›fl ise herhangiSalmonella türünün izole edilmemesi gerekir.

Amaç

Hayvanlar›n sa¤l›¤›n› ve verimini etkilemesi olas› olanpatojenlerin önüne geçmek gayesiyle bir kurallar bütünüoluflturmakt›r.

Dam›zl›k hayvanlar›n ve broylerlerin sa¤l›¤› Mikoplazmave Salmonella pullorum / S. gallinarum gibi özel patojenlertaraf›ndan etkilenebilir. Salmonella gibi zoonoz hastal›klardam›zl›klar›, bir sonraki nesil olan broylerleri ve insanlar›etkilerler. Broylerde, yaflama gücünü azalt›p, etin insantüketiminde kullan›m›n›n önüne geçecektir.

Tedbirler

Patojenlerin enfeksiyon oluflturma flans›n› en aza indirgemekve sa¤l›kl› sürüler yetifltirmek için temel hijyen önlemleriflunlard›r:

• Her çiftlik için tek yafll› sürü politikas› izlenmelidir• Yaln›z gerekli ziyaretçilerin çiftli¤e girmesine izinverilmelidir. Her bir ziyaretçi daha önceden oluflturulmuflolan ziyaretçi kart›n› doldurmal›, en son ziyaret edilenkümes, kesimhane vs. kanatl›ya iliflkin herhangi bir tesiskaydedilmelidir.• Koruyucu elbiseler giyilmeli, çal›flanlar ve ziyaretçileriçin y›kanma ve dufl alma yerleri olmal›d›r.• Lavabo olmal›, sabun kullan›lmal›d›r.• Her kümes giriflinde el ve ayak dezenfeksiyonu içingerekli ekipmanlar bulundurulmal›d›r. Kullan›landezenfektanlar tedarikçi firman›n önerisi do¤rultusundas›kl›kla de¤ifltirilmelidir. Buna alternatif olarak her birkümes giriflinde ayakkab› de¤ifltirilebilir.• Çiftli¤i ziyaret eden bütün araçlar s›k› dezenfeksiyonifllemlerinden geçirilmelidir.• Binalara yabani kufllar›n ve kemiricilerin girifliönlenmelidir.• Salmonella kontrolü için yem ›s›sal iflleme maruzb›rak›lmal› ve güvenilir bir fabrikadan al›nmal›d›r.

Is›sal ifllemden geçmemifl yemler salmonellan›ntemel kayna¤›d›r ve bu durum her zamanlaboratuvar tahlillerinde tespit edilemeyebilir.Bütün yemlerin bulafl›k oldu¤u kabul edilmelidir.Peletleme ifllemi s›ras›nda oluflan s›cakl›k yeminmikrobiyal dekontaminasyonu için yeterliolmay›p; dekontaminasyon için daha uzun süreli›s›ya maruz b›rakma ifllemine ihtiyaç vard›r.

Organik asitler yemde yeniden bulaflmay› önlemeye yard›mc›olabilir. Yeniden bulaflmay› önlemek gayesiyle, d›fl ortamile temas› tamamen kesilmifl bir depolama sistemi ve ayr›bir tafl›ma sistemi oluflturulmas›na iliflkin gerekli tedbirleral›nmal›d›r.

‹yi kalitede bir su dam›zl›k sevk-idaresinin vazgeçilmez birö¤esidir.

Su, temiz olmal› ve organik ya da suda ask›da kalabilenherhangi bir at›k madde içermemelidir. Saf ve patojenmikroorganizmalardan arî bir su elde etmek için izleme

63

TABLO 32: TEM‹ZL‹K VE DEZENFEKS‹YONUN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

ÖrnekSay›s›

TBS* Salmonella

Hedef En çok

Al›nanYer

Kolonlar

Duvarlar

Zemin

Yem Kazan›

Folluklar

Çatlaklar

Kanallar

4

4

4

1

20

2

2

5

5

30

24

24

50

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

Olmamal›

ÇEVRE B‹YOGÜVENL‹⁄‹SU KAL‹TES‹

*TBS: Toplam Bakteri Sakteri Say›s› / cm2

64

TABLO 33: SUDAK‹ M‹NERAL VE BAKTER‹LER‹N KABUL ED‹LEB‹L‹R MAKS‹MUM SEV‹YELER‹

HASTALIKLARIN KONTROLÜ

Toplam çözünebilir madde

Klor

PH

Nitratlar

Sülfatlar

Demir

Kalsiyum

Bak›r

Magnezyum

Mangan

Çinko

Kurflun

Fekal Koliform

300-500 ppm

200 mg/l

6-8

45 ppm

200 ppm

1 mg/l

75 mg/l

0.05 mg/l

30 mg/l

0.05 mg/l

5 mg/l

0.05 mg/l

0

ÖLÜ TAVUKLARIN ‹MHASI

SA⁄LIK PROGRAMLARINDAAfiILAMA VE HASTALIKLARIN KONTROLÜ

programlar› kullan›lmal›d›r. Su bilhassa pseudomanos tipiorganizmalar› içermemelidir. Koliform mikroorganizmasay›s› hiçbir örnekte ml' de 1'den fazla olmamal›d›r. Ard›fl›körneklerle yap›lan analiz sonucu örneklerin % 5'indendaha fazlas› koliform içermemelidir. E.Coli hiçbulunmamal›d›r

Su içeri¤i ile ilgili standartlar tablo 33'de verilmifltir. E¤ersu flebeke suyundan sa¤lan›yorsa muhtemelen bu de¤erlerafl›lmayacakt›r. Bununla birlikte su kuyulardan sa¤lan›yorsa,gübrelenmifl arazilere ba¤l› olarak, fazla miktarda nitrat veyüksek bakteri say›s› bulunabilir. Çünkü gübrelenmiflalanlardan kuyu sular›na geçifl olacakt›r. Bakteri say›s›n›nfazla oldu¤u yerlerde durum de¤erlendirilmeli ve en k›sasürede düzeltilmelidir. ‹çme suyuna 1 - 3 ppm klor vererek(suyun içildi¤i noktadaki de¤er) su dezenfeksiyonundaoldukça etkili olunabilir. Suyu dezenfekte etmek içinultraviole ›fl›k ta kullan›labilir. Bu metodu uygularkentedarikçi firman›n önerilerine uyulmal›d›r.3 mg/l' den daha fazla demir içeren ya da sert sular, suluk,vana ve borularda t›kanmalara neden olabilir. Ayr›casedimentler de borular› t›kayacakt›r. Dolay›s›yla 40-50mikron geniflli¤inde filtreler kullan›larak suyun filtre edilmesigerekir. Fazla miktarda demir içeren sular, bakteriyel geliflimidestekleyece¤inden, yumurtalar› y›kamada ve sanite etmedekullan›lmamal›d›r.

Suyun dam›zl›klara 10-12˚C s›cakl›kta verilmesigerekmektedir. Çok so¤uk veya ›l›k (30˚C) su sa¤lamaktüketimi azaltacakt›r. S›cak havalarda, su ak›fl›n› art›rmakmümkün oldu¤unca serin su elde edilmesini sa¤layacakt›r.

Amaç

Ölü tavuklar›n kümes çevresinden uzaklaflt›r›lmas› veböylelikle patojenik mikroorganizmalar›n ço¤almas›n›n vesa¤l›kl› tavuklara geçmesinin önüne geçmektir.

Uygulamalar

Tüm ölü ya da ›skartaya ç›kart›l›p öldürülmüfl hayvanlarderhal kümesten uzaklaflt›r›lmal› ve karkaslar imhaedilmelidir. En güvenli yol yakmak veya gömmektir.Gaz, ya¤ veya kat› bir yak›t ile karkaslar› yakmak pahal›d›rancak son derece etkilidir.

Ölülerin, k›smen toprakla doldurulmufl çukurlarakonulmas›, lefl yiyiciler ve böceklerinkontaminasyon oluflturma riski aç›s›ndan tavsiyeedilmemektedir.

‹yi düzenlenmifl çukurlar daha ucuz ve etkilidir. Ölühayvanlar›n, kimyasal ilaveler olmadan, çukur kuru tutuldu¤usürece gömülmeleri çürüme için yeterli olacakt›r. Ancakbu tarz bir gömme ifllemi için taban suyu yak›n olan alanlartercih edilmemelidir.

Karkaslar›n imhas› için yerel yönetmelikler incelenmelidir.

Amaç

Hastal›klar›n, dam›zl›k ve broiler sürüleri üzerindeki olumsuzetkilerini minimum düzeye indirmektir.

