De grote wereld van SophieVriendenboekje voor Sophie Drenth bij haar afscheid als directeur van Fontys Hogeschool Pedagogiek

Colofon

© Fontys Hogeschool Pedagogiek, september 2010Samenstelling: Frans Jehoel en Bas LeveringOmslagillustratie: Dorien Huisman, titel ‘Femme du Monde’Vormgeving en druk: Grafische producties Fontys Hogescholen

00.K.2971.02.10

De grote wereld van Sophie

• Voorwoord• FransJehoel:Opvoedenindriegeneraties.Interviewmet

SophieDrenth.• MariskaVerweij:Moedervannu• MariekeKroneman:Mijneigenverhaalvandezoektochtnaareen

gemengdeschool• MariekevandenHurk:Eenlevenlangloslaten• LiesbethVonkenJudithReincke:Eenafscheidskusvoorde

Matroesjka!• WilfriedVanneste:Tussentheorieenpraktijk.Degenesevaneen

voltijdopleiding• AntoonLouwyck:Theoretischepedagogiekendehermeneutiek• TonBeekman,JandeHoon,DieuwkeHovinga,MarjanMargadant-

vanArcken&MarcelSchroeten:AandehandvanLinda• BasLevering:Overdekunstvanhetvoorlezen• DorienHuisman:WaswillderSchwanz?Metaforischeverwarringals

lotsbestemming• NellekeRögels:OverleeftConfuciusinChina?• YolandatePoel:Minderdouchen?Ja,ja,jaah,mam! Overmaatschappelijkestagesenopvoedingtotduurzaammededogen• JanSteyaert:Deprofessionaliseringvanouderschapinhistorisch

perspectief• AgeVisser:Pedagogischevragenbijhetontwikkelingsperspectief• HaraldvanVeghel:Opvoedentegendeklippenop

5

713

1619

22

2528

3134

3740

44

475053

Inhoud

AntoonLouwyckenWilfriedVannesteliepenallangermethetideerondom,alsSophieDrenthooitafscheidvandeFontysHogeschoolPedagogiekzounemen,haarteerenmeteenliberamicorum.Ooit,wanttoenSophieeenpaarluttelemaandengeledentekennengaf,datzijvandemogelijkheidvanvervroegdeuittredinggebruikwildemaken,waserwerkelijkniemanddiedaaropgerekendhadenwasdusnognietsindierichtingvoorbereid.Omdathetzichaanvankelijklietaanzien,dathetafscheidmogelijknogvoordezomervakantiegevierdzouworden,verdweenhetplanomeenechtliberamicorumsamentestellensnelvantafelomplaatstemakenvooreenvriendenboekjemeteenveelbescheideneropzet.MensenmetwieSophieindeafgelopenjarenalsdirecteurvandeFHPcontactheeftgehadwerdengevraagdeencolumnachtigebijdragevoorhetvriendenboekjeteschrijven.Datdedatumvanhetafscheiduiteindelijktochbepaaldwerdop3september2010gafdeschrijversendesamenstellersgelukkigweereenbeetjelucht.

De grote wereld van Sophieiseenbontemengelingvanstukkenvanverschillendesoortgeworden.Zezijnzogeordend,datdemeestpersoonlijkreflectiesoverSophieindeeerstestukkentevindenzijn.Diewordengevolgddoorreflectiesopwerkenopleiding.Dealgemenepedagogischethema’szijninhetlaatstedeelvanhetboekjeopgenomen.HetgeheelwordtvoorafgegaandooreeninterviewmetSophieoveropvoedenindriegeneraties.Hetisverrassendtezienhoeveelvandethema’s,dieindatinterviewaandeordekomen,indeanderebijdrageninhetboekjeterugkomen.BeterbewijsvoorhoeSophieanderenheeftwetenteinspirerenismoeilijkteleveren.DatSophieDrenthtijdenshaardirecteurschapaltijdisblijvenlesgevenenaltijdeensterkpedagogischstempelisblijvendrukkenopdeinhoudvandeopleidingisdaaraanvanzelfsprekendnietvreemd.Erzijnbijdragenvandocentenenoud-docentenvandeFHP.DeledenvandeAmersfoortseKring,metwieSophiealjarendikkeboekenbepreekt,schreveneengezamenlijkstuk.OokleverdeneenaantallectorenvanbuitendeFHPeenbijdrage.

DesamenstellersdankendeschrijversvoorhunspontanetoezeggingenenDorienHuismanvoordeomslagillustratie.

