Embed Size (px)
Citation preview
DE EGEL 100 welkom in Gent
2016 jaar van de egel
Educatief pakket
Inhoud
1 Voorwoord
2 Leermiddelen 3e kleuterklas en 1e graad LO Het egelspel Een egel van papier Egel van klei Pocketboek-egel Puzzel egel Verteltas lsquoDe Egelrsquo
3 Leermiddelen 2e graad LO Werkblaadjes
De stekelige egel
De egelkalender
Diersporen
Maak een sporentunnel
Het egelhuis
De egelvriendelijke tuin
Een nacht op stap met de egel
4 Leermiddelen 3e graad LO Les De Egel
Leerdoelen
Inhoud en organisatie
Materiaal
Bijlagen
5 Boekenlijst
6 Filmpjes
1 Voorwoord
Egels zijn interessante zoogdier die dicht bij mensen wonen in onze tuinen en
parken Elk kind kent de egel maar toch zien we deze diertjes niet al te vaak Het zijn
avond- en nachtdieren die een wat verborgen leven leiden Daardoor kennen veel
mensen ze ook niet goed
De Stad Gent en Natuurpunt Gent willen de egel als een welkome gast in de kijker zetten en onze stad egelvriendelijker maken Daarom kozen we de egel in 2016 tot ldquosoort van het jaarrdquo Met deze jaarlijks terugkerende campagne willen we Gentenaars laten kennismaken met de rijkdom aan natuur in de stad en willen we mensen aanzetten tot bescherming en respect voor het natuurleven
Om egels te behouden moeten we ons best doen om ze het naar de zin te maken Door het de egel naar de zin te maken zorgen we tegelijkertijd voor een meer natuurlijke leefomgeving
Kinderen kijken vaak met een open blik en verwondering naar dieren Ook egels krijgen makkelijk hun aandacht Om die reden werkten we ook dit educatief pakket uit In dit pakket bevinden zich verschillende tips en middelen om het thema lsquoDe Egelrsquo te behandelen in de klas op maat van zowel kleuters als leerlingen van de eerste tweede en derde graad van het lager onderwijs De voorbeeldles is bruikbaar in zowel de tweede als derde graad van het lager onderwijs De opdrachten van de voorbeeldles kunnen vervangen worden door de werkblaadjes voor de tweede graad Sommige werkblaadjes voor de tweede graad zijn ook bruikbaar in de derde graad Als u een digitaal bord tot uw beschikking heeft kunt u de les ook inleiden met filmpjes die op het internet beschikbaar zijn en waarnaar in dit pakket verwezen wordt Ik wens u veel inspiratie Tom Balthazar Schepen van Stadsontwikkeling Wonen en Openbaar Groen
2 Leermiddelen 3e Kleuterklas en 1
e graad LO
Het egelspel
Nodig schaar kopie van de egels 50 houten wasknijpers
Knip de 10 egels uit
De kinderen tellen het aantal stippen op de egel Dat aantal knijpen ze met wasknijpers op de egel zijn rug
Een egel van papier
Nodig
afbeelding van de egel
wit of licht gekleurd A4-papier
bruine vouwblaadjes
schaar of prikpen
lijm
stiften op kleurpotloden Werkwijze
Print de afbeelding van de egel op wit of licht gekleurd A4-papier
Knip of prik de egel uit
Knip strookjes (stekels) van de bruine vouwblaadjes
Kleef de stekels op de egel
Je kan de egel mooi inkleuren Tips kleef wat groen crecircpepapier op het raam of op de muur en kleef hier meerdere egels op Het is net of de egels in het gras zitten Afbeelding egel
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Inhoud
1 Voorwoord
2 Leermiddelen 3e kleuterklas en 1e graad LO Het egelspel Een egel van papier Egel van klei Pocketboek-egel Puzzel egel Verteltas lsquoDe Egelrsquo
3 Leermiddelen 2e graad LO Werkblaadjes
De stekelige egel
De egelkalender
Diersporen
Maak een sporentunnel
Het egelhuis
De egelvriendelijke tuin
Een nacht op stap met de egel
4 Leermiddelen 3e graad LO Les De Egel
Leerdoelen
Inhoud en organisatie
Materiaal
Bijlagen
5 Boekenlijst
6 Filmpjes
1 Voorwoord
Egels zijn interessante zoogdier die dicht bij mensen wonen in onze tuinen en
parken Elk kind kent de egel maar toch zien we deze diertjes niet al te vaak Het zijn
avond- en nachtdieren die een wat verborgen leven leiden Daardoor kennen veel
mensen ze ook niet goed
De Stad Gent en Natuurpunt Gent willen de egel als een welkome gast in de kijker zetten en onze stad egelvriendelijker maken Daarom kozen we de egel in 2016 tot ldquosoort van het jaarrdquo Met deze jaarlijks terugkerende campagne willen we Gentenaars laten kennismaken met de rijkdom aan natuur in de stad en willen we mensen aanzetten tot bescherming en respect voor het natuurleven
Om egels te behouden moeten we ons best doen om ze het naar de zin te maken Door het de egel naar de zin te maken zorgen we tegelijkertijd voor een meer natuurlijke leefomgeving
Kinderen kijken vaak met een open blik en verwondering naar dieren Ook egels krijgen makkelijk hun aandacht Om die reden werkten we ook dit educatief pakket uit In dit pakket bevinden zich verschillende tips en middelen om het thema lsquoDe Egelrsquo te behandelen in de klas op maat van zowel kleuters als leerlingen van de eerste tweede en derde graad van het lager onderwijs De voorbeeldles is bruikbaar in zowel de tweede als derde graad van het lager onderwijs De opdrachten van de voorbeeldles kunnen vervangen worden door de werkblaadjes voor de tweede graad Sommige werkblaadjes voor de tweede graad zijn ook bruikbaar in de derde graad Als u een digitaal bord tot uw beschikking heeft kunt u de les ook inleiden met filmpjes die op het internet beschikbaar zijn en waarnaar in dit pakket verwezen wordt Ik wens u veel inspiratie Tom Balthazar Schepen van Stadsontwikkeling Wonen en Openbaar Groen
2 Leermiddelen 3e Kleuterklas en 1
e graad LO
Het egelspel
Nodig schaar kopie van de egels 50 houten wasknijpers
Knip de 10 egels uit
De kinderen tellen het aantal stippen op de egel Dat aantal knijpen ze met wasknijpers op de egel zijn rug
Een egel van papier
Nodig
afbeelding van de egel
wit of licht gekleurd A4-papier
bruine vouwblaadjes
schaar of prikpen
lijm
stiften op kleurpotloden Werkwijze
Print de afbeelding van de egel op wit of licht gekleurd A4-papier
Knip of prik de egel uit
Knip strookjes (stekels) van de bruine vouwblaadjes
Kleef de stekels op de egel
Je kan de egel mooi inkleuren Tips kleef wat groen crecircpepapier op het raam of op de muur en kleef hier meerdere egels op Het is net of de egels in het gras zitten Afbeelding egel
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
1 Voorwoord
Egels zijn interessante zoogdier die dicht bij mensen wonen in onze tuinen en
parken Elk kind kent de egel maar toch zien we deze diertjes niet al te vaak Het zijn
avond- en nachtdieren die een wat verborgen leven leiden Daardoor kennen veel
mensen ze ook niet goed
De Stad Gent en Natuurpunt Gent willen de egel als een welkome gast in de kijker zetten en onze stad egelvriendelijker maken Daarom kozen we de egel in 2016 tot ldquosoort van het jaarrdquo Met deze jaarlijks terugkerende campagne willen we Gentenaars laten kennismaken met de rijkdom aan natuur in de stad en willen we mensen aanzetten tot bescherming en respect voor het natuurleven
Om egels te behouden moeten we ons best doen om ze het naar de zin te maken Door het de egel naar de zin te maken zorgen we tegelijkertijd voor een meer natuurlijke leefomgeving
Kinderen kijken vaak met een open blik en verwondering naar dieren Ook egels krijgen makkelijk hun aandacht Om die reden werkten we ook dit educatief pakket uit In dit pakket bevinden zich verschillende tips en middelen om het thema lsquoDe Egelrsquo te behandelen in de klas op maat van zowel kleuters als leerlingen van de eerste tweede en derde graad van het lager onderwijs De voorbeeldles is bruikbaar in zowel de tweede als derde graad van het lager onderwijs De opdrachten van de voorbeeldles kunnen vervangen worden door de werkblaadjes voor de tweede graad Sommige werkblaadjes voor de tweede graad zijn ook bruikbaar in de derde graad Als u een digitaal bord tot uw beschikking heeft kunt u de les ook inleiden met filmpjes die op het internet beschikbaar zijn en waarnaar in dit pakket verwezen wordt Ik wens u veel inspiratie Tom Balthazar Schepen van Stadsontwikkeling Wonen en Openbaar Groen
2 Leermiddelen 3e Kleuterklas en 1
e graad LO
Het egelspel
Nodig schaar kopie van de egels 50 houten wasknijpers
Knip de 10 egels uit
De kinderen tellen het aantal stippen op de egel Dat aantal knijpen ze met wasknijpers op de egel zijn rug
Een egel van papier
Nodig
afbeelding van de egel
wit of licht gekleurd A4-papier
bruine vouwblaadjes
schaar of prikpen
lijm
stiften op kleurpotloden Werkwijze
Print de afbeelding van de egel op wit of licht gekleurd A4-papier
Knip of prik de egel uit
Knip strookjes (stekels) van de bruine vouwblaadjes
Kleef de stekels op de egel
Je kan de egel mooi inkleuren Tips kleef wat groen crecircpepapier op het raam of op de muur en kleef hier meerdere egels op Het is net of de egels in het gras zitten Afbeelding egel
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
2 Leermiddelen 3e Kleuterklas en 1
e graad LO
Het egelspel
Nodig schaar kopie van de egels 50 houten wasknijpers
Knip de 10 egels uit
De kinderen tellen het aantal stippen op de egel Dat aantal knijpen ze met wasknijpers op de egel zijn rug
Een egel van papier
Nodig
afbeelding van de egel
wit of licht gekleurd A4-papier
bruine vouwblaadjes
schaar of prikpen
lijm
stiften op kleurpotloden Werkwijze
Print de afbeelding van de egel op wit of licht gekleurd A4-papier
Knip of prik de egel uit
Knip strookjes (stekels) van de bruine vouwblaadjes
Kleef de stekels op de egel
Je kan de egel mooi inkleuren Tips kleef wat groen crecircpepapier op het raam of op de muur en kleef hier meerdere egels op Het is net of de egels in het gras zitten Afbeelding egel
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Een egel van papier
Nodig
afbeelding van de egel
wit of licht gekleurd A4-papier
bruine vouwblaadjes
schaar of prikpen
lijm
stiften op kleurpotloden Werkwijze
Print de afbeelding van de egel op wit of licht gekleurd A4-papier
Knip of prik de egel uit
Knip strookjes (stekels) van de bruine vouwblaadjes
Kleef de stekels op de egel
Je kan de egel mooi inkleuren Tips kleef wat groen crecircpepapier op het raam of op de muur en kleef hier meerdere egels op Het is net of de egels in het gras zitten Afbeelding egel
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Egel van klei
Nodig
klei
houten stokjes of tandenstokers
verf
oogjes (die kan je ook zelf maken)
Werkwijze
Verf de houten stokjes in verschillende kleuren
Maak een egel van klei Duw de houten stokjes en de oogjes in de klei
Pocketboek- egeltje
Heb je ergens een oud pocketboekje liggen dat je niet meer leest Maak er dan een grappige egel van
Nodig
pocketboekje
een stukje zwart vilt
een stevig stuk zwart papier of karton
plakoogjes
schaar
lijm
Werkwijze
Sla het pocketboekje open en vouw de eerste bladzijde Eerst dubbel in de lengte en daarna allebei de hoeken Doe dit voor alle blaadjes Goed strak vouwen is belangrijk
Knip de kaft van het boekje in de vorm van de egel
Pak een stuk stevig papier of karton en trek de vorm van de egel over Hierna knip je deze vorm uit en plak je hem aan de onderkant van de egel
Knip een stukje zwart vilt uit en plak dit aan de voorkant van de egel Dat wordt zijn snuit Daarboven plak je twee plakoogjes en je egel is klaar
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Puzzel egel Nodig
afbeelding egel
stevig karton
schaar of snijmachine
Werkwijze
Kleef de afbeelding op een stuk stevig karton
Knip of snij de afbeelding in stukken De verteltas In samenwerking met de Speel-o-theek De Toverboom van Ledeberg is een verteltas samengesteld voor de allerkleinsten Deze is uitleenbaar met je bibkaart
Contact
Speel-o-theek De Toverboom Driesstraat 99 9050 Ledeberg T 092728417 email toverboomvzwjongbe
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
__________________ __________________
____________________ ____________________
3 Leermiddelen 2e graad LO
Werkblaadje De stekelige egel De egel is een klein dier dat over het algemeen in het bos verblijft Hij is in de schemering en rsquos nachts actief Overdag blijft hij liever in zijn verblijfplaats Dit is meestal een met bladeren bedekte schuilplaats Hij eet graag insecten vooral kevers maar ook slakken larven en regenwormen Wortels en vruchten eet hij zelden In de winter houdt hij een winterslaap Zijn stekels dienen als verdedegingswapen In geval van dreigend gevaar kan hij zich oprollen tot een bol en de stekels opzetten Grote roofvogels zoals de uil en steenarend zijn zijn natuurlijke vijanden Maar ook de das bunzing boommarter vos hond en het wild zwijn Zet de begrippen op de juiste plaats
Eten
Vul de vragen in Wat eet de egel ___________________________________ Welke natuurlijke vijanden heeft de egel___________________________________ Hoe beschermt de egel zich bij gevaar ___________________________________ Wanneer is de egel het meest actief ___________________________________ Wat doet de egel in de winter ___________________________________
achtervoeten - oren - snuit -
snorharen - staart - voorvoeten -
ogen - stekels
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
wormen - kevers - larven -
insecten - slakken - vruchten
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Werkblaadje De egelkalender
Paartijd Het voortplantingsseizoen bij egels loopt van mei tot en met augustus Het paren duurt lang en gaat gepaard met veel geluid Het mannetje loopt steeds maar rond het vrouwtje in een poging haar over te halen om te paren Het kan uren duren voordat het vrouwtje toegeeft of er alsnog vandoor gaat Geboorte Het vrouwtje maakt een nest waarin de jongen na een draagtijd van ongeveer 34 dagen worden geboren Het gemiddelde aantal jongen dat een vrouwtje krijgt is vijf maar kan varieumlren van twee tot wel tien Egelbabyrsquos worden kaal en blind geboren De eerste weken drinken ze alleen melk bij de moeder Na twee weken gaan de oogjes en de oortjes open Na drie weken gaan ze achter de moeder aan om voedsel te zoeken Als ze zes weken oud zijn kunnen zij volledig voor zich zelf zorgen De moeder gaat dan op zoek naar een nieuwe plek om in te richten voor de winterslaap De jongen blijven bij elkaar en overwinteren in het nest waar ze zijn geboren De egeltjes wegen dan ongeveer 300 tot 400 gram en moeten nog flink eten voordat ze in winterslaap kunnen gaan Winterslaap De winterslaap begint in oktobernovember en duurt tot april Egels houden hun winterslaap in een winternest gemaakt van droge bladeren meestal onder een heg houtblokken of onder een schuurtje Tijdens de winterslaap stopt hun spijsvertering vertraagt de hartslag en ademhaling en neemt hun lichaamstemperatuur af van 35 graden tot maar 10 graden Het is niet zo dat egels aaneengesloten slapen Soms worden ze wakker en veranderen zelfs van nest In het voorjaar als de nachttemperatuur stijgt en er weer voldoende voedsel is ontwaken de egels
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Werkblaadje Diersporen
Dankzij zijn herkenbare uiterlijk weet iedereen hoe een egel eruitziet Het is het enige zoogdier met stekels in Belgieuml Wie een egel wil ontmoeten kan op een zomeravond een wandeling gaan maken Luister goed en met een beetje geluk hoor je een egel rondsnuffelen Ga er stil op af en schijn dan voorzichtig met een zaklamp wie weet ziet u er wel een Of zet een schoteltje met kattenvoer klaar (geen melk) en ga rustig in de tuinstoel zitten tot het donker wordt Als er egels in de buurt zijn komen ze misschien wel op bezoek in je tuin Maar als je de egel niet live tegenkomt kan je zijn aanwezigheid ook ontdekken door de sporen die hij achterlaat Egels gebruiken rsquos nachts veel onverharde wegen en paden In vochtig zand en opdrogende modder zijn de sporen makkelijk te vinden
De afdrukken zijn te herkennen aan het sterk gespreide lsquowijdbenigersquo spoor Egels hebben vijf tenen De voorvoetjes zijn rond de achtervoetjes langwerpig
Ook de keutels zijn met enig speurwerk te vinden Op een korte grasmat vallen ze extra op Egelkeutels zijn 3 tot 4 cm lang en 8 tot 10 mm in doorsnede bobbelig en zwart van kleur In de keutels zijn onverteerde voedseldeeltjes zoals schildjes van insecten te vinden Wil je te weten komen of je een egel te gast hebt in je tuin zonder dat je nachtrust erbij inschiet Maak dan een sporentunnel of gebruik een nachtcamera
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Vervolg werkblaadje Diersporen
Zoek op de plaat lsquoPootafdrukken welke dieren hier op bezoek geweest zijn Verbind
de sporen met het juiste dier
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Werkblaadje Maak een sporentunnel
Zit er een egeltje in je tuin Je komt het makkelijk
te weten met een sporentunnel
Een sporentunnel kan je op verschillende
manieren maken Je kan hem maken met
houtblokken bakstenen een plastieken plaat of
je kan ook een bestaande buis gebruiken
Bouw de tunnel zet er wat lekkers in voor de egel
en controleer de volgende dag of er een egeltje is
doorgelopen en zijn sporen achterliet
Nodig voor de afgebeelde sporentunnel
plastieken plaat
paraffineolie en koolstofpoeder te koop in de tekenwinkel of een doe-het-zelfzaak
een oude dweil
een stuk karton ter grootte van een blad papier
enkele A4 bladen papier (minimum 4)
een schaaltje met eten voor de egel bijv havermout gemengd met muesli en pindakaas kattenbrokjes of een eitje
Zo bouw je de sporentunnel
Maak een tunnel van ongeveer 90cm lang en 25 cm breed Maak de wanden bijvoorbeeld met houtblokken of bakstenen en dek af met een plastiek plaat Zorg ervoor dat het niet kan binnen regenen De tunnel moet ook smal genoeg zijn zodat er geen katten door kunnen Je kan er daarom ook voor kiezen om de tunnel driehoekig te maken De beschrijving daarvoor vind je hieronder
Leg in het midden van je tunnel het stuk karton
Maak twee inktbedjes van ongeveer 20 cm lang en 10 cm breed Gebruik daarvoor afgesneden reepjes van een oude dweil
Meng de paraffineolie met wat koolstofpoeder (verhouding 50 gr koolstofpoeder per liter olie) Breng deze inkt aan op de twee stukjes dweil Plak de inktbedjes langs de twee uiteinden van het stuk karton
Plaats in het midden van het karton (dus tussen de twee stukjes dweil) het schaaltje met lekkers voor de egel
Maak naast het karton aan de beide zijden bladen papier vast die lopen tot aan het uiteinde van de tunnel
Als er rsquos nachts een egel van het lekkers komt snoepen moet hij over de inktbedjes
lopen Hij laat daarna sporen achter op het papier Controleer de volgende dag of je
zijn sporen vindt
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Beschrijving sporentunnel
90 cm
20 cm 20 cm 25 cm
paperclips
Stukjes dweil
met inkt
lokmiddel
A4 papier
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Werkblaadje Het egelhuis
Egelhuisjes heb je in allerlei maten en vormen Je kan er eentje kopen of je kan er
zelf eentje maken Dat kan uit gerecycleerd materiaal of uit natuurlijk materiaal Hier
enkele voorbeelden Bekijk ook dit filmpje eens httpswwwnatuurpuntbewat-kan-
je-doen-voor-de-egel-je-tuin
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Werkblaadje Bouw een eigen egelhuis
Om egels de winter door te helpen kun je een egelhuis voor ze bouwen Je bouwt dan best een huisje dat duurzaam is Als je hout gebruikt gebruik dan ongeverfd hout en plaats op het dak een regenbestendige laag Deze laag kan bestaan uit plastiek roofing of zink Werkwijze
timmer een kistje van ongeveer 40 cm x 30 cm x 30 cm van ongeverfd hout Zie beschrijving Of neem een wijnkistje
Zaag in eacuteeacuten zijde een opening van 15 cm x 15 cm Zaag in de tegenovergestelde zijde een verluchtingsgaatje met een diameter van ongeveer 4 cm
Maak een tunnel naar de ingang Je kunt die timmeren of bouw hem met enkele dikke takken
Maak het dak van het huisje en de tunnel waterbestendig
Leg in het huisje wat bladeren en takjes
Dek je egelhuisje af met takken en bladeren
Plaats dit huis in een rustig hoekje van de tuin
Bij voorkeur langs een muur of schutting
Zorg dat de opening van het egelhuisje niet naar
het noordoosten wijst
Laat de ingang iets schuin lopen zodat er geen water naar binnen kan lopen En dan maar hopen dat de egels uw tuin en het egelhuis weten te vinden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Snoeisel van de heg Houtstapel Wilde onderbegroeiing bramen Beschutte plek Slakkenvallen geen gif Brandnetels Composthoop
Werkblaadje De egelvriendelijke tuin Met een aantal kleine aanpassingen is iedere tuin egelvriendelijk(er) te maken Zelfs kleine tuinen Wel is het belangrijk dat de egels dan van de ene naar de andere tuin kunnen en naar omliggende groenstroken
Tips voor een egelvriendelijke tuin Duidt aan bij WEL DOEN of NIET DOEN
WEL DOEN
NIET DOEN
Egels krijgen diarree van melk zet dus geen schoteltje melk neer (water vinden ze wel fijn)
Egels houden van een dak boven hun hoofd Laat bladeren en takken in de tuin liggen hieronder kunnen ze een nest maken
Pas op met een net over de moestuin Hang deze hoger dan 30 cm zodat egels er niet in verstrikt kunnen raken
Plats geen rechthoekig schapengaas Daar kunnen egels klem in raken Gebruik daarom kippengaas of ruitvormig gaas als afscheiding en maak een aantal lsquoegelpoortjesrsquo waar egels makkelijk door heen kunnen (minimaal 15 bij 15 cm)
Plaats een egelhuis in de tuin Leuk om zelf te maken maar ook kant en klaar te koop
Ongemaaide kanten Egelvoer Kippengaas in de vijver
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
WEL DOEN
NIET DOEN
Maak aan je tuinvijver geen rechte oever Egels zijn wel goede zwemmers maar verdrinken soms omdat ze er niet uit kunnen komen Leg een schuin loopplankje in de vijver of zorg voor een lichte helling bijvoorbeeld met keien zodat egels eruit kunnen kruipen Ook vogeltjes vinden dat ideaal en nemen graag een bad
Maak je composthoop niet leeg voor je het gecondoleerd hebt of er geen egel (soms zelfs met jongen) een nest in heeft gemaakt
Zorg dat er een opening in de schutting is waardoor egels van de ene naar de andere tuin kunnen lopen Of liever nog leg een heg aan Een hermetisch afgesloten tuin kan niet worden bezocht door egels
Gebruik geen gif (slakkengif insecticiden pesticiden etc) Egels eten de slakken die het gif hebben gegeten en gaan er dood aan Egels zijn trouwens ideale hulpen van iedere tuinman en ruimen de slakken graag voor u op
Zorg voor een schaal vers water of een vijver niet alleen egels vinden dit fijn ook andere dieren maken er gebruik van
Ruim rondslingerend afval potten en (prikkel)draad op Egels zijn nieuwsgierig en steken graag hun snuit ergens in ze kunnen erin verstrikt raken en stikken
Bijvoeren kan geen kwaad Egels lusten graag kattenvoer gehakt of speciaal egelvoer
Opgelet met keldergaten of putten Egels kunnen er in vallen Dek ze af zodat egels er niet in kunnen vallen of leg er een plankje in zodat ze er zelf weer uit kunnen klimmen
Ruim tuinafval oude bladeren en takken niet zomaar op Misschien woont er een egel onder
Egels kunnen opgesloten raken wanneer onopgemerkt de deur wordt gesloten van een schuurtje garage of stal Sluit ze lsquos nachts af
lsquoHoe minder tegels hoe meer egelsrsquo Een terras kan maar laat ook groen over in uw tuin Essentieel voor voedsel en beschutting
Een composthoop is goed voor de tuin en het leven in de tuin Het geeft de egel een plek om te slapen en er zitten veel slakken
Maak de borders in je tuin niet winterklaar Laat de bladeren liggen en laat de afgestorven planten staan
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
1
2
3
4
5 6
7
Start bij 1 en trek met een rode stift het pad van
de egel De egel mag hier niet door
en loopt enkel door het gras op paadjes of door
struiken
1 Egel slaapt onder een schuurtje en
verlaat rond zonsondergang zijn nest
2 Hij drinkt wat bij een kleine vijver
3 Brengt een bezoekje aan wat voedsel
dat in een schoteltje bij de achterdeur
staat
4 Scharrelt door de moestuin op zoek
naar slakken en insecten
5 Brengt een bezoekje aan de
composthoop
6 Kijkt nog even in de tuin van de
buren maar daar is te weinig dekking
7 Gaat met gevulde maag terug naar
zijn nest om de dag door te brengen
Werkblaadje Een nacht op stap met de egel Egels houden van groen en scharrelen niet alleen in het buitengebied maar ook graag in tuinen parken en groenstroken Tuinen zijn steeds belangrijker geworden niet alleen als leefgebied voor de egel maar ook voor vele andere soorten Een egel is een nuttige bezoeker in de tuin en eet slakken en ander ongedierte op Egels leggen soms per nacht wel een paar kilometer af Grote kans dus dat niet steeds dezelfde egel op bezoek komt Mannetjes lopen grotere afstanden dan de vrouwtjes
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
4 Leermiddelen 3e graad LO
Les lsquoDe Egelrsquo
Leerdoelen
De leerlingen
kunnen beschrijven hoe een egel er uit ziet en kunnen vertellen hoe het dier is aangepast aan zijn omgeving (vb stekels winterslaap goede neus)
weten waar en hoe de egel woont
beseffen dat egels hun buren zijn en dat wij mensen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van egels
begrijpen de plaats van de egel in de voedselketen
kunnen uitleggen dat het voorkomen van de egel iets zegt over de kwaliteit van het stedelijke groen voor andere dieren dan de egel
leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun
leefomgeving leren over de bouw van planten dieren en mensen en over de vorm en
functie van hun onderdelen
Voor natuur- en milieueducatie blijft het uiteraard belangrijk om met echte en
uitdagende materialen te werken De opdracht checklist egelvriendelijke omgeving
vindt buiten plaats De leerlingen hoeven daarvoor niet ver weg te gaan - In de
meeste gevallen blijven ze op het schoolplein of direct rond de school Bij de
meeste scholen kunnen ze waarschijnlijk zelfstandig op pad
U kunt hiervoor natuurouders of stagiaires inzetten
Een echte egel zullen de kinderen helaas niet tegenkomen omdat deze dieren vooral
s avonds en s nachts op pad gaan Wel kunnen ze diertjes zoeken die tot voedsel
dienen van de egel en onderzoek doen naar heggen en rommelhoekjes die de egel
nodig heeft om te leven
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Lesschema
Inhoud en organisatie
Leeswijzer
Deze handleiding beschrijft een les met een introductie een kernactiviteit en een verwerking In de introductie maken de leerlingen kennis met de egel als een bijzonder dier dat in de buurt van mensen woont Ze weten wat voor dier de egel is (een zoogdier) en leren wat het dier nodig heeft om te leven
In de kernfase leren de leerlingen door middel van opdrachten in een circuitvorm over een aantal facetten over de egel als natuurlijke buurman Ze leren dat je de omgeving op een egelvriendelijke manier kunt verbeteren
In de verwerkingsfase worden toneelstukjes opgevoerd die de leerlingen in de
Activiteit Duur Opmerkingen Begeleiding
Introductie
Een opgezette 10 min Leerkracht
egel
presenteren
Vragen 30 min Egelkaartjes met vragen Leerkracht laat in
beantwoorden groepjes
over de egel (bijlage A en B) antwoorden op- zoeken Antwoorden 15 min Elk groepje beantwoordt eacuteeacuten Leerkracht
presenteren vraag U kunt filmpjes presenteren op het smartboard
Kern
Opdrachten- 60 min Bijlagen C kopieumlren Leerkracht + werkblad In groepjes eventueel maken hulpouders
Ze maken ook een toneelstukje
over bescherming van de egel
Verwerking
Toneelstukjes 45 min Elk groepje max 5 Leerkracht
presenteren minuten
Bespreking 30 min Leerkracht
opdrachten
Toets maken 30 min Bijlage E kopieumlren Leerkracht
Toets 20 min Leerkracht
bespreken
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
kernfase hebben voorbereid De les kan worden afgesloten met een individuele toets Door middel van de toets kunt u bepalen wat de leerlingen van de les hebben opgestoken De ontbrekende kennis kunt u achteraf bespreken
Introductie
In deze les introduceert u de egel Deze les maakt de leerlingen bewust van wat ze al weten over de egel Ze doen een klein onderzoek naar aanleiding van zes vragen Die vragen staan op een egelkaartje Ze maken gebruik van Internet en boeken Stap 1 Laat de opgezette egel zien Laat ze benoemen wat ze zien en voelen aan de egel Bijvoorbeeld Hij heeft stekels hij heeft kleine oogjes kleine pootjes snorharen kleine oren
Stap 2 Maak zes groepen Geef elke groep een egelkaartje met een vraag Laat de leerlingen in boeken of op internet de antwoorden op de vragen zoeken
De vragen zijn Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit Waardoor word ik bedreigd Heb ik natuurlijke vijanden
Extra Heeft u een smartboard Laat de leerlingen een filmpje zoeken over egels bv op wwwschooltvnllbeeldbank op wwwtelebliknl of op wwwyoutubecom Laat de leerlingen het filmpje aan elkaar presenteren
Laat de leerlingen 30 minuten informatie zoeken Laat ze daarna hun antwoorden aan de groep presenteren Elk groepje mag eacuteeacuten vraag beantwoorden Ze mogen de antwoorden van de volgende groepjes aanvullen U kunt de groepjes ook vragen om een bepaald filmpje te presenteren
Samenvattend Vertel dat de egel een bijzonder dier is Egels komen in de buurt van mensen voor Vertel dat het voorkomen van egels staat voor een goede natuur in de buurt Egels hebben namelijk natuur nodig om hun eten te vinden en zich te verschuilen bijvoorbeeld om hun jongen te krijgen of in winterslaap te gaan
Kern
In de kernopdracht doen de leerlingen vier verschillende opdrachten Ze leren waarom egels graag in een tuinenrijke omgeving wonen Ze begrijpen dat mensen voor egels kunnen zorgen Ze begrijpen dat mensen enige verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de egel
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Kopieer de bijlagen C voor elke leerling Kopieer de prenten goed en fout voor egels of presenteer op digitaal
bord Zorg dat de leerlingen naar buiten kunnen (in de schoolomgeving) Zorg voor potloden onderleggers en beschikbare computers Regel eventueel hulp van een stagiaire of hulpouder Maak groepjes van maximaal vijf leerlingen
Vertel de leerlingen dat ze opdrachten gaan doen over de egel Er zijn vier opdrachten (bijlagen C) Laat de groepjes bij verschillende opdrachten beginnen Er kunnen twee groepjes tegelijk aan eacuteeacuten opdracht werken dus overlap is geen probleem Introduceer de vier opdrachten Bij opdracht 1 zoek je met een checklist uit of de omgeving van de school egelvriendelijk is Bij opdracht 2 doe je de opdracht met de kaarten goed en fout voor egels Bij opdracht 3 teken je een plattegrond van een zeer egelvriendelijke buurt Bij opdracht 4 bereid je een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels Bespreek een aantal regels over het zelfstandig werken en het naar buiten gaan Verdeel uw aandacht over de groepjes Zorg dat ze na 15 20 minuten van opdracht wisselen
Verwerking
In de verwerking laten de leerlingen door middel van een toneelstukje zien wat ze begrepen hebben over de bescherming van egels U bespreekt de overige opdrachten Tenslotte maken ze een toets
Laat de leerlingen in groepjes hun toneelstukje opvoeren Bespreek de boodschap van het toneelstukje Laat ze in het kort de moraal samenvatten
Bespreek vervolgens de overige opdrachten van de les
Probeer tot conclusies te komen zoals
Is de omgeving van de school egelvriendelijk Zo nee wat zou je er aan kunnen verbeteren
Wat was goed en fout voor egels Hang de kaarten goed en fout voor egels
aan het bord Hoe ziet een super egelvriendelijke woonomgeving er uit Laat de leerlingen
hun plattegronden presenteren En laat anderen daar op reageren
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Vertel vervolgens dat de leerlingen een toets gaan doen over egels Deel bijlage E uit
Als u de toets heeft nagekeken bedenkt u welke begrippen over egels kennelijk nog niet geheel duidelijk waren Deze kunt u dan alsnog bespreken met elkaar
Materiaallijst
Handleiding
Een opgezette egel
Zes egelkaartjes met vragen over de egel Twee loeppotjes Magneetjes Kaarten goed en fout voor de egel
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Bijlagen
A Egel wie ben je ndash Egelkaartjes met vragen
Wat voor dier ben ik
Heb je mij wel eens gezien
Wat eet ik graag
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Waardoor word ik bedreigd
Heb ik natuurlijke
vijanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
B Antwoorden introductieopdracht
De leerlingen beantwoorden vijf vragen
Wat voor dier ben ik
Vb De egel is een zoogdier het is een nachtdier het is een jager en
aaseter (eet dode dieren en vlees)
Heb je mij wel eens gezien
Doorvragen waar dan Was hij levend of dood Wat deed hij Op welk
moment van de dag
Wat eet ik graag
Slakken wormen insecten afval uit vuilnisbakken eieren etc
Hoe ziet mijn leefomgeving er uit
Veel bosjes heggen tuinen moestuinen
Waardoor word ik bedreigd
Doordat het landschap verdwijnt (wilde tuinen) Door versnippering
(drukke wegen kunnen egels niet veilig over steken) doordat mensen
slakken doodmaken met gif door verstoring door het verkeer
Heb ik natuurlijke vijanden
Das bunzing boommarter vos hond wild zwijn havik steenarend en
oehoe zijn vijanden van de egel
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
C Opdracht 1 Kopieumlren voor elke leerling
Checklist egelvriendelijke omgeving Deze opdracht doe je buiten rond de school Nodig Werkblad potlood of pen loeppotje om diertjes te verzamelen
Duur 15 minuten
Loop een rondje rond de school Kijk goed om je heen Beantwoord de vragen op de checklijst op je werkblad
Wat is belangrijk voor Wat voor beoordeling Leg uit waarom
egels geef jij 1 is heel
slecht voor de egel een
5 is heel goed
1 Genoeg voedsel voor de
egel Zoek naar wormen en
slakken
2 Veel heggen en bosjes
3 Vijvers en sloten met
steile oevers zijn niet goed
4 Rommelige hoekjes vb
bladerhopen stapeltjes
takken of stammetjes
5 Verkeersveiligheid
Niet teveel drukke wegen
die de egel moet oversteken
6 Niet veel zwerfvuil
Egels kunnen zich
verwonden aan afval
7 Geen loslopende honden
Grote loslopende honden
maken egels dood of ze
verstoren ze
Gemiddelde score Puntentotaal gedeeld
door 7
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
C Opdracht 2 Kopieumlren voor elke leerling
lsquoGoed en fout voor de egelrsquo
Deze opdracht kan je op twee manieren uitvoeren
1 Kopieer de kaarten goed en fout voor de egel 2 Presenteer de kaarten goed en fout voor de egel op het digitaal bord of
computer
Kaart
Goed en fout voor de
Had je het goed zet egel een radic had je het
fout zet een X
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Hoeveel had jij er goed --------------------
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
1 Een schoteltje melk
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
2 Een heg
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
3 Vijver met steile
oevers
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
4 Vijver met
natuurlijke oever
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
5 Rondslingerend
afval
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
6 Een grote
loslopende hond
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
7 Hard rijdende auto
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
8 Composthoop
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
9 Een hoop met
bladeren
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
10 Slakkengif
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
11 Een poes
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
C Opdracht 3
Teken een plattegrond van een heel egelvriendelijke omgeving
Deze opdracht doe je binnen aan tafel Je hebt tekenpapier kleurpotloden
enof stiften nodig
Maak een plattegrond van een egelvriendelijke buurt Bedenk eerst symbolen voor de dingen die zullen voorkomen op je plattegrond Maak rechts onderop je
tekenblad een legende Teken daar de symbolen en schrijf er naast wat het
voorstelt Teken dan de plattegrond Je mag samen een grote plattegrond maken
Je mag ook allemaal je eigen plattegrond maken
Egels houden van
Rommelhoekjes met takkenhopen bladhopen dood hout en bosjes
Heggen en bosjes om langs te lopen en zich in terug te trekken
Vijvers met langzaam aflopende oevers (dus geen steile kanten) Rustige wegen of speciale tunnels waar egels muizen kikkers en
padden de straat kunnen oversteken
Egels houden niet van
Drukke wegen
Schuttingen en fijn gaas waar ze niet doorheen kunnen
Vijvers met steile kanten
Grote kale grasvelden of kale tuinen
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
C Opdracht 4
Maak een toneelstukje over de bedreiging en de bescherming van egels
Toneelopdracht Bereid een toneelstukje voor over de bedreiging en de bescherming van egels De volgende rollen moeten voor komen - een egel
- een egelbeschermer - een kind uit jullie klas
- iemand die niks om de natuur geeft
Het toneelstukje mag niet langer dan 5 minuten duren
Bonusopdracht (als je tijd over hebt)
Vraag het de egel
Maak een stapel met antwoordkaarten en een stapel met vraagkaarten De ene helft van je groepje stelt de vragen De andere helft van je groepje zoekt de antwoorden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Bijlage D
Antwoordenblad bij de opdrachten
1 Checklist
Bespreek de scores van een aantal groepjes Laat ze die vergelijken Bespreek de verschillen Waarom heeft het ene groepje een andere score dan een ander groepje
Bespreek ook de conclusies Vinden de groepjes de omgeving egelvriendelijk
Waarom wel waarom niet
2 Goed of fout voor de egel
1 Fout - melk is slecht voor de darmen van egels Geef ze liever water
2 Goed - egels lopen graag in beschutting van heggen Heggen zijn eigenlijk de wegen van dieren zoals de egel
3 Fout - egels kunnen zwemmen Maar als de oevers stijl zijn kunnen ze er niet uit Ze verdrinken dan
4 Goed - egels houden van water Als de oevers natuurlijk zijn
kunnen egels en andere dieren er goed bij
5 Fout - egels zoeken overal naar eten Maar in blikjes en plastic zakjes kunnen egels vast blijven zitten en stikken
6 Fout - grote honden gaan achter egels aan Ze verstoren ze bij hun winterslaap of hun nest Honden kunnen egels dood maken
7 Fout - egels steken vaak de weg over Ze worden dan overreden
door autos
8 Goed - in een composthoop kunnen egels wegkruipen En ze vinden
er eten zoals slakken en wormen
9 Goed - in een hoop met bladeren kunnen egels hun winterslaap
houden 10 Fout - egels eten graag slakken Als de slakken dood zijn hebben egels
minder te eten Ook krijgen ze zelf het gif binnen 11 Goed - een poes doet een egel geen kwaad En egels houden ook erg van
kattenvoer
3 Plattegrond egelvriendelijke omgeving
Hebben de leerlingen gelet op wat de egel prettig vindt of wat er gevaarlijk is voor de egel
4 Toneelstukje
Laat de leerlingen benoemen wat de boodschap is van het toneelstukje Laat anderen feedback geven of de boodschap duidelijk over kwam Hoe kan het beter
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Bijlage E
Toets
1 Wat voor soort dier is een egel Duid het
juiste antwoord aan
Een egel is een reptiel Zijn
stekels kun je vergelijken met de
schubben van een hagedis
Een egel is een amfibie Net als een kikker en een pad houdt de egel een
winterslaap
Een egel is een zoogdier Net als bij een poes en een hond drinken
de babys melk bij hun moeder
2 De egel is de vriend van de tuinier Waarom is dat zo
De egel eet slakken op Slakken eten van de planten Met egels in
de tuin heb je dus natuurlijke slakkenbestrijders
Egels woelen de grond lekker om Zo komt er veel lucht tussen de
aarde Dat is goed voor de wortels van planten
Egels eten het onkruid op en laten de sierplanten staan
3 Egels maken deel uit van de voedselketen Hier zie je een voorbeeld
van een voedselketen van de kat
Kat koolmees rups blaadje
Maak een voedselketen van de egel
------------- ------------- ------------- --------------
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
4 Je ouders maken een vijver in de tuin Jij mag mee kiezen Maar je wilt zorgen voor de egels Voor welke vijver zou jij kiezen Ik kies voor deze vijver omdat Ik kies voor deze vijver omdat helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip
5 Je buurman wil een nieuwe tuin aanleggen Hij houdt van egels En hij weet dat jij er veel van af weet Kruis aan wat je hem zou aanraden
Zet veel mooie bloemen in de tuin
Zorg voor een rommelhoekje met dood hout en veel dode bladeren
Zet een natuurlijke heg rond je tuin Zet een schutting rond je tuin om de egels te beschermen tegen
honden en poezen Maak een vijver met natuurlijke oevers in de tuin Hang nestkastjes in de bomen want egels houden van vogeleieren Leg veel tegels in de tuin Want egels houden niet van vieze pootjes
Veel succes met de toets
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Bijlage F
Antwoordenblad toets
1 Wat voor soort dier is een egel
Een egel is een zoogdier De stekels zijn een soort haren En niet alleen amfibieeumln houden een winterslaap ook zoogdieren doen dat Denk maar aan een
vleermuis of een beer
2 De egel is de vriend van de tuinier waarom
Egels eten slakken slakken eten blaadjes
Met egels in de tuin heb je een natuurlijke slakkenbestrijder
3 Voedselketen van de egel
Grote hond ~ egel ~ slak ~ blaadjes
Of
Vos ~ jonge egel ~ worm ~ dode blaadjes
4 Advies over de vijver
De rechtervijver is beter Egels kunnen verdrinken in een vijver met steile oevers
5 Advies aan de buurman
2e 3e en 5e antwoord zijn goede ideeeumln Egels hebben niet veel aan mooie
bloemen Door een schutting kunnen egels de tuin niet uit of in Egels
houden wel van eieren maar kunnen niet in nestkastjes klimmen
Egels geven niks om vieze poten
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
5 Boekenlijst
Non-Fictie
Egel Auteurs Isabel Thomas(auteur)Cecile Bolwerk(vertaler) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2015 In de reeks Op safari in de stadMijn eerste docu-boek
Egel Auteurs Michael Leach(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Corona in 2004 In de reeks Dieren om ons heen
Egels Auteurs Joeumllle Pichon(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2007 In de reeks Poot voor poot
Egels stekelbolletjes
Auteurs Valeacuterie Tracqui(auteur) Boek Nederlands Uitgegeven door Biblion in 2004 In de reeks Pootje voor pootje
Fictie Voor Kinderen
De dierenpolitie en het stekelige mysterie
Auteurs Victoria Farkas(auteur) Els van Egeraat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Moon in 2011 In de reeks De dierenpolitie 9+
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
Tuur vol vuur
Auteurs Brigitte Minne(auteur)Ceacuteline Maat(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2010 Eerste Leesboekje
De langzame weg van Dwaal Auteurs Reine de Pelseneer(auteur)Ann de Bode(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door De Eenhoorn in 2012 7+
Dat prikt
Auteurs Annemarie Bon(auteur)Sandra Klaassen(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door The House of Books in 2009 In de reeks Mus en Muis 2 Eerste leesboekje
Fictie Voor Jongeren De eenzaamheid van de egel Auteurs Toon Tellegen(auteur)Mance Post(illustrator) Boek Nederlands Uitgegeven door Querido in 2006 12+
Prentenboeken over egels
3+ Welkom egelMarc van de Griendt 3+ De egelGustavo Roldan
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
3+ Zeg kleine egel wat slaap jij langSabine Wisman 3+ Het grote avontuur van egelM Christina Butler 5+ Het grote boek van beer en egelIngrid en Dieter Schubert 5+ 5+ Het ei van egel Nozomi Takahashi
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
6 Filmpjes
httpwwwschooltvnlvideopopupegel-op-jacht-lekker-vet-de-winter-inautoplay
httpswwwyoutubecomwatchv=lO2J-NLM6h8t=60
httpyoutubelMIRyL_FK0M
httpyoutubelJ0kOdxXaFo
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_embeddedampv=3eQHhufHS6Y
httpswwwyoutubecomwatchfeature=player_detailpageampv=PTaoQtCF4l0
Met dank aan NME Samenwerking Amstelland amp Meerlanden
