De Europese RaadMei 2016 tot en met juni 2018

Deel 2. Juli 2018

Deel 2. Juli 2018

De Europese RaadMei 2016 tot en met juni 2018

Deze publicatie is samengesteld door het secretariaat-generaal van de Raad.www.consilium.europa.eu

Luxemburg: Publicatiebureau van de Europese Unie, 2018

© Europese Unie, 2018Reproductie met bronvermelding is toegestaan.

Europagebouw: © Philippe Samyn and Partners architects and engineers — lead and design partner, Studio Valle Progettazioni architects, Buro Happold engineers; kleurencomposities: © Georges Meurant, 2016

Fotoverantwoording aan het eind van de publicatie.

Voor gebruik of reproductie van foto’s of ander materiaal dat niet onder het EU-auteursrecht valt, is de rechtstreekse toestemming van de auteursrechthouders vereist.

Papier ISBN 978-92-824-6151-8 ISSN 1977-3250 doi:10.2860/854567 QC-AO-17-001-NL-CPDF ISBN 978-92-824-6128-0 ISSN 2363-2968 doi:10.2860/99248 QC-AO-17-001-NL-N

Inhoudsopgave

Streven naar eenheid: de Europese Raad — mei 2016 tot en met juni 2018Toelichting door voorzitter Donald Tusk

Inleiding 5

Migratie onder controle brengen 6

Onderhandelen over de brexit 11

Van economisch herstel naar expansie 14

Omgaan met geopolitieke realiteiten 16

Conclusie 23

Bijeenkomsten van de Europese Raad — mei 2016 tot en met juni 2018 25

Conclusies van de Europese Raad, verklaringen van staatshoofden en regeringsleiders, en een selectie uit de toespraken van voorzitter Tusk 26

4

5

Streven naar eenheid: de Europese Raad — mei 2016 tot en met juni 2018

Inleiding

Dit verslag biedt een gedetailleerde beschrijving van de werkzaamheden tussen mei 2016 en juni 2018 van de Europese Raad, de bijeenkomst van de leiders van de Europese Unie. Het laat zien hoe de politieke eenheid van de Unie werd gehandhaafd en versterkt in de context van meerdere dreigingen en uitdagingen: een ongekende migratiedruk, geopolitieke verschuivingen, een aanhoudende terreurdreiging, onzekere economische vooruitzichten en de beslissing van de Britse kiezers om de Unie te verlaten.

Sinds 2016 zijn de Europese leiders eensgezind gebleven over de fundamentele vraagstukken, van de onderhandelingen over de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk tot de gemeenschappelijke houding ten aanzien van externe dreigingen, zoals de aanhoudende agressie van Rusland in Oekraïne of de fundamentele uitdagingen voor het wereldhandelsstelsel. Dankzij een krachtig geloof in

de Unie als de bedding voor de gemeenschappelijke toekomst van de lidstaten, blijft Europa een lichtend voorbeeld voor de wereld als pleitbezorger van bijvoorbeeld de Overeenkomst van Parijs ter bestrijding van klimaatverandering en de op regels gebaseerde internationale orde met vrije en eerlijke handel als kern.

Intern moet de EU meer investeren in de bescherming van onze burgers tegen veiligheidsdreigingen, illegale migratie en ongecontroleerde globalisering. Dankzij stevige onderhandelingen wordt de schade door de uittreding van het VK op 29 maart 2019 voor de burgers, bedrijven en lidstaten beperkt gehouden. En er moet nog veel worden gedaan om de economische en monetaire unie te versterken, de samenwerking inzake defensieaangelegenheden te bevorderen en een verstandig, crisisbestendig migratiebeleid uit te tekenen.

6

Migratie onder controle brengen

Er heerst vandaag geen groter mondiaal probleem dan de irreguliere migratie van miljoenen mensen. In het Westen neemt de EU het voortouw wat betreft de opvang van vluchtelingen. Wij verwachten geen lof. Maar landen van herkomst moeten irreguliere economische migranten terugnemen. Na de ongekende migratiedruk op Europa in 2015 en begin 2016, toen ongeveer 2,2 miljoen mensen de buitengrenzen op irreguliere wijze overschreden, herstellen de Europese Unie en haar lidstaten gaandeweg de controle en trekken zij lering uit de crisis. Geen enkele lidstaat is op zichzelf opgewassen tegen deze gemeenschappelijke uitdaging

op lange termijn, en daadkrachtig optreden van leidende lidstaten, met volledige steun van de EU en assistentie van andere lidstaten, is een conditio sine qua non voor het indammen van de illegale migratiestromen.

In oktober 2015 staken elke dag ongeveer 10 000 mensen van Turkije over naar Griekenland om de andere Schengenlanden te bereiken. In oktober 2016 had de EU deze instroom met 98 % gereduceerd. Dankzij gezamenlijke inspanningen hebben wij de Westelijke Balkanroute vrijwel geheel afgesloten voor illegale migratie. En dat moeten wij zo houden. De EU zette in 2016 een samenwerking met Turkije op om massale

De illegale migratie naar de Europese Unie is sinds februari 2016 met meer dan 90 % teruggebracht

7

inschepingen vanaf de Turkse kust te voorkomen, en zij begon financiële steun te bieden aan de daar verblijvende vluchtelingen met projecten ten belope van in totaal 3 miljard EUR. In juni 2018 was deze financiering bijna opgebruikt, en de EU-leiders kwamen overeen om een volgende tranche van 3 miljard EUR vrij te maken.

De stabiliteit in het oostelijke gedeelte van de Middellandse Zee betekende dat de Unie werk kon beginnen maken van het afsluiten van de route van Libië naar Italië, waarlangs in zowel 2015 als 2016 meer dan 150 000 mensen op irreguliere wijze binnenkwamen. De Europese Unie draagt bij tot het opleiden en uitrusten van de Libische kustwacht om de mensensmokkel te verhinderen en de in Libië gestrande vluchtelingen humanitaire hulp en een veilige terugkeer naar huis te bieden. De andere lidstaten steunen het voortreffelijke werk van Italië met de regering van nationale overeenstemming van Libië en de lokale overheden door financiering te verstrekken aan het EU-Noodtrustfonds voor Afrika.

Cruciale stappen waren onder meer het sluiten van de Westelijke Balkanroute, alsmede steun aan derde landen voor zoek- en reddingsoperaties en het harde optreden tegen mensensmokkelaars

Donald Tusk @eucopresident · 3 maart 2016Kom niet naar Europa. Geloof de mensensmokkelaars niet. Zet uw leven en uw geld niet op het spel. Dat leidt tot niets.

Frontex, het Europees Grens- en kustwachtagentschap, assisteert de lidstaten bij het controleren van de buitengrenzen van de EU

8

Eind 2017 was het aantal irreguliere aankomsten via de route langs het centrale gedeelte van de Middellandse Zee met 67 % afgenomen.

Tijdens de Europese Raad in december 2017 bevestigden de leiders de rangorde van de doelstellingen van de EU, waarbij het beschermen van de buitengrenzen en het indammen van de illegale migratie op de eerste plaats komen. Om deze inspanning vol te houden, is het zaak aan Europa de juiste hoeveelheid financiële middelen te verstrekken om deze — duidelijk permanente — uitdaging aan

te kunnen. De Europese Raad van juni 2018 sprak ondubbelzinnig zijn steun uit voor mijn voorstel om in de EU-begroting een apart instrument voor de bestrijding van illegale migratie op te nemen. De Europese Raad kwam ook overeen om de EU-bijstand aan de Libische kustwacht op te voeren en om voor irreguliere migranten „ontschepingsplatforms” buiten Europa op te zetten. Inzake migratie is de kentering ingezet. De mensen zijn bereid hun leiders weer te vertrouwen als wij laten zien dat wij onze buitengrenzen opnieuw onder controle krijgen.

Donald Tusk @eucopresident · 30 juni 2018De Europeanen verwachten van ons dat wij orde en veiligheid herstellen. Niet omdat ze plots xenofobe gevoelens koesteren, maar omdat het de taak van elke overheid is om haar grondgebied en grenzen te beschermen.

De EU-leiders komen in de verklaring van Malta overeen om de illegale migratieroute van Libië naar Italië te sluiten, 3 februari 2017

9

250 000

200 000

150 000

100 000

50 000

0

2015 2016 2017 2018

2015 2016 2017

Migratiestromen: oostelijke, centrale en westelijke mediterrane routes

OKTOBER 2015

216 260

OOSTELIJKE ROUTE MEI 2018

4 0974 3863 406*

MAANDELIJKSE IRREGULIERE AANKOMSTEN

JAARLIJKSE IRREGULIERE AANKOMSTEN

Bron: Frontex* Gegevens van gezamenlijke operaties (overtochten over zee)

CENTRALE ROUTE

WESTELIJKE ROUTE

MEI 2018JAN 2015

–96 %

OOSTELIJKE MEDITERRANE ROUTE(Vertrek doorgaans vanuit Turkije naar Griekenland)

CENTRALE MEDITERRANE ROUTE(Vertrek doorgaans vanuit Libië naar Italië)

WESTELIJKE MEDITERRANE ROUTE(Vertrek doorgaans vanuit Marokko naar Spanje)

885 386

181 459 42 305

9 990

23 143

182 249

118 91213 372

8 206

19 840

7 004

153 895

OKTOBER

2015

MEI

2018

2018 (JAN-MEI)

10

De leiders komen bijeen in de Europese Raad om sturing en strategische begeleiding te bieden voor de werkzaamheden van de EU

1. De Litouwse president Dalia Grybauskaitė, de Roemeense president Klaus Werner Iohannis en de Deense premier Lars Løkke Rasmussen; 2. de Maltese premier Joseph Muscat, de Ierse Taoiseach Leo Varadkar en de Duitse bondskanselier Angela Merkel; 3. de Italiaanse premier Giuseppe Conte en de Griekse premier Alexis Tsipras; 4. de Nederlandse premier Mark Rutte en de Kroatische premier Andrej Plenković; 5. de Estse premier Jüri Ratas en de Luxemburgse premier Xavier Bettel; 6. de Letse premier Māris Kučinskis en de Spaanse premier Pedro Sánchez; 7. de Poolse premier Mateusz Morawiecki en de Tsjechische premier Andrej Babiš; 8. de Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz en voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker; 9. de Portugese premier António Costa, de Cypriotische president Nikos Anastasiades en de Griekse premier Alexis Tsipras; 10. de Finse premier Juha Sipilä en de Zweedse premier Stefan Löfven; 11. de Britse premier Theresa May en de Franse president Emmanuel Macron; 12. de Bulgaarse premier Boyko Borissov en de Slovaakse premier Peter Pellegrini

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

11

Onderhandelen over de brexit

De harde waarheid is dat iedereen zal verliezen bij de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. In dit proces valt er voor niemand iets te winnen. De meeste Europeanen, onder wie de helft van de Britse kiezers, willen dat de EU en het VK samenblijven, en niet uiteendrijven. Maar de gebeurtenissen hebben paradoxaal genoeg ook positieve facetten. De gemeenschap van 27 is meer vastberaden en eensgezind dan voorheen. Aan al onze tegenstanders binnen en buiten de Unie: er komt geen vervolg op de brexit.

De essentie van de brexit zoals die tijdens de campagne voor het referendum in het VK naar voren kwam, betekent dat de banden met de EU radicaal worden losgemaakt: de facto een „harde brexit”. Het enige echte alternatief voor een harde brexit is geen brexit, ook al

gelooft vandaag bijna niemand in die afloop. Wat de gesprekken over de terugtrekking betreft, streeft de EU-27 niet naar een bestraffende aanpak. De brexit is op zich al een straf genoeg. Het gaat erom de schade te beperken. Het is onze plicht de met de brexit gepaard gaande onzekerheid en ontwrichting voor burgers, bedrijven en lidstaten zo veel mogelijk in te dammen. De dagelijkse levens en belangen van miljoenen mensen aan beide zijden van het Kanaal staan op het spel.

Na het referendum in het VK was het de voornaamste prioriteit om mensen in zowel het VK als elders gerust te stellen dat er geen juridisch vacuüm heerst. Totdat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie formeel heeft verlaten, zal het EU-recht ervoor en erbinnen blijven gelden, met alle rechten en verplichtingen

Voorzitter Donald Tusk verlaat 10 Downing Street na brexitgesprekken met premier May, 26 september 2017

12

die daarbij horen. Op 29 maart 2017 leverde de ambassadeur van het VK een brief af waarin artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie werd ingeroepen en zo de aanzet werd gegeven tot de formele terugtrekking van het VK uit de EU. Het Verenigd Koninkrijk bevond zich voortaan aan de andere kant van de onderhandelingstafel met een termijn van twee jaar om een terugtrekkingsakkoord te sluiten en een kader voor de toekomstige betrekkingen tussen de EU en het VK overeen te komen. De resolute eenheid van de 27 lidstaten en de EU-instellingen leidde tot een krachtig mandaat om te zorgen voor een ordelijke terugtrekking van het VK, waarbij

wordt benadrukt dat cruciale hangende kwesties moeten worden opgelost voordat gesprekken over onze toekomstige betrekkingen kunnen worden aangeknoopt. Prioriteit nummer één was een oplossing vinden voor de situatie van meer dan vier miljoen mensen, op wier leven de brexit een rechtstreekse invloed zal hebben.

De eerste fase van de onderhandelingen werd in juni 2017 aangevat. Nadat premier May de bedoelingen van het Verenigd Koninkrijk had verduidelijkt, werd een eerste akkoord bereikt over de rechten van de burgers en een financiële regeling voor de periode tot en met 2020. De

„Wij weten allemaal dat uit elkaar gaan moeilijk is. Maar uit elkaar gaan en daarna een nieuwe relatie opbouwen is nog moeilijker.” Voorzitter Tusk, 15 december 2017

Donald Tusk @eucopresident · 16 januari 2018Tenzij onze Britse vrienden zich bedenken, wordt de #brexit, samen met alle negatieve gevolgen daarvan, in maart volgend jaar werkelijkheid. Wij op het continent zijn niet van mening veranderd. Onze harten staan nog steeds voor u open.

13

leiders van de EU-27 onderschreven op 15 december de conclusie van de Commissie dat er voldoende vooruitgang was geboekt om te gaan spreken over de overgangsperiode die volgt op de brexit, waarin het VK tijdelijk deel zal blijven uitmaken van de eengemaakte markt. Er werden nog verdere toezeggingen verwacht over de rechten van de burgers die tijdens de overgangsperiode naar het VK verhuizen. De Britse regering moet ook oprecht en geloofwaardig beloven dat er op het Ierse eiland geen harde grens komt en dat steun zal worden verleend aan de samenwerking tussen noord en zuid, de economie van het hele eiland en de bescherming van het Goede Vrijdagakkoord. Laat me duidelijk zijn: indien het aanbod van het VK niet aanvaardbaar is voor Ierland, is het evenmin aanvaardbaar voor de EU.

Ik zal alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat het VK en de EU na de brexit bevriend blijven, en benadrukken dat de deur van de EU altijd zal blijven openstaan. De EU-27 wil hechte vriendschaps- en partnerschapsbanden met het VK en zal de gesprekken over de toekomstige betrekkingen met een positieve open geest aanvatten. Maar gezien de krijtlijnen die het VK heeft getrokken, is alleen een vrijhandelsovereenkomst mogelijk. Het wordt de eerste vrijhandelsovereenkomst in de geschiedenis die de economische banden losser maakt in plaats van sterker. Uiteendrijven is de essentie van de brexit.

Tenzij onze Britse vrienden zich bedenken, zal de brexit, samen met alle daaruit voortvloeiende negatieve gevolgen, in maart volgend jaar een realiteit worden. Wij, hier op het vasteland, zijn niet van gedachten veranderd. Onze harten staan nog steeds open voor het VK . Wat kan ik hier nog aan toevoegen? Groot-Brittannië, wij missen u nu al.

„Ziehier, zes pagina’s. Laten we niet doen alsof dit een gelukkige dag is, in Brussel of Londen.” Voorzitter Tusk antwoordt op de officiële bevestiging dat het VK de Unie verlaat, 30 maart 2017

Voorzitter Tusk ontmoet de Ierse Taoiseach Leo Varadkar bij de regeringsgebouwen in Dublin, 8 maart 2018

Donald Tusk @eucopresident · 29 maart 2017Wat kan ik hier nog aan toevoegen? Wij missen u nu al.

14

Van economisch herstel naar expansie

Begin 2017 groeide de EU sneller dan de VS, en voor het eerst sinds 2008 lieten alle 28 lidstaten groei optekenen. Daarmee was de Europese economie het mondiale economische succesverhaal van 2017: ze ging over van herstel naar expansie en overtrof daarbij alle verwachtingen. Het totale aantal banen is tot recordhoogte gestegen, terwijl de werkloosheid op het laagste peil in acht jaar staat. De overheidstekorten zijn gedaald en het vertrouwen in de Europese economie is terug. Niets illustreert dat duidelijker dan de succesvolle beëindiging in 2018 van het programma voor financiële bijstand van de EU aan Griekenland, dat in 2015 door de Eurotop werd gestart na een hele nacht onderhandelen.

Deze ommekeer was te danken aan de talrijke maatregelen die in het afgelopen decennium, op nationaal en op EU-niveau, werden genomen om het concurrentievermogen van de Europese economie te verbeteren en de veerkracht van de eurozone te versterken. Nu de Europese economie weer in de lift

zit, is het zaak ervoor te zorgen dat de voordelen van de economische groei zo breed mogelijk worden gedeeld, en tevens het positieve momentum aan te grijpen om onze economieën sterker te maken.

Het verdiepen van de eengemaakte markt en een robuust handelsbeleid zijn twee hefbomen die deze doelstellingen kunnen helpen verwezenlijken.

Een diepere eengemaakte markt is van belang voor het scheppen van nieuwe banen, het bevorderen van de productiviteit en het creëren van een aantrekkelijk klimaat voor investeringen en innovatie. De Europese Raad plaatste tijdens zijn bijeenkomst van maart 2018 de modernisering van de eengemaakte markt bovenaan op de agenda, met als door de EU-leiders bepaalde kernelementen: een digitale eengemaakte markt, een kapitaalmarktenunie en een werkende energie-unie; daarbij deed hij de oproep de reeds overeengekomen maatregelen te voltooien en doeltreffend uit te voeren. Eind 2017 en begin 2018 legde de Europese Raad bijzondere nadruk op de digitale eengemaakte markt en de Europese leiders bevestigden hun bereidheid „al het nodige te doen om Europa „digitaal” te maken”, ook op het gebied van baanbrekende innovatie en big data. Gezien de omvang en de verscheidenheid van de Europese markt is dat een hele uitdaging. De Europese Raad zal echter de politieke druk op dit gebied handhaven, en daarbij impasses doorbreken en waar nodig nieuwe sturing bieden.

Nu er tekenen van protectionisme opduiken, moet de EU de handelsbesprekingen wereldwijd intensiveren. Handel blijft een cruciaal element van Europa’s economische succes, en de EU ondersteunt vrije Voorzitter van de Eurogroep Mário Centeno en president van de

Europese Centrale Bank Mario Draghi

15

en eerlijke handel en een open, op regels gebaseerd handelssysteem. In 2017 zette de EU door met een ambitieus programma voor openstelling van de markt, met onder meer de uitvoering van een nieuwe Brede Economische en Handelsovereenkomst (CETA) met Canada, een politiek akkoord over een nieuwe handelsovereenkomst met Japan, en significante vooruitgang in de onderhandelingen met Mexico en de Mercosur-landen. De strijd voor de CETA was zeer emotioneel. Het populisme van vandaag is als een virus, en postfactuele realiteit en „post-truth politics” vormen een grote uitdaging aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Maar de CETA bewijst dat de Westerse gemeenschap nog sterk en vastberaden genoeg is om het fatalisme van ons verval te pareren.

De EU heeft haar antidumpinginstrumenten versterkt om de burgers tegen oneerlijke handelspraktijken te beschermen, zoals overeengekomen op de top van Bratislava in 2016. De burgers moeten inzien dat handelsakkoorden worden gesloten met het oog op het algemeen belang, en dat er doeltreffende beschermingsmechanismen voorhanden zijn om misbruiken aan te pakken. Niettemin waren de EU-leiders ook duidelijk tijdens de bijeenkomst van de Europese Raad van 28 maart 2018, toen er geruchten liepen over een toenemend mondiaal handelsconflict: de Unie zal het open, op regels gebaseerde multilaterale handelsstelsel, met een centrale rol voor de WTO, fel verdedigen. President

Trump heeft gezegd: „handelsoorlogen zijn goed en gemakkelijk te winnen”. De waarheid is echter dat handelsoorlogen slecht zijn en gemakkelijk te verliezen. Het doel van de EU is de wereldhandel levend te houden en indien nodig de Europeanen te beschermen door middel van een evenredige respons. De EU moet de strategiewijziging van de VS aangrijpen om de gesprekken met geïnteresseerde partners te intensiveren en mag haar rol als handelssupermacht niet opgeven. „Make trade, not war”, meneer de president.

Het beter doen functioneren van de economische en monetaire unie (EMU) is van essentieel belang voor de Europese Unie. Dat geldt niet alleen voor de 19 landen van de eurozone, maar ook voor alle andere lidstaten en voor de Unie als geheel. De tijd is gekomen om bestaande instrumenten als de bankenunie te versterken en het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) verder te ontwikkelen, en ideeën te bestuderen waarover minder overeenstemming bestaat, zoals een begrotingscapaciteit voor de eurozone. De leiders namen de eerste besluiten daarover op de Eurotop van juni 2018. Er is met name overeengekomen dat het ESM zal voorzien in het achtervangmechanisme voor het Gemeenschappelijk Afwikkelingsfonds. Zo zal de bankenunie veel sterker worden. Volgens sommigen zijn de maatregelen ontoereikend en komen ze te laat. Maar feit is dat we na enkele jaren van stilstand de verdieping van de EMU weer op gang brengen.

Donald Tusk @eucopresident · 30 oktober 2016De strijd voor de CETA was zeer emotioneel. „Post-factual reality” en „post-truth politics” vormen een grote uitdaging aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Maar de besluiten van vandaag bewijzen dat de Westerse gemeenschap nog sterk en vastbesloten genoeg is om zich te verzetten tegen de gedachte dat onze neergang onvermijdelijk is. #EUCanada

16

Omgaan met geopolitieke realiteiten

De huidige externe uitdagingen voor de EU houden meer gevaar in dan ooit tevoren, en de veranderende geopolitieke situatie maakt onze toekomst onvoorspelbaar. Zo is er een steeds assertiever en kooplustiger China, de agressieve politiek van Rusland ten aanzien van Oekraïne en zijn buurlanden, oorlogen, terreur en anarchie in het Midden-Oosten en in Afrika, waarbij radicaal islamisme een belangrijke rol speelt, en zorgwekkende verklaringen van de huidige Amerikaanse regering. Alleen samen kunnen de EU-landen helemaal

onafhankelijk zijn. Uiteenvallen zal alleen leiden tot afhankelijkheid van de Verenigde Staten, Rusland of China. Voor rationele, verantwoordelijke patriotten die streven naar de soevereiniteit van hun natie is er geen beter alternatief dan een verenigd Europa.

De wispelturige assertiviteit van de VS ten aanzien van handel, Iran, klimaatverandering en andere aangelegenheden brengt de Europese Unie in een bijzonder moeilijk parket; het lijkt vaak alsof de nieuwe

Voorzitter Tusk en VS-president Trump ontmoeten elkaar voor het eerst in Brussel, 25 mei 2017

17

regering het Amerikaanse buitenlandse beleid van de afgelopen zeventig jaar ter discussie stelt. Naast de brexit is dit een illustratie van de ernstigste crisis van de moderne tijd: het verzwakken, dan wel het instorten, van het geloof in de duurzaamheid en de koers van de politieke gemeenschap van het Westen, die niet op geografie stoelt, maar op waarden, beginselen en een geloof in pluralistische instellingen. Niettemin mogen wij ons niet overgeven aan degenen die de trans-Atlantische band willen verzwakken of tenietdoen, want zonder die band kunnen de wereldorde en de wereldvrede niet standhouden. Mijn boodschap aan president Trump is: waarden en beginselen voorop! Onze voornaamste taak vandaag is het consolideren van de vrije wereld rond de Westerse waarden, en niet louter de Westerse belangen.

Met Rusland hebben de voorbije twee jaar verscheidene landen eigen ervaringen opgedaan, gaande van desinformatiecampagnes, cyberaanvallen en inmenging in politieke processen in de EU en elders, tot schendingen van het luchtruim en het aanwakkeren van conflicten tussen gemeenschappen in Oekraïne, de Balkan en verder. De moordpoging met zenuwgif op Sergei Skripal en zijn dochter op Britse bodem in maart 2018, en de aanhoudende signalen betreffende de rol van Rusland in de brexit hebben ernstige en dringende vragen doen rijzen.

De EU-leiders zijn het erover eens dat bij de benadering van Rusland onze grootste kracht gelegen is in Europese eensgezindheid. De Europese leiders veroordeelden de aanslag in Salisbury unaniem in de meest krachtige bewoordingen, en verscheidene landen, waaronder de VS, zetten Russische diplomaten die van inlichtingenactiviteiten werden verdacht, het land uit. De EU heeft de afgelopen vier jaar eensgezind aan de zijde van de Oekraïense bevolking gestaan in

de confrontatie met de Russische agressie en zal niet afwijken van de sanctiekoers totdat Rusland zich voegt naar de vredesakkoorden die in februari 2015 in Minsk zijn gesloten. De associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne trad eind 2017 volledig in werking, hetgeen een stevige impuls gaf aan het handelsverkeer en de intermenselijke contacten.

Wij zijn niet voornemens de spanningen met Rusland te doen oplopen. Maar om betrekkingen te onderhouden met een land dat met aanzienlijke energie en ijver toewerkt naar een verzwakking en opsplitsing van de EU, moet de EU de realiteit nuchter en zonder illusies onder ogen zien. Onze langetermijndoelstelling blijft een modus vivendi te vinden. Dit betekent vasthouden aan de EU-waarden en -belangen, maar ook de deur openhouden voor dialoog.

Voorzitter Tusk spreekt namens de EU de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toe, 20 september 2017

Donald Tusk @eucopresident · 20 september 2017Velen geloven dat de VN de mensen bijeenbrengt die morele waarden in de politiek niet ondergeschikt hebben gemaakt aan eigenbelang. Laten we tonen dat hun vertrouwen terecht is.

18

Internationale toppen en bijeenkomsten

1. De Ivoriaanse president Alassane Outtara, voorzitter Tusk en voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker; 2. voorzitter Tusk en de Mongoolse president Tsakhiagiin Elbegdorj; 3. de Canadese premier Justin Trudeau, de Britse premier Theresa May en voorzitter Tusk; 4. de premier van Groenland Kim Kielsen en voorzitter Tusk; 5. Malaysia’s PM Razak Mohammad, Myanmar/Burma’s First State Counsellor Aung San Suu Kyi, Thailand’s PM Prayuth Chan-O-Cha, Vietnam's Minister–Chairman of the Government Office Mai Tien Dung , President Tusk, Philippine’s President Rodrigo Duterte, Singapore’s Foreign Minister Vivian Balakrishnan, Brunei’s Second Finance Minister Rahman Ibrahim, Cambodia’s PM Hun Sen, Indonesia’s President Joko Widodo, Laos’ Minister to the PM Office Alounkeo Kittikhoun; 6. voorzitter Tusk en de Japanse premier Shinzō Abe; 7. voorzitter Tusk en paus Franciscus; 8. voorzitter Tusk in de Algemene Vergadering van de VN; 9. voorzitter Tusk brengt een bezoek aan Belgrado; 10. voorzitter Tusk en de Chinese premier Li Keqiang ; 11. VS-president Donald Trump en voorzitter Tusk; 12. de Liberiaanse president George Weah en voorzitter Tusk

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

19

De Westelijke Balkan maakt integraal deel uit van Europa, en de inwoners ervan behoren tot onze gemeenschap. De EU rondde in mei 2018 een zeer vruchtbare top EU-Westelijke Balkan af, de eerste in 15 jaar. De top onderstreepte opnieuw onze wederzijdse gehechtheid aan een Europees perspectief voor de hele regio, en leidde tot een prioriteitenagenda ter bevordering van menselijke, economische, digitale en infrastructuurverbindingen met en binnen de regio. De Europese Unie is en blijft de meest betrouwbare partner van de hele Westelijke Balkan.

Tijdens de G7-bijeenkomsten van Ise-Shima, Taormina en Charlevoix en tijdens de Algemene Vergadering van de VN was de prioriteit van de

EU het verdedigen van de op regels gebaseerde internationale orde die onder druk staat, onder meer het wereldhandelsstelsel. In een wereld zonder regels winnen de sterksten en meest meedogenlozen. De Verenigde Naties zijn het beste instrument om conflicten, hongersnood, gedwongen ontheemding, terrorisme en een terugkeer naar nucleaire spanningen tegen te gaan. Zowel de EU als de VN ontstonden als antwoord op de wreedheden van de Tweede Wereldoorlog, en de EU zal altijd krachtdadig optreden tegen kwaad, geweld en wetteloosheid. Daarom zijn de EU en haar lidstaten goed voor bijna één derde van de financiering van de VN, één derde van de bijdragen voor vredeshandhaving van de VN, en voor de helft

De leiders van de EU en de Westelijke Balkan ontmoeten elkaar in Sofia op 16 mei 2018 om de integratie met en binnen de regio te bespreken, inclusief de kerngebieden infrastructurele en digitale connectiviteit

Donald Tusk @eucopresident · 17 mei 2018Ik zie voor de Westelijke Balkan geen andere toekomst dan de EU. Geen alternatief, geen plan B. De Westelijke Balkan is een integrerend deel van Europa en hoort bij onze gemeenschap.

20

Voorzitter Tusk en generaal Riho Terras, commandant van de Estse strijdkrachten, ontmoeten Europees militair personeel bij de start

van de PESCO, 14 december 2017

De leiders van de G7 in Taormina, Sicilië, mei 2017

van alle vrijwillige bijdragen aan VN-fondsen en -programma’s. Velen geloven dat de VN de mensen bijeenbrengt die het geloof in morele waarden niet ondergeschikt hebben gemaakt aan eigenbelang. Laten we tonen dat hun vertrouwen gerechtvaardigd is.

Het besluit van de VN-Veiligheidsraad van 11 september 2017 om Noord-Korea sancties op te leggen vanwege nieuwe kernproeven, was een terecht besluit. Geen enkel regime mag worden toegestaan om het mondiale non-proliferatiebestel te ondermijnen of om vreedzame landen te bedreigen. Tijdens de Algemene Vergadering van de VN die maand pleitte de Europese Unie samen met onze naaste vrienden en strategische partners, Japan en Zuid-Korea, voor een vreedzame denuclearisatie van het Koreaanse schiereiland. Het standpunt van de EU over het gezamenlijke alomvattende actieplan met Iran is ook duidelijk: Europa zal vasthouden aan het akkoord zolang Iran zich daaraan ten volle gebonden acht.

De Europese Unie is de grootste investeerder, handelspartner, donor van ontwikkelingshulp en verstrekker van humanitaire bijstand in Afrika, en levert daar ook de grootste bijdragen tot vrede en veiligheid. Tijdens de vijfde top van de Afrikaanse Unie en de Europese Unie in Abidjan in Ivoorkust in november 2017, betuigden zowel de Afrikaanse als de Europese leiders opnieuw een gezamenlijke vastbeslotenheid om in een partnerschap samen te werken inzake uitdagingen op het gebied van veiligheid en terrorismebestrijding en op het vlak van economische groei en werkgelegenheid, met name voor jongeren. Alle leiders, de Afrikaanse en de Europese, aanvaardden het beginsel dat migratie een gezamenlijke verantwoordelijkheid is en dat een ordelijke migratie, die meer gecontroleerd, menselijker en duurzamer verloopt, in ieders belang is.

Donald Tusk @eucopresident · 14 december 2017Vandaag wordt de droom bewaarheid. #PESCO is een concrete uiting van onze wil om een Europese defensie uit te bouwen. Dat is goed nieuws voor de EU en haar bondgenoten en slecht nieuws voor onze vijanden.

21

In 2017 werd de zogenoemde Islamitische Staat als territoriale entiteit verslagen. Uit de herhaaldelijke terroristische aanslagen in Europa en elders blijkt echter dat de dreiging van het gewelddadige islamisme voortduurt. In de strijd tegen terrorisme en gewelddadig extremisme moeten het Westen en zijn bondgenoten zich meer vastberaden tonen dan de terroristen en extremisten. Sinds begin 2017 voeren Europese landen aan de hand van databanken systematische controles uit om buitenlandse strijders die de Unie trachten binnen te komen beter op te kunnen sporen, en zij werken momenteel aan een alomvattende verbetering van de grensinfrastructuur van de Unie. Na de besprekingen van de G7 in Taormina gaven de EU-leiders uitdrukkelijk te kennen dat zij verwachten dat socialemediabedrijven en de internetsector zich ten volle inzetten voor het voorkomen van terroristische radicalisering op het internet. Facebook, Twitter en Google leveren daartoe momenteel ernstige inspanningen met EU-ambtenaren onder auspiciën van het EU-internetforum.

De wereld is er gevaarlijker op geworden, of het nu gaat om terrorisme, hybride oorlogvoering of conflicten in de Europese omliggende regio’s.

De Europese leiders moeten de burgers laten zien dat regeringen in staat zijn het hoofd te bieden aan externe ontwikkelingen die overweldigend en soms angstaanjagend kunnen zijn. In december 2017 werd een droom werkelijkheid toen 25 lidstaten de aanzet gaven voor een permanente gestructureerde samenwerking, ook bekend als PESCO, die uiting gaf aan onze wens om een Europese defensie uit te bouwen. De PESCO is goed nieuws voor de EU en haar bondgenoten, en slecht nieuws voor onze vijanden.

Een sterke Europese defensie vormt van nature een versterking voor de NAVO. Na de ondertekening van de gezamenlijke verklaring EU-NAVO in juli 2016 hebben secretaris-generaal Jens Stoltenberg en ik gewerkt aan de versterking van het strategisch partnerschap tussen de Europese Unie en het Noord-Atlantische Bondgenootschap. Onze samenwerking is een strategische prioriteit. Onze grootste kracht ligt in onze eenheid van waarden en onze eensgezindheid.

Voorzitter Tusk bespreekt de banden tussen de EU en de NAVO met secretaris-generaal Jens Stoltenberg in Brussel, 8 mei 2018

Donald Tusk @eucopresident · 16 mei 2018Wie de jongste besluiten op @ realDonaldTrump leest, zou kunnen denken: heb je met zulke vrienden nog wel vijanden nodig. Maar eigenlijk moet de EU hem dankbaar zijn. Hij heeft ons van onze illusies verlost. Wij zien nu in dat wie een helpende hand nodig heeft, die aan het uiteinde van zijn arm vindt. Europa moet er alles aan doen om de trans-Atlantische banden te beschermen, tegen de heersende stemming in. Tegelijk moeten wij voorbereid zijn op scenario’s waarin wij alleen zullen moeten handelen.

22

Voorbereidingen en een kijkje achter de coulissen in de gebouwen van de Raad

23

Conclusie

Alleen een verenigd Europa kan een soeverein Europa zijn. Het werkelijke fundament van deze eenheid is geen bureaucratisch model. Het is een geheel van gemeenschappelijke waarden en democratische normen dat moet worden geëerbiedigd — mensenrechten en burgerlijke vrijheden, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vergadering, checks-and-balances, en de rechtsstaat. Het is de erkenning van het feit dat Europa een territoriale, culturele en politieke gemeenschap is, die niet beter of slechter is dan de rest van de wereld maar ánders.

Vandaag moeten wij ons vergeten waarheden herinneren: Europa heeft zich verenigd om een nieuwe ramp van historische proporties te voorkomen en de tijden waarin Europa één was, zijn altijd de beste geweest voor het continent. Als Europa sterk is, zijn onze landen ook sterk. Europa als politieke entiteit zal verenigd zijn, of zal niet zijn. Met de Verdragen van Rome kwam een proces op gang dat de Europese landen, zowel in het oosten als in het westen, opnieuw vrijheid en voorspoed heeft gebracht.

De verwezenlijkingen van de in dit verslag bestreken periode — het in goede banen leiden van de brexit, de terugdringing van de migratiestromen, de wereldwijde openstelling van de markten en het toewerken naar een sterkere Europese defensie — laten zien hoe de EU-leiders de laatste twee jaar de dynamiek en de eenheid van Europa met succes met elkaar hebben verzoend door ambitieus te zijn en tevens samen te blijven. Zoals het spreekwoord zegt: „Wil je snel vooruit, ga alleen. Wil je ver geraken, ga samen.”.

Ik geloof in de liberale democratie: onvolmaakt en fragiel, ondergewaardeerd en geschonden, soms

weerloos, maar onvervangbaar. Het verdedigen van onze liberale democratieën is onze eerste, tweede en derde verplichting. Liberale democratie is geen synoniem van zwakte. Maar wij moeten voor ogen houden dat recht zonder kracht staat voor machteloosheid en kracht zonder recht voor tirannie.

Ronduit gezegd: er zal geen Europa zijn zoals we dat kennen indien er geen grenzen en geen rechtshandhaving zijn, en er zal geen Europa zijn zoals we dat wensen indien het van binnenuit wordt overgenomen door onze politieke barbaren. Het inzicht dat we een gemeenschappelijke grens en een gemeenschappelijk grondgebied hebben, moet ons opnieuw samenbrengen in plaats van ons voorgoed te scheiden. We moeten de behoefte aan veiligheid zien te verzoenen met vrijheid, en de behoefte aan controle met openheid. Onze overwinning is gelegen in een verstandige synthese van deze elementen.