Uygulamalar

‹yi bir sevk-idare yöntemi ve yüksek standartta hijyeniktedbirler ile, kanatl›lar ço¤u hastal›klardan korunabilecektir. Enfeksiyona sebep olan hastal›klar›n en önemligöstergelerinden birisi, su ve yem tüketimindeki azalmad›r.

Bu yüzden de yem ve su tüketimindeki de¤ifliklikler iyi biryönetimle günlük olarak kaydedilmelidir. Bir iflletmede herhangi bir sa¤l›k probleminden flüphelenilirse, zamangeçirilmeden veteriner dan›flmanlar haberdar edilmeli veotopsi için hayvanlar gönderilmelidir. Bir enfeksiyonç›kt›¤›nda yap›labilecek en erken ve en uygun müdahale,enfeksiyonun, sürüdeki yay›lma h›z›n› gerek dam›zl›kta

65

AfiILAMA

gerekse broilerde flekillenebilecek verim kay›plar›n› en altdüzeye indirecektir.

Sürü kay›tlar› hastal›¤a ait bilgilerin araflt›r›lmas›nda en iyiyard›mc›lar olaca¤›ndan afl›lar, afl› seri numaralar›, ilaçuygulamalar›, sürü gözlemleri hakk›ndaki notlar çok dikkatletutulmal›d›r.

Amaç

Afl›lamalarda amaç, enfeksiyon etkenlerine karfl› hayvanlardaaktif güçlü bir ba¤›fl›kl›k oluflturmakt›r. Afl›lar böyleceuygulanan hayvanlar› enfeksiyonlardan aktif olarakkoruyabilece¤i gibi, maternal antikorlar yard›m›yla da pasifolarak yavrular› da koruyacakt›r.

Afl›lama Programlar›

Bir afl› program› oluflturuldu¤unda Marek, Newcastle (ND),Avian ensefalomiyelitis (AE), Chicken anemia (CAV), Avianrhinotracheitis, ‹nfeksiyöz bronflitis (IB), Gumboro gibihastal›klar göz önünde bulundurulmal›d›r. Bununla birlikteafl›lama programlar› çeflitlilik arzetmektedir. Uygun birafl›lama program›n›n haz›rlanmas›nda, kesinlikle dan›flmanveteriner hekimlerin de görüflleri al›nmal›d›r. Dan›flmanlar›nbu konudaki katk›lar› o bölge, hatta ülke düzeyindeenfeksiyonlar›n yayg›nl›¤› ile ilgili ayr›nt›l› bilgileridir.

Afl›lama program›n›n etkinli¤inin ölçülmesi titrelere bak›larak,boya kullan›m›yla, hastal›k semptomlar›n›n gerilemesi yada görülmemesiyle anlafl›labilir. Afl›r› afl› kullan›m› titrelerinve CV'lerin da¤›lmas›na ve zay›f olmas›na yol açar. Ayr›cabu tür yo¤un afl› programlar› özellikle de 10-15. haftalardakihayvanlar› stres alt›nda tutar. Bilinmesi gereken çok önemlibir nokta afl› titrelerinin herzaman koruyucu flartlar› ya dasaha enfeksiyonunun varl›¤›n› yans›tmad›¤›d›r.

Enfeksiyonlardan korunmada afl›lama yard›mc› olmaklabirlikte bio-güvenli¤i ikame edemeyecektir. Her bir hastal›¤›nönlenmesine yönelik ayr› ayr› stratejiler oluflturulmal›d›r.Örne¤in, kanatl› korizas› ve infeksiyöz laringotraheitis'tehepsi içeri-hepsi d›flar› sistemi iyi bir koruma oluflturacakve afl›lamaya gerek kalmayacakt›r.Bir afl› program›ndakullan›lan afl›lar s›n›rland›r›lmal› ve sadece gerekli olanlarkullan›lmal›d›r. Bunun gibi programlar, daha ucuz,hayvanlarda daha az stres oluflturan ve iyi derecede titreoluflturan programlard›r. Afl›lar güvenilir tedarikçilerdenal›nmal›dr.

Afl› çeflitleri

Kanatl›larda canl› ve inaktif olmak üzere 2 çeflit afl›kullan›lmaktad›r. Baz› afl›lama programlar›nda canl› veinaktif afl›lar, daha güvenilir ba¤›fl›kl›k oluflturmak amac›ylabirlikte kullan›labilir. Her iki afl› çeflidinin birbirine göreavantaj ve dezavantajlar› vard›r.

‹naktif afl›lar: ‹naktif afl›lar, inaktive edilmifl afl› suflu ilebirlikte genellikle ya¤l› veya alüminyum hidroksitliadjuvantlarla kombine edilerek haz›rlanmaktad›r.Adjuvantlar, hayvan›n immun sisteminin daha uzun süreuyar›lmas›n› sa¤layarak, daha güçlü immun yan›t oluflumunayard›mc› olurlar.

Baz› kanatl› hastal›klar›nda kullan›lan inaktive afl›lar, afl›sufluna ait çok farkl› antijenleri içerir. ‹naktive afl›lar ya derialt› yoluyla ya da kas içi yolla uygulan›r.

Canl› afl›lar: Canl› afl›lar, spesifik hastal›k etkeninin bizzatkendisini içerirler. Bununla birlikte, mikroorganizma yeterikadar modifiye (attenüesyon) edilmifl olup hayvan içersindeço¤alabilir fakat hastal›k oluflturmaz. Baz› afl›lar bugenellemenin d›fl›nda olup attenüasyona maruzb›rak›lmad›¤›ndan, afl› program› haz›rlan›rken dikkatliolunmal›d›r (örn. AE).

Prensip olarak, baz› enfeksiyonlara karfl› birden fazlauygulama yap›ld›¤›nda, ilk önce en fazla attenüasyonamaruz kalm›fl afl› kullan›lmal›d›r. Böyle afl›lar genellikleND'ye karfl› uygulanmaktad›r.

Afl›lama programlar›nda çok fazla olmamakla birlikte attenüeedilmemifl canl› afl›lar da kullan›labilir. Böyle afl›lar, kanatl›çiçe¤inde oldu¤u gibi etkenin normal olarak vücudagiremedi¤i yollardan, kanat zar›na bat›r›larak veya chickenanemide oldu¤u gibi enfeksiyonun görülmedi¤i dönemlerdecivcivlerin geliflim aflamalar›nda yap›l›r.

Canl› afl›lar genellikle içme suyu, sprey veya göze damlatmayoluyla uygulan›r. Marek hastal›¤›nda oldu¤u gibi bazende enjeksiyon fleklinde uygulan›r.

Salmonella ve Mikoplazma afl›lar› d›fl›ndaki canl› bakteriyelafl›lar, yayg›n olarak kullan›lmamaktad›r. Baz› probiotiklerve rekabetçi d›fllama ürünleri dam›zl›k sürülerin hayatlar›n›nerken döneminde veya antibiyotik tedavisinden sonrasalmonella ve birtak›m bakteri enfeksiyonlar›na karfl›koruyabilir.

Canl› ve inaktif kombine afl›lar: Enfeksiyonlara karfl› üniformkarakterde ve yüksek titrede antikor oluflturabilmek amac›ylaen etkili afl›lama metodu, hayvanlar›n önce spesifik antijenikdeterminantlar› içeren bir veya daha fazla canl› afl› ile sonrada, inaktif afl› ile afl›lanmas›d›r. Canl› afl›lar, inaktif afl›larlabirlikte kullan›ld›¤›nda kanatl› immun sistemini daha güçlübir flekilde uyararak, daha yüksek titrede antikor seviyelerininoluflmas›na neden olmaktad›r. IB, IBD ve ND' de oldu¤ugibi, bir çok hastal›¤›n afl› program› bu flekildedüzenlenmektedir. Bir program dahilinde uygulanan afl›lar,anaç sürüde güçlü bir aktif ba¤›fl›kl›k oluflturdu¤u gibi,maternal antikorlarla da yavrularda koruma sa¤lamaktad›r.

Marek: Marek afl›lar›n›n tamam› canl› afl›lar olup, 3 farkl›serotipten haz›rlanmaktad›r. Bütün anaç sürüleri birincigün marek hastal›¤›na karfl› afl›lanmal›d›r. Birinci gün yap›lanafl›lamada afl› suflu olarak genellikle, hücre ba¤›ml› hindiherpes virusu olan serotip 3 ile (THV/ HVT) hücre ba¤›ml›marek hastal›¤› virusu ( MDV) olan serotip 1'inkombinasyonu kullan›l›r. Marek hastal›¤›na karfl› en çokkullan›lan sufl ise attenüe Rispens sufludur. Yüksek düzeyderisk olan bölgelerde, 14-21. günlerde uygulanandondurulmufl HVT ile çiftlikte yap›lan afl›lamalar›n pratikolarak yarar sa¤lad›¤› tespit edilmifltir.