Tilburg,september2010

FransJehoel&BasLevering

Voorwoord

7

InleidingOpvoedenenpedagogiekhebbeneengroterolgespeeldinhetlevenvanSophieDrenth,zowelinhaarberoepsmatigalspersoonlijkleven.Redengenoegmethaareengesprektehebbenoverhoezehaareigenopvoedingalskindervarenheeft,hoezehaarkinderenheeftopgevoedenhoezeaankijkttegendeopvoedingvanhaarkleinkinderen.InhetonderstaandeverteltSophieoveropvoedenindriegeneraties.

Opgroeien na de Tweede WereldoorlogDegeschiedenisvanmijnopvoedingbegintmethetmoment,waaropmijnouderselkaarontmoeten.TijdensdeTweedeWereldoorlogwerdeenpolitiemanuitAmersfoortovergeplaatstnaarWinterswijk,waarhijincontactkwammetdefamilievanmijnmoeder,dieopeenboerderijwoonde.HijzagdatindeAchterhoeknoggeensprakevanhongerenellendewasenvroegofzijnverloofdeuitAmersfoortdaarmochtkomenwonen.DatmeisjeuitAmersfoortslootalgauwvriendschapmeteenvandeboerendochters,mijnmoeder,en

vertelde,datzeeenleukebroerhaddienoggeenvrouwhad.Zozijneigenlijktweewereldenbijelkaargekomen.DeboerenwereldvanmijnmoederendewereldvaneenonderwijzersgezinuitAmersfoortvanmijnvader.Datheeftaanheteindvandeoorlogtoteenhuwelijkgeleidvanmensendieheelweinigvanelkaarsachtergrondkenden.Hetenigegemeenschappelijkewas,datzebeidenvanprotestantsehuizewaren.

VlaknadeoorlogverhuisdenzenaarArnhem,waarikbengeboren,entoeniktweewaskwamhetgezinterechtinAchterveld.Wewoondenophetterreinvaneeninstellingvoorzwakzinnigenzorg,waarmijnvaderwerkteinhetonderhoud.Demensendiedaaropgevangenwerden,dedentakenbijonsinhuis.Wehaddeneenmeisjedatvoordekinderenzorgdeeneentuinmanvooronzetuin.Ikherinnermedietijdaandeenekantalseenonbezorgdeperiodewaarinikaltijdbuitenwasenaandeanderekantleverdehetookmijneerstetraumaop.Hetmeisjedatvoormijenmijnzusjezorgde,waszwakbegaafd.Zehadeenvriendje,maarzemocht

Opvoeden in drie generatiesInterview met Sophie Drenth

Frans JehoelDocent Fontys Hogeschool Pedagogiek

8

hemnietontmoeten.Ikhebtoengezien,datzedattochdeed.Omdatzebangwasdatikhaarzouverraden,slootzemijopindekelderenmijnzusjeineenkast.Pastoenmijnzusenikverindeveertigwaren,hebbenweermetelkaarovergesproken.Vooronsbeidenwasheteentraumatischeervaring.

Ikhadeentamelijkvrijejeugd,waarinmijnoudersmijgeenbelemmeringenindeweghebbengelegd.ToenweinAmersfoortgingenwonen,werddatalleenmaarsterker.Mijnvaderwerkteopgroteprojectenindebouwenwasdoordeweeknietaanwezigenalleenvanafzaterdagmiddagthuis.Mijnmoederwasaltijdziekenikkanmenietherinnerendatikietssamenmethaardeed.Mijnvaderispasweerinbeeldgekomen,toenweinAmsterdamgingenwonenvoorzijnwerk.Toenikeenjaarofdertienwas,vondhijhetleukomdingenmetmijtedoen.Hijhieldvanzwemmenennammijvaakmee.Mijnouderskondenzichvolgensmijnietgoedinhuneigenkindereninleven.Datvondikweleenslastigalskind.Omdatikdeoudstewasmoestikvaakopmijnzusjespassen,dietweeenvijfjaarjongerwaren.Ikgingmethennaarbuitenenopeenbepaaldogenblikkwamenwebijeensloot.Mijnjongstezusjekonnetlopen,stapteuithetkarretjeenliepzodeslootin.Ikliephaarachterna,trokhaaruitdesloot,zettehaarinhetkarretjeenrendeheelblijnaarhuis.Ikkreeggigantischopmijnlazer.Daarnahebiktwee

uuropdewcopgeslotengezeten.Ikhadwelmijnzusjegered,maarikhadbetermoetenopletten.Jedenktdatjejeuiterstebesthebtgedaanentochkrijgjeopjekop.Datheeftmijneigenideeënoveropvoedengekleurd.Jemoetjeineersteinstantietochinleveninhetkind.