Donald TuskVoorzitter van de Europese Raad

25

Bijeenkomsten van de Europese Raad — mei 2016 tot en met juni 2018

Europese Raad — 28 juni 2016

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 29 juni 2016

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders, Bratislava — 16 september 2016

Europese Raad — 20-21 oktober 2016

Europese Raad — 15 december 2016

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 15 december 2016

Informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders, Malta — 3 februari 2017

Europese Raad — 9 maart 2017

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 10 maart 2017

60e verjaardag van de Verdragen, Rome — 25 maart 2017

Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (artikel 50) — 29 april 2017

Europese Raad (artikel 50) — 22 juni 2017

Europese Raad — 22-23 juni 2017

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders, Tallinn — 28 september 2017

Europese Raad — 19 oktober 2017

Europese Raad (artikel 50) — 20 oktober 2017

Informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders, Göteborg — 17 november 2017

Europese Raad — 14 december 2017

Eurotop — 15 december 2017

Europese Raad (artikel 50) — 15 december 2017

Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 23 februari 2018

Europese Raad — 22 maart 2018

Europese Raad (artikel 50) — 23 maart 2018

Eurotop — 23 maart 2018

Informele bijeenkomst van 28 staatshoofden en regeringsleiders, Sofia — 16 mei 2018

Europese Raad — 28 juni 2018

Europese Raad (artikel 50) — 29 juni 2018

Eurotop — 29 juni 2018

26

Conclusies van de Europese Raad, verklaringen van staatshoofden en regeringsleiders, en een selectie uit de toespraken van voorzitter Tusk

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de G7-top in Ise-Shima, Japan — 26 mei 2016 28

Verklaring van de EU-leiders en het Nederlandse voorzitterschap over het resultaat van het Britse referendum — 24 juni 2016 29

Conclusies van de Europese Raad — 28 juni 2016 30

Verklaring — Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 29 juni 2016 33

Gezamenlijke verklaring van de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de secretaris-generaal van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie — 8 juli 2016 34

Verklaring van de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger van de EU namens de op de ASEM-top aanwezige EU-lidstaten over de situatie in Turkije — 16 juli 2016 35

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de G20-top in Hangzhou, China — 4 september 2016 36

Brief van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders in Bratislava — 13 september 2016 37

Verklaring van Bratislava — Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 16 september 2016 39

Conclusies van de Europese Raad — 20-21 oktober 2016 41

Conclusies van de Europese Raad — 15 december 2016 44

Verklaring — Informele bijeenkomst van 27 staatshoofden en regeringsleiders — 15 december 2016 48

Brief van voorzitter Donald Tusk aan 27 staatshoofden en regeringsleiders van de EU voor de aanvang van de informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders in Malta — 31 januari 2017 49

Verklaring van Malta — Informele bijeenkomst van de staatshoofden en regeringsleiders — 3 februari 2017 51

Conclusies van de voorzitter van de Europese Raad — 9 maart 2017 53

Verklaring van Rome van de leiders van 27 lidstaten en van de Europese Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie — 25 maart 2017 55

27

Verklaring van de Europese Raad (artikel 50) over de kennisgeving door het VK — 29 maart 2017 57

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk over de volgende stappen na de kennisgeving door het VK — 31 maart 2017 58

Richtsnoeren — Buitengewone bijeenkomst van de Europese Raad (artikel 50) — 29 april 2017 59

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de G7-top in Taormina, Italië — 26 mei 2017 62

Conclusies van de Europese Raad — 22-23 juni 2017 63

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de G20-top in Hamburg, Duitsland — 7 juli 2017 67

Conclusies van de Europese Raad — 19 oktober 2017 68

Conclusies van de Europese Raad (artikel 50) — 20 oktober 2017 71

Conclusies van de Europese Raad — 14 december 2017 72

Richtsnoeren — Europese Raad (artikel 50) — 15 december 2017 74

Conclusies van de Europese Raad — 22 maart 2018 76

Richtsnoeren — Europese Raad (artikel 50) — 23 maart 2018 78

Opmerkingen van voorzitter Donald Tusk voor de aanvang van de top EU-Westelijke Balkan, Sofia — 16 mei 2018 81

Conclusies van de Europese Raad — 28 juni 2018 82

Conclusies van de Europese Raad (artikel 50) — 29 juni 2018 86

Verklaring van de Eurotop — 29 juni 2018 87

28

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN

DE G7-TOP IN ISE-SHIMA, JAPAN — 26 MEI 2016

Goedemorgen,Laat me beginnen met een korte historische opmerking. Nu we hier in Japan zijn, op de top van de G7-landen, die democratie, vrijheid en de rechtsstaat als gemeenschappelijke waarden koesteren, moeten we goed voor ogen houden dat onze samenwerking een bewijs is dat we geleerd hebben van een donkere periode uit onze geschiedenis. 71 jaar geleden voerden we nog oorlog met elkaar, een oorlog die wereldwijd aan tientallen miljoenen mensen het leven kostte. En vandaag verbinden we ons ertoe te bouwen aan een veiligere wereld voor iedereen.De G7 is de vurigste voorvechter van een internationale orde die steunt op regels. Niet omdat we de rijken willen beschermen: regels zijn er in de eerste plaats om de zwakkeren te beschermen. In een wereld zonder regels trekken de sterksten, de meest hardvochtigen aan het langste eind. Die eenvoudige waarheid moeten we ter harte nemen, zeker nu het respect voor een op regels gebaseerde mondiale orde ter discussie staat. Ons vermogen als G7-landen om met elkaar te wedijveren maar ook samen te werken en verder te kijken dan ons eigenbelang, zou anderen moeten inspireren.Dan nu de migratie- en vluchtelingencrisis. We beseffen dat men, omwille van geografische redenen, op de eerste plaats de verantwoordelijkheid bij Europa legt en zal leggen. Toch zouden we willen dat de internationale gemeenschap zich solidair opstelt, en erkent dat deze crisis een mondiaal karakter heeft. Daarom zullen wij de steun van onze G7-partners vragen, en wel op drie manieren.Ten eerste vragen we een toezegging om de mondiale bijstand te verhogen, opdat zowel op korte als op lange termijn de noden van vluchtelingen en gastgemeenschappen worden gelenigd. De internationale gemeenschap moet erkennen dat indien Turkije, Libanon en Jordanië vluchtelingen bijstaan, zij eigenlijk een dienst bewijzen aan de wereld. Voor die dienst is financiële steun van de internationale gemeenschap nodig.Ten tweede vragen wij dat de G7 de internationale financiële instellingen en andere donoren ertoe aanspoort meer steun te verlenen. In dit verband strekken de EU-fondsen voor Syrië, Afrika en Turkije en het werk van de Europese Investeringsbank ons allen tot voorbeeld.Ten derde willen we dat de G7 stimulansen geeft voor het invoeren van hervestigingsregelingen en andere legale vormen van migratie in de hele wereld. Zoals u weet doet Europa veel, en delen we onze ervaring graag. Maar de wereld wordt geconfronteerd met het grootste aantal vluchtelingen, asielzoekers en intern ontheemden sinds de Tweede Wereldoorlog. Er zijn dan ook meer inspanningen nodig om legale migratiekanalen mogelijk te maken. Onze critici zouden beter bedenken hoe zij hun bijstand kunnen verhogen, want Europa doet al enorm veel.Voor elk van de genoemde drie dimensies rekenen wij op het leiderschap van de G7. Om eerlijk te zijn: als wij niet het voortouw

nemen bij het beheersen van deze crisis, zal niemand het doen. Ik zal de G7-leiders oproepen deze uitdaging aan te gaan.Twee jaar geleden, bij het uitbreken van het conf lict met Oekraïne, toonde de G7 zich solidair met Europa. Wij bleven ook eendrachtig in de loop van dit conf lict. De Europese Unie blijft, net als de hele G7, van mening dat deze crisis slechts kan worden opgelost als het internationaal recht onvoorwaardelijk wordt gerespecteerd, waaronder met name de juridische verplichting om de soevereiniteit, de territoriale integriteit en de onaf hankelijkheid van Oekraïne te eerbiedigen. Ik wil duidelijk stellen dat ons standpunt tegenover Rusland, inclusief de economische sancties, onveranderd blijft zolang de akkoorden van Minsk niet volledig worden uitgevoerd. Helaas zien we minder vooruitgang met de uitvoering van die akkoorden dan we een jaar geleden in Elmau hadden gehoopt.Wat de internationale rechtsorde betreft, wil ik onderstrepen dat die niet alleen in Oekraïne moet worden gerespecteerd, maar overal ter wereld, en niet enkel te land, maar ook ter zee. Het beleid van de G7 is duidelijk: iedere maritieme of territoriale claim moet gebaseerd zijn op het internationaal recht, en mogelijke geschillen moeten met vreedzame middelen worden opgelost. Unilaterale acties en het gebruik van geweld of dwang zullen niet worden getolereerd.Tot slot wil ik iets zeggen over de situatie in Europa. Het akkoord van de Eurogroep is een krachtige boodschap, zowel voor Griekenland en voor de eurozone als voor de mondiale economie. Ik wil dan ook de Griekse bevolking, en met name premier Alexis Tsipras, bedanken voor hun vastbeslotenheid om het land te hervormen en zo een einde te maken aan de crisis. We zullen niet opnieuw een Griekse tragedie te zien krijgen.Op de G7-top zullen we het hebben over het referendum over het lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk van de EU, en over de gevolgen ervan. U weet dat ik op een gunstige uitkomst hoop, en ik verzeker u dat alle G7-leiders hier die hoop delen.Tot slot nog één ding. De geloofwaardigheid van de G7 staat of valt met ons vermogen om onze gemeenschappelijke waarden te verdedigen. We zullen slechts slagen als we een duidelijke en vastberaden houding aannemen ten aanzien van elk van de thema’s die hier in Ise-Shima ter tafel liggen. Ik doel in het bijzonder op de maritieme beveiliging in de Zuid- en de Oost-Chinese Zee, op de kwestie Rusland/Oekraïne en op het thema vrije en eerlijke handel. Om onze gemeenschappelijke waarden te verdedigen, volstaat het niet er alleen maar in te geloven. We moeten ook bereid zijn ze actief te beschermen. De echte uitdaging is zelfs nog groter, want deze waarden worden niet alleen ter discussie gesteld door landen die de internationale rechtsorde ondermijnen, maar ook door tegenstanders uit onze eigen landen. Die interne tegenstanders zullen ons ook afrekenen op ons vermogen om onze waarden te verdedigen. Daarom moeten wij vastberaden onze weg vervolgen.Ik dank u.

29

VERKLARING VAN DE EU-LEIDERS EN HET NEDERLANDSE VOORZITTERSCHAP

OVER HET RESULTAAT VAN HET BRITSE REFERENDUM —

24 JUNI 2016

Voorzitter Tusk, voorzitter Schulz en premier Rutte zijn vanochtend in Brussel bijeengekomen op uitnodiging van Commissievoorzitter Juncker. Zij hebben het resultaat van het referendum in het Verenigd Koninkrijk besproken en de volgende gezamenlijke verklaring afgelegd:„Het Britse volk heeft in een vrij en democratisch proces zijn wens geuit om de Europese Unie te verlaten. We betreuren maar respecteren deze beslissing.Dit is een nooit eerder geziene situatie, maar we zijn verenigd in onze reactie. We zullen sterk staan en de kernwaarden van de Europese Unie, bevordering van de vrede en het welzijn van haar volkeren, hooghouden. De Unie van 27 lidstaten zal doorgaan. Zij vormt het kader voor onze gezamenlijke politieke toekomst. We zijn historisch, geografisch en door gemeenschappelijke belangen met elkaar verbonden en zullen onze samenwerking op deze basis ontwikkelen. Samen zullen we onze gemeenschappelijke uitdagingen aanpakken om groei te genereren, de welvaart te verhogen en te zorgen voor een veilige omgeving voor onze burgers. De instellingen zullen daarbij ten volle hun rol spelen.We verwachten nu dat de Britse regering aan deze beslissing van het Britse volk nu zo spoedig mogelijk uitvoering geeft, hoe pijnlijk dat proces ook mag zijn. Elke vertraging zou de onzekerheid

onnodig verlengen. We hebben regels om dit op ordelijke wijze af te handelen. Artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie beschrijft de procedure die moet worden gevolgd wanneer een lidstaat besluit zich uit de Unie terug te trekken. We staan klaar om snel onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk te starten over de voorwaarden voor de terugtrekking uit de Europese Unie. Totdat dit onderhandelingsproces is afgerond, blijft het Verenigd Koninkrijk lid van de Europese Unie, met alle rechten en plichten die daaruit voortvloeien. Overeenkomstig de Verdragen die het Verenigd Koninkrijk heeft geratificeerd, blijft het Unierecht ten volle van toepassing op en in het Verenigd Koninkrijk, totdat zijn lidmaatschap een einde neemt.Zoals overeengekomen zal de „nieuwe regeling voor het Verenigd Koninkrijk binnen de Europese Unie”, die tijdens de Europese Raad van 18 en 19 februari 2016 is bereikt, niet in werking treden en houdt zij op te bestaan. Er volgen geen nieuwe onderhandelingen.We hopen dat het Verenigd Koninkrijk in de toekomst een nauwe partner van de Europese Unie wordt. We verwachten dat het zijn voorstellen in dit verband zal formuleren. Elke overeenkomst die met het Verenigd Koninkrijk als een derde land zal worden gesloten, moet de belangen van beide partijen tot hun recht laten komen en evenwichtig zijn wat rechten en plichten betreft.

30

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

28 JUNI 2016

I. MIGR ATIE1. Als gevolg van het besluit tot de integrale toepassing van

de Schengengrenscode en de uitvoering van de verklaring EU-Turkije van 18 maart 2016, is de oversteek van Turkije naar de Griekse eilanden sterk afgenomen en inmiddels vrijwel stilgevallen. Het is van belang actief te blijven werken om de toestand verder te stabiliseren en voor een duurzame oplossing te zorgen. De recentelijk door Turkije aangenomen wetgeving over de behandeling van zowel Syriërs als andere nationaliteiten voorziet in de terugkeer van migranten naar Turkije met volledige inachtneming van de bepalingen inzake niet-ontvankelijkheid uit hoofde van de richtlijn asielprocedures. Er is door beide zijden aanzienlijke vooruitgang geboekt bij de implementatie van het volledige scala van actiepunten in de verklaring EU-Turkije en de Europese Raad ziet uit naar verder doortastend optreden. De Europese Raad herinnert eraan dat steun moet blijven gaan naar de landen van de Westelijke Balkan, onder meer voor hun strijd tegen smokkelaars, en dat waakzaamheid geboden blijft ten aanzien van mogelijke ontwikkelingen op andere routes, teneinde snel en gecoördineerd te kunnen optreden. Verdere maatregelen zijn nodig om de uitvoering van de bestaande herplaatsings- en hervestigingsregelingen te versnellen.

2. In het centrale Middellandse Zeegebied blijven de stromen van voornamelijk economische migranten op hetzelfde niveau als vorig jaar. De stromen moeten worden verminderd om levens te redden en het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars te ontwrichten. De geldende veiligheidsprocedures moeten integraal worden toegepast om de volledige controle over de buitengrenzen te waarborgen. Om snel resultaten te boeken bij het voorkomen van illegale migratie en het terugzenden van irreguliere migranten is een doeltreffend partnerschapskader vereist voor samenwerking met afzonderlijke landen van herkomst of doorreis. Dit zal bijdragen tot de uitvoering van het actieplan van Valletta, dat moet worden geïntensiveerd. Voortbouwend op de mededeling van de Commissie zal de EU dit op effectieve stimulansen en adequate conditionaliteit gebaseerde kader instellen en snel uitvoeren, te beginnen met een beperkt aantal prioritaire landen van herkomst en doorreis, met de volgende doelstellingen:• het behalen van concrete en meetbare resultaten wat

betreft snelle en goed functionerende terugkeer van irreguliere migranten, mede door tijdelijke regelingen toe te passen, in afwachting van de sluiting van volwaardige overnameovereenkomsten;

• het tot stand brengen en toepassen van het noodzakelijke hef boomeffect, door gebruik te maken van alle relevante EU-beleidslijnen en -instrumenten, waaronder ontwikkeling en handel;

• het eveneens inzetten van elementen die onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen, en het streven naar synergieën met de lidstaten in de relatie met de betrokken landen.

De samenwerking inzake overname en terugkeer zal een belangrijke test vormen voor het partnerschap tussen de EU en deze partners.

3. De hoge vertegenwoordiger zal, mede in haar hoedanigheid van vicevoorzitter van de Commissie, het voortouw nemen bij de uitvoering van deze nieuwe aanpak en zorgen voor intensieve en effectieve coördinatie tussen de EU-instellingen en -diensten en de lidstaten, teneinde de eerste pacten vóór het einde van het jaar te sluiten. De Raad en de Commissie zullen het proces regelmatig bezien, de resultaten ervan beoordelen en hierover verslag uitbrengen aan de Europese Raad.

4. Alle relevante financieringsinstrumenten en -middelen moeten op samenhangende wijze worden ingezet ter ondersteuning van de hierboven beschreven aanpak. De Raad wordt verzocht zich spoedig te buigen over de voorstellen van de Commissie in die zin. Daarnaast:• zal het initiatief van de Europese Investeringsbank in de

landen van het Zuidelijk Nabuurschap en de Westelijke Balkan, als eerste stap in het nieuwe samenwerkingskader, de investeringen in partnerlanden helpen bevorderen, en krijgt het onze volledige steun. Om dit initiatief snel uit te voeren wordt de Raad verzocht spoedig de mogelijkheden te verkennen om de vereiste middelen te verstrekken;

• wordt de Commissie verzocht uiterlijk in september 2016 een voorstel voor een ambitieus plan voor externe investeringen te presenteren, dat door het Europees Parlement en de Raad bij wijze van prioriteit moet worden behandeld.

De complementariteit tussen alle hierboven vermelde initiatieven moet worden gewaarborgd.

5. De hierboven beschreven aanpak zal dynamisch zijn en naargelang de migratiestromen indien nodig naar andere landen of regio’s worden uitgebreid.

6. De EU en haar lidstaten zullen zich blijven richten op de diepere oorzaken van illegale migratie, in nauwe samenwerking en een geest van gezamenlijke verantwoordelijkheid met de landen van herkomst.

7. Met het oog op de komende top van de G20 en de bijeenkomst op hoog niveau van de Algemene Vergadering van de VN over grootschalige bewegingen van vluchtelingen en migranten wijst de Europese Raad er nogmaals op dat migratie een wereldwijde uitdaging is die om een krachtige respons van de internationale gemeenschap vraagt.

8. De Europese Raad zal blijven werken aan en toezien op alle aspecten van de EU-totaalaanpak van de

31

migratieproblematiek, zoals opgenomen in de conclusies van de Europese Raad van oktober 2015, en daarnaast de algemene beleidskoers en -prioriteiten van de EU blijven bepalen. Herinnerend aan de noodzaak de controle aan de buitengrenzen van de EU te versterken om de doelstellingen inzake zowel migratie als veiligheid te halen, is de Europese Raad ingenomen met het politiek akkoord tussen het Europees Parlement en de Raad over het voorstel inzake de Europese grens- en kustwacht, en verzoekt hij om de spoedige vaststelling en de snelle uitvoering ervan.

II. BANEN, GROEI EN INVESTERINGEN

Europees Semester9. De Europese Raad heeft in het algemeen zijn goedkeuring

gehecht aan de door de Raad besproken landspecifieke aanbevelingen, zodat het Europees Semester 2016 kan worden afgerond.

Eengemaakte markt10. Een diepere en rechtvaardiger eengemaakte markt tot stand

brengen is van belang voor het scheppen van nieuwe banen, het bevorderen van de productiviteit en het creëren van een aantrekkelijk klimaat voor investeringen en innovatie. Dit vereist een hernieuwde focus in heel Europa. De Europese Raad dringt erop aan dat de verschillende door de Commissie voorgestelde strategieën en actieplannen, waaronder die inzake energie, voor de eengemaakte markt uiterlijk in 2018 worden voltooid en uitgevoerd.

11. De Europese Raad heeft vandaag een agenda aangenomen waarin om snelle en vastberaden vooruitgang wordt gevraagd:• om alle voordelen van de digitale eengemaakte markt ten

goede te laten komen aan alle belanghebbenden dankzij: – grensoverschrijdende portabiliteit, waardoor

ingezetenen van de EU kunnen reizen met de digitale inhoud die zij hebben gekocht of waarop zij zich hebben geabonneerd in hun land van herkomst;

– afschaffing van belemmeringen voor e-handel, zoals ongefundeerde geoblocking waardoor onlineklanten geen toegang hebben tot producten of diensten van een website in een andere lidstaat of die niet kunnen aankopen. Vermindering van de kosten voor pakketbezorging en modernisering van de btw-stelsels zullen de grensoverschrijdende verkoop van goederen en diensten nog meer faciliteren;

– de evaluatie van de wholesaleroamingmarkt met het oog op de afschaffing van roamingtoeslagen uiterlijk in juni 2017;

– het verzoek aan de regeringen en de EU-instellingen om de doelstellingen van het actieplan voor e-overheid te halen;

– de hervorming van het auteursrecht en de audiovisuele kaders;

• om de juiste voorwaarden te scheppen voor het stimuleren van nieuwe zakelijke kansen door:

– het bewerkstelligen van aansluitingen in heel Europa op vaste en draadloze breedband met zeer hoge capaciteit, hetgeen een noodzakelijke voorwaarde

is voor het toekomstige concurrentievermogen. Bij de evaluatie van het regelgevingskader voor telecommunicatie moet worden gestreefd naar het stimuleren van grote netwerkinvesteringen, met bevordering van reële mededinging en consumentenrechten;

– betere coördinatie van de modaliteiten voor spectrumtoewijzing, samen met het tijdig vrijmaken van de 700 MHz-band om de leidende positie van Europa in de uitrol van 5G-netwerken te helpen garanderen;

– het coördineren van de EU-inspanningen betreffende high performance computing. In dit verband ziet de Europese Raad uit naar de start van een belangrijk project van gemeenschappelijk Europees belang op dit gebied;

• om dienstverleners te ondersteunen die over de grenzen heen willen uitbreiden. Een dienstenpaspoort, in overeenstemming met de conclusies van de Raad van 29 februari 2016, zal ondernemers in belangrijke sectoren in staat stellen hun diensten in andere lidstaten zonder overbodige procedures aan te bieden en zal bijdragen tot de bevordering van innovatie;

• om te zorgen voor een gemakkelijker toegang tot financiering voor bedrijven en om investeringen in de reële economie te ondersteunen door vaart te zetten achter de agenda voor de kapitaalmarktenunie. Met name moet snel vooruitgang worden geboekt met betrekking tot het voorstel inzake de vereenvoudiging van prospectusvoorschriften en de voorstellen voor eenvoudige, gestandaardiseerde en transparante securitisatie, die vóór eind 2016 moeten worden goedgekeurd;

• om de inspanningen met het oog op betere regelgeving energiek voort te zetten.

12. De Raad zal jaarlijks aan de Europese Raad van juni verslag uitbrengen over de voortgang bij het verdiepen van de eengemaakte markt in al haar aspecten. Betere tenuitvoerlegging en handhaving van de bestaande wetgeving zullen er nog meer toe bijdragen dat de vruchten van de Europese eengemaakte markt kunnen worden geplukt.

Handel13. De voorzitter van de Europese Commissie heeft de

Europese Raad actuele informatie verstrekt over de lopende handelsbesprekingen. De Europese Raad herinnert aan zijn eerdere conclusies over handel en over de staalsector en zal op dit punt terugkomen door er tijdens zijn bijeenkomst van oktober een uitgebreide discussie aan te wijden. De Europese Raad vraagt in dit verband om de spoedige voltooiing van de werkzaamheden inzake handelsbeschermingsinstrumenten.

Investeringsplan (inclusief het EFSI)14. Het investeringsplan voor Europa, met name het Europees

Fonds voor strategische investeringen (EFSI), heeft al concrete resultaten opgeleverd en vormt een belangrijke stap om particuliere investeringen aan te trekken en tegelijkertijd slim gebruik te maken van schaarse begrotingsmiddelen.

32

15. De Commissie is voornemens spoedig voorstellen betreffende de toekomst van het EFSI in te dienen, die door het Europees Parlement en de Raad met voortvarendheid moeten worden besproken.

Economische en monetaire unie16. De Europese Raad heeft de balans opgemaakt van de

vooruitgang in de voltooiing van de economische en monetaire unie, waaronder de routekaart voor de voltooiing van de bankenunie, en vraagt om vaart te zetten achter de werkzaamheden. Hij bekrachtigt de aanbeveling over de nationale comités voor de productiviteit.

Belastingen17. De strijd tegen belastingfraude, belastingontduiking en

belastingontwijking, en tegen het witwassen van geld blijft een prioriteit, zowel binnen de EU als daarbuiten. Dit wordt geïllustreerd door de recente goedkeuring van relevante EU-wetgeving betreffende het aanpakken van deze problematiek, met name inzake uitwisseling van informatie over fiscale rulings en verslaglegging per land, alsmede het akkoord dat is bereikt over de richtlijn bestrijding belastingontwijking. De bekendmaking door de Commissie van een actieplan dat gericht is op de totstandbrenging van één gemoderniseerde en fraudebestendige gemeenschappelijke btw-ruimte is eveneens een belangrijk element van de totaalaanpak.

Landbouw18. Onder verwijzing naar zijn conclusies van maart 2016 heeft de

Europese Raad de balans opgemaakt van de ontwikkelingen in de landbouwsector, met name wat betreft zuivel en varkensvlees. Hij verzoekt de Commissie om onverwijld alle nodige maatregelen uit te voeren, waaronder in voorkomend geval, financiële steun aan landbouwers, en roept alle actoren in de toeleveringsketen op de marktomstandigheden te helpen verbeteren.

III. EXTERNE BETREKKINGEN19. De Europese Raad herhaalt bereid te zijn steun te verlenen

aan de regering van nationale overeenstemming (GNA) en roept alle groeperingen in Libië op met de GNA als de enige wettige regering van Libië samen te werken om de stabiliteit te herstellen, het terrorisme te bestrijden en migratie in het

centrale Middellandse Zeegebied aan te pakken. In dit verband is de Europese Raad verheugd over de aanneming van Resolutie 2292 van de VN-Veiligheidsraad en de verruimde rol van Operation SOPHIA bij de handhaving van het wapenembargo inzake Libië en de opleiding van de Libische kustwacht.

20. De Europese Raad is ingenomen met de presentatie van de mondiale strategie van de EU voor buitenlands en veiligheidsbeleid door de hoge vertegenwoordiger en verzoekt de hoge vertegenwoordiger, de Commissie en de Raad de werkzaamheden voort te zetten.

21. De samenwerking tussen de EU en de NAVO werd besproken in aanwezigheid van de secretaris-generaal van de NAVO. De Europese Raad riep op tot verdere verbetering van de betrekkingen, in het licht van onze gemeenschappelijke doelen en waarden en gezien de ongekende uitdagingen vanuit het zuiden en oosten. Deze nieuwe ambitie moet zich vertalen in versnelde praktische samenwerking op specifieke gebieden. Het nieuwe elan in de samenwerking tussen EU en NAVO moet zich voltrekken in een geest van volledige openheid en moet integraal sporen met de autonome besluitvorming en de procedures van beide organisaties, moet uitgaan van het inclusiviteitsbeginsel en mag geen af breuk doen aan het specifieke karakter van het veiligheids- en defensiebeleid van elke lidstaat. De voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie zullen samen met de secretaris-generaal van de NAVO in juli in Warschau een verklaring af leggen.

22. De Nederlandse premier presenteerde het resultaat van het in Nederland gehouden referendum over de associatieovereenkomst met Oekraïne, en de zorgpunten die in het debat voorafgaand aan het referendum werden geuit. De Europese Raad verzoekt de Raad zo spoedig mogelijk een oplossing te zoeken waarin met deze zorgpunten rekening wordt gehouden.

IV. RESULTAAT VAN HET REFERENDUM IN HET VERENIGD KONINKRIJK

23. De premier van het Verenigd Koninkrijk heeft de Europese Raad ingelicht over het resultaat van het referendum in het Verenigd Koninkrijk.

33

VERKLARING — INFORMELE BIJEENKOMST VAN 27 STAATSHOOFDEN

EN REGERINGSLEIDERS — 29 JUNI 2016

1. Wij, de staatshoofden en regeringsleiders van 27 lidstaten, alsmede de voorzitters van de Europese Raad en de Europese Commissie, betreuren de uitslag van het referendum in het VK ten zeerste, maar wij respecteren de wil van een meerderheid van het Britse volk. Totdat het VK de EU verlaat, blijft de EU-wetgeving van toepassing op en in het VK, zowel wat de rechten als wat de verplichtingen betreft.

2. De terugtrekking van het VK uit de EU moet op ordelijke wijze worden georganiseerd. Artikel 50 van het VEU vormt de rechtsgrondslag voor dit proces. Het is aan de Britse regering de Europese Raad in kennis te stellen van het voornemen van het VK om de EU te verlaten. Dit dient zo snel mogelijk te gebeuren. Er kunnen geen onderhandelingen van enigerlei aard worden gevoerd zolang deze kennisgeving niet heeft plaatsgevonden.

3. Zodra de kennisgeving is ontvangen, zal de Europese Raad richtsnoeren voor de onderhandelingen over een akkoord met het VK aannemen. In het verdere proces zullen de Europese Commissie en het Europees Parlement hun rol volledig spelen overeenkomstig de Verdragen.

4. In de toekomst hopen wij in het VK een hechte partner van de EU te vinden en wij zien ernaar uit dat het VK zijn intenties in dit verband uitspreekt. Elk akkoord dat met het VK als derde land wordt gesloten, zal gebaseerd moeten zijn op een evenwicht tussen rechten en verplichtingen. Toegang

tot de eengemaakte markt vereist aanvaarding van alle vier vrijheden.

5. De uitslag van het Britse referendum schept een nieuwe situatie voor de Europese Unie. Wij zijn vastbesloten verenigd te blijven en in het kader van de EU te werken om de uitdagingen van de 21e eeuw aan te pakken en oplossingen te vinden in het belang van onze naties en volkeren. Wij staan paraat om elk probleem dat het gevolg kan zijn van de huidige situatie, op te lossen.

6. De Europese Unie is een historische verwezenlijking van vrede, welvaart en veiligheid op het Europees continent en blijft ons gemeenschappelijke kader. Toch spreken veel mensen hun onvrede uit over de huidige stand van zaken, op Europees of op nationaal niveau. De Europeanen verwachten van ons dat wij het beter doen als het erom gaat veiligheid, banen en groei, alsook hoop op een betere toekomst te bieden. Wij moeten dit waarmaken op een manier die ons verenigt, niet in de laatste plaats in het belang van de jongeren.

7. Daarom beginnen wij vandaag met een politiek denkproces om een impuls te geven aan verdere hervormingen die stroken met onze strategische agenda en aan de ontwikkeling van de EU met 27 lidstaten. Dit vergt leiderschap van de staatshoofden en regeringsleiders. Wij zullen tijdens een informele bijeenkomst in september in Bratislava op dit punt terugkomen.

34

GEZAMENLIJKE VERKLARING VAN DE VOORZITTER VAN DE EUROPESE RAAD,

DE VOORZITTER VAN DE EUROPESE COMMISSIE EN DE SECRETARIS-GENERAAL

VAN DE NOORD-ATLANTISCHE VERDRAGSORGANISATIE —

8 JULI 2016 (1)

(1) Deze gezamenlijke verklaring werd oorspronkelijk uitsluitend in het Engels en het Frans gepubliceerd.

Wij geloven dat de tijd is gekomen om een nieuw elan en een nieuwe inhoud te geven aan het strategisch partnerschap EU-NAVO.In overleg met de EU-lidstaten en de NAVO-bondgenoten, samenwerkend met en ten voordele van allen, zal dit partnerschap zich voltrekken in een geest van volledige wederzijdse openheid en met inachtneming van de besluitvormingsautonomie en -procedures van onze respectieve organisaties, en zonder af breuk te doen aan het specifieke karakter van het veiligheids- en defensiebeleid van onze leden.De euro-Atlantische gemeenschap moet vandaag het hoofd bieden aan ongekende uitdagingen uit het zuiden en het oosten. Onze burgers vragen dat wij alle beschikbare middelen inzetten om deze uitdagingen aan te pakken en aldus hun veiligheid te versterken.Alle bondgenoten en lidstaten, alsmede de EU en de NAVO zelf, leveren al aanzienlijke bijdragen tot de euro-Atlantische veiligheid. De substantiële samenwerking die meer dan 15 jaar geleden tot stand kwam tussen de NAVO en de EU als unieke en essentiële partners, draagt hier eveneens toe bij.Gelet op de gemeenschappelijke uitdagingen die wij thans op onze weg vinden, moeten we onze inspanningen opvoeren: we hebben nieuwe manieren van samenwerken en een nieuw ambitieniveau nodig, omdat onze veiligheid onderling verbonden is, omdat we samen een breed scala aan instrumenten kunnen inzetten om die uitdagingen aan te pakken, en omdat we zo efficiënt mogelijk gebruik moeten maken van onze middelen. Een sterkere NAVO en een sterkere EU versterken elkaar wederzijds. Samen zijn zij beter in staat de veiligheid in Europa en daarbuiten te garanderen.We zijn ervan overtuigd dat het versterken van de stabiliteit van onze buren en partners overeenkomstig onze waarden zoals die zijn vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties, bijdraagt tot onze veiligheid en tot duurzame vrede en welvaart. Opdat onze buren en partners beter in staat zijn een antwoord te vinden op de talrijke uitdagingen waarvoor zij momenteel staan, zullen we hun soevereiniteit, territoriale integriteit en onaf hankelijkheid, alsmede hun hervormingsinspanningen voort steunen.Met het oog op het ver wezenlijken van bovengenoemde doelstellingen, moet dringend werk worden gemaakt van de volgende punten:• het bevorderen van ons vermogen om hybride dreigingen te

bestrijden, onder meer door de weerbaarheid te vergroten, samen te werken op het gebied van analyse, preventie en vroegtijdige opsporingen door het tijdig delen van informatie en, voor zover mogelijk, het delen van inlichtingen tussen staven, en samen te werken inzake strategische communicatie en respons. De ontwikkeling van gecoördineerde procedures dankzij onze respectieve draaiboeken zal aanzienlijk bijdragen tot het volbrengen van onze inspanningen;

• het uitbreiden en aanpassen van onze operationele samenwerking, ook op zee en inzake migratie, door de uitwisseling van informatie inzake het maritiem omgevingsbewustzijn op te voeren, alsmede door betere coördinatie en wederzijdse versterking van onze activiteiten in de Middellandse Zee en elders;

• het uitbreiden van onze coördinatie inzake cyberbeveiliging en cyberdefensie; onder meer in het kader van onze missies en operaties en van onze oefeningen, en inzake onderwijs en opleiding;

• het ontwikkelen van coherente, complementaire en interoperabele defensievermogens van EU-lidstaten en NAVO-bondgenoten, alsmede van multilaterale projecten;

• het faciliteren van een sterkere defensie-industrie en van meer Europese en trans-Atlantische samenwerking op het gebied van defensieonderzoek en defensie-industrie;

• het intensiever coördineren van onze oefeningen, ook wat betreft hybride dreigingen, door als eerste stap parallelle en gecoördineerde oefeningen voor 2017 en 2018 te ontwikkelen;

• het opbouwen van de defensie- en beveiligingscapaciteit en het vergroten van de weerbaarheid van onze partners in het oosten en het zuiden op een complementaire manier, door middel van specifieke projecten op tal van gebieden voor individuele ontvangende landen, onder meer door het versterken van de maritieme capaciteit.

Samenwerking op deze gebieden is een strategische prioriteit. Een snelle uitvoering is van essentieel belang. De Europese Dienst voor extern optreden en de internationale staf van de NAVO zullen, in voorkomend geval samen met de diensten van de Commissie, concrete opties voor de uitvoering ontwikkelen, waaronder passende regelingen voor de coördinatie tussen de diensten, die uiterlijk in december 2016 aan ons en onze respectieve Raden moeten worden voorgelegd. Aan EU-zijde zal de hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter van de Commissie deze onderneming sturen en coördineren.We zullen de vorderingen op gezette tijden evalueren.We roepen beide organisaties ertoe op het nodige politieke kapitaal en de nodige middelen te investeren om van dit versterkt partnerschap een succes te maken.

Ondertekend in drievoud in Warschau op 8 juli 2016.

Donald Tusk Voorzitter van de Europese Raad

Jean-Claude Juncker Voorzitter van de Europese Commissie

Jens StoltenbergSecretaris-generaal van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie

35

VERKLARING VAN DE VOORZITTER VAN DE EUROPESE RAAD, DE VOORZITTER

VAN DE EUROPESE COMMISSIE EN DE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EU

NAMENS DE OP DE ASEM-TOP AANWEZIGE EU-LIDSTATEN OVER DE SITUATIE

IN TURKIJE — 16 JULI 2016

Turkije is een belangrijke partner voor de Europese Unie. De EU spreekt haar volledige steun uit voor de democratisch verkozen regering, de instellingen van het land en de rechtsstaat. We roepen op tot een snel herstel van de grondwettelijke orde in Turkije. We blijven de ontwikkelingen van nabij volgen, in coördinatie met de 28 lidstaten van de EU.

36

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN DE

G20-TOP IN HANGZHOU, CHINA — 4 SEPTEMBER 2016

Goedemorgen,Ik onderschrijf het commentaar en de inschatting van voorzitter Juncker volledig, en wil graag kort drie aanvullende onderwerpen bespreken die de EU tijdens deze top van de G20 aan de orde zal stellen.Ten eerste, de migratie- en vluchtelingencrisis, een mondiale uitdaging die mondiale oplossingen vereist op basis van orde, verantwoordelijkheid en solidariteit. Gezien het ongekende aantal ontheemden van 65 miljoen mensen overal ter wereld, moet de G20-gemeenschap haar aandeel van de verantwoordelijkheid vergroten. Alleen indien ze op mondiaal vlak worden georganiseerd, zullen inspanningen ter ondersteuning van vluchtelingen en hun gastgemeenschappen vruchten afwerpen. Daarom willen wij onze partners aanmoedigen de humanitaire en ontwikkelingshulp, alsmede de hervestiging van vluchtelingen, op te voeren. We moeten de onderliggende oorzaken aanpakken die miljoenen mensen dwingen hun huizen te verlaten en elders een heenkomen te zoeken. De G20 beschikt over de deskundigheid om praktische bijdragen te leveren via handel, ontwikkelingssamenwerking en toegang tot onderwijs en de arbeidsmarkt voor de vluchtelingen, en moet daarvan gebruikmaken. Wij zullen er bij de G20 op aandringen om van de komende toppen inzake vluchtelingen en migranten, georganiseerd door de VN en president Obama, gebruik te maken om de hulp van en de hervestiging door landen buiten Europa te verhogen. Dit is des te belangrijker gezien het feit dat de praktische capaciteit van Europa om nieuwe golven van vluchtelingen, laat staan irreguliere economische migranten, op te vangen, zijn grenzen bijna heeft bereikt.Ten tweede, terrorisme. Terroristische aanslagen vormen een bedreiging voor al onze landen. Een brede aanpak van terrorisme

moet ook maatregelen tegen extremisme en radicalisering omvatten. Dit heeft ook een financiële dimensie. De G20 heeft reeds belangrijke stappen ondernomen om netwerken van terrorismefinanciering aan te pakken en de samenwerking inzake informatie-uitwisseling, de bevriezing van tegoeden en het straf baar stellen van terrorismefinanciering te verbeteren. We moeten ons werk in de G20 voortzetten om deze uitdaging, die geen enkel land alleen aankan, verder aan te pakken.Ten derde, klimaatverandering. De G20 heeft een belangrijke rol te spelen in deze mondiale strijd. Met grote uitstoters rond de tafel moeten we erover waken dat het uitvoeren van de Overeenkomst van Parijs in een vroeg stadium en op degelijke wijze onze gemeenschappelijke prioriteit is. De EU zet zich ten volle voor deze doelstelling in, en we willen alle leden van de G20 ertoe aanzetten hetzelfde te doen. Wij zijn ook tevreden dat de Verenigde Staten en China, de twee grootste uitstoters ter wereld, de overeenkomst hebben geratificeerd. Vóór Parijs stond Europa vrijwel alleen met zijn klimaatbeleid. De ratificatie door de VS en China geeft ons de hoop dat wij niet langer alleen zullen zijn. Europa heeft sinds jaren een alomvattend beleid inzake klimaatverandering. Op dit moment ontwikkelen wij de wetgeving die ons zal toelaten ons ambitieuze streefcijfer voor 2030 te halen. Wij verwachten dat de uitdaging van de klimaatverandering door de G20-partners in alle ernst wordt behandeld. Ondertussen is het ratificatieproces in de EU bezig en zal het zo spoedig mogelijk worden voltooid.Laat me tot slot zeggen dat men zich in heel China geen meer dynamische plek kan indenken dan Hangzhou om inspiratie te bieden voor onze besprekingen over het versterken van de mondiale samenwerking. De Europese Unie is ingenomen met het Chinese voorzitterschap van de G20 dit jaar, en wij zien uit naar een succesvolle top in Hangzhou. Ik dank u.

37

BRIEF VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN DE INFORMELE

BIJEENKOMST VAN 27 STAATSHOOFDEN EN REGERINGSLEIDERS IN BRATISLAVA

— 13 SEPTEMBER 2016

Beste collega’s,Nu ik met de meesten onder u overleg heb gevoerd, zou ik, om de top in Bratislava nog beter voor te bereiden, graag een aantal persoonlijke overwegingen met u willen delen. Naar mijn mening is het belangrijk dat we de huidige situatie eerlijk beoordelen, zodat we een zo goed mogelijke basis kunnen leggen voor onze gemeenschappelijke toekomst.IWe komen in Bratislava bijeen op een historisch moment. Zevenentwintig Europese leiders moeten zich op de toekomst van de Unie beraden, nu voor de allereerste keer een land heeft besloten om de EU te verlaten. In deze turbulente tijden, die worden gekenmerkt door crises en conf licten, hebben we allemaal meer dan ooit behoefte aan een bevestiging van de zin van onze gemeenschap, die over enkele maanden haar 60e verjaardag viert.De brexit stelt ons niet alleen voor de uitdaging om te onderhandelen over nieuwe betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk. Ons standpunt moet in dit opzicht duidelijk en ondubbelzinnig blijven („geen onderhandelingen zonder kennisgeving”). Wanneer een land besluit zich uit de EU terug te trekken, beschermen de desbetreffende verdragsbepalingen de belangen van de Unie. In de aanstaande onderhandelingen moeten we ons enerzijds tot doel stellen om onze betrekkingen met het Verenigd Koninkrijk de best mogelijke vorm te geven; anderzijds moeten we vasthouden aan het Verdrag en kalm, consequent, vastberaden en met vereende krachten aandringen op een juist evenwicht tussen rechten en plichten. Als we dat doen, zal er geen enkele twijfel over bestaan dat het een goede zaak is om lid te zijn van de Unie.IINu we wachten op het moment dat de Britse regering de onderhandelingen opent, moeten we de status en de vooruitzichten van een EU na de brexit in ogenschouw nemen. We zouden een fatale fout begaan als we aannamen dat de negatieve uitkomst van het Britse referendum een specifiek Britse aangelegenheid betreft; dat het Britse euroscepticisme het resultaat is van een politieke dwaling of slechts een cynisch spel van populisten die gretig gebruikmaken van sociale frustraties. Dat de Leave-campagne bol stond van ondeugdelijke argumenten en onaanvaardbare generalisaties, is helemaal waar. Maar het is ook een feit dat de brexit-stemming een wanhopige poging is om antwoorden te vinden op de vragen die miljoenen Europeanen zichzelf elke dag weer stellen, en die de kern van de politiek raken: hoe moet de veiligheid van de burgers en hun grondgebied worden gegarandeerd, en hoe moeten hun belangen, levensstijl en cultureel erfgoed worden beschermd? Dit zijn vragen die we hoe dan ook onder ogen moeten zien, zelfs als het Verenigd Koninkrijk ervoor had gekozen om te blijven.De mensen in Europa willen weten of de politieke elites de regie kunnen herwinnen over gebeurtenissen en processen die hen desoriënteren, overweldigen en soms ook angst aanjagen. Vandaag de dag denken veel mensen — niet alleen in het Verenigd

Koninkrijk — dat het lidmaatschap van de Europese Unie een hinderpaal is voor stabiliteit en veiligheid.Ze verwachten terecht van hun leiders dat zij de ruimte waarin ze leven beschermen, en hun veiligheid garanderen. Als hun gevoel dat wij ons niet meer kwijten van onze verantwoordelijkheid, nog verder wordt versterkt, zullen ze op zoek gaan naar alternatieven. En die alternatieven zullen ze vinden. Het verleden heeft ons geleerd dat ze de vrijheid en de andere fundamentele waarden waarop de Europese Unie is gegrondvest, massaal kunnen verwerpen. Daarom is het cruciaal dat we het evenwicht tussen vrijheid en veiligheid weten te herstellen, evenals tussen openheid en bescherming. De effectieve controle over onze buitengrenzen komt in dit verband op de eerste plaats, omdat die zowel praktisch als symbolisch van grote waarde is.IIIDe migratiecrisis was het omslagpunt. Veel Europeanen voelden zich vorig jaar bedreigd door de chaos aan onze grenzen en de dagelijks terugkerende beelden van honderdduizenden mensen die zich ongecontroleerd over ons continent verplaatsten. Ze hebben te lang moeten wachten op maatregelen om de situatie onder controle te krijgen, zoals de afsluiting van de Westelijke Balkanroute en het akkoord tussen de EU en Turkije. Maar al te vaak hoorden ze politiek correcte verklaringen dat Europa geen fort moest worden en open moest blijven. Doordat snelle actie en een uniforme Europese strategie uitbleven, is het vertrouwen van de burgers in hun regeringen, de instellingen en de bredere gevestigde orde geschaad; dat vertrouwen was sinds de financiële crisis al verzwakt. We moeten nu dringend dat vertrouwen herstellen; de brexit toont dit zeer duidelijk aan.We hebben weinig tijd te verliezen. Bratislava moet een keerpunt zijn voor de bescherming van de buitengrenzen van de Unie. We moeten onze burgers tonen dat we bereid en in staat zijn hen te beschermen, en dat we een herhaling van de chaos van 2015 kunnen voorkomen. Dit vergt de volledige samenwerking van alle regeringen en alle Europese instellingen.IVEven belangrijk is het om terrorisme effectief te bestrijden. In beginsel zijn we het daar allen over eens en toch zijn er nog te veel praktische en wettelijke hindernissen. Iemand moet de Europeanen hun gevoel van veiligheid teruggeven. De vraag is wie en op welke manier. De belangrijkste instrumenten op dit vlak liggen nog steeds op het nationale niveau, maar we kunnen en moeten meer samen doen. Er moet nauwere samenwerking komen tussen onze politiekorpsen en andere diensten wat betreft informatie-uitwisseling en operaties. Ook kunnen we meer doen aan het bevorderen van de samenwerking tussen internetproviders voor het verwijderen van inhoud die tot haat aanzet en terrorisme propageert. Aan de buitengrenzen moeten we ervoor zorgen dat iedereen aan onze databanken wordt getoetst, zodat potentiële terroristen niet ongehinderd de EU kunnen binnenkomen. En in elk van onze landen moeten we meer doen om radicalisering tegen te gaan. Als we niet werkelijk met overtuiging de terrorismedreigingen bestrijden, zullen we er niet in slagen radicale en steeds agressievere gedragingen en houdingen een halt toe te

38

roepen. Deze waren tot voor kort slechts marginaal aanwezig in de politiek en het publieke debat in Europa, maar beginnen vandaag de dag steeds onbeschaamder de mainstream te vormen.De belofte van een meedogenloze terrorismeaanpak is tegenwoordig een van de voornaamste thema’s in de leuzen van rechtse extremisten. Dat ondanks al onze inspanningen niet voorkomen kon worden dat er een aantal aanslagen zijn gepleegd, maakt hun anti-Europese en antidemocratische retoriek nog aantrekkelijker.VOnze burgers verwachten ook dat de Europese Unie hun economische en sociale belangen beter beschermt. Vooral tegenwoordig, in deze tijden van de globalisering, is het duidelijker dan ooit dat er toegang moet zijn tot accurate informatie, dat er billijke regels en duidelijke normen moeten worden gesteld, en dat de burgers ervan uit moeten kunnen gaan dat hun leiders (d.w.z. hun regeringen en de Europese instellingen) hen terzijde zullen staan in de confrontatie met concurrenten van buitenaf. Het staat buiten kijf dat vrijhandel en mondiale concurrentie in het belang van de Europeanen zijn, maar evenzeer staat buiten kijf dat er aanzienlijke en dikwijls ongekende uitdagingen mee gepaard gaan.Om die reden moeten wij in ons voortdurende werk aan toekomstige handelsafspraken garanderen en aan onze burgers en de Europese bedrijven de verzekering geven dat wij bovenal hun belangen behartigen en beschermen in dit proces. Europa heeft genoeg argumenten om voorstander te zijn van wereldwijde concurrentie, maar een noodzakelijke voorwaarde daarvoor is gelegen in het herstel van het vertrouwen van de hoofdrolspelers, d.w.z. de werknemers, de consumenten en de ondernemers, in degenen die hen vertegenwoordigen. In dit geval speelt ook de tijd een cruciale rol. Als we er niet in slagen tot handelsakkoorden te komen (en wel binnen maanden, niet jaren), zullen we onvermijdelijk de indruk wekken dat wij als gevolg van de brexit steeds minder meespelen in het mondiale spel. Op dit moment respecteren en erkennen de grootste deelnemers aan dat spel, zoals werd bevestigd door de G20-top, de positie van Europa als handels- en economische macht en als aantrekkelijke partner.VIIk ben mij ervan bew ust dat de toekomst van Europa niet alleen zal af hangen van de manier waarop wij omgaan met de migratiecrisis, terrorisme en de angsten in verband met de globalisering. Het herstel van het gevoel van veiligheid en orde, van het vertrouwen van de EU-burgers in hun politieke leiders en van de reputatie van de Unie als synoniem voor bescherming en stabiliteit is in zijn geheel cruciaal en absoluut noodzakelijk, maar het is niet genoeg. Daarom moet Bratislava ook leiden tot een stappenplan voor andere, even belangrijke opdrachten (zoals economische en sociale ontwikkeling , werkgelegenheid en kansen voor jongeren, de eengemaakte markt, de digitale agenda en investeringen). Tijdens onze reguliere bijeenkomsten van de Europese Raad in oktober en december moeten wij formele besluiten nemen op de bovengenoemde en andere gebieden. Ook in de wintermaanden van 2017 zullen wij onze informele besprekingen met 27 voortzetten. Zoals ik al heb aangekondigd, zullen onze betrekkingen met Rusland worden geëvalueerd in een afzonderlijke sessie tijdens de bijeenkomst van de Europese Raad in oktober. In december zullen we verder bespreken hoe de praktische samenwerking op defensiegebied kan worden versterkt om die meer inhoud te geven zonder het werk van de NAVO nog eens over te doen. Later zullen we ook moeten terugkomen op andere belangrijke onderwerpen als de bankenunie en de verdere ontwikkeling van de economische en monetaire unie.

VIINu de brexit een feit is, kunnen we niet gewoon blijven doen of er niets aan de hand is. Er zijn twee mogelijkheden: ofwel komen wij verzwakt en in onderlinge onenigheid uit deze crisis, ofwel sterker en meer verenigd. Er rust geen doem op onze toekomst, wij hebben alles nog in eigen hand, hart en ziel. Het economische en culturele potentieel van onze 27 landen, het talent en de scholingsgraad van onze burgers zijn redenen te over om te geloven in Europa en in zijn vermogen om de concurrentie met de rest van de wereld doeltreffend en zelfverzekerd aan te gaan.Onze tekortkomingen ten opzichte van andere wereldmachten zijn zichtbaar in de harde kant van de politiek (zoals defensie en uitvoerende bevoegdheden). Wij zullen de Europese Unie echter niet veranderen in één staat. Derhalve zal het voor de lidstaten van cruciaal belang zijn om tot een betere onderlinge samenwerking te komen, zodat binnen de Unie onze krachten gebundeld worden. Uit mijn gesprekken met jullie blijkt duidelijk dat het verlenen van nieuwe bevoegdheden aan Europese instellingen niet het gewenste recept is. Nationale electoraten willen meer invloed op de besluiten van de Unie. Als we deze richting willen inslaan, moet er niettemin verandering komen in de houding van de nationale regeringen tegenover de Europese Unie als zodanig.In de huidige situatie wordt de EU dikwijls behandeld als een noodzakelijk kwaad, en niet als een gemeenschappelijk goed. De slagzin „minder macht aan Brussel”, die goed klinkt in politieke campagnes, moet worden geïnterpreteerd als meer verantwoordelijkheidsgevoel voor de Unie in de nationale hoofdsteden. Dat verantwoordelijkheidsgevoel voor de Unie is niets anders dan de bereidheid om een deel van haar eigen belangen op te offeren voor de gemeenschap. Het betekent ook dat niet steeds met een beschuldigende vinger naar de Unie moet worden gewezen, wat soms wel gerechtvaardigd is, maar vaker dient als gemakkelijk excuus voor eigen falen. Dit was ook een van de oorzaken van de brexit-uitslag.De sleutels voor een gezond evenwicht tussen de prioriteiten van de lidstaten en die van de Unie liggen in de nationale hoofdsteden. De instellingen moeten de tussen de lidstaten overeengekomen prioriteiten ondersteunen, en niet hun eigen prioriteiten opleggen. Dat is nóg een conclusie die ik getrokken heb uit mijn overleg met jullie.VIIITussen de scepsis van de pessimisten aan de ene kant, en het euro-enthousiasme aan de andere, is er ruimte genoeg voor „reëel optimisme”. Daaraan moet kritische diagnose ten grondslag liggen. Wij moeten alles in het werk stellen om het niet te laten verworden tot een spelletje zwartepieten, een zinloze bezigheid die de afgelopen jaren zo heeft getypeerd, of tot een concurrentieslag om de best klinkende slogans, zoals „beter Europa”, „minder Europa” of „meer Europa”. Uiteindelijk komt er dan misschien iemand die het af kapt met „geen Europa meer”.IXWij zijn vandaag niet in de situatie van de helden van De tijgerkat, een roman van Giuseppe Tomasi di Lampedusa. We hoeven niet alles te veranderen als we willen dat alles hetzelfde blijft. We moeten een aantal zaken corrigeren om te kunnen behouden wat het beste is. Om dat waar te maken hebben wij de bereidheid nodig om diverse moeilijke maar in feite eenvoudige besluiten te nemen. En dan gaat het niet om nieuwe verdragen of procedurele veranderingen. Wat we nodig hebben, is een sterke politieke wil en verbeeldingskracht. Het is tijd om de uitdaging aan te gaan. Er is overigens geen andere weg.

Hoogachtend,

Donald Tusk

39

VERKLARING VAN BRATISLAVA — INFORMELE BIJEENKOMST VAN

27 STAATSHOOFDEN EN REGERINGSLEIDERS — 16 SEPTEMBER 2016

Wij komen vandaag in Bratislava bijeen op een kritiek moment voor ons Europese project. De top van Bratislava van 27 lidstaten was gewijd aan een gezamenlijke diagnose van de huidige staat van de Europese Unie en een bespreking van onze gemeenschappelijke toekomst. Wij waren het allen eens over de volgende algemene beginselen.

Hoewel één land heeft besloten eruit te stappen, blijft de EU voor ons, de overblijvende lidstaten, onmisbaar. Na de oorlogen en de diepe kloven op ons continent stond de EU garant voor vrede en democratie en bracht zij onze landen welvaart. Voor veel landen en regio’s erbuiten zijn dergelijke verworvenheden nog lang geen realiteit. Wij zijn vastbesloten om, voortbouwend op deze gezamenlijke geschiedenis, van de EU met 27 lidstaten een succesverhaal te maken.

De EU is niet volmaakt, maar zij is het beste instrument dat wij hebben om de nieuwe uitdagingen waarmee wij worden geconfronteerd, aan te gaan. Wij hebben de EU nodig, niet alleen om vrede en democratie te garanderen, maar ook de veiligheid van onze burgers. Wij moeten ervoor zorgen dat de EU beter ten dienste staat van hun behoeften en wensen om vrij overal op ons continent te wonen, te studeren, te werken, te reizen en te gedijen, en de voordelen te genieten van het rijke Europese culturele erfgoed.

Wij moeten de onderlinge communicatie — tussen de lidstaten, met de EU-instellingen — verbeteren, maar het belangrijkste is dat de communicatie met onze burgers verbetert. Wij moeten onze besluiten helderder maken. Duidelijke, eerlijke taal spreken. Ingaan op de verwachtingen van de burgers, en daarbij met grote vastberadenheid simplistische oplossingen van extreme of populistische politieke krachten ter discussie stellen.

Wij hebben in Bratislava afgesproken om de komende maanden aan onze burgers een visie van een aantrekkelijke EU te bieden waarop zij kunnen vertrouwen en steunen. Wij zijn ervan overtuigd dat wij de wil en de kracht hebben om daarin te slagen.

Wij waren ingenomen met de Staat van de Unie van de voorzitter van de Commissie.

Wij hebben een algemeen debat gevoerd over de belangrijkste prioriteiten voor de komende maanden. Op basis daarvan hebben de voorzitter van de Europese Raad, het voorzitterschap van de Raad en van de Commissie het volgende werkprogramma voorgesteld (het „stappenplan van Bratislava”):

HET STAPPENPLAN VAN BR ATISLAVA

I. ALGEMENE DIAGNOSE EN DOELSTELLING• Vastbesloten om een succes te maken van de EU met 27

• Veel gemeenschappelijke uitdagingen vóór ons: mensen zijn bezorgd omdat zij angsten en een gebrek aan

controle ervaren in verband met migratie, terrorisme en economische en sociale onzekerheid. Noodzaak om deze zaken de komende maanden als prioriteit aan te pakken

• Door samen te werken zal de EU-27 in staat zijn deze uitdagingen aan te gaan. Wij zijn vastbesloten om ook gemeenschappelijke oplossingen te vinden voor aangelegenheden waarover wij verdeeld zijn; het heeft hier en nu prioriteit om eenheid te tonen en voor politieke controle over de ontwikkelingen te zorgen om onze gemeenschappelijke toekomst op te bouwen

• Noodzaak om duidelijk te zijn over wat de EU kan doen en wat alleen de lidstaten kunnen doen, om te garanderen dat wij onze beloften waar kunnen maken

II. MIGR ATIE EN BUITENGRENZEN

Doelstelling• Nooit toelaten dat wij weer teruggaan naar de

ongecontroleerde stromen van vorig jaar, en het aantal irreguliere migranten verder terugbrengen

• Zorgen voor volledige controle van onze buitengrenzen en terugkeren naar Schengen

• De EU-consensus over het migratiebeleid over de lange termijn verbreden en het verantwoordelijkheids- en solidariteitsbeginsel toepassen

Concrete maatregelena) Met volle overtuiging uitvoering geven aan de EU-Turkije-

verklaring en voortgezette steun aan de landen van de Westelijke Balkan

b) Een aantal lidstaten heeft vandaag toegezegd om onmiddellijke bijstand te bieden ter versterking van de bescherming van Bulgarijes grens met Turkije; de steun aan andere staten in de voorste linie wordt voortgezet

c) Vóór het eind van het jaar zorgen voor volledige snellereactiecapaciteit van de Europese grens- en kustwacht, die nu wettelijk is bekrachtigd

d) Migratiepacten voor samenwerking en dialoog met derde landen tot stand brengen met als doel dat de illegale emigratiestromen afnemen en de terugkeerpercentages omhoog gaan, ter beoordeling van de Europese Raad in december

e) Blijven toewerken naar een bredere EU-consensus wat betreft het migratiebeleid over de lange termijn, mede in verband met de manier waarop het verantwoordelijkheids- en het solidariteitsbeginsel in de toekomst moeten worden toegepast

40

III. INTERNE EN EXTERNE VEILIGHEID

Interne veiligheid

Doelstelling• Alles in het werk stellen om de lidstaten te steunen bij het

waarborgen van de interne veiligheid en het bestrijden van terrorisme

Concrete maatregelena) Intensivering van de samenwerking en informatie-

uitwisseling tussen de veiligheidsdiensten van de lidstatenb) De noodzakelijke maatregelen nemen om ervoor te zorgen

dat iedereen, ook onderdanen van EU-lidstaten, die de buitengrenzen van de Unie overschrijdt, wordt getoetst aan de relevante databanken, die onderling verbonden moeten zijn

c) Beginnen aan het opzetten van een systeem voor reisinformatie en -autorisatie (Etias) om controles vooraf mogelijk te maken en zo nodig toegang te weigeren aan niet-visumplichtige reizigers

d) Een systematische aanpak van radicalisering, mede door uitzetting en inreisverbod waar dat verantwoord is, alsmede EU-ondersteuning voor de preventieacties van de lidstaten

Externe veiligheid en defensie

Doelstelling• In een moeilijk geopolitiek klimaat inzetten op versterkte

samenwerking binnen de EU op het gebied van externe veiligheid en defensie

Concrete maatregelena) De Europese Raad van december moet een besluit nemen

over een concreet plan van uitvoering op veiligheids- en defensiegebied en over de vraag hoe de mogelijkheden van de Verdragen beter kunnen worden benut, met name wat vermogens betreft

b) Onmiddellijk beginnen aan de uitvoering van de gezamenlijke verklaring met de NAVO

IV. ECONOMISCHE EN SOCIALE ONTWIKKELING, JONGEREN

Doelstelling• Een veelbelovende toekomst scheppen voor iedereen,

onze levenswijze veiligstellen en de jongeren betere kansen bieden

Concrete maatregelena) In december: besluit over de uitbreiding van het Europees

Fonds voor strategische investeringen in het licht van een evaluatie

b) Europese Raad van voorjaar 2017: balans opmaken van de vooruitgang met de resultaten van de verschillende strategieën voor de eengemaakte markt (waaronder de digitale eengemaakte markt, de kapitaalmarktenunie, de energie-unie)

c) De Europese Raad van oktober moet bepalen hoe we voor een robuust handelsbeleid kunnen zorgen dat de vruchten plukt van open markten en tegelijkertijd ook rekening houdt met de zorgen van de burgers

d) In december — besluiten over EU-steun voor lidstaten bij de bestrijding van jeugdwerkloosheid en over versterkte EU-programma’s voor jongeren

V. VOLGENDE STAPPEN• Beloften waarmaken: versterking van het mechanisme

voor het evalueren van de uitvoering van genomen besluiten. Loyale samenwerking en communicatie van lidstaten en instellingen

• Bratislava is het begin van een proces. De komende formele bijeenkomsten van de Europese Raad zullen de gelegenheid bieden voor een concrete follow-up van de hier genoemde thema’s. De leiders van de 27 zullen begin 2017 informeel bijeenkomen in Malta. Tijdens de viering in maart 2017 van het 60-jarige jubileum van de Verdragen van Rome zullen de leiders aldaar de gelegenheid te baat nemen om het in Bratislava begonnen proces af te ronden en de koers uit te stippelen voor onze gemeenschappelijke toekomst samen.

41

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

20-21 OKTOBER 2016

I. MIGR ATIE1. De Europese Raad heeft de balans opgemaakt van de meest

recente ontwikkelingen in het integraal migratiebeleid van de EU en daarbij het belang van uitvoering beklemtoond. Het debat ging in het bijzonder over de externe dimensie.

Beschermen van de buitengrenzen2. De inwerkingtreding op 6 oktober van de verordening

betreffende de Europese grens- en kustwacht en de nationale inspanningen zijn een belangrijke stap in de versterking van de controle over onze buitengrenzen en in de „terugkeer naar Schengen” door aanpassing van de tijdelijke controles aan de binnengrenzen om in te spelen op de huidige behoeften. De lidstaten zetten nu personeel en materieel in voor de Europese grens- en kustwacht, zodat die vóór het einde van dit jaar over zijn volledige capaciteit inzake snelle reactie en terugkeer beschikt.

3. De Europese Raad verzoekt om snelle goedkeuring van de herziene Schengengrenscode, die voorschrijft dat alle reizigers die de buitengrenzen van de EU overschrijden, systematisch worden gecontroleerd, en vraagt dat de Raad vóór eind 2016 zijn standpunt over een inreis-uitreissysteem bepaalt. Hij ziet uit naar het komende voorstel van de Commissie voor de invoering van een Europees systeem voor reisinformatie en -autorisatie (Etias) om voorafgaande veiligheidscontroles van niet-visumplichtige reizigers mogelijk te maken en hun zo nodig toegang te weigeren.

Aanpakken van de migratiestromen

a) Voorkomen van illegale migratie langs de route door het centrale Middellandse Zeegebied4. Er zijn meer inspanningen nodig om de stroom irreguliere

migranten, met name uit Afrika, in te dammen en de terugkeerpercentages te verhogen. De Europese Raad onderkent de aanzienlijke — ook financiële — bijdrage die de lidstaten in de voorste linie de jongste jaren hebben geleverd, en:• herinnert eraan dat verder werk moet worden gemaakt

van de uitvoering van een partnerschapskader voor samenwerking met afzonderlijke landen van herkomst of doorreis, en dat de aandacht daarbij eerst naar Afrika moet uitgaan. Het doel is concrete en meetbare resultaten te behalen wat betreft het voorkomen van illegale migratie en het terugsturen van irreguliere migranten, en het noodzakelijke hef boomeffect tot stand te brengen en toe te passen, door gebruik te maken van alle relevante EU-beleidslijnen, -instrumenten en -middelen, waaronder ontwikkeling en handel;

• herinnert eraan dat de diepere oorzaken van migratie in de regio, onder meer door ontheemden in de regio te ondersteunen, moeten worden aangepakt, hetgeen zal

bijdragen tot het voorkomen van illegale migratie, en onderstreept de bijdrage van het actieplan van Valletta en van het voorgestelde plan voor externe investeringen in deze context. Hij is ingenomen met de verklaring van New York voor vluchtelingen en migranten en roept alle wereldspelers op ter zake hun verantwoordelijkheid te nemen;

• neemt nota van het door de Commissie opgestelde „Eerste voortgangsverslag over het partnerschapskader met derde landen in het kader van de Europese migratieagenda”;

• vraagt dat de hoge vertegenwoordiger, mede in haar rol van vicevoorzitter van de Commissie, in de bijeenkomst van de Europese Raad in december de vorderingen met de vijf geselecteerde Afrikaanse landen en de eerste resultaten op het gebied van aankomst en terugkeer presenteert. Hij zal de lijnen uitzetten voor de verdere werkzaamheden met betrekking tot de pacten en zich beraden op het uitbreiden van de aanpak tot andere landen;

• verzoekt alle actoren nauw te blijven samenwerken bij de pacten, zodat betere resultaten kunnen worden geboekt, en verzoekt de lidstaten de nationale administratieve procedures voor terugkeer te versterken.

b) Handhaven en aanscherpen van de controle over de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied5. Om de toestand langs de route door het oostelijke

Middellandse Zeegebied duurzaam te stabiliseren dient de verklaring EU-Turkije verder te worden uitgevoerd en moet de steun voor landen langs de Westelijke Balkanroute worden voortgezet. De Europese Raad pleit voor:• verdere inspanningen om ervoor te zorgen dat migranten

sneller van de Griekse eilanden naar Turkije terugkeren, overeenkomstig de verklaring EU-Turkije, met name door middel van efficiëntere en snellere asielprocedures;

• snelle aanwijzing van permanente coördinatoren in de Griekse hotspots;

• het volledig opvolgen door de lidstaten van de oproepen om de middelen te verstrekken die volgens de bevoegde EU-instanties nodig zijn om Griekenland bij te staan;

• meer vooruitgang met betrekking tot alle afspraken ten aanzien van alle lidstaten in de verklaring EU-Turkije, onder meer wat betreft visumliberalisering. De medewetgevers wordt verzocht in de komende weken een akkoord te bereiken over de herziening van het opschortingsmechanisme inzake visa.

6. De Europese Raad is ingenomen met de vorderingen bij het tot stand brengen van pacten met Libanon en Jordanië voor meer steun aan vluchtelingen en gastgemeenschappen in beide landen, en met de ondertekening op 2 oktober van de „gezamenlijke koersbepaling van de EU en Afghanistan

42

inzake migratie”, die het antwoord op de uitdagingen in verband met irreguliere migratie moet vormen en de praktische samenwerking inzake terugkeer, overname en herintegratie moet verbeteren.

c) Waakzaam blijven met betrekking tot andere routes7. De EU zal met andere landen blijven samenwerken en de

migratiestromen via andere routes, waaronder die door het westelijke Middellandse Zeegebied, nauwlettend volgen om snel op de ontwikkelingen te kunnen reageren.

Andere elementen van de integrale strategie8. De Europese Raad vraagt dat:

• het EASO ervoor zorgt dat de asiel-interventiepool zo spoedig mogelijk operationeel wordt, met het doel lidstaten in de voorste linie te allen tijde en met toereikend personeel te steunen. Daartoe zullen de lidstaten het EASO zo spoedig mogelijk opgave doen van de vereiste deskundigen en zal het EASO de inspanningen van de lidstaten aanvullen door de nodige opleiding te geven en door indien nodig contracten voor extra deskundigen of diensten af te sluiten, met de steun van de Commissie;

• de lidstaten hun inspanningen ter bespoediging van de herplaatsing, met name van niet-begeleide minderjarigen, en de uitvoering van de bestaande hervestigingsregelingen verder opvoeren (2);

• de Raad vóór het einde van het jaar zijn standpunt bepaalt betreffende het plan voor externe investeringen, dat investeringen en het scheppen van banen in de partnerlanden moet bevorderen, zodat in de eerste helft van 2017 snel een akkoord met het Europees Parlement kan worden bereikt.

9. De Europese Raad vraagt ook dat wordt voortgewerkt aan de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel, onder meer aan een antwoord op de vraag hoe de beginselen verantwoordelijkheid en solidariteit in de toekomst moeten worden toegepast. De Europese Raad zal hier in december op terugkomen.

II. HANDEL10. De EU zet in op een robuuste handelspolitiek die de vruchten

plukt van open markten die groei en meer banen opleveren, en ook rekening houdt met de zorgen van haar burgers. Vele miljoenen banen in de EU hangen af van de handel, die een krachtige motor voor groei is en zal blijven. Handel biedt consumenten een ruimere keuze, en Europese bedrijven — waaronder kleine en middelgrote ondernemingen — meer kansen. De Europese Raad bevestigt dat de EU hecht aan een open en op regels gebaseerd multilateraal handelsstelsel.

11. De handelsbelangen van de EU behelzen de volledige bescherming en bevordering van de sociale, milieu- en consumentennormen die de kern vormen van de Europese manier van leven, evenals het recht van de overheid om te reguleren. Als grootste handelsblok ter wereld en leidend voorvechter van mondiale normen zal de EU oplossingen

(2) Dit laat het standpunt van Hongarije en Slowakije, zoals geformuleerd in de gerechtelijke procedures die zijn ingesteld naar aanleiding van Besluit (EU) 2015/1601, en het standpunt van Polen, dat zich in de procedure bij verzoekers heeft gevoegd, onverlet.

blijven zoeken voor de zorgen van de burgers, en de lidstaten blijven bijstaan bij het begeleiden van de nieuwe ontwikkelingen in een snel veranderende, gemondialiseerde wereld.

12. De Europese Raad is in dit verband van oordeel dat oneerlijke handelspraktijken doeltreffend en stevig moeten worden aangepakt. Om Europese banen te beschermen, eerlijke concurrentie op open markten te garanderen en vrijhandel te behouden, is het van cruciaal belang dat de EU over handelsbeschermingsinstrumenten beschikt die berekend zijn op mondiale uitdagingen. Daarom moet er dringend, uiterlijk eind 2016, een evenwichtig akkoord komen over het standpunt van de Raad betreffende de alomvattende modernisering van alle handelsbeschermingsinstrumenten. Er zijn adequate bepalingen nodig om het hoofd te bieden aan situaties waarin geen marktvoorwaarden gelden. In deze context neemt de Europese Raad nota van de mededeling van de Commissie van 18  oktober 2016, getiteld „Naar een krachtig handelsbeleid voor de EU in het belang van werkgelegenheid en groei”.

13. De Europese Raad heeft de balans opgemaakt van de lopende onderhandelingen over vrijhandelsovereenkomsten met belangrijke partners. Hij onderstreepte dat er snel een besluit moet komen tot ondertekening en voorlopige toepassing van de Brede Economische en Handelsovereenkomst tussen de EU en Canada, en spoorde aan tot voortzetting van de onderhandelingen teneinde zo spoedig mogelijk een oplossing te vinden voor de resterende vraagstukken.

14. De Europese Raad verzoekt de Commissie de onderhandelingen over een vrijhandelsovereenkomst met Japan actief voort te zetten, teneinde eind dit jaar tot een politiek akkoord te komen. Hij verzoekt de Commissie tevens de onderhandelingen met de autoriteiten van de VS voort te zetten teneinde een ambitieuze, evenwichtige en brede vrijhandelsovereenkomst te kunnen voorleggen.

15. De Europese Raad onderstreept dat het belangrijk is de lopende onderhandelingen met andere handelspartners, waaronder Mercosur, die hechten aan een wederzijds voordelige openstelling van de markt, te intensiveren.

III. ANDERE MONDIALE EN ECONOMISCHE AANGELEGENHEDEN

16. Het verheugt de Europese Raad dat de Unie de Overeenkomst van Parijs inzake klimaatverandering heeft bekrachtigd, waardoor de overeenkomst in werking kon treden. Hij zal de energie-unie, met inbegrip van alle elementen van het klimaat- en energiekader 2030, permanent evalueren. Herinnerend aan zijn vorige conclusies en aan het in de Raadszitting van 30  september 2016 bereikte akkoord, zal de Europese Raad voor de betrokken wetgevingsvoorstellen strategische sturing blijven geven.

17. De Europese Raad bevestigt opnieuw eerdere conclusies ter zake, waarin hij erop aandringt dat de verschillende strategieën voor de eengemaakte markt (digitale eengemaakte markt, kapitaalmarktenunie, energie-unie en agenda voor de eengemaakte markt) uiterlijk in 2018 worden

43

voltooid en uitgevoerd. In die context is voortvarende actie geboden in verband met de recente voorstellen van de Commissie, onder meer met betrekking tot de hervorming van de EU-regels inzake telecommunicatie en auteursrecht en het gebruik van de 700 MHz-band voor mobiele diensten, en met de voltooiing van de kapitaalmarktenunie, met name door spoedig met het Europees Parlement tot een akkoord te komen over prospectusregels ter verbetering van de toegang van bedrijven tot financiering, en over securitisatie.

18. De Europese Raad roept de Raad op om in zijn zitting op 6  december overeenstemming te bereiken over zijn onderhandelingsstandpunt betreffende het nieuwe Commissievoorstel over EFSI, met inachtneming van de onaf hankelijke externe evaluatie die in november zal worden afgerond.

19. De Europese Raad herhaalt dat uiterlijk in december tastbare resultaten moeten zijn bereikt met betrekking tot de EU-steun voor lidstaten bij de bestrijding van de jeugdwerkloosheid en met betrekking tot de versterking van de EU-programma’s voor jongeren.

IV. EXTERNE BETREKKINGEN20. De Europese Raad veroordeelt met klem de aanvallen

van het Syrische regime en zijn bondgenoten, met name Rusland, op de burgerbevolking in Aleppo. Hij verzoekt

hen nadrukkelijk de wreedheden te staken en dringend maatregelen te nemen om de ongehinderde toegang voor humanitaire hulp tot Aleppo en andere delen van het land te garanderen. De Europese Raad roept op tot onmiddellijke beëindiging van de vijandelijkheden en de hervatting van een geloofwaardig politiek proces onder auspiciën van de VN. De verantwoordelijken voor deze schendingen van het internationaal humanitair recht en het internationaal recht inzake de mensenrechten moeten ter verantwoording worden geroepen. De EU bekijkt alle mogelijke opties, voor het geval dat de huidige wreedheden voortduren. Alles dient in het werk te worden gesteld om het staakt-het-vuren te verlengen, de burgerbevolking van humanitaire hulp te voorzien en de omstandigheden te creëren om onderhandelingen over een politieke transitie in Syrië te openen.

21. De Europese Raad verzoekt de hoge vertegenwoordiger om, samen met de Commissie, verder werk te maken van het EU-initiatief voor humanitaire hulp en medische evacuaties in samenwerking met de VN, en om contact op te nemen met de belangrijkste actoren in de regio met het oog op een politieke transitie en het treffen van voorbereidingen voor verzoening en wederopbouw na af loop van het conf lict.

22. De Europese Raad heeft een oriënterend strategiedebat gevoerd over de betrekkingen met Rusland.

44

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

15 DECEMBER 2016

(3) Dit laat het standpunt van Hongarije en Slowakije, zoals geformuleerd in de gerechtelijke procedures die zijn ingesteld naar aanleiding van Besluit (EU) 2015/1601, en het standpunt van Polen, dat zich in de procedure bij verzoekers heeft gevoegd, onverlet.

I. MIGR ATIE

Externe dimensie1. De Europese Raad herinnert aan zijn conclusies van oktober

over de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied. Hij herhaalt dat hij vasthoudt aan de verklaring EU-Turkije en onderstreept hoe belangrijk het is dat alle onderdelen van de verklaring volledig en niet-discriminerend worden uitgevoerd. Hij herhaalt ook zijn belofte om de landen langs de Westelijke Balkanroute verder te ondersteunen. Hij bekrachtigt het gezamenlijke actieplan betreffende de uitvoering van de verklaring EU-Turkije zoals opgesteld door Griekenland en de Commissie en is verheugd over het feit dat Griekenland reeds die eerste stappen naar uitvoering daarvan heeft gezet. De Europese Raad roept alle lidstaten op ervoor te zorgen dat het gezamenlijke actieplan snel wordt uitgevoerd.

2. Het nieuwe partnerschapskader voor samenwerking is een belangrijk instrument in de strijd tegen illegale migratie en de diepere oorzaken ervan, met name wat de route door het centrale Middellandse Zeegebied betreft. De Europese Raad is ingenomen met de vooruitgang bij de uitvoering van de pacten met vijf Afrikaanse landen van herkomst of doorreis, en met de groeiende eigen verantwoordelijkheid van de partnerlanden. In het licht van deze ervaring zouden nieuwe pacten of andere vormen van samenwerking kunnen worden overwogen, rekening houdend met de beschikbare middelen. De doelstellingen van het partnerschapskader die de Europese Raad in juni jl. vastlegde, moeten in andere externe instrumenten en beleidslijnen van de EU en de lidstaten worden geïntegreerd. De Europese Raad roept de lidstaten op zich te blijven inzetten voor het partnerschapskader en hun inspanningen ter zake nog op te voeren, en zal de vorderingen met het indammen van de migrantenstromen en het verbeteren van de terugkeercijfers nauwlettend volgen.

3. Om de uitvoering van het actieplan van Valletta en het partnerschapskader te versterken dient het in de Raad bereikte akkoord inzake het Europees Fonds voor duurzame ontwikkeling en inzake het mandaat van de EIB voor externe leningen spoedig te worden gevolgd door de vaststelling van de betreffende wetgeving. In dit verband is de Europese Raad verheugd over het feit dat de EIB begonnen is met de uitvoering van haar veerkrachtinitiatief voor het Zuidelijk Nabuurschap en de Westelijke Balkan.

4. De Europese Raad beklemtoont dat de steun voor de Libische kustwacht, onder meer via EUNAVFOR MED Operation SOPHIA, moet worden opgevoerd om haar

beter in staat te stellen levens te redden en het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars te ontwrichten. Tegelijkertijd moeten initiatieven worden genomen om in Libië gestrande migranten mogelijkheden inzake begeleide vrijwillige terugkeer te bieden en het aantal gevaarlijke reizen te beperken.

5. De Europese Raad herinnert eraan dat het belangrijk is dat passende middelen ter beschikking worden gesteld van het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken (EASO) en de Europese grens- en kustwacht. Hij waardeert dat het EASO zal beginnen met het aanwerven van gespecialiseerd personeel om een stabiele en duurzame capaciteit te garanderen. Hij herhaalt voorts dat waakzaamheid geboden blijft met betrekking tot andere routes, onder meer die door het westelijke Middellandse Zeegebied, om snel op de ontwikkelingen te kunnen reageren.

Interne dimensie6. De daadwerkelijke toepassing van de beginselen

verantwoordelijkheid en solidariteit blijft een gedeelde doelstelling. Uit de evaluatie van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel waaraan de afgelopen maanden onophoudelijk is gewerkt, blijkt dat op sommige gebieden convergentie bestaat, terwijl aan andere gebieden nog moet worden gewerkt. De Raad wordt gevraagd om, voortbouwend op dit werk, het evaluatieproces voort te zetten met het doel tijdens het komende voorzitterschap een consensus over het asielbeleid van de EU tot stand te brengen.

7. De lidstaten moeten hun inspanningen ter bespoediging van de herplaatsing, met name van niet-begeleide minderjarigen, en de uitvoering van de bestaande hervestigingsregelingen verder opvoeren (3).

II. VEILIGHEID

Interne veiligheid8. De Europese Raad bevestigt dat hij vasthoudt aan de

uitvoering van de interneveiligheidsstrategie 2015-2020 van de Europese Unie. Het politiek akkoord tussen de medewetgevers over de richtlijn terrorismebestrijding is een belangrijke stap, en dient te worden gevolgd door de spoedige vaststelling van de voorstellen inzake vuurwapens en bestrijding van witwassen, en door de uitvoering van nieuwe wetgeving op het gebied van persoonsgegevens van passagiers (PNR-gegevens). De Europese Raad roept op tot effectieve samenwerking met aanbieders van elektronische diensten binnen en buiten de EU.

45

9. De Europese Raad is ingenomen met het akkoord over de herziene Schengengrenscode, waarbij systematische controles worden opgelegd aan alle reizigers die de buitengrenzen van de EU overschrijden, en roept de lidstaten op er snel uitvoering aan te geven, waarbij rekening moet worden gehouden met de specifieke situatie van sommige lidstaten. De medewetgevers moeten eind juni 2017 een akkoord hebben bereikt over het inreis-uitreissysteem en voor eind 2017 over een Europees Systeem voor reisinformatie en -autorisatie om ervoor te zorgen dat niet-visumplichtige reizigers systematisch worden gescreend. Hij vraagt tevens dat continu wordt gewerkt aan de interoperabiliteit van informatiesystemen en databanken.

Externe veiligheid en defensie10. De Europeanen moeten meer verantwoordelijkheid nemen

voor hun veiligheid. Met het oog op versterking van de Europese veiligheid en defensie in een moeilijk geopolitiek klimaat en betere bescherming van de Europese burgers, onderstreept de Europese Raad, onder bevestiging van eerder gemaakte afspraken, dat er meer inspanningen nodig zijn, waaronder het vrijmaken van voldoende extra middelen, rekening houdend met nationale omstandigheden en juridische verbintenissen. Voor lidstaten die tevens lid van de NAVO zijn, is dit in overeenstemming met de NAVO-richtsnoeren betreffende defensie-uitgaven. De Europese Raad roept ook op tot meer samenwerking om de benodigde vermogens te ontwikkelen en tot inspanningen om deze waar nodig beschikbaar te stellen. De Europese Unie en haar lidstaten moeten een beslissende bijdrage kunnen leveren aan de collectieve inspanningen, en tevens autonoom kunnen optreden waar en wanneer nodig en met partners indien mogelijk. De Europese Raad ziet uit naar een alomvattende herziening van het Athena-mechanisme, die vóór het einde van 2017 afgerond moet zijn.

11. De Europese Raad bekrachtigt de conclusies van de Raad van 17 oktober en 14 november 2016 over de uitvoering van de integrale EU-strategie op het gebied van veiligheid en defensie, waarin het ambitieniveau van de EU wordt vastgesteld. Hij verzoekt de hoge vertegenwoordiger en de lidstaten deze conclusies integraal uit te voeren. Met name zal de hoge vertegenwoordiger, naar aanleiding van de conclusies van de Raad, in de komende maanden voorstellen voorleggen met betrekking tot de ontwikkeling van civiele vermogens, de parameters van een door de lidstaten gedragen jaarlijkse gecoördineerde evaluatie voor defensie, het proces van de ontwikkeling van militaire vermogens rekening houdend met aspecten inzake onderzoek en technologie (O & T) en industriële aspecten, de instelling van een permanent operationeel plannings- en uitvoeringsvermogen op strategisch niveau, de versterking van de relevantie, bruikbaarheid en inzetbaarheid van het instrumentarium voor het snellereactievermogen van de EU, elementen en opties voor een inclusieve permanente gestructureerde samenwerking gebaseerd op een modulaire aanpak en waarbij mogelijke projecten worden geschetst, en het voorzien in alle behoeften in het kader van de capaciteitsopbouw voor veiligheid en ontwikkeling (CBSD).

(4) Voor Polen betreffen deze onder meer de vrijheid om zijn energiemix te bepalen en de waarborging van de energievoorzieningszekerheid.

In dit verband verzoekt de Europese Raad de medewetgevers met spoed aan het Commissievoorstel betreffende de CBSD te werken met het oog op een akkoord in de eerste helft van 2017.

12. De Europese Raad verwelkomt de voorstellen van de Commissie betreffende het Europees defensieactieplan, die haar bijdrage vormen aan de ontwikkeling van een Europees veiligheids- en defensiebeleid; hij benadrukt het belang van volledige betrokkenheid van de lidstaten en verzoekt alle actoren hieraan verder te werken. De Raad wordt verzocht de daarmee verband houdende Commissievoorstellen spoedig te bespreken. De EIB wordt verzocht zich te beraden op stappen ter ondersteuning van investeringen in onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op defensiegebied. De Commissie wordt tevens verzocht in de eerste helft van 2017 voorstellen te doen voor de oprichting van een Europees Defensiefonds dat onder meer de gezamenlijke ontwikkeling van onderling door de lidstaten overeen te komen vermogens behelst.

13. De Europese Raad dringt erop aan dat snel werk wordt gemaakt van de follow-up van de Raadsconclusies van 6 december 2016 ter uitvoering van de door de leiders van de EU en de NAVO in Warschau ondertekende gezamenlijke verklaring, waarbij overlapping moet worden vermeden en de complementariteit tussen de EU en de NAVO moet worden gewaarborgd, wat betreft hybride dreigingen, maritieme kwesties, cyberbeveiliging, strategische communicatie, defensievermogens, defensie-industrie en -onderzoek, oefeningen, en capaciteitsopbouw op het gebied van defensie en veiligheid.

14. De Europese Raad vraagt dat voortvarend werk wordt gemaakt van externe veiligheid en defensie en verzoekt de Raad in maart verslag uit te brengen zodat de Europese Raad de vooruitgang kan evalueren. Hij zal in juni verdere strategische sturing verstrekken.

15. De Europese Raad zal de aangelegenheden in verband met veiligheid en defensie op de agenda houden, teneinde de vorderingen regelmatig tegen het licht te houden en op basis daarvan passende strategische en politieke prioriteiten vast te stellen.

III. ECONOMISCHE EN SOCIALE ONTWIKKELING, JONGEREN

16. De Europese Raad verwelkomt het in de Raad bereikte akkoord over de verlenging van het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI), dat de medewetgevers naar verwachting in het eerste semester van 2017 zullen aannemen. Hij neemt er tevens nota van dat de Raad nu klaar is om de onderhandelingen met het Europees Parlement over de modernisering van handelsbeschermingsinstrumenten aan te vatten.

17. Hij wijst andermaal op het belang van de verschillende strategieën voor de eengemaakte markt en van de energie-unie, die in 2018 voltooid en geïmplementeerd zouden moeten zijn. Dan moeten bepaalde cruciale kwesties opgelost zijn  (4). Hij betuigt zijn waardering voor de tot dusver geboekte vooruitgang en spoort alle instellingen aan op dit

46

elan voort te gaan en hun ambitie verder op te voeren, met name in de cruciale domeinen van de diensten en de digitale eengemaakte markt, met het oog op de Europese Raad van maart 2017. Hij vraagt dat resterende belemmeringen binnen de eengemaakte markt, waaronder die voor het vrije dataverkeer, worden weggenomen.

18. De Europese Raad pleit voor de voortzetting van de jongerengarantie en is verheugd over de extra steun voor het jongerenwerkgelegenheidsinitiatief. Hij vraagt tevens dat verder werk wordt gemaakt van de recente initiatieven van de Commissie met betrekking tot jongeren, waaronder die betreffende mobiliteit, onderwijs, de ontwikkeling van vaardigheden en het Europees Solidariteitskorps.

19. De Europese Raad verzoekt de Raad en de Commissie het effect van de integratie van het industrieel beleid in de strategische initiatieven van de EU te beoordelen en zich te beraden op concrete maatregelen ter versterking en modernisering van de industriële basis van de eengemaakte markt.

20. De Raad onderstreept dat het zaak is de bankenunie te voltooien in termen van het verminderen en delen van risico’s in de financiële sector, in de aangewezen volgorde, zoals aangegeven in de conclusies van 17 juni 2016 over een routekaart ter zake. In dat verband verzoekt de Europese Raad de Raad spoedig van start te gaan met de bespreking van de recente voorstellen van de Commissie voor het vergroten van de veerkracht in de financiële sector.

IV. CΥΡRUS21. Naar aanleiding van een presentatie van de president van

de Republiek Cyprus over de onderhandelingen inzake een regeling voor Cyprus heeft de Europese Raad andermaal zijn steun betuigd voor het lopende herenigingsproces in Cyprus. In de wetenschap dat Cyprus lid is van onze Unie, en dat na de regeling zal blijven, is de EU bereid deel te nemen aan de Conferentie van Genève van 12 januari 2017 over Cyprus.

V. EXTERNE BETREKKINGEN

Oekraïne22. De Europese Raad herhaalt hoezeer hij hecht aan het

internationaal recht en de territoriale integriteit van Oekraïne, alsook aan de sluiting van de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne, die het tot stand brengen van een diepe en brede vrijhandelsruimte omvat. Doel van de associatieovereenkomsten is partnerlanden te ondersteunen in hun traject om stabiele en welvarende democratieën te worden, en symbool te staan voor het strategische en geopolitieke belang dat de Europese Unie hecht aan de regionale context. Daarom blijft de voltooiing van het ratificatieproces een cruciale doelstelling van de EU.

23. Na zorgvuldig nota te hebben genomen van het resultaat van het Nederlandse referendum op 6 april 2016 over het wetsvoorstel tot goedkeuring van de associatieovereenkomst, alsmede van de in de aanloop naar het referendum geformuleerde zorgpunten, zoals verwoord door de minister-president van Nederland, neemt de Europese Raad nota van het besluit van de staatshoofden en regeringsleiders van de 28 lidstaten van de Europese Unie, in het kader van de Europese Raad bijeen (bijlage), waarbij deze zorgpunten

worden behandeld op een wijze die volledig recht doet aan de associatieovereenkomst en de EU-Verdragen.

24. De Europese Raad wijst erop dat het besluit in bijlage dezes juridisch bindend is voor de 28 lidstaten van de Europese Unie en alleen in onderlinge overeenstemming tussen de staatshoofden en regeringsleiders van deze lidstaten kan worden gewijzigd of ingetrokken. Het wordt van kracht zodra het Koninkrijk der Nederlanden de overeenkomst heeft geratificeerd en de Unie deze heeft gesloten. Mocht dit niet gebeuren, dan zal het besluit ophouden te bestaan.

25. De Europese Raad verwelkomt de resultaten van de top EU-Oekraïne van 24 november 2016 en beklemtoont dat de Unie vastbesloten blijft haar betrekkingen met Oekraïne in het licht van de huidige uitdagingen te verdiepen en te versterken. Hij erkent de verwezenlijkingen van Oekraïne bij het uitvoeren van de hervormingen om aan de Europese normen te voldoen, alsook het feit dat het thans de voorwaarden voor een visumvrije regeling met de Unie vervult. In het verlengde van de vaststelling van een solide opschortingsmechanisme wordt de medewetgevers verzocht de laatste hand te leggen aan de procedure die tot de opheffing van de visumplicht voor Oekraïne en Georgië moet leiden.

Syrië26. De Europese Raad veroordeelt krachtig de aanhoudende

aanvallen tegen Aleppo van het Syrische regime en zijn bondgenoten, met name Rusland en Iran, alsmede het doelbewust aanvallen van burgers en ziekenhuizen. De Europese Raad dringt er bij het regime en Rusland, evenals alle partijen bij het conf lict in Syrië, op aan met onmiddellijke ingang de volgende vier noodmaatregelen ten uitvoer te leggen:a) het evacueren van de inwoners van het oostelijke deel

van Aleppo, in alle veiligheid en waardigheid, en onder het toezicht en de coördinatie van de Verenigde Naties, naar de bestemming van hun keuze. Ook de leden van de civiele bescherming en de civiele overheid moeten ongehinderd worden geëvacueerd onder toezicht van de Verenigde Naties. Bij de evacuatie moet voorrang worden gegeven aan de zwaarst gewonden;

b) onmiddellijke en onvoorwaardelijke hulp en bescherming voor alle inwoners van het oostelijke deel van Aleppo, zonder discriminatie en conform het internationaal humanitair recht, met waarborging van volledige en ongehinderde toegang tot het terrein voor de Verenigde Naties en hun partners om basisbenodigdheden en dringende medische zorgen te verstrekken, overeenkomstig Resolutie 2258 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, voor heel Syrië;

c) reële bescherming voor al het medisch personeel en alle medische voorzieningen in het gehele land, overeenkomstig Resolutie 2286 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, met name voor de ziekenhuizen aan de grens met Atmeh, Darkouch, Bab Al Hawa en Bab Al Salamah;

d) het internationaal humanitair recht moet niet alleen in het oostelijke deel van Aleppo maar in het hele land worden toegepast, met name in alle bevolkte gebieden die belegerd zijn geweest.

47

Als voornaamste verstrekker van humanitaire hulp aan de Syrische bevolking zal de EU deze doelen blijven nastreven.

27. De vijandelijkheden in Syrië moeten onmiddellijk worden gestaakt. De EU zal onder auspiciën van de VN constructief samenwerken met alle partners aan een transitie, zoals overeengekomen in Resolutie 2254 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Daartoe verzoekt de Europese Raad de hoge vertegenwoordiger haar rechtstreekse contacten met alle relevante partners te handhaven. Degenen die verantwoordelijk zijn voor schendingen van het internationaal recht, waarvan sommige mogelijk neerkomen op oorlogsmisdaden, moeten ter verantwoording worden geroepen. De EU beziet alle beschikbare opties. De EU zal pas steun voor de heropbouw van Syrië verlenen zodra een geloofwaardige politieke transitie in volle gang is.

BIJLAGEBesluit van de staatshoofden en regeringsleiders van de 28 lidstaten van de Europese Unie, in het kader van de Europese Raad bijeen, inzake de associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en hun lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, anderzijdsDe staatshoofden en regeringsleiders van de 28 lidstaten van de Europese Unie, waarvan de regeringen de associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en hun lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, anderzijds, (de „overeenkomst”) hebben ondertekend,Rekening houdend met de uitslag van het referendum in Nederland van 6 april 2016 over de wet tot goedkeuring van de associatieovereenkomst EU-Oekraïne, en met de in de aanloop naar het referendum geformuleerde zorgpunten, zoals verwoord door de minister-president van het Koninkrijk der Nederlanden,Geleid door de wens die zorgpunten te behandelen op een wijze die volledig recht doet aan de associatieovereenkomst EU-Oekraïne en aan de EU-Verdragen, en strookt met de doelstelling van de EU om de betrekkingen met Oekraïne te verdiepen,Gelet op de conclusies van de Europese Raad van 15 december 2016,Hebben besloten over te gaan tot de vaststelling van de volgende consensus, die van kracht wordt zodra het Koninkrijk der Nederlanden de overeenkomst heeft geratificeerd en de Europese Unie deze heeft gesloten:AHoewel de overeenkomst strekt tot de totstandbrenging van nauwe en langdurige betrekkingen tussen de partijen bij de overeenkomst op basis van gemeenschappelijke waarden, verleent zij Oekraïne niet de status van kandidaat-lidstaat voor toetreding tot de Unie

en houdt zij geen toezegging tot de toekomstige verlening van die status aan Oekraïne in.BD e ove re e n k om s t b e ve s t i g t de s a me nw e r k i n g me t Oekraïne op het gebied van veil igheid, met name inzake conf lictpreventie, crisisbeheersing en niet-verspreiding van massavernietigingswapens. De tekst behelst geen verplichting voor de Unie of de lidstaten om collectieve veiligheidsgaranties of andere militaire steun of bijstand aan Oekraïne te verstrekken.CDe overeenkomst beoogt uitdrukkelijk de mobiliteit van burgers te verbeteren, maar verleent onderdanen van Oekraïne of burgers van de Unie niet het recht om zich vrijelijk te vestigen of vrijelijk te werken op het grondgebied van de lidstaten, respectievelijk Oekraïne. De overeenkomst laat het recht van de lidstaten onverlet, zelf te bepalen hoeveel onderdanen van Oekraïne tot hun grondgebied worden toegelaten teneinde daar al dan niet in loondienst arbeid te verrichten.DDe overeenkomst bevestigt dat de Unie vastbesloten blijft het hervormingsproces in Oekraïne te steunen. De overeenkomst noopt de lidstaten niet tot extra financiële steun aan Oekraïne, en doet geen af breuk aan het exclusieve recht van elke lidstaat om de aard en de omvang van zijn bilaterale financiële steun te bepalen.EDe strijd tegen corruptie is van cruciaal belang om de betrekkingen tussen de partijen bij de overeenkomst te verbeteren. Krachtens de overeenkomst zullen de partijen samenwerken bij het bestrijden en voorkomen van corruptie in zowel de particuliere als de publieke sector. De samenwerking tussen de partijen op het gebied van de rechtsstaat heeft met name tot doel de rechterlijke macht te versterken, de efficiëntie ervan te vergroten, de onaf hankelijkheid en onpartijdigheid ervan te beschermen, en corruptie aan te pakken.FEerbiediging van de democratische beginselen, de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, alsmede van de rechtsstaat, onder meer in de zin van punt E, zijn essentiële onderdelen van de overeenkomst. De partijen dienen hun verplichtingen uit hoofde van de overeenkomst na te komen; op de uitvoering en handhaving ervan zal worden toegezien. Conform artikel 478 van de overeenkomst kan elke partij passende maatregelen treffen indien de verplichtingen niet worden nagekomen. Bij het kiezen van passende maatregelen zal voorrang worden gegeven aan maatregelen die het functioneren van de overeenkomst zo min mogelijk verstoren. Deze maatregelen kunnen, in laatste instantie, de schorsing van de rechten of de verplichtingen uit hoofde van de overeenkomst behelzen.

48

VERKLARING — INFORMELE BIJEENKOMST VAN 27 STAATSHOOFDEN EN

REGERINGSLEIDERS — 15 DECEMBER 2016

Wij, de staatshoofden en regeringsleiders van 27 lidstaten en de voorzitters van de Europese Raad en van de Europese Commissie, die vastbesloten zijn van de Unie een geslaagd project te maken, zijn klaar om onderhandelingen met het VK aan te knopen zodra het VK op grond van artikel 50 kennis heeft gegeven. Wij zijn ingenomen met het voornemen van het VK om vóór eind maart 2017 tot de kennisgeving over te gaan, zodat wij kunnen beginnen met het wegnemen van de onzekerheid waarmee het vooruitzicht van de uittreding van het VK gepaard gaat.Wij staan standvastig achter onze verklaring van 29 juni 2016 in haar geheel en zullen blijven vasthouden aan de daarin neergelegde beginselen. Wij herhalen dat een akkoord zal moeten stoelen op een evenwicht tussen rechten en verplichtingen, en dat het voor toegang tot de eengemaakte markt een voorwaarde is dat alle vier vrijheden worden aanvaard.Wij wensen de uittredingsonderhandelingen in een geest van vertrouwen en eenheid te voeren. Daartoe bekrachtigen wij de bijgaande procedurele regelingen voor deze onderhandelingen.

BIJLAGE1. Na de kennisgeving van het Verenigd Koninkrijk zal de

Europese Raad als eerste stap de richtsnoeren vaststellen die het kader zullen vormen voor de onderhandelingen op grond van artikel 50 VEU, en de algemene standpunten en beginselen zullen bevatten die de EU tijdens de onderhandelingen zal verdedigen. De Europese Raad zal deze zaak voortdurend blijven volgen en zal deze richtsnoeren zo nodig in de loop van de onderhandelingen actualiseren.

2. Na de vaststelling van de richtsnoeren zal de Europese Raad de Raad Algemene Zaken verzoeken vaart te zetten achter de vaststelling van het besluit houdende machtiging tot het openen van de onderhandelingen na een aanbeveling van de Europese Commissie, en zich over de volgende stappen in de procedure te buigen. De Raad zal ook onderhandelingsrichtsnoeren over de inhoud vaststellen, alsmede over de gedetailleerde regelingen die van toepassing zijn op de relatie tussen de Raad en zijn voorbereidende instanties, enerzijds, en de onderhandelaar van de Unie, anderzijds. Deze onderhandelingsrichtsnoeren kunnen zo nodig in de loop van de onderhandelingen worden

gewijzigd en aangevuld om rekening te houden met eventuele wijzigingen van de richtsnoeren van de Europese Raad.

3. De Raad zal worden verzocht de Europese Commissie te benoemen tot onderhandelaar van de Unie. De benoeming door de Commissie van Michel Barnier als hoofdonderhandelaar wordt gunstig onthaald. Met het oog op transparantie en vertrouwensopbouw is het team van de onderhandelaar van de Unie bereid een vertegenwoordiger van het roulerend voorzitterschap van de Raad in zijn rangen op te nemen. Vertegenwoordigers van de voorzitter van de Europese Raad zullen alle onderhandelingsrondes bijwonen en eraan deelnemen in een ondersteunende rol, naast de vertegenwoordigers van de Europese Commissie. De onderhandelaar van de Unie zal stelselmatig verslag uitbrengen aan de Europese Raad, de Raad en zijn voorbereidende instanties.

4. Tussen de bijeenkomsten van de Europese Raad zullen de Raad en het Coreper, bijgestaan door een speciale Raadsgroep met een permanente voorzitter, erop toezien dat de richtsnoeren van de Europese Raad en de onderhandelingsrichtsnoeren van de Raad tijdens de onderhandelingen worden gevolgd, en de onderhandelaar van de Unie sturing verlenen.

5. De leden van de Europese Raad, de Raad en zijn voorbereidende instanties die het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigen, zullen niet deelnemen aan de besprekingen of de besluiten die ermee verband houden.

6. De vertegenwoordigers van de 27 staatshoofden en regeringsleiders (sherpa’s/permanente vertegenwoordigers) zullen zo nodig bij de voorbereiding van de Europese Raad worden betrokken. De vertegenwoordigers van het Europees Parlement zullen worden uitgenodigd voor dergelijke voorbereidende vergaderingen.

7. De onderhandelaar van de Unie zal worden verzocht het Europees Parlement tijdens de onderhandelingen nauw en regelmatig op de hoogte te houden. Het voorzitterschap van de Raad zal bereid zijn het Europees Parlement vóór en na elke zitting van de Raad Algemene Zaken te informeren en ermee van gedachten te wisselen. De voorzitter van het Europees Parlement zal worden uitgenodigd om aan het begin van bijeenkomsten van de Europese Raad te worden gehoord.

49

BRIEF VAN VOORZITTER DONALD TUSK AAN 27 STAATSHOOFDEN EN

REGERINGSLEIDERS VAN DE EU VOOR DE AANVANG VAN DE INFORMELE

BIJEENKOMST VAN DE STAATSHOOFDEN EN REGERINGSLEIDERS IN MALTA —

31 JANUARI 2017

Beste collega’s,Met het oog op een optimale voorbereiding van onze besprekingen in Malta over de toekomst van de Europese Unie en naar aanleiding van de gesprekken die ik met enkelen van u heb gevoerd, wil ik graag een paar gedachten aan u voorleggen waarover de meesten van ons het naar mijn mening eens zijn.Sinds de ondertekening van het Verdrag van Rome heeft de Unie niet voor zulke gevaarlijke uitdagingen gestaan als nu. We worden geconfronteerd met drie dreigingen, die zich niet eerder hebben voorgedaan, althans niet op deze schaal.De eerste —    externe  — dreiging houdt verband met de geopolitieke situatie in de wereld en rondom Europa. Een steeds, laten we het maar „assertiever” China noemen, met name ter zee, het agressieve beleid van Rusland ten opzichte van Oekraïne en zijn buren, oorlogen, terreur en anarchie in het Midden-Oosten en in Afrika, waarbij de radicale islam een belangrijke rol speelt, alsmede verontrustende verklaringen van de nieuwe Amerikaanse regering, maken onze toekomst hoogst onvoorspelbaar. Voor de eerste keer in de geschiedenis, in een steeds meer multipolaire buitenwereld, worden zo velen openlijk anti-Europees, of, in het beste geval, eurosceptisch. Met name de verandering in Washington brengt de Europese Unie in een moeilijke situatie; de nieuwe regering lijkt het Amerikaanse buitenlandse beleid van de afgelopen zeventig jaar ter discussie te stellen.De tweede — interne — dreiging houdt verband met de opkomst van anti-EU-, nationalistische, steeds xenofobere gevoelens in de EU zelf. Nationaal egoïsme wordt ook een aantrekkelijk alternatief voor integratie. Daarnaast worden middelpuntvliedende tendensen gevoed door fouten die worden gemaakt door degenen voor wie ideologie en instellingen belangrijker zijn geworden dan de belangen en gevoelens van de mensen.De derde dreiging is de opstelling van de pro-Europese elites. Een afnemend geloof in politieke integratie, het toegeven aan populistische argumenten alsmede twijfel aan de fundamentele waarden van de liberale democratie treden steeds scherper op de voorgrond.In een wereld vol spanning en confrontatie is er behoefte aan moed, vastberadenheid en politieke solidariteit van de kant van de Europeanen. Anders zullen we niet overleven. Als wij niet in onszelf geloven, in het diepere doel van integratie, waarom zouden anderen dat dan doen? In Rome moeten wij dit geloof opnieuw belijden. In de wereld van vandaag, met staten groot als werelddelen die honderden miljoenen inwoners tellen, heeft elke afzonderlijke Europese staat weinig gewicht. Maar de EU heeft wel een demografisch en economisch potentieel dat haar tot een gelijke partner van de grootste mogendheden maakt. Het belangrijkste signaal dat Rome moet afgeven, moet dan ook de eensgezindheid van de 27 zijn. Een signaal dat we niet alleen verenigd moeten zijn, maar dat we dat ook willen.

Laten we onze Europese trots tentoonspreiden. Als we net doen alsof we de tegen de EU en onze toekomst gerichte uitlatingen en besluiten niet opmerken, zullen de mensen ophouden Europa als hun ruimere thuisland te behandelen. Al even gevaarlijk is het dat onze mondiale partners ons niet langer zullen respecteren. Objectief gezien is er geen reden waarom Europa en haar leiders het externe mogendheden en hun leiders naar de zin zouden moeten maken. Ik weet dat in de politiek waardigheid niet te vaak als argument moet worden ingeroepen, omdat tweedracht en negatieve emoties daardoor in de hand worden gewerkt. Maar op dit moment moeten wij heel duidelijk opkomen voor onze waardigheid, de waardigheid van een verenigd Europa — ongeacht of wij praten met Rusland, China, de VS of Turkije. Laten we daarom de moed hebben trots te zijn op onze verwezenlijkingen, die van ons werelddeel de beste plaats op aarde hebben gemaakt. Laten we de moed hebben ons te verzetten tegen de retoriek van demagogen, die beweren dat Europese integratie alleen de elites ten goede komt, dat gewone mensen er alleen maar onder geleden hebben, en dat landen zich op eigen kracht beter kunnen redden dan samen.We moeten naar de toekomst kijken — dat hebt u het vaakst gevraagd in het overleg dat wij de afgelopen maanden hebben gevoerd. En daarover bestaat geen twijfel. Maar we mogen nooit, onder geen enkele omstandigheid, vergeten welke zestig jaar geleden de belangrijkste redenen waren voor ons besluit om Europa te verenigen. Vaak wordt aangevoerd dat de herinnering aan het rampzalige verleden van een verdeeld Europa niet meer meetelt, omdat de nieuwe generaties zich onze inspiratiebronnen niet herinneren. Maar geheugenverlies berooft die bronnen niet van hun waarde en ontslaat ons niet van onze verplichting om te blijven wijzen op de droevige lessen van een verdeeld Europa. In Rome moeten wij met klem de volgende twee fundamentele, maar vergeten, waarheden herhalen: ten eerste, we hebben ons verenigd om een nieuwe ramp van historische proporties te voorkomen; en ten tweede, deze periode van Europese eenheid, is de beste in de hele eeuwenoude geschiedenis van Europa. We moeten zonneklaar maken dat de desintegratie van de Europese Unie niet zal leiden tot een soort mythische, volledige soevereiniteit van haar lidstaten, maar tot hun reële en feitelijke af hankelijkheid van de grote supermogendheden: de Verenigde Staten, Rusland en China. Alleen samen kunnen we helemaal onaf hankelijk zijn.We moeten daarom assertieve en spectaculaire stappen zetten die verandering brengen in de collectieve emoties, en het streven naar het volgende niveau van Europese integratie doen herleven. Daartoe moeten wij het de Europese burgers het gevoel van interne en externe veiligheid en van sociaal-economisch welvaren teruggeven. Dat vereist een permanente versterking van de externe grenzen van de EU; betere samenwerking van de diensten die verantwoordelijk zijn voor het bestrijden van terrorisme en het beschermen van orde en vrede binnen de ruimte zonder grenzen; verhoging van de defensie-uitgaven; versterking van het buitenlands beleid van de EU als geheel, alsmede een betere coördinatie van

50

het buitenlands beleid van de afzonderlijke lidstaten; En, niet in de laatste plaats, het bevorderen van investeringen, sociale inclusie, groei, werkgelegenheid, de vruchten plukken van technologische veranderingen en convergentie in zowel de eurozone als heel Europa.We moeten de verandering in de handelsstrategie van de VS aanwenden in het voordeel van de EU door ons overleg met geïnteresseerde partners te intensiveren en tegelijkertijd onze belangen te behartigen. De Europese Unie moet niet afzien van

haar rol als superhandelsmogendheid die openstaat voor andere en tegelijkertijd haar eigen burgers en bedrijven beschermt en onthoudt dat vrijhandel eerlijke handel betekent. Ook moeten wij de internationale orde die berust op rechtsstatelijkheid vastberaden verdedigen. We kunnen ons niet overgeven aan degenen die de trans-Atlantische band willen verzwakken of tenietdoen, want zonder die band kunnen de wereldorde en de wereldvrede niet standhouden. We moeten onze Amerikaanse vrienden herinneren aan hun eigen devies: alleen samen staan we sterk.

51

VERKLARING VAN MALTA — INFORMELE BIJEENKOMST VAN DE

STAATSHOOFDEN EN REGERINGSLEIDERS — 3 FEBRUARI 2017

1. Wij verwelkomen en steunen de inspanningen die het Maltese voorzitterschap zich getroost om werk te maken van alle onderdelen van het integrale migratiebeleid van de EU. We bevestigen onze vastbeslotenheid om op te treden met volledige inachtneming van de mensenrechten, het internationaal recht en de Europese waarden, en in samenwerking met het UNHCR en de IOM.

2. Een essentieel onderdeel van een duurzaam migratiebeleid is het garanderen van doeltreffende controle op onze buitengrenzen en een indamming van illegale migratiestromen naar de EU. Het aantal aankomsten daalde in 2016 tot een derde van het niveau van 2015. Hoewel de druk aanhoudt, is het aantal aankomsten via de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied in de laatste vier maanden van 2016 met 98 % gedaald in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. Wij blijven gehecht aan de verklaring EU-Turkije en de volledige en niet-discriminatoire uitvoering van alle aspecten ervan, alsmede aan de voortzetting van de steun voor de landen op de Westelijke Balkanroute.

3. In 2016 zijn via de route door het centrale Middellandse Zeegebied echter meer dan 181 000 aankomsten vastgesteld, terwijl het aantal op zee vermiste of omgekomen personen sedert 2013 jaar na jaar een nieuw record bereikt. Aangezien in 2017 reeds honderden mensen het leven hebben verloren en het voorjaar eraan komt, zijn wij vastbesloten aanvullende maatregelen te nemen om de migratiestromen langs de route door het centrale Middellandse Zeegebied aanzienlijk te verminderen en het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars te ontwrichten, en tegelijkertijd waakzaam te blijven met betrekking tot de route door het oostelijke Middellandse Zeegebied en andere routes. Wij zullen intensiever gaan samenwerken met Libië, dat het belangrijkste land van vertrek is, alsook met Libiës buurlanden in Noord-Afrika en ten zuiden van de Sahara.

4. Het partnerschapskader en het actieplan van Valletta hebben ons in staat gesteld door middel van een solide partnerschap op basis van wederzijds vertrouwen de samenwerking op lange termijn met een aantal partnerlanden te verdiepen, onder meer inzake de diepere oorzaken van migratie. Al dit werk werpt reeds vruchten af en zal worden geïntensiveerd. Tegelijkertijd is de situatie zo dringend dat er onmiddellijk bijkomende operationele maatregelen moeten worden genomen op regionaal niveau, waarbij er op elk punt een pragmatische en soepele aanpak op maat moet worden gevolgd waarbij alle landen langs de migratieroute moeten worden betrokken. In dit verband zijn wij ingenomen met de gezamenlijke mededeling van de Commissie en de hoge vertegenwoordiger getiteld: „Migratie langs de centrale Middellandse Zeeroute — Migrantenstromen beheersen en levens redden”.

5. De inspanningen om Libië te stabiliseren zijn nu belangrijker dan ooit, en de EU zal alles in het werk stellen om tot de verwezenlijking van die doelstelling bij te dragen. In Libië is capaciteitsopbouw van cruciaal belang om de autoriteiten in staat te stellen controle te verwerven over de land- en zeegrenzen en de doorvoer- en smokkelactiviteiten te bestrijden. De EU blijft zich inzetten voor een inclusieve politieke oplossing in het kader van het politieke akkoord over Libië, en voor steun aan de presidentiële raad en de door de Verenigde Naties gesteunde regering van nationale overeenstemming. De EU en de lidstaten zullen waar mogelijk ook meer samenwerken met en bijstand verlenen aan de Libische lokale en regionale gemeenschappen en met de internationale organisaties die in het land actief zijn.

6. Aan onderstaande elementen zal voorrang worden gegeven:a) opleiding, uitrusting en steun voor de Libische nationale

kustwacht en andere relevante instanties. Aanvullende opleidingsprogramma’s van de EU moeten zo snel mogelijk worden versterkt, zowel qua intensiteit als qua aantallen, te beginnen met de reeds in het kader van Operation SOPHIA bestaande programma’s en voortbouwend op de daarbij opgedane ervaring. Er moet een duurzame en voorspelbare financiering en planning voor deze activiteiten komen, onder meer via het Seahorse-netwerk Middellandse Zee;

b) verdere inspanningen gericht op het ontwrichten van het bedrijfsmodel van smokkelaars via versterkte operationele acties, in het kader van een geïntegreerde aanpak waarin Libië en andere landen op de route en relevante internationale partners een rol spelen, evenals geëngageerde lidstaten, GVDB-missies en -operaties, Europol en de Europese grens- en kustwacht;

c) indien mogelijk ondersteuning bieden voor de ontwikkeling van plaatselijke gemeenschappen in Libië, met name in kustgebieden en aan de Libische landgrenzen op de migratieroutes, ter verbetering van hun sociaal-economische situatie en ter vergroting van hun veerkracht als gastgemeenschappen;

d) zorgen voor adequate opvangcapaciteit en -omstandigheden in Libië voor migranten, samen met het UNHCR en de IOM;

e) de IOM helpen om het aantal gevallen van gefaciliteerde vrijwillige terugkeer te verhogen;

f) verbetering van voorlichtingscampagnes en initiatieven gericht op migranten in Libië en in landen van herkomst en doorreis, in samenwerking met lokale actoren en internationale organisaties, in het bijzonder gericht tegen het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars;

g) helpen de druk op Libiës landgrenzen te verminderen door samen te werken met de Libische autoriteiten en met alle

52

buurlanden van Libië, onder meer door de ondersteuning van projecten die de Libische grensbeheerscapaciteit verbeteren;

h) alternatieve routes en mogelijke omleiding van smokkelaarsactiviteiten in de gaten houden, door middel van samenwerkingsinspanningen met de buurlanden van Libië en de landen van het partnerschapskader, met de steun van de lidstaten en de relevante EU-agentschappen en door het beschikbaar maken van alle noodzakelijke bewakingsinstrumenten;

i) verdere ondersteuning van inspanningen en initiatieven van individuele lidstaten die zich rechtstreeks bezighouden met Libië; de EU spreekt in dit verband haar waardering uit voor het memorandum van overeenstemming dat op 2  februari 2017 door de Italiaanse autoriteiten en voorzitter van de presidentiële raad al-Serraj is ondertekend, en verklaart zich bereid Italië te steunen bij de uitvoering ervan;

j) verdieping van de dialoog en de samenwerking inzake migratie met alle buurlanden van Libië, onder meer een betere operationele samenwerking met de lidstaten en de Europese grens- en kustwacht wat betreft het voorkomen van afreizen en het beheren van terugkeeroperaties.

7. Voor deze doelstellingen zullen de benodigde middelen worden verstrekt. In overeenstemming met het actieplan van Valletta versterkt de Europese Unie de mainstreaming van migratie in haar officiële ontwikkelingshulp voor Afrika, die tijdens dit boekjaar 31 miljard EUR bedraagt. Sommige van de hierboven bedoelde acties kunnen worden gefinancierd in het kader van reeds lopende projecten, met name eventueel projecten die worden gefinancierd uit het EU-Trustfonds

voor Afrika, dat 1,8 miljard EUR uit de EU-begroting beschikbaar stelt en 152 miljoen EUR uit bijdragen van de lidstaten. Om de meest dringende financieringsbehoeften op dit moment en in de loop van 2017 te dekken, verwelkomen we het besluit van de Commissie om als eerste stap 200 miljoen EUR extra uit te trekken voor het Noord-Afrikaanse onderdeel van het fonds en voorrang te geven aan migratieprojecten met betrekking tot Libië.

8. Wij zullen ons externe migratiebeleid verder ontwikkelen om het crisisbestendig te maken. Wij zullen mogelijke hindernissen met betrekking tot, bijvoorbeeld, te vervullen terugkeervoorwaarden in kaart brengen en de terugkeercapaciteit van de EU versterken, met inachtneming van het internationaal recht. Wij zijn ingenomen met het voornemen van de Commissie om spoedig als eerste stap een geactualiseerd actieplan inzake terugkeer te presenteren en een leidraad te bieden voor meer operationele terugkeeracties door de EU en de lidstaten en daadwerkelijke overname op basis van het bestaande acquis.

9. Wij zijn het erover eens dat wij snel en vastberaden moeten handelen om de doelstellingen in deze verklaring te verwezenlijken, en roepen alle actoren op daaraan te werken. Wij zijn verheugd over het voornemen van het Maltese voorzitterschap om, in nauwe samenwerking met de Commissie en de hoge vertegenwoordiger, zo spoedig mogelijk een concreet uitvoeringsplan met dat doel aan de Raad voor te stellen, de werkzaamheden voort te zetten en ervoor te zorgen dat de resultaten van nabij worden gevolgd. De Europese Raad zal de vorderingen met de algemene aanpak tijdens zijn bijeenkomsten in maart en in juni evalueren op basis van een verslag van het Maltese voorzitterschap.

53

CONCLUSIES VAN DE VOORZITTER VAN DE EUROPESE RAAD —

9 MAART 2017

De Europese Raad heeft beraadslaagd over bijgaand document. Het werd gesteund door 27 leden van de Europese Raad, maar er werd geen consensus over bereikt, om redenen die geen verband houden met de inhoud.Verwijzingen naar de Europese Raad in bijgaand document impliceren geen formele goedkeuring door de Europese Raad handelend als instelling.

I. BANEN, GROEI EN CONCURRENTIEVERMOGEN

1. De hervormingsagenda die de EU en haar lidstaten hebben ingevoerd in de nasleep van de crisis in 2008 werpt vruchten af. Er is nu weer economische groei in alle 28 lidstaten en de vooruitzichten zijn bemoedigend, zowel voor de eurozone als voor de EU in haar geheel. De werkloosheid, die weliswaar nog te hoog is, staat op het laagste peil sinds 2009, de toestand van de overheidsfinanciën verbetert, en de investeringen, die nog ondermaats zijn, trekken aan.

2. Er blijven evenwel onzekerheden, en daarom is het belangrijk ervoor te zorgen dat het herstel duurzaam is. Daartoe moeten structurele hervormingen ter modernisering van onze economieën worden doorgevoerd, de overheidsfinanciën worden versterkt, en investeringen worden aangemoedigd, onder meer door de spoedige verlenging van het Europees Fonds voor strategische investeringen, mede met het doel bijzondere inspanningen te leveren ter bestrijding van de werkloosheid in de lidstaten waar zij bijzonder hoog is.

3. Herinnerend aan zijn eerdere conclusies wijst de Europese Raad er opnieuw op dat een goed functionerende eengemaakte markt, met haar vier vrijheden, van belang is voor banen, groei en concurrentievermogen. Krachtige maatregelen inzake de digitale agenda zullen het mogelijk maken de vruchten van het digitale tijdperk te plukken, en zullen innovatie ten goede komen. Reeds genomen besluiten moeten doeltreffend worden uitgevoerd en bestaande hiaten moeten worden gevuld door snelle vooruitgang inzake wetgevingsvoorstellen, overeenkomstig de conclusies van de Europese Raad van juni 2016 en de gezamenlijke verklaring van 13  december 2016 over de wetgevingsprioriteiten van de EU voor 2017. De Europese Raad is ingenomen met het besluit van de Commissie om de kwestie van levensmiddelen in twee verschillende kwaliteiten op de interne markt aan te pakken in het forum op hoog niveau voor een beter werkende voedselvoorzieningsketen. De EU heeft concrete maatregelen nodig om te zorgen voor een sterke en concurrerende industriële basis, overeenkomstig de conclusies van december 2016, voor een volledig functionerende en onderling verbonden energiemarkt, en voor een bloeiende dienstensector. Deze zullen alle baat hebben bij een sterkere eengemaakte markt. Het blijft daarom

onze gedeelde doelstelling om uiterlijk in 2018 de diverse strategieën voor de eengemaakte markt te vervolledigen en uit te voeren. De Europese Raad zal de geboekte vooruitgang in juni evalueren.

4. De handel blijft een van de krachtigste motoren voor groei, die aan miljoenen mensen werk biedt en bijdraagt tot welvaart. De Europese Raad is ingenomen met de positieve uitslag van de stemming in het Europees Parlement over de Brede Economische en Handelsovereenkomst (CETA) tussen de EU en Canada, en ziet uit naar de spoedige voorlopige toepassing ervan. Dit is een duidelijk signaal in een tijd waarin protectionistische tendensen opnieuw de kop opsteken. De EU blijft sterk hechten aan een robuuste handelspolitiek en een open en op regels gebaseerd multilateraal handelsstelsel, met een centrale rol voor de WTO. Tegelijkertijd dient de EU zich te voorzien van gemoderniseerde, met de WTO compatibele instrumenten om oneerlijke handelspraktijken en marktverstoringen aan te pakken. De Europese Raad roept in dit verband op tot de snelle vaststelling van de desbetreffende voorstellen. De EU zal actief contact blijven onderhouden met internationale handelspartners. Dat betekent onder meer dat zij resoluut vaart zal zetten achter alle lopende onderhandelingen voor ambitieuze en evenwichtige vrijhandelsovereenkomsten, onder meer met Mercosur en Mexico; de onderhandelingen met Japan staan het dichtst bij een spoedige afronding. De handelsbetrekkingen met China dienen te worden versterkt op basis van onderlinge overeenstemming over wederkerige en wederzijdse voordelen. De EU zal bijzonder waakzaam zijn wat betreft de inachtneming en de bevordering van de belangrijkste normen en van het non-discriminatiebeginsel.

5. De Europese Raad herhaalt dat het zaak is de bankenunie te voltooien in de zin van het verminderen en delen van risico’s in de financiële sector, in de passende volgorde, overeenkomstig de conclusies van de Raad van 17  juni 2016. Hij herinnert aan het belang van internationale samenwerking inzake de ontwikkeling van gemeenschappelijke prudentiële en toezichtsnormen voor financiële diensten.

6. Het is van cruciaal belang dat de voordelen van economische groei alle burgers ten goede komen. De Europese Raad ziet uit naar de „Sociale top voor eerlijke banen en groei”, die op 17 november 2017 te Göteborg wordt gehouden.

7. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de beleidsprioriteiten van de jaarlijkse groeianalyse en verzoekt de lidstaten deze prioriteiten in hun komende nationale hervormingsprogramma’s en stabiliteits- of convergentieprogramma’s te verwerken. De Europese Raad hecht tevens zijn goedkeuring aan de ontwerpaanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone.

54

II. VEILIGHEID EN DEFENSIE8. De Europese Raad wil dat de door zijn conclusies over

externe veiligheid en defensie van december 2016 op gang gebrachte dynamiek wordt gehandhaafd en versterkt, overeenkomstig de in die conclusies vermelde parameters. In de huidige internationale context moet Europa meer doen om zijn burgers te beschermen en bij te dragen tot vrede en stabiliteit in zijn omgeving en daarbuiten, onder meer door voldoende extra middelen vrij te maken, rekening houdend met nationale omstandigheden en juridische verbintenissen. In dat verband spreekt de Europese Raad zijn waardering uit voor de werkzaamheden van de Raad van 6 maart, die een uitvoerig overzicht verschaffen van waar wij staan ten aanzien van alle kwesties (crisisbeheersingsstructuren van het GVDB, permanente gestructureerde samenwerking, gecoördineerde jaarlijkse evaluatie inzake defensie, ontwikkeling van civiele vermogens) en die blijk geven van reële vooruitgang op een aantal belangrijke gebieden. Hij wijst er tevens op dat het „gemeenschappelijk pakket voorstellen” voor nauwere samenwerking met de NAVO moet worden uitgevoerd. Voortbouwend op die dynamiek moet er met nog grotere vastbeslotenheid en spoed worden voortgewerkt. Het verheugt de Europese Raad dat er op 9 juni 2017 te Praag een conferentie op hoog niveau over veiligheid en defensie wordt gehouden. De Europese Raad zal in juni 2017 op dit punt terugkomen en verdere strategische sturing geven.

9. De EU blijft de lidstaten onverminderd steunen bij het waarborgen van de binnenlandse veiligheid en het bestrijden van terrorisme. Op dit gebied hebben wij de laatste jaren grote vorderingen gemaakt, maar wij staan nog steeds voor ongekende uitdagingen. De Europese Raad roept de medewetgevers op om uiterlijk in juni 2017 overeenstemming over het voorstel voor een inreis-uitreissysteem te bereiken en vaart te zetten achter de besprekingen van het voorstel voor een Europees systeem voor reisinformatie en -autorisatie. In dat verband is de verdere uitvoering van de vernieuwde interneveiligheidsstrategie voor de Europese Unie 2015-2020 van cruciaal belang; de Europese Raad zal hierop verder blijven toezien. De Europese Herdenkingsdag voor de Slachtoffers van Terrorisme op 11 maart herinnert ons eraan waarom dit zo belangrijk is.

III. MIGR ATIE10. Zoals blijkt uit het verslag van de Maltese premier, wordt

gewerkt aan de uitvoering van vele operationele maatregelen waartoe op de informele bijeenkomst in Malta van 3 februari 2017 is besloten. De Europese Raad herhaalt dat hij vastbesloten is werk te maken van alle aspecten van de verklaring van Malta, en verleent zijn volledige steun aan de werkzaamheden van het voorzitterschap van de Raad, in nauwe samenwerking met de Commissie en de hoge vertegenwoordiger. Hij staat tevens achter de initiatieven die door individuele lidstaten zijn genomen ter ondersteuning van de inspanningen van de Libische autoriteiten en Libiës Noord-Afrikaanse en zuidelijke buren om de uitdagingen inzake illegale migratie aan te pakken. Het UNHCR en de IOM zijn in dat verband belangrijke partners. De EU zal waakzaam blijven ten aanzien van alle belangrijke migratieroutes om snel op ontwikkelingen te kunnen reageren. De Europese Raad is ingenomen met de mededeling van de Commissie over een

vernieuwd actieplan inzake terugkeer, waartoe in de verklaring van Malta was opgeroepen, alsook met de bijbehorende aanbeveling voor de lidstaten, en verzoekt de Raad die spoedig te bespreken. Hij wijst er nogmaals op dat het werk betreffende een reeks goed functionerende EU-overnameregelingen met derde landen moet worden voortgezet.

11. Wat de interne dimensie betreft, blijft de daadwerkelijke toepassing van de beginselen verantwoordelijkheid en solidariteit een gedeelde doelstelling. De Europese Raad roept op tot verdere inspanningen om snel werk te maken van alle aspecten van het integraal migratiebeleid dat met het oog op de toekomst crisisbestendig is, mede teneinde tijdens het huidige voorzitterschap tot een consensus te komen over het asielbeleid van de EU.

12. De Europese Raad zal in juni 2017 op deze punten terugkomen.

IV. WESTELIJKE BALKAN13. In het licht van de interne en externe uitdagingen

waarvoor de regio momenteel staat, heeft de Europese Raad de broze situatie in de Westelijke Balkan besproken en zal hij die blijven volgen. Hij beklemtoont het belang van het voortzetten van hervormingen, goede nabuurschapsbetrekkingen en inclusieve initiatieven voor regionale samenwerking. Hij heeft zijn ondubbelzinnige steun voor het Europees perspectief van de Westelijke Balkan bevestigd. De Europese Raad is ingenomen met de vorderingen die de landen van de regio hebben gemaakt, en benadrukt dat de EU op alle niveaus toegewijd en betrokken blijft teneinde hen te ondersteunen bij het uitvoeren van op de EU-gerichte hervormingen en projecten.

V. OVERIGE PUNTEN

Europees Openbaar Ministerie14. Nu de ontwerp-verordening tot instelling van het Europees

Openbaar Ministerie door 17  lidstaten uit hoofde van artikel 86, lid 1, tweede alinea, V WEU, aan de Europese Raad is voorgelegd, heeft de Europese Raad het ontwerp besproken en geconcludeerd dat aan de voorwaarde die is vermeld in het begin van de derde alinea van artikel 86, lid 1, is voldaan, zodat het pad is geëffend voor een eventuele nauwere samenwerking, in overeenstemming met de bepalingen van de Verdragen.

Verkiezing van de voorzitter van de Europese Raad15. De Europese Raad heeft de heer Donald Tusk herkozen tot

voorzitter van de Europese Raad voor de periode van 1 juni 2017 tot en met 30 november 2019.

16. De Europese Raad heeft nota genomen van het besluit van de staatshoofden en regeringsleiders van de verdragsluitende partijen bij het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de economische en monetaire unie die de euro als munt hebben, tot herbenoeming van de heer Donald Tusk tot voorzitter van de Eurotop voor de periode van 1 juni 2017 tot en met 30 november 2019.

17. De Europese Raad heeft besloten om later dit jaar terug te komen op de procedure, de criteria en de vereiste evenwichten met betrekking tot benoemingen op hoog niveau voor de volgende institutionele cyclus.

55

VERKLARING VAN ROME VAN DE LEIDERS VAN 27 LIDSTATEN EN VAN DE

EUROPESE RAAD, HET EUROPEES PARLEMENT EN DE EUROPESE COMMISSIE —

25 MAART 2017

Wij, de leiders van 27 lidstaten en van de EU-instellingen, zijn trots op de verwezenlijkingen van de Europese Unie: het opbouwen van Europese eenheid is een stoutmoedig , toekomstgericht streven. Zestig jaar geleden, in de nasleep van de tragedie van twee wereldoorlogen, besloten wij samen een band te smeden en ons continent weer uit de as te doen herrijzen. Wij hebben een unieke Unie tot stand gebracht met gemeenschappelijke instellingen en sterke waarden, een gemeenschap van vrede, vrijheid, democratie, mensenrechten en rechtsstatelijkheid, een belangrijke economische mogendheid met een ongeëvenaard niveau van sociale bescherming en welvaart.De Europese eenheid begon als de droom van enkelen, en het werd de hoop van velen. Toen werd Europa weer eengemaakt. Vandaag zijn wij verenigd en versterkt: honderden miljoenen mensen in heel Europa genieten de voordelen van het samenleven in een uitgebreide Unie die de oude scheidingslijnen heeft overwonnen.De Europese Unie staat voor ongekende uitdagingen, zowel internationaal als intern: regionale conf licten, terrorisme, toenemende migratiedruk, protectionisme en sociale en economische ongelijkheden. Wij zijn vastbesloten de uitdagingen van een snel veranderende wereld samen aan te pakken en onze burgers zowel veiligheid als nieuwe mogelijkheden te bieden.Wij zullen de Europese Unie sterker en veerkrachtiger maken door nog grotere eenheid en onderlinge solidariteit en door de eerbiediging van gemeenschappelijke regels. Eenheid is zowel een noodzaak als onze vrije keuze. Als afzonderlijke staten zouden wij vanwege de mondiale dynamiek slechts een bijrol vervullen. Ons verenigen biedt ons de beste kans om deze dynamiek te beïnvloeden en om onze gemeenschappelijke belangen en waarden te verdedigen. Wij zullen samen optreden, zo nodig met verschillende snelheden en intensiteit, en ons in dezelfde richting begeven als in het verleden, in overeenstemming met de Verdragen en met de mogelijkheid voor anderen om zich later bij ons aan te sluiten. Onze Unie is onverdeeld en ondeelbaar.In de komende tien jaar willen wij een Unie die veilig en zeker, welvarend, concurrerend, duurzaam en sociaal verantwoord is en over de bereidheid en het vermogen beschikt om in de wereld een sleutelrol te vervullen en de globalisering vorm te geven. Wij willen een Unie waar de burgers nieuwe mogelijkheden voor culturele en sociale ontwikkeling en economische groei worden geboden. Wij willen een Unie die blijft openstaan voor de Europese landen die onze waarden eerbiedigen en zich ertoe verbinden deze uit te dragen.In deze tijden van verandering en ons bewust van de zorgen van onze burgers, onderschrijven wij de Agenda van Rome en beloven wij toe te werken naar:1. Een veilig en zeker Europa: een Unie waar alle burgers zich

veilig voelen en zich vrij kunnen bewegen, een Unie waarvan de buitengrenzen beveiligd zijn, een Unie met een efficiënt, verantwoord en duurzaam migratiebeleid met eerbied voor

de internationale normen; een Europa dat vastbesloten is het terrorisme en de georganiseerde criminaliteit te bestrijden.

2. Een welvarend en duurzaam Europa: een Unie die groei en banen creëert; een Unie waar een sterke, verbonden en groeiende eengemaakte markt die de technologische transformatie omarmt, en een stabiele en verder versterkte eenheidsmunt nieuwe wegen openen voor groei, cohesie, concurrentievermogen, innovatie en handel, vooral voor kleine en middelgrote ondernemingen; een Unie die duurzame en houdbare groei bevordert door investeringen en structurele hervormingen en door werk te maken van de voltooiing van de economische en monetaire unie; een Unie waar de economieën naar elkaar toe groeien; een Unie waar de energie zeker en betaalbaar is en het milieu schoon en veilig.

3. Een sociaal Europa: een Unie die, op basis van duurzame groei, economische en sociale vooruitgang en samenhang en convergentie bevordert, en tegelijk de integriteit van de interne markt handhaaft; een Unie die rekening houdt met de verschillen tussen de nationale stelsels en de sleutelrol van sociale partners; een Unie die de gelijkheid tussen vrouwen en mannen en rechten en gelijke kansen voor iedereen propageert; een Unie die de strijd aangaat met werkloosheid, discriminatie, sociale uitsluiting en armoede; een Unie waar jongeren het best mogelijke onderwijs en de best mogelijke opleiding genieten en op het hele continent kunnen studeren en een baan kunnen vinden; een Unie die ons culturele erfgoed bewaart en culturele diversiteit bevordert.

4. Een sterker Europa op het wereldtoneel: een Unie die bestaande partnerschappen verder ontwikkelt en bouwt aan nieuwe, en die stabiliteit en welvaart in haar onmiddellijke omgeving in het oosten en het zuiden, maar tevens in het Midden-Oosten, in Afrika en mondiaal, bevordert; een Unie die bereid is meer verantwoordelijkheden op zich te nemen en een bijdrage te leveren aan het tot stand brengen van een meer concurrerende en geïntegreerde defensiesector; een Unie die streeft naar het versterken van haar gemeenschappelijke veiligheid en defensie, ook in samenwerking en complementariteit met de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, rekening houdend met nationale omstandigheden en juridische verbintenissen; een Unie die zich inzet in het kader van de Verenigde Naties en staat voor een op regels gebaseerd multilateraal systeem, die trots op haar waarden is en haar burgers beschermt en vrije en eerlijke handel en een positief mondiaal klimaatbeleid propageert.

Wij zullen deze doelstellingen nastreven in de vaste overtuiging dat de toekomst van Europa in onze eigen handen ligt en dat de Europese Unie het beste instrument is om onze doelstellingen te verwezenlijken. Wij beloven naar de door onze burgers geuite zorgen te luisteren en er een antwoord op te bieden, en wij zullen

56

ons verstaan met onze nationale parlementen. Wij zullen, in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel, samenwerken op het niveau dat een echt verschil maakt, ongeacht of dat het niveau van de Europese Unie, het nationale, het regionale of het lokale niveau is, en in een geest van vertrouwen en loyale samenwerking, zowel tussen de lidstaten onderling als tussen de lidstaten en de EU-instellingen. Wij zullen op de verschillende niveaus de nodige speelruimte laten voor het versterken van het innovatie- en groeipotentieel van Europa. Wij willen een grote Unie voor

grote vraagstukken en een kleine Unie voor kleine. Wij zullen een democratische, doeltreffende en transparant besluitvorming en een betere uitvoering stimuleren.Als leiders zullen wij, samenwerkend in het kader van de Europese Raad en tussen de instellingen, ervoor zorgen dat de agenda van vandaag wordt uitgevoerd en zo de realiteit van morgen wordt. Wij hebben het geluk verenigd te zijn. Europa is onze gemeenschappelijke toekomst.

57

VERKLARING VAN DE EUROPESE RAAD (5) (ARTIKEL 50) OVER DE KENNISGEVING

DOOR HET VK — 29 MAART 2017

(5) Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel  50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

Vandaag heeft de Europese Raad een brief ontvangen van de Britse premier, Theresa May, waarin kennis wordt gegeven van het voornemen van het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie te verlaten. Deze kennisgeving volgt op het referendum van 23 juni 2016 en vormt de start van het terugtrekkingsproces uit hoofde van artikel 50 van het Verdrag. Wij betreuren dat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat, maar wij zijn klaar voor het proces dat wij nu zullen moeten doorlopen.Voor de Europese Unie bestaat de eerste stap nu in de vaststelling van onderhandelingsrichtsnoeren door de Europese Raad. Deze richtsnoeren zullen de algemene standpunten en beginselen bevatten die de Unie, vertegenwoordigd door de Europese Commissie, zal volgen bij de onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk.

In het kader van deze onderhandelingen zal de Unie eensgezind optreden en haar belangen vrijwaren. Onze belangrijkste prioriteit zal erin bestaan de onzekerheid die het besluit van het Verenigd Koninkrijk voor onze burgers, bedrijven en lidstaten heeft teweeggebracht, zo veel mogelijk te beperken. Daarom zullen wij eerst onze aandacht toespitsen op alle essentiële regelingen voor een ordelijke terugtrekking.Wij zullen deze onderhandelingen op constructieve wijze aanpakken en ernaar streven tot een akkoord te komen. Wij hopen dat het Verenigd Koninkrijk in de toekomst een hechte partner zal zijn.Voorzitter Tusk heeft de Europese Raad bijeengeroepen voor 29 april 2017.

58

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK OVER DE VOLGENDE STAPPEN

NA DE KENNISGEVING DOOR HET VK — 31 MAART 2017

Goedemorgen. In de eerste plaats wil ik premier Muscat danken voor zijn gastvrijheid en voor het buitengewone werk dat reeds door het Maltese voorzitterschap is verricht. In tijden als deze is een stabiel, solide en succesvol roulerend voorzitterschap van de Raad nog belangrijker. Daarom wil ik je hartelijk danken voor je werk, Joseph.

Het voornaamste punt op onze agenda was uiteraard de brexit.

Vandaag wil ik de ontwerp-onderhandelingsrichtsnoeren voor de brexit aan de 27 EU-leiders voorstellen. Aan de 27, omdat het Verenigd Koninkrijk sinds woensdag, na artikel 50 in werking te hebben gesteld, aan de andere kant van de onderhandelingstafel zit. We hebben zeer snel gewerkt, omdat, zoals u weet, het Verdrag ons slechts twee jaar de tijd geeft om een akkoord te bereiken.

Graag schets ik u de belangrijkste elementen en beginselen van mijn voorstel. Wij beschouwen deze als fundamenteel en zullen er onveranderlijk aan vasthouden.

Het is onze pl icht de onzekerheid en de ont w richting , teweeggebracht door het Britse besluit om de EU te verlaten, voor onze burgers, bedrijven en lidstaten zo veel mogelijk te beperken. Zoals ik al zei, gaat het in wezen om schadebeperking.

We moeten in de eerste plaats aan de mensen denken. Burgers uit de hele EU wonen, werken en studeren in het VK. En zolang het VK lid blijft, zijn hun rechten volledig beschermd. Maar we moeten eenieders status en situatie na de uittreding regelen met wederkerige, afdwingbare en niet-discriminerende garanties.

In de tweede plaats moeten we zien te voorkomen dat onze ondernemingen in een juridisch vacuüm terechtkomen doordat na de brexit de EU-wetgeving niet langer op het VK van toepassing is.

In de derde plaats moeten we er ook voor zorgen dat het VK alle financiële verbintenissen en verantwoordelijkheden die het als

lidstaat op zich heeft genomen, honoreert. Dat is niet meer dan billijk tegenover al die mensen, gemeenschappen, wetenschappers, landbouwers enz., aan wie wij alle 28 dit geld beloofd hebben en verschuldigd zijn. Ik kan garanderen dat wij als EU al onze verbintenissen zullen nakomen.

In de vierde plaats zullen wij streven naar f lexibele en creatieve oplossingen ter voorkoming van een harde grens tussen Noord-Ierland en Ierland. Dat is van cruciaal belang voor het ondersteunen van het vredesproces in Noord-Ierland.

Deze vier aangelegenheden komen alle aan bod in de eerste fase van de onderhandelingen. Pas zodra we voldoende vooruitgang hebben geboekt met de uittreding, kunnen we gaan praten over het kader voor onze toekomstige betrekkingen. Parallelle gesprekken over alle vraagstukken tegelijkertijd, zoals geopperd door sommigen in het VK, komen er niet.

En wat onze toekomstige betrekkingen betreft, delen we uiteraard de wens van het VK om een nauw partnerschap met elkaar tot stand te brengen. Sterke banden, die verder reiken dan de economie en ook de samenwerking op het gebied van veiligheid omvatten, blijven in ons gemeenschappelijk belang.

Laat ik besluiten met de opmerking dat de besprekingen die op het punt staan om te beginnen, moeizaam, complex en soms zelfs confronterend zullen zijn. Daar kunnen we niet omheen. De EU-27 maakt er geen strafexpeditie van, ook niet in de toekomst. De brexit is op zich al een straf genoeg. Na meer dan veertig jaar verenigd te zijn geweest, zijn we het elkaar verschuldigd er alles aan te doen om deze scheiding zo soepel mogelijk te laten verlopen.

Daarom ook hebben premier May en ik afgesproken om gedurende dit proces nauw en regelmatig contact te onderhouden. Ik zal Theresa May in Londen bezoeken vóór de Europese Raad van april.

Ik dank u.

59

RICHTSNOEREN — BUITENGEWONE BIJEENKOMST VAN DE EUROPESE RAAD (6)

(ARTIKEL 50) — 29 APRIL 2017

(6) Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel  50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

Op 29 maart 2017 ontving de Europese Raad de kennisgeving van het voornemen van het Verenigd Koninkrijk om zich terug te trekken uit de Europese Unie en uit Euratom. Hierdoor kunnen de onderhandelingen worden geopend, overeenkomstig het Verdrag.De Europese integratie heeft Europa vrede en welvaart gebracht en heeft gezorgd voor een ongekend hoge en brede mate van samenwerking voor aangelegenheden van gemeenschappelijk belang in een snel veranderende wereld. Derhalve zal voor de Unie de overkoepelende doelstelling van deze onderhandelingen erin bestaan de belangen van de Unie, van haar burgers, van haar bedrijven en van haar lidstaten te beschermen.De beslissing van het Verenigd Koninkrijk om de Unie te verlaten, creëert significante onzekerheden die kunnen leiden tot ontregeling, vooral in het Verenigd Koninkrijk maar ook in andere lidstaten, al zij het in mindere mate. Burgers die hun leven vorm hebben gegeven op basis van rechten die uit het Britse lidmaatschap van de EU voortvloeien, worden geconfronteerd met het vooruitzicht die rechten te verliezen. Bedrijven en andere belanghebbenden zullen de door het EU-recht geboden voorspelbaarheid en zekerheid verliezen. Daarnaast zal de beslissing gevolgen hebben voor openbare instanties. In het licht daarvan moeten wij volgens een gefaseerde aanpak te werk gaan, waarbij prioriteit wordt gegeven aan een ordelijke terugtrekking. Nationale instanties, bedrijven en andere belanghebbenden moeten al het nodige doen om zich voor te bereiden op de gevolgen van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk.De Unie zal gedurende het gehele onderhandelingsproces de eenheid bewaren en eensgezind optreden, met als doel een resultaat te behalen dat voor alle lidstaten eerlijk en billijk is en de belangen van haar burgers beschermt. Zij zal zich constructief opstellen en ernaar streven een akkoord te bereiken. Daarmee is het belang van beide partijen het best gediend. De Unie zal zich ervoor beijveren dat resultaat te bereiken, maar zij zal zich er tevens op voorbereiden om, ook indien de onderhandelingen niet zouden slagen, de situatie het hoofd te kunnen bieden.Deze richtsnoeren bepalen het kader voor de onderhandelingen uit hoofde van artikel  50 V EU en bevatten de algemene standpunten en beginselen die de Unie tijdens de volledige onderhandelingscyclus zal volgen. In dit verband is de Europese Raad ingenomen met de resolutie van het Europees Parlement van 5 april 2017. De Europese Raad zal de ontwikkelingen voortdurend blijven volgen en zal deze richtsnoeren zo nodig in de loop van de onderhandelingen actualiseren. De onderhandelingsrichtsnoeren zullen dienovereenkomstig worden aangepast.

I. KERNBEGINSELEN1. De Europese Raad zal blijven uitgaan van de beginselen

die zijn neergelegd in de verklaring van 29 juni 2016 van de

staatshoofden en regeringsleiders en de voorzitters van de Europese Raad en de Europese Commissie. Hij herhaalt zijn wens dat het Verenigd Koninkrijk in de toekomst een hechte partner zal zijn. Hij herhaalt voorts dat ieder akkoord met het Verenigd Koninkrijk gebaseerd moet zijn op een evenwicht tussen rechten en verplichtingen, en een gelijk speelveld moet garanderen. Het behouden van de integriteit van de eengemaakte markt sluit uit dat per sector voor al dan niet deelnemen kan worden gekozen. Een niet-lid van de Unie, dat niet dezelfde verplichtingen naleeft als een lid, kan niet dezelfde rechten en dezelfde voordelen genieten als een lid. In deze context is de Europese Raad ermee ingenomen dat de Britse regering erkent dat de vier vrijheden van de eengemaakte markt ondeelbaar zijn en dat er geen sprake kan zijn van de krenten uit de pap halen. De Unie zal haar autonomie met betrekking tot haar besluitvormingsprocedures en de rol van het Hof van Justitie van de Europese Unie beschermen.

2. De onderhandelingen uit hoofde van artikel 50 VEU zullen in alle transparantie geschieden en betrekking hebben op één alomvattend pakket. In overeenstemming met het beginsel dat er geen akkoord bestaat voordat er over alles een akkoord bestaat, kunnen afzonderlijke kwesties niet afzonderlijk worden geregeld. De Unie zal de onderhandelingen met eensgezinde standpunten tegemoet treden; haar omgang met het Verenigd Koninkrijk zal uitsluitend via de in deze richtsnoeren en in de onderhandelingsrichtsnoeren vastgelegde kanalen verlopen. Om de positie van de Unie niet te ondergraven, zullen er geen separate onderhandelingen plaatsvinden tussen afzonderlijke lidstaten en het Verenigd Koninkrijk over aangelegenheden die betrekking hebben op de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie.

3. De bovenstaande kernbeginselen moeten in dezelfde mate van toepassing zijn op de onderhandelingen over een ordelijke terugtrekking, op elke inleidende en voorbereidende bespreking over het kader van toekomstige betrekkingen, en op elke vorm van overgangsregeling.

II. EEN GEFASEERDE AANPAK VAN DE ONDERHANDELINGEN

4. Met ingang van de datum van de terugtrekking zullen de Verdragen niet meer van toepassing zijn op het Verenigd Koninkrijk, op zijn landen en gebieden overzee die momenteel met de Unie geassocieerd zijn, en op de gebieden waarvan de externe betrekkingen tot de verantwoordelijkheid van het Verenigd Koninkrijk behoren. De hoofddoelstelling van de onderhandelingen zal bestaan in de ordelijke terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk teneinde de onzekerheid te verkleinen en de door deze

60

abrupte verandering veroorzaakte ontregeling zo veel mogelijk te beperken.Daartoe zal de eerste fase van de onderhandelingen ten doel hebben:

– zo veel mogelijk duidelijkheid en rechtszekerheid te bieden voor de burgers, de bedrijven, de belanghebbenden en de internationale partners over de onmiddellijke gevolgen van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie;

– te regelen dat het Verenigd Koninkrijk wordt losgemaakt van de Unie en van alle rechten en verplichtingen die voor het Verenigd Koninkrijk voortvloeien uit de verbintenissen die het als lidstaat is aangegaan.

De Europese Raad zal de voortgang van nabij volgen en bepalen op welk moment er voldoende vooruitgang is geboekt om te kunnen overgaan naar de volgende fase in de onderhandelingen.

5. Hoewel een akkoord over toekomstige betrekkingen tussen de Unie en het Verenigd Koninkrijk op zich pas kan worden voltooid en gesloten nadat het Verenigd Koninkrijk een derde land is geworden, moet volgens artikel 50 VEU in het kader van de voorwaarden van de terugtrekking rekening worden gehouden met het kader van de toekomstige betrekkingen met de Unie. Daartoe moet tijdens een tweede fase van de onderhandelingen uit hoofde van artikel 50 VEU een algeheel begrip van het kader voor de toekomstige betrekkingen worden gevormd. Wij staan klaar om, in de context van de onderhandelingen uit hoofde van artikel 50 VEU, daarover inleidende en voorbereidende besprekingen te beginnen zodra de Europese Raad beslist dat er in de eerste fase voldoende vooruitgang is geboekt met het oog op een bevredigend akkoord over de voorwaarden voor een ordelijke terugtrekking.

6. Voor zover nodig en juridisch mogelijk, kan er bij de onderhandelingen ook naar worden gestreefd overgangsregelingen die de belangen van de Unie dienen, te bepalen en, waar passend, bruggen naar het te verwachten kader voor de toekomstige betrekkingen tot stand te brengen in het licht van de geboekte vooruitgang. Dergelijke overgangsregelingen moeten steeds duidelijk omschreven zijn, een tijdelijk karakter hebben en gepaard gaan met doeltreffende handhavingsmechanismen. Indien een in de tijd beperkte verlenging van het acquis van de Unie zou worden overwogen, moeten in dat geval de bestaande instrumenten en structuren van de Unie inzake regelgeving, begroting, toezicht, rechtspleging en handhaving van toepassing zijn.

7. Het tijdsbestek van twee jaar als vastgelegd in artikel 50 VEU eindigt op 29 maart 2019.

III. AKKOORD OVER VOORWAARDEN VOOR EEN ORDELIJKE TERUGTREKKING

8. Dat alle EU-burgers en hun gezinsleden het recht hebben om in een EU-lidstaat te wonen, te werken of onderwijs te genieten, is een fundamenteel aspect van de Europese Unie. Samen met andere rechten die krachtens het EU-recht worden verleend, heeft dit het leven en de keuzen van miljoenen mensen vormgegeven. De eerste prioriteit voor de onderhandelingen zal zijn om wederzijdse waarborgen overeen te komen die, op de datum van de terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie, de status van burgers

van de EU en het VK, alsmede hun gezinsleden, beschermen, evenals hun uit het EU-recht voortvloeiende rechten. Deze waarborgen moeten doeltreffend zijn, gehandhaafd kunnen worden, niet-discriminerend en uitgebreid zijn, en onder meer een duurzaam verblijfsrecht omvatten na een ononderbroken rechtmatig verblijf van vijf jaar. Burgers moeten hun rechten kunnen uitoefenen met behulp van vlotte en eenvoudige administratieve procedures.

9. Daarnaast zal het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie ook gevolgen hebben voor EU-bedrijven die handel drijven met en actief zijn in het Verenigd Koninkrijk, en voor Britse bedrijven die handel drijven met en actief zijn in de Unie. Evenzo kan het vertrek gevolgen hebben voor degenen die partij zijn bij contracten en zakelijke overeenkomsten of deelnemen aan door de EU gefinancierde programma’s op basis van de aanname dat het Britse EU-lidmaatschap zou voortduren. Het doel van de onderhandelingen moet erin bestaan te voorkomen dat, zodra de Verdragen niet langer op het Verenigd Koninkrijk van toepassing zijn, een rechtsvacuüm ontstaat, en, voor zover mogelijk, onzekerheden te beperken.

10. Met een alomvattende financiële afwikkeling —  mede betreffende de aangelegenheden die voortvloeien uit het MFK en die welke verband houden met de Europese Investeringsbank (EIB), het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) en de Europese Centrale Bank (ECB) — moet ervoor worden gezorgd dat én de Unie én het Verenigd Koninkrijk de verplichtingen nakomen die voortvloeien uit de gehele periode tijdens welke het VK lid was van de Unie. Deze regeling moet gelden voor alle verbintenissen en verplichtingen, daaronder begrepen voorwaardelijke verplichtingen.

11. De Unie staat consequent achter de in alle onderdelen van het Goede Vrijdagakkoord verankerde doelstellingen van vrede en verzoening en het blijft voor haar van het grootste belang om de verwezenlijkingen, voordelen en afspraken van het vredesproces te blijven ondersteunen. Gezien de unieke omstandigheden op het eiland Ierland zullen er f lexibele en creatieve oplossingen moeten worden gevonden, onder meer om te voorkomen dat er een „harde” grens ontstaat, en tegelijkertijd de integriteit van de rechtsorde van de Unie te waarborgen. De Unie moet in dit verband ook bestaande bilaterale akkoorden en regelingen tussen het Verenigd Koninkrijk en Ierland erkennen die verenigbaar zijn met het EU-recht.

12. De Unie moet met het Verenigd Koninkrijk overeenstemming bereiken over regelingen voor de zones van Cyprus die onder de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk vallen, en in dat verband bilaterale akkoorden en regelingen tussen Cyprus en het Verenigd Koninkrijk erkennen die verenigbaar zijn met het EU-recht, met name voor zover deze betrekking hebben op het veiligstellen van de rechten en belangen van de EU-burgers die in die zones woonachtig of werkzaam zijn.

13. Na de terugtrekking zullen de overeenkomsten die zijn gesloten door de Unie, door de lidstaten handelend namens de Unie of door de Unie en de lidstaten samen, niet meer van toepassing zijn op het Verenigd Koninkrijk. De Unie zal haar rechten en verantwoordelijkheden ten aanzien van internationale overeenkomsten behouden. In dat verband verwacht de Europese Raad van het Verenigd Koninkrijk dat het zijn aandeel in alle internationale verbintenissen die het in het kader van zijn EU-lidmaatschap is aangegaan, zal nakomen. In dergelijke situaties moet er een constructieve dialoog met

61

het Verenigd Koninkrijk worden gestart over een mogelijke gemeenschappelijke benadering vis-à-vis de betrokken niet-EU-partnerlanden, internationale organisaties en verdragen.

14. Het terugtrekkingsakkoord zou ook moeten handelen over problemen die zich ten gevolge van de terugtrekking kunnen voordoen in andere sectoren van samenwerking, waaronder justitiële samenwerking, rechtshandhaving en veiligheid.

15. De toekomstige locatie van momenteel in het Verenigd Koninkrijk gevestigde EU-agentschappen en -faciliteiten is een zaak waarover de 27 lidstaten spoedig een besluit moeten nemen; tegelijkertijd moeten er regelingen worden getroffen die de verplaatsing ervan vergemakkelijken.

16. Voor alle gerechtelijke procedures die op de datum van terugtrekking aanhangig zijn bij het Hof van Justitie van de Europese Unie en betrekking hebben op het Verenigd Koninkrijk zelf of op natuurlijke of rechtspersonen in het Verenigd Koninkrijk, moeten er regelingen worden gevonden die de rechtszekerheid en een gelijke behandeling waarborgen. Het Hof van Justitie van de Europese Unie moet bevoegd blijven om uitspraak te doen in deze procedures. Evenzo moeten er regelingen worden gevonden voor administratieve procedures die op de datum van terugtrekking aanhangig zijn bij de Europese Commissie en de agentschappen van de Unie en betrekking hebben op het Verenigd Koninkrijk zelf of op natuurlijke of rechtspersonen in het Verenigd Koninkrijk. Voorts moeten er regelingen worden getroffen voor eventuele administratieve of gerechtelijke procedures die na de terugtrekking van het VK worden ingesteld met betrekking tot feiten die vóór de datum van terugtrekking hebben plaatsgevonden.

17. Het terugtrekkingsakkoord moet geschikte mechanismen voor geschillenbeslechting en handhavingsmechanismen bevatten met betrekking tot de toepassing en interpretatie ervan, evenals duidelijk omschreven institutionele regelingen die het mogelijk maken maatregelen vast te stellen in situaties die niet in het terugtrekkingsakkoord zijn voorzien. Daarbij moet er rekening mee worden gehouden dat de Unie er belang bij heeft te zorgen voor een doeltreffende bescherming van haar autonomie en haar rechtsorde, daaronder begrepen de rol van het Hof van Justitie van de Europese Unie.

IV. VOOR AFGAANDE EN VOORBEREIDENDE BESPREKINGEN OVER EEN KADER VOOR DE TOEKOMSTIGE BETREKKINGEN TUSSEN DE UNIE EN HET VERENIGD KONINKRIJK

18. De Europese Raad is ingenomen met en deelt de wens van het Verenigd Koninkrijk om, nadat het de Unie verlaten heeft, een nauw partnerschap tussen de Unie en het Verenigd Koninkrijk tot stand te brengen. Betrekkingen tussen de Unie en een niet-lidstaat kunnen weliswaar niet de voordelen van het lidmaatschap bieden, maar het zal in het belang van beide partijen zijn om nauwe en constructieve banden te onderhouden, en deze moeten meer omvatten dan enkel handel.

19. De Britse regering heeft aangegeven dat zij er niet naar zal streven deel te blijven uitmaken van de eengemaakte markt, maar zich zal beijveren voor een ambitieuze vrijhandelsovereenkomst met de Europese Unie. Met de belangen van de Unie voor ogen is de Europese Raad bereid een begin te maken met de werkzaamheden voor de

totstandbrenging van een handelsovereenkomst, die zou moeten worden voltooid en gesloten wanneer het Verenigd Koninkrijk niet langer lid is van de EU.

20. Een dergelijke vrijhandelsovereenkomst moet hoe dan ook evenwichtig, ambitieus en breed zijn. Zij kan evenwel niet strekken tot deelname aan de eengemaakte markt of delen daarvan, aangezien dat de integriteit en het goed functioneren daarvan zou ondermijnen. Zij moet voor een gelijk speelveld zorgen, met name op het gebied van mededinging en staatssteun, en in dat verband garanties bieden tegen oneerlijke concurrentievoordelen door, onder andere, voorschriften en praktijken op fiscaal, sociaal, milieu- en regelgevingsgebied.

21. Een toekomstig kader, van welke aard ook, moet de financiële stabiliteit in de Unie waarborgen en het Uniestelsel inzake regulering en toezicht, alsmede de normen en de toepassing daarvan eerbiedigen.

22. De EU is bereid om partnerschappen aan te gaan op andere terreinen dan handel, met name de bestrijding van terrorisme en internationale criminaliteit, alsmede veiligheid, defensie en buitenlands beleid.

23. Het toekomstige partnerschap moet geschikte handhavingsmechanismen en mechanismen voor geschillenbeslechting bevatten, die de autonomie van de Unie — met name haar besluitvormingsprocedures — onverlet laten.

24. Wanneer het Verenigd Koninkrijk de Unie heeft verlaten, mag op het grondgebied van Gibraltar geen akkoord tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk van toepassing zijn zonder overeenstemming daarover tussen het Koninkrijk Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

V. BEGINSEL VAN LOYALE SAMENWERKING

25. Totdat het Verenigd Koninkrijk de Unie verlaat, blijft het een volwaardig lid van de Europese Unie waarop alle rechten en plichten van de Verdragen en het EU-recht van toepassing zijn, waaronder het beginsel van loyale samenwerking.

26. De Europese Raad erkent dat hij in een internationale context rekening moet houden met de specifieke kenmerken van het Verenigd Koninkrijk als zich terugtrekkende lidstaat, op voorwaarde dat het zijn verplichtingen nakomt en loyaal blijft aan de belangen van de Unie zolang het EU-lid is. Evenzo verwacht de Unie van het Verenigd Koninkrijk dat het de noodzaak van de 27 lidstaten erkent om onderling bijeenkomsten en overleg te organiseren over de situatie ná het vertrek van het Verenigd Koninkrijk.

27. Zolang het Verenigd Koninkrijk EU-lid is, moeten alle lopende EU-zaken, zo rimpelloos mogelijk met 28 voortgang blijven vinden. De Europese Raad blijft vastbesloten om de prioriteiten van de Unie op ambitieuze wijze vooruit te stuwen. De onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk zullen gescheiden van de andere EU-activiteiten worden gevoerd en geen beletsel vormen voor vooruitgang daarmee.

VI. PROCEDURELE REGELINGEN VOOR DE ONDERHANDELINGEN UIT HOOFDE VAN ARTIKEL 50

28. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de regelingen die zijn vervat in de verklaring van 27  staatshoofden en regeringsleiders van 15 december 2016.

62

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN DE

G7-TOP IN TAORMINA, ITALIË — 26 MEI 2017

We komen hier in Taormina als G7 bijeen om de meest prangende mondiale kwesties te bespreken. Dit is zonder twijfel de lastigste G7-top in jaren. Het is geen geheim dat de leiders die vandaag bijeenkomen soms erg uiteenlopende standpunten hebben over onderwerpen als klimaatverandering en handel. Maar als EU is het onze taak al het mogelijke te doen om op alle fronten de eensgezindheid binnen de G7 te bewaren.Het belangrijkste is dat de eensgezindheid wordt bewaard met betrekking tot het verdedigen van de op regels gebaseerde internationale orde. Elke dag worden we geconfronteerd met strategische mondiale problemen die voor de vrede en veiligheid in Europa, Azië en het Midden-Oosten bedreigend zijn. Van de oorlog in Syrië en de Russische agressie in Oekraïne, tot kernproeven en lanceringen van ballistische raketten in Noord-Korea en landaanwinning en militarisering in de Zuid-Chinese Zee. Als wij niet voldoende vastbesloten en verenigd zijn, kan de situatie in de wereld echt uit de hand lopen.Ik verwacht dat de G7 eensgezind zal zijn over het conf lict in Oekraïne. Wij steunen ten volle de onaf hankelijkheid, de territoriale integriteit en de soevereiniteit van Oekraïne. Alleen met de volledige uitvoering van de Minsk-akkoorden kan dit conf lict

worden opgelost. Sinds onze laatste G7-top in Japan is er niets gebeurd dat een aanpassing van ons sanctiebeleid jegens Rusland rechtvaardigt. Ik zal de andere leiders van de G7 daarom oproepen dit beleid voort te zetten.De G7 moet ook eensgezind blijven met betrekking tot het beëindigen van de wreedheden in Syrië. Wij moeten bereid zijn grotere inspanningen te leveren om het terrorisme in Syrië te verslaan, en om te zoeken naar een politieke oplossing. Er rust een bijzondere verantwoordelijkheid op de schouders van de landen die, zoals Iran en Rusland, bij de crisis betrokken zijn geraakt en met het regime van Assad samenwerken. In plaats van tijd te verliezen, moeten zij hun invloed aanwenden om een daadwerkelijk staakt-het-vuren af te dwingen, een einde te maken aan het gebruik van chemische wapens en ervoor te zorgen dat alle mensen in nood op een veilige manier onmiddellijk toegang krijgen tot humanitaire hulp.Tot slot moet de G7 ook ten aanzien van het beheersen van de migratiecrisis eensgezind zijn. Dit is een mondiale uitdaging, maar hier in Sicilië is het ook een groot, lokaal probleem. De EU heeft altijd beoogd om ten minste de huidige mate van internationale samenwerking bij het aanpakken van deze crisis te behouden. Of we daarin zullen slagen, is vooralsnog een open vraag. Ik dank u.

63

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

22-23 JUNI 2017

Vandaag heeft de Europese Raad het vooral gehad over het versterken van Europa en het beschermen van de Europese burgers met doeltreffende maatregelen om het terrorisme te bestrijden en het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid van Europa te ontwikkelen, Europa’s economische ontwikkeling in een geglobaliseerde wereld veilig te stellen, migratie aan te pakken en de Europese buitengrenzen te beschermen. Een sterke en vastberaden Unie is het beste middel om onze waarden en belangen te propageren, een op regels gebaseerd multilateraal stelsel te ondersteunen en partners te mobiliseren voor een positief klimaatbeleid. Zij zal er ook toe bijdragen dat de globalisering zodanig vorm wordt gegeven dat de vruchten van open markten kunnen worden geplukt, en dat tevens bescherming tegen oneerlijke praktijken wordt geboden en de sociale, milieu-, gezondheids- en consumentennormen worden beschermd die cruciaal zijn voor de Europese manier van leven. De Europese Raad bracht tevens hulde aan Helmut Kohl, Ereburger van Europa, die op 16 juni 2017 is overleden.

I. VEILIGHEID EN DEFENSIE

Interne veiligheid en de bestrijding van terrorisme1. De Europese Raad veroordeelt met klem de recente

terroristische aanslagen en is verenigd en vastberaden in de strijd tegen terrorisme, haat en gewelddadig extremisme. Deze daden maken ons nog vastbeslotener om op EU-niveau samen te werken aan het verbeteren van onze interne veiligheid: wij zullen de verspreiding van onlineradicalisering tegengaan, onze werkzaamheden inzake het voorkomen en bestrijden van gewelddadig extremisme en het aanpakken van de onderliggende ideologie coördineren, de financiering van terrorisme dwarsbomen, een snelle en gerichte uitwisseling van informatie tussen rechtshandhavingsinstanties bevorderen, ook met betrouwbare partners, en de interoperabiliteit van databanken verbeteren.

2. De sector heeft een eigen verantwoordelijkheid bij de bestrijding van onlineterrorisme en -criminaliteit. Voortbouwend op de werkzaamheden van het EU-internetforum verwacht de Europese Raad dat de sector een eigen forum opzet en nieuwe technologie en instrumenten ontwikkelt waarmee inhoud die aanzet tot terroristische daden, beter automatisch kan worden opgespoord om vervolgens te worden verwijderd. Dit moet zo nodig worden aangevuld met ter zake doende wetgevingsmaatregelen op EU-niveau. Hij roept ertoe op werk te maken van de uitdagingen in verband met systemen die terroristen met elkaar laten communiceren op een voor de bevoegde autoriteiten ontoegankelijke manier, zoals eind-tot-eindencryptie, met behoud van de voordelen van die systemen voor de bescherming van de privacy, gegevens en communicatie. De Europese Raad is van oordeel dat daadwerkelijke toegang tot elektronisch bewijs van wezenlijk

belang is in de strijd tegen terrorisme en zware criminaliteit en dat, met inachtneming van passende waarborgen, de beschikbaarheid van gegevens moet worden zekergesteld.

3. Het op til zijnde akkoord over het inreis-uitreissysteem en de voltooiing, vóór het einde van het jaar, van een Europees Systeem voor reisinformatie en -autorisatie (Etias) zullen het pad effenen voor een snelle invoering en zodoende de controle op de buitengrenzen en de interne veiligheid versterken, waarbij rekening moet worden gehouden met de specifieke situaties in lidstaten die het Schengenacquis nog niet volledig toepassen. In dat verband verzoekt de Europese Raad de Commissie zo snel mogelijk te komen met ontwerpwetgeving tot vaststelling van de voorstellen van de Deskundigengroep op hoog niveau inzake interoperabiliteit.

4. Wij moeten meer vaart zetten achter onze collectieve inspanningen inzake het delen van kennis over buitenlandse terroristische strijders en geradicaliseerden van eigen bodem, en werk maken van beleids- en juridische maatregelen om de dreiging te beheersen.

5. De Europese Raad benadrukt het belang van steunverlening aan terreurslachtoffers.

Externe veiligheid en defensie6. De Europese Raad herhaalt dat hij de EU-samenwerking op

het gebied van externe veiligheid en defensie wil versterken om de Unie en haar burgers te beschermen en bij te dragen aan vrede en stabiliteit in de regio rond de EU en daarbuiten. Samen met al haar diplomatieke en civiele vermogens biedt de EU deze onderneming een unieke mix van mogelijkheden. Zoals is weergegeven in de conclusies van de Raad van 18 mei en 19 juni 2017 is aanzienlijke vooruitgang geboekt bij de uitvoering van de integrale EU-strategie op het gebied van veiligheid en defensie, en van de gezamenlijke verklaring die de leiders van de EU en de NAVO in Warschau hebben ondertekend. De trans-Atlantische betrekkingen en de samenwerking tussen de EU en de NAVO blijven van essentieel belang voor onze algemene veiligheid, aangezien zij ons in staat stellen in te spelen op veranderende veiligheidsdreigingen, waaronder cyber-, terrorisme- en hybride dreigingen. De Europese Raad is ingenomen met de oprichting, in Helsinki, van een Europees Kenniscentrum voor de bestrijding van hybride dreigingen. Tijdens de conferentie op hoog niveau over veiligheid en defensie in Praag van 9 juni 2017 werd onderstreept dat de EU en de NAVO complementair zijn en dat de Europese inspanningen ter versterking van ons onderzoek en onze vermogens en operaties op defensiegebied moeten worden opgevoerd.

7. De gezamenlijke ontwikkeling van door de lidstaten gezamenlijk overeengekomen projecten op het gebied van vermogens om de bestaande grote tekorten aan te vullen en de technologieën van de toekomst te ontwikkelen, is van

64

cruciaal belang om het in december 2016 door de Europese Raad goedgekeurde ambitieniveau van de EU waar te maken. De Europese Raad is ingenomen met de mededeling van de Commissie over een Europees Defensiefonds, bestaande uit een onderzoeksonderdeel en een vermogensonderdeel, en ziet uit naar een snelle inwerkingstelling ervan. Hij vraagt om een snel akkoord over het voorstel voor een industrieel ontwikkelingsprogramma voor Europese defensie, met het oog op de spoedige uitvoering daarvan, vooraleer op middellange termijn bredere programma’s kunnen worden overwogen. De Europese Raad roept de lidstaten op geschikte projecten op het gebied van vermogens voor het Europees Defensiefonds en voor het industrieel ontwikkelingsprogramma voor Europese defensie in kaart te brengen. De Europese Raad verzoekt de lidstaten verder te werken aan opties voor de gezamenlijke aanschaf van vermogens in het kader van het Europees Defensiefonds, op basis van solide financieringsmechanismen. Doel is vermogens af te leveren, de Europese defensie-industrie overal in de EU van een concurrerende, innovatieve en evenwichtige basis te voorzien, onder meer door middel van grensoverschrijdende samenwerking en participatie van kleine en middelgrote ondernemingen, en bij te dragen tot meer Europese samenwerking op defensiegebied, door synergieën te benutten en EU-steun beschikbaar te stellen naast de financiering door de lidstaten. De industriële ontwikkeling voor Europese defensie zal ook EU-steun vergen voor investeringen door kleine en middelgrote ondernemingen en midcap-ondernemingen op het gebied van veiligheid en defensie. In dit verband herinnert de Europese Raad aan zijn verzoek aan de Europese Investeringsbank om na te gaan hoe investeringen in onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op het gebied van defensie kunnen worden ondersteund.

8. Om Europa’s veiligheid en defensie in het huidige moeilijke geopolitieke klimaat te versterken en het ambitieniveau van de EU dat in de integrale EU-strategie tot uiting komt, te helpen verwezenlijken, is de Europese Raad van mening dat er een inclusieve en ambitieuze permanente gestructureerde samenwerking (Permanent Structured Cooperation — PESCO) moet komen. De lidstaten zullen binnen drie maanden een gemeenschappelijke lijst van criteria en bindende toezeggingen opstellen, volledig in overeenstemming met artikel 42, lid 6, en artikel 46 van het VEU en Protocol nr. 10 bij het Verdrag — onder meer met het oog op het vervullen van de meest veeleisende taken  — met een precies tijdschema en specifieke toetsingsmechanismen, zodat de lidstaten die daartoe in staat zijn onverwijld kunnen meedelen dat zij hieraan willen deelnemen. Deze werkzaamheden moeten stroken met de nationale defensieplanning van de lidstaten en met de toezeggingen die door de betrokken lidstaten binnen de NAVO en de VN zijn overeengekomen. Voorts moeten er concrete samenwerkingsprojecten en -initiatieven worden vastgesteld ter ondersteuning van de gemeenschappelijke doelstellingen, toezeggingen en criteria van de PESCO.

9. Om het EU-instrumentarium voor snelle reactie te versterken, is de Europese Raad het erover eens dat het door de EU beheerde Athena-mechanisme de kosten voor de ontplooiing van gevechtsgroepen als gemeenschappelijke

kosten moet dragen, op permanente basis. Tevens dringt hij er bij de Raad op aan vaart te zetten achter zijn werkzaamheden ter verbetering van het reactievermogen van de civiele crisisbeheersing.

10. De Europese Raad zal tijdens een van zijn volgende bijeenkomsten terugkomen op deze aangelegenheden.

II. KLIMAATOVEREENKOMST VAN PARIJS

11. De Europese Raad herhaalt nadrukkelijk dat de EU en haar lidstaten zich zullen inzetten voor een snelle en volledige uitvoering van de Klimaatovereenkomst van Parijs en voor het nakomen van de doelstellingen op het gebied van klimaatfinanciering, en hun voortrekkersrol zullen blijven spelen in de strijd tegen klimaatverandering. De overeenkomst blijft een steunpilaar voor de wereldwijde inspanningen om klimaatverandering doeltreffend aan te pakken en er kan niet opnieuw over worden onderhandeld. De overeenkomst is cruciaal voor de modernisering van de Europese industrie en economie. Ze is tegelijk cruciaal voor de uitvoering van de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling. De nieuwe Europese consensus inzake ontwikkeling, die recentelijk is aangenomen, draagt eveneens bij tot de verwezenlijking van deze doelstelling, ook al wordt er een bredere agenda mee nagestreefd. De EU en haar lidstaten zullen de samenwerking met internationale partners in het kader van de Overeenkomst van Parijs versterken, met name met de meest kwetsbare landen, en aldus blijk geven van solidariteit met de volgende generaties en van verantwoordelijkheid voor de hele planeet. De Europese Raad verzoekt de Raad en de Commissie alle mogelijke middelen te onderzoeken om deze doelstellingen te verwezenlijken. De EU zal nauw blijven samenwerken met alle niet-overheidsactoren, voortbouwend op het succesvolle model van het mondiale klimaatactieplan.

III. BANEN, GROEI EN CONCURRENTIEVERMOGEN

12. Europa heeft behoefte aan banen, groei en concurrentievermogen. Dat alle 28  lidstaten opnieuw economische groei beleven is een positieve ontwikkeling die moet worden geconsolideerd. De Europese Raad heeft besproken hoe het potentieel van de eengemaakte markt en van handel en industrie daartoe het best kan worden benut en er tegelijk voor kan worden gezorgd dat deze ontwikkelingen alle geledingen van de samenleving ten goede komen.

Eengemaakte markt13. De Europese Raad wijst andermaal op het belang van een

goed functionerende, op de vier vrijheden gebaseerde, eengemaakte markt voor het bevorderen van groei, het scheppen van banen en het stimuleren van investeringen en innovatie. De twee wetgevers hebben aanzienlijke vorderingen mogelijk gemaakt op de weg naar de verwezenlijking van de gedeelde doelstelling om de diverse strategieën vóór eind 2018 te voltooien en uit te voeren. Er zijn niettemin nog lacunes die nadere aandacht vereisen. De Europese Raad beklemtoont derhalve dat verdere inspanningen van de EU en haar lidstaten nodig zijn om het in de conclusies van juni 2016 weergegeven

65

ambitieniveau te halen voor de eengemaakte markt, met inbegrip van diensten, de digitale eengemaakte markt, de kapitaalmarktenunie en de energie-unie, interconnecties daaronder begrepen. In dit verband is hij ingenomen met de tussentijdse evaluatie van de digitale eengemaakte markt en het actieplan voor de kapitaalmarktenunie van de Commissie. Een tijdige uitvoering en een betere handhaving van de bestaande wetgeving zijn ook van cruciaal belang om de vruchten van de Europese eengemaakte markt te kunnen plukken. De Raad zal aan de Europese Raad van juni 2018 verslag uitbrengen over de vooruitgang bij het verdiepen, uitvoeren en handhaven van de eengemaakte markt in al haar aspecten. Om reeds verder te kijken dan de voltooiing van de verschillende strategieën voor de eengemaakte markt en te evolueren naar een toekomstbestendige en eerlijke eengemaakte markt, vraagt de Europese Raad dat de Commissie verder nadenkt over innoverende manieren om met nieuwe kansen, uitdagingen en resterende belemmeringen om te gaan.

14. De Europese Raad beziet hoeveel vooruitgang is geboekt met het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) en roept de wetgevers op om snel overeenstemming te bereiken over het uitbreiden en versterken van het fonds.

15. Voortbouwend op de conclusies van de Raad van mei 2017, waarin wordt opgeroepen tot een toekomstige strategie voor het industriebeleid van de EU, onderstreept de Europese Raad dat de industrie een essentiële rol speelt als belangrijke motor voor groei, werkgelegenheid en innovatie in Europa. In overeenstemming met zijn eerdere conclusies roept de Europese Raad op tot concrete maatregelen om te zorgen voor een sterke en concurrerende industriële basis voor de eengemaakte markt.

Handel16. De EU zal een robuuste handelspolitiek blijven voeren en

zich sterk maken voor een open en op regels gebaseerd multilateraal handelsstelsel, met een centrale rol voor de WTO. Zij is ervan overtuigd dat handel bevorderlijk is voor welvaart en banen, en zal de markten openhouden en protectionisme bestrijden. Zij zal op mondiaal niveau actief een ambitieuze vrijhandelsagenda bevorderen. Daartoe zal zij zich beijveren voor een werkelijk gelijk speelveld en tegelijkertijd waakzaam blijven wat betreft de inachtneming en de bevordering van de belangrijkste normen, mede op sociaal, milieu-, gezondheids- en consumentengebied, die cruciaal zijn voor de Europese manier van leven.

17. De Europese Raad is ervan overtuigd dat handel en investeringen slechts vrij kunnen zijn als zij ook eerlijk zijn en alle partijen ten goede komen. De Europese Raad roept de twee wetgevers dan ook op spoedig overeenstemming te bereiken over moderne, met de WTO compatibele handelsbeschermingsinstrumenten, zodat de EU oneerlijke en discriminerende handelspraktijken en marktverstoringen doeltreffender kan aanpakken. Hij vraagt de Commissie ervoor te zorgen dat deze instrumenten snel en doeltreffend worden toegepast via niet-wetgevende uitvoeringsmaatregelen, zodat de handelspraktijken en handelsbeschermingsinstrumenten van de EU reactiever en efficiënter worden, en zo nodig aanvullende maatregelen voor te stellen. Hij roept de Commissie en de Raad tevens op om het debat over de vraag hoe wederkerigheid op het

gebied van overheidsopdrachten en investeringen kan worden versterkt, te verdiepen en voort te zetten. Hij is in dit verband ingenomen met het initiatief van de Commissie om de mondialisering in goede banen te leiden en, onder andere, de investeringen uit derde landen in strategische sectoren te analyseren, met volledige inachtneming van de bevoegdheden van de lidstaten. De Europese Raad zal tijdens een volgende bijeenkomst op dit punt terugkomen.

18. De Europese Raad spoort ertoe aan vooruitgang te boeken met alle lopende onderhandelingen, onder meer met Mexico, Mercosur en het Aziatisch-Pacifisch gebied, voor ambitieuze en evenwichtige vrijhandelsakkoorden, met wederkerigheid en wederzijdse voordelen als leidende beginselen. De Europese Raad is verheugd over de recente vooruitgang in de onderhandelingen met Japan, die het pad zou kunnen effenen voor een politiek akkoord.

Europees Semester19. De Europese Raad hecht in het algemeen zijn goedkeuring

aan de door de Raad besproken geïntegreerde landspecifieke aanbevelingen, zodat het Europees Semester 2017 kan worden afgerond.

IV. MIGR ATIE20. De Europese Raad hecht onverminderd aan de

integrale migratieaanpak van de Unie, doeltreffende buitengrenscontroles om illegale migratiestromen in te dammen en te voorkomen, de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel en de volledige en niet-discriminerende toepassing van de verklaring EU-Turkije in al haar aspecten en ten aanzien van alle lidstaten. De waakzaamheid met betrekking tot alle migratieroutes, waaronder de Westelijke Balkanroute, zal worden gehandhaafd. Wij zullen voortgaan met het versterken en volledig benutten van de operationele capaciteit van de Europese grens- en kustwacht en andere agentschappen. Doeltreffende buitengrenscontroles moeten het mogelijk maken de tijdelijke binnengrenscontroles op te heffen.

21. Het verlies van mensenlevens en de aanhoudende migratiestromen van in hoofdzaak economische migranten op de route door het centrale Middellandse Zeegebied is een structureel probleem en blijft uiterst urgent en zorgwekkend. Om een verergerende humanitaire crisis te voorkomen, zullen de EU en haar lidstaten de controle moeten herstellen. Daartoe moeten zij nu daadkrachtig optreden door de coördinatie en de uitvoering van alle elementen van de verklaring van Malta, het partnerschapskader en het gezamenlijke actieplan van Valletta te verbeteren, en daarvoor voldoende financiële middelen uittrekken. Dit houdt tevens in dat bij voortduring en in sterkere mate moet worden samengewerkt met herkomst- en doorreislanden en dat de regionale samenwerking bij opsporings- en reddingsoperaties, die een hoge prioriteit behoudt, moet worden versterkt. De opleiding en uitrusting van de Libische kustwacht is een essentieel onderdeel van de EU-aanpak, en daar moet vaart achter gezet worden. De IOM en het UNHCR zullen belangrijke partners blijven, onder meer om vrijwillige terugkeer te faciliteren en de opvangvoorzieningen te verbeteren. De samenwerking met herkomst- en doorreislanden zal worden geïntensiveerd om de migratiedruk aan de landgrenzen van Libië en andere

66

buurlanden te verlichten. In dit verband onderstreept de Europese Raad hoezeer het van belang is dat de gemeenschappelijke strijdkrachten van de G5-Sahel worden ondersteund. Net als elders blijft het ontwrichten van het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars en mensenhandelaars aldaar een belangrijke doelstelling, onder meer door betere controle op de handel in uitrusting die zij gebruiken.

22. Daarnaast moeten er meer inspanningen worden geleverd om werkelijke vooruitgang te boeken met het terugkeer- en overnamebeleid. Er moeten onverwijld goed functionerende overnameovereenkomsten en pragmatische regelingen met derde landen worden opgezet op EU-niveau, met gebruikmaking van alle mogelijke pressiemiddelen, voortbouwend op het vernieuwde actieplan inzake terugkeer; waar nodig dient daarbij het visumbeleid ten aanzien van derde landen te worden heroverwogen. Bilaterale regelingen van lidstaten met derde landen dragen ook bij tot het verwezenlijken van deze doelstelling.

23. De Europese Raad bevestigt zijn eerdere conclusies over de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel (CEAS). Dankzij de vooruitgang die onder het Maltese voorzitterschap is geboekt, is men het er nu over eens dat er in het hervormde CEAS een goed evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit moet zijn, en dat het aan toekomstige crises het hoofd moet kunnen bieden. Het systeem moet efficiënt zijn en bestand tegen migratiedruk, mag geen aanzuigende werking hebben en moet secundaire bewegingen tegengaan, en het moet in overeenstemming zijn met het internationale recht, misbruik bestrijden en adequate steun bieden aan de zwaarst getroffen lidstaten. De Commissie wordt verzocht zich te buigen over mogelijke oplossingen om de druk op de lidstaten in de voorste linie te verlichten. Om de samenwerking met derde landen te verbeteren en nieuwe crises te voorkomen, moet het begrip

„veilig derde land” in overeenstemming worden gebracht met de daadwerkelijke voorschriften van het Verdrag van Genève en het primaire EU-recht, met inachtneming van de bevoegdheden van de EU en de lidstaten uit hoofde van de Verdragen. In dit kader vraagt de Europese Raad dat er verder werk wordt gemaakt van een EU-lijst van veilige derde landen. Dit zal deel uitmaken van een toekomstig algemeen akkoord over het CEAS. De Europese Raad verzoekt de Raad de onderhandelingen op die basis voort te zetten en de wetgevingsvoorstellen zo nodig te wijzigen, met de actieve hulp van de Commissie. De Europese Raad zal op deze vraagstukken terugkomen.

V. DIGITAAL EUROPA24. Vooruitblikkend op het werkprogramma voor de tweede

helft van het jaar, met name de digitale top in Tallinn op 29  september 2017, wijst de Europese Raad op het allesoverheersende belang van een ambitieuze digitale visie voor Europa, zijn samenleving en economie. Een holistische benadering van digitale aangelegenheden is nodig om de uitdagingen aan te kunnen en de kansen te benutten die voortvloeien uit de vierde industriële revolutie. Dit vereist de uitvoering van de strategie voor een digitale eengemaakte markt in al haar onderdelen. Tegelijkertijd moeten we met een bredere blik kijken naar markten, infrastructuur, connectiviteit, maatschappelijke en culturele aspecten, met inbegrip van de digitale kloof, naar normen en standaarden, inhoud en gegevens, investeringen, cyberbeveiliging, e-overheid en onderzoek en ontwikkeling. Vanuit het streven om de huidige en toekomstige uitdagingen op het gebied van cyberbeveiliging het hoofd te bieden, juicht de Europese Raad het toe dat de Commissie de strategie voor cyberbeveiliging in september wil herzien en voor het eind van het jaar met verdere gerichte maatregelen wil komen.

67

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN DE

G20-TOP IN HAMBURG, DUITSLAND — 7 JULI 2017

Zoals u weet is migratie een van de onderwerpen van de G20. Europa heeft nu al twee jaar te kampen met een nooit eerder geziene golf van irreguliere migratie. Het is ons gelukt de crisis op de oostelijke Middellandse Zeeroute grotendeels te overwinnen. Wij hebben een overeenkomst met Turkije gesloten en onze samenwerking met de Balkanlanden versterkt. Het resultaat is dat het aantal irreguliere migranten is gedaald van 150 000 in de eerste helft van 2016 tot 9 000 in de eerste helft van 2017. De situatie op de centrale Middellandse Zeeroute, vanuit Libië naar Italië, is echter nog altijd kritiek. Om deze aan te kunnen pakken, moet de internationale gemeenschap samenwerken en solidariteit tonen. Vandaag is het met name Italië dat deze solidariteit nodig heeft. Ons doel moet zijn deze golf te voorkomen bij de bron, namelijk in Noord-Afrika. Dat ziet de EU als de belangrijkste taak. Hiertoe kan Italië rekenen op alle mogelijke Europese hulp. Maar dit mag niet betekenen dat meer irreguliere migranten Europa binnenkomen. Daarom zal ik hier in de G20 alle leiders oproepen meedogenloos te zijn in de strijd tegen smokkelaars.Wij zetten ons niet alleen hiervoor in vanwege de migratiedruk op Europa, maar ook omdat het een groot humanitair probleem

is. Migrantensmok kel is georganiseerd. Vorig jaar bracht migrantensmokkel alleen al in Libië 1,6 miljard USD op. Met die winsten kunnen smokkelaars sommige delen van het land controleren. Ze werken ook samen met terroristen en ondermijnen de stabilisatie van Libië nog verder. Maar het belangrijkste is dat onschuldige levens verloren gaan. Dit jaar zijn tot nu toe meer dan 2 000 personen overleden op zee. En het aantal mensen dat in de woestijn omkomt, is zelfs nog groter.We hebben meer internationale inspanningen nodig om het bedrijfsmodel van de mensensmokkelaars te ontwrichten. Daarom zal ik de leiders van de G20 voorstellen naar gerichte VN-sancties tegen mensensmokkelaars te streven. Hiermee bedoel ik dat tegoeden worden bevroren en reisverboden worden uitgevaardigd. Dat is het minste dat wij op mondiaal niveau kunnen doen. Helaas moet ik echter bekennen dat wij zelfs voor deze minimale inspanning op dit moment geen volledige steun genieten. Als wij deze steun niet krijgen, is dat een triest bewijs van de hypocrisie van een deel van de leden van de G20. Maar ik hoop nog steeds dat wij zullen slagen. Ik dank u.

68

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

19 OKTOBER 2017

Aan het begin van de bijeenkomst bracht het lid van de Europese Raad dat de lidstaat vertegenwoordigt die het halfjaarlijks voorzitterschap van de Raad bekleedt, verslag uit over de vorderingen met de uitvoering van eerdere conclusies van de Europese Raad.

I. MIGR ATIE1. De aanpak die de lidstaten en EU-instellingen volgen om

de buitengrenzen volledig onder controle te krijgen, werpt vruchten af en moet worden geconsolideerd. In het algemeen worden de migratiestromen aanzienlijk ingedamd, en er komen minder mensen om op zee.

2. De Europese Raad is vastbesloten zijn alomvattende, pragmatische en resolute aanpak voort te zetten, en waar nodig toe te passen. Dit betekent:• waakzaam zijn met betrekking tot alle migratieroutes en

klaarstaan om te reageren op eventuele nieuwe tendensen;• een pragmatisch, f lexibel en gecoördineerd gebruik van alle

instrumenten waarover de EU en de lidstaten beschikken;• steun voor rechtstreeks getroffen of betrokken

lidstaten, onder meer via doorlopende steun van EU-agentschappen;

• nauwe samenwerking met internationale partners en met landen van herkomst, doorreis en vertrek;

• illegale migratie minder aantrekkelijk maken door een doeltreffend terugkeerbeleid;

• passende financiële en andere middelen.3. Teneinde deze aanpak ten aanzien van alle migratieroutes

te consolideren en te verdiepen, roept de Europese Raad er voorts toe op:• blijk te geven van volledige toewijding aan onze

samenwerking met Turkije op migratiegebied en aan de steun voor de Westelijke Balkan;

• de overnameovereenkomst EU-Turkije ten aanzien van alle lidstaten volledig en op niet-discriminerende wijze uit te voeren;

• de terugkeer sterk te intensiveren door middel van maatregelen op het niveau van zowel de EU als de lidstaten, zoals doeltreffende overnameovereenkomsten en -regelingen; het Europees Grens- en kustwachtagentschap moet verder worden versterkt en een grotere rol spelen bij het organiseren van de terugkeer;

• ervoor te zorgen dat GVDB-missies en -operaties volledig bemand zijn en de mandaten ervan waar nodig worden aangepast, zodat zij bijdragen tot de bestrijding van netwerken van mensenhandelaars en mensensmokkelaars en hun bedrijfsmodel helpen ontwrichten; de acties van onze G5-Sahelpartners te ondersteunen;

• vrijwillige hervestigingsregelingen toe te passen en te ontwikkelen in samenwerking met internationale partners, met name het UNHCR;

• de informatie- en gegevensuitwisseling binnen de EU, tussen lidstaten, JBZ-agentschappen en GVDB-missies en -operaties, alsmede met internationale partners te verbeteren; in dit verband verzoekt de Europese Raad dat de operationele gemeenschappelijke onderzoeksteams worden uitgebreid tot relevante landen;

• het noodzakelijke hef boomeffect tot stand te brengen en toe te passen, door gebruik te maken van alle relevante EU-beleidslijnen, -instrumenten en -middelen, waaronder ontwikkeling, handel en visa, om te komen tot meetbare resultaten wat betreft het voorkomen van illegale migratie en het terugzenden van irreguliere migranten.

4. Met betrekking tot de route door het centrale Middellandse Zeegebied:• erkent de Europese Raad de belangrijke bijdrage die Italië

daar heeft geleverd;• vraagt de Europese Raad om aanhoudende

inspanningen van de EU en steun voor de lidstaten om de migratiestromen in te dammen, terugkeer te intensiveren en nauwe samenwerkingsverbanden met landen van herkomst, doorreis en vertrek tot stand te brengen;

• wijst de Europese Raad nogmaals op het belang van samenwerking met de Libische autoriteiten en alle buurlanden van Libië om de grensbeheercapaciteit te bevorderen en benadrukt hij de urgentie van het ondersteunen van de ontwikkeling van de lokale gemeenschappen in Libië langs de migratieroutes;

• moedigt de Europese Raad het UNHCR en de IOM aan in hun inspanningen in Libië, in de Sahel en in de regio, waaronder de inspanningen om vrijwillige terugkeer en hervestiging verder te faciliteren en de opvangvoorzieningen te verbeteren in samenwerking met de Libische autoriteiten teneinde de menswaardige behandeling van migranten te garanderen, en roept hij ertoe op deze te steunen, onder meer op financieel vlak;

• zegt de Europese Raad toe te zullen zorgen voor toereikende en gerichte financiering, onder meer via het Noord-Afrikaanse segment van het EU-trustfonds voor Afrika, om de noodzakelijke migratiegerelateerde acties in Noord-Afrika te schragen en alle relevante projecten in 2017 en daarna te financieren, met tijdige betalingen. Hij draagt de Raad op, met de hulp van de Commissie, hieraan onmiddellijk een operationeel gevolg te geven teneinde ervoor te zorgen dat deze toezegging gestand wordt gedaan vóór de Europese Raad van december;

• roept de Europese Raad op tot grotere inspanningen om snel een permanente EU-aanwezigheid in Libië te realiseren, rekening houdend met de omstandigheden ter plaatse.

5. De Europese Raad dringt erop aan nauw toezicht te houden op de situatie langs de routes door het oostelijke en het

69

westelijke Middellandse Zeegebied in het licht van de recente toename van de migratiestromen.

6. De Europese Raad herinnert eraan dat het aanpakken van de diepere oorzaken van migratie en het bieden van economische en sociale mogelijkheden in de landen van doorreis en herkomst deel uitmaken van zijn langetermijnaanpak van migratie. In dit verband is de Europese Raad ingenomen met de recente instelling van het Europees Fonds voor duurzame ontwikkeling, dat steun biedt voor investeringen in Afrikaanse landen en nabuurschapslanden. Hij is tevens ingenomen met de uitvoering van het initiatief voor economische veerkracht van de Europese Investeringsbank (EIB), dat investeringen in de nabuurschapslanden moet aantrekken. Hij ziet ernaar uit tijdens de komende top van de Afrikaanse Unie en de Europese Unie met de Afrikaanse partners van gedachten te wisselen over samenwerking.

7. De Europese Raad betuigt opnieuw zijn gehechtheid aan het Schengensysteem en spreekt het voornemen uit om zo spoedig mogelijk „terug naar Schengen” te keren, ten volle rekening houdend met evenredige veiligheidsbelangen van de lidstaten.

8. De Europese Raad is ingenomen met de voortgang die met de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel tot dusver is geboekt en dringt aan op verdere convergentie naar een akkoord dat een goed evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit biedt en bestendigheid tegen toekomstige crises waarborgt, in overeenstemming met zijn conclusies van juni 2017. De Europese Raad zal tijdens zijn bijeenkomst in december op deze kwestie terugkomen en tijdens de eerste helft van 2018 een consensus trachten te bereiken.

II. DIGITAAL EUROPA9. De digitale top in Tallinn van 29 september 2017 heeft een

krachtig signaal doen uitgaan over de noodzaak van een sterker en coherenter digitaal Europa. De conclusies van premier Ratas na af loop van de top vormen een uitstekende basis voor verdere werkzaamheden op alle niveaus.

10. Digitalisering biedt enorme kansen voor innovatie, groei en banen, zal bijdragen tot ons mondiale concurrentievermogen en zal onze creatieve en culturele verscheidenheid vergroten. Om deze kansen te grijpen, moeten we een aantal uitdagingen die voortkomen uit de digitale transformatie gezamenlijk aanpakken en beleid dat met de gevolgen van digitalisering te maken krijgt, herzien. De Europese Raad is bereid al het nodige te doen om Europa „digitaal” te maken.

11. Om met succes een digitaal Europa op te bouwen, heeft de EU met name het volgende nodig:• overheidsdiensten en een publieke sector die het

digitale tijdperk volledig hebben omarmd en het goede voorbeeld geven: e-overheid en het inzetten van nieuwe technologieën, toegankelijkheid, eenloketbestuur en het eenmaligheidsbeginsel, en een gedigitaliseerde publieke sector zijn cruciaal voor het transformeren van onze samenlevingen en voor het ondersteunen van de vier vrijheden van de EU. De Europese Raad verzoekt om uitvoering te geven aan de ministeriële verklaring van Tallinn over e-overheid;

• een toekomstgericht regelgevingskader: het voltooien van de strategie voor een digitale eengemaakte markt uiterlijk eind 2018 in al haar onderdelen, blijft een cruciale taak. Hoewel er reeds aanzienlijke vooruitgang is geboekt, moeten de werkzaamheden op dit gebied worden versneld

om die deadline te halen. Daartoe moet op de extra zitting van de Raad TTE/Telecommunicatie op 24  oktober worden besproken hoe de werkzaamheden voor de digitale eengemaakte markt kunnen worden bespoedigd en hoe daarvoor prioriteiten kunnen worden bepaald. Vóór eind 2017 zouden de twee wetgevers overeenstemming moeten bereiken over geoblocking, audiovisuele mediadiensten en pakketbezorging. Ook zouden de twee wetgevers uiterlijk eind juni 2018 overeenstemming moeten bereiken over het voorstel inzake het vrije verkeer van niet-persoonsgebonden gegevens en over het wetboek voor elektronische communicatie. De Europese Raad benadrukt hoe belangrijk het is dat in de handelsovereenkomsten wordt gezorgd voor passende regels inzake gegevensstromen met derde landen, onverminderd de EU-wetgeving. Voorts moet er prioriteit worden gegeven aan de onderhandelingen over het auteursrecht en over de richtlijn digitale inhoud. De Europese Raad beklemtoont ook de noodzaak van meer transparantie bij de praktijken en toepassingen op platformen;

• een eersteklas infrastructuur en communicatie-netwerk: dit vereist samenwerking op EU-niveau, onder meer met het oog op de totstandbrenging, in de gehele EU, van vaste en mobiele zeerhogesnelheidsnetwerken (5G) van wereldklasse en grotere en gecoördineerde beschikbaarheid van spectrum tegen 2020, onder consistente economische en regelgevingsvoorwaarden; dit vereist op zijn beurt dat alle nodige wetgevingsmiddelen, waaronder een voldoende aantal trialogen, worden aangewend om een overeenkomst te bereiken inzake het wetboek voor elektronische communicatie, inclusief de noodzakelijke bepalingen inzake spectrum;

• een gemeenschappelijke aanpak van cyberbeveiliging: voor de digitale wereld is vertrouwen een vereiste, en dit vertrouwen kan alleen tot stand worden gebracht door het vergroten van de proactieve beveiliging door ontwerp in alle digitale beleidsonderdelen, door te voorzien in passende veiligheidscertificering van producten en diensten, en door het versterken van ons vermogen om cyberaanvallen te voorkomen, te ontmoedigen, op te sporen en erop te reageren. Hiertoe moeten de Commissievoorstellen inzake cyberbeveiliging op een holistische wijze worden ontwikkeld, tijdig worden ingediend en zonder vertraging worden behandeld, in overeenstemming met een door de Raad op te stellen actieplan;

• bestrijding van terrorisme en onlinecriminaliteit: hiertoe moeten meer inspanningen worden geleverd, zoals de Europese Raad heeft aangegeven in zijn conclusies van juni 2017. De Europese Raad is ingenomen met de mededeling van de Commissie over de bestrijding van illegale inhoud online, en hij herhaalt dat hij bereid is om, indien nodig, passende maatregelen op EU-niveau te steunen;

• arbeidsmarkten en opleidings- en onderwijsstelsels die aangepast zijn aan het digitale tijdperk: het is nodig om te investeren in digitale vaardigheden, teneinde alle Europeanen toe te rusten met de nodige capaciteiten en mogelijkheden;

• een vastberaden inspanning op het gebied van O  &  O en investeringen: om nieuwe vormen van ondernemerschap te ondersteunen, en de digitale transformatie van het bedrijfsleven en de dienstensector te stimuleren en te faciliteren. EU-instrumenten zoals de EU-kaderprogramma’s, waaronder Horizon 2020, de Europese

70

structuur- en investeringsfondsen en het Europees Fonds voor strategische investeringen kunnen bijdragen tot de verwezenlijking van deze doelstelling. Tevens moet de EU onderzoeken op welke wijzen de passende structuren en financiering kunnen worden voorzien voor de ondersteuning van baanbrekende innovatie;

• het inzicht dat dringend moet worden ingespeeld op nieuwe trends: hiertoe behoren onder meer vraagstukken als kunstmatige intelligentie en blokketentechnologieën, waarbij er tegelijkertijd een hoog niveau van gegevensbescherming, digitale rechten en ethische normen wordt gewaarborgd. De Europese Raad verzoekt de Commissie uiterlijk begin 2018 een Europese aanpak inzake kunstmatige intelligentie te presenteren, en verzoekt de Commissie de nodige initiatieven voor te leggen ter versterking van de randvoorwaarden, teneinde de EU in staat te stellen nieuwe markten te verkennen door middel van risicogebaseerde radicale innovaties en de leidende rol van haar industrie te bevestigen;

• een doeltreffend en billijk belastingstelsel dat geschikt is voor het digitale tijdperk: het is belangrijk ervoor te zorgen dat alle bedrijven naar billijkheid hun deel van de belastingen betalen en dat er wereldwijd een gelijk speelveld tot stand wordt gebracht, in overeenstemming met de lopende werkzaamheden bij de OESO. De Europese Raad verzoekt de Raad werk te maken van de bespreking van de Commissiemededeling ter zake, en hij ziet uit naar passende Commissievoorstellen vroeg in 2018.

12. Onze doelstelling moet erin bestaan een meer geïntegreerde eengemaakte markt tot stand te brengen en de Europese burgers en bedrijven praktische voordelen te bieden. De Europese Raad zal de ontwikkelingen op dit gebied op de voet volgen en de nodige sturing bieden. De Europese Raad roept de instellingen op om hun wetgevingswerkzaamheden te intensiveren, en vraagt de lidstaten om de toepasselijke EU-wetgeving ten uitvoer te leggen en binnen het bestek van hun bevoegdheid alle maatregelen te treffen die nodig zijn om gestalte te geven aan het nieuwe digitale tijdperk. Vraagstukken die niet op het niveau van de Raad kunnen worden opgelost, zullen door de Europese Raad worden behandeld.

III. VEILIGHEID EN DEFENSIE13. De Europese Raad herinnert aan zijn conclusies van juni

2017. Hij is ingenomen met de aanzienlijke vooruitgang die de lidstaten hebben geboekt met de voorbereiding van een kennisgeving inzake permanente gestructureerde samenwerking (PESCO), onder meer wat betreft een gemeenschappelijke lijst van toezeggingen en PESCO-governance. Hij moedigt de lidstaten die daartoe in staat zijn aan om de Raad en de hoge vertegenwoordiger snel kennis te geven van hun voornemen om deel te nemen aan de PESCO. Daardoor zou de PESCO voor het eind van het jaar kunnen beginnen, met het oog op de snelle uitvoering van de afspraken, waaronder het starten van de eerste projecten. De Europese Raad waardeert het werk dat de twee wetgevers tot dusver hebben verricht met betrekking tot het voorstel van de Commissie voor een industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie (EDIDP). Hij roept de Raad op om nog vóór het einde van het jaar tot een akkoord te komen met het oog op de zo spoedig mogelijke afronding van de onderhandelingen met het Europees

Parlement, zodat de eerste vermogensprojecten die door de lidstaten zijn aangewezen, in 2019 kunnen worden gefinancierd.

14. De Europese Raad moedigt de lidstaten aan om binnen het Europees Defensiefonds f lexibele en solide financieringsmechanismen te ontwikkelen, die de gezamenlijke aanschaf en/of het gezamenlijke onderhoud van vermogens mogelijk maken en die gebruikt kunnen worden om betere toegang te krijgen tot de meest geavanceerde vermogens. Doel is in heel Europa vermogens tot stand te brengen, te zorgen voor een concurrerende, innovatieve en evenwichtige basis voor de defensie-industrie van Europa, onder meer door grensoverschrijdende samenwerking en deelname van kleine en middelgrote ondernemingen, en bij te dragen tot ruimere Europese defensiesamenwerking, door synergieën te benutten en naast de financiering van de lidstaten ook EU-ondersteuning te mobiliseren. De industriële ontwikkeling voor Europese defensie zal ook EU-steun vergen voor investeringen door kleine en middelgrote ondernemingen en midcap-ondernemingen op het gebied van veiligheid en defensie. Hij moedigt de EIB aan verdere stappen te bespreken ter ondersteuning van investeringen in onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten op defensiegebied. Hij is ingenomen met het eerste proefdraaien van de gecoördineerde jaarlijkse evaluatie inzake defensie (CARD), die nauwere samenwerking op defensiegebied tussen de lidstaten zou moeten helpen stimuleren.

15. De Europese Raad benadrukt dat de PESCO, het Europees Defensiefonds en de CARD elkaar onderling moeten versterken teneinde de samenwerking op defensiegebied tussen de lidstaten te intensiveren.

16. De Europese Raad zal dit punt in december 2017 opnieuw bespreken en een beoordeling verrichten van de vorderingen die zijn gemaakt met alle onderdelen van de in december 2016 geformuleerde agenda voor externe veiligheid en defensie.

IV. EXTERNE BETREKKINGEN17. De Europese Raad heeft een debat gehouden over de

betrekkingen met Turkije.18. De Europese Raad roept de Democratische Volksrepubliek

Korea (DVK) op onverwijld, volledig en onvoorwaardelijk haar verplichtingen uit hoofde van de resoluties van de VN-Veiligheidsraad na te komen en op een volledige, verifieerbare en onomkeerbare wijze een einde te maken aan haar nucleaire programma’s en ballistischerakettenprogramma’s. De recente houding van de DVK is onaanvaardbaar en vormt een ernstige bedreiging voor het Koreaanse schiereiland en daarbuiten. De Europese Raad onderstreept dat duurzame vrede en de denuclearisering van het Koreaanse schiereiland op vreedzame wijze moeten worden bewerkstelligd, door middel van een geloofwaardige en betekenisvolle dialoog. De EU-sanctieregeling ten aanzien van de DVK is verder versterkt met een aantal autonome sancties van de EU die op 16 oktober 2017 door de Raad Buitenlandse Zaken zijn vastgesteld. De Europese Raad zal zich in nauwe samenspraak met zijn partners beraden op verdere reacties en de EU zal bij derde landen blijven aandringen op volledige uitvoering van de VN-sancties.

19. De Europese Raad spreekt nogmaals zijn volledige steun uit voor het nucleair akkoord met Iran en schaart zich achter de verklaring van de Raad Buitenlandse Zaken van 16 oktober 2017.

71

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD (7) (ARTIKEL 50) —

20 OKTOBER 2017

(7) Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel  50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad, in het licht van de eerste vijf onderhandelingsronden en rekening houdend met de beoordeling van de onderhandelaar van de Unie, en zijn richtsnoeren van 29 april 2017 bevestigend:• is ingenomen met de vorderingen die zijn gemaakt

op het gebied van de rechten van de burgers en verzoekt de onderhandelaar voort te bouwen op de bereikte convergentie, zodat de nodige rechtszekerheid en juridische garanties kunnen worden geboden aan alle betrokken burgers en hun familieleden, die hun uit het EU-recht voortvloeiende en bij het terugtrekkingsakkoord beschermde rechten rechtstreeks moeten kunnen uitoefenen, onder meer middels vlotte en eenvoudige administratieve procedures en de rol van het Hof van Justitie van de Europese Unie;

• onderkent dat er met betrekking tot Ierland enige vooruitgang is geboekt wat betreft convergentie inzake beginselen en doelstellingen met betrekking tot de bescherming van het Goede Vrijdagakkoord en het behoud van het gemeenschappelijk reisgebied (de „Common Travel Area”), en verzoekt de onderhandelaar van de Unie te streven naar verdere verfijning van die beginselen, rekening houdend met de grote uitdaging die de terugtrekking van het VK vormt, onder meer wat het voorkomen van een „harde” grens betreft, en derhalve in de verwachting dat het VK met de f lexibele en creatieve oplossingen zal komen die gezien de unieke

situatie van Ierland moeten worden gevonden, en deze zal onderschrijven;

• neemt er nota van dat het VK weliswaar heeft verklaard de financiële verplichtingen die het gedurende zijn lidmaatschap is aangegaan, te zullen honoreren, maar dat het nog geen krachtige en concrete toezegging heeft gedaan om al die verplichtingen na te komen.

2. Op basis van die vorderingen vraagt de Europese Raad dat de werkzaamheden worden voortgezet, zodat de bereikte convergentie kan worden geconsolideerd en de onderhandelingen kunnen worden voortgezet, opdat zo spoedig mogelijk kan worden overgegaan tot de tweede fase van de onderhandelingen.

3. De Europese Raad zal tijdens zijn volgende bijeenkomst, in december, de stand van de vorderingen met de onderhandelingen opnieuw bezien, teneinde te bepalen of bij elk van de drie bovengenoemde aangelegenheden voldoende vooruitgang is geboekt. Indien dat het geval is, zal de Europese Raad aanvullende richtsnoeren vaststellen met betrekking tot het kader voor de toekomstige betrekkingen en mogelijke overgangsregelingen die in het belang van de Unie zijn en stroken met de voorwaarden en kernbeginselen van de richtsnoeren van 29 april 2017. Tegen deze achtergrond verzoekt de Europese Raad de Raad (artikel 50) samen met de onderhandelaar van de Unie interne voorbereidende besprekingen te beginnen.

72

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

14 DECEMBER 2017

I. VEILIGHEID EN DEFENSIEDe Europese Raad heeft in aansluiting op zijn conclusies van december 2016 en juni 2017 de geboekte vooruitgang op het gebied van veiligheid en defensie geëvalueerd, en:• verwelkomt de instelling van een ambitieuze en inclusieve

permanente gestructureerde samenwerking (PESCO), en benadrukt dat het belangrijk is dat de eerste projecten snel worden uitgevoerd; verzoekt de deelnemende lidstaten resultaten te boeken met betrekking tot hun nationale uitvoeringsplannen;

• dringt aan op verdere ontwikkeling van het Europees Defensiefonds, en in het bijzonder op de snelle aanneming, in 2018, van het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie, zodat er voldoende tijd is om de eerste vermogensprojecten in 2019 te financieren;

• verwacht dat de Raad de uitgebreide herziening van het Athena-mechanisme voor het financieren van de gemeenschappelijke kosten van militaire missies en operaties van de EU voltooit;

• verzoekt de Raad in het voorjaar van 2018 een aanbeveling vast te stellen over een nieuw speciaal instrument dat voldoet aan alle vereisten voor capaciteitsopbouw ter ondersteuning van veiligheid en ontwikkeling na 2020;

• vraagt verder werk te maken van de uitvoering van het volledige pakket voorstellen over samenwerking tussen de EU en de NAVO, met inbegrip van de nieuwe voorstellen die in december zijn overeengekomen;

• verzoekt de hoge vertegenwoordiger, de Commissie en de lidstaten vaart te zetten achter de werkzaamheden inzake militaire mobiliteit, zowel in de PESCO als in het kader van de samenwerking tussen de EU en de NAVO;

• verzoekt de hoge vertegenwoordiger in juni 2018 verslag uit te brengen over de werkzaamheden ter versterking van het civiele GVDB en in 2018 in overleg met de lidstaten en de Commissie een pact inzake het civiele GVDB te stellen.

De Europese Raad zal in juni 2018 op deze aangelegenheden terugkomen.

II. SOCIALE DIMENSIE, ONDERWIJS EN CULTUUR

De leiders hebben het belang benadrukt van de maatschappelijke, educatieve en culturele dimensie van onze beleidsmaatregelen om Europeanen samen te brengen en te bouwen aan onze gemeenschappelijke toekomst. Krachtens de Verdragen blijven de lidstaten primair bevoegd op deze gebieden, maar er kan veel worden bereikt door samen te werken, met volledige inachtneming van het subsidiariteits- en het evenredigheidsbeginsel.

Sociale dimensieDe sociale top in Göteborg herinnerde aan de noodzaak om mensen op de eerste plaats te zetten, om de sociale dimensie

van de Unie verder tot ontwikkeling te brengen op basis van een gezamenlijke inzet en vastgelegde bevoegdheden, en om convergentie te bevorderen via inspanningen op alle niveaus, ook van de sociale partners. Als eerste stap moet het volgende worden gedaan:• implementeren van de Europese pijler van sociale rechten op

Unie- en op lidstaatniveau, terdege rekening houdend met hun respectieve bevoegdheden; de Commissie wordt verzocht passende monitoring voor te stellen;

• faciliteren van een goed functionerende sociale dialoog op alle niveaus, met inbegrip van de „nieuwe start voor de sociale dialoog” op EU-niveau;

• op EU-niveau snel vooruitgang boeken met nog af te handelen sociale dossiers, en gereed zijn om de toekomstige initiatieven te bespreken die de Commissie in haar werkprogramma voor 2018 heeft aangekondigd;

• gevolg geven aan de prioriteiten van het EU-actieplan om de loonkloof tussen vrouwen en mannen aan te pakken;

• resultaten blijven boeken met de nieuwe vaardighedenagenda voor Europa, met bijzondere nadruk in 2018 op de uitvoering van de aanbeveling van de Raad tot invoering van bijscholingstrajecten, bestemd voor mensen met de grootste behoefte aan vaardigheden.

De Europese Raad zal in maart 2018 op al deze aangelegenheden terugkomen om te zorgen voor passende follow-up.

Onderwijs en cultuurOnderwijs en cultuur vervullen een sleutelrol bij het opbouwen van inclusieve, hechte samenlevingen, en bij het op peil houden van ons concurrentievermogen. In Göteborg hebben wij ons bereid verklaard om meer te doen op deze gebieden, waar de EU een belangrijke aanvullende en ondersteunende taak heeft. De Europese Raad verzoekt de lidstaten, de Raad en de Commissie derhalve om, overeenkomstig hun respectieve bevoegdheden, verder te werken met het oog op:• het bevorderen van mobiliteit en uitwisselingen, onder meer

door een aanzienlijk versterkt, inclusief en uitgebreid Erasmus+-programma;

• het versterken van strategische partnerschappen tussen instellingen voor hoger onderwijs in de EU en het bevorderen van de ontwikkeling, uiterlijk in 2024, van een twintigtal „Europese universiteiten”, bestaande uit van onderop opgezette netwerken van universiteiten in de hele EU: op die manier kunnen studenten een diploma behalen door studies in verschillende EU-landen te combineren en neemt het internationale concurrentievermogen van de Europese universiteiten toe;

• het stimuleren van het leren van talen, opdat meer jongeren ten minste twee Europese talen spreken naast hun moedertaal;

73

• het bevorderen van de mobiliteit van studenten en van hun deelname aan onderwijs- en culturele activiteiten, onder meer door middel van een „Europese studentenpas”;

• het bevorderen van samenwerking tussen de lidstaten op het gebied van de onderlinge erkenning van diploma’s hoger onderwijs en einddiploma’s middelbaar onderwijs in het passende kader;

• het benutten van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed om het bewustzijn over het sociale en economische belang van cultuur en cultureel erfgoed te vergroten.

De Commissie wordt verzocht om, indien opportuun, in het voorjaar van 2018 voorstellen voor aanbevelingen van de Raad in te dienen die zo spoedig mogelijk door de Raad dienen te worden vastgesteld.Voorts verzoekt de Europese Raad dat de Commissie, de Raad en de lidstaten zich beraden op mogelijke maatregelen om:• de uitdagingen inzake vaardigheden op het gebied van

digitalisering, cyberbeveiliging, mediageletterdheid en kunstmatige intelligentie het hoofd te bieden;

• tegemoet te komen aan de behoefte aan een inclusieve, op een leven lang leren gebaseerde en op innovatie gerichte aanpak van onderwijs en opleiding;

• de wettelijke en financiële randvoorwaarden te creëren voor de ontwikkeling van de culturele en de creatieve sector, en voor de mobiliteit van professionals in de culturele sector.

Op de begrotingsmiddelen voor de hierboven vermelde activiteiten zal worden ingegaan in de context van het volgende meerjarig financieel kader.

III. KLIMAATVER ANDERINGDe Europese Raad verwelkomt het resultaat van de One Planet Summit van 12  december 2017 in Parijs, die tot doel had de publieke en particuliere financiering ten behoeve van de klimaatactie op te schalen, in aansluiting op de CoP23 van 6 tot en met 17 november 2017 in Bonn en in de aanloop naar de CoP24 in Katowice, waar het uitvoeringspakket van de Overeenkomst van Parijs zal worden aangenomen. Hij bevestigt nadrukkelijk dat de EU en haar lidstaten zich inzetten voor een spoedige en onverkorte uitvoering van de Overeenkomst van Parijs en dat zij het voortouw willen blijven nemen in de strijd tegen de klimaatverandering, onder meer door de aanneming van hangende wetgevingsvoorstellen op EU-niveau.

IV. JERUZALEMDe E U herha a lt d at z i j du idel i jk v a st houdt a a n de tweestatenoplossing, en in dit verband blijft het standpunt van de EU over Jeruzalem ongewijzigd.

74

RICHTSNOEREN — EUROPESE RAAD (8) (ARTIKEL 50) —

15 DECEMBER 2017

(8) Ingevolge de kennisgeving uit hoofde van artikel  50 VEU neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

(9) Mededeling van de Commissie aan de Europese Raad (artikel 50) inzake de stand van de vorderingen met de onderhandelingen die met het Verenigd Koninkrijk worden gevoerd uit hoofde van artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, COM(2017) 784 final.

(10) Gezamenlijk verslag van de onderhandelaars van de Europese Unie en de regering van het Verenigd Koninkrijk over de vooruitgang tijdens fase 1 van de onderhandelingen uit hoofde van artikel 50 VEU inzake de ordelijke terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie.

1. De Europese Raad is verheugd over de in de eerste fase van de onderhandelingen geboekte vooruitgang zoals die blijkt uit de mededeling van de Commissie (9) en uit het gezamenlijk verslag  (10), en besluit dat die vooruitgang voldoende is om over te gaan tot de tweede fase, die gewijd zal zijn aan de overgangsregeling en het kader voor de toekomstige betrekkingen. Hij roept de onderhandelaar van de Unie en het Verenigd Koninkrijk ertoe op de werkzaamheden met betrekking tot alle aspecten van de terugtrekking, ook die welke tijdens de eerste fase niet aan de orde zijn gekomen, te voltooien conform de richtsnoeren van de Europese Raad van 29 april 2017, de behaalde resultaten te consolideren en te beginnen met het opstellen van de desbetreffende delen van het terugtrekkingsakkoord. Hij onderstreept dat de onderhandelingen in de tweede fase enkel kunnen vorderen zolang alle tijdens de eerste fase gedane toezeggingen integraal worden nagekomen en deze zo snel mogelijk getrouw in een juridische vorm worden gegoten.

2. Tijdens de tweede fase van de onderhandelingen, die betrekking heeft op de overgangsregeling en een algeheel begrip van het kader voor de toekomstige betrekkingen, blijven de richtsnoeren van de Europese Raad van 29 april 2017 in hun geheel van toepassing en kan er niet van worden afgeweken.

3. Wat betreft de overgang, neemt de Europese Raad nota van het voorstel van het Verenigd Koninkrijk voor een overgangsperiode van ongeveer twee jaar, en stemt hij ermee in te onderhandelen over een overgangsperiode voor het hele EU-acquis, gedurende welke het Verenigd Koninkrijk, als derde land, niet langer zal deelnemen aan de EU-instellingen, geen leden van die instellingen meer zal benoemen of verkiezen en ook niet langer zal deelnemen aan de besluitvorming van de organen en instanties van de Unie.

4. Dergelijke overgangsregelingen, die deel zullen uitmaken van het terugtrekkingsakkoord, moeten in het belang van de Unie zijn, duidelijk worden omschreven, en beperkt zijn in de tijd. Om te zorgen voor een gelijk speelveld op basis van dezelfde regels voor de gehele eengemaakte markt, zullen de door de instellingen, organen en instanties van de

Unie vastgestelde wijzigingen van het acquis zowel in het Verenigd Koninkrijk als in de EU van toepassing moeten zijn. Alle bestaande instrumenten en structuren van de Unie op het vlak van regelgeving, begroting, toezicht, justitie en handhaving zullen eveneens van toepassing zijn, met inbegrip van de bevoegdheid van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Aangezien het Verenigd Koninkrijk tijdens de overgang zal blijven deelnemen aan de douane-unie en de eengemaakte markt (met alle vier vrijheden), zal het zich moeten blijven voegen naar het handelsbeleid van de EU, de EU-douanetarieven moeten blijven toepassen en de EU-douanerechten moeten blijven innen, en erop moeten blijven toezien dat alle EU-controles aan de grens worden uitgevoerd ten aanzien van andere derde landen.

5. De Europese Raad verzoekt de Commissie daartoe passende aanbevelingen voor te stellen, en verzoekt de Raad in januari 2018 nieuwe onderhandelingsrichtsnoeren inzake de overgangsregeling vast te stellen.

6. De Europese Raad bevestigt nogmaals dat hij een hecht partnerschap tussen de Unie en het Verenigd Koninkrijk tot stand wil brengen. Hoewel een akkoord inzake de toekomstige betrekkingen pas kan worden voltooid en gesloten wanneer het Verenigd Koninkrijk een derde land is geworden, zal de Unie bereid zijn voorafgaande en voorbereidende besprekingen te houden om tot een algeheel begrip te komen van het kader voor de toekomstige betrekkingen, zodra daartoe nieuwe richtsnoeren zijn vastgesteld. Dat begrip moet nader worden omschreven in een politieke verklaring die het terugtrekkingsakkoord vergezelt en waarnaar in dat akkoord wordt verwezen.

7. De Unie neemt er nota van dat het Verenigd Koninkrijk zijn voornemen heeft uitgesproken om na af loop van de overgangsperiode niet langer deel te nemen aan de douane-unie en de eengemaakte markt, en de Europese Raad zal zijn benadering inzake handel en economische samenwerking op dit standpunt afstemmen teneinde voor een evenwicht tussen rechten en verplichtingen te zorgen, een gelijk speelveld veilig te stellen, te voorkomen dat bestaande betrekkingen met andere derde landen worden verstoord,

75

en alle andere beginselen uit zijn richtsnoeren van 29 april 2017 te eerbiedigen, in het bijzonder de noodzaak om de integriteit en het goede functioneren van de eengemaakte markt te beschermen.

8. De Europese Raad bevestigt nogmaals zijn bereidheid om partnerschappen aan te gaan op andere terreinen dan handel en economische samenwerking, met name de bestrijding van terrorisme en internationale criminaliteit, alsmede veiligheid, defensie en buitenlands beleid.

De Europese Raad zal de onderhandelingen van nabij blijven volgen en zal in maart 2018 nieuwe richtsnoeren vaststellen, in het bijzonder wat betreft het kader voor de toekomstige betrekkingen. Hij roept het Verenigd Koninkrijk ertoe op zijn standpunt over het kader voor de toekomstige betrekkingen verder te verduidelijken. De Europese Raad verzoekt de Raad (artikel 50), samen met de onderhandelaar van de Unie, om de interne voorbereidende besprekingen voort te zetten, onder meer over de reikwijdte van het kader voor de toekomstige betrekkingen.

76

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD —

22 MAART 2018

I. BANEN, GROEI EN CONCURRENTIEVERMOGEN

Eengemaakte markt1. De Europese Raad roept op tot grotere inspanningen om

vóór het einde van de huidige wetgevingscyclus resultaten te boeken op het gebied van de strategie voor de eengemaakte markt, de strategie voor een digitale eengemaakte markt, het actieplan voor een kapitaalmarktenunie, en de energie-unie, onder meer door een snelle behandeling van recente voorstellen van de Commissie. Reeds genomen besluiten moeten daadwerkelijk en naar behoren worden uitgevoerd. Naast het voltooien en het uitvoeren van de strategieën moet de EU verder werk maken van een toekomstbestendige en eerlijke eengemaakte markt die klaar is voor het digitale tijdperk en concurrentievermogen, innovatie en duurzaamheid faciliteert. Daarom verzoekt de Europese Raad de Commissie om, vóór de bespreking in het kader van de Leidersagenda in december 2018, een stand van zaken wat betreft de uitvoering, toepassing en handhaving van wetgeving die essentieel is voor het functioneren van de eengemaakte markt, evenals een inventarisatie van de resterende belemmeringen voor en de kansen van een volledig functionerende eengemaakte markt, voor te leggen aan de Raad. Om maximaal voordeel te kunnen halen uit de eengemaakte markt, heeft de EU een krachtig industriebeleid nodig.

Handel2. De Europese Raad blijft hechten aan een open en op regels

gebaseerd multilateraal handelsstelsel, met een centrale rol voor de WTO, en blijft ervan overtuigd dat vrije en eerlijke handel, die zorgt voor miljoenen banen en meer welvaart, een van de krachtigste groeimotoren is. De Europese Raad spoort ertoe aan vooruitgang te boeken met alle lopende onderhandelingen voor ambitieuze en evenwichtige vrijhandelsovereenkomsten, in het bijzonder met Mexico en Mercosur. Hij ziet uit naar de ondertekening en de sluiting van de overeenkomsten die met Japan en Singapore zijn bereikt. De Commissie zal bekijken hoe beter kan worden afgedwongen dat derde landen gemaakte afspraken nakomen. De EU zal zich blijven inspannen voor een robuuste handelspolitiek, haar waarden en normen wereldwijd blijven propageren, en naar een gelijk speelveld blijven streven. Tegen die achtergrond roept de Europese Raad de twee wetgevers op vooruitgang te boeken met de ter tafel liggende wetgevingsvoorstellen op het gebied van investeringen en overheidsopdrachten.

3. De Europese Raad betreurt het besluit van de Verenigde Staten om invoertarieven voor staal en aluminium op te leggen. Deze maatregelen kunnen niet worden gerechtvaardigd op grond van nationale veiligheid, en

sectorbrede bescherming in de VS is een ongeschikte oplossing voor de echte problemen van overcapaciteit, waarvoor de EU de VS in verschillende fora, waaronder het Wereldforum, al haar volledige medewerking heeft aangeboden. De Europese Raad neemt er nota van dat transporten van staal en aluminium vanuit de EU tijdelijk van zulke maatregelen zijn vrijgesteld, en roept op die vrijstelling permanent te maken. Hij ondersteunt ten volle de stappen die de Commissie heeft ondernomen om ervoor te zorgen dat de belangen van de EU volledig worden gewaarborgd en zich het recht voor te behouden om, overeenkomstig de regels van de Wereldhandelsorganisatie, indien nodig en op evenredige wijze op de Amerikaanse maatregelen te reageren. De Europese Raad herinnert eraan dat hij gehecht is aan sterke trans-Atlantische betrekkingen als hoeksteen van de veiligheid en de welvaart van zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie, en onderstreept zijn steun voor een dialoog over handelsvraagstukken van gemeenschappelijk belang.

Europees Semester4. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de

prioritaire beleidsgebieden van de jaarlijkse groeianalyse en verzoekt de lidstaten deze prioriteiten in hun komende nationale hervormingsprogramma’s en stabiliteits- of convergentieprogramma’s te verwerken. De Europese Raad bekrachtigt tevens de ontwerp-aanbeveling van de Raad over het economisch beleid van de eurozone.

Sociale vraagstukken5. De EU en haar lidstaten delen de politieke wil en

verantwoordelijkheid om resultaten te boeken met de Europese pijler van sociale rechten. Er zal worden toegezien op de uitvoering van die pijler, met inachtneming van de respectieve bevoegdheden van de Unie en de lidstaten. De Europese Raad verzoekt de Raad zich te buigen over de initiatieven die de Commissie in het kader van het pakket sociale rechtvaardigheid heeft gepresenteerd, waaronder het voorstel inzake een Europese Arbeidsautoriteit.

II. OVERIGE PUNTEN

Overeenkomst van Parijs6. De Europese Raad verzoekt de Commissie om niet later

dan in het eerste kwartaal van 2019 te komen met een voorstel voor een strategie voor langetermijnreductie van de broeikasgasuitstoot van de EU, in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs, rekening houdend met de nationale plannen.

Digitaal Europa7. Sociale netwerken en digitale platforms moeten transparant

zijn in hun functioneren en dienen de privacy en de persoonsgegevens van de burgers ten volle te beschermen.

77

Zowel EU- als nationale wetgeving moet worden geëerbiedigd en gehandhaafd. Tijdens hun informele bijeenkomst in Sofia in mei zullen de leiders zich buigen over dit belangrijke thema, alsmede over andere kwesties in verband met Digitaal Europa, met inbegrip van de vaststelling in 2018 van alle wetgevingsinstrumenten voor de totstandbrenging van de digitale eengemaakte markt, en het bevorderen van onderzoek en innovatie, zoals kunstmatige intelligentie en de middelen ter ondersteuning van baanbrekende innovatie en de ontwikkeling van digitale vaardigheden.

Westelijke Balkan8. In het licht van de mededeling van de Commissie van 6

februari 2018:• ziet de Europese Raad uit naar de top EU-Westelijke

Balkan in Sofia op 17 mei 2018, die naar verwachting hoofdzakelijk gericht zal zijn op het bevestigen van het Europese perspectief van de regio, het starten van concrete en zichtbare initiatieven ter verbetering van de fysieke en de menselijke connectiviteit in de regio zelf en met de EU, en het vinden van manieren om gemeenschappelijke uitdagingen zoals veiligheid en migratie samen beter aan te pakken;

• bevestigt de Europese Raad dat de Raad het thema uitbreiding in juni zal bespreken.

Aanslag in Salisbury9. De Europese Raad veroordeelt in de krachtigste

bewoordingen de recente aanslag in Salisbury, betuigt zijn diepste medeleven met iedereen die hierdoor in levensgevaar is gebracht, en verleent zijn steun aan het lopende onderzoek. Hij is het eens met het standpunt van de regering van het Verenigd Koninkrijk dat de Russische Federatie hier hoogstwaarschijnlijk voor verantwoordelijk is en dat er geen aannemelijke alternatieve verklaring is. Wij betuigen onze onvoorwaardelijke solidariteit met het Verenigd Koninkrijk tegenover deze ernstige uitdaging voor onze gemeenschappelijke veiligheid.

10. Het gebruik van chemische wapens, inclusief het gebruik van een giftige chemische stof als wapen, ongeacht de omstandigheden, is volkomen onaanvaardbaar, moet systematisch en streng worden veroordeeld, en vormt een bedreiging voor de veiligheid van ons allen. De lidstaten

zullen in het licht van de antwoorden van de Russische autoriteiten met elkaar afspreken welke gevolgtrekkingen moeten worden gemaakt. De Europese Unie zal deze zaak en de gevolgen ervan op de voet blijven volgen.

11. De Europese Unie ziet zich bijgevolg genoodzaakt haar weerbaarheid ten aanzien van chemische, biologische, radiologische en nucleaire risico’s te vergroten, onder meer via nauwere samenwerking tussen de Europese Unie en haar lidstaten, alsmede met de NAVO. De Europese Unie en haar lidstaten moeten tevens hun vermogen om hybride dreigingen aan te pakken, blijven opvoeren, onder meer wat het cyberlandschap, strategische communicatie en contra-inlichtingen betreft. De Europese Raad verzoekt de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger hier verder werk van te maken en tijdens de bijeenkomst van de Europese Raad in juni verslag uit te brengen over de vorderingen ter zake.

Operaties door Turkije in het oostelijke deel van de Middellandse Zee en in de Egeïsche Zee12. De Europese Raad veroordeelt met klem de aanhoudende

illegale operaties van Turkije in het oostelijke deel van de Middellandse Zee en in de Egeïsche Zee, en benadrukt zijn volledige solidariteit met Cyprus en Griekenland.

13. Herinnerend aan zijn conclusies van oktober 2014 en aan de verklaring van 21 september 2005 vraagt de Europese Raad met aandrang dat Turkije deze operaties beëindigt en dat het de soevereine rechten van Cyprus om zijn natuurlijke rijkdommen overeenkomstig het EU-recht en het internationaal recht te exploreren en te exploiteren, eerbiedigt.

14. Hij herinnert in dit verband aan de verplichting van Turkije om zich te houden aan het internationaal recht en goede nabuurschapsbetrekkingen, en om de betrekkingen met alle EU-lidstaten, inclusief de Republiek Cyprus, te normaliseren.

15. De Europese Raad heeft uiting gegeven aan zijn ernstige bezorgdheid over de aanhoudende detentie van EU-burgers in Turkije, onder wie twee Griekse soldaten, en dringt aan op een spoedige en positieve oplossing van deze vraagstukken, in dialoog met de lidstaten.

16. De Europese Raad zal zich met deze kwesties blijven bezighouden.

78

RICHTSNOEREN — EUROPESE RAAD (11) (ARTIKEL 50) —

23 MAART 2018

(11) Ingevolge een kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU, neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. De Europese Raad is ingenomen met de door de onderhandelaars bereikte overeenstemming over delen van de juridische tekst van het terugtrekkingsakkoord die betrekking hebben op de rechten van burgers, de financiële regeling, de overgang en een aantal andere terugtrekkingsvraagstukken. De Europese Raad herinnert eraan dat over andere vraagstukken nog overeenstemming moet worden bereikt en dat de onderhandelingen slechts kunnen vorderen indien alle tot dusver gedane toezeggingen volledig worden nagekomen. Hij is in dit verband tevens ingenomen met de schriftelijke garanties van premier May inzake met name Ierland/Noord-Ierland. De Europese Raad roept op tot het intensiveren van de inspanningen voor de resterende terugtrekkingsvraagstukken en vraagstukken in verband met de territoriale toepassing van het terugtrekkingsakkoord, in het bijzonder wat Gibraltar betreft. Hierbij wijst hij er nogmaals op dat er geen akkoord is voordat er over alles een akkoord is bereikt.

2. De Europese Raad herinnert aan en bevestigt nogmaals zijn richtsnoeren van 29 april en 15 december 2017, die onverkort van toepassing blijven: de daarin neergelegde beginselen zullen in de toekomstige betrekkingen met het VK moeten worden geëerbiedigd. De Europese Raad neemt nota van de resolutie van het Europees Parlement van 14 maart 2018 over het kader van de toekomstige betrekkingen tussen de EU en het VK.

3. De Europese Raad verklaart opnieuw dat de Unie vastbesloten is in de toekomst een zo hecht mogelijk partnerschap met het VK te hebben. Dat partnerschap dient betrekking te hebben op samenwerking op economisch en handelsgebied, en op andere gebieden, met name de bestrijding van terrorisme en internationale criminaliteit, evenals veiligheid, defensie en buitenlands beleid.

4. Tegelijkertijd moet de Europese Raad rekening houden met de standpunten die het VK herhaaldelijk heeft ingenomen en die de diepte van dat toekomstige partnerschap beperken. Als het VK niet meer tot de douane-unie en de eengemaakte markt behoort, zal dat onvermijdelijk tot wrijvingen op handelsgebied leiden. Wanneer externe tarieven en interne regels uiteenlopen, en gemeenschappelijke instellingen en een gedeeld rechtsstelsel ontbreken, zijn controles en toezicht noodzakelijk om de integriteit van zowel de eengemaakte markt van de EU als de markt van het VK te handhaven. Dit zal jammer genoeg negatieve economische gevolgen hebben, in het bijzonder in het Verenigd Koninkrijk.

5. Gelet op het voorgaande legt de Europese Raad de volgende richtsnoeren vast met het oog op het openen van onderhandelingen over een algeheel begrip van het kader voor de toekomstige betrekkingen, dat zal worden neergelegd in een politieke verklaring die als bijlage bij het terugtrekkingsakkoord zal gaan en waarnaar in dat akkoord zal worden verwezen.

6. In de hieronder beschreven aanpak is het niveau van rechten en verplichtingen weergegeven dat verenigbaar is met de door het VK ingenomen standpunten. Indien die standpunten zouden veranderen, zal de Unie bereid zijn haar aanbod opnieuw te overwegen in overeenstemming met de beginselen die zijn neergelegd in de richtsnoeren van 29 april en van 15 december 2017 en in de onderhavige richtsnoeren.

7. In dit verband herhaalt de Europese Raad met name dat ieder akkoord met het Verenigd Koninkrijk gebaseerd moet zijn op een evenwicht tussen rechten en verplichtingen, en een gelijk speelveld moet garanderen. Een niet-lid van de Unie, dat niet dezelfde verplichtingen nakomt als een lid, kan niet dezelfde rechten en dezelfde voordelen genieten als een lid.De Europese Raad herinnert eraan dat de vier vrijheden ondeelbaar zijn en dat er geen sprake van kan zijn „de krenten uit de pap te halen” door per sector deel te nemen aan de eengemaakte markt, omdat dat de integriteit en de goede werking van de eengemaakte markt zou ondermijnen.Voorts herhaalt de Europese Raad dat de Unie haar autonomie met betrekking tot haar besluitvorming zal beschermen, hetgeen de deelname van het Verenigd Koninkrijk als derde land aan de instellingen van de Unie en aan de besluitvorming van de organen en instanties van de Unie uitsluit. De rol van het Hof van Justitie van de Europese Unie zal eveneens onverminderd worden geëerbiedigd.

8. Wat betreft de kern van de economische betrekkingen, bevestigt de Europese Raad dat hij bereid is besprekingen te beginnen met het oog op een evenwichtige, ambitieuze en brede vrijhandelsovereenkomst, voor zover er voldoende garanties zijn voor een gelijk speelveld. Deze overeenkomst zal worden voltooid en gesloten zodra het VK geen lidstaat meer is. Een dergelijke overeenkomst kan evenwel niet dezelfde voordelen bieden als lidmaatschap en kan niet neerkomen op deelname aan de eengemaakte markt of delen daarvan. Die overeenkomst zou betrekking hebben op:i) de handel in goederen, met de bedoeling alle sectoren

te bestrijken en een nultarief te behouden, en geen kwantitatieve beperkingen met passende bijbehorende oorsprongsregels.

79

In de algemene context van de vrijhandelsovereenkomst dient de huidige wederzijdse toegang tot viswateren en -bestanden te worden gehandhaafd;

ii) passende samenwerking op douanegebied, waarbij de autonomie van de partijen op het gebied van regelgeving en rechtspraak en de integriteit van de douane-unie van de EU worden gevrijwaard;

iii) disciplines betreffende technische handels-belemmeringen (TBT) en sanitaire en fytosanitaire maatregelen;

iv) een kader voor vrijwillige samenwerking op regelgevingsgebied;

v) de handel in diensten, met het oog op het verlenen van markttoegang voor het aanbieden van diensten volgens de regels van de staat van ontvangst, onder meer wat betreft het recht van vestiging voor de aanbieders, voor zover dit strookt met het feit dat het VK een derde land zal worden en dat de Unie en het VK niet langer een gemeenschappelijk regelgevings-, toezichts-, handhavings- en justitieel kader zullen delen;

vi) toegang tot markten voor overheidsopdrachten, investeringen en bescherming van intellectuele-eigendomsrechten, met inbegrip van geografische aanduidingen, en andere gebieden die van belang zijn voor de Unie.

9. In het kader van het toekomstige partnerschap moeten mondiale uitdagingen worden aangepakt, met name op het gebied van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling, evenals grensoverschrijdende vervuiling, waarvoor de Unie en het VK nauw moeten blijven samenwerken.

10. Het toekomstige partnerschap moet ambitieuze bepalingen bevatten wat betreft het verkeer van natuurlijke personen, gebaseerd op volledige wederkerigheid en non-discriminatie tussen de lidstaten, en wat betreft aanverwante gebieden zoals coördinatie van de sociale zekerheid en erkenning van beroepskwalificaties. In dit verband zouden opties voor justitiële samenwerking in huwelijkszaken, inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid en in aanverwante zaken kunnen worden verkend, er rekening mee houdend dat het VK een derde land buiten het Schengengebied zal zijn en dat die samenwerking solide garanties zou vereisen om volledige eerbiediging van de grondrechten te waarborgen.

11. Wat betreft sociaal-economische samenwerking, kan worden gedacht aan het volgende:i) met betrekking tot vervoersdiensten dient het doel te

zijn dat er na de terugtrekking van het VK wordt gezorgd voor blijvende connectiviteit tussen het VK en de EU. Dat zou onder meer kunnen worden bereikt door middel van een luchtvervoersovereenkomst, gecombineerd met overeenkomsten inzake luchtvaartveiligheid en luchtvaartbeveiliging, alsmede overeenkomsten inzake andere vervoerswijzen, waarbij voor een sterk gelijk speelveld in zeer concurrerende sectoren wordt gezorgd;

ii) wat sommige Unieprogramma’s betreft, bijvoorbeeld op het gebied van onderzoek en innovatie en van onderwijs en cultuur, dienen voor elke deelname van het VK de desbetreffende voorwaarden voor deelname van derde landen te gelden die in de overeenkomstige programma’s zullen worden vastgesteld.

12. Gelet op de geografische nabijheid van het VK en de economische wederzijdse af hankelijkheid van het VK en de EU-27, zullen de toekomstige betrekkingen slechts naar wederzijdse tevredenheid verlopen als er degelijke garanties voor een gelijk speelveld aan worden gekoppeld. Het doel moet zijn te voorkomen dat het VK een oneerlijk concurrentievoordeel zou kunnen genieten door het ondergraven van de beschermingsniveaus voor, onder meer, mededinging en overheidssteun, en maatregelen en praktijken op fiscaal, sociaal, milieu- en regelgevingsgebied. Daartoe zal een combinatie van materiële regels die in overeenstemming zijn met de EU- en de internationale normen, passende mechanismen die zorgen voor doeltreffende interne tenuitvoerlegging, en handhavings- en geschillenbeslechtingsmechanismen in de overeenkomst nodig zijn, alsmede autonome remediërende maatregelen van de Unie, die allemaal in verhouding zijn met de diepte en de breedte van de economische verbondenheid van de EU en het VK.Een toekomstig kader, van welke aard ook, moet de f inanciële stabil iteit in de Unie waarborgen en het Uniestelsel inzake regulering en toezicht, alsmede de normen en de toepassing daarvan eerbiedigen.

13. Met betrekking tot andere gebieden dan samenwerking op economisch en handelsgebied, waarvoor de Unie al heeft aangegeven dat zij bereid is specifieke partnerschappen tot stand te brengen, is de Europese Raad het volgende van oordeel:i) gelet op de geografische nabijheid van en de

gemeenschappelijke dreigingen voor de Unie en het VK moeten rechtshandhaving en justitiële samenwerking in strafzaken een belangrijk onderdeel van de toekomstige betrekkingen tussen de EU en het VK vormen, waarbij er rekening mee moet worden gehouden dat het VK een derde land buiten het Schengengebied zal zijn. Het toekomstige partnerschap dient betrekking te hebben op doeltreffende uitwisseling van informatie, steun voor operationele samenwerking tussen rechtshandhavingsautoriteiten en justitiële samenwerking in strafzaken. Het zal noodzakelijk zijn sterke waarborgen in te stellen met het oog op onverminderde eerbiediging van de grondrechten en doeltreffende handhavings- en geschillenbeslechtingsmechanismen;

ii) gezien onze gedeelde waarden en gemeenschappelijke uitdagingen moeten de EU en het VK nauw samenwerken op het gebied van het buitenlands, het veiligheids- en het defensiebeleid. In een toekomstig partnerschap dient de besluitvormingsautonomie van de Unie te worden geëerbiedigd, er rekening mee houdend dat het VK een derde land zal zijn, en dient in passende mechanismen voor dialoog, raadpleging, coördinatie, uitwisseling van informatie en samenwerking te worden voorzien. Als noodzakelijke voorwaarde voor de uitwisseling van informatie in het kader van die samenwerking moet een overeenkomst inzake informatiebeveiliging tot stand moeten worden gebracht.

14. Gelet op de omvang van de gegevensstromen in diverse deelgebieden van de toekomstige betrekkingen moet die overeenkomst regels inzake gegevens bevatten.

80

Voor de bescherming van persoonsgegevens dienen Unieregels inzake adequaatheid te gelden opdat een beschermingsniveau wordt geboden dat in wezen gelijkwaardig is aan dat van de Unie.

15. Wat betreft de governance van onze toekomstige betrekkingen met het VK zullen beheer en overzicht, en geschillenbeslechting en handhaving, met inbegrip van sancties en mechanismen voor wederzijdse represaillemaatregelen moeten worden geregeld. Bij het ontwerpen van de algehele governance van de toekomstige betrekkingen moet rekening worden gehouden met:i) de inhoud en de diepte van de toekomstige betrekkingen;ii) de noodzaak te zorgen voor doeltreffendheid en

rechtszekerheid;

iii) de vereisten betreffende de autonomie van de rechtsorde van de EU, onder meer de rol van het Hof van Justitie van de Europese Unie, met name zoals die in de jurisprudentie zijn ontwikkeld.

16. De Europese Raad zal, met de steun van de Raad, alle aspecten van de onderhandelingen van nabij blijven volgen, en zal tijdens zijn bijeenkomst in juni specifiek terugkomen op de resterende terugtrekkingsvraagstukken en het kader voor de toekomstige betrekkingen. Intussen roept de Europese Raad de Commissie, de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid en de lidstaten op zich te blijven voorbereiden op de gevolgen van de terugtrekking van het VK op alle niveaus, en daarbij rekening te houden met alle mogelijke uitkomsten.

81

OPMERKINGEN VAN VOORZITTER DONALD TUSK VOOR DE AANVANG VAN DE

TOP EU-WESTELIJKE BALKAN, SOFIA — 16 MEI 2018

Wij staan voor een top tijdens welke de EU-leiders zich zullen buigen over innovatie, de Europese toekomst voor de Westelijke Balkan en onze reactie op het beleid van president Trump wat betreft handel en Iran.Tijdens ons diner vanavond zullen wij discussiëren over innovatie en de digitale economie. Op innovatiegebied hinkt Europa achterop ten opzichte van andere grote economieën. In de komende jaren zal innovatie in alsmaar toenemend tempo ons leven bepalen, en dat brengt niet alleen hoop maar ook ethische vraagstukken met zich mee. Europa moet een actieve rol spelen in deze transformatie, die zich aan alle Europeanen zal opdringen. Daarom zal ik de EU-leiders vanavond twee vragen voorleggen: Wat willen zij op EU-niveau doen om baanbrekende innovatie te stimuleren? en: Hoe willen zij ervoor zorgen dat de EU een belangrijke speler op het gebied van big data wordt?Nadat de Verenigde Staten vorige week hebben aangekondigd dat zij zich terugtrekken uit het gezamenlijk alomvattend actieplan met Iran, moeten wij een verenigd Europees front vormen. Ik wil dat de leiders nogmaals bevestigen dat de EU het akkoord eerbiedigt zolang Iran dat doet. De deal is goed voor de Europese en de mondiale veiligheid en moet dus worden gehandhaafd, ondanks de terughoudendheid van de VS. Wij zullen ook bezien hoe de EU Europese bedrijven kan beschermen tegen de negatieve gevolgen van de Amerikaanse beslissing. En ik wil dat de Europese Commissie groen licht krijgt om in te grijpen wanneer de Europese belangen worden geschaad. Ook moeten wij samen met andere partners manieren vinden om in te gaan op de zeer reële bedenkingen bij het programma voor ballistische raketten en de regionale activiteiten van Iran.Een ander gespreksonderwerp voor vanavond is handel. Wij zullen bepalen hoe de handelsbetrekkingen tussen de EU en de VS het best worden voortgezet. Ook hier is eenheid onze grootste kracht. Mijn doelstelling spreekt voor zich: wij houden voet bij stuk. Dat wil zeggen een permanente vrijstelling van de Amerikaanse tarieven op aluminium en staal wanneer wij met de VS praten over een mogelijke handelsliberalisering. De EU en de VS zijn vrienden en partners, en de Amerikaanse tarieven kunnen dus niet worden gerechtvaardigd op grond van nationale veiligheid. De loutere gedachte dat de EU een bedreiging voor de VS kan zijn, is absurd.

Wij moeten deze discussie opnieuw op de werkelijkheid baseren, want dat is momenteel niet het geval.Morgen zullen wij voor het eerst in 15 jaar al onze partners uit de Westelijke Balkan samen ontmoeten. Beide partijen zullen dan kunnen bevestigen dat het Europees perspectief een geostrategische keuze van de Westelijke Balkan blijft. Wij willen aantonen dat de sociaal-economische ontwikkeling van de regio hier en nu belangrijk is voor ons, en niet alleen op de langere termijn. Investeren in infrastructuurverbindingen en menselijke banden met en binnen de Westelijke Balkan is geheel in het belang van de EU. En dat willen wij met onze top bereiken. Ik hoop dat ik onze vrienden uit de Westelijke Balkan dichter bij de EU kan brengen.A lle gespreksonderwerpen van vandaag en morgen hebben een mondiale dimensie. Ik ben ervan overtuigd dat Europa in dit nieuwe globale spel een van twee rollen kan spelen: die van belangrijke speler of die van pion. Dat is het enige reële alternatief. Om op wereldniveau een speler en geen pion te zijn, moet Europa meer dan ooit verenigd zijn op economisch, op politiek en ook op militair gebied. Eenvoudig gezegd: we zijn verenigd, of we zijn helemaal niets.Naast onze traditionele politieke uitdagingen, zoals de opkomst van China en de agressieve houding van Rusland, staan we vandaag voor een nieuw verschijnsel: de grillige assertiviteit van de Amerikaanse regering. Uitgaande van de jongste beslissingen van president Trump zou men zich zelfs de vraag kunnen stellen: heeft men met zulke vrienden nog vijanden nodig? Eerlijk gezegd moet Europa president Trump dankbaar zijn. Hij heeft immers al onze illusies weggenomen. Hij heeft ons doen inzien dat wij de helpende hand die we nodig hebben, aan het uiteinde van onze eigen arm kunnen vinden. Europa moet alles in het werk stellen om de trans-Atlantische banden te beschermen, ondanks de teneur van vandaag. Tegelijk moeten wij voorbereid zijn op scenario’s waarin wij alleen zullen moeten handelen. En daarvoor hebben wij voldoende potentieel. Wat wij evenwel nodig hebben, is meer politieke eensgezindheid en vastbeslotenheid. Europa heeft geen enkele objectieve reden om geobsedeerd te zijn door wie dan ook. Europeaan zijn is een reden om trots te zijn. Het is ons recht en onze plicht ons hoofd niet te laten hangen, niet bij onze vijanden en niet bij onze vrienden. En in zekere zin zal onze top hierover gaan.

82

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD — 28 JUNI 2018

I. MIGR ATIE1. De Europese Raad stelt andermaal dat het EU-beleid inzake

migratie alleen goed kan functioneren als het gebaseerd is op een alomvattende migratieaanpak die een combinatie is van doeltreffender EU-buitengrenscontroles, meer extern optreden en de interne aspecten, in overeenstemming met onze beginselen en waarden. Dit is niet alleen een uitdaging voor slechts één lidstaat, maar een uitdaging voor geheel Europa. Sinds 2015 is een aantal maatregelen getroffen om de daadwerkelijke controle van de EU-buitengrenzen te verwezenlijken. Als gevolg daarvan is het aantal vastgestelde illegale grensoverschrijdingen naar de EU met 95  % teruggebracht ten opzichte van de piek in oktober 2015, ook al zijn de stromen op de oostelijke en westelijke Middellandse Zeeroutes onlangs opnieuw toegenomen.

2. De Europese Raad is vastbesloten dit beleid voort te zetten en aan te scherpen, opdat wordt voorkomen dat opnieuw ongecontroleerde stromen ontstaan, zoals in 2015, en opdat de illegale migratie op alle bestaande en nieuwe routes verder wordt ingedamd.

3. Wat betreft de centrale Middellandse Zeeroute moet meer worden gedaan om de vanuit Libië en andere locaties opererende smokkelaars te stoppen. De EU zal Italië en andere lidstaten in de voorste linie op dit gebied blijven bijstaan. Zij zal haar steun voor de Sahelregio, de Libische kustwacht, de kust- en zuidelijke gemeenschappen, humane opvangvoorzieningen, vrijwillige humanitaire terugkeer, samenwerking met andere herkomst- en doorreislanden, en vrijwillige hervestiging opvoeren. Alle vaartuigen die in de Middellandse Zee actief zijn, moeten de toepasselijke wetten eerbiedigen en mogen de operaties van de Libische kustwacht niet hinderen.

4. Wat betreft de oostelijke Middellandse Zeeroute, zijn meer inspanningen nodig om de verklaring EU-Turkije volledig uit te voeren, nieuwe oversteken vanuit Turkije te voorkomen en de stromen een halt toe te roepen. De overnameovereenkomst tussen EU en Turkije en de bilaterale overnameovereenkomsten moeten volledig en op niet-discriminerende wijze ten aanzien van alle lidstaten worden toegepast. Er zijn dringend meer inspanningen nodig om te zorgen voor een snelle terugkeer en te voorkomen dat nieuwe routes over land of over zee ontstaan. De samenwerking met en de steun voor partners in de Westelijke Balkan blijven van groot belang om informatie over migratiestromen uit te wisselen, illegale migratie te voorkomen, de capaciteit voor grensbescherming op te voeren en de terugkeer- en overnameprocedures te verbeteren. In het licht van de recentelijk toegenomen stromen in het westelijke Middellandse Zeegebied zal de EU, financieel en anderszins, steun blijven verlenen aan alle inspanningen van de lidstaten

en met name Spanje, en de herkomst- en doorreislanden, en met name Marokko, om illegale migratie te voorkomen.

5. Om het bedrijfsmodel van de smokkelaars definitief te breken en aldus tragisch verlies van mensenlevens te voorkomen, moet elke stimulans om gevaarlijke reizen te ondernemen worden weggenomen. Dat vergt een nieuwe aanpak op basis van gedeelde of complementaire acties van de lidstaten onderling, voor het ontschepen van personen die bij opsporing- en reddingsoperaties worden gered. De Europese Raad roept de Raad en de Commissie in dit verband op met spoed het concept van regionale ontschepingsplatforms te verkennen, in nauwe samenwerking met de betrokken derde landen, het UNHCR en de IOM. Deze platforms moeten individuele gevallen kunnen onderscheiden, met volledige inachtneming van het internationaal recht en zonder dat hierdoor een aanzuigende werking ontstaat.

6. Op het grondgebied van de EU moeten degenen die zijn gered, overeenkomstig het internationaal recht en op basis van een gedeelde inspanning, na overbrenging worden opgevangen in gecontroleerde, in de lidstaten enkel op basis van vrijwilligheid opgezette centra, waar een snelle en veilige af handeling het mogelijk zou maken om met volledige steun van de EU een onderscheid te maken tussen irreguliere migranten, die zullen worden teruggezonden, en degenen die internationale bescherming behoeven en voor wie het solidariteitsbeginsel zou gelden. Alle in de context van deze gecontroleerde centra genomen maatregelen, ook die met het oog op herplaatsing en hervestiging, zullen op vrijwillige basis worden genomen, zonder af breuk te doen aan de hervorming van Dublin.

7. De Europese Raad is het erover eens met de tweede tranche van de faciliteit voor vluchtelingen in Turkije te beginnen en tegelijk 500 miljoen EUR over te schrijven van de 11e EDF-reserve naar het EU-Trustfonds voor Afrika. De lidstaten wordt voorts verzocht verder bij te dragen aan het EU-Trustfonds voor Afrika zodat het kan worden aangevuld.

8. Om de kern van het migratieprobleem aan te pakken is een partnerschap met Afrika nodig, gericht op een grondige sociaal-economische transformatie van het Afrikaanse continent, op basis van de beginselen en doelstellingen die door de Afrikaanse landen zijn geformuleerd in hun Agenda 2063. De Europese Unie en haar lidstaten moeten die uitdaging aangaan. Wij moeten de omvang en de kwaliteit van onze samenwerking met Afrika op een nieuw niveau brengen. Daarvoor is meer ontwikkelingsgeld nodig maar ook maatregelen tot instelling van een nieuw kader dat een forse verhoging van de particuliere investeringen van zowel Afrikanen als Europeanen mogelijk maakt. Bijzondere aandacht moet uitgaan naar onderwijs, gezondheid, infrastructuur, innovatie, goed bestuur en empowerment van vrouwen. Afrika is onze buur en dit moet tot uiting komen

83

in meer uitwisselingen en contacten tussen de volkeren van onze beide continenten op alle niveaus van de civiele samenleving. Samenwerking tussen de Europese Unie en de Afrikaanse Unie is een belangrijk element van onze betrekkingen. De Europese Raad vraagt om die verder te ontwikkelen en te bevorderen.

9. In de context van het nieuwe meerjarig financieel kader onderstreept de Europese Raad dat de bestrijding van illegale migratie vraagt om f lexibele instrumenten waarmee snel betalingen kunnen worden verricht. De interne veiligheid, het geïntegreerde grensbeheer, asiel- en migratiefondsen moeten daarom specifieke, significante componenten voor externe migratiebeheersing omvatten.

10. De Europese Raad herhaalt dat de lidstaten moeten zorgen voor doeltreffende EU-buitengrenscontroles met financiële en materiële steun van de EU. Daarnaast onderstreept hij dat ervoor moet worden gezorgd dat veel meer irreguliere migranten daadwerkelijk terugkeren. In verband met deze beide vereisten moet de ondersteunende rol van Frontex, ook wat betreft de samenwerking met derde landen, verder worden versterkt met meer middelen en een ruimer mandaat. De Europese Raad is ingenomen met het voornemen van de Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen voor een effectiever en samenhangender Europees terugkeerbeleid.

11. Wat de situatie binnen de EU zelf betreft, kunnen secundaire bewegingen van asielzoekers tussen lidstaten de integriteit van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel en het Schengenacquis in gevaar brengen. De lidstaten moeten alle nodige binnenlandse wettelijke en bestuursrechtelijke maatregelen treffen om dergelijke bewegingen tegen te gaan en om daartoe onderling nauw samen te werken.

12. Wat de hervorming met het oog op een nieuw gemeenschappelijk Europees asielstelsel betreft, is veel vooruitgang geboekt dankzij de niet-af latende inspanningen van het Bulgaarse voorzitterschap en zijn voorgangers. Meerdere dossiers staan op het punt te worden afgesloten. Er moet tot een consensus worden gekomen over de hervorming van de Dublinverordening, gebaseerd op een evenwicht tussen verantwoordelijkheid en solidariteit, rekening houdend met de personen die zijn ontscheept na opsporings- en reddingsoperaties. Ook het voorstel betreffende asielprocedures behoeft nog verdere behandeling. De Europese Raad onderstreept dat snel een oplossing moet worden gevonden voor het hele pakket en verzoekt de Raad verder te werken zodat spoedige afronding mogelijk wordt. Er komt een voortgangsverslag tijdens de Europese Raad in oktober.

II. VEILIGHEID EN DEFENSIE13. Europa moet meer verantwoordelijkheid nemen voor zijn

eigen veiligheid en zijn rol als geloofwaardige en betrouwbare actor en partner op het gebied van veiligheid en defensie kracht bijzetten. Daarom onderneemt de Unie stappen om de Europese defensie te versterken door meer in defensie te investeren en de vermogensontwikkeling en operationele paraatheid op te voeren. Deze initiatieven vergroten haar strategische autonomie en dienen tevens ter aanvulling en versterking van de activiteiten van de NAVO, conform eerdere conclusies. De Europese Raad:

• dringt erop aan de PESCO-afspraken na te komen en de oorspronkelijke projecten en het institutionele kader verder te ontwikkelen op een wijze die volledig in overeenstemming is met de gecoördineerde jaarlijkse evaluatie inzake defensie en het herziene vermogensontwikkelingsplan dat in het kader van het Europees Defensieagentschap is aangenomen. In november 2018 zal een volgende reeks projecten worden goedgekeurd. Hij verzoekt de Raad een besluit te nemen over de voorwaarden voor deelname door derde landen aan PESCO-projecten;

• is ingenomen met de vooruitgang op het gebied van militaire mobiliteit in het kader van de PESCO en de samenwerking tussen de EU en de NAVO, en verwacht dat de militaire behoeften in het kader van het EU-actieplan voor militaire mobiliteit nu volledig in kaart worden gebracht, en verzoekt de lidstaten om uiterlijk in 2024 de desbetreffende regels en procedures te vereenvoudigen en te standaardiseren. Deze inspanningen, die de soevereiniteit van de lidstaten ten volle moeten eerbiedigen, elkaar moeten versterken en een overheidsbrede aanpak moeten volgen, zullen vanaf voorjaar 2019 jaarlijks worden geëvalueerd op basis van een verslag van de Commissie en de hoge vertegenwoordiger;

• dringt aan op de snelle tenuitvoerlegging van het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie en voor verdere vooruitgang op het gebied van het Europees Defensiefonds, wat betreft zowel zijn onderzoeks- als zijn vermogensaspecten;

• is ingenomen met de werkzaamheden ter versterking van het civiele GVDB en pleit voor een akkoord over een pact inzake het civiele GVDB voor het einde van dit jaar, waardoor een nieuw EU-kader voor civiele crisisbeheersing en civiele GVDB-missies ontstaat, met ambitieuze afspraken op EU- en nationaal niveau. Hij herinnert eraan dat de militaire en civiele aspecten op een integrale manier moeten worden aangepakt, met de nadruk op concrete resultaten;

• is ingenomen met de gezamenlijke mededeling over de weerbaarheid van Europa tegen hybride en chemische, biologische, radiologische en nucleaire bedreigingen en roept op tot zo spoedig mogelijke aanneming van een nieuwe EU-regeling van beperkende maatregelen ter bestrijding van het gebruik en de verspreiding van chemische wapens. In aansluiting op de buitengewone bijeenkomst van de Conferentie van staten die partij zijn bij het Verdrag inzake chemische wapens, zegt de EU toe de uitvoering van de resultaten ervan te steunen;

• verzoekt de hoge vertegenwoordiger en de Commissie om, in samenwerking met de lidstaten en in overeenstemming met de conclusies van de Europese Raad van maart 2015, uiterlijk december 2018 een actieplan in te dienen met specifieke voorstellen voor een gecoördineerde EU-respons op het probleem van desinformatie, inclusief passende mandaten en voldoende middelen voor de betrokken strategischecommunicatieteams van de EDEO;

84

• beklemtoont dat de vermogens tegen van buiten de EU af komstige bedreigingen van de cyberbeveiliging moeten worden versterkt en verzoekt de instellingen en de lidstaten de in de gezamenlijke mededeling vermelde maatregelen te nemen, onder meer wat betreft het aanwijzen van de verantwoordelijken van cyberaanvallen en het praktische gebruik van het instrumentarium voor cyberdiplomatie;

• roept op tot meer coördinatie tussen de lidstaten en, voor zover van toepassing, op EU-niveau en in overleg met de NAVO, om de dreiging van vijandelijk inlichtingenwerk te verminderen;

• dringt aan op verdere verdieping van de samenwerking tussen de EU en de NAVO, met volledige inachtneming van de beginselen inclusiviteit, wederkerigheid en besluitvormingsautonomie van de EU, mede door middel van een nieuwe gezamenlijke verklaring, voortbouwend op de vorderingen bij de uitvoering van de gemeenschappelijke verklaring van 2016 en de daarmee samenhangende actievoorstellen;

• is ingenomen met het voornemen van de Commissie om een wetgevingsvoorstel in te dienen ter verbetering van het opsporen en verwijderen van inhoud die tot haat en terreurdaden aanzet.

III. BANEN, GROEI EN CONCURRENTIEVERMOGEN

14. De Europese Raad hecht zijn goedkeuring aan de door de Raad besproken geïntegreerde landspecifieke aanbevelingen, zodat het Europees Semester 2018 kan worden afgerond. De huidige gunstige economische situatie moet worden benut om de hervormingen meer dynamiek te geven.

15. Een billijke en doeltreffende belastingheffing garanderen, blijft een belangrijke prioriteit. In dat verband moet de strijd tegen belastingontwijking, -ontduiking en -fraude zowel mondiaal (met name in de OESO) als binnen de EU krachtig worden voortgezet. Tegelijkertijd bestaat er een reële noodzaak om onze belastingstelsels aan te passen aan het digitale tijdperk. Daarom moet de Raad werk maken van de Commissievoorstellen over het belasten van de digitale economie. Er moet ook verder worden gewerkt aan een efficiënte btw-inning, onder meer door snel vooruitgang te boeken met de Commissievoorstellen over kortetermijnmaatregelen.

16. Tegen de achtergrond van de toenemende spanningen op handelsgebied onderstreept de Europese Raad dat het van belang is het op regels gebaseerd multilateraal stelsel te behouden en te verdiepen. De EU is vastbesloten zich voor de modernisering van dat stelsel in te zetten, en roept alle partners op daartoe een positieve bijdrage te leveren. De Europese Raad verzoekt de Commissie een alomvattende aanpak voor te stellen om samen met gelijkgestemde partners de WTO beter te doen functioneren op cruciale terreinen, bijvoorbeeld door i) f lexibeler onderhandelingen, ii) nieuwe regels voor bestaande uitdagingen, mede op het gebied van industriesubsidies, intellectuele eigendom en gedwongen technologieoverdrachten, iii) vermindering van handelskosten, iv) een nieuwe benadering van ontwikkeling, v) effectiever en transparanter geschillenbeslechting, ook

in de Beroepsinstantie, teneinde een gelijk speelveld te garanderen, en vi) versterking van de WTO als instelling, ook in haar functie op het gebied van transparantie en toezicht.

17. Als onderdeel van haar positieve handelsagenda zal de EU ook in de toekomst met belangrijke partners overal ter wereld onderhandelen over ambitieuze, evenwichtige en wederzijds voordelige handelsovereenkomsten, en daarbij haar waarden en normen uitdragen. De recentelijk aangenomen regeling inzake de modernisering van handelsbeschermingsinstrumenten zal bijdragen tot een gelijk speelveld. De Europese Raad doet een oproep om het wetgevingsvoorstel over de screening van buitenlandse directe investeringen zo spoedig mogelijk aan te nemen.

18. Als antwoord op het besluit van de Verenigde Staten om aan de EU heffingen voor staal- en aluminiumproducten op te leggen die niet op grond van de nationale veiligheid te rechtvaardigen zijn, steunt de Europese Raad ten volle de evenwichtsherstellende maatregelen, mogelijke vrijwaringsmaatregelen ter bescherming van onze eigen markten, en de juridische procedure bij de WTO waartoe op initiatief van de Commissie is besloten. De EU moet reageren op alle maatregelen met een duidelijk protectionistisch karakter, ook op maatregelen die het gemeenschappelijk landbouwbeleid onder druk zetten.

IV. INNOVATIE EN DIGITAAL19. Europa moet zijn toponderzoek in de gehele EU verder

ontwikkelen en omzetten in nieuwe producten, diensten en bedrijfsmodellen. Wij hebben behoefte aan een sterker, inclusief innovatie-ecosysteem om baanbrekende en marktcreërende innovatie te stimuleren en moeten bedrijven, inclusief kleine en middelgrote ondernemingen, met een disruptief potentieel uitgebreid ondersteunen zodat zij met succes de wereldmarkten kunnen betreden.

20. Het is van cruciaal belang dat vóór het eind van de huidige wetgevingscyclus resultaten worden behaald met de resterende wetgevingsvoorstellen in verband met de eengemaakte markt voor digitale inhoud. Om een Europese data-economie tot stand te brengen, zijn meer maatregelen nodig om het gegevensgebruik binnen de EU efficiënter te maken en dient er vertrouwen te worden gewekt door te voorzien in strenge normen voor gegevensbescherming en door ten aanzien van alle economische actoren die op onze eengemaakte markt zakendoen, de algemene verordening gegevensbescherming onverkort toe te passen en proportioneel te handhaven. Gegevens van hoge kwaliteit zijn essentieel voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. De Europese Raad verzoekt de twee wetgevers om spoedig het laatste pakket maatregelen op gegevensgebied te bespreken. Hij verzoekt de Commissie om in samenwerking met de lidstaten een gecoördineerd plan over kunstmatige intelligentie op te stellen, voortbouwend op haar meest recente mededeling.

21. Aansluitend bij de informele bespreking van de leiders in Sofia dringt de Europese Raad erop aan om bedrijven betere toegang tot financiering te bieden, onder meer door de EU- en nationale stelsels en instrumenten voor de financiering van onderzoek en innovatie beter te coördineren, om een gunstig regelgevingsklimaat te scheppen dat het nemen van meer

85

risico’s ondersteunt, en om digitale vaardigheden te stimuleren en de banden tussen de academische wereld, het bedrijfsleven en de overheid aan te halen. Samenwerking tussen onderzoek, innovatie en onderwijs moet worden aangemoedigd, mede via het initiatief voor Europese universiteiten.

22. De Europese Raad verzoekt de Commissie om binnen de resterende looptijd van Horizon 2020 een nieuw proefproject over baanbrekende innovatie te starten. In het kader van het volgende meerjarig financieel kader zal een Europese Innovatieraad worden opgericht om baanbrekende en disruptieve innovatie in kaart te brengen en op te schalen.

V. ANDERE VR AAGSTUKKEN23. De Europese Raad spreekt zijn grote waardering en steun

uit voor het tussen de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië en Griekenland bereikte akkoord over de naamkwestie. Dit akkoord geeft samen met het akkoord tussen Bulgarije en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië over het Verdrag inzake vriendschap, goed nabuurschap en samenwerking het goede voorbeeld voor

anderen in de regio om goede nabuurschapsbetrekkingen te versterken.

24. De Europese Raad bekrachtigt de conclusies over de uitbreiding en het stabilisatie- en associatieproces, die op 26 juni 2018 door de Raad zijn aangenomen.

25. De Europese Raad bevestigt opnieuw zijn volledige steun voor Resolutie 2166 van de VN-Veiligheidsraad over het neerhalen van vlucht MH17. Hij dringt er bij de Russische Federatie op aan haar verantwoordelijkheid te aanvaarden en volledige medewerking te verlenen aan alle inspanningen om de waarheid te achterhalen, recht te doen geschieden en de schuldigen ter verantwoording te roepen.

26. De Europese Raad neem nota van het pakket voorstellen inzake het meerjarig financieel kader voor de periode 2021-2027 dat de Commissie op 2  mei 2018 heeft ingediend, alsook van de sindsdien ingediende sectorale wetgevingsvoorstellen voor programma’s die het Europees beleid ondersteunen. Hij verzoekt het Europees Parlement en de Raad deze voorstellen integraal en zo spoedig mogelijk te bespreken.

86

CONCLUSIES VAN DE EUROPESE RAAD (12) (ARTIKEL 50) —

29 JUNI 2018

(12) Ingevolge een kennisgeving uit hoofde van artikel 50 VEU, neemt het lid van de Europese Raad dat de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigt, niet deel aan de beraadslagingen of aan de besluiten van de Europese Raad die hem betreffen.

1. In het licht van de stand van zaken die de onderhandelaar van de Unie presenteert, is de Europese Raad ingenomen met de verdere vooruitgang die is geboekt met bepaalde delen van de juridische tekst van het terugtrekkingsakkoord. De Europese Raad merkt echter op dat er over andere belangrijke aspecten nog overeenstemming moet worden gevonden, onder meer over de territoriale toepassing van het terugtrekkingsakkoord, in het bijzonder wat Gibraltar betreft.

2. De Europese Raad uit zijn bezorgdheid erover dat nog geen wezenlijke vorderingen zijn gemaakt met een akkoord over een noodoplossing voor Ierland/Noord-Ierland. Hij herinnert aan de toezeggingen die het VK in december 2017 en maart 2018 hierover heeft gedaan, en dringt aan op meer inspanningen zodat het terugtrekkingsakkoord, met inbegrip van de overgangsbepalingen, zo spoedig mogelijk kan worden gesloten en op de datum van terugtrekking van kracht kan worden. Hij wijst er opnieuw op dat de onderhandelingen enkel kunnen vorderen zolang alle tot dusver gedane toezeggingen integraal worden nagekomen.

3. Daarnaast moet ook vaart worden gezet achter de werkzaamheden voor het opstellen van een politieke verklaring over het kader voor de toekomstige betrekkingen. Het VK moet daartoe zijn standpunt over de toekomstige betrekkingen verder verduidelijken, en realistische en werkbare voorstellen presenteren. De Europese Raad bevestigt opnieuw de beginselen zoals die zijn vervat in zijn richtsnoeren en in zijn standpunt van maart 2018. De Europese Raad herhaalt dat, indien de standpunten van het VK veranderen, de Unie bereid zal zijn haar aanbod opnieuw te overwegen in overeenstemming met de beginselen die zijn neergelegd in de richtsnoeren van 29 april en 15 december 2017 en van 23 maart 2018.

4. De Europese Raad roept de lidstaten, de instellingen van de Unie en alle belanghebbenden opnieuw op hun werkzaamheden te intensiveren teneinde op alle niveaus en op alle uitkomsten voorbereid te zijn.

87

VERKLARING VAN DE EUROTOP — 29 JUNI 2018

In overeenstemming met de Leidersagenda en de uitkomst van de bijeenkomst van de leiders in december 2017, en ingenomen met de nationale bijdragen, onder meer die welke door Frankrijk en Duitsland is gepresenteerd, is de Eurotop vandaag het volgende overeengekomen:1. Dankzij het akkoord in de Raad over het bankenpakket

moeten de twee wetgevers in staat zijn het pakket vóór het einde van het jaar vast te stellen met behoud van het algemeen evenwicht. Er moet werk worden gemaakt van een routekaart voor het beginnen van politieke onderhandelingen over het Europees depositoverzekeringsstelsel, waarbij alle elementen van de routekaart van 2016, in de juiste volgorde, in acht worden genomen.

2. Het ESM zal voorzien in het gemeenschappelijk achtervangmechanisme voor het Gemeenschappelijk Afwikkelingsfonds (GAF) en zal worden versterkt, waarbij

zal worden gewerkt op basis van alle elementen voor een hervorming van het ESM die worden genoemd in de brief van de voorzitter van de Eurogroep. De Eurogroep zal uiterlijk in december 2018 de voorwaarden voor het gemeenschappelijk achtervangmechanisme formuleren en overeenstemming bereiken over de modaliteiten van de verdere ontwikkeling van het ESM.

3. De Eurogroep zal alle punten in de brief van de voorzitter van de Eurogroep verder bespreken.

4. De Eurotop zal in december 2018 op deze vraagstukken terugkomen.

De Eurotop is ingenomen met de verklaring van de Eurogroep van 21 juni 2018 over de uitbetaling van de laatste tranche ESM-financiering aan Griekenland en de schuldverlichtingsmaatregelen op middellange termijn, waarmee de financiële bijstand aan Griekenland succesvol wordt afgerond.

Omslagfoto’sBovenaan, van links naar rechts: wereldleiders tijdens de G7-top in Charlevoix (Canada), juni 2018; bijeenkomst van de Europese Raad in het Europagebouw in Brussel; voorzitter Donald TuskOnderaan: de PESCO-bijeenkomst in het Europagebouw in Brussel, december 2017

Fotoverantwoording© Europese Unie, 2018Blz. 6-7: © FrontexBlz. 17, eerste rij, van links naar rechts: © Saul Loeb/AFPBlz. 21 onderaan: © T. BarchielliBlz. 23: © Dominik Werner/AeroLab

Rue de la Loi/Wetstraat 1751048 Bruxelles/BrusselBELGIQUE/BELGIËTel. +32 (0)2 281 61 11www.consilium.europa.eu

Papier PDFISBN 978-92-824-6151-8 ISBN 978-92-824-6128-0ISSN 1977-3250 ISSN 2363-2968doi:10.2860/854567 doi:10.2860/99248QC-AO-17-001-NL-C QC-AO-17-001-NL-N