David Michael M. San Juan ...xa.yimg.com/kq/groups/22194168/660903856/name/ESSAY+Gawad+…(Piyesa sa Balagtasan na sinulat ni Florentino Collantes noong ... o hegemonya ng mga pwersang

Unang Gantimpala sa Gawad Surian sa Sanaysay 2009 David Michael M. San Juan

www.lastrepublic.multiply.com

1

KONTRA-GAHUM: Ang Lahatang-Panig at Kapit-sa-Patalim na

Pag-unlad at Pagsulong ng Wikang Pambansa Mula sa Panahon ng

Kolonyalismo Hanggang sa Bungad ng Ikalawang Milenyo

ni David Michael M. San Juan

“Limot na ba ninyo na may isang lupang/laon nang panahong nakatanikala?

Limot na ba ninyong tayo’y may bandila/na may isang araw saka tatlong tala?

Nawala na rin ba sa inyong gunita/na tayo’y mayroong katutubong Wika?

Itong Wikang ito’y bigay ni Bathala/at likas na yaman ng bayang kawawa;

Kung ang mamahali’y Ingles at Kastila/Mabuti pang tayo’y mamatay nang bigla.”

- “Wikang Ingles Laban sa Wikang Kastila”

(Piyesa sa Balagtasan na sinulat ni Florentino Collantes noong

Pebrero 1928)

Kung literal na ilalapat ang prediksyon ni Florentino Collantes

tungkol sa kahihinatnan ng bansang nagpapakalunod sa mga wikang

banyaga, hindi kalabisang sabihing naghihingalo na ang Pilipinas. Nasa

estadong in articulo mortis na ito, sabi nga ng mga Romano. Sisinghap-

hinghap ang kalagayang sosyo-ekonomiko ng mga Pilipino. Isang kahig,

isang tuka. Patay-gutom sa sarili nilang bansa. Kayod-kalabaw ngunit

walang pambili ng sabaw. Alipin ng dayuhan, busabos ng Kanluran.

Nakatanikala ang leeg, ang paa, ang kamay at maging ang dila.

Namamasasa sa karangyaan at kayamanan ang iilan habang walang

makain ang nakararaming taumbayan. Manaka-nakang sumasambulat

ang tila walang katapusang armadong hidwaan sa maraming bahagi ng

kapuluan.



2

Ito ang Pilipinas sa kasalukuyan: isang naghihingalong bayan na

nangangailangan ng agarang lunas. Ang ganitong kalunus-lunos na

sitwasyon ay bunga ng kawalan ng pambansang identidad ng mga

Pilipino bunsod ng gahum o hegemonya ng mga pwersang Kanluranin sa

wika, kultura, edukasyon at ekonomya ng bansa.

Tila isang kahon ni Pandora ang gahum ng wikang dayuhan sa

bansa na bahagi lamang ng mas malawak na saklaw ng lahatang-panig

na Amerikanisasyon ni Juan de la Cruz. Ngunit, gaya rin ng kahon ni

Pandora, mula sa miserableng kalagayan ng ating sisinghap-singhap na

republika ay matatagpuan natin ang isang mumunting pag-asa. Isang

munting titis na sa mga nagdaang panaho’y naging sanlibo’t isang sulo ng

pakikibaka para sa pambansang kalayaan at pagkakaisa. Isang dakilang

pakikibakang pinagbuwisan ng dugo, pawis at di kawasang hirap, pagod

at pagsisikhay ng sambayanang Pilipino mula sa Panahon ng

Kolonyalismo hanggang sa bungad ng Ikalawang Milenyo: ang lahatang-

panig at kapit-sa-patalim na pag-unlad at pagsulong ng wikang pambansa

bilang pwersang pambuo ng kamalayang pambansa at makabansa, sa

kabila ng mapaminsalang gahum ng mga impluwensyang kanluranin.

Sistematikong Pagbubura ng Kamalayang Pambansa at Makabansa:

Ang Tatlong Siglong Gahum ng Krus at Espada

Sa buong panahon ng pananakop ng mga Kastila, binura ng mga

kolonyalista ang pagkakataon ng mga indio na makahubog ng pambansa

(national) at makabansang (nationalist) kamalayan mula sa kalat-kalat na



3

mga pulong binubuo ng mga nagsasariling barangay. Tatlong daan at

tatlumpu’t tatlong taon ng pang-aalipin ang nagpalala sa parokyalismo at

pagkakanya-kanya ng iba’t ibang pangkat-etniko sa Pilipinas. Sumiklab

ang mga pag-aalsa sa mga linyang sektoral, etniko at personal sa unang

100 taon pa lamang ng paghahari ng mga Espanyol ngunit maagang

bahagi na ng ika-19 na siglo nang unti-unting sumibol ang binhi ng

kaisipang nasyonalismo sa Pilipinas.

Hindi makasunod ang Las Islas Filipinas sa liberal at

demokratikong padron ng pagbubuo ng kamalayang pambansa at

makabansa na itinakda ng Panahon ng Pagkamulat o Age of

Enlightenment sa Europa dahil sa sistemang kolonyal na nagpataw ng

mapanikil na hegemonyang may aspektong sosyo-kultural at pulitikal. Sa

dami at salimuot ng aksyong mapanupil na dinanas ng mga indio sa

kamay ng mga Kastila, kakapusin sa pagpapaliwanag maging ang Prison

Notebooks ng Italyanong sosyalista na si Antonio Gramsci, kung saan

detalyadong nilinaw ang iba’t ibang aspekto at mga pamaraan ng

pagpapataw ng hegemonya sa kultura, pulitika at ekonomya.

Sinunog ng ilang misyonero ang mga malamanuskritong balakbak

ng puno at kawayang bumbong na kinasusulatan ng katutubong panitikan

na diumano’y “gawa ng diyablo.” Binura ang konsepto ng maunlad at

nagsasariling sibilisasyong Oryental na maaari sanang nakapagbanyuhay

malaon sa unti-unting paghuhugis ng kamalayang makabansa at

pambansa. Itinuring ng mga conquistador na mababang uri at ignorante



4

ang nakararaming katutubong mamamayan ng kapuluan na kakatwang

binansagan nilang indio. Ipinagkakaloob lamang ang edukasyon sa

nakaririwasang uri gaya ng mga ilustrado at principalia. Ang mga

pahayagan at palimbagan ay pawang kontrolado ng mahigpit na

sensurang masugid na kaaway ng sentido komun, kasiningan, liberalismo

at kalayaan sa pamamahayag. Ginamit ang batobalani ng krus at ang

dahas ng espada upang sawatahin ang anumang pagtatangka ng mga

indio na magpahayag ng hinaing na maaaring mag-anyong pambansa at

makabansa kapag nagkasabay-sabay at nahinuha ng balana na may

kolektibo pala silang iniisip, nararamdaman at ipinakikipaglaban bilang

isang lahing binibigkis ng dugo at pag-ibig sa kalayaan.

Sapagkat nanatiling nakakulong sa daigdig ng nobena, tributo at

sensura ang kamalayang indio, hindi kataka-takang nanatiling parokyal at

makitid ang pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwa at kahulugan ng

nasyonalismo, lalo pa sa implikasyong lingguwistiko nito. Sa mga huling

dekada na lamang ng kolonyalismong Espanyol umalingawngaw sa

Pilipinas ang panawagang “Liberté, Égalité, Fraternité” ng mga

makabayan sa mga sumisibol na estadong-nasyon sa Europa gaya ng

Pransya.

Ang Papel ng Kilusang Propaganda at Katipunan sa Pagbubuo ng

Pambansang Kamalayan at Pagsibol ng Konsepto ng Pambansang

Wika



5

Kinailangan pa ang mga kagimbal-gimbal na pakikialam ng garrote

sa kapalaran ng mga bayaning martir na gaya nina Padre Mariano

Gomez, Jose Burgos Jacinto Zamora at Dr. Jose Protacio Rizal – bukod

pa sa noong una’y Eurosentrikong Kilusang Propaganda ng mga

Pilipinong ilustrado – upang mapukaw, mapatining at tuluyang

magkahugis ang nasyonalismong Pilipino sa anyo ng kilusang repormista

(na malao’y naging rebolusyunaryo) na naghahangad ng pambansang

kalayaan mula sa at pagkakaisa laban sa mga kolonyalistang Espanyol.

Ang dakilang pakikibakang ito’y kinatatampukan ng namumuong

konsensus sa hanay ng mga pinamumunuan ng Katipunan, ang kauna-

unahang rebolusyunaryo at pambansang organisasyong naglalayong

mapalaya ang Pilipinas sa kamay ng mga Kastila, ukol sa

pangangailangan sa isang wikang magbubuklod sa sambayanan habang

winawasak nito ang mga tanikalang malaon nang sumasakal sa kalayaan

ng bansa. Bunsod ng konsensus na ito, halos lahat ng manipesto at

pahayag ng Katipunan ay isinulat sa wikang Tagalog – ang wika ng

kabisera at mga kanugnog-probinsya – partikular ang rebolusyunaryong

manipesto ni Andres Bonifacio na pinamagatang “Ang Dapat Mabatid ng

mga Tagalog.” Sa manipestong ito, ginamit ni Bonifacio ang salitang

Tagalog upang tukuyin, di lamang ang pangkat etno-lingguwistikong

Tagalog sa Luzon, kundi ang lahat ng mga indio na karamiha’y “taga-ilog,”

o pawang nakatira sa mga pamayanang malapit sa kailugan.



6

Nilinaw ni Bonifacio ang dimensyong lingguwistiko at kultural ng

hegemonyang Kastila sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa pre-kolonyal

na literasi sa katutubong wika ng mga sinaunang Pilipino, na naglaho o

kaya’y lumabnaw bunsod ng pagdatal ng kolonyalismo: “bata’t matanda at

sampung mga babae ay marunong bumasa at sumulat ng talagang

pagsulat nating mga Tagalog.” Sa huli’y ipinanawagan ni Bonifacio di

lamang ang rebolusyong magwawasak sa pisikal na tanikala ng

pagkaalipin, kundi maging sa mga mental na kandadong humahadlang sa

pagsibol ng malayang bansa, pagkabansa at kamalayang makabansa:

“...panahon nang dapat nating ipakilala na tayo’y may sariling

pagdaramdam, may puri, may hiya at pagdadamayan. Ngayon, panahon

nang dapat simulan ang pagsisiwalat ng mga mahal at dakilang ani na

magwawasak sa masinsing tabing na bumubulag sa ating kaisipan...ating

idilat ang bulag na kaisipan at kusang igugol sa kagalingan ang ating

lakas sa tunay at lubos na pag-asa na magtagumpay sa nilalayong

kaginhawahan ng bayang tinubuan.” Sa pahayag na ito’y binibigyang-diin

ng Supremo ng Katipunan ang mahigpit na pangangailangan sa pagbuo

ng pambansang kamalayan na sinikil at di pinayagang makasibol sa

mahigit tatlong daang taong hegemonya ng mga Kastila.

Panimulang katuparan ng pangarap ni Bonifacio ang pagpapatibay

ng Konstitusyon sa Biak-na-Bato, Bulacan (1897) sa isang probisyong

nagpapahayag sa wikang pambansa ng bago at nakikibaka pa ring

republika: “Ikawalong Utos: Ang wikang tagalog ay siyang mananatiling



7

wika ng Republika.” Nauna pa sa konstitusyong ito’y ipinahayag na ng

propagandistang martir at pambansang bayani na si Rizal, sa

pamamagitan ni Simoun, ang kahalagahan ng wikang pambansa sa

pakikibaka laban sa kolonyalismo at para sa kalayaan: “Nilimot ninyong

lahat ang katotohanang habang pinananatili at pinangangalagaan ng mga

mamamayan ang kanilang wika, pinananatili at pinangangalagaan din nila

ang tanda ng kanilang kalayaan, gaya rin ng pagpapanatili at

pangangalaga ng tao sa kanyang kalayaan habang kanyang

pinanghahawakan ang sarili niyang paraan ng pag-iisip.” Sa

kontekstwalisasyon ng pahayag ni Rizal sa El Filibusterismo at ng

probisyong pangwika ng Konstitusyon ng Biak-na-Bato, malinaw na

makikita ang koordinasyon at paghuhugpong ng kaisipang repormista ng

Kilusang Propaganda at ng ideolohiyang rebolusyunaryo ng mga

Katipunero sa paninindigang ang pagbubuo ng makabansa at

pambansang kamalayan ay may dimensyong lingguwistiko sa anyo ng

pagpapasibol at paglilinang ng isang wikang pambansang magbubuklod

sa madla.

Antiklimaktikong naudlot ang pagpapasibol ng wikang pambansa

ng mga Pilipinong rebolusyunaryo – na malao’y nagtagumpay sa

pagpapalayas sa mga Kastila – sa pagdaong ng isang bagong lahing

dayo sa ating dalampasigan. Sa simula’y ikinubli nila ang motibong

agawin ang matamis na kalayaang bagu-bago pa lamang nalalasap ng

sambayanan. Higit na mapaminsala at puno ng balakid ang tatahaking



8

landas ng mga Pilipino sa patuloy na pakikibaka para sa pambansang

kalayaan at pagkakaisa, kasama na ang pagkakaroon ng wikang

pambansang magbubuklod sa taumbayan laban sa gahum ng mga

bagong mananakop.

Siling Labuyo, Edukasyong Alkansya at Tanikala sa Dila: Ang

Wikang Katutubo sa Mga Unang Dekada ng Hegemonya ng Amerika

Muling nabalam ang dapat sana’y natural na pagsibol at pag-unlad

ng kamalayang pambansa at makabansa sa Pilipinas bunsod ng panibago

at mas malalimang kolonisasyon. Kaiba sa mga Kastila, nilubos ng mga

Amerikano ang paghubog sa mga Pilipino ayon sa kanilang pag-iisip at

pagkatao. Kung paglalaruan ang dalawang kontemporaryong salitang

pang-agham, maaaring tawaging psychological cloning ang prosesong

inilapat ng mga bagong mananakop sa mga indio. Sa isip, sa salita at sa

gawa, nilutong little brown Americans ang lumitaw na produkto ng mga

paaralang itinayo at pinamahalaan ng mga kampon ni Uncle Sam.

Sinimulan ang psychological cloning sa pamamagitan ng sapilitang

pagpapagamit ng wikang Ingles sa lahat ng mga paaralan.

Ganap na ipinagbawal at ginawang tila krimen ang pagsasalita sa

wikang bernakular. Ayon sa kwento ng yumaong si Aling Bebang

(Genoveva Edroza-Matute), sa panahon ng mga Amerikano’y hinihiya sa

pamamagitan ng pagpapasuot ng dambuhalang karatulang “I was caught

speaking in the vernacular” ang sinumang mahuling gumamit ng wikang

katutubo sa kampus. Walang habas din ang pagsusubo ng siling labuyo



9

ng mga maestrang balintunang nakabaro’t saya pa mandin, sa mga

sawimpalad na batang kulang ang alam na Ingles kaya obligadong

manaka-nakang bumulong o maghayag sa bernakular. Marahil, sa

panahong ito rin nabuo ang maling konsepto ng labis na pagpapahalaga

ng mga Pilipino sa wikang Ingles. Kayhirap nga namang mahalin sa

simula ng isang wikang nagdulot ng literal na anghang at hapdi sa iyong

batang labi.

Upang ganap na maisakatuparan ang Amerikanisasyon ng mga

Pilipino, ginamit ng mga gurong Thomasite at ng mga gurong Pilipino na

kanilang sinanay ang pamaraang kinutya ng Brazilianong edukador na si

Paulo Freire sa katawagang banking education, edukasyong “alkansya” o

dili kaya’y “suksok-hugot” sa simpleng turing. Pangangabisote at basa-

bigkas sa tahasang pagtukoy: kung anong sabihin ng guro ay siya ring

uulitin, bibigkasin, isusulat at muling uulitin, bibigkasin at mememoryahin

ng mga tila lorong mag-aaral. Samakatwid, ang “edukasyong alkansya”

(banking education) ay gumagamit ng metodong “nagsusuksok” lamang

ng kaalaman sa kukote ng mga mag-aaral (ang inaakalang “dapat isipin”)

sa halip na ganap na linangin ang kaisipan ng estudyante upang matuto

itong lumikha, magproseso at umunawa ng kaalaman (ang proseso kung

paano mag-isip). Nakatutuwang balikan sa puntong ito ang Klase sa

Pisika ni Padre Millon (sa El Filibusterismo ni Jose Rizal). Tila halos

walang pinagbago ang makalumang pamamaraan ng mga prayleng

Kastila at ng mga gurong Thomasite – maliban sa pagpapatumpik-tumpik



10

ng una na ituro ang kanilang wika sa mga Pilipino – batay na rin sa

pangungumpisal ni Bonifacio Sibayan (dating pangulo ng Philippine

Normal College) ukol sa edukasyon na kanyang tinamo sa kamay ng mga

Amerikano. Halimbawa, sa pag-awit ng mga kantang Ingles, paulit-ulit na

memorisasyon ani Sibayan ang pangunahing layunin. Mistulang muling

paglalarawan sa sistemang “suksok-hugot” ang pagbabahagi ng

karanasan ni Sibayan ukol sa monolinggwal na edukasyon sa panahon ng

mga Amerikano: “We were immersed in English...The Philippine

immersion described here was practically forced on us...Failure to learn

English for understanding the subject matter of the various subjects meant

failure in school...Immersion in English meant committing to memory many

poems, maxims and retelling stories that we read.”

Kasabay ng sapilitang pagpapagamit sa wikang Ingles at mistulang

pagkitil sa mga wikang katutubo, tahas at marahas na sinupil ang nag-

aalab na damdaming makabayan at kamalayang pambansa ng

sambayanan na pamana ng Katipunan at ng nasawing Unang Republika.

Ipinagbawal ang pagtatanghal ng watawat at ng iba pang simbolo ng

nasyonalismo. Tiniktikan ang mga makabayang sarswela na may

mensaheng pulitikal at kung minsa’y pailalim na nananawagan ng tuluy-

tuloy na pakikipaglaban sa mga bagong mananakop, gaya ng “Kahapon,

Ngayon at Bukas” ni Aurelio Tolentino, “Hindi Aco Patay” ni Juan

Matapang Cruz, “Ing Anac Ning Katipunan” ni Juan Crisostomo Sotto at

“Tanikalang Guinto” ni Juan Abad. Paulit-ulit na inaresto at ibinilanggo ang



11

maraming manunulat, mandudula at maging ang mga artista sa mga

“subersibong sarswela.” Kahit ang mga pahayagang makabayan na

naglilimbag sa wikang Español gaya ng El Renacimiento ay ipinasara

dahil sa paglalathala ng mga artikulong tumutuligsa sa mga Amerikano at

nagpapalaganap ng nasyonalismo.

Sa pagtuturo ng kasaysayan, talambuhay nina Abraham Lincoln,

George Washington at Benjamin Franklin ang tinalakay sa loob ng mga

paaralan. Binansagang bandido at tulisan ang mga makabayang gaya

nina Macario Sakay na nagpatuloy sa pakikibaka para sa pambansang

kalayaan sa kabila ng pagsuko ng mga ilustrado sa mga bagong

mananakop. Binura sa memorya ng maraming henerasyon ng mga little

brown American ang dakilang pakikipaglaban ng mga Katipunero na

rumurok sa pagtatayo ng magiting ngunit agad-ding-nabuwal na Unang

Republika sa Pilipinas at sa Asya: ang unang matagumpay na

pagtatangkang buklurin ang mahigit 7,000 pulo ng bansa sa isang malaya

at nagsasariling pamahalaan na dapat sana’y nakapagpasibol sa

minimithing pambansa at makabansang kamalayan na kinakailangan din

sa pagpapanatili ng kalayaang pampulitika at sa pagkamit ng kaunlaran

sa ekonomya.

Sa madaling sabi, binura ng bagong kolonyalismo ang kasisibol pa

lamang na kamalayang makabansa at pambansa ng mga Pilipino. Ipinalit

ang kamalayang Amerikanisado sa pamamagitan ng edukasyong

monolinggwal sa Ingles at distorted na pagtuturo ng kasaysayan. Sa



12

prosesong ito ng pinaghalong banking education at psychological cloning,

matagal na panahong humina ang ningas ng sumisibol na nasyonalismo.

Tila maglalaho na ang ningas nang dumating ang panibagong sulong

tatanglaw sa mahabang landas ng pakikibaka para sa pambansang

kalayaan at pagkakaisa na mapatitibay sa pamamagitan ng pagkakaroon

ng wikang pambuklod sa madla.

Ang Talibang Ahensyang Responsable sa Kultibasyon ng Wikang

Pambansa

Ikalabindalawa ng Enero 1937 nang ihayag ang pagbubuo ng

Institute of the National Language sa bisa ng Commonwealth Act No. 184.

Magsisilbing tagalinang ng lupang tatamnan ng wikang pambansa ang

ahensyang ito na sa kasaysayan ay ilang beses pang magbabanyuhay

bago maging Komisyon sa Wikang Filipino sa kasalukuyan. Pinili ang

pitong mamamayan para katawanin ang pitong lingguwistikong pangkat

sa Pilipinas sa bagong-tatag na instituto: sina Jaime C. de Veyra (Samar-

Leyte Visayan), Santiago Fonacier (Ilocano), Filemon Sotto (Cebu

Visayan), Casimiro Perfecto (Bicol), Felix Rodriguez (Panay Visayan),

Hadji Butu (Moro) at Cecilio Lopez (Tagalog).

Mabilis na nanaliksik at kumilos ang instituto. Batid nilang ang

pagbubuo ng wikang pambansa ay napakahalaga sa pagbubuo ng

kamalayang pambansa at makabansa na sa panahong iyon (at mukhang

hanggang ngayon) ay hilaw, mabuway at mahina pa sa isip at puso ng

nakararaming Pilipino. Ikasiyam ng Nobyembre 1937 nang lagdaan ng



13

mga kasapi ng instituto ang resolusyon na naghahayag ng

rekomendasyon na piliin ang Tagalog bilang batayan ng wikang

pambansa ng Pilipinas – ang wikang pinakamaunlad sa aspekto ng

istruktura, mekanismo at literatura bagamat pangalawa lamang noon sa

dami ng mamamayang gumagamit nito sa buong kapuluan bilang kanilang

unang wika.

Ang Panibagong Binhi: Wikang Pambansang Batay sa Tagalog

Pormal na iniluwal ng Executive Order (EO) No. 134 ni dating

Pangulong Manuel Luis Quezon ang wikang pambansang batay sa

Tagalog noong Disyembre 30, 1937, alinsunod sa rekomendasyon ng

Institute of the National Language na may komposisyong multilinggwal.

Isang buwan bago ang paglagda niya sa makasaysayang EO, inilahad ni

Quezon ang kahalagahan at pangangailangan na magkaroon ng wikang

pambansa ang mga Pilipino: “...many of the difficulties or defects now

existing here are due to the fact that we have not a common national

language of our own. The desire to imitate everything alien...is due to an

evil – to the lack of a real national soul. A national soul cannot exist where

there is not a common language. We shall never have any genuine

national pride until we have a language of our own. We shall always have

that sign of inferiority.”

Ang Kamusmusan ng Wikang Pambansa: Usad-pagong na

Pagsulong



14

Katulad ng iba pang yugto sa pag-unlad nito, ang lehislatibong

pagsilang ng wikang pambansa ay maituturing na kapit-sa-patalim:

mabagal ang pag-usad sapagkat laging hinahadlangan, parang

rumaragasang tubig na laging ibinibilanggo ng mapaniil na prinsa ngunit

malao’y sumasambulat din sa kabila ng lahat ng pagpigil at pagsansala

rito. Katunayan, tatlong taon muna ang lumipas mula nang ihayag ni

Quezon ang pagsilang ng wikang pambansang batay sa Tagalog bago ito

naging isa sa wikang opisyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng

Commonwealth Act No. 570 na nilagdaan noong Hunyo 7, 1940. Hindi rin

retroactive o agaran ang implementasyon ng batas na ito: kailangan pang

hintayin ang “pagsasauli” ng kalayaan ng Pilipinas na itinakda sa Hulyo 4,

1946. Isa sa mga itinakdang kundisyon ng Batas Tydings-Mc Duffie – na

naglalaman ng diumano’y “pagsasauli” ng kalayaan ng Pilipinas – ang

pagpapanatili ng Ingles bilang pangunahing wika ng edukasyon. Malaking

kabalintunaan na ang wikang pambansang batay sa Tagalog ay itinuturing

na isa sa mga “wikang opisyal” ngunit Ingles pa rin ang wikang

ipinalalaganap sa mga paaralan at ito rin ang wikang higit na ginagamit,

katuwang ng Español, sa mga opisyal na transaksyon, komunikasyon at

korespondensya ng pamahalaan.

Sa buong panahon ng pagiging direktang Amerikanong kolonya ng

Pilipinas hanggang sa maging bahagi na ito ng tinaguriang

Commonwealth, tinangkang sansalain ng mga Amerikano ang pagsilang

ng ating wikang pambansa. Umaasa silang sa pag-aantala sa opisyal na



15

paggamit ng wikang pambansa ay patuloy na mararahuyo ang mga

Pilipino sa wika, kultura, produkto at sibilisasyong Amerikano. Nais nilang

ipagpatuloy at palalimin pa ang Amerikanisasyon ng mga binansagang

brown Americans. Mismong si Gobernador Heneral William Cameron

Forbes ang naghayag ng ganitong layunin sa pagtuturo at pagpapanatili

ng Ingles: “...it is believed that with the acquisition of knowledge of the

English language...the development and assimilation of the Filipino people

will be greatly advanced.” Ngunit bigo sila sapagkat gaya ng damong

ligaw, habang tinatagpas, lalong lumalago ang wikang pambansa. Sa

gitna ng pangingibabaw ng Ingles na naghahangad ng asimilasyon ng

mga Pilipino sa sistemang Norte Amerikano, nagpupumiglas ang mga

makabayan upang patuloy na itaguyod ang isinasantabi at inaapi-aping

wikang pambansa.

Pag-igpaw ng Musmos na Wikang Pambansa sa Larangang

Administratibo

Sa pamamagitan ng EO No. 263 na nilagdaan noong Abril 1940,

pinagtibay ni Quezon ang pagpapalimbag sa diksyunaryo at balarila ng

wikang pambansa. Itinakda rin ng kautusang ito ang opisyal na pagtuturo

ng wikang pambansa sa paaralang pribado at publiko. Upang ganap na

maipatupad ang panimulang pagpapaturo ng wikang pambansa sa mga

paaralan, naglabas ng isang kautusang pangkagawaran ang kalihim ng

Instruksyong Pampubliko noong Abril 8, 1940. Nilalaman ng kautusang ito

ang panimulang pagtuturo ng wikang pambansa simula Hunyo 19, 1940



16

bilang asignaturang pinaglalaanan ng 40 minuto bawat araw sa ikaapat na

taon ng mga pribado at publikong hayskul at bilang sapilitang

asignaturang pandalawang semestre sa mga “paaralang normal” sa

Pilipinas. Inilabas naman ng Kawanihan ng Edukasyon ang Bulitin Blg. 26

noong Nobyembre 15, 1940 upang imungkahi ang pagkakaroon ng isang

kolumna (pitak o column) o seksyon ng wikang pambansa sa mga

pahayagang pampaaralan.

Gayunman, nanatiling dominanteng wika sa edukasyon at

pamahalaan ang wikang Ingles sa kabila ng mga kautusan na

nagtataguyod sa opisyal na paggamit ng wikang pambansa. Halimbawa,

sa kabila ng “mungkahi” ng Kawanihan ng Edukasyon ukol sa

pagkakaroon ng kolumna sa wikang pambansa, isinalaysay ni Aling

Bebang ang patuloy na panggigipit sa musmos pang wikang pambansa.

Aniya, may mga pagkakataon na mas malaki pa ang seksyong Español

kaysa sa kolumna ng wikang pambansa sa opisyal na pahayagang pang-

estudyante ng Philippine Normal College na noo’y halos purong Ingles.

Marami pang mababasang anekdota ukol sa kapit-sa-patalim at araw-

araw na mumunting pakikibaka ng mga tagapagtaguyod ng wikang

pambansa laban sa gahum ng Ingles sa awtobayograpikal na nobelang

“Walo at Kalahating Dekada ng Isang Buhay” ni Aling Bebang.

Kakatwang kinailangan pa ng wikang pambansa ang di inaasahang

ayuda ng panibagong pangkat ng mga manlulupig na mas marahas at



17

mas walang pakundangan kaysa sa mga nauna, upang patuloy na umiral

at sumulong habang pinagliliyab ng digma’t kaguluhan ang buong bayan.

Kontribusyon ng Kaaway: Pagsigla ng Panitikan sa Wikang

Pambansa

Sa kabila ng di mabilang na kalapastanganan ng hukbong Hapon

na nanakop sa Pilipinas at sa malaking bahagi ng Timog Silangang Asya,

maituturing na isang positibong kaganapan ang pagbubukang-liwayway

ng Imperyo ng Araw sa Perlas ng Silangan para sa noo’y musmos pa

nating wikang pambansa. Libu-libong mamamayang Pilipino ang marahas

na pinaslang, ginutom, ginahasa at inalisan ng dangal ng bagong hukbong

mananakop ngunit sa larangan ng edukasyon at panitikan, binuhay nila

ang aandap-andap na titis ng nasyonalismo sa wika. Sa paghahangad

nilang mahikayat ang mga Pilipino na lumahok sa pangarap na Greater

East Asia Co-Prosperity Sphere ng mga Hapon (isang euphemism sa

Imperyo ng Araw), nagsagawa ng kudetang pangkultura ang tinaguriang

“mga sakang” sa kanilang pananakop. Ibinando nila sa madla ang

tunggaliang Kanluran versus Silangan upang paimbabaw na

ipangalandakan na sila’y kaibigan at hindi kaaway ng mga kapwa

Asyanong pinipilit lukuban ng watawat ng Pulang Araw.

Ganap na ipinagbawal ng mga Hapon ang paggamit ng wikang

Ingles sa mga paaralan at ipinalit ang mga katutubong wika bilang wikang

panturo, pati na ang Niponggo, bagamat hindi rin nagka-ugat sa Pilipinas

ang huli bunsod na rin ng maikling hegemonya ng mga Hapones. Sa bisa



18

ng Executive Order No. 10 ni dating Pangulong Jose P. Laurel, ipinahayag

ang pagpapaturo ng wikang pambansa sa lahat ng mga publiko at

pribadong paaralan mula antas elementarya hanggang sa tersyarya.

Upang lalo pang palaganapin ang wikang pambansang batay sa Tagalog

sa pamamagitan ng pagtuturo nito sa mga di-Tagalog, itinayo ng

republikang “inisponsor” ng mga Hapon ang Tagalog Institute noong 1944.

Hinikayat ng mga Hapon ang mga Pilipino na magsulat gamit ang

wikang pambansa ukol sa mga paksang sumasalamin sa katutubong

kultura at pamumuhay. Kinontrol din nila ang mga pahayagan sa

pamamagitan ng ahensyang mala-Comite de Censura noong panahon ng

mga Kastila, ang Manila Shimbunsya. Bunga ng paghihigpit sa paggamit

ng Ingles, ang Tribune at Philippine Review na lamang ang pinayagang

umiral sa matamang pagsubaybay at matalas na sensura ng Shimbunsya

sa mga pahayagang Ingles na namayagpag bago ang digmaan. Maging

ang mga batikang manunulat sa Ingles ay napilitang umakma sa tila

makabayang patakarang pangwika ng mga Hapon. Sa tangkilik ng

Shimbunsya, sumigla ang panitikan sa wikang pambansa. Nagkaroon ng

mga patimpalak sa pagsulat at nangibabaw ang babasahing Liwayway na

nagtampok ng mahuhusay na katha ng mga manunulat sa wikang

pambansa. Tinipon sa mga de-kalibreng antolohiya ang

pinakamahuhusay na kwento sa wikang pambansa. Bunsod ng mga

pagsusumikap na ito pabor sa wikang pambansa, ang panahon ng Hapon

ang itinuturing na “Ginintuang Panahon ng maikling kwentong Tagalog.”



19

Sa halip na psychological cloning, cultural indigenization sa

lambong ng Oryentalismo ang itinuro ng mga Hapon sa mga Pilipino. Sa

maikling panahon, nagtagumpay ang mga bagong mananakop na

palakarin ang sambayanan sa landas ng pagtuklas sa sarili at pagsalok sa

katutubong batis ng mga karanasan, karunungan at kaalaman upang

epektibong magamit ang wikang pambansa bilang behikulo ng

kamalayang pambansa at makabansa. Bunsod ng lantad at aktibong

pagpapalaganap ng mga Hapon sa cultural indigenization na kahit

paano’y sumasalansang at bumabasag sa Amerikanisasyon ng mga

Pilipino, hindi kataka-takang maging ang mga bayani at beterano ng

Rebolusyon ng 1896 na kagaya ni Heneral Artemio Ricarte ay naging

makiling sa mga Hapones, bukod pa sa mga kasapi ng Kilusang

Sakdalista na pinamunuan ng anti-Amerikanong manunulat sa Tagalog at

organisador ng mga magsasaka na si Benigno Ramos.

Balintunang winasak ng mga Hapon ang kabuhayan, tahanan,

taniman at negosyo ng mga Pilipino, ngunit nakatulong sila nang malaki

sa pagbuhay sa nabalam na proseso ng pagbuo ng kamalayang

pambansa: ang pagtuklas ng pambansa at makabansang identidad. Munti

man, positibo sa wikang pambansa ang tagumpay ng mga Hapon sa isa

sa mga deklaradong layunin nila sa pagsakop sa Pilipinas: “to eradicate

the old idea of the reliance upon the Western nations, especially upon the

United States and Great Britain, and to foster a new Filipino culture based

on the self-consciousness of the people as Orientals.” Ngunit, sa



20

pagwawakas ng digmaan, ang pagkatalo ng mga Hapon ay magsisilbi ring

panibagong takipsilim ng opisyal at aktwal na pamamayagpag ng wikang

pambansa.

Sa Panahon ng “Malayang” Republika: Panunumbalik ng Opisyal na

Hegemonya ng Ingles at Hakbang-hakbang na Martsa ng Wikang

Pambansa

Sa halip na samantalahin ang pagkakataon upang ideklara ang

ganap na kalayaan ng Pilipinas sa mga dayuhan at simulan ang

mahabang proseso ng pagbubuo ng bansa, pagkabansa at kamalayang

pambansa at makabansa, muling niyakap ng mga Pilipino ang mga

mananakop na Amerikano na binansagan pa nilang “liberator” ng bansa

sa kabila ng katotohanan na sa halos buong panahon ng Hapon, ang iba’t

ibang pangkat ng mga gerilyang Pilipino gaya ng Hukbo ng Bayan Laban

sa Hapon (Hukbalahap) na itinatag ng Partido Komunista ng Pilipinas sa

Bundok Arayat, Pampanga ang naging mabangis na tagapagtanggol ng

kalayaan ng Pilipinas. Samakatwid, muling nagpatuloy ang

Amerikanisasyon ng mga Pilipino sa wika, kultura, ekonomya at pulitika sa

anyaya na rin ng mga namamalikmata at nagagayuma yatang Pilipino.

Tinalakay ni Amado V. Hernandez sa nobelang “Mga Ibong Mandaragit”

ang epekto ng muling pagyakap ni Juan de la Cruz sa inaakalang

mapagpala gayong mapanikil at tusong kamay ni Uncle Sam.

Sa panunumbalik ng Estados Unidos sa Pilipinas, muling ibinalik

ang opisyal na hegemonya ng Ingles sa edukasyon. Sa pamahalaan,



21

patuloy rin ang opisyal na paggamit sa wikang Ingles bagamat sa papel,

ang wikang pambansa na batay sa Tagalog ay isa ring “wikang opisyal.”

Nanatili ang ganitong sitwasyon sa kabila ng “pagsasauli ng kalayaan” ng

Pilipinas noong Hulyo 4, 1946. Sa kabuuan, patuloy na nagkaroon at

nagkakaroon pa rin ng aktibong pakikisangkot at kung minsa’y pakikialam

ang mga tagapayong Amerikano sa pagbabalangkas ng mga patakaran

ng malayang republika na dati’y isang direktang kolonya. Gayunman, sa

pagpupunyagi ng mga naliliwanagang Pilipinong opisyal, unti-unting

mailalatag ang mga saligan upang ganap na maging wikang opisyal na rin

ang wikang pambansa, sa kabila ng malakas na gahum ng Ingles at

daluyong ng patuloy na Amerikanisasyon.

Panandang bato ang Bulitin Blg. 9 ng Kawanihan ng Edukasyon na

inilabas noong Nobyembre 21, 1946. Ang memorandum na ito’y nag-

aatas sa pagkakaroon ng “panimulang aralin sa wikang pambansa ng

Pilipinas para sa mga gurong di-Tagalog” na magbubunsod upang

kanilang maituro nang maayos ang wikang pambansa sa mga mag-aaral

sa elementarya.

Wikang “Pilipino” para sa Sambayanang Pilipino

Sa bisa ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na inilabas ng

Kalihim ng Edukasyon noong Agosto 13, 1959, itinalaga ang pormal na

pagtawag sa wikang pambansa bilang “wikang Pilipino.” Ito’y isang



22

napakahalagang simbolikal na kaganapan. Sa pamamagitan ng

pagpapalit ng pangalan, nabibigyang-diin ang papel ng wika sa pagbuo ng

pambansang identidad. Sa panahong “wikang pambansang batay sa

Tagalog” pa ang tawag sa wikang “Pilipino,” laganap at maingay ang

protesta ng mga rehiyunalistang ayaw sa Tagalog. Kahit paano,

nabawasan bagamat ‘di tuluyang naglaho ang protesta ng mga

rehiyunalista dahil higit na mas tunog-pambansa ang “Pilipino” kaysa

“wikang pambansang batay sa Tagalog.” Unti-unti, aktwal na nagiging

simbolong pambuklod sa madla ang wikang pambansa.

Dalawang Dekadang De-Amerikanisasyon: Aktibismo sa Wika at

Pulitika

Sa pagsapit ng Dekada Sisenta, sumibol, yumabong at hitik na

nagkabunga ang mga binhi ng nasyonalismo na itinanim ng mga

makabayang guro, akademista at propesor sa mga paaralan, lalo na sa

mga pamantasan sa pambansang rehiyong kabisera. Sa mga

dambuhalang protesta sa Kamaynilaan, narinig ang mataginting na tinig

ng mga estudyanteng naghahangad ng nasyonalismo sa edukasyon,

pulitika at ekonomya. Taglay nila ang mga plakard sa wikang bernakular

at isinigaw ang mga islogan sa wikang pambansa, halimbawa’y ang

walang kamatayang “Imperyalismo, ibagsak!” na hanggang ngayo’y

naririnig pa rin sa buong kapuluan sa gitna ng libu-libong kabataan at

mamamayang nakataas ang kamao para sa nasyonalismo.



23

Isang kabalintunaan na ang lahat ng ito’y epekto o kaya’y inspirado

ng maimpluwensyang intelektwal na sa wikang Ingles nagsulat, si Renato

Constantino. Sa pamosong sanaysay na “The Miseducation of the

Filipino” na nalathala noong dekada 60, nilinaw ni Constantino ang papel

ng Estados Unidos sa sistematikong pagbubura ng kamalayang

pambansa at makabansa sa mga henerasyon ng Pilipinong hinubog sa

mga paaralan na Ingles lamang ang wikang panturo at kulturang

Amerikano lamang ang niluluwalhati. Tinibag ni Constantino ang

argumento ng mga maka-Ingles sa mahusay na paggamit din ng wika ni

Shakespeare sa pagpapalaganap ng “bagong kasaysayan” na

nagbibigay-diin sa nasyonalismo. Tinukoy rin ni Constantino ang

pagkapalaasa ng mga Pilipino sa mga Amerikano sa usapin ng ekonomya

bilang kakambal na problema ng pagsandig sa wikang dayuhan.

Pinakamariing batikos ang inihayag ni Constantino sa mga elite na maka-

Ingles na namamayani sa pulitika ng bansa sa kabila ng kabiguan nilang

makipagtalastasan sa masa: “Now we have a small group of men who can

articulate their thoughts in English, a wider group who can read and speak

in fairly comprehensible English and a great mass that hardly expresses

itself in this language. All these groups are hardly articulate in their native

tongues...The result is a leadership that fails to understand the needs of

the masses because it is a leadership that can communicate with the

masses only in general and vague terms.” Para kay Constantino, ang

pagpapataw ng Ingles sa edukasyon ang simula ng misedukasyon at



24

pagkakawatak-watak ng mga Pilipino. Samakatwid, upang makawala sa

de-Amerikanisasyon, humulagpos sa misedukasyon at makabuo ng

makabansang kamalayan at pambansang kakanyahan, kailangang

linangin ang wikang pambansa bilang dominanteng wikang panturo.

Tumugon kahit paano ang pamahalaan sa panawagang de-

Amerikanisasyon ng mga aktibistang nasyunalista sa akademya. Sa bisa

ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 24 na nilagdaan noong Nobyembre

14, 1962, inutos ng Kagawaran ng Edukasyon ang pagpapalimbag ng

mga sertipiko at diploma sa “Pilipino” na may maliliit na English subtexts.

Inutos naman ni dating Pangulong Ferdinand Marcos sa pamamagitan ng

Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 na nilagdaan noong Oktubre 24,

1967 ang pagpapangalan sa Pilipino ng lahat ng gusali at tanggapan ng

pamahalaan. Sinundan pa ito ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 187

noong Agosto 16, 1969 na “nag-aatas sa lahat ng kagawaran, kawanihan,

tanggapan at iba pang sangay ng pamahalaan na gamitin ang Wikang

Filipino hangga’t maaari sa Linggo ng Wikang Pambansa at pagkaraan

nito, sa lahat ng opisyal na komunikasyon at transaksyon ng pamahalaan”

sapagkat ang “Pilipino ay isang mahalagang sangkap ng nasyonalismo na

makapagbubunsod sa ating bayan ng ibayong kaunlaran, katiwasayan at

pagkakaisa.”

Sa bisa naman ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 304 na

nilagdaan noong Marso 16, 1971, pinalawak ng pamahalaan ang

tungkulin, kapangyarihan at kasapian ng Institute of the National



25

Language. Samantala, naglabas ng Memorandum Sirkular Blg. 172 ang

kalihim tagapagpaganap noong Marso 28, 1968 upang iatas ang “mahigpit

na pagtalima sa Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96, Serye ng 1967 at

ang paggamit ng Pilipino sa official letterheads at sa mga panunumpa sa

tungkulin ng lahat ng pinuno ng pamahalaan.” Inilabas naman noong

Agosto 5, 1968 ang Memorandum Sirkular Blg. 199 na nagtatagubilin sa

may-insentibong pagdalo ng mga kawani ng gobyerno sa mga seminar sa

wikang “Pilipino” at sa iba pang katulad na aktibidad ng Institute of the

National Language.

Pinag-aawayan pa ng mga taumbayan at ng mga akademista ang

masasamang bunga ng diktadura sa panahon ni Marcos, ngunit, sa

usapin ng pagtataguyod sa wikang pambansa, maraming makabayan at

tagapagtaguyod ng wikang pambansa ang magbibigay-pugay sa mga

positibong hakbang na isinagawa ng administrasyong Marcos.

Ikalabing-anim ng Marso 1973 nang ihayag ang opsyonal na

paggamit ng wikang “Pilipino” bilang wikang panturo o medium of

instruction sa ikatlong baitang ng elementarya pataas, “sa mga

asignaturang mas madaling matututuhan sa pamamagitan ng wikang

pambansa.” Pinalawak pang lalo ang opisyal na paggamit ng Filipino

bilang wikang panturo sa pamamagitan ng “Mga Panuntunan sa

Pagpapatupad ng Edukasyong Bilinggwal” na nilalaman ng Kautusang

Pangkagawaran Blg. 25 na inilabas noong Hunyo 19, 1974 ng “Ministri ng

Edukasyon at Kultura.” Itinatadhana nito ang magkahiwalay na paggamit



26

ng “Pilipino” at Ingles bilang mga wikang panturo. Alinsunod sa

memorandum na ito, ang wikang Pilipino ang siyang itinalagang wikang

panturo sa asignaturang Araling Panlipunan, Edukasyon sa Wastong Pag-

uugali, Edukasyong Panggawain, Edukasyong Pangkalusugan at

Edukasyon sa Pagpapalakas ng Katawan. Bunsod ng patakarang

bilinggwalismo sa edukasyon, malaking igpaw pasulong ang kinamtan ng

wikang pambansa sa buong kapuluan. Hene-henerasyong mga Pilipino

ang sumailalim sa de-Amerikanisasyon, pangunahin sa pamamagitan ng

kanilang edukasyong bilinggwal na nakatuon sa pagpapasibol at

pagsulong ng nasyonalismo, samakatwid baga’y ang pagbuo ng

kamalayang pambansa at makabansa.

Dekada Otsenta at Nobenta: Dalawampung Taon ng Filipinisasyon

Bunsod ng makasaysayang Unang Rebolusyon sa Edsa noong

1986, nagkaroon ng bagong Saligang Batas ang ating republika. Isa sa

mga pinakamainit na usaping pinagtalunan ng mga delegado sa

kumbensyong konstitusyunal ay ang usapin ng wikang pambansa. May

ilang rehiyunalista na nagnanais ng unibersal na dulog sa pagpili ng

wikang pambansa: ang amalgamasyon o paghahalu-halo ng talasalitaan

mula sa iba’t ibang wika ng Pilipinas. Maalab ding nakipagtagisan ng

talino ang mga ultra-konserbatibo na nagpanukala namang Kastila ang

dapat maging wikang opisyal. Pinakamasugid na kalaban ng mga

tagapagtaguyod ng wikang pambansa ang mga delegadong Amerikanista.

Gayunman, dahil sa magigiting na tagapagtanggol ng wikang pambansa



27

na nagmula sa iba’t ibang rehiyon at nagsasalita ng iba’t ibang wika,

nanaig ang konsensus na ang wikang pambansa ay wikang Filipino na

ang nukleyo ay ang wikang Pilipino, sa pasubaling ito’y patuloy na

lilinangin salig sa mga umiiral na mga katutubong wika sa Pilipinas at

handa ring humiram ng mga salitang banyaga.

Sa pagpapalit ng pangalan mula “Pilipino” tungong “Filipino” ganap

na napatahimik na ang protesta ng mga rehiyunalista. Hindi simpleng

pagpapalit ng titik ang nangyari: testamento ito na ang wikang pambansa

ay hindi na lamang sa Tagalog nakasandig, sapagkat wala namang “F” sa

Abakadang Tagalog. Ang pagbabanyuhay ng Pilipino na naging “Filipino”

ay pagyakap ng wikang pambansa sa iba pang mga katutubong wika ng

Pilipinas na may mga tunog na wala sa Tagalog. Samakatwid, ang wikang

pambansa ay nagiging “pambansa” na ngang talaga. Ang wikang

Filipino’y sumusulong na rin bilang aktwal na wikang opisyal ng Pilipinas.

Upang lalong pasiglahin ang paggamit ng Filipino sa mga opisyal na

transaksyon, komunikasyon at korespondensya ng gobyerno, nilagdaan ni

dating Pangulong Corazon C. Aquino ang Kautusang Tagapagpaganap

Blg. 335 noong Agosto 25, 1988. Lalo ring pinatibay ng administrasyong

Aquino ang patakarang bilingguwalismo sa edukasyon sa pamamagitan

ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 53, serye ng 1987.

Malalaking tagumpay at pagsulong din ang kinamtan ng wikang

Filipino sa mass media. Sa dalawang magkasunod na dekadang ito’y

nauso ang paggamit ng Filipino sa mga public affairs at news program.



28

Naging panggabi na lamang (at ngayon nga’y sa ilang channel na lamang

matatagpuan) ang mga programang balita sa telebisyon. Pinasimulan ng

programang “Batibot” at sinundan ng “At Iba Pa,” “Hiraya Manawari” at

“Bayani” ang pagtatangka ng mga makabayang TV producer na tumulong

sa de-Amerikanisasyon ng mga Pilipino.

Tatlong henerasyon ng mga kabataang Pilipino ang patuloy na

makagugunita kina Pong Pagong, Manang Bola, Kikong Matsing at Kuya

Bodji – ang mga tauhang pantapat ng mga de-Amerikanisadong Pilipino

sa Sesame Street, kay Barnie at kay Dora the Explorer. Hindi rin malilimot

ng mga henerasyong ito ang mga isina-Filipinong cartoons kagaya ng

“Huck Finn,” “Tom Sawyer,” “Julio at Julia,” “Si Mary at Ang Lihim na

Hardin,” “Mga Munting Pangarap ni Romeo,” “Cedie,” “Voltes V” at

napakarami pang iba. Bagamat sa unang sipat ay banyagang kultura ang

nilalaman ng mga cartoon na ito, masasabing nakatulong pa rin ito sa

proseso ng de-Amerikanisasyon ng mga Pilipino. Kumpara sa mga

henerasyong isinilang sa huling bahagi ng dekada nobenta, ang mga

isinilang sa maagang bahagi ng dekada otsenta hanggang sa simula ng

dekada nobenta ay pawang higit na may kakayahang makipagtalastasan

sa wikang Filipino. Talagang malaking tulong ang mga Filipinisadong mga

programa sa telebisyon na namalasak sa kanilang panahon.

Ang popularisasyon ng mga radyo-dramang Tagalog na talaga

namang sinubaybayan ng masang Pilipino sa buong kapuluan ay

nakapag-ambag din sa pagsusulong ng wikang Filipino. Katunayan,



29

masasabing mas malaki ang papel ng radyo sa Filipinisasyon ng mass

media, sapagkat noong mga panahong iyon, hindi pa gaanong maraming

Pilipino ang may telebisyon ngunit walang dudang halos bawat tahanan

mula Forbes Park hanggang sa kasuluk-sulukang isla ng bansa na may

naninirahang Pilipino ay may radyo. Sa dalawang dekada ring ito

sumulong ang Filipinisasyon ng mga dyaryo. Bagamat napako sa mga

tabloid ang Filipinisasyon ng print media, malaking tagumpay ang pag-

ungos ng mga pahayagang Filipino sa bilang ng mga mambabasa ng mga

Ingles na broadsheet.

Lubos na naging maningning sa panahong ito ang pagsulong ng

wikang Filipino sapagkat sa dekadang ito’y naipasa ang Batas Republika

Blg. 7104 na nagtatadhana ng paglikha ng Komisyon sa Wikang Filipino,

ang pangunahing ahensya ng gobyerno na nangangalaga sa patuloy na

pagpapaunlad at pagtataguyod ng paggamit ng wikang pambansa at ng

iba pang mga wika sa Pilipinas, kagaya ng hinalinhan nitong Institute of

the National Language.

Sa Bungad ng Ikalawang Milenyo: Ang Pagbura sa Tagumpay ng

Filipino

Sa kasamaang-palad, ang mga tagumpay ng wikang Filipino sa

mga naunang dekada ay tila baga binubura ng mga pagtatangkang muling

ipataw ang Ingles sa mga Pilipino. Sa nakaraang kongreso, muntik nang

maisabatas ang kalagim-lagim na bangungot na tinatawag na An Act to

Strengthen and Enhance the Use of English as the Medium of Instruction



30

in Philippine Schools (House Bill/HB No. 4701). Ipinasa ito ng mga

kongresista ngunit hindi nakasama sa prayoridad ng mga senador ng

republika kaya’t inaasahang muling tatangkaing mailusot hanggang sa

ito’y ganap na maging batas sa mga susunod pang panahon, kung hindi

magigising sa mahimbing na pagtulog ang mga makabayan at mga

tagapagtaguyod ng wikang Filipino. Bago pa ang HB 4701, lumitaw ang

isa pang dokumentong tila lason sa wikang Filipino at mga wikang

bernakular, ang Executive Order/EO 210. Pagpuksa sa Filipino at mga

dayalekto pabor sa lalo pang pagpapatibay ng paggamit ng wikang Ingles

sa edukasyon ang pangunahing layunin ng HB 4701 at EO 210 kung

pakasusuriin.

Balintunang ang EO 210 ay may pamagat na “Establishing the

Policy to Strengthen the Use of English as a Second Language in the

Educational System,” ngunit higit nitong pinapaboran ang Ingles laban sa

Filipino at mga dayalekto ng Pilipinas. Matutunghayan sa unang seksyon

ng EO 210 ang ganitong utos: “...English should be used as medium of

instruction for English, Math and Science from at least the Third Grade.

The English language shall be used as a primary medium of instruction, in

all public institutions of learning at the secondary level. As a primary

medium of instruction, the percentage of time allotment for learning areas

conducted in the English language in high school is expected to be not

less than seventy percent (70%) of the total allotment for all learning

areas...” Kahawig ito ng sinasabi sa Seksyon 4 ng HB 4701 na may



31

layunin na “...to make the education of the young aligned with the

requirements and realities of business life and competitive in the global

environment by strengthening, enhancing and developing the use of the

English language as the medium of instruction in all levels of education,

from the preschool to the tertiary level.” Nilalaman din ng HB 4701 ang

mga probisyong nagbibigay-prayoridad sa Ingles bilang wika ng

interaksyon sa paaralan, wika sa mga publikasyong pang-estudyante at

wika sa mga eksaminasyon sa gobyerno. Mahihinuhang sa papel,

nanunumbalik na naman ang gahum ng Ingles bilang dominanteng wikang

panturo.

Pulis Pangwika: Makapili/Gestapong Maka-Ingles sa Kampus

Ngunit kung sisipatin ang karanasan ng mga nasa pribadong

paaralan, ang HB 4701 at EO 210 ay hindi na kailangan para sabihing

namamayagpag na/pa rin ang Ingles. Sa buong panahon ng patakarang

bilingguwalismo sa edukasyon sa antas elementarya hanggang

sekundarya na sinimulan noong dekada 70 at lalo pang pinatibay noong

dekada 80 (bagamat pinalitan naman sa elementarya ng kautusang pabor

sa mother language instruction nitong Hulyo 2009), naging maka-Ingles

pa rin ang mga pribadong paaralan sa Pilipinas. Halos lahat ng mga

pribadong paaralan mula antas pre-elementarya hanggang sa tersyarya

ay nagpapaligsahan sa pahigpitan sa kani-kanilang English-only

Campaign, sa layuning makaakit ng mas maraming estudyante mula sa

mga nakaririwasang uri at makapagpanggap na international school



32

upang mabatobalani naman ang dumaraming Koreano at iba pang

Asyanong dumarayo sa bansa para mag-aral.

Sa aming paaralan, nitong Hulyo 2009 ay lumikha na rin ng spy

network ang English Department upang manmanan ang mga

estudyanteng nagsasalita ng wikang hindi Ingles (Filipino, Koreano atbp.).

Nagrekrut sila ng dala-dalawang estudyante sa bawat klase na

magsisilbing tiktik ng kani-kanilang seksyon. Lingguhang iuulat sa

kanilang English teacher ang mga pangalan ng mga estudyanteng

nahuling nagsasalita ng Filipino at iba pang wikang hindi Ingles habang

nasa loob ng kampus. Pinagtatalunan pa ng mga guro sa English

Department kung anong dulog o approach ang susundin: pagpaparusa sa

mga nahuling nagsasalita ng wikang di Ingles sa pamamagitan ng

pagbabawas ng puntos o pagbibigay ng insentibo sa mga estudyanteng

nananatiling tapat sa Ingles sa pamamagitan ng pagdaragdag ng puntos.

Kagulat-gulat ngunit totoong habang tumatagal, ang digmaang pangwika

sa Pilipinas, partikular sa mga pribadong paaralan, ay unti-unting

lumalalim at nagkakaroon ng mga dimensyong tila lumalabag na sa

karapatang pantao. Ano na nga ba ang nangyari sa wika bilang

karapatang pantao? Sa mga darating na panahon, kapag nagpatuloy ang

mga pulis pangwika sa kanilang di katanggap-tanggap na pamamaraan,

baka idulog na rin sa United Nations ang paglabag sa karapatang

pangwika, bukod pa sa iba pang karapatang pantao na malaon nang

sinasalansang at isinasantabi.



33

Hegemonya ng Ingles sa mga Larangang Makapangyarihan

Ayon kay Bonifacio Sibayan, isang dahilan kung bakit sa kabila ng

mga tagumpay ng Filipino ay hindi pa rin ito maging dominante sa lahat ng

larangan ay sapagkat ang mga controlling domain o mga larangang

makapangyarihan kagaya ng tatlong sangay ng pamahalaan ay

pinangingibabawan ng Ingles. Mula sa panahon ng Commonwealth

hanggang sa kasalukuyan, hindi pa nakapangibabaw ang wikang

pambansa sa mga controlling domain. Kakatwa na tuwing eleksyon, wika

ng masa – ang mga bernakular, Filipino kapag sa mga patalastas – ang

ginagamit ng mga kandidato sa mga posisyong pambansa para

mangampanya. Hindi maiwasang maalala ang mga kontemporaryong

halimbawa: “Anak, itabi mo. Ako papadyak.” “Ganito kami sa Makati,

ganito sana sa buong Pilipinas.” “Ang nanggaling sa mahirap, tumutulong

sa mahirap.” Ngunit kapag pinansin ang mga batas at kautusang inakda

ng nakararaming pulitiko (kasama na ang tatlong presidentiable na

pinatutungkulan sa mga naunang pahayag), kapansin-pansing Ingles ang

karamihan sa mga ito.

May mga pagkakataong isinasalin ang mga batas sa Filipino,

ngunit iyon ay sa pasubaling ang Ingles ang masusunod kapag may

pagtatalo o conflict sa kahulugan ng orihinal at ng salin. Ang orihinal na

mga pasya ng Korte Suprema ay laging nakasulat sa Ingles, bagamat

kapuri-puri ang ginawa ni Punong Mahistrado Reynato Puno na

pagtatatag ng isang entidad sa ilalim ng Korte Suprema na ang



34

pangunahing layunin ay isalin sa wikang pambansa ang mga

mahahalagang pasya ng hukuman. Ang mga hearing sa Senado at

Kongreso ay karaniwang sa Ingles din. Kahit ang taunang State of the

Nation Address (SONA) ng pangulo ay halos Ingles din ang kabuuan,

maliban sa mangilan-ngilang pahayag. Paano nga ba lubos na susulong

ang wikang Filipino kung mismong ang mga nasa pamahalaan ay bantulot

sa paggamit nito?

Binhing sa Baler Nag-Ugat, Sa Buong Bansa’y Patuloy na

Lumalaganap

Sa kabila ng kabiguan ng wikang Filipino na makapangibabaw sa

mga controlling domain, nananatiling sumusulong at umuunlad ang ating

wikang pambansa. Sa larangan ng internet, milyun-milyong artikulo na

ang mababasa ukol sa at kaugnay ng ating wikang pambansa. Sa

pamamagitan ng Google search, matutunghayan ang mga sumusunod na

paksa at ang bilang ng mga online na artikulong ukol dito: Wikang Filipino

(283,000); Tagalog (267,000); Filipino Dictionary (2,500,000); Wikang

Pambansa (93,000) at Filipino Language (11,500,000). Sa Wikipedia, ang

pinakapopular na online encyclopedia, kasama pa rin sa nangungunang

wika sa daigdig na may pinakamaraming artikulong online ang “Tagalog.”

Masikhay rin ang pagsusumikap ng mga tagapagtaguyod ng

Filipiniana.net sa paglalagay sa internet ng mga e-book (librong nasa .pdf

format/nababasa sa pamamagitan ng kompyuter at karaniwang libreng



35

naida-download) ng mga nobela at iba pang akdang pampanitikan sa

Tagalog at Filipino.

Sa telebisyon, halos lahat ng palabas sa mga nangungunang

istasyon ay Filipino ang gamit na wika. Kamakailan ay sinimulan ng

Channel 5 ang Filipinisasyon ng mga banyagang cartoons na gaya ng

Sponge Bob Square Pants. Ang mga teleserye at patok na soap opera

gaya ng “May Bukas Pa” at “Zorro” hanggang sa mga kinababaliwang

“Asianovela” gaya ng “Hana Yuri Dango,” “Meteor Garden,” “Kim Sam

Soon” at “Jewel in the Palace” ay pawang kinubkob na rin ng

Filipinisasyon. Bunsod ng paglaganap ng Filipino sa mass media, lalo na

sa telebisyon, halos 100% ng mga mamamayan ng Pilipinas ang may

kakayahang makipagtalastasan sa Filipino. Malaking pag-igpaw ito sa

halos 20% lamang ng populasyon na nagsasalita ng Tagalog sa panahon

na pagtibayin ng administrasyong Quezon ang wikang pambansang batay

sa Tagalog.

Bihira sa mga advertisement ang gumagamit ng Ingles sapagkat

batid ng mga advertiser na Filipino na ang wika ng masa. Sa pahayagan,

halos 4 na milyon ang pinagsama-samang sirkulasyon ng mga Filipinong

tabloid kumpara sa kulang-kulang 2 milyon na readership ng mga Ingles

na broadsheet. Sa pamahalaan, naging mabunga ang eksperimental na

paggamit ng Filipino sa deliberasyon ng mga korte sa ilang lugar sa Luzon

gaya ng Malolos, Bulacan. Tuloy rin ang pangangampanya ng mga



36

pulitiko sa pamamagitan ng mga patalastas na wikang Filipino ang

pangunahing gamit.

Sa larangan ng pananaliksik, dumaraming mananaliksik sa iba’t

ibang larangang labas sa wika, panitikan at agham panlipunan ang

gumagamit na rin ng wikang Filipino sa pagsulat ng mga artikulo, pag-

aaral, sarbey, tesis at disertasyon. Kalakaran na rin ang pagkakaroon ng

abstrak sa Filipino ng mga pananaliksik na Ingles ang gamit. Kapansin-

pansin din ang pagsigla ng leksikograpiyang Filipino na makikita sa

pagdami ng mga nabuong glosaryo at diksyunaryo sa iba’t ibang

larangang gaya ng nutrisyon, agrikultura, pangingisda, pananahi,

pagbabangko, kompyuter, matematika, bayolohiya at iba pa na

matatagpuan sa Pambansang Aklatan, at sa aklatan ng mga pamantasan

sa pambansang rehiyong kabisera.

Ngunit, hindi lamang sa Pilipinas sumusulong ang Filipino. Sa dami

ng mga Pilipinong migrante sa halos bawat bansa, hindi kataka-takang

kumakalat na rin ang wikang Filipino sa buong daigdig. Ayon sa

Wikipedia, sinasalita ito ng significant na bilang ng minorya sa Australia,

Bahrain, Brunei, Canada, Guam, Hong Kong, Japan, Kuwait, Malaysia,

Northern Mariana Islands, Palau, Qatar, Saudi Arabia, Switzerland, United

Arab Emirates, United Kingdom at United States of America. Kinikilala ito

bilang opisyal na minority language sa Canada, Guam, Hong Kong,

Malaysia, United Kingdom at United States. Sa kabuuan, ang Filipino ay

ika-53 sa buong mundo sa dami ng taong nagsasabing ito ang kanilang



37

unang wika. Sa aktwal, mahigit 90,000,000 ang nakagagamit nito bilang

una o ikalawang wika – bilang na sapat upang makasama ito sa unang 20

wika ng daigdig. Sa Estados Unidos, marami-rami nang paaralan ang may

kursong Philippine Studies na sumasaklaw rin sa pagtuturo ng Filipino sa

mga mag-aaral. Sa St. Petersburg State University ng Russia, isa sa

pinakamalalaking unibersidad sa daigdig, isang departamento ang patuloy

na nananaliksik ukol sa at nagtuturo ng wikang Filipino sa mga

estudyanteng Ruso.

Sa dami ng mga migranteng Pilipinong manggagawa sa Dubai at

Hong Kong, mistulang “ikatlong wika” sa mga lugar na iyon ang Filipino.

May halos 10 milyong Pilipinong trabahador sa iba’t ibang bansa at

parami nang parami ang permanente nang naninirahan sa mga bansang

kanilang pinuntahan, kaya praktikal para sa mga dayuhan na pag-aralan

ang wikang Filipino. Nagiging wikang internasyunal na rin ang Filipino.

Ang binhing itinanim ng isang pangulong buhat sa Baler ay nagka-

ugat na at patuloy na lumalaganap sa buong bansa at maging sa ibayong

dagat sa kabila ng patuloy na panananalasa ng mga ignoranteng

kabalyerong maka-Ingles sa Pilipinas. Kahit ginigipit, kahit sinisikil, kahit

isinasantabi, kahit minamaliit, kahit kapit-sa-patalim ay lahatang-panig na

sumusulong ang wikang Filipino, mula pa noong Panahon ng

Kolonyalismo hanggang sa kasalukuyan, sa bungad ng Ikalawang

Milenyo, at inaasahang magpapatuloy pa ito sa paglago sa mga

panahong darating.



38

Mga Sanggunian:

Abad, Melania L. 2007. Neoliberalistang Pagpaplanong Pangwika: Tungo sa

Komodipikado at Episyenteng Pagpapahayag (sa “Mula Tore Patungong Palengke:

Neoliberal Education in the Philippines”).

Atienza, Monico M. at Constantino, Pamela C. (mga editor). 1996. Mga Piling

Diskurso sa Wika at Lipunan. UP-Sentro ng Wikang Filipino, Lunsod ng Quezon.

Constantino, Pamela C. (editor). 2005. Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL. UP-

Sentro ng Wikang Filipino at Sanggunian sa Filipino, Lunsod ng Quezon; at

Pambansang Komisyon para sa Sining, Lunsod ng Maynila.

Constantino, Renato. 1982. The Miseducation of the Filipino. Foundation for

Nationalist Studies, Lunsod ng Quezon.

Cronico, Rolando C. 2002. Daynamik ng Pagpaplanong Pangwika Noong Ika-8 at

Ika-9 na Kongreso ng Pilipinas. National Commission on Culture and the Arts,

Rizal.

Cruz, Isagani. 2001. Kung Bakit sa Wikang Filipino Lamang Dapat Ituro ang mga

Sabjek sa Lahat ng Lebel ng Edukasyon sa Filipinas (sa “TALISIK...”)

__________________________. 2006. Split-Level Americanization: A Case Study

of McDonaldized Philippines (papel na binasa sa “International Conference on the United

States and the Pacific Islands: Culture, Science, Politics”). Okinawa, Japan. [masisipat sa

http://criticplaywright.blogspot.com/2006/12/split-level-americanization-case-

study.html]

Derbyshire, Charles (tagasalin). 2005. The Reign of Greed (salin ng El

FIlibusterismo ni Jose Rizal). Project Gutenberg Ebook. [masisipat sa

http://www.gutenberg.org/files/10676/10676-h/10676-h.htm]



39

Espiritu, Clemencia C. (editor). 2001. TALISIK: Opisyal na Dyornal Sentro ng

Kahusayan sa Filipino, Philippine Normal University (Vol. 1 Bilang 1). Lunsod ng

Maynila.

Espiritu, Clemencia C. at Fortunato, Teresita F. (mga editor). 2006. Guro:

Mula Tsok Hanggang Internet (Aklat-Parangal kay Nenita R. Papa). Pambansang

Samahan sa Linggwistikang Filipino.

Fonacier-Bernabe, Emma. 1987. Language Policy Formulation, Implementation

and Evaluation in Philippine Education (1565-1974). Linguistic Society of the

Philippines, Maynila.

Freire, Paulo. 1985. The Politics of Education: Culture, Power and Liberation.

Trans. Donaldo Macedo. Massachusetts: Bergin and Garvey Publishers, Inc.

Gullas, Eduardo et al. 2006. House Bill/HB No. 4701 (An Act to Strengthen and

Enhance the Use of English As the Medium of Instruction in Philippine Schools).

Komisyon sa Wikang Filipino. 1998. Wikang Filipino sa Larangang Akademiko:

Kolokyum ’96, ’97, ‘98. Lunsod ng Maynila.

__________________________. 1998. Gawad Surian sa Sanaysay: Gantimpalang

Collantes (1992-1998). Lunsod ng Maynila.

__________________________. 2005. English-Tagalog Dictionary (6th Edition).

Lunsod ng Maynila.

Licuanan, Patricia B. 2007. Language and Learning (talumpati sa “CEO Forum on

English-Philippine Business for Education”). Asian Institute of Management. [masisipat sa

http://www.quezon.ph/wp-content/uploads/2007/04/licuanan-speech-1.pdf]

Lumbera, Bienvenido. 2005. Saan Tutungo ang Wikang Filipino Ngayong

Binubura ito ng Globalisasyon? (sa “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL”).



40

Lumbera, Bienvenido et al. (mga editor) 2007. Mula Tore Patungong Palengke:

Neoliberal Education in the Philippines. IBON Foundation, Inc. Lunsod ng

Quezon.

Macapagal-Arroyo, Gloria. 2003. Executive Order (EO) 210, Series of 2003. (nasa

“Apendiks” ng “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL”).

Merriam and Webster Bookstore, Inc. 1986. Ang Konstitusyon ng Republika ng

Pilipinas (Bilingual Edition). Lunsod ng Maynila.

Pambansang Komisyon sa Kultura at Sining. 2000. Gabay sa Pagsasalin. Lunsod

ng Maynila.

Puno, Reynato S. 2008. Talumpati sa Supreme Court Forum on Access to Justice.

Court of Appeals, Manila.

Santiago, Erlinda M. et al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan ar Pag-unlad:

Pangkolehiyo. National Book Store, Lunsod ng Mandaluyong.

Sibayan, Bonifacio. 1991. Becoming Bilingual in English In a Non-English

Environment. (sa Focusschrift in Honor of Joshua Fishman on his 65th Birthday: Bilingual

Education, Volume I).

Tiamson-Rubin, Ligaya et al. 2001. Kasaysayan at Pag-unlad ng Wikang

Pambansa ng Pilipinas. Rex Book Store, Lunsod ng Quezon.

__________________________. 1993. Intelektwalisasyon at Istandardisasyon ng

Filipino sa Agham Panlipunan (sa Gawad Surian sa Sanaysay: Gantimpalang Collantes:

1992-1998).

Villafuerte, Patrocinio V. at Bernales, Rolando A. 2008. Pagtuturo ng/sa

Filipino: Mga Teorya at Praktika. Mutya Publishing House, Lunsod ng Malabon.



41

_____________________________________et al. 2009. Panitikan ng Pilipinas:

Historikal at Antolohikal na Pagtalakay. Mutya Publishing House, Lunsod ng

Malabon.

Zabolotnaya, Natalia V. 2006. Philippine Linguistics Studies in Russia (seminar

paper: 9th Philippine Linguistics Congress). Department of Linguistics, University of

the Philippines. Lunsod ng Quezon. [masisipat sa

web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/III-A-

3_Zabolatnaya.pdf]

Documents

David Michael M. San Juan ...xa.yimg.com/kq/groups/22194168/660903856/name/ESSAY+Gawad+…(Piyesa sa Balagtasan na sinulat ni Florentino Collantes noong ... o hegemonya ng mga pwersang