Depuberteitisvoormijeenietsandereperiodegeweestdanvoordemeestekinderen.Voordatikmeechtkongaanafzettentegenmijnouders,overleedmijnvadertoenik16was.Desituatiewordtdanopeenstotaalanders.Omdatertochalgenoegellendeenzorgenwareninhetgezin,hieldikmezelfeenbeetjeopdevlakte.Eigenlijkhebikdepuberteitovergeslagen.Ikbegreepdereactiesophetoverlijdenvanmijnvaderniet.Alsjezostrengprotestantbent,gaathettocheigenlijkomhetlevennadedood.Hetleveniseensoorttussenfaseenuiteindelijkwordthetallemaalbeter.Ikwasdanookverbijsterddoordereactieuitdeomgeving.Dehelekamerzatvolmetaldiestrenggelovigen.Ikdacht:‘Jekuntnuwelvreselijkmisbaarmaken,maarwaarom?Eigenlijkmoetjeblijzijn.’Ikbentoenvanmijngeloofgevallen.

Ouderswillennatuurlijkaltijdwatmeegeven.Mijnoudersvondeneerlijkheid,rechtvaardigheid,oprechtheiden‘datdeanderertoedoet’belangrijk.Jemoetaltijdzorghebbenvoordeander,wiedatookmogezijn.Datwaseenvertalingvanhetouderwetsebegrip

9

naastenliefde.Hethadtemakenmetdeprotestantseopvoeding,hetrechtdoorzeezijn.Bijvoorbeeld,in1956waserdeHongaarseopstand.ErwarentoenveelinzamelingsactiesvoorHongaarsevluchtelingen.Mijnvaderhadneteennieuwewinterjasenmijnmoederheeftdiejasmeteeninzamelingmeegegeven.Want:erzijnvluchtelingen,diehebbenhetkoudenmoetendusklerenhebben.Mijnoudersleefdenvanuitdewaardendiezevanuitdekerkovergedragenkregen,maardiewarendoordeoorlogservaringenversterkt.Zesprakenvaakoverwatzehaddenmeegemaakt.Ikwasdaaralskindveelmeebezigenlaserveelover.IkhebereenergeangstvoordeDuitsersdooropgelopen.IkdurfdenooitdoorDuitslandtereizen.Depedagogiekstudieheeftervoorgezorgd,datikdieangstlangzaammaarzekerbenkwijtgeraakt.DoordestudiebenikveelDuitsgaanlezen.EnTonBeekman,hoogleraarpedagogiek,nammijmeenaarconferentiesensymposiainDuitsland.IndecontactenmetDuitsepedagogen,pratendoverhunverledenenoverhunvaders,hoordeikdatdievadersooknietaltijduitvrijewildeoorlogzijningegaan.Datkweektmeerbegripvoordeander.Wemoetenproberenonzekindereneenhoudingbijtebrengendiegerichtisopverzoeningenminderopconflict.Wemoetenoverbrengendatiedermenseenwaardeopzichvertegenwoordigt,onafhankelijkvangeslachtofras.Ikdenkdatmijnkinderendatwel

overgenomenhebben.Ikhoopdathetookdoorklinktindeopvoedingdiezezelfgeven.

Opvoeding van de eigen kinderenToenikkinderenkreeg,wistiknietzoveeloveropvoeden.Ikgebruiktewelboeken,maarikhandeldevooralopbasisvanintuïtieeninlevingsvermogen.Ikvroegbijvoorbeelddehuisartshoeveeldebabyzoumoetendrinkenenhijzeidatdebabydatzelfwelaangeeft.Ikvonddergelijkeadviezenonduidelijk.Iknamdaneenmedischhandboekterhandenginguitrekenenhoeveelvoedingeenkindmoestkrijgenopbasisvanhetlichaamsgewicht.Voorennadevoedinglegdeikmijnbabyopdeweegschaal.Datgafmijenormveelrust.Ikprobeerdemevoortestellenwathetbetekentvooreenbabyzohulpeloostezijn.Alszehuilde,dachtikdatzehetnietprettigvondenhaaldeikhaaruitbed.Maarmijnkinderenhuildenbijnanooit,watdatbetrefthadikeenmakkie.Mijnuitgangspuntissteedsgeweestmeinteleven:hoekijktzo’nkindnounaardewereld,watmaakthetmeeenhoekanikeenbeetjehelpendathetkindzichwatprettigergaatvoeleneneenbeetjedewereldaankan.

Ikhadgeenpreciesbeeldvanwaarhetnaartoemoest.Ikgeloofniet,datjedatalsbeginnendeopvoederhebt.Ikhaderwelalgemeneideeënover.Zovondikhetbelangrijk,datmijnkinderenlatergoedvoorzichzelfzoudenkunnenzorgenen

10

financieelonafhankelijkzijn.Datiseenreactieopmijneigensituatie.Toenikgingtrouwenhebiknogeenjaargewerkt,toenkwamdeoudsteengingikstuderen.Ikwasindieperiodefinancieelafhankelijkenvonddateenonprettigesituatie.Pastoenikopdeuniversiteitgingwerken,kreegikeeneigeninkomen.Ikwilde,datmijnkinderenfinancieelonafhankelijkkondenzijnenzeeeneigencarrièrekondenopbouwen.Datisgelukt.Zehebbenallebeieenleukebaanwaarzeveelvoldoeninguithalen.

Opvoedenopzichverandertvolgensmijniet,alleendecontextverandert.Jeprobeertwaardenovertedragenbinnendecontextvandetijdwaarinjeleeft.Vroegerwasopvoedenvanzelfsprekender.Deideeënoverwatjekindzoumoetenwordenlagenveelmeervast.Mijnoudersleefdenvanuiteensterkegeloofsopvattingenstuurdenonsnaareenchristelijkeschoolwaardiezelfdeideeënnaarvorenkwamen.Wegingenboodschappendoenbijdeprotestantsekruidenier.Ikhebzelfdekinderennooitvanuiteenreligieuzeopvattingopgevoed.Toenmijnkinderenkleinwaren,beginjarenzeventig,wasiedereengerichtopverbeteringvandesamenleving.Duswijook.Vanuitmijneigenopvoedinghebikmeegekregendatjevooreenandermoetzorgen.Jekonnietalleellendedewerelduitkrijgen,maarjekonwelietsdoeninjedirecteomgeving.Dushaddenweopeenbepaaldmomentcrisisopvangvoor

pleegkinderen.Jewerdgebeldeneenuurlaterstondereenkindopjestoep.Danwerdjegeconfronteerdmetjeeigenmaniervanopvoeden.Diekinderenkwamenuiteenandereopvoedomgeving.Alsjezelfopgevoedbentmeteerlijkheid,danneemjeaandatdieanderookeerlijkis.Bijeenvanonzeeerstepleegkinderenkwamenweerpasnaeenaantalwekenachter,datdatjongentjeelkenachtinzijnbedplaste.Hijbleefdaarinliggenendevolgendeochtendwashetweerdroog.Hijdeedzijnspijkerbroekeroveraanengingnaarschool.Wehaddenvoorafuitgebreidbesprokenmetdeoudersoferbijzonderhedenwarenenofhijmisschiennoginbedplaste.Maaralleswaszogenaamdokay.Ikkonmenietvoorstellen,datjealsouderzoietsverzwijgt,datistochnietinhetbelangvanhetkind!

Het opvoeden van de kleinkinderenMijnkleinkinderenwordenookopgevoedmetdeprincipes:jemoetaltijdeerlijkenrechtvaardigzijn.Dewaardendieovergedragenwordenzijngelijk,maardemanierwaaropisanders.Deoudersvantegenwoordigzijnveelmeergefocusedophetkindenhetondersteunenervan.Mijnvaderwasgrotendeelsafwezigtijdensmijnopvoeding.Janenikhebbendezorgtakenaltijdgedeeld.Datwastoennietzodoorsneealsnu.Toendekinderenheelkleinwaren,werkteJanenstudeerdeik.Hijpasteookop,kooktevoordekinderen

11

engingnaarhetconsultatiebureau,waarhijdeenigevaderwas.MijnkinderenhebbendatpatroonovergenomenDaarbenikweltrotsop.Mijndochtersdoenveelmeermethunkinderendanikmetmijnkinderenhebgedaan.Ikwasveelmeervan:laatzemaareenbeetjeaanscharrelen,wantdaarlerenzeookheelveelvan.Onzewoonomgevingwasgunstigvooronzekinderen.Hetvrijespelen,hetinjedirecteomgevingjegangkunnengaan,isvoorkinderenvanvandaagveelminderweggelegd.Inmijneigenjeugdmoestikhetzelfuitzoeken.Ikvonddievrijheidheelprettig.Eigenlijkbegondewereldalsjedekeukendeurachterjehaddichtgetrokken.Alskindkonjedanalgoeddewereldverkennen.Indehuidigesamenlevingkandatnietmeer.Jebentookletterlijkmeeronderdeogenvanjeouders.Vroegerkonjejeaandeogenvanjeoudersonttrekken,omdatdebuitenwereldvrijveiligwasenomdatdesocialecontrolevrijgrootwas.

Pedagoog en opvoederHetfeit,datjepedagoogbent,maaktnietveeluitbijhetopvoeden.Jehebtweliswaarkennisgemaaktmetideeënentheorieënoverhetopvoedenenjekuntdaardooruiteengroterarsenaalkiezen.Maarikdoehetnietwezenlijkanders,omdatikpedagoogben.Hetmaaktveeluitofjekinderenvaneenanderopvoedtofjeeigenkinderen.Bijjeeigenkinderenbenjemeeronderdeelvanhetgeheelwaarjeje

nietlosvankuntmaken.Bijmijnpleegkinderenkwamdepedagoognaarboven.Ikdachtdanvoorafveelmeernahoeikzoukunnenhandelen.Uitdeveelheidvanopvattingenbinnendepedagogiekmoetjeeeneigenmixmaken.Meerpedagogischekennisisgoed,omdatjebewusterkuntkiezenwatjeinjepedagogischehandelenmeewiltnemen.Alsjegeenpedagogiekhebtgestudeerd,maakjeookjeeigenmix,maarmeervanuitdemediaengesprekkenmetfamilieenvrienden.Jekiestuiteindelijkwathetbestebijjepersoonlijkheidpast.Alsjeeencakewiltbakkenenjehebtweinigingrediënten(alleenboter,suikerenmeel),dankunjeweleencakebakken.Maaralsjemeeringrediëntenhebt(rozijnen,sukade,snippertjescitroen),dankunjeeencitroencakeofeenrozijnencakebakken.Decakewordtdanlekkerder.

Bijingewikkeldesituatiesishethandigalsjemeerpedagogischeingrediëntenhebt.Jekuntdanmeervooreenkindbetekenen.Netalsbijdatpleegkinddattamelijkstructuurlooswas,toenhetbijonskwam.Dandenkjeheelbewust:ditkindheeftstructuurenrustnodig,wanthetheeftalzoveelonrustinzichzelf.Achterafweetiknietmeerwatikvanuitdepedagogiekhebmeegekregenenwathadikandersookzohadgedaan.Hetgaataltijdomofwelregulerenenstimulerenofweleenstapjeterugdoenenkijken

12

naardemogelijkhedenvanhetkind.Datiseenvoortdurendspanningsveld,omdatjeaandeenekantnatuurlijkietswiltmetjekinderen,jewiltdatzeopeigenbenenkunnenstaan.Opvoedenisloslaten.Jekuntalleenmaarloslatenalsjevertrouwenhebt.Vertrouweniseenbelangrijkaspect,ookomdatkinderenzelfvaakergonzekerzijnoverwatzewelofnietkunnen.Bijmijneigenkinderenishetvertrouwennognooitbeschaamd.

Pedagogisch managementOokbijhetaansturenvaneenorganisatieisereigenlijksprakevanopvoeden.Zoalsjekinderendezelfstandigheidgeeftdiezeaankunnen(inhetvertrouwendatzehetkunnen),zodoejedateigenlijkookbijmedewerkers.Pedagogischmanagementbetekent:

eropvertrouwendatmensenhunkansengrijpen.Hetleukeisalsmensennieuweideeënhebbenovernieuwerichtingendiewekunneninslaan.Dandachtik:dathadikzelfnietkunnenbedenken.Alsmensenmetgoedeideeënkomen,danzijnzeerkennelijkzelfaantoe.Latenwehetdangezamenlijkdoeninhetvertrouwendathetgoedafloopt.Eigenlijkdoeikoveralhetzelfde:ikbengewoonpedagogischbezig.Ofhetnouisnaardeeigenkinderen,dekleinkinderenofdemedewerkers.Jemoetmensenomjeheenverzamelendiekwaliteithebbenendiegedijenbijloslaten.Ikhoudnietzovansturen,ikbennietzodirectief.Doorloslatenenvertrouwentonenkunjetotgrotehoogtekomenendathebbenwemetz’nallenlatenzien.Ikhoopenvertrouweropdatdatbijdeopleidingpedagogiekzoblijft.

13

Moeder van nu

Mariska VerweijDocent Fontys Hogeschool Pedagogiek

Ikschijnindespagaattezitten.Tenminstevolgensmijnvriendinnenendetijdschriftendieikalskersversemoederbehoortelezen.Nubenikbestsportief,maarikwistnietdatikzolenigwas.Misschienmoetikeerstevendiespagaattoelichten,aangeziendebeoogdelezereenaltijdzeerhardwerkendemoederisuitdetijddat‘Ouders van nu’welzo’nbeetjehetenigelaagdrempeligetijdschriftoveropvoedenwas.Tegenwoordigleesjealsdynamischejongemoederopvoedglossy’smetsprekendetitelsals‘KEK mama’of‘Mama - for all fabulous moms’.Hierinkunjenaasteenverdwaaldopvoedadviesvoorallezenhoejeeralskekke(soortvanultra-hippe)jongemoederuitmoetzien,watjejouwkleinespruitmoetaantrekkenenwaarjetochechtgeweestmoetzijn.‘Ouders van nu’bestaatoverigensooknogsteeds,alishetwelvollediggerestyledsindsenkelemaanden.Hetisnuookeenglossy(mooiglanzendpapier,strakkevormgeving)metrubriekenals:MamaAPK,Hoebevaltie?enMode&lifestyle.

Maargoed,terugnaardespagaat.Ditturnonderdeelstaatsymbool

voordepositiewaarindeconstantmethuntijdenschuldgevoelschipperendewerkendemoederzichbevindt.Wewillenwerken,eengoedemoederzijn,eenaantrekkelijkepartner,eenfijnedochtereneenattentevriendinommaareenswattenoemen.Ditalleskosttijd,(te)veeltijd.Maarja,waaropdantebeknibbelen?Inkeuzesmakenzijnwenietzogoed,dusdanmaarzoveelmogelijkin24uurzienteproppen.Endatluktmijalsgeëmancipeerdewerkendemoederprimahoor.Oké,somsknaagtertochwelietsalsdochterliefom18.15uurvollediguitgeteldvanhetkinderdagverblijfwordtopgepikt,evensneleenpotjenaarbinnenkrijgtgewerkt(ikhadverswillenkokenvandaag),voordeTVwordtgezet(heiligvoornemenwasditniettedoen),zodatdedoorAlbertafgeleverdeboodschappenvlotjeskunnenwordenopgeruimd.Vervolgensnogeenhalfverhaaltjewanthetisallangweerbedtijd.DannogeenmaaltijdinelkaarzettenàlaNigellaLawson(kookgodinmetditolichaamenkledingstijl)ensamenmetpartnerdedagdoornemen.Niettelang,wantermoetnogeenuurtjegesportworden.Totslotnog

14

sneleenwasjedraaienenstrijkenvoordetelevisie,zodatikPauwenWittemankanvolgen.Altijdhandigomgezientehebben,devolgendedagaandelunchtafel.Eenmaalinbedpasseertallesderevuewatnognìetisgebeurd;dehuishoudelijkeklussendieblijvenliggen,deliterairebestsellersdiezichongelezenindeboekenkastopstapelen,wieiknoghadwillenbellenenenpassantkomtdevraagnaarbovenofdeopvoedingtotnutoenuwelzopedagogischverantwoordisenoja,isdithetnu?

Vermoeiendbovenstaandeopsomming?Beetjewel!Maarwezijnernogniet.Nee,danhetwerk.Hierhebiktemakenmeteendirecteurdiehaarhandnietomdraaitvoor60uurwerkenindeweek,haarvakliteratuurbijhoudt,eveneensdenodigeliterairewerkenerdoorheenjaagt,zichtverdieptinkunstgeschiedenis,fanatiekwajongt,bijnadagelijkseenbehoorlijkaantalkilometersnaarhetwerkfietst,diversenevenfunctiesbekleedtendanooknogtijdheeftvoorhaarman,tweekindereneninmiddelsookkleinkinderen.Ikverwachtdanooknietdatzij,ondankshaarsportieveaanleg,dehedendaagseworstelingvande(zichinspagaatbevindende)werkendemoedersalsuitputtingsslagzalzien.Energieiswatzeuitstraalt;niksworsteling!Dusmaargeengesprekjeaanknopenmethaaroverditturnonderdeel.Metmijnteamleiderdan?Mwah,lijktmeniet;datiserééndieookaltijdmethet

grootstegemakveelheeftgewerkt,gestudeerdenkinderenopgevoedtegelijk.Endanhebikhetnietoveréénkind.

Voorherkenningkanikdusbeteranderegesprekspartnerszoeken.Maaralsikwatrelativeringwensofopvoedadvieskanikbijhenwelheelgoedterecht.Zohebikbeidenlaatsthetslaapprobleemvoorgelegd.Ikwordgemiddeldzo’n5keerpernachtwakkervanhetgehuilvandochter-lief.Vanuitopvoedkundigeliteratuur(endanbedoelikevennietdeglossy’s)hebikmeegekregendateenduidelijkslaapritueelheelbelangrijkis,evenalsrust,reinheidenregelmaat.Enalsergeenaanwijsbareoorzaakisdanbehoorjejekindtelatenhuilen,omdatjehetandersverwent(enhetisooknogeensgoedvoordelongetjesvolgensmijneigenoma).Mijnblekeverschijningbegintvragenopteroepen,duswattedoen?Mijnteamleidervraagtverbaasdwaaromikhaardannietlekkerbijonsinbedneem?Heeftzijookaltijdgedaanmetkindx.Werkteprimaennaenigetijdgingkindxzonderproblemenweerineigenbedslapen.Ikdoeditjuistnietuitvrees,datwedanvoorlopigmetz’ndrieëninbedliggenendathetvervolgenseenflinkekluswordtditterugtedraaien(algaathetsomswelheelergtegenmijngevoelin).Wanneerikhetaanmijndirecteurvoorleg,krijgikeenzeerbeslist‘nietbijjeinbednemenhoor’-boodschap.

15

Dusja,datbetekendedoorwaaktenachtenwanthetistochdedirecteurdiehetzegt.Danmaarelkekeereruitomdespeenterugtestoppen.Ditwerktewelhoor,voordochter,maarmijngezichtwerdzomogelijknogbleker(ondanksdeaanbevolenzelfbruineruitglossyx).Eénkeerhebbenwehaartochtussenonsingelegd.Maardatlagnietzolekker.Hetvoeldeeenbeetjevolinbed.Nieteenszozeermetz’ndrietjes,maardedirecteurzelflagervoormijngevoelookbij,wantikhoordesteedseenstemmetjeinmijnhoofd‘alsjehaarmaarinhaareigenbedlaatliggen’.Sindszezelfhaarspeenterugkanstoppen,gaathetgelukkigstukkenbeterenslaaptzelekkerdoorinhaareigenbed,hebikweerwatmeerkleurinmijngezichtenzitdedirecteurnietmeerinmijnhoofd.

Helaasooknietmeerophaarplek,maardatisweereenheelanderverhaal.

Spagaatofniet.Metafentoeeengekkebokkensprongeneensaltoturnikmeweldoorhetlevenvaneenwerkendemoederheen.Enikhebgeluk,wantvolgenshetvrijnieuwetijdschriftFlow(lanceringvanhetjaar2009)isersprakevaneennieuwetrend:goedgenoeg.Deboodschapvannietalleswillenenmoetenenzonderschuldgevoelbewustekeuzesmaken(oef,ikhoefgelukkignietzoveeltegelijktekunnenalsmijndirecteur!)staatprachtigverpaktopmooie,nietalteglanzendepagina’sneergeschreven.Ikhijsmeuitdespagaatenneemeenabonnement!

16

Mijn eigen verhaal van de zoek-tocht naar een gemengde school

Marieke KronemanDocent Fontys Hogeschool Pedagogiek

Nognetindeeeuwvanhetkind,ompreciestezijnin1998,verscheendebundelMijn eigen kind is een ander verhaal.Indatboekstaanverhalenvanpedagogen,psychologenensociologenoverhunervaringenmethetouderschapendeopvoedingvanhuneigenkinderen.Sophieschrijftinhetboekoverdegeboortevanhaareerstekind‘eenkarweivan36uur’,enoverdekraamtijdwaarinverschillendeprofessionalsmetadviezenkomen.Zesteltdatopvoedersofwelhuneigenopvoedingherhalenofzichertegenafzetten.Bijhaarwashetlaatstehetgeval.Zesluithaarverhaalafmetdeconclusiedat‘Opvoeden,hoenatuurlijkenspontaanditprocessomsooklijkt,eenactiviteitisdieiedereenmetvallenenopstaanleert.Ditvallenenopstaangeldtvoorelkeopvoeder,ookalshijofzijdaarvoorprofessioneelgeschooldis.’TochisdeprofessionelepedagoogalsopvoederlichtinhetvoordeeltenopzichtevandeamateuropvoedervindtSophie,omdathijofzijnietalleensteunkanputtenuitdeeigenopvoedingenheteigennetwerk,maarooksteunkanontlenenaan

theoretischekennisoveropvoeding.Daardoorzoudeonzekerheidoverhetopvoedendhandelenweleenskleinerkunnenzijn.Hetlijktmijdatdeomgekeerderedeneringookheelgoedmogelijkis:doorallekennisoveronveiligehechtingofdemodevanhetvroegtijdigsignalerenkunjealsgeschooldepedagoogverschrikkelijkonzekerworden.Verteltdeoud-hoofdredacteurvanhettijdschriftkindermishandelingmij,datvolgenspsychologeneenbabyeenhalfuurlatenhuilentotkindermishandelinggerekendmoetworden…dusdieveiligehechtingkanikopmijnbuikschrijven.Steektmijndreumesjezijnhandjesindebrandnetelszondereenkiktegeven,weetiktoevallignogdatkinderenmetADHDeenhogerepijngrenshebben.Overigens,in2010zijnalleouderszovolkomengeprotoprofessionaliseerd,datdezefeitendoordeamateurallangophetwebzoudenzijnnagetrokken.Watmaarwilzeggendateendergelijkboekmet‘eigenverhalen’overopvoedingannonuhelemaalnietmeergeschrevenzoukunnenworden.Maarmisschienweleenboekmetdeklemtoonanders.Refererendaandiebekende

17

maniervanjezelfverontschuldigen‘natuurlijkbenikmilieubewust’maarzelfplasticafvalscheiden‘ja,da’seenanderverhaal’.Natuurlijkbenikvoorgemengdescholen,maarmijneigenkindaanmeldenopzo’nschool,jada’seenanderverhaal…

Ikhebnietzolanggeleden,samenmeteensociologischonderlegdevriend,eenverhaalgeschrevenvóórhetgezinindestad.Diversiteitbezingend,jubelendoverhetstoeregezindatmiddenindemulticulturelesamenlevingstaat,destaddiejeugdgelegenheidgeeftteoefenenmetsocialerollen.Twijfelaandejuistheidomeenkindoptevoedenineenstadhebiknooitgehad.Datkomtvooral,omdatikmezelfindegrotestadvoelalseenvisinhetwater.Ikonderhoudgraageennetwerkmetiedereendiemeinzichtkangeveninhetreilenenzeilenvandegrotestad.InDenHaagwasikbezigdatnetwerkoptebouwen,watikvruchtbaarkoncombinerenmethetwervenvanonderzoeksopdrachtenvoorstudenten.Maar,eenmaalmoedergeworden,realiseerdeikmedatikeenheelandernetwerknodighaddanwaarinikmetotdantoeinhadbegeven.Ikbleekomtebeginnenaleenkanstehebbenlatenliggen:dezwangerschapsgym.Inplaatsdaarvanwasiknaareenindividuelehaptonomiecursusgegaanomdatikhetbelangrijkvond,datdatsamenmetjepartnerkon.FOUT!Wantzijmoestnatuurlijkooknogaanhaaralternatievenetwerkwerken.

Ikkreegeentweedekans:debabymassage.Eenschotinderoos.Dezevrouwenleekhetookleuknaafloopelkaarnogeenstezienenzowisseldenwee-mailadressenuit.Alsnelmaildeiemandofwijookaleenkeuzevooreenschoolhaddengemaakt?Daarhadikalwelaangedacht,maartoenpartnerdaarnaarhadgeïnformeerdbijeencollega,wasdiehardgaanlachen.EencollegauiteennieuwbouwwijkinNootdorp.Partnerliefmoetdefinessesvanhetnetwerkenalsmoederduidelijknogleren.

MetinternetendekaartvanDenHaagisheteenvoudigdescholentelokaliseren.InformatievandeschoolopinternetgecombineerdmeteenbeetjekennisvandebuurtsamenstellingvanDenHaagvolstaatdanominteschattenwatvoorsoortschoolhetzalzijn.Ikmeldmijnkindnietaanvooreenzwarteschool,datstondvoormijalseenpaalbovenwater.Probeerikhemdanopeenvandiegoedaangeschrevenwittescholentekrijgen?Ofeenwitteschoolgoedaangeschrevenstaatwasvaakaloptemakenuitdevermeldingvaneenschool‘onzeleerlingenkomenuitallebuurtenvanDenHaag’.Dezescholennoemdenzichdaneen‘streekschool’.Datleekmijhelemaalniks.IkvondookeenschoolindebuurtdievolgenshetrapportvandeOnderwijsinspectieeenechtgemengdeschoolwas.Dieschoolbleekechtertewordenopgehevenvanwegeeentekortaanleerlingen.

18

Ikprobeerdemetdeinformatiedieikhadeenrationelekeuzetemaken.Rationeelleekmij:zondermeerdeschoolkiezenwaarnunogplekis,metdehoogstecito-scoreenopredelijkefietsafstand.Maardatkloptetochniet.Ikvoeldemijtotaalonthand;alseenvreemdeindestad.InAmsterdam-Westerparkwaarikmeerdantienjaarhadgewoondenindewijkactiefwasgeweest,kendeikallescholen.Vansommigescholenhadikdedirecteurgesprokenvoormijnpolitiekewerk,vananderewistikwiedaarzijnkinderennaartoebracht.Nuwistikhelemaalniets.Inhetwildewegbinnenenbuitendecirkelvan‘redelijkefietsafstand’hebikmijnbabymet8maandenopverschillendewittescholenaangemeld.Metjeeigenkindgajenietexperimenterenwasmijnvoornaamsteargumentenhetanderewas‘elkeouderwilhetbestevoorzijneigenkind’.Datlijktmijpedagogischgezienalleenmaargoed.

Mijneigenkindiseenanderverhaalluidtdus:natuurlