1november 2015

Nr. 11| november 2015|37ste jaargang |verschijnt niet in augustus |P 408.654

De aarde op stoom

2 november 2015

Inhoud

Inhoud / Uit de redactie

Schriftwerk / Woord van de voorzitterJan van den Berg: Vreemde streken - de verandering van het klimaat blz. 3Steven H. Fuite: overdenking Scheppingszondag blz. 4

In het vizier: De aarde op stoomRob van Drimmelen: Klimaat en Kerk blz. 6Marc Lenders: Klimaatverandering: vragen aan de protestantse theologie blz. 7Françoise Nimal: Ethische perspectieven... document Fédération Protestante de France blz. 10Rob van Drimmelen: Jezus, het weer en het klimaat blz. 11Pascal Bararingaya: Klimaat, milieu en Rwanda blz. 12Mary Anne Plaatjies van Huffel: Klimaatverandering en de VGKSA blz. 13Greet Heslinga: Ecokerk: duurzaamheid en ecologische rechtvaardigheid blz. 14Werkgroep Kerk in de Samenleving: Scheppen is ruimte geven én scheiden blz. 16Greet Heslinga: Ecokerk overhandigt klimaatdossier aan Joke Schauvliege blz. 20

Coördinatie Bezinning en DialoogPeter Tomson: Jezus en Paulus over de beloning van voorgangers blz. 21

Nederlandstalige communautaire coördinatieMaria Euwema: ProJOP-nieuws blz. 22

Uw bijzondere aandacht voorAnnet Sinnema: Echte vrede wordt van binnenuit geboren blz. 23Werkgroep MiSaG: Vluchtelingencrisis blz. 24Johan Temmermanb: Nieuws uit de Faculteit blz. 25

Nieuws uit de Synodale raad blz. 5 en 26

Advertentie blz. 27

Uit de redactie

______________________________________________________________________________Namens de redactie,Annet SINNEMA.

In de aanloop naar de VN-klimaattop die van 30 november tot en met 11 december in Parijs wordt gehoudenis de opwarming van de aarde, naast thema’s als armoede, oorlog en de vluchtelingencrisis, al wekenlangdagelijks in het nieuws. Klimaat is echter geen deelgebied, het gaat de hele aarde en – dus – de hele mens-heid aan.

Mooie woorden klinken er genoeg. Maar zijn we écht minder auto gaan rijden sinds we weten dat VW en an-dere autofabrikanten hebben gesjoemeld met hun software? En liggen we werkelijk wakker van het kappenvan regenwouden ver van ons warm gestookte huis? Recent onderzoek wees uit dat hoe hoger mensen op-geleid zijn, hoe minder ze hun vuilnis selecteren. Hoe zullen we ooit in staat zijn grote stappen te zetten alswe het kleine al niet doen?

De werkgroep Kerk in de Samenleving heeft zowel voor deze aflevering van Kerkmozaïek, als ook voor haarFranstalige tegenhanger Mosaïque, naar aanleiding van de klimaattop een aantal artikelenaangeleverd. Dit omdat we – om met de werkgroep te spreken – als kerken en Christenen eenhistorische verantwoordelijkheid dragen voor een respectvolle omgang met Gods Schepping.

3november 2015

Schriftwerk

__________________________________Ds. Jan VAN DEN BERG,predikant te Brasschaat.

Het decembernummer staat in het teken van devluchtelingenstroom. Aan dit nummer zal dewerkgroep Migratie, Samenleven en Geloven(MiSaG) meewerken.(Sluitingsdatum : 1 november 2015).

Vreemde streken –de verandering van het klimaat

Ons klimaat gaat veranderen,je hoort het iedereen zeggen.Het hangt er van af waar jewoont.

In welke streek zogezegd. Deopwarming van de aardezorgt voor heel wat ongemak.Onze noorderburen voelen nual het water in hun schoenenlopen. Vroeger was Hollandeen zompige massa natte klei.Maar vroeg of laat zal hetonderlopen. Daar helpt geentweede Deltaplan een oplos-sing aan. Het is gedaan metons klimaat. In andere strekenis het te droog. In het zuidenvan Brazilië is er tekort aan water. De waterbassinsstaan voor een goed deel droog. In de miljoenenstadSão Paulo wordt her en der het water gerantsoeneerd.De kostprijs van het water gaat omhoog. Gek is dat, deéén zijn dood is de ander zijn brood.

Het woord klimaat stamt uit het Griekse klíma, datwaarachtig ook nog drie keer in het Nieuwe Testamentvoorkomt. Het is de reislustige apostel Paulus, die inzijn brieven het woord gebruikt: in Romeinen 15:23, 2Korintiërs 11:10 en Galaten 1:21. Hij reisde doorvreemde streken (klímata): Achaje, Syrië en Cilicië enzo veel meer. Van Syrië horen we de laatste tijd teveel, want er heerst aldaar een onaangenaam klimaat.Moord en doodslag is aan de orde van de dag. Vandaardat velen uit die streken deze kant opkomen. Zo ge-bruiken we het woord klimaat in overdrachtelijke zin.Het is de sfeer waarin wij leven en sterven. Ook datklimaat is aan verandering onderhevig. En niet altijd ingoede zin.

Dit nummer van Kerkmozaïek gaat over het klimaat.Met het oog op de naderende klimaatconferentie inParijs een actueel onderwerp. Het klimaat is de gemid-delde weerstoestand gedurende een bepaalde mini-male periode. Je zou daarin een zekere duurzaamheidverwachten.

Maar niets is tegenwoordig minder waar. Klimaat-verandering heet dat, je hoort het iedereen zeggen.Waar zijn onze weergaloze winters en zinderende zo-mers (de titel van een mooi boek van de weerhistoricusJan Buisman) gebleven? Als het klimaat echt gaat ver-anderen, dan veranderen onze gebieden in vreemdestreken. En dat moeten we niet hebben. U bent ge-

waarschuwd. Lees dit nummer van Kerk-mozaïek.

Met klimatologische groet,

4 november 2015

Woord van de voorzitter

Overdenking van ds. Steven Fuite, uitgesproken tijdens de oecumenische viering ter gelegenheid vanScheppingszondag in de Sint Michiel- en Sint Goedelekathedraal te Brussel op 7 september jl.

Beste zusters en broeders,

Dank dat u hier allen bent. Op uitnodiging van deRooms-Katholieke, Orthodoxe en Anglicaanse Kerk ende Verenigde Protestantse Kerk in België. Als christe-nen zijn we samen en gaan, in elk geval in ons hoofd,op weg naar de grote VN-klimaattop in Parijs.In de tijd van het ontstaan van de bijbelse teksten wasniet de natuur aan de mens, maar de mens aan de na-tuur onderworpen. Tegen díé achtergrond verkondig-den de bijbelse schrijvers in het bevrijdende schep-pingsverhaal dat God orde op zaken stelt. Voortaanliggen de verhoudingen anders. De mens krijgt de op-dracht te heersen over al wat op aarde, onder deaarde en in de wateren leeft.Die Bijbelse opdracht gaat vergezeld van eenontgoddelijking van de natuurlijke elementen. Godheeft de mens de vrijheid gegeven, grenzeloze vrij-heid; niet God, maar de mens geeft de dieren eennaam. Wel, we hebben geheerst en zoveel méér dandat. We hebben nieuwe dieren bedacht, rassen ver-fijnd, gekloond, dieren en gewassen genetisch gemani-puleerd... met een totaal nieuw pakket ethische vra-gen tot gevolg.

In de joodse en de christelijke traditie wordt de mensvan hogerhand een bijzondere plaats in de scheppingtoegekend. Het blijkt een plek die hij heeft aangewendals een soort vrijgeleide om de schepping te objective-

ren en te instrumentaliseren, naar eigen be-lieven te gebruiken en te misbruiken. De ge-volgen laten zich jaar op jaar voelen. Van-daag de dag is het niet de mens maar hetleefmilieu dat bedreigd wordt en zo, op-nieuw, voor ons bedreigend wordt, zij hetlangs een heel andere weg, indirect. Nietdoor zijn overmacht, maar door de snelle af-takeling, in zijn kwetsbaarheid.Het is de hoogste tijd de kwetsbare schepping te zienals een sacrament, een liefdevolle gave van God, die -zoals ook de Man van Nazareth, Beeld van God bij uit-stek – juist in haar kwetsbaarheid, een appèl op onsdoet.

De schepping zucht. Fenomenen als ontbossing, uitput-ting van natuurlijke hulpbronnen, water- en luchtver-vuiling, die ons - jammer genoeg - niet meer verbazen,slaan diepe wonden. De schepping wordt gekruisigd enin haar de Schepper, de Schepper van hemel en aarde.Dat is een heel grote uitspraak, maar helaas de reali-teit.Wij, christenen, hebben in de zorg voor deze aardeGod zélf lief te hebben, de Onnoembare, de Onzicht-bare, het geheim van en achter en onder en boven hetleven, te koesteren. En we dóén dat ook. Dat we hiersamen zijn in deze dienst is veelzeggend. We zijn opweg, de Rooms-Katholieke Kerk, de Anglicaanse Ge-meenschap, de Orthodoxe Kerk, de Verenigde Protes-

tantse Kerk in België, sa-men met de Conferentievan Europese Kerken... Intalrijke grote en kleinemaar altijd betekenisvolleoecumenische en inter-religieuze initiatieven zijnook wij op weg naar deklimaattop in Parijs, eind ditjaar. En we bemoedigen el-kaar.

Wij moeten voorop gaan inhet willen horen, hoe deschepping zucht. En danniet simplificeren hoe eréén probleem is, waarvoor

5november 2015

Woord van de voorzitter

__________________________________Ds. Steven H. FUITE,Voorzitter Synodale Raad.

we een oplossing moeten vinden. Maar erkennen datwij een probleem zijn. Wij die gevraagd worden de sa-menhang te willen zien. Alles hangt met alles samen.Er is niet één probleem. Ecologische en sociale nodenstaan vaak haaks op elkaar.De consument die bewust leeft wordt voor een ver-scheurende keuze geplaatst, biologische streek-producten of Fairtrade? De ecologische crisis is geenalleenstaand probleem maar is verbonden met de hu-manitaire globale crisis van de sociale ongelijkheid. In-tussen neemt de zonde van de onverschilligheid tenaanzien van de kleinen die ten onder gaan niet af, deradicalisering daarentegen toe. Vele van onze verrenaasten vonden en vinden een gewelddadige dood, inde zee, aan de grenzen van Europa, terwijl zij vluchtenvoor ander geweld, van diverse aard. De vluchte-lingencrisis heeft de laatste maanden inmiddels groteproporties aangenomen.

Wij christenen, leven van de hoop, van het grote ver-haal van kruis en opstanding. Doven kunnen horen,stommen kunnen spreken. ‘Effata! Ga open!’ En mis-schien dat door al de moderne uitdagingen het besefnaar boven komt, de ogen ervoor open gaan dat deschepping nooit áf is. Precies zoals het bij oude schep-pingsverhaal absoluut niet om toveren gaat, maar omschéíding maken, telkens weer, te schéppen, orde uitde chaos toveren. Dat werk is nooit af.

Door hier te zijn vandaag erkennen wij de verzuchtin-gen van de schepping en de schepselen te willen ho-ren. Dat wij zien en wíllen zien, dat ons de ogen open-gaan. Laten we ook nu de Heer prijzen, Hem lovenvoor zijn trouw en goedheid, Hem danken voor wat Hijgeeft. Laten wij, deze dagen in de aanloop naar deklimaattop in Parijs, dankbaar zijn voor deze aarde envoor wat en wie haar bewoont. En bidden, bidden datvelen met eerbied voor het leven en samenleven, dedreigingen onder ogen willen zien, God en onze naasteliefhebben, en dus zélf mensen worden, ware mensen,die concrete daden stellen tegen de blijvende onheil-spellende dreiging. Samen met vele medestanderskunnen we van onze zieke, mishandelde en gekneusdeaarde opnieuw Gods vruchtbare en gastvrije thuis ma-ken, waar leven is voor al wat leeft.

Wij danken God voor deze nog steeds prachtige aarde,houden vol dat het één groot land van belofte is engaan samen met eender wie op weg naar een wereldwaarin de onderlinge verbondenheid van mens totmens, van mens tot moeder aarde, meer en meer uitde chaos zichtbaar wordt.

Soli Deo Gloria!Amen

SynodebureauWe hebben het enige tijd met twee vacaturesmoeten doen, een tijd waarin het Synodebureau inde praktijk bestond uit de voorzitter van deSynodale Raad en zijn secretaresse. Een hartelijkwoord van dank voor het ervaren begrip dat nietalle taken even vlug konden worden uitgevoerd inde lastige periode van onderbemensing.We zijn bijzonder blij te kunnen melden dat per 1oktober 2015 op de onlangs vacant gewordenplaats van administratief secretaris mw. DebbyLauwers kon worden benoemd en dat m.i.v. de-zelfde datum mw. Patricia Gillain als nationaal dia-ken kon worden aangesteld.

Juridische adviescommissie ARPEESinds kort is de VPKB-delegatie in deze commissieweer compleet en wordt nu gevormd door mr.Anke van Bergeijk, mr. Alain Couturier en mr./ds.Marc Schippers.

Werkgroep Constitutie & Kerkorde,stand van zakenAl vele jaren lopen de Constitutie en Kerkorde ach-ter doordat niet alle synodebesluiten hierin wer-den verwerkt. De Werkgroep Constitutie en Kerk-orde kon onlangs het voorbereidende werk m.b.t.een te actualiseren Constitutie afronden en hadover de uitkomst ervan een overleg met deSynodale Raad.Binnenkort, en ter voorbereiding van de synode-vergadering van november 2016, zal een geactua-liseerde versie van de Constitutie verschijnenwaarin alle synodebesluiten tot en met deze vannovember 2014 zijn verwerkt.In afwachting van de definitieve goedkeuring doorde Synodevergadering in november 2016, wordtde bijgewerkte Constitutie voor een bepaalde pe-riode ter commentaar voorgelegd. Vervolgens zul-len de eventueel ontvangen opmerkingen wordenverwerkt, waarna ruim zes maanden voor de zit-ting van de Synode in november 2016 het geheelvolgens de geëigende procedure aan de Synodewordt voorgelegd.De Werkgroep vervolgt intussen zijn werkzaamhe-den en stort zich nu op de eveneens broodnodigeactualisering van onze Kerkorde.

Nieuws uit de Synodale Raad

6 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Klimaat en KerkOp 30 november begint in Parijs een cruciale vergadering van de Verenigde Naties over klimaat-verandering. Er staat veel op het spel. Klimaatverandering als gevolg van de uitstoot van broeikasgassendreigt onomkeerbare en desastreuze gevolgen te krijgen. Over al dit soort zaken horen en lezen we dezedagen veel in de media. Dat hoeft in een blad als Kerkmozaïek niet nog eens herhaald te worden. In hetnummer dat voor u ligt, vindt u echter wel een aantal bespiegelingen die een spade dieper willen steken.Als kerken en Christenen hebben we immers een historische verantwoordelijkheid voor de situatie waar-mee we ons nu geconfronteerd zien.

Maat houden getuigt van wijsheid

Te vaak en te lang hebben we in onze theologie bena-drukt dat de mens, als de kroon op de Schepping, ookals heerser over die Schepping kan en moet fungeren.Volgens zo’n antropocentrische visie heeft God allesgeschapen ter wille van de mensen. Hierdoor is veelmis gegaan. Pas later zijn we gaan beseffen dat demens onderdeel is van de Schepping als geheel en dathet verbond dat God met ons sloot de gehele Schep-ping omvat (zie bijvoorbeeld Jesaja 24:4-6 en Romei-nen 8:18-25). Dit zou moeten leiden tot een meer be-scheiden, respectvolle en dienende opstelling.Een tweede belangrijke reden waarom kerken eenspeciale rol hebben in het debat over klimaat-verandering is dat de uitdagingen waarvoor wij ons ge-steld zien niet alleen van technische en economischeaard zijn. De opwarming van de aarde is uiteindelijkook een cultureel, moreel en spiritueel probleem. Hetgaat er immers om hoe wij in het leven staan. Mate-riële en immateriële zaken zijn nauw met elkaar ver-bonden. ‘Leven en overvloed’ (Johannes 10:10) is watanders dan ongebreidelde economische groei. Meerkwantiteit leidt niet altijd tot meer kwaliteit. Met bijnaalle andere religies deelt het Christelijk geloof de er-kenning dat maat houden en het erkennen van gren-zen getuigt van wijsheid. Verwijzingen naar de mannaeconomie van het volk Israël in de woestijn, en naar deSabbat, het Sabbatjaar en het Jubeljaar zouden hiermoeten volstaan.

Klimaatverandering heeft ook te maken metgerechtigheid

Wanneer we klimaatverandering in zo’n bredere con-text zien, wordt ook duidelijk dat respectvolle omgangmet Gods Schepping niet losgekoppeld kan worden vanhet streven naar vrede en gerechtigheid. Het conciliarproces van de jaren negentig heeft ons geleerd datzo’n holistische visie nodig is. De schaarste aan drink-water (en andere grondstoffen) leidt nu al tot conflic-ten en bedreiging van de vrede in een aantal delen vande wereld. Klimaatverandering heeft ook te maken

met gerechtigheid want de armen in de we-reld lijden meer onder de gevolgen ervan dande rijken. Daarenboven is het bewaren van deSchepping ook een zaak van gerechtigheid tenopzichte van toekomstige generaties. In ditverband wordt in toenemende mate de term‘klimaatgerechtigheid’ gebruikt.

De kerken bewegen

Om dit soort redenen zijn kerken over de hele wereldbezig met het klimaat, meestal in nauwe samenwer-king met bredere maatschappelijke bewegingen. Opmondiaal staat bij de Wereldraad van Kerken het mi-lieu al sinds 1974 op de agenda. Later werd het kli-maat daaraan toegevoegd. De Orthodoxe kerken heb-ben een lange traditie van aandacht voor milieu en kli-maat, en Paus Franciscus publiceerde afgelopen zomerde inspirerende encycliek Laudato Si. In Europa hebbenvele mensen zich letterlijk in beweging gezet en zijn opweg gegaan, in een pelgrimage, naar Parijs. De eer-sten begonnen de afgelopen zomer al te wandelen inNoorwegen. In Nederland begon de klimaatloop inseptember. Voor deelnemers die vanuit het hoge Noor-den door Duitsland wandelen, organiseerde de Confe-rentie van Europese Kerken in oktober een conferentiemet inspirerende sprekers. In onze buurlanden is deFédération Protestante de France zeer actief en in Ne-derland fungeert de Raad van Kerken als spin in hetweb. In de kathedraal van Brussel vond in septembereen mooie oecumenische dienst plaats als voorberei-ding op de conferentie in Parijs. De VPKB heeft eenScheppingszondag ingevoerd en op lokaal niveau be-steden VPKB gemeenten aandacht aan het klimaat.

De kerken bewegen. En de politicistraks in Parijs?

____________________________________________Rob VAN DRIMMELEN

7november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Klimaatverandering:vragen aan de protestantse theologie

Sinds meerdere maandenkrijgt de kwestie van deklimaatverandering bijzon-dere media-aandacht. Ditinteresse weerspiegelt zichin, en voedt de bewust-wording van de publiekeopinie en de politiekebeleidsmakers. Niet alleenbij ons maar overal in dewereld. In de komendeweken zal dit interessezich richten op de wereld-klimaatconferentie, dievan 30 november tot 11december gehouden zal worden te Parijs. De doelstel-ling daar zal zijn, de noodzakelijke maatregelen te ne-men voor het terugdringen van de uitstoot van deklimaatopwarmende CO2-gassen. In het rapport van2014 vat het IPCC (Intergovernmental Panel onClimate Change) de situatie waarmee de wereldbevol-king wordt geconfronteerd, als volgt samen: Sinds dejaren 1950 is de klimaatopwarming duidelijk, veel ver-anderingen zijn waargenomen zonder voorafgaan-delijke voorbeelden sedert tientallen jaren, zelfs sindsduizenden jaren. De atmosfeer en de oceaan zijn op-gewarmd, de ijskap is aan het smelten, het niveau vande zeeën is aan het stijgen en de concentratie van deopwarmingsgassen is toegenomen.De ontwikkeling van deze emissiegassen van CO2 laatzonder twijfel zien dat, zonder drastische verminde-ring van deze uitstoot, wij in 2050 de limiet zullenoverschrijden van 2 °C, die de regeringen, bijeengeko-men in 2009 in Kopenhagen, vastgelegd hadden. Doordeze grens te overschrijden, zal de mensheid gecon-fronteerd worden met een situatie die zich zowel ophet vlak van het klimaat, als economisch, sociaal engeopolitiek snel onbeheersbaar zal tonen. Laten weniet vergeten dat de burgeroorlog in Syrië voorafge-gaan is door 4 jaar droogte.

Wat ons is toevertrouwd

De uitdaging waar onze generatie voor staat, roeptvragen op waaraan de Kerken zich niet kunnen ont-trekken. Zo belijden allen een Schepper-God van he-mel en aarde, niet alleen verwijzend naar het univer-sum dat ons overstijgt, maar ook vooral naar de aardewaarvoor de mensheid de zorg en het verantwoordbeheer van haar rijkdom heeft toevertrouwd gekre-gen.

Op de verantwoordelijkheidsvraag, geeft het IPCC eenantwoord door het eerste rapport van het IPCC, uitge-geven in 1990, te vergelijken met dat van 2014. Menleest er dat het zekerheidspercentage volgens welkede vaststelling dat de menselijke activiteit de belang-rijkste reden is voor de opwarming, van 66% naar 95%is gegaan. Als men uitgaat van deze vaststelling, geba-seerd op 25 jaar onderzoek dat steeds meer verfijnd is,is het zoeken naar oplossingen van de problemen, ver-oorzaakt door de klimaatsopwarming, zich bewustvan de menselijke activiteit. Deze menselijke activiteitvindt plaats op heel veel terreinen. Het onderzoeknaar een oplossing gaat onvermijdelijk gepaard meteen zo nauwkeurig mogelijk bepalen van wie wat doet.

8 november 2015

In het vizier: De aarde op stoomHet westers model onder kritiek

In de Kerken bestaat een brede consensus over wat debelangrijkste oorzaak is van de klimaatstoornissen. Dieoorzaak heeft een beginpunt, namelijk in het Westen,en drukt zich uit in een ontwikkelingsmodel, dat werdingegeven bij de start van de industrialisering en datdankzij de revolutie in de technische communicatie eninformatie, zich over heel de planeet uitbreidt. Als dieanalyse klopt, zouden de Kerken die een actieve rolhebben gespeeld in het tot stand komen van de wes-terse maatschappij, de kans die zich voordoet, moetengrijpen en zich vragen moeten stellen over de plaatsdie de schepping inneemt in de geloof en leven vanhaar leden. Het geloof in God de Schepper komt, watde geloofsleer van de Reformatorische Kerken betreft,op de eerste plaats in de belijdenissen. Daarmee heb-ben deze Kerken zich bewust in de traditie van de Ker-ken van de eerste eeuwen gevoegd (cf. de apostoli-sche geloofsbelijdenis).

Belijdenissen toen

Die belijdenissen uit het begin van de Reformatie ont-snappen niet aan de historische context waarin ze ge-schreven zijn. Zo kan men vaststellen dat in deel II vande Belijdenis van La Rochelle (1559), die handelt overde schepping, de voorzienigheid en de zonde, drie vande vijf artikels over zonde gaan. Als men dan kijkt naardeel III, waar het gaat om verlossing, eeuwige verkie-zing en het werk van Jezus Christus, stelt men vast ditdeel, 42 pagina’s beslaat en deel II slechts 16. Samen-gevat wil dat zeggen, dat heel de belijdenis rond derelatie zonde en verlossing draait. Dat is op zich nietverbazingwekkend, gezien de historische en bijzonderewoelige context waarin deze belijdenis tot stand is ge-komen en de centrale plaats die het persoonlijk heilinnam voor de mensen van die tijd.

Een theologie van de schepping

Vandaag, nu we spreken over de klimaatcrisis, is decontext veranderd. De verhouding tussen mens en na-tuur is het thema van een debat, waaraan de theolo-gie moet deelnemen.Een eerste constatering is m.i. dat de scheppings-theologie grotendeels verwaarloosd is geweest, inverhouding met de heilstheologie die in de geloofs-beleving van onze kerkleden een centrale plaats in-neemt. Het sporadisch gebruik van het psalter uitGenève, is wat dat betreft verhelderend. Het gaat erniet om dat de scheppingstheologie de heilstheologiegaat vervangen. Waar het om gaat is dat er een juisteverbinding tussen beide theologieën wordt gevonden.Mochten wij vandaag de belijdenis opnieuw verwoor-den, dan zouden wij eraan herinneren dat de schep-ping zelf deel uitmaakt van een historisch proces in detussenruimtes, waarin de heilshistorie zich ontplooit.Het scheppingsverhaal is een goede boodschap. Calvijnhad het goed begrepen. Status mundi in laititia Deifundatus est (het bestand van de wereld heeft zijn fun-dament in Godsvreugde).

Maar die nabijheid van de natuur, die de mensen vande XVIde eeuw nog kenmerkte, zal in de volgendeeeuwen minder worden. Pascal spreekt nog van zijnverbazing en zijn angst over de oneindige grootheidvan ruimten, die hij niet doorgrondt. Descartes zal deheersende speculatieve filosofie van zijn tijd vervangendoor een praktische filosofie die het de mens mogelijkmoet maken als heersers en eigenaars van de natuurte zijn.Vanaf dan is de schepping herleid tot een te manipule-ren object. Voor een tijd zal God nog gezien worden alsde klokkenmaker van de mechaniek van de kosmos,snel zullen de eeuwen van de verlichting de notie vanvooruitgang ervoor in de plaats stellen. Deze notie vanverantwoording zal de gestalte nemen van het huidige

economischegroeimodel datvandaag, door deklimaatopwarmingwaarvoor hetverantwoordelijkis, in vraag wordtgesteld. De im-passe waarvoorons economischmodel staat,roept een reeksvragen op diesnel en nodig be-antwoord moetworden. Som-mige van die vra-gen zijn directgericht aan de

9november 2015

In het vizier: De aarde op stoomKerken doordat zij historisch verbonden zijn met eenmaatschappij, die dat economisch model bevorderdheeft. Hebben wij niet te weinig onderscheidingsver-mogen gehad, door de schepping, als de existentiëleplaats in de relatie tussen God en mens, te aanvaardenals nog slechts een object voor analyse dat vervolgensdoor manipulatie onderworpen werd aan enkel het on-verzadigde verlangen van de mens?

Tijdens de Renaissance, de periode van de Reformatie,werd de persoon gezien als subject dat zich vrij pro-beerde te maken van de middeleeuwse maatschappij,waarin iedereen volgens een door de Kerk vastge-stelde orde leefde. Dit was een vorm van emancipa-tie. Een christen die zich beroept op de Reformatie, zalonder invloed hiervan verantwoordelijkheid opnemenwaartoe hij geroepen is (de vocatio van Luther).

Een eerste vraag: zal de nadruk op het subject,als verantwoordelijke, niet het risico lopen zich te ver-liezen in het web van een consumptiemaatschappij,die eerst de individuele behoeften tracht te bevredi-gen?

Een tweede vraag: het feit alleen al dat wij zoweinig kritisch zijn ten opzichte van het model van deconsumptiemaatschappij, weerspiegelt dat niet eenverbasterd verstaan van het Evangelie?

Beide vragen zijn met elkaar verbonden. Om ze te be-antwoorden is het noodzakelijk om zowel de belijdenis:ik geloof in God de Schepper van hemel en aarde op-nieuw te overdenken en vervolgens de relationele di-mensie, die het hart is van de evangelische boodschap,terug te vinden. Het gaat dan om de relatie van: God,Zoon en Heilige Geest(...). Beeld en gelijkenis zijn van

God weerspiegelen zich in een identiteit, dievoltooid wordt in de relatie, die hij/zij op zalbouwen met zijn Schepper, zijn naaste en deschepping.

Tussen God en Zijn schepping staat de menscentraal. Daarom kan je de werkelijke strek-king van de schepping niet verstaan zonder datdeze is belicht door de incarnatie van hetWoord, het brandend hart van Gods liefde voorZijn schepping. Andersom is eveneens waar, dat hetverstaan van de theologie van het kruis verondersteltdat men het plan van God in zijn beslissing om tescheppen heeft begrepen.Vandaag doet de klimaatopwarming zich voor als eenplanetaire dreiging. Hoe gaan wij die als christenenbeoordelen? Denk hierbij aan het woord van Jezus,gericht aan de religieuze leiders: het aanschijn van dehemel herkent ge en beoordeelt ge, en bij de tekenender tijden zijt ge onmachtig? (Mt. 16, 3). De opstandvan de natuur is in feite het resultaat van slecht be-stuur. Wij kunnen ons als christenen niet onttrekkenaan ons deel van de verantwoordelijkheid. Dit tekenmag ons echter niet opsluiten in een verlammendschuldgevoel, het moet verstaan worden als een gebo-den mogelijkheid om grondig onze levenswijze, onze

relatie tot de schepping en tot onzenabije en verre naasten, te herzien.Van ons wordt verwacht dat wij onsinzetten voor heel de bewoonde aardeen dat wij werk maken van een nieuwelevensstijl._____________________________________________Marc LENDERS

Gratis toga

Zoekertje

Gratis toga van een oudgediendeIn zeer goede staatMaat XL

Pashokjes en meer inlichtingen :Huis van het ProtestantismeBrogniezstraat 44 - 1070 BrusselTel. 02/511.44.71 (vragen naar Bea Baetens).

10 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Ethische perspectieven... in het document van deFederatie van Protestantse Kerken in FrankrijkIn welk opzicht stelt de ontwikkeling van het klimaat ons voor een ethische vraag? En... in welkemate zijn ook christenen, Kerken en in het bijzonder de protestantse instellingen daarbij betrok-ken? Om in de voorbereiding naar COP 21 het gesprek te bevorderen, heeft de Fédération Pro-testante de France (FPF = Federatie van Protestantse Kerken in Frankrijk) een document gepu-bliceerd over de klimaatverandering. Na een overzicht van de wetenschappelijke gegevens, diede omvang van de klimaatcrisis aantoont, wijst zij in dit verband op een drievoudige gerechtig-heid (internationaal, intergenerationeel en sociaal). Ook wijst zij op de noodzaak van een dwin-gend mondiaal akkoord. Hiervoor geeft het document van de FPF enkele sterke ethischeoverwegingingen. Hierbij geef ik enkele door.

Onze blik wijzigenDe problematiek van klimaatverandering is gebaseerdop kennis, die hoogdringend gedeeld moet worden.Naast de fysische realiteit van de klimaatverandering,laat zij zien hoe dit te maken heeft met veel aspectenvan de menselijke samenleving en met fundamenteleoriëntatie. Klimaatverandering heeft te maken metfundamentele en essentiële politieke keuzen, eigenlijkmet de verantwoordelijkheid van de verkozen politici.Globaal gezien, ontbreekt het hier meestal aan hetnemen van initiatieven en is er op dit vlak onvoldoendegezag. Tegenover dit tekortschieten van de politiekebeleidsvoerders, is het van belang om te werken aaneen brede bewustwording, aan een kritische analyse,aan de verbeelding en aan een vorm van opvoedingvan het volk. Daarnaast is ook een wereldvisie nodig,die de wereldwijde onderlinge afhankelijkheid en hetgemeenschappelijk goed beaamt. Wat wij nodig heb-ben, is een fundamentele verandering - een omkering -

van onze manier van denken! Onze Protes-tantse Kerken en bewegingen kunnen hier eenrol spelen door het zich eigen maken van eenbesef van algemeen belang. Zowel met betrek-king tot klimaatverandering alsook in anderedomeinen. Onze consumptiemaatschappijenstaan voor een nieuwe uitdaging: niet langergericht zijn op toename van materiële goede-ren, maar op behoefte. Dit verplicht tot eentransformatie, een verandering, die gericht isop genoeg is genoeg. Daardoor kunnen, on-danks deze kwantitatieve reductie, individuengroeien in kwaliteit. Daarvoor moeten mensenzich in de maatschappij erkend en gerespec-teerd voelen, inclusief hun sociale bijdrage enhun creatieve capaciteiten. Dit staat los van

wat mensen bezitten of consumeren. Ook is het nodigde onvoorwaardelijke waardigheid van elke mens teerkennen en een grotere democratische inspraak aante bevelen. Dit maakt de overgang van een consump-tiemaatschappij naar een relatiesamenleving mogelijk:van hebben naar zijn.

Van consumptiemaatschapij naar relatie-samenleving...

om werktuigen te worden van een ethische revolutie,die binnen onze mogelijkheden ligt en die gebaseerdzal zijn op:- dankbaarheid voor wat gegeven is;- het opnemen van individuele en collectieve

verantwoordelijkheid;- het stimuleren van waarden zoals soberheid en

delen.

11november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

. Document Klimaatsverandering FFPF - Dit kunt u downloaden op http://www.foyerdegrenelle.org/pdf/climat - dossier FPF juin2014.pdf

Het gaat er niet om ons heil te verdienen of om de we-reld te redden, door het opofferen van onze wijze vanleven of onze plaats in de samenleving. Maar wèl omonze zorg door te geven aan de wereld, die ons is ge-geven om deze samen te bewonen. Dit kan ons er toebewegen om onze levenswijze of onze verhouding totde wereld te wijzigen.

Het onvoorwaardelijke fundament is degenade van God

De Kerken en christelijke organisaties - en in het bijzon-der de protestantse - hebben een bijzondere rol te spe-len. Want de dankbaarheid voor wat gegeven is en hetdragen van een gezamenlijke verantwoordelijkheid(solidariteit) vinden hun theologische basis in de ge-nade van God. Deze is het onvoorwaardelijke funda-ment voor het kind van God zijn en haar dialectiek, dietot verantwoordelijkheid oproept (het is gave en op-gave).

Door de aarde uit te buiten, begeven we onsop de weg van de zonde

De zorg voor de schepping en het zoeken naar gerech-tigheid zijn de twee pilaren, waarop de theologie rust

. COP21 - Van 30 november tot en met 11 december 2015 vindt in Parijs de 21ste jaarlijkse klimaat-conferentie van de Verenigde Naties plaats: de zogenaamde COP21. COP staat voor de Conference of Parties.Hierbij komen alle partijen die onderdeel uitmaken van het UNFCCC, het klimaatverdrag van de Verenigde Na-ties, bijeen.

Jezus, het weer en het klimaatTegen de menigte zei hij:“Wanneer jullie een wolk zien opkomen in het westen, zeggen jullie meteen dat er regen op komst is, en datis ook zo. En wanneer jullie merken dat de wind uit het zuiden komt, zeggen jullie dat er hitte op komst is, endat is ook zo. Huichelaars! De aanblik van de aarde en de hemel kunnen jullie duiden, hoe kan het dan datjullie deze tijd niet kunnen duiden?” (Lucas 12:54-56)

In de tijd van Jezus had je nog geen weerbericht aan het einde van een nieuwsuitzendig. Ook de (voorfietsers) uiterst nuttige website met de buienradar bestond toen nog niet. Toch hadden de mensen in deBijbelse tijden al een zekere deskundigheid opgebouwd waar het ging om het voorspellen van het weerop korte termijn. Wolken komende uit het westen brachten vaak regen en wind uit het zuiden zorgde voorhitte. Jezus had oog voor deze deskundigheid, maar in Zijn ogen lag de echte uitdaging niet in het voor-spellen van het weer voor de volgende dag. Uiteindelijk gaat het om het duiden van deze tijd. Wat hebben we eraan als we het weer voor morgen kunnen voorspellen maar niet in staat zijn te begrijpen wat er op de langeretermijn op het spel staat?

Al jaren waarschuwen meteorologen ons voor de gevolgen van de opwarming van de aarde. Deze gevolgen zijnal zichtbaar en merkbaar op eilanden in de Stille Zuidzee, in Zuid-Oost Azië, in Afrika, in het Caraïbisch gebied,op de Noordpool... In september maakte de Wereld Meteorologische Organisatie bekend dat 2014 het warmstejaar was dat ooit was gemeten op onze planeet. Sluiten we onze ogen voor deze ontwikkelingen en lopen we zohet risico als huichelaars te handelen? Kijken we alleen naar het weerbericht voor morgen of proberen wij detekenen van deze tijd te duiden?Rob VAN DRIMMELEN

om haar discours voor klimaatgerechtigheid te funde-ren. De klimaatverandering is het gevolg van een voor-bijgaan aan de zorg voor de schepping, die de Schep-per ons nochtans heeft toevertrouwd. Door haar tebeschouwen als een object, haar hulpbronnen uit tebuiten, ongeacht de prijs voor de mens zowel als voorelk levend wezen, begeven wij ons op de weg van dezonde. Gesprekken over klimaatgerechtigheid, geba-seerd op een bijbels geinspireerde theologie van ge-rechtigheid, dienen uit te gaan van respect voor dewaardigheid van elk menselijk wezen. Het fundamen-

tele recht op een gezonde leef-omgeving moet daarom worden ver-dedigd als een individueel recht.____________________________________________Françoise NIMAL

12 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Klimaat, milieu en Rwanda Klimaatverandering houdt ook mensen in Rwanda bezig en er wordt bij ons dan ooknagedacht over de vraag hoe wij hiermee moeten omgaan en welke maatregelen nodigzijn. Eén van de maatregelen die al genomen is, betreft het verbieden van het gebruikvan plastic zakjes. In ons land zijn zulke zakjes nu geschiedenis! Bovendien zijn maat-regelen genomen om de invoer te verbieden van auto’s die broeikasgassen produceren.Dit wordt gecontroleerd door de douane en men gaat zelfs de verkoopwinkels van au-

to’s in om na te gaan of de wagens die aangeboden worden, wel voldoen aan de klimaatregels. Daar-naast worden alle voertuigen, die in het land gebruikt worden jaarlijks gecontroleerd om te zien of zijgeen schadelijke gassen produceren. Als ze in orde zijn, ontvangen ze een certificaat.Dit gaat samen met maatregelen die genomen worden om het milieu te beschermen. Het is verbodenbomen om te zagen of de bossen te vernielen. Eén dag per maand komen Rwandezen bijeen om samengemeenschapswerk te verrichten. Dit is gebaseerd op Umaganda, een aloude gewoonte van gemeenschaps-dienst. De moderne Umaganda kadert nu ook in het beschermen van het milieu om zo een bijdrage te leverenaan het stopzetten van activiteiten die zouden kunnen bijdragen tot klimaatverandering. Burgers worden opge-roepen, zich te onthouden van ontbossing en veel aandacht te besteden aan herbebossing.

In dit kader heeft ook de Eglise Presbytérienne au Rwanda verschillende projecten opgestart voor het bescher-men van het milieu en is zij heel actief op dit vlak. De bijdrage van onze Kerk is misschien indirect, maar wijonderschrijven de achterliggende gedachten volledig. In samenwerking met het Ministerie voor Onderwijs heb-ben wij een groot project in gang gezet om voor de keukens in onze scholen biogas te gebruiken. Zo kan verme-

den worden dat de bossen vernield worden in een zoektocht naar brandhout.Het zijn dit soort kleine initiatieven die genomen worden met het oog op klimaatveranderingen het beschermen van het milieu. Hopelijk geeft dit een indruk van de wijze waarop dezevraagstukken worden benaderd in Rwanda en in onze Kerk.____________________________________________________________________________________Pascal BARARINGAYA,Voorzitter van Eglise Presbytérienne au Rwanda

Praktische informatieAls u ervaring hebt met Internet, zal het u niet moeilijk vallen, interessantmateriaal te verzamelen over klimaatverandering en de rol van religieuzeorganisaties zoals christelijke kerken. Voor het Nederlands taalgebied zijner bijvoorbeeld de webstekken van. de Raad van Kerken in Nederland (http://www.raadvankerken.nl/);. Kerk en Milieu (http://www.kerkenmilieu.nl/) en. Vlaanderen: Ecokerk: www.ecokerk.be of www.hetklimaatverandertookmij.be

Voor de Klimaatmars in Parijs worden op 29 november 500.000 mensen verwacht. Ook op 11/13 decemberzijn er allerlei activiteiten gepland in Parijs. Er worden vanuit België speciale treinen en bussen ingezet. Wilt uvanuit België mee naar de klimaattop in Parijs om daar met velen uw stem te laten te horen aan de beleids-makers? Op de fiets, met de trein of met de bus? Kijkt u dan op de webstek van de climate express (http://nl.climate-express.be/).

Wilt u advies inwinnen over de vraag hoe u de energiefactuur van uw kerk verlaagd kan worden en hoe u uwkerk kan veranderen in een groene kerk? Kijk dan eens op de webstek van SPIRIT - Energising FaithCommunities (https://ec.europa.eu/energy/intelligent/projects/en/projects/spirit). SPIRIT is een project datondersteund wordt door de Europese Commissie. De Belgische partner in SPIRIT is 21 solutions (http://www.21solutions.eu/?lang=nl). Contact persoon is Alessandra Kegeliers (alessandra@21solutions.eu)

13november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Klimaatverandering en de Verenigde GereformeerdeKerk in Suid-AfrikaOm te weten te komen hoe onze partnerkerken aankijken tegen het vraagstuk vanklimaatverandering, vroeg de redactie van dit nummer van Kerkmozaïek om een

korte bijdrage van de Verenigde Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika en van de Presbyteriaanse Kerk inRwanda. De bijdrage uit Rwanda staat hiernaast.

De VGKSADe VGKSA is niet rechtstreeks betrokken bij de klimaattop welke later dit jaar in Parijs plaatsvindt inParijs. Zij heeft echter wel haar standpunten bepaald met betrekking tot de onderwerpen die daar aande orde komen. Sommige van deze standpunten zijn uitgewerkt in het boekje Een andere wereld dromen.Globalisering en gerechtigheid voor de mensheid en de aarde. De uitdaging van de Belijdenis van Accra voor dekerk (verkrijgbaar via de WG Kerk in de Samenleving).De positie van de VGKSA is geworteld in de Belijdenis van Belhar en de Verklaring van Barmen (1946). Daarinstaat dat Jezus Christus de Heer is van de Kerk, van ons hele leven en van de schepping. In Een andere werelddromen spreekt de VGKSA over onze ecologische verantwoordelijkheid in relatie tot gerechtigheid en in dat ka-der wordt het vraagstuk van klimaatverandering geplaatst. Tenslotte zijn degenen die het minst aan klimaat-verandering hebben bijgedragen, de eerste slachtoffers daarvan.

OikosDe VGKSA stelt voorop dat de aarde het gezamenlijke huis, oikos, is voor alle mensen. Als we in dat huis willensamenwonen, is het belangrijk dat we verantwoordelijkheid voor elkaar opnemen en eerlijk met elkaar omgaan.Wat betreft die verantwoordelijkheid is het belangrijk te beseffen dat de geïndustrialiseerde wereld primair ver-antwoordelijk is voor klimaatverandering.Gerechtigheid vereist dat die landen hun ver-antwoordelijkheden ook opnemen.

Voedsel en waterVolgens voorzichtige ramingen sterven elkjaar 3,5 miljoen kinderen aan honger en on-dervoeding. Bijna 10.000 kinderen per dagzijn het slachtoffer van de ongerechtighedenvan de wereld(wan)orde. Klimaat-verandering zorgt nu al voor verminderdeagrarische productie en voor het verlies aanbewerkbaar land. Dit zal in de toekomst al-leen maar erger worden en het probleem vande honger zal alleen maar groter worden.Ook wat betreft water hebben wij een pro-bleem. Arme mensen in Zuid-Afrika kunnenhun watervoorziening niet betalen. Als gevolg daarvan is het al heel vaak gebeurd dat hun watervoorzieningwordt afgesloten. Er worden nu watermeters geïnstalleerd, waarmee je vooraf moet betalen voor het water datje afneemt. Voor arme mensen is dit onmogelijk omdat ze het geld daarvoor niet hebben. Volgens de VGKSA istoegang tot schoon water een zaak van gerechtigheid. Een bepaalde basishoeveelheid aan water (bijvoorbeeld6.000 liter per jaar) moet gratis toegankelijk zijn voor iedereen. Voor het gebruik boven deze hoeveelheid moetde prijs betaalbaar zijn. De privatisering van de watervoorziening is verwerpelijk want men mag niet proberenwinst te maken uit de watervoorziening voor arme mensen. Dit maakt schoon water voor hen ontoegankelijk.Het is ook belangrijk dat goede waterafvoer en riolen beschikbaar zijn.

Het boekje Een andere wereld dromen laat duidelijk zien dat klimaatverandering negatieveeffecten heeft op de bevolking van Zuid-Afrika en van Afrika als geheel. Daarom bidden wijmet Psalm 104 (vers 30): Zend uw adem (....) zo geeft u de aarde een nieuw gelaat.

Op basis van notities van Ds. Mary Anne PLAATJIES VAN HUFFEL;

14 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Ecokerk: duurzaamheid en ecologischerechtvaardigheid

Sinds de oecumenische bijeenkomst in Bazel, mei 1989en het brede ( oecumenische) Conciliair Proces, werdde Zorg voor de Schepping als derde luik nadrukkelijkertoegevoegd aan de inzet voor rechtvaardigheid envrede binnen de christelijke kerken in Europa. In hetVlaamse Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede (NRV),een samenwerkingsverband van negen christelijkgeinspireerde solidariteitsorganisaties (RK) groeide hetverlangen om vanuit een christelijk gelovige inspiratieook uitdrukkelijker bij te dragen tot het informeren ensensibiliseren rond klimaatverandering en de mogelijkebijdragen tot bescherming van het milieu.

In 2005 werd de beweging Ecokerkopgericht en kort daarna door deBelgische bisschoppen aan NRV toe-vertrouwd. Ecokerk werkt systema-tisch of themagebonden samen meteen breed netwerk binnen en buitende katholieke kerk. Bijvoorbeeld metde Verenigde Protestantse Kerk inBelgië (VPKB) maar ook met verte-

genwoordigers van andere levensbeschouwelijke over-tuigingen (moslims, boeddhisten, vrijzinnigen) en deacademische wereld. Ecokerk maakt ook deel uit vande Klimaatcoalitie.Ecokerk wil gelovigen en geloofsgemeenschappen in-spireren, sensibiliseren en mobiliseren rond de zorgvoor de schepping! Dit betekent: de zorg voor het kli-maat, voor de biodiversiteit, voor een rechtvaardigeen duurzame levenswijze tegenover alles en iedereen,voor nu en de toekomstige generaties. Ecokerk heeftaandacht voor meer duurzame en rechtvaardige han-del met de prijsuitreiking van de fairste kerk. Zij geeftideeën voor liturgie, meditatie en bezinning en daar-naast geeft zij ook thematische dossiers uit. Elk jaarmaakt zij de liturgie voor scheppingszondag, de eerstezondag van september.

Ecologie en spiritualiteit

Belangrijk is dat ecologie verbonden wordt met spiri-tualiteit. Mensen worden ideeën gegeven om hun eco-logische voetafdruk te verkleinen. Als individu, als gelo-vige, maar zeker ook als gemeenschap (gemeenten/parochies, jeugdbewegingen en congregaties).

Ons verhaal is niet evident, zeker als je hethoudt op het niveau van een mooie tekstproduceren. Als je echter samen iets doet,zoals een kerkgebouw isoleren (of samennadenkt over omschakelen op groenestroom), dan gaat die tekst ergens over enbekijk je wat je doet ook op een andere ma-nier. Isolatie is dan niet enkel investering,maar ook een doelbewuste stap in een ecologischeevolutie,die je vanuit je geloof en traditie positief kuntmotiveren )1. Op die manier wil de beweging vanEcokerk een draagvlak creeëren voor veranderingwaardoor de stap naar de politieke beleidsmakers ge-zet kan worden. Een belangrijk onderdeel van de wer-king van Ecokerk.

De VPKB is in de Stuurgroep van Ecokerk vertegen-woordigd. Zo kan zij de deskundigheid en de dynamiekvan Ecokerk ook uitdragen binnen de VPKB. In aanloopnaar de cruciale VN-klimaattop dit jaar in Parijs (30 no-vember-11 december) is de topprioriteit : aandachtvan Kerken en gelovigen vragen voor de zorg voor deschepping in het bijzonder voor het klimaat. Het is nietminder dan een oproep tot milieubekering. Belangrijkhierbij is de overtuiging van de samenhang van de zorgvoor de schepping met vrede en gerechtigheid.

Natuur en Schepping

Ecokerk nam het initiatief tot de campagne Het kli-maat verandert OOK MIJ. Zij zorgde voor een spre-kend affiche.)2 Als het over ecologie gaat, dan is despecifiek kerkelijke invalshoek de zorg voor de natuurals schepping. Schepping en natuur zijn geen synonie-men. Schepping is een opdracht, een toekomstvisioen.Deze tijd, met zijn milieu- en klimaatproblemen en desociaaleconomische crisis, is bij uitstek een tijd om alsmensen scheppend aanwezig te zijn. Als christenenzien we natuur en aarde als een gave: dat is eensacramentele in plaats van instrumentele visie - deaarde beschouwen als een ding, de grondstoffen alsmaterie. De mens is geen heerser over de aarde, maaris geroepen om de wereld zodanig te ordenen, dat al-les en iedereen tot zijn recht komt en we komende ge-neraties een zo ongeschonden mogelijke aarde kunnendoorgeven.)3

15november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Op de website : www.hetklimaatverandertookmij ,staat een reeks bijdragen te lezen van vele prominen-ten uit Vlaanderen over hoe het klimaat hen heeft ver-anderd in denken en doen. Ook ds. Steven Fuiteschreef een bijdrage. De moeite waard om te lezen. Ukunt eventueel uw eigen verhaal toevoegen.

____________________________________________Greet HESLINGA,afgevaardigde van de VPKB-werkgroepKerk in de Samenleving in Ecokerk.

Voor meer informatie:www.ecokerk.beHet affiche kan hier gedownload worden evenalseen Power Point, die -aangepast- goed te gebrui-ken is voor een gespreksavond. Er is ook eenGespreksmodel beschikbaarwww.vpkb.be

)1 Karel Malfliet, coördinator van Ecokerk in Kerken Leven, 22-7-2015, p.6)2 Exemplaren zijn verkrijgbaar op het Synode-bureau.)3 Karel Malfliet, Kerk en Leven, 22-7-2015, p. 6

In alles bent u bij ons

God, trouwe Vader, liefste Moeder,in alles bent U bij ons,in bloemen en in vogels,in mensen hand in hand,in vlinders, bijen, bomen,langs blauwe lucht en wolken,in elke korrel zand.En alle kleuren om ons heen,de sterren en de storm,de vruchten, de seizoenen,zij komen van uw hand.Verwonderd om de verwevenheidvan al het goede, staan we stilin dankbaarheid.Amen

(Jeanette van Osselen)

16 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Scheppen is ruimte geven én scheidenDeze titel omschrijft heel mooi wat scheppen is. Het is ook een treffende typering van watgeloven inhoudt. Het werkwoord bevrijden komt van een stam waar dat ruimte geven in zit.Als Israël uit Egypte bevrijd wordt, gaat het om hetzelfde. Egypte heet in het HebreeuwsMitsraim. Dat betekent eigenlijk land van benauwdheid, angstenland. Je wordt bij de keelgegrepen en kunt niet meer ademen. Dat werkwoord heet in het Hebreeuws Tsarar. Hetbetekent benauwen. Wel, uit zo een land moét je bevrijd worden, want je krijgt geen ruimteom mens te zijn! Jezus’ werk ligt in het verlengde van deze bevrijding uit hetbenauwdheidsland: zijn verlossing maakt de banden van de dood los, zijn helen en genezen, ja zijnvergeven schept ruimte, waardoor mensen weer vrij kunnen opademen. Ze zijn niet meer uitgeschakeld,ze téllen weer, ze mogen begenadigd mens zijn.

In den beginne

Wel, van in het begin gaat het hier ook om. In het be-gin zijn de eerste woorden van het scheppingsverhaalen dus van de Bijbel. Die betekenen niet zozeer eenaanduiding in de tijd, 4,5 miljard geleden, maar veelmeer in principe, in beginsel. Bereshit heet het boekGenesis in de Hebreeuwse bijbel: wat de exacte om-schrijving van in principe is. In beginsel wil God ruimtescheppen op aarde, opdat het daar leefbaar en mense-lijk wordt. In principe gaat God licht scheiden van deduisternis. In beginsel schept God de voorwaardenvoor een wereld die tof is. De ruimte om echt te levenmoet gecreëerd worden. Dat gaat echter niet vanzelf.Vandaar deze scheppingsakte van God om principiëlezaken neer te zetten.

Het scheppingsverhaal is later geschreven dan vele an-dere verhalen (zoals de uittocht uit Egypte). De Bijbel-schrijver verwerkt die bevrijdingsgedachte dan ook.In Gen.1:2 lezen we:De aarde nu was woest en ledig (tohu-bohu)en duisternis lag op de oervloedMeestal worden deze verzen als het klassieke maan-landschap gelezen: er wàs nog niets en dan begint Goder iets van te maken. Uit vergelijkende teksten van debijbel weten we nu dat het anders is.

Jeremia

In het boek Jeremia komt dit begrippenpaar woest enledig (tohu-bohu) ook nog voor. Het is de enige keer inde bijbel dat het zo naast elkaar staat! Jeremia be-schrijft met dat tohu-bohu de catastrofe na de ver-woesting van Jeruzalem en het beloofde land. Het iswerkelijk mis met de mensen en Gods goede schep-ping.

Lees maar:Ik zag de aardeen zie, zij was woest en ledig (tohu-bohu)ik zag naar de hemelen zijn licht was er niet.Ik zag de bergenen zie, zij beefden, en alle heuvelen schudden.Ik zag,en zie, er was geen mensen al het gevogelte van de hemel was weggevlogenIk zag,en zie, de gaarde was woestijnen al zijn steden waren in puin gestort,voor JHWH, voor zijn brandende toorn. (Jer.4:23-26)

Wat Jeremia eigenlijk ziet, is een totaal verwoest land:steden in puin, vogels weggevlogen, geen hemels lichtmeer, bergen en heuvelen die aan het beven en schud-den zijn, géén mens meer... Kortom, de wijngaard, detuin, de lusthof, alles waarmee je het beloofde landkunt omschrijven, was woestijn geworden. Tohu-bohuis de neerslag daarvan, de samenvatting. Zo druk jedat uit in het Hebreeuws. Een soort Hirosjima, waar jeradeloos van wordt en met verbijstering naar kijkt, alsje nog de kans hebt!

Terug naar Genesis 1

Als je de zeggingskracht van deze profetische kritiek inje oren hebt, begrijp je het tohu-bohu van Genesis 1, 2ook beter. Als je aanneemt dat het scheppingsverhaalnà Jeremia geschreven is, klinkt het tohu-bohu ook an-ders. Het is dan geen biologische of geologische toe-stand die beschreven wordt, maar een theologischeduiding van een stuk geschiedenis van Israël: het is he-lemaal mis gegaan, het is Hirosjima in het kwadraatgeworden.

17november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Wel, dat gevoel pikt de schrijver van Genesis 1 nu op, inof na de ballingschap. Met diezelfde kernwoorden diede wanhoop beschrijven, de chaos, de droom van eenstad van vrede (Jeru-salem) en een veelbelovend landvernietigd: tohu-bohu is de aarde (1:2).Het is interessant te zien hoe de Jesaja van de balling-schap (IIde Jesaja, Jes.40-55) de uittocht uit de balling-schap verkondigt: er komt een nieuwe tijd, er is troostvoor mijn volk,

Zo zet de schrijver in en verdubbelt dit gevoel nog, zo-als de volgende zin aangeeft: duisternis lag op het aan-gezicht van de oervloed (1:2a)De oervloed is kenmerkend voor allerlei bedreiging diede aarde kan overspoelen: het zondvloedverhaal, dewateren van de Schelfzee of Jona. Toch wordt steedsverteld in deze voorbeelden, dat de oervloed kan be-dwongen worden, de dreiging overwonnen.Hier in Genesis is de oervloed gecombineerd met deduisternis dreigend aanwezig. Samen met tohu-bohuvormen zij de ervaringsinzet van ons verhaal: een leeg,verwoestend gevoel dat vele ballingen herkenden. Hetniets is onder ons.

Scheppen: creatio ex nihilo

Zo wordt schepping vaak omschreven, als scheppinguit het niets. Er was niets, en daaruit heeft God allesgemaakt. Zo wonderlijk, zo mooi. Kijk maar!De bijbeltekst weerspreekt ons eigenlijk. Het niets is –wederom – het theologische niets. Datgene wat totniets leidt. Tohu is het: leeg, ijdel, tevergeefs.Tegenóver dat niets gaat God creatief aan de gang.Maar, dat niets bestaat wel in deze wereld. Dat is niethet vormeloze biologische oerbegin. De duisternisheeft macht, de oervloed bedreigt, het tohu-bohu isafschuwelijk om aan te zien en is een neerdrukkendemacht. Daartegenover gaat God ruimte maken. Dat isde inzet van zijn schepping. God gaat niet roepen opde eerste dag: Er zij duisternis, want die is er al. Dieligt al op het aangezicht van de oervloed. Scheppen isdus een werkwoord dat wégroept uit die ellende, datnieuwe wegen zoekt, dat leven wil brengen dat nietmeer bedreigd is, dat openingen schept.

18 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Dit werkwoord komt vooral op twee plaatsen in deSchrift voor:· bij de profeet Jesaja die oproept om uit de bal-lingschap weg te trekken, terug naar Sion, naar hetbeloofde land. Daar staat veelvuldig dat God eennieuwe mogelijkheid schept, een nieuwe hemel enaarde schept: Ik schep Jeruzalem tot jubel en zijn volktot blijdschap(Jes.65:18). Dit scheppen van God is ver-rassend, wonderbaar, vernieuwend, wat niemand hadgedacht (vgl. 65:17).· Bij de beginhoofdstukken van Genesis. Dezehoofdstukken zetten in principe neer waar het God omte doen is: het creëren van hemel en aarde, het schep-pen van de mens naar zijn beeld en gelijkenis, de we-reld een aangezicht te geven dat barmhartig en tof is.Van de 48x dat scheppen voorkomt, leren we hetsteeds verstaan als een nieuwe mogelijkheid creëren,ons uitleiden uit het Niets. Als een werkwoord waar dehandelende persoon enkel God is! Zo wordt dit won-derbaarlijke scheppen ook een belijdenis van de schrij-ver. Je geloof in de beweging die de Schepper voltrekt:van oud naar nieuw, van dood naar leven, van donkernaar licht, van tohu naar tof in alle opzichten.

Na de ruimte het plezier

Op de drie eerste dagen van het scheppingsverhaalwordt er vooral gescheiden: scheiding tussen licht enduisternis, tussen de wateren en het droge... Als dat

allemaal door elkaar loopt, is er geen veilige ruimtebeschikbaar, ben je nooit zeker van het droge, kan lichtook duisternis genoemd worden. Daarom is dit schei-den ook ruimte geven aan het goede. Dit is heilvol.Die drie dagen creëren de voorwaarden, waarop deschepping kan gedijen. Dat laatste wordt met plezierbeschreven. Via woordspelingen en alliteraties horenwe het plezier van de verkondiger:Dan zegt God:laat de aarde groen doen groeieneen gewas dat zaad zaait...(v.11)laten de wateren wemelen van het gewriemel van be-zield levenen laat er gevogelte vliegen over de aarde(v.20, Naardense Bijbel)

Groen groeien, zaad zaaien, wemelen van gewriemel,gevogelte vliegen... Je ziet het gebeuren, je hóórt detinteling. De schrijver komt haast medeklinkers tekortom dat uitspruiten en gewriemel te vertolken. Je hoortde verwondering erin. Zo creatief bezig zijn, is echterook een plezante aangelegenheid. Je merkt het aanalles! Dit is het decor van Gods heerlijkheid. Alles magop zijn eigen plaats joechjachen.

De mens als kroon van de schepping

Genesis 1 gebruikt maar zelden het werkwoord schep-pen. Noch het licht, het droge, het groen, de vissen en

19november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

de vogels, ze krijgen geen van alle het bijzonderewoord scheppen mee. Enkel bij de mens staat dit werk-woord driemaal:God schiep de mens naar zijn beeld,naar het beeld Gods schiep hij hem,mannelijk en vrouwelijk schiep hij hen (1:27).

God haalt hier echt een krachttoer uit. Zo simpel is hetniet een mens naar Gods beeld te creëren. Er zit ookeen verrassing in. We hebben gehoord dat het groen,de vruchtbomen, het wild gedierte, het vee, alles isnaar zijn aard geschapen. Wel 10 maal horen we dat:naar zijn aard, naar hun aard.

Nu komt het maken van de de mens. Waarom had erniet kunnen staan: God schiep de mens naar zijn aard?Dat klopt toch? Hoeveel mensen leven niet naar hunaard. Je aard kun je toch niet veranderen? Als mensben je toch deel van de natuur? Juist hierin zit het an-ders-zijn van dit verhaal. Gods schepping legt zich nietneer bij de harde feiten (tohu-bohu), het legt zich nietneer bij de aard van de mens, maar wil een andersoort mens: een beelddrager van God, een gelijkendevan God. Daarom staat dat werkwoord scheppen hierdriemaal. Zoiets tover je niet even tevoorschijn. Jegaat en vermenigvuldigt je niet even om zo nieuwebeelddragers van God te kweken?! Neen! De strekkingis niet biologisch, maar theologisch!

Scheppen en ruimte maken

Géén biologische verklaring van de oorsprong aller din-gen, maar wel: hoe krijgen we in deze wereld eengoede schepping, met een even toffe mens die dit al-les dient en bewaart? Gods scheppingsdaad is daarineerst tegenhouden: de duisternis, de wateren, hettohu-bohu (woest en ledig). Het is er blijkbaar wel –heel realistisch – maar ze mogen geen kans krijgen dewereld te verzieken. Daarom is deze daad eigenlijkruimte creëren voor alles wat anders geen echte kanskrijgt. De schepping is een parel en een kleinood,kwetsbaar en hemels, maar daarom ook willen demachten zich eraan vergrijpen. Dat kwetsbare - mens,dier en deze natuur - moet ruimte krijgen. De eerstge-borene van de nieuwe schepping, Jezus Christus, wasook zo’n kleinood: hemels en kwetsbaar. De machtenmoésten Hem niet en wilden Hem voorgoed uitscha-kelen. Het is hen niet gelukt, omdat Gods scheppingtegennatuurlijk is: ze gaat over de dood heen! Opzulke mensen, die het beeld uitdragen van dezeSchepper, van deze mensenzoon, daar wacht deschepping, met reikhalzend verlangen!_____________________________________________Werkgroep Kerk in de Samenleving (KidS).

Wandelen en fietsen voor hetklimaatIn verschillende landen in de wereld zijnmensen in de benen gegaan voor het kli-maat. Afgelopen zomer begon een groepjemensen al te wandelen vanuit het uiterstenoorden van Noorwegen. Onderweg naarhet zuiden zal het estafettestokje steedsworden doorgegeven aan andere wande-laars. Eindbestemming van de pelgrimageis Parijs waar de tocht juist vóór de klimaat-top hoopt aan te komen. Groepen uit, onder an-dere, Finland, Zweden, Denemarken en Duitslandzullen ook in de pelgrimage meelopen.

Uit Hongarije komt een groep fietsers. Op de tochtzullen zowel plaatsen worden bezocht die modelstaan voor klimaatopwarming als ook vindplaatsenvan hoop. Ook in Nederland en het Verenigd Ko-ninkrijk gaan mensen wandelen. Halverwege depelgrimage door Europa vond in oktober, in Duits-land, met de pelgrims een conferentie plaats overklimaat gerechtigheid die georganiseerd was doorde Conferentie van Europese Kerken.In Mozambique vertrok op 31 augustus een groepfietsers voor een fietstocht van zo’n 6.500 kilome-ter door Zuid Afrika, Botswana, Zimbabwe, Zam-bia, Malawi, Uganda en Tanzania naar Kenya. Hetmotto van de fietstocht, de langste ooit in de Afri-kaanse geschiedenis, is Wij hebben Geloof - Kom nuin actie voor Klimaat Gerechtigheid.

20 november 2015

In het vizier: De aarde op stoom

Werkgroep Kerk in de Samenleving

Het klimaatdossier in dit nummer van Kerkmozaïek is samengesteld door de werkgroep Kerkin de Samenleving (KidS). De werkgroep KidS ressorteert onder de Coördinatie Bezinning enDialoog van de VPKB, welke wordt voorgezeten door prof.dr. Eddy van der Borght.De werkgroep bestaat uit de volgende personen:

Vincent Dubois (voorzitter)ds.Greet Heslinga (vicevoorzitter)Rob van Drimmelen (secretaris, vandrimmelen.krabbe@numericable.be)ds. Yolande Bolsenbroekds. Laurence FlachonChris Lefebvreds. Marc Lendersmevr. Françoise Nimal

Ecokerk overhandigt klimaatdossier vanMinister Joke Schauvliege

Op 5 oktober werd door Ecokerk een bijeenkomst georganiseerd op de biologische daktuin van deKoninklijke Bibliotheek in Brussel. Daar werd een klimaatdossier overhandigd aan minister JokeSchauvliege. In het dossier werden naast klimaateisen voor de politieke verantwoordelijken ookpersoonlijk geschreven getuigenissen opgenomen van ruim 50 vooraanstaande vertegenwoordi-gers uit het brede middenveld, de Kerk en de academische wereld (waaronder synodevoorzitterds. Steven Fuite). De getuigenissen werden geschreven voor de online actie Het klimaat verandert OOK MIJvan Ecokerk. Samen illustreren ze het grote draagvlak dat in onze samenleving bestaat voor het klimaat-beleid dat onze wereld nodig heeft, en dat u met uw Belgische collega’s moet realiseren in ons eigen land, enstraks in Parijs met uw internationale collega’s voor de hele wereld, aldus Luk De Geest ( voorzitter NetwerkRechtvaardigheid en Vrede).Lees meer: www.netrv.be

21november 2015

Coördinatie Bezinning en Dialoog / Werkgroep Jodendom-Christendom

Jezus en de rabbijnen (38)

Jezus en Paulus over de beloning van voorgangersHet salaris van predikers lijkt misschien een bizar thema in verband met Jezus en Paulus. Toch waren bei-den betrokken bij een discussie hierover. Dat blijkt wanneer we de opvattingen van de rabbijnen erbij be-trekken.

De rabbijnen en Jezus over beloning vanleraren

Verschillende malen is in deze serie het thema van gelden bezit besproken. Soms zijn Jezus en de rabbijnen enhun voorgangers, de Farizeeën het eens op dit gebied,soms oneens. Oneens waren zij over bezit. Rabbijnen enFarizeeën vonden dat je verstandig moet omgaan metbezit en maximaal een vijfde van je bezit aan de armenmag geven. Toen een koning, die Joods geworden was,heel zijn geërfde bezit wegschonk bij een hongersnood,keurden de Farizeeën dat af. Maar hij zei dat hij eenschat in de hemel had verworven. Jezus zou het daarmeeeens zijn, hoewel niet principieel: hij vond het best datZacheüs maar de helft van zijn bezit weggaf.Waar Jezus en de rabbijnen het wel over eens waren isdat je voor onderwijs over de Tora geen beloning ont-vangt. ‘Om niet hebben jullie ontvangen’, zei hij toen hijzijn apostelen uitzond om te prediken, ‘om niet moetenjullie geven’ (Matt. 10:8). Ook de rabbijnen zeiden: ‘Zoalswater kosteloos is, zijn de woorden van de Tora kosteloos’(Jeroesjalmi Nedarim 4:3, 38c). Wel hadden lerarenrecht op een gastvrij onthaal wanneer ze op rondreiswaren. De evangelietraditie zegt het met een spreuk: ‘Dearbeider is zijn voedsel waard’ (Matt. 10:10). In Lucasstaat het anders: ‘Eet en drink wat men je aanbiedt, wantde arbeider is zijn loon waard’ (Luc. 10:7). Eigenlijk gaathet niet om loon, maar om levensonderhoud. Op de ach-tergrond speelt de regel dat landarbeiders mogen etenvan de oogst waaraan zij werken. Deze is geworteld inde Oude Testament (Deut. 23:25-26) en wordt uitgewerktin de rabbijnse traditie.In het algemeen vonden de rabbijnen dat mensen moe-ten werken voor hun levensonderhoud en prezen zij dearbeid: ‘Groot is de arbeid …’ (Mechilta de-Rabbi Sjimonben Jochai 20:9). Op dit punt verschilde Jezus weer vanopvatting. We zagen het eerder: hij steunde Maria dieluisterde naar zijn onderricht, niet de altijd zwoegendeMartha (Luc. 10:41).

Paulus de ex-Farizeeër

Wat dat aangaat bleef Paulus volop Farizeeër. Hijspoort de gelovigen in Tessalonika aan om ‘hun eigenbrood te verdienen’ en ‘iedereen die zijn dagelijks werkverwaarloost, terecht te wijzen’ (1 Tess. 4:11; 5:14, NBV).Dat was kennelijk niet duidelijk genoeg en hij legt nog-maals uitvoerig uit dat iedereen zijn eigen brood moet

verdienen: ‘Wie niet wil werken, zal niet eten’ (2 Tess. 3:6-12). Paulus kende Jezus’ opvatting: ‘De Heer heeft be-paald dat de verkondigers van het evangelie van hetevangelie moeten leven’ (1 Kor. 9:14). Maar hij schrijftherhaaldelijk dat hij daar zelf geen gebruik van maaktmaar zijn eigen brood verdient (zie b.v. 1 Kor. 9:15 en 1Tess. 2:9 en vergelijk Hand. 18:3). Toch maakte hij uit-zonderingen. In sommige gemeenten waren er weldoe-ners die hem ruimhartig steunden (zie vooral Fil. 4:10-20). Een soort uitzondering was ook zijn collecte-campagne.

Paulus’ inzameling voor de heiligen

Alle grote brieven van Paulus refereren aan zijn inzame-ling voor de moederkerk in Jeruzalem. 1 Kor. 16:1-4 geeftzakelijke instructies voor de uitvoering van de collectevoor de heiligen. De Jeruzalemse kerk en haar leiderswerden blijkbaar aangeduid als de heiligen. 2 Kor. 9:1spreekt, letterlijk vertaald, van ‘het dienstbetoon aan deheiligen’ dat weer opnieuw moet worden aangezwen-geld. Rom. 15:25-31 vertelt dat Paulus nu op weg isnaar Jeruzalem om ‘de armen onder de heiligen te die-nen’. Wellicht vloeit het allemaal voort uit het apostel-akkoord van Gal. 2:10. Het komt erop neer, dat deheidenkerken de kas van de kerk in Jeruzalem onder-steunden, waarover we in Handelingen lezen (Hand.4:32-35). Daarmee werden inderdaad armen geholpen,maar niet alleen. Ook leidinggevenden, profeten enapostelen, moeten eruit onderhouden zijn. Dat staat inde Didachè (11-13): een gevestigde profeet of apostelenis ‘evenals de arbeider zijn voedsel waard’. En de brief dienamens Paulus aan Timotheüs geschreven is, stelt:‘Oudsten die goed leiding geven moeten dubbel wordenbeloond ... de arbeider is zijn loon waard’ (1 Tim. 5:17-18). Dit laatste werd kerkelijke praktijk. Maar tegen-woordig lijkt er vaak veel te zeggen voor de oplossingvan de rabbijnen, die Paulus voor zichzelf aanhield: ge-

studeerde voorgangers die in hun eigen le-vensonderhoud voorzien.___________________________________Namens de werkgroepJodendom-Christendom,prof. Peter TOMSON

22 november 2015

Nederlandstalige communautaire coördinatie / Jeugd

ProJOP-nieuws

________________________________Maria EUWEMA,Jeugdwerkondersteuner.

Christelijke muziek voor kinderen: Voor thuis, in de kerk en kindernevendienstWaar vind je leuke, Nederlandstalige liedjes, met leuke muziek en goede teksten? Het kan een zoektocht zijn, ter-wijl het een leuk cadeautje kan zijn met de feestdagen weer in het verschiet. Daarom heb ik me ook eens onder-gedompeld in de teksten en luisterfragmenten van christelijke kindercd’s. Hieronder een selectie van 5 cd’s die ikaanraders vind, van 5 grote namen op de Nederlandstalige christelijke kindermuziekmarkt.

1. Groter Groeien, Ellyen Rikkert. De opa enoma van het genre,maar in hun repertoirezitten heel wat onver-

getelijke, mooie, vrolijke en originele liedjes. GroterGroeien is een recente cd met ook nieuwere liedjes.Elly en Rikkert hebben verschillende cd’s met liedjesvoor kleine kinderen, zoals deze. Mijn favorieten zijn‘Dankliedje voor het eten’, ‘Zegenwens’, ‘Grotergroeien’ en ‘Als God een schipper was’. Voor een cdmet hun grootste hits kun je bijvoorbeeld gaan voorEen Boom vol liedjes.

2. Psalmen 4 Kids, Kinderkoor de Bromvlieg. Een dub-bel-cd met in totaal wel 26 psalmen, vertaald en opmuziek gezet voor kinderen en gezongen door kinde-ren. Alleen daarom eigenlijk al een vermelding waard.De teksten blijven dicht bij de psalmen, maar zijn tochbegrijpelijk. De muziek is niet altijd super origineel.‘God waarom hebt u mij verlaten’ en ‘Een duif’ daar-entegen bezorgden me een beetje kippevel, ‘Sta op enZing’ en ‘Klap in je handen’ catchy liedjes die de lofprijsuit de psalmen heel dichtbij brengen.

3. Marcel en Lydia Zimmer - A tot Z. Bekend gewordendoor hun liedjes voor Opwekking. Hun kinderliedjes zijnvoor de basisschoolleeftijd, geschreven vanuit de leef-wereld van kids, met veel actuele thema’s. Voor dezecd werkten ze samen met andere schrijvers, en datwas een goede zet. Hun andere cd’s zijn vrij poppy metveel beats en elektrische gitaar, je moet er een beetjevoor zijn. Op A tot Z staan eigenlijk van A tot Z leuke enmooie liedjes, gegrepen uit het leven. ‘Stel je voor dater geen dieren zouden zijn’ ‘Een liedje voor u’ ‘Foto’‘Help mij om stil te zijn’…echt een aanrader.

4. Oké4kids - Dichterbij. Thema-cd uit de Oke4kids-se-rie. De liedjes zijn geschreven door diverse auteurs encomponisten, bekend en minder bekend. Persoonlijk

vind ik de meeste cd’s in de serie nogal wisselend, metheel toffe songs en dan ook een aantal liedjes die meecht niet aanspraken. Wel handig is dat overal werk-mappen en backingtracks bij te koop zijn, en dat ervaak ook enkele wat ‘wereldser’ liedjes bij zitten. Dich-terbij is voor mij wel een heel geslaagd project, het iseen mooi thema en de liedjes klinken geïnspireerd,met mooie teksten en wisselende sferen. ‘De dichter-bij’ is mijn favoriete liedje, en ook ‘Heel dichtbij’, ‘Ver-tel het maar aan Mij’ en ‘Een wonderlijke wereld’ ma-ken het een mooie cd.

5. Opwekking 4 kids - nummer 24. Jup, de kinder-variant van de bekende evangelische serie, met inmid-dels al 24 cd’s. Ik heb me nog niet door alle 24 heengeluisterd, maar de meest recente vond ik wel eenaanrader. Het grote voordeel van de opwekkingsliedjesis dat ze gemaakt zijn om te zingen. Ze zijn dus makke-lijk en bruikbaar in een dienst, voor kids en voor de helegemeente. De teksten kunnen soms een beetje kortdoor de bocht of te moralistisch naar mijn smaak zijn,maar op deze cd viel dat erg mee. Vergeleken met devolwassen Opwekking vind ik de Kids serie minder een-zijdig, er zijn liedjes over heel uiteenlopende thema’s.Er staat een mooi ‘Votum en groet’ op en ook ‘Ik wileven bij u komen’ zou je zo in een dienst kunnen inte-greren, ‘Een tikkeltje jaloers’ en ‘Waarom’ zijn danweer vrolijke meezingers.

En zo zijn we door mijn persoonlijke lijstje heen. Dit zijnnatuurlijk maar een paar suggesties. Ik raad je aan omzelf eens op zoek te gaan! Online kun je veel beluiste-ren en lezen, bijv. op www.oke4kids.nl. De cd’s zijn

online te koop of in de evangelischeboekhandel in je buurt. Veel luister- en(mee)zing-plezier!

23november 2015

Uw bijzondere aandacht voor

Gesprek met de voorzitter

Echte vrede wordt van binnenuit geborenAl maandenlang worden we overspoeld door beelden van mensen op de vlucht. Mannen, vrouwen enkinderen die zich verdringen aan onze grenzen met maar één doel. Veilig binnen geraken. Ook in dít ge-sprek kunnen en willen we er niet omheen: vluchtelingencrisis in Europa.

Vluchtelingen zijn van alle tijden. Waarom lijkt desituatie ons deze keer zoveel intenser te raken?Ds. Fuite: ‘De massaliteit van de vluchtelingenstroommaakt ons bang. Dagelijks worden we geconfronteerdmet nieuws en beelden van een radeloze mensen-massa die direct of indirect een beroep op ons doet. Inde beelden van het aangespoelde jongetje in Turkije envan mensen in een volgepakte Hongaarse trein die as-sociaties oproepen met de deportatietreinen van 70jaar geleden wordt alle wanhoop en afschuw samen-gebald. Al die mensen opvangen in Europa lijkt echterschier onmogelijk. Het gevoel dat we niet aan de roepom hulp kunnen voldoen maakt ook ons radeloos. Mooien ontroerend is het dat er tegelijkertijd van alle kan-ten initiatieven ontplooid worden om mensen eerstehulp te bieden. De publieke opinie met betrekking totmigranten lijkt te kantelen. Dat is een hoopvol signaal.’

Hoe mooi ook, heeft het ook niet een beetje het ka-rakter van een hype?‘Misschien wel, maar dat betekent niet dat wat er nugebeurt slecht is. Er komen goede dingen bij mensenlos. Maar het enthousiasme van dit moment zal op lan-gere termijn waarschijnlijk afnemen, terwijl structu-rele oplossingen nodig zijn, bijvoorbeeld op gebied vanhuisvesting en integratie. Die vergen een langereadem. Verder is het van essentieel belang dat de oor-zaak van de problemen wordt aangepakt.’

Waar denkt u dan aan?‘Het is evident dat de strijd tussen IS en Assad in Syriëéén van de grote oorzaken is van de huidige vluchtelin-genstroom. Hoezeer ik het ook betreur, het is nauwe-lijks denkbaar dat die strijd zonder militair geweld van

buitenaf kan worden beëindigd. Maar échte, structu-rele vrede kan nooit van bovenaf worden opgelegd. Zijwordt van binnenuit geboren, als mensen ervaren datze welkom zijn.’

Wat wordt op dit moment van de kerken gevraagd?‘Van de kerken wordt gevraagd daadwerkelijk hulp tebieden. Dit hoort zo vanzelfsprekend bij kerk-zijn, datdaar geen speciale verklaringen of persberichten voorhoeven uit te gaan. Nú zijn de vluchtelingen nog wel-kom in de samenleving en hoeven we ons als VPKB ookniet te profileren – als het daar al om zou gaan. Maarde Kerk is er ook voor ná de hype. Ik ben dan ook heelblij dat twee VPKB-werkgroepen, de werkgroep Migra-tie Samenleven en Geloven (MiSaG) en de werkgroepKerk in de Samenleving (KidS) in september de handenin elkaar hebben geslagen om deze maand tijdens desynodevergadering, een lange-termijn actieplan tepresenteren waaraan de hele VPKB kan deelnemen.

Kan het feit dat een groot deel van de vluchtelingenmoslim is het beeld van de moslimgemeenschap inBelgië beïnvloeden?‘In deze vluchtelingencrisis wordt zichtbaar dat ook –misschien zelfs juist - moslims zelf slachtoffer zijn vangroeperingen als IS. Deze keer is de focus niet gerichtop de radicaliserende jongeren, maar op de slachtof-fers van die moslimterreur. Hun wanhoop raakt ons opeen ander, menselijker niveau dan de beelden vandood en verderf predikende moslimfanatici. Op termijnzal dat zeker kunnen leiden tot een meer genuan-ceerde kijk op onze moslimbroeders en –zusters. Hetfeit dat een groot deel van Europa deze vluchtelingenwil ontvangen is wat dat betreft al een belangrijk sig-naal. Tegelijkertijd besef ik dat de verhoudingen inonze maatschappij op den duur onder druk kunnen ko-men te staan door de massale toeloop van mensen uiteen volstrekt andere (geloofs-)cultuur die hier hun

plaats opeisen. Ik hoop echter dat dekerken voortdurend open zullen blijvenstaan voor hun noden en hun verhalen.’

Interview: Annet Sinnema

24 november 2015

Uw bijzondere aandacht voor

“De vluchtelingencrisisHoe gaat we als gemeente daarmee om?

Mensen op de vlucht. Niets nieuws, helaas. Onze voorouders, inde 16de eeuw bekeerd tot het protestantisme, moesten ook al opde vlucht slaan, voor inquisiteurs en vervolgers. Zij gingen opzoek naar (godsdienst)vrijheid en een beter leven. Ook tijdens detwee wereldoorlogen die ons land teisterden, trokken duizendenvluchtelingen de grenzen over om aan alhet oorlogsgeweld teontkomen. Een veilig onderkomen vonden ze vaak in onze buur-landen, waar ze hulp kregen en gastvrijheid ontmoetten. De ge-schiedenis herhaalt zich, voortdurend...

Dat Europa sinds maanden overspoeld wordt door duizenden ennog eens duizenden vluchtelingen uit Syrië, Afghanistan, Irak,Somalië... weten we ondertussen allemaal. De beelden, foto’s,getuigenissen van vluchtelingen, journalisten, hulpverleners

spreken boekdelen en schokken velen onder ons. Die vele duizenden vrouwen, kinderen, mannen ontvluchten een land,waar een oorlog waaraan maar geen einde komt, hen geen keuze laat: blijven en vroeg of laat ten onder gaan door hetwaanzinnige oorlogsgeweld, of vluchten - have en goed achter latend - wanhopig op zoek naar een beter leven, eenmenswaardig leven, of gewoon... leven.

Als protestantse, christelijke gemeente stellen we ons de vraag: Hoe kunnen, moeten, willen we met deze vluchtelingen-crisis omgaan? Veel vragen dringen zich op, zoals:• wil en/of kan de gemeente initiatieven nemen om vluchtelingen te helpen?• Kunnen we als kleine gemeenschap zinvolle hulp bieden? Zo ja, hoe ?• Of is het de plicht van de burgerlijke overheid om het nodige te doen om vluchtelingen op te vangen en hun

een menswaardig bestaan te bieden? Ontslaat dat de kerkgemeenschap van elke verantwoordelijkheid?• Zoeken we beter aanlsuiting bij grote organisaties zoals het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen, Vluchtelingen-

werk Vlaanderen, Caritas, Amnesty International? Steunen we die organisaties door middel van bijzonderegeldinzamelingen, een inzamelactie van goederen (kleding, voeding, allerlei levensnoodzakelijke benodigd-heden,...)?

• Of engageren we ons als gemeente niet voor de vluchtelingen en laten we de beslissing om hulp te biedenover aan elke gemeentelid en elke familie afzonderlijk?

• Wie is bereid initiatief, verantwoordelijkheid, een taak op te nemen bij een eventuele hulpactie die onzegemeente zou opzetten? ... en nog veel meer vragen? ...”

Deze brief werd enkele weken geleden uitgedeeld na-mens de kerkenraad aan de uitgang van de kerkdienst inHorebeke aan alle gemeenteleden, met een oproep omhierover na te denken en het antwoord van de gemeente-leden aan de kerkenraad te laten weten. Zo zijn er inverschillende van onze plaatstelijke kerken denk-processen aan de gang. Binnen en buiten de Kerk wordtop vele fronten nagedacht en gewerkt aan het vormenvan netwerken om ons steentje bij te dragen om iets tedoen voor deze mensen in nood, die nu ook letterlijk zodicht bij ons zijn gekomen.

Ook de Werkgroepen MiSaG (Migratie Samenleven enGeloven), KIDS (Kerk in de Samenleving) zijn met verte-genwoordigers van de Protestantse Sociale Centra, deSynodevoorzitter en penningmeester van de VPKBgaan samen zitten om te overleggen wat wij vanuit onzeKerk hieraan heel concreet en praktisch bij kunnen dra-

gen. Daaruit is een heel dossier met bezinnend materi-aal voortgekomen, dat is rondgestuurd naar alle ge-meenten, met praktische tips en ideëen, die u op dewebsite van onze Kerk www.vpkb.be kunt lezen. In hetdecembernummer van KerkmozaÏek vindt u een uitge-breidere thematische bezinning over dit onderwerp.Zo hopen wij als Protestantse Kerk ons kleine steentjebij te dragen aan het lenigen van deze grote nood voorzo veel mensen. Van harte aanbevolen om dit alles te

lezen en in uw kerken tegebruiken!________________________Namens de WerkgroepMiSaG,ds. Anne Kooi enDs. Lianne de Oude

25november 2015

Uw bijzondere aandacht voor

Nieuws uit de Faculteit

Het nieuwe academiejaar werd op 1 oktober plechtig geopend in de Museumkerk teBrussel. Twee kernwoorden kleuren de werking van de Faculteit dit jaar: continuïteiten vernieuwing. Dit moet ons de kans geven, de protestants theologische opleiding inBelgië te garanderen.

Weinigen weten dat er eigenlijk sprake is van twee fa-culteiten. Door de politieke besluitvorming in Belgiëinzake universitair onderwijs was men genoodzaakteen administratieve scheiding van de twee taalsectiesdoor te voeren. Dit betekent geenszins dat er geen sa-menwerking meer is, integendeel. Zo is bijvoorbeeldprofessor Johannes Taschner in beide taalsecties ver-antwoordelijk voor de leerstoel Oude Testament. AanFranstalige zijde neemt inspecteur voor hetgodsdienstonderwijs Guy Rainotte de academischecoördinatie waar. Aan Nederlandstalige kant doet on-dergetekende hetzelfde. Nu het academiejaar uit destartblokken is geschoten, kunnen we vooruitblikkennaar wat de toekomst brengt.

Studentenwerving

Veruit de voornaamste prioriteit voor de komende ja-ren is de faculteit laten oplichten in het Belgischeonderwijslandschap. Het is de bedoeling dat we de ko-mende jaren studenten en geïnteresseerden warmkrijgen om in de Bollandistenstraat deel te nemen aanonderricht en onderzoek. Daarbij moeten we ons nietal te veel illusies maken, want storm zal het niet lopen.Gezien de steeds verdergaande secularisering dreigtde belangstelling voor traditie, Bijbel en religie steedsdieper weg te zakken. Maar deze tendens biedt ookmogelijkheden. We kunnen constateren dat in degeseculariseerde wereld een schoorvoetende vernieu-wing van belangstelling voor religie ontstaat. Vaak isdeze belangstelling aangezet door de nijpende proble-matiek van radicalisering enerzijds en zinledigheid an-derzijds. De uitdaging voor de komende jaren is deemancipatorische rol van een welbegrepen geloof inde moderne wereld aan te duiden. We zijn ervan over-tuigd dat de combinatie van een kritische geest en eenspirituele oriëntatie kan bijdragen om onze samenle-ving te inspireren haar ziel te (her)ontdekken. Daartoewillen wij arbeiders in de wijngaard opleiden.

Wetenschap en cultuur

Een tweede belangrijke pijler waarop de faculteit dekomende jaren rust, is de open houding ten aanzienvan wetenschap en cultuur. Het reformatorische adfontes (terug naar de bron) stelt ons in staat om opeen wetenschappelijke, dit is tekstkritische, manieraan Bijbelonderzoek te doen. Onderzoek naar de ont-staansgeschiedenis van de bronnen, de context en deontwikkeling van de teksten, alsook een kritische kijkop de verschillende tradities die daaruit voortkomen,biedt studenten mogelijkheden om creatief na te den-ken over de rol en relevantie van religie vandaag. Ditbetekent dat de faculteit, zonder verlies van eigen-heid, in debat moet treden met andersdenkenden, teneinde de leegte die de hedendaagse cultuur in hetwesten domineert gezamenlijk te boven te komen.

Maatschappelijke stem

Een derde en zeker niet het minst belangrijkeaandachtspunt is het verwerven van een stem in hetmaatschappelijk debat. Dit geldt evenzeer voor deVPKB. De faculteit biedt haar diensten en expertiseaan om binnen de Kerk samen te werken aan eensterke identiteit die naar buiten een bijdrage kan leve-ren inzake zingeving en oriëntatie. De media vallen algeruime tijd op dezelfde tegenstrijdige stemmen te-rug. Als het over religie gaat verschijnen steeds de-zelfde publieksfilosofen aan tafel. We menen dat erdringend nood is aan nuancering en kennis. De snel-heid waarmee meningen en overtuigingen vandaaggedeeld worden, is nooit gezien. Daardoor dreigtverschraling. Zeker op het terrein van zingeving en le-vensbeschouwing zien we radicalisering en verduiste-ring. Voor deze klimaatwijziging, waarbij de zwakke-ren steevast het gelag betalen, zal de faculteit op basisvan gedegen onderzoek waarschuwen.

./...

26 november 2015

ConcreetEen aantal initiatieven staan op stapel. In het najaarzal de aloude jaarlijkse publicatie van onze Alma Ma-ter, Analecta, in een nieuw kleedje een doorstart ma-ken. De mogelijkheid om bij een wetenschappelijke uit-gever onze studies en artikelen te publiceren wordt opdit moment onderzocht.Verder stellen we een aantal samenwerkingsverban-den op poten. Zo wordt met de Evangelische faculteitte Heverlee een gezamenlijk project naar aanleidingvan het Lutherjaar in 2017 opgestart.Gesprekken omtrent lerarenopleiding zijn aan de gangen lezingen en cursussen voor kerkelijke medewerkersen/of lekenpredikanten behoren eveneens tot de mo-gelijkheden.

Advertentie voorzitterSynodale Raad

De Constitutie en Kerkorde vande VPKB bepaalt dat de verkie-zing van de voorzitter van deSynodale Raad door de Synode-vergadering minstens zesmaanden voor het einde vanhet mandaat (einde 2016) vande zittende voorzitter plaats-vindt. Uiterlijk zes maandenvoor de synodevergaderingwordt het profiel van de voor-zitter van de Synodale Raadgepubliceerd en wordt een op-roep gedaan tot kandidaatstel-ling. De extra-synodezittingmet het oog op de verkiezin-gen vindt plaats in de maandmei (2016). Tijdens dezesynodezitting komen inhoude-lijke (studie)onderwerpen aande orde.

Conform deze procedure vindtu in dit nummer van Kerk-mozaïek daarom de adverten-tie hiernaast.

Bij dit alles weten we ons gesteund door de collega’s inde Kerk. We zijn daar dankbaar voor en hopen de we-derzijdse banden nog nauwer aan te halen in de toe-komst. Ik wil graag eindigen met een vers uitDeuteronomium: ‘De verborgen dingen zijn voor de

Heer, onze God, maar de geopenbaardezijn voor ons en onze kinderen voor altijd,opdat we deze woorden zouden volbren-gen.’ (Deut. 29:29)__________________Prof. Dr. Johan Temmerman

Nieuws uit de Synodale Raad

Proponente Françoise NimalDe Franstalige Commissie Ambten (CdM) evalueerde het proponentschapvan mw. Françoise Nimal, wat resulteerde in een positief advies over haarberoepbaarstelling. De Synodale Raad, rekening houdend met dit positieveadvies, verklaarde in zijn vergadering van 23 september jl. mevr. FrançoiseNimal beroepbaar voor het predikambt in de VPKB. Vervolgens heeft de ge-meente Verviers-Hodimont een beroep op haar uitgebracht. Inmiddels aan-vaardde Françoise Nimal dit beroep en zij zal op zondag 22 november wor-den ingezegend tot het predikambt en vervolgens worden bevestigd als pre-dikant van de gemeente Verviers-Hodimont.

ds. Peter van BruggenDe Nederlandstalige Commissie Ambten (CA) beoordeelde de integratie-periode van ds. Peter van Bruggen als geslaagd en adviseerde de SynodaleRaad om de instromingsperiode van ds. van Bruggen te valideren. DeSynodale Raad volgde het advies en wenst ds. van Bruggen hartelijk te felici-teren.

De vluchtelingencrisisTwee VPKB-werkgroepen, de werkgroep Migratie, Samenleven en Geloven(MiSaG) en de werkgroep Kerk in de Samenleving (KidS) hebben in septem-ber de handen in elkaar geslagen. Veel gemeenten zijn op zoek naar moge-lijkheden om vluchtelingen, die direct uit oorlogsgebieden komen, bij testaan. MiSaG/KidS hebben daarom de VPKB-gemeenten een pakket metpraktische informatie toegestuurd, bestaande uit voorbeelden van watVPKB-gemeenten momenteel doen en met een handleiding en andere info.Ook wordt momenteel een actie op touw zet die tot doel heeft op de langetermijn de vluchtelingen te helpen integreren. De actie wordt gepresen-teerd en vangt aan op de vergadering van de Synode op 14 november.

27november 2015

Advertentie

De Verenigde Protestantse Kerk in Belgiëzoekt per 1 januari 2017

een voorzitter Synodale RaadDeze predikant zal voldoen aan de volgende profielschets.

Hij/zij zal de volgende taken behartigen:

(Ter herinnering de taken voorgeschreven door de Constitutie, art. 30:· voorzitter Synodale Raad,· representatieve functies opgedragen door de Synodevergadering,· vertegenwoordiger van de Kerk bij de burgerlijke overheid als synodevoorzitter.)

1. als voorzitter van de Synodale Raad bekwaam om op efficiente wijze leiding te geven aan het bureau vande Kerk in een collegiale geest (voor het uitvoeren hiervan wordt hij/zij ondersteund door een team vanadministratieve krachten);

2. als voorzitter van de Synodale Raad de eenheid bevorderen in woord en daad, het bevorderen vangemeenschap door actief aanwezig te zijn op alle niveaus van de Kerk (o.a. in plaatselijke gemeenten,districten, commissies/werkgroepen), en door collegiale betrekkingen te onderhouden met depredikanten;

3. als vertegenwoordiger van de VPKB volgende representatieve functies waarnemen:- covoorzitter Administratieve Raad voor de Protestants-Evangelische Eredienst (ARPEE);- belangenverdediging van de VPKB bij de diverse overheden;- bij andere Kerken en denominaties in binnen- en buitenland.

Hij/zij zal over volgende kundigheden en vaardigheden beschikken:

(Ter herinnering, de voorwaarden vermeld in de Kerkorde, art. 30.3:· predikant,· master protestantse godgeleerdheid,· een 10 jaar actieve ambtsperiode, waarvan minstens 5 als verkozen predikant van een plaatselijke

gemeente.)

1. een bekwaam theoloog (niveau master) die, gedragen door een persoonlijke spiritualiteit, de Bijbelseboodschap vertaalt in een visie en een plan voor de VPKB in de 21e eeuw;

2. een persoon met bestuurlijke kwaliteiten, die vergaderingen kan leiden, die in teamverband kan werken,die kan delegeren;

3. een persoonlijkheid die goed communiceert, die zichtbaar aanwezig is, die de Kerk de richting weet tewijzen; een persoonlijkheid die toegankelijk, open, luistervaardig is; iemand die meedenkt en meeleeft(in één woord pastoraal);

4. die actief tweetalig is of wordt (Nederlands -Frans). Kennis van het Engels en het Duits is daarbij zeerwenselijk.

Kortom zal het een persoon zijn meteen persoonlijkheid die weet te motiveren, te bezielen en samen te brengen, die als primus inter paresnieuwe wegen durft te wijzen en te begaan met de nodige creativiteit en souplesse, en dit in samenwerkingmet de Synodale Raad, de districten en gemeenten.

Sollicitaties, in het Nederlands en het Frans, dienen uiterlijk 15 januari 2016 te worden gericht aan:Huis van het ProtestantismeCoördinatoren Administratie en FinanciënBrogniezstraat 44 - 1070 Brussel

28 november 2015Creatie cover: Nik Colson, 1731 Zellik

Afgiftekantoor:1070Brussel-Verantw.uitgeverenafzendadres:ds.StevenFUITE,Brogniezstraat44-1070Brussel

Contact en colofon

Colofon

Verantwoordelijke uitgeverds. Steven FUITE

RedactieteamAnnet Sinnema-Buurmands. Ernst Veen

Redactieadres:Brogniezstraat 44 - 1070 Brusseltel.: +32-(0)2-511 44 71fax.: +32-(0)2-510 61 74E-mail: kerkmozaiek@vpkb.be

Website :http://www.vpkb.be

Prijzen Kerkmozaïek• Individueel abonnement: 20,00 euro• Groepsabonnement: 15 euro (vanaf minimum 5

exemplaren naar éénzelfde adres)• Steunabonnement: 25,00 euroVorige nummers Kerkmozaïekhttp:/www.kerkmozaiek.be

Stortenkan op onderstaand nieuwe rekeningnummer vandeVerenigde Protestantse Kerk in BelgiëBrogniezstraat 44 - 1070 BrusselING BE06 3100 0835 5022

De redactie behoudt zich het recht voor om be-paalde artikelen niet te publiceren, indien nodig inte korten en/of redactioneel te bewerken. Zij is nietverantwoordelijk voor de inhoud van de artikelenen slechts ten dele voor de stijl.Organisaties en tijdschriften, niet behorend tot deVPKB, die artikelen uit het maandblad Kerkmozaïekgeheel of gedeeltelijk wensen over te nemen of tebewerken, dienen dit schriftelijk aan te vragen ophet redactieadres.Wat betreft de richtprijs voor advertenties kunt uzich wenden tot de redactie. Zij behoudt zich hetrecht voor om deze al dan niet te plaatsen.

Sluitingsdatum volgende Kerkmozaïek:1 november 2015.

Contact en infoVoorzitterds. Steven H. Fuite:synodevoorzitter@vpkb.be + president@epub.be02 511.44.71

SecretariaatBea Baetens:uniprobel@skynet.be + synodebureau@vpkb.be02 511.44.71

Administratief secretaris:Debby Lauwers02 511.44.71 of 02 510.61.79 (rechtstreeks)

Nationaal diakenPatricia Gillain02 511.44.71 of 02 510.61.67 (rechtstreeks)

BoekhoudingXavier Moser : finance.epub.vpkb@skynet.be02 510.61.76

Micheline Tshilemb:assistant.epub.vpkb@skynet.be02 510.61.75

Protestants-Evangelisch GodsdienstonderwijsChristine van Belle: pgo-erp@skynet.be02 510.61.73