Newcastle (ND): Patojenik sufllarla saha bulaflmas›n›noldu¤u bölgelerde genelde, önce daha az patojen HB1suflu, bunu takiben de daha patojen La Sota afl› suflu ileafl›lama yap›lmal›d›r. La Sota afl› suflu baz› ülkelerde delisans alamam›flt›r. Ayr›ca ND' ye karfl› Danimarka, ‹sviçre,Finlandiya gibi baz› ülkelerde hiçbir afl›lama program›uygulanmamaktad›r.

Infeksiyöz bronflitis (IB): Kanatl›lar›n IB' ye karfl›afl›lanmas›nda kullan›lan esas afl› suflu, canl› H120 sufludur.Daha az attenüe olan canl› H52 afl› suflu, afl›s›z hayvanlarauygulanmamal›d›r. H52 afl›s›, canl› ve inaktif afl›lar›n birliktekullan›ld›¤›, afl›lama programlar›nda, inaktif afl›lar›nverimli¤ini olumsuz yönde etkilemektedir. Y›llar itibariyleizole edilen Varyant IB sufllar›n›n say›lar› artmaktad›r.Bundan dolay› IB' e karfl› güçlü bir immun yan›toluflturabilmek için canl› ve inaktif afl›larda Varyant antijenikdeterminantlar› ihtiva eden afl› sufllar›n›n kullan›lmas›gerekmektedir.

Infeksiyöz bursa hastal›¤› (IBD): Broiler anaç sürülerinde,IBD' ye karfl› kullan›lan afl›lar›n ço¤u canl› afl›lard›r.Birinci afl›lamada orta derecede patojen olan afl› sufllar›kullan›lmal›d›r. Broiler anaç sürülerinde genelliklepatojenitesi yüksek hot afl› sufllar›na daha az ihtiyaçduyulmaktad›r.

ND / IB / IBD: ND/IB/IBD antijenleri içeren kombine inaktifafl›, genellikle 126. günde (18. hafta) veya hayvanlar›nyumurtlama kümesine nakledildi¤inde uygulanmaktad›r.Bir çok antijenik determinant› ihtiva eden baz› inaktif afl›larhalihaz›rda günümüzde kullan›lmaktad›r.

Avian rhinotracheitis: Anaç ve yavrularda en güçlü korumay›inaktif ve canl› afl› kombinasyonlar›n›n sa¤lad›¤›düflünülmektedir.

Avian encefalomiyelitis (AE): Anaç tavuklara 56-84. günleraras›nda (8-12 hafta) içme suyu ile verilen canl› afl›n›n tekdozu, hayvanlar› yaflam boyu korumaktad›r. ‹naktive afl›lar›nda çok kullan›lmasa da etkili bir koruma sa¤lad›¤›bilinmektedir.

Chicken anemia virus (CAV): Chicken anemia virus afl›s›,yayg›n olarak yaklafl›k 56. günde (8 haftal›k)

uygulanmaktad›r. Attenüe edilmemifl canl› afl›n›n içme suyuile verilen tek dozu, broiler anaçlar› hayatlar› boyu korumayayetmektedir. Kas içi yoluyla uygulanan canl› attenüe afl›da günümüzde kullan›lmaktad›r.

Reovirus enfeksiyonlar›: Reovirus, baz› enfeksiyonlar ileiliflkili olup tüm dünyada en yayg›n olan› viral artritistir.Kanatl›larda reoviruslara karfl› afl›lamalarda canl› ve inaktifafl›lar kombine flekilde kullan›lmakta ve böylelikle vertikalbulaflma engellenmekte ve yavrulara geçen antikorlarla dayavrularda koruma sa¤lamaktad›r. Maternal antikorlar›nuygulanacak afl›ya olumsuz etkilerinden dolay› canl› reovirusafl›lar› anaç sürülerinin afl›lama program›na al›naca¤› veözellikle de genç hayvanlara uygulanaca¤› zaman oldukçadikkatli olunmal›d›r. Baz› canl› reovirus afl›lar› özelliklegenç hayvanlarda enfeksiyonlara neden olabilmektedir.Canl› bir afl› kullan›lmaks›z›n, 2 inaktif afl› kombinasyonununyaklafl›k 42 ve 112. günlerde (6 ve 16. hafta) enjeksiyonfleklinde uygulanmas›, hem uygulanan hayvanlarda hemde maternal antikorlarla yavrularda koruma sa¤lamaktad›r.Reovirus enfeksiyonlar›na karfl› afl› programlar›n›nhaz›rlanmas›nda, o bölgede çal›flan ve hastal›k hakk›ndadetayl› bilgileri olan uzman veteriner dan›flmanlar›n damutlaka görüflleri al›nmal›d›r.

Tavuk koleras› (Pasteurella multocida) ve ‹nfeksiyöz koriza(Haemophilus paragallinarum): Bu hastal›klar›n etkenleribakterilerdir. Her iki hastal›k da bölge veya çiftliklerdeendemik karakterde seyrediyorsa kontrolleri genelliklebirkaç sufl içeren inaktif afl›larla yap›lmaktad›r. Afl›lar yaklafl›kolarak 28-42. günlerde (4-6. hafta) ayr› enjeksiyonlar fleklindeuygulanmaktad›r. Bakteriyel hastal›klara karfl› inaktif afl›lar›nkullan›lmas›, afl›lama program›n›n verimini etkilememekflart› ile gerekli durumlarda antibakteriyel ilaç kullan›m›nada imkan verir. Canl› bakteriyel afl›lar antibakteriyel ilaçlartaraf›ndan olumsuz yönde etkilenebilmesi nedeniylegenellikle kullan›lmamaktad›r.Hepsi içeri-hepsi d›flar› sisteminde genellikle korizagörülmez.

Egg Drop Sendromu (EDS'76): Dünyada baz› bölgelerdeyayg›n olan bu enfeksiyonun kontrolü, genellikle kas içiyolla 98 ve 126. günler aras›nda (14 ve 18. haftalar), ya¤l›adjuvantl› inaktif afl›n›n bir kez uygulanmas›ylayap›lmaktad›r.

Salmonella: Yem kaynakl› kontaminasyon riskinin yüksekoldu¤u bölgelerde anaç sürülerin salmonellaenfeksiyonlar›na karfl› afl›lanmas› oldukça yararl›d›r.‹naktif afl›lar vertikal bulaflmay› azaltabilmektedir.

Koksidiyoz: Broiler anaçlar›n birinci hafta, canl› koksidiyozafl›lar›yla afl›lanmas›, halihaz›rda uygulanan bir kontrolyöntemidir. Afl› uygulanmas›ndan sonra sürülerin herhangibir antikoksidiyal maddeye maruz kalmamalar›na dikkatedilmelidir (Afl› üreticileri taraf›ndan tavsiye edilenmaddelerden baflka). Koksidiyoz, yeme kat›lan antikoksidiyalilaçlarla da kontrol edilebilmektedir.

66

ÖZEL AfiILAMA PROGRAMLARI

Helmintlerin belirli aral›klarla izlenmesi ve kontrollerioldukça önemlidir. ‹htiyaç duyuldu¤u takdirde, hayvanlarayetifltirme döneminde 2 doz antihelmintik bir ilacverilmelidir. Kontrol program›n›n etkinli¤ini ölçmek gayesiyle,›skartaya ayr›lan hayvanlar otopside rutin olarak incelenmelive 22. haftada ilave bir dozun gereklili¤i tart›fl›lmal›d›r.

Baz› enfeksiyoz olmayan hastal›klar, viral enfeksiyonlarlakar›flt›r›labilir.

Peritonitis: Bu vakada E.coli çok s›k izole edilmekle birlikteas›l sebep bu de¤ildir. Yetifltirme dönemi boyunca kontroledilemeyen canl› a¤›rl›k profili peritonit oluflumuna yolaçan temel faktörlerden biridir.Peritonda biriken ve tekrar emilim için bekleyen fazlamiktarda yumurta sar›s› E.coli gibi f›rsatç› bakterilerinvarl›¤›nda peritonitis riskini artt›racakt›r.

‹laçla tedaviler ço¤unlukla baflar›s›z olup etkili bir canl›a¤›rl›k kontrolü uygulanmas›yla peritonit vakalar› azalt›labilir.

Sekonder Stafilokokal enfeksiyonlar›n neden oldu¤utendonitis: Tendonitis, geliflim eksikli¤inden kaynaklanabilir.Hastal›¤›n yo¤unlu¤unu etkileyen faktörler aras›nda geliflimproblemleri, kümes plan›, ayd›nlatma sistemi, beslenme vehayvanlar›n hareketlili¤ine ba¤l› birtak›m problemlersay›labilir.

Hayvanlar›n nakli ya da kontrollü yemlemede flekillenebilenhatal› uygulamalar stafilokokal tendonitis gibi problemlerinoluflmas›na yard›mc› olur. Stafilokokal tendonitis, reovirusenfeksiyonlar›nda görülen tenosynovitis ve artritis oluflumuile s›kl›kla kar›flt›r›lmaktad›r.

fiifl Kafa sendromu: ‹yi bir flekilde üretilmeyen kanalyemliklerin üzerindeki ›zgara telleri hayvanlar›n bafllar›ndayaralanmaya yol açabilir. Bu yaralanmalar zaman zamanPneumo viruslar›n oluflturdu¤u fiifl Kafa Hastal›¤› (ART) ilekar›flt›r›lmaktad›r.

Ani ölüm sendromu (SDS): Yumurtaya girifl yafl›nda broileranaçlarda görülebilen SDS, iyi bir rasyon yard›m›yla kolaycaengellenebilir. Hastal›k rasyonda uygun olmayan fosforseviyeleri nedeniyle, mineral metabolizmas›n›nbozulmas›ndan ileri gelmektedir.

Amaç

Amaç, anaç ve broiler sürülerinin spesifik patojenlerdenari, döl verimi yüksek, sa¤l›kl› nesillerin varl›¤›n› sürdürmektir.Ayr›ca, gerek anaç gerekse yavrular›n erken dönemlerdehastal›klar›n›n do¤ru teflhis edilerek, güvenilir korumatedbirlerinin al›nmas›d›r.

Salmonella

Salmonella pullorum ve Salmonella gallinarum kanatl›lar›nspesifik patojenlerindendir. Bu enfeksiyonlar›n kontrolü,kan serumu ile yap›lan aglütinasyon testlerinde spesifikantikorlar›n tespiti ile takip edilir. Antikorlar ya iflletmelerdekikan örnekleri veya laboratuvarda incelenen serumlardantespit edilir. Bir çok ülke S. pullorum ve S. gallinarumenfeksiyonlar›n›n kontrol ve eradikasyonunu resmiprogramlar dahilinde yürütmektedirler. Günümüzde bir çokülkede spesifik antijenlerin temini, hem özel hem de resmisektörlerce sa¤lanmaktad›r. Bu antijenlerin yoklu¤unda,enfeksiyon kuluçkahanelerin mikrobiyolojik incelemeleriyoluyla da kontrol edilebilir.

Salmonellalar›n varl›¤› genellikle, kanatl›lar›n, çevrenin vekuluçkahaneden ç›kan civcivlerin bakteriyolojik aç›danincelenmesi ile anlafl›l›r. Bir çok salmonella türü hem insanhem de kanatl›larda enfeksiyon oluflturabilir. S. enteritidisve S. typhimurium vertikal yolla broiler civcivlerine degeçti¤inden özel bir önem tafl›maktad›rlar. Günümüzde S.enteritidis ve S. typhimuriuma karfl› oluflan spesifikantikorlar›n belirlenmesi, S. pullorum ve S. gallinarumenfeksiyonlar›nda uygulanan aglütinasyon testlerininprensibiyle çal›flan spesifik ticari ELISA kitleriyleyap›labilmektedir.

Salmonellalar›n izlenmesi amac›yla, ay›klanan hayvanlar,kloakal svaplar, taze sekal içerik, sürme svaplar ve tozörnekleri kullan›labilir.

Kuluçkahane materyalleri olarak kabuk alt› ölümler, ›skartacivcivler, civciv kutusuna serilen ka¤›tlar, civciv kutular› vecivciv tüyleri kullan›labilir. Pratik olmas› aç›s›ndan örneklergenellikle 10'arl› olarak biraraya getirilerek laboratuvaragönderilirler.

Mikoplasmozis

Mycoplasma gallisepticum ve Mycoplasma synoviaenfeksiyonlar›na karfl›, anaç sürülerden al›nan serumörneklerinin, çabuk serum aglütinasyon veya spesifik tekliyada kombine ticari ELISA kitleriyle rutin olarak izlenmesigerekmektedir.

67

‹Ç PARAZ‹T (HELM‹NT) KONTROLÜ

ENFEKS‹YÖZ OLMAYAN HASTALIKLAR

SA⁄LIK ‹ZLEME PROGRAMLARI

Egg Drop Syndrome (EDS'76)

Gerekti¤i durumlarda spesifik hemaglütinasyon inhibisyontesti veya ELISA, EDS 76'n›n varl›¤›n› do¤rulamak içinkullan›labilir. Su ihtiyac›n›n baraj sular› ile karfl›land›¤›iflletmelerde, bu sular›n özellikle su kufllar› ve di¤er yabanikufllar taraf›ndan kontamine edilmesi sebebiyle, sular›nklorlanmas› gerekmektedir. Bu durum avian influenza'dankorunmaya da yard›mc› olacakt›r.

Di¤er Hastal›klar

Di¤er hastal›klar›n varl›¤›n›n incelenmesi serolojik olarakyap›labilece¤i gibi, daha çok yumurta verimindeki düflmeve di¤er klinik semptomlar›n rutin takibi ile yap›l›r. Teflhisaç›s›ndan serolojik olarak izlenmesi gereken hastal›klardaha önceden afl› uygulamalar› yap›lm›fl ND, IB ve Avianrhinotracheitis'i de içerebilir. Antikor titresi'nin normaldendaha yüksek oldu¤u durumlarda saha sufllar› ile bulaflmaoldu¤u düflünülebilir.

Numune Al›m›

Bir popülasyon içinde ço¤u hastal›klar›n incelenmesi,% 95 güvenle ve en az % 5 prevalensi belirlemek içinyap›l›r. Her bir broiler anaç sürüsü için (Örn. >500 kanatl›)yaklafl›k olarak 60 örnek al›nmal›d›r. Anaç sürülerdegeleneksel olarak, özellikle mikoplazma ve salmonella'lariçin 140-154.Günlerde (20-22. hafta) incelemeler yap›labilir.Bu kritik dönemde, sürünün %10'unu temsil edecek kadarveya en az 100 örnek test edilmelidir. Uygulanacak testlerinsay›s› ve s›kl›k oran› kümesin durumu ve özel hastal›khallerinde de¤iflmektedir.

Kanatl› Sektöründe Ülkeler Aras›ndaki Ticaret

Sa¤l›k sertifikas›na sahip bir sürüden al›nmak kayd›yla,ülkeler aras›nda serbestçe yumurta ve günlük civcivlerinal›flverifli yap›labilir. Ülkeler aras›ndaki bu ticaretin kurallar›,ülkeden ülkeye de¤iflir.

Örne¤in, AB ülkeleri aras›nda imzalanan AvrupaToplulu¤u ‹çi Ticaret Antlaflmas› gere¤ince, salmonellaenfeksiyonlar› yönünden tüm sürülerin her 2 haftadabir (ölü veya ›skarta civcivler vb..) incelenmesigerekmektedir. Bu örneklerin usulüne uygun flekildeincelenip incelenmedi¤i, resmi makamlarca kontroledilmektedir.

Mikoplazma yönünden iflletmeler sertifikalar›n› devamettirebilmek için, üretim süresince her 9 haftada, 60 serumörne¤ini, ELISA veya aglütinasyon testi ile test etmelerigerekmektedir. Ülkeler aras› kanatl› ticareti hakk›nda ilgiliülkenin resmi veteriner makamlar›n›n da bilgisi al›nmal›d›r.

Amaç

Afl›lama sonras› oluflan spesifik antikorlar›n de¤iflikzamanlarda izlenmesidir.

Uygulamalar

CAV ve AE için, afl›lamadan 1 ay sonra yap›lacak olanserolojik test, yeteri kadar ba¤›fl›kl›k oluflmam›flsa, sürüyumurtaya girmeden önce 2. afl›n›n uygulanmas› için f›rsatverecektir. Anaç sürülerinin IBD titreleri ve titrelere ait% CV'ler broilere yap›lacak IBD afl›lar›n›n zamanlamas›ndayard›mc› olabilir.

Afl›lama programlar›, anaçlarda aktif ba¤›fl›kl›k oluflturarakve maternal antikorlarla yavrularda pasif ba¤›fl›kl›k sa¤lar.Antikor seviyelerinin izlenmesi son derece önemli olupdüzgün da¤›l›ml› ve standart yükseklikteki bir titre iyi birkorunma sa¤lar. Antikor seviyeleri, oluflturulan örnekgruplardaki spesifik antikorlara bak›lmas› ile anlafl›l›r.Afl›lanm›fl sürülerde genellikle, her bir hayvan grubundanen az 20 kan örne¤i al›nmal› ve antikor titresinin tespitiamac›yla; hemaglütinasyon inhibisyon, agar jel difüzyonveya tekrarlanabilir, spesififik ve duyarl› bir test olaraknitelenen ELISA kullan›lmal›d›r.

‹naktif afl›lardan sonra yap›lan rutin testler maternalantikorlar›n tespitine imkan verirler. Kanatl›larda mikoplazmaile ilgili serolojik testlerde, genellikle inaktif afl›uygulamalar›ndan sonraki 2 haftal›k periyotta çaprazreaksiyonlar görülebilece¤inden bu dönemde test yapmaktankaç›n›lmal›d›r.

68

AfiI PROGRAMLARININETK‹NL‹⁄‹N‹N ‹NCELENMES‹

69

Ek Bölümler

ROSS308

sayfa ‹çindekiler70 Ek 1 : Kay›tlar

71 Ek 2: S›k kullan›lan baz› hammaddelerin besin maddeleri içeri¤i

72 Ek 3: Besin maddeleri içerikleri - Yetifltirme yemleri

73 Ek 4: Besin maddeleri içerikleri- Üretim Yemi

74 Ek 5: Faydal› sevk ve idare bilgileri

75 Ek 6: Havaland›rma oranlar›

76 Ek 7: Birim çevirme tablosu

78 Ek 8: Sorunlar›n tespiti - Kuluçkahane problemleri

79 Ek 9: Sorunlar›n tespiti - Vitamin yetersizlikleri

80 Dizin - Tablolar

81 Dizin - fiekiller

Ek B

ölü

mle

r

Hedef performans kriterlerine tamamlayac› olarak tutulankay›tlar sürü sevk ve idaresi için hayati önem tafl›r. Tutulmas›gereken kay›tlar afla¤›dad›r:

Kümeslenen hayvan say›s›Kümes alan› ve hayvan yo¤unlu¤uKuluçkahaneden c›k›m tarihiYem miktar›- haftal›k ve toplamYem tüketim süresiÖlüm miktari - Haftal›k ve toplamCanl› a¤›rl›k, CV% ve yafl›S›cakl›klar - minimum ve maksimumSu tüketimi - günlük

Kümeslenen hayvan say›s›Kümes alan› ve hayvan yo¤unlu¤uYumurta üretimi - günlük, haftal›k, tavuk bafl›na toplamüretim.Kuluçkal›k yumurta miktar›

- günlük, haftal›k, toplamYem - Günlük ve toplamYem tüketim süresi, canl› a¤›rl›klar

- Erkek ve difli - haftal›kOrtalama yumurta a¤›rl›¤›

- haftal›k ve günlükYumurta kitlesi - günlük ve haftal›kÖlüm miktar› - erkek ve difliDöllülük - ç›k›m gücü

- birinci kalite civciv say›s›Kümes s›cakl›¤› - iç ortam ve d›fl ortamS›cakl›k - minimum, maksimum ve mevcut

kullan›lan de¤erSu tüketimi - günlük

Ayd›nlatma program›Yem teslimatlar›Afl›lama - tarih, uygulama dozu ve zaman›‹laç uygulamalar› - tarih, uygulama dozu ve zaman›Hastal›k - tip, tarih ve etkilenen hayvanlar›n say›s›Veteriner incelemeleri - tarih ve tavsiyeleriDezenfeksiyon - Temizlik sonras› bakteri say›m›Hadise - ekipmanlar›n yanl›fl kullan›m› vs.

Haftal›k canl› a¤›rl›k - Erkek ve difliYumurta verimi - say›s› ve a¤›rl›¤›Kuluçkal›k yumurta verimiKuluçka rand›man› ve döllülükYumurta a¤›rl›¤› ve yumurta kitlesi - haftal›k

Tüm önemli kay›t kartlar› Ross Dam›zl›k Sürüleri Kontrolsisteminde mevcuttur.

EK 1: KAYITLAR

YET‹fiT‹RME:

70

ÜRET‹M:

TEDAV‹LER VE ÖZEL DURUMLAR:

HEDEF DE⁄ERLER:

KAYIT KARTLARI

71

AR

PA

MIS

IR

BU

⁄D

AY

SOR

GU

M

YU

LAF

MIS

IR G

LUTE

N‹

MIS

IR G

LUTE

N U

NU

YEM

L‹K

BU

⁄D

AY

BU

⁄D

AY

KEP

E⁄‹

P‹R

‹NÇ

KEP

E⁄‹ -

HA

M

P‹R

‹NÇ

KEP

E⁄‹-

EX

T.

FASÜ

LYE(

BEY

AZ

)

BEZ

ELY

E

SOYA

FA

SULY

ES‹,

ISIT

ILM

Ifi

SOY

A K

ÜSP

ES‹,

48

AY

Ç‹Ç

E⁄‹ K

ÜES

PES‹

, 39

KOLZ

A /

KA

NO

LA K

ÜSP

ES‹

BALI

K U

NU

66

R‹N

GA

BALI

⁄I (H

ARR‹

NG

) UN

U

ET V

E K

EM‹K

UN

U

C P

rot

Ene

rJi

Arj

inin

Izo

-Lös

in

L

izin

M

etio

nin

Met

& S

isti

n

Tri

onin

Trip

tofa

n

Ca

K

ull.P

Na

Cl

K

K

olin

L

inol

eic

Kur

u

A

cid

M

adde

g

Mj

k

cal

T*

A

*

T

A

T

A

T

A

T

A

T

A

T

A

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

g

mg

g

g

107

87 119

101

112

209

607

156

150

129

147

300

227

356

473

386

343

660

706

538

11.7

13.7

12.7

13.5

11.0

8.0

14.9

7.6

6.2

9.9

6.8

11.2

11.4

14.4

9.3

6.7

7.1

13.6

14.1

12.6

2790

3275

3020

3215

2620

1915

3565

1825

1475

2370

1610

2665

2715

3450

2230

1600

1700

3250

3360

3000

5.4

4.1

5.6

4.0

7.5

9.5

19.5

9.5

10.1

10.3

11.6

28.6

21.4

26.3

34.6

33.3

20.8

38.1

40.4

37.7

4.5

3.8

5.0

3.4

7.1

8.3

18.8

8.2

7.8

8.9

10.0

26.6

19.7

22.9

32.2

31.6

18.7

35.0

37.1

29.4

3.7

3.0

3.9

4.0

4.2

6.7

25.1

5.2

4.6

4.4

5.2

11.8

8.8

16.2

21.3

16.3

13.4

27.4

30.0

16.1

3.0

2.7

3.5

3.3

3.7

5.5

24.1

4.1

3.5

3.7

3.8

10.1

8.0

14.1

19.5

15.0

11.4

25.2

27.6

12.9

3.8

2.4

3.3

2.3

4.8

6.7

10.3

5.6

6.0

6.0

6.5

18.8

15.7

22.4

29.3

13.8

19.2

51.4

56.3

29.6

3.0

2.2

2.7

1.8

4.2

4.8

9.3

4.6

4.4

4.8

4.8

16.5

13.5

19.3

26.7

12.0

15.4

45.7

50.1

22.5

1.8

1.8

1.9

1.8

1.9

3.6

14.5

2.6

2.3

2.7

3.2

2.3

2.3

5.4

6.8

9.2

6.9

18.9

20.7

8.1

1.4

1.7

1.7

1.5

1.7

3.1

14.1

2.0

1.7

2.2

2.5

1.8

1.9

4.7

6.3

8.5

6.1

17.0

18.6

6.6

4.2

3.7

4.6

3.6

5.1

8.9

25.5

5.7

5.5

5.6

6.4

5.9

5.6

10.9

13.8

16.1

15.6

24.8

27.0

14.0

3.4

3.3

4.0

3.0

4.3

6.4

23.7

4.3

4.0

4.7

4.5

4.6

4.2

9.2

12.1

14.2

12.7

21.6

23.5

9.9

3.6

3.1

3.4

3.4

3.9

7.7

21.0

5.0

4.9

5.0

5.9

10.1

8.1

14.2

18.6

14.6

15.1

28.0

30.5

18.8

2.7

2.7

2.8

2.6

3.3

5.9

19.6

3.7

3.6

4.1

4.1

8.9

6.9

12.1

16.6

12.7

12.1

25.2

27.4

14.0

1.2

0.6

1.4

1.1

1.3

1.2

3.2

1.9

2.1

1.6

1.7

1.7

2.0

4.9

6.1

4.8

4.5

7.0

7.8

3.6

0.9

0.5

1.2

0.9

1.1

1.0

3.1

1.5

1.4

1.2

1.3

1.4

1.6

4.2

5.2

4.1

3.7

6.2

7.0

2.5

0.6

0.3

0.7

0.4

1.1

1.2

0.4

1.0

1.9

1.0

1.4

1.1

1.1

2.3

2.7

3.7

7.3

34.9

26.4

73.3

1.4

0.9

1.3

0.9

1.7

3.7

1.8

2.9

3.5

2.5

2.8

2.3

1.8

2.2

2.7

2.9

3.6

17.6

15.5

22.6

0.1

0.1

0.1

0.1

0.1

2.4

0.1

0.3

0.4

0.1

0.2

0.2

0.1

0.1

0.2

0.3

0.3

10.3

10.3

7.6

1.0

0.5

0.4

0.7

0.7

2.1

0.5

0.3

1.3

0.4

0.7

0.7

0.6

0.3

0.3

1.2

0.3

15.8

16.2

6.3

4.8

3.6

4.2

3.8

4.7

12.6

1.6

13.7

12.5

10.6

12.1

13.4

11.0

17.6

22.6

14.7

12.6

10.0

13.9

4.8

990

620

1000

660

950

1510

330

1440

1230

1130

1230

1670

642

2860

2730

2890

6700

3050

5300

1900

8.6

18.8

6.8

12.2

16.8

17.2

16.3

14.0

14.0

38.5

3.6

5.2

4.0

97.0

7.0

6.8

3.1

0.1

0.1

8.1

880

880

880

880

880

890

890

870

870

890

890

870

870

880

870

900

880

910

910

940

EK

2

: Y

AY

GIN

OLA

RA

K K

ULLA

NIL

AN

BA

ZI

YE

M H

AM

ME

DE

LE

R‹N

‹N B

‹R K

‹LO

GR

AM

DA

K‹

BE

S‹N

MA

DD

ES

‹ D

E⁄

ER

LE

R‹

Not

T=To

plam

am

ino

asit

içer

i¤i;

A=

Yar

arla

n›la

bilir

am

ino

asit

içer

i¤i

Bu

bilg

iler

rasy

onla

r iç

in b

ir k

›lavu

z ol

arak

ver

ilmifl

tir.

Mev

cut h

amm

adel

erin

içer

ikle

ri k

onus

unda

böl

gese

l tav

siye

ler

terc

ih e

dilm

elid

ir.

Yuk

ar›d

aki b

ilgile

r iç

in D

egus

sada

n fa

ydal

an›lm

›flt›r

AG

; CV

B, N

ethe

rlan

ds; N

atio

nal R

esea

rch

Cou

ncil,

USA

.Et

ve

kem

ik u

nu o

lduk

ca d

e¤ifl

ken

bir

ürün

olu

p so

n za

man

lard

a bi

ogüv

enlik

seb

ebiy

le d

am›z

l›k y

emle

rind

en ç

›kar

›lmak

tad›

r. M

evcu

t de¤

erle

r 5

4% p

rote

in, 1

4% y

a¤ v

e 2

3% k

ül iç

eri¤

i dik

kate

al›n

arak

ver

ilmifl

tir.

72

EK 3: BES‹N MADDES‹ ‹HT‹YAÇLARI

BAfiLANGIÇ-1 BAfiLANGIÇ-2 BÜYÜTME (0-21 GÜN) (22-42 GÜN) (43-105 GÜN)

Ham Protein

Enerji/kg

AM‹NO AS‹TLER

Arjinin

iso-Lösin

Lizin

Metionin

Metionin + Sistin

Tiroinin

Tiriptofan

M‹NERALLER

Kalsiyum

Yararlanabilir fosfor

Magnezyum

Sodyum

Klorid

Potasyum

‹Z M‹NERALLER / KG

Kobalt

Bak›r

‹yot

Demir

Manganez

Çinko

Selenyum

V‹TAM‹NLER / KG

Vitamin A

Vitamin D3

Vitamin E

Vitamin K

Thiamin (B1)

Riboflavin (B2)

Nicotinic Acid

Pantothenic Acid

Pyridoxine (B6)

Biotin

Floic Acid

Vitamin B12

M‹N‹MUM SPES‹F‹KASYON

Choline / kg

Linoleic Acid

%

Kcal

Mj

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

iu/g

iu/g

iu/kg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

%

20.0

2750

11.5

18.0 - 20.0

2750

11.5

14.0 - 15.0

2630

11.0

TOPLAM

1.17

0.79

1.12

0.46

0.87

0.73

0.19

YARAR.

1.03

0.67

0.96

0.42

0.74

0.60

0.16

TOPLAM

0.95

0.65

0.91

0.38

0.73

0.61

0.15

YARAR.

0.83

0.55

0.78

0.34

0.62

0.51

0.13

TOPLAM

0.67

0.46

0.64

0.27

0.52

0.43

0.11

YARAR.

0.59

0.39

0.55

0.24

0.44

0.36

0.09

1.00

0.45

0.05-0.1

0.16

0.16-0.22

0.40-0.90

0.25

8.0

1.0

60.0

70.0

50.0

0.15

1.00

0.45

0.05-0.1

0.16

0.16-0.22

0.40-0.90

0.25

8.0

0.50

60.0

70.0

50.0

0.15

1.00

0.35

0.05-0.1

0.16

0.16-0.22

0.40-0.90

0.25

8.0

0.50

40.0

60.0

50.0

0.15

BU⁄DAY

BAZLI YEM

10.0

3.5

60.0

2.0

2.0

6.0

25.0

12.0

3.0

0.2

1.5

0.02

MISIR

BAZLI YEM

10.0

3.5

60.0

2.0

2.0

6.0

30.0

14.0

2.0

0.15

1.5

0.02

BU⁄DAY

BAZLI YEM

10.0

3.5

50.0

2.0

2.0

6.0

25.0

12.0

3.0

0.15

1.0

0.015

MISIR

BAZLI YEM

10.0

3.5

50.0

2.0

2.0

6.0

30.0

14.0

2.0

0.10

1.0

0.015

BU⁄DAY

BAZLI YEM

10.0

3.5

40.0

2.0

2.0

5.0

20.0

12.0

3.0

0.10

1.0

0.015

MISIR

BAZLI YEM

10.0

3.5

40.0

2.0

2.0

5.0

25.0

14.0

2.0

0.08

1.0

0.015

1300

1.00

1300

1.00

1000

0.85

Bu besin maddesi ihtiyaçlar› bir k›lavuz niteli¤indedir. Bu de¤erler, yerel flartlar, yasal düzenlemeler ve pazar durumu

dikkate al›narak yeniden ayarlanabilir.

73

EK 4: BES‹N MADDES‹ ‹HT‹YAÇLARI

YUMURTA ÖNCES‹ YUMURTA YEM‹(105-154 GÜNLER) (155+ GÜNLER)

Ham Protein

Enerji/kg

AM‹NO AS‹TLER

Arjinin

iso-Lösin

Lizin

Metionin

Metionin + Sistin

Tiroinin

Tiriptofan

M‹NERALLER

Kalsiyum

Yararlanabilir fosfor

Magnezyum

Sodyum

Klorid

Potasyum

‹Z M‹NERALLER / KG

Kobalt

Bak›r

‹yot

Demir

Manganez

Çinko

Selenyum

V‹TAM‹NLER / KG

Vitamin A

Vitamin D3

Vitamin E

Vitamin K

Thiamin (B1)

Riboflavin (B2)

Nicotinic Acid

Pantothenic Acid

Pyridoxine (B6)

Biotin

Floic Acid

Vitamin B12

M‹N‹MUM SPES‹F‹KASYON

Choline / kg

Linoleic Acid

15.0 - 16.0

2750

11.5

18.0 - 20.0

2750

11.5

TOPLAM

0.64

0.51

0.64

0.30

0.53

0.47

0.15

YARAR.

0.57

0.43

0.55

0.27

0.46

0.39

0.13

TOPLAM

0.73

0.55

0.71

0.32

0.58

0.51

0.17

YARAR.

0.63

0.47

0.61

0.29

0.50

0.43

0.14

1.50

0.40

0.05-0.10

0.16

0.16-0.22

0.60-0.90

0.50

10.0

2.0

60.0

60.0

100

0.20

2.8

0.35

0.05-0.10

0.16

0.16-0.22

0.60-0.90

0.50

10.0

2.0

60.0

60.0

100

0.20

BU⁄DAY

BAZLI YEM

13.0

3.0

100

5.00

3.00

12.0

50.0

12.0

6.00

0.30

2.00

0.04

MISIR

BAZLI YEM

12.0

3.0

100

5.00

3.00

12.0

55.0

15.0

4.00

0.25

2.00

0.04

BU⁄DAY

BAZLI YEM

13.0

3.0

100

5.00

3.00

12.0

50.0

12.0

6.00

0.30

2.00

0.04

MISIR

BAZLI YEM

12.0

3.0

100

5.00

3.00

12.0

55.0

15.0

4.00

0.25

2.00

0.04

1000

1.20 - 1.50

1000

1.20 - 1.50

%

Kcal

Mj

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

%

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

iu/g

iu/g

iu/kg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

mg

%

74

EK 5: FAYDALI SEVK VE ‹DARE B‹LG‹LER‹

YERLEfi‹M SIKLI⁄I YEML‹K ALANI

Yetifltirme 0-140 günler (0-20 hafta)

Erkek Tavuk

horoz/m2 (ft2/horoz) Tavuk/m2 (ft2/tavuk)

3-4 (2.7-3.6) 4-7 (1.5-2.7)

Üretim 140-448 günler (20-64 haftalar)

Erkek ve Difli

Adet/m2 (ft2/adet)

3.5-5.5 (1.95-3.1)

HOROZ- TAVUK ORANI

YAfi HOROZ M‹KTARI / 100 TAVUK

GÜN HAFTA

133 19 10-9.5

140-154 20-22 9.0-8.5

210 30 8.5-8.0

245 35 8.0-7.5

280 40 7.5-7.0

315-350 45-50 7.0-6.5

420 60 6.5-6.0

SULUK ALANI

Yetifltirme Üretim

Dönemi Dönemi

Otomatik su

da¤›t›c›lar› 1.5cm/hayvan 2.5cm/hayvan

Damlal›k suluk 8-12 hayvan 6-10 hayvan

(Nippel) / nipel / nipel

Kap Suluk 20-30 hayvan 15-20 hayvan

/ kap / kap

TAVUK

Yafl Yemlik Alan›

0-35 gün (0-5 hafta) 5cm

35-70 gün (5-10 hafta) 10cm

70 gün (10 hafta) - Kesim 15cm

Horoz

Yafl Yemlik Alan›

0-35 gün (0-5 hafta) 5cm

35-70 gün (5-10 hafta) 10cm

70 -140 gün (10-20 hafta) 15cm

140-448 gün (20-64 hafta) 18cm

75

EK 6: HAVALANDIRMA ORANLARI

FARKLI CANLI A⁄IRLIK DE⁄ERLER‹NDE M‹N‹MUM VE MAKS‹MUM HAVALANDIRMA ORANLARI

Canl› A¤›rl›k(kg)

Havaland›rma Oran› (m3/saat)

Minimum(NH3 kontrolü esas›na göre)

Maksimum

Canl› A¤›rl›k(kg)

Havaland›rma Oran› (m3/saat)

Minimum(NH3 kontrolü esas›na göre)

Maksimum

0.050

0.100

0.150

0.200

0.250

0.300

0.350

0.400

0.450

0.500

0.550

0.600

0.650

0.700

0.750

0.800

0.850

0.900

0.950

1.000

1.100

1.200

1.300

1.400

1.500

1.600

1.700

0.061

0.102

0.139

0.172

0.204

0.233

0.262

0.290

0.316

0.342

0.368

0.393

0.417

0.441

0.464

0.487

0.510

0.532

0.554

0.576

0.619

0.660

0.701

0.741

0.781

0.819

0.858

0.076

0.128

0.174

0.215

0.255

0.292

0.328

0.362

0.396

0.428

0.460

0.491

0.521

0.551

0.580

0.609

0.637

0.665

0.693

0.720

0.773

0.826

0.877

0.927

0.976

1.024

1.072

0.590

0.992

1.345

1.669

1.973

2.262

2.539

2.807

3.066

3.318

3.564

3.804

4.039

4.270

4.497

4.720

4.940

5.156

5.369

5.580

5.993

6.398

6.793

7.182

7.563

7.938

8.308

1.800

1.900

2.000

2.100

2.200

2.300

2.400

2.500

2.600

2.700

2.800

2.900

3.000

3.100

3.200

3.300

3.400

3.500

3.600

3.700

3.800

3.900

4.000

4.100

4.200

4.300

4.400

4.500

0..895

0.932

0.969

1.005

1.040

1.076

1.111

1.145

1.179

1.213

1.247

1.280

1.313

1.346

1.378

1.410

1.442

1.474

1.505

1.537

1.568

1.599

1.629

1.660

1.690

1.720

1.750

1.780

1.119

1.165

1.211

1.256

1.301

1.345

1.388

1.431

1.474

1.517

1.558

1.600

1.641

1.682

1.723

1.763

1.803

1.842

1.882

1.921

1.960

1.998

2.036

2.075

2.112

2.150

2.187

2.225

8.671

9.030

9.384

9.734

10.080

10.421

10.760

11.094

11.425

11.753

12.078

12.400

12.720

13.036

13.350

13.662

13.972

14.279

14.583

14.886

15.187

15.486

15.783

16.078

16.371

16.662

16.952

17.240

Kaynak: ‹ngiltere Tar›msal Gelifltirrme ve Dan›flmanl›k Servisi (ADAS)Not:Minimum havaland›rma ihtiyaçlar›, hayvan bafl›na gerekli oksijen ihtiyac›n› sa¤lamak ve hava kalitesini devam ettirmek için saat bafl›nagerekli hava miktar› baz al›narak hesaplanm›flt›r.

Minimum havaland›rma oran› (m3/saniye/kg0.75) = 1.6 to 2.0* x 10-4

*Amonyak oluflumunu engellemek için gerekli yüksek havaland›rma miktar›

Maksimum havaland›rma oran›, yaz ay›nda kümes içinde üretilen metabolik ›s›y› d›flar› atmak ve kümes içindeki s›cakl›k de¤erini veyaso¤utma petekleri kullan›ld›¤›nda petek yüzey s›cakl›¤›n›n en fazla d›fl ortam s›cakl›k de¤erinden 3°C olacak flekilde sa¤layacakhavaland›rma oran›d›r.

Maksimum havaland›rma oran› (m3/saniye/kg0.75) = 1.55 x 10-3

5,000 difli ve 450 horozun s›ras›yla 2.80 ve 3.68kg a¤›rl›¤a sahip oldu¤u bir sürüde havaland›rma oranlar›:

Ortalama A¤›rl›k = 2.87kgMinimum Havaland›rma Oran› (1.280 to 1.600 x 5450) = 6,976 to 8,720m3/saatMaksimum Havaland›rma Oran› (12.400 x 5450) = 67,580m3/saat

76

1 metre (m) = 3.281 feet (ft)1 foot (ft) = 0.305 metre (mt)1 santimetre (cm) = 0.394 inch (in)1 inch (in) = 2.54 santimetre (cm)

1 m2 = 10.76 ft2

1 ft2 = 0.093 m2

1 litre (l) = 0.22 gallon (gal)1 gallon (gal) = 4.54 litre (l)1 gallon (gal) = 1.2 US gallon (gal US)1 m3 = 35.31 ft3

1 ft3 = 0.028 m3

1 kilogram (kg) = 2.205 pounds (lb)1 pound (lb) = 0.454 kilogram (kg)1 gram (g) = 0.035 ounce (oz)1 ounce (oz) = 28.35 gram (g)

1 Kalori (Kal) = 4.18 joule (j)1 Joule (j) = 0.239 Kalori (Kal)1 kilo kalori / Kilogram (kcal/kg) = 4.18 Mega joule /

kilogram (Mj/kg)1 Megajoule / Kilogram (Mj/kg) = 108 kalori / pound

(cal/lb)1 Joule (j) = 0.735 foot pound

(ft lb)1 foot pound (ft lb) = 1.36 Joule (j)1 Joule (j) = 0.00095 Britishthermal unit (Btu)1 British thermanl units (Btu) = 1055 Joule (j)

1 pound / inch_ (psi) = 6895 Newton / m2 (N/m2) or Pascals (Pa)

1 pound / inch_ (psi) = 0.06895 bar

1 bar = 14.504 pound / inch_ (psi)1 bar = 105 Newton / metre_ (N/m2) veya Pascal (Pa)

= 100 kilopascals (kPa)1 Newton / metre_ veya Pascal (N/m2)

= 0.000145 pound / inch_ (lb/in2)

1 ft2/hayvan = 10.76 hayvan /m21 bird/m2 = 10.76 ft2/ hayvan5 hayvan/m2 = 2.15 ft2/ hayvan7 hayvan /m2 = 1.54 ft2/ hayvan1 kg/m2 = 0.205 pound / lb/ft2

1 lb/ft2) = 4.878 kg/m2

S›cakl›k (°C) = 5/9 (S›cakl›k °F - 32)S›cakl›k (°F) = 32 + 9/5 (S›cakl›k °C)

EK 7: B‹R‹M ÇEV‹RME TABLOSU

UZUNLUK BASINÇ

ALAN

HAC‹M

A⁄IRLIK

ENERJ‹

YERLEfi‹M SIKLI⁄I

SICAKLIK

°C

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

°F

32.0

35.6

39.2

42.8

46.4

50.0

53.6

57.2

60.8

64.4

68.0

°C

22

24

26

28

30

32

34

36

38

40

°F

71.6

75.2

78.8

82.4

46.0

89.6

93.2

96.8

100.4

104.0

77

1 ft3/dakika = 1.699 m3/saat1 m3/saat = 0.589 ft3/dakika

U de¤eri her metre karedeki her bir derece için watt de¤eriolarak ölçülür (W / m2 / °C)

1 foot candle = 10.76 lux

HAVALANDIRMA

‹ZOLASYON

IfiIK

78

EK 8: SORUNLARIN TESP‹T‹- KULUÇKAHANE PROBLEMLER‹

Horozlar yetifltirme dönemi boyunca çok hafif

Horozlar yetifltirme dönemi boyunca çok a¤›r

Kötü üniformite-Horozlar

Kötü üniformite-Difliler

Difliler çok a¤›r

Horozlarda ayak ve bacak problemleri

Afl›r› horoz say›s›

Vitamin eksikli¤i

Mikotoksinler

Zay›f kabuk kalitesi

Yetersiz yumurta muamele

Horoz seçiminde yetersizlikler

‹nkübasyonda aksakl›lar

Muhtemel Sebepler

Kuluçka Problemi

‹lk ç

›k›m

de¤

erin

in d

üflük

olm

as›

Kulu

çka

rand

›man

›nda

düfl

ük p

ik

de¤

eri

Geç

dön

emde

düfl

ük k

uluç

ka

ran

d›m

an›

Erke

n dö

nem

de d

üflük

döl

lülü

k

Pik

döllü

lük

de¤e

rinde

düfl

üklü

k

Geç

dön

em d

üflük

döl

lülü

k

Yüks

ek E

rken

dön

em

em

biry

o öl

ümü

Yüks

ek o

rta

döne

m

em

biry

o öl

ümü

Yüks

ek g

eç d

önem

em

biry

o öl

ümü

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

��

�

�

�

�

��

�

�

�

�

�

��

�

�

�

79

EK 9: SORUNLARIN TESP‹T‹- V‹TAM‹N YETERS‹ZL‹KLER‹

Vitamin A

Vitamin D3

Vitamin E

Vitamin B12

Riboflavin

Niacin

Patothenic Acid

Choline

Vitamin K

Floic Acid

Thiamin B1

Pyridoxine B6

Biotin

Muhtemel Sebepler

Problem

Yum

urta

ver

imi

Döl

lülü

k

Kulu

çka

rand

›man

›H

asta

l›kla

ra d

ayan

›kl›l

›kTü

ylen

me

Kem

ik b

ozuk

lukl

ar›

Baca

klar

da z

ay›fl

›k‹n

ce y

umur

ta k

abu¤

u

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

80

D‹Z‹N-TABLOLAR

Tablo Bafll›k Sayfa

1 Civciv dönemi s›cakl›klar› 10

2 Farkl› nisbi nem de¤erlerinde hedef s›cakl›¤a ulafl›lmas› için gerekli s›cakl›k de¤erleri 11

3 Yerleflim s›kl›¤› 12

4 Yemlik alan› 13

5 Suluk alan› 13

6 Örnek büyüklü¤ü ve F de¤eri 16

7 Normal da¤›l›m gösteren populasyonda % CV ve ±10% canl› a¤›rl›k de¤eri aras›ndaki iliflki 16

8 Farkl› yafllarda yemlik alan› 17

9 Yafla göre yem miktar›n›n maksimum sabit tutulma süresi 17

10 Alternatif yemleme uygulamalar›nda örnek program 17

11 % CVye göre a¤›rl›k grublar› 20

12 Yafla göre horoz-tavuk oranlar› 26

13 Yafla göre çat› kemi¤i mesafesi 28

14 Önemli verim parametrelerinin ölçüm s›kl›¤› 29

15 Örnek yemleme program› 30

16 Yerleflim s›kl›¤› 40

17 Yayg›n olarak kullan›lan evaporatif so¤utma sistemleri 41

18 Farkl› hava s›cakl›klar›nda rüzgar so¤utma etkisi 42

19 Yemlik alan› 42

20 Suluk alan› 43

21 Besin madde ihtiyac›n›n karfl›lanmas› 44

22 Pik veriminde tüketilmesi hedeflenen kullan›labilir amino asit miktarlar› 46

23 Yetiflkin horozlarda yemin yap›s› 49

24 Ayd›nlatma program› - Durum 1 50

25 Üniformiteye ba¤l› olarak ilk ›fl›k uyar›m yafl› 51

26 Ayd›nlatma program› - Durum 2 52

27 Aylara göre sezon içi ve sezon d›fl› sürülerin belirlenmesi 55

28 Dezenfeksiyon uygulamalar›n›n etkinli¤i 57

29 Depolama süresine ba¤l› olarak s›cakl›k ve nem ihtiyac› 58

30 Ç›k›m makinalar›nda dezenfeksiyon 59

31 De¤iflik anaç yafllar›nda embiryonik ölüm oranlar› 59

32 Temizlik ve dezenfeksiyonun de¤erlendirilmesi 63

33 Sudaki mineral ve bakterilerin kabul edilebilir maksimum seviyeleri 64

81

D‹Z‹N- fiEK‹LLER

fiekil Bafll›k Sayfa

1 Fizyolojik geliflim 6

2 Sevk ve idare uygulamalar› 7

3 Bölgesel (radyan) ›s›tma 9

4 Bölgesel ›s›tma- farkl› s›cakl›k alanlar› 10

5 Radyan alt›nda civcivlerin da¤›l›m› 10

6 Farkl› s›cakl›k de¤erleri alt›nda tüm kümes ›s›tmada civciv davran›fllar› 11

7 Ross canl› a¤›rl›k kay›t çizelgesi 15

8 Uniformite ve canl› a¤›rl›klar›n da¤›l›m› 18

9 S›n›fland›rma öncesi sürü üniformitesi % 12 CV 19

10 S›n›fland›rma sonras› canl› a¤›rl›k kontrolü 20

11 Yüksek canl› a¤›rl›klarda a¤›rl›k profilinin tekrar çizilmesi 70 Gün (10 Hafta) 21

12 Horoz-tavuk ayr› yemleme sistemleri 27

13 Günlük yumurta a¤›rl›¤› 31

14 Yafl, büyüme, seksüel ve fiziksel olgunluk, % yumurta verimi ve yumurta kitlesi aras›ndaki iliflki 36

15 Çok yüksek bas›nçl› sisleme 41

16 Çevre kontrollü kümeslerde so¤utma petekleri 41

17 Kuzey ve güney yar›m kürelerde gün uzunluklar› 53

18 Ayd›nlatma program› Durum 3 54

19 Kuzey ve güney yar›m kürelerde 10º, 30º kuzey ve güney enlemlerinde gün uzunlu¤u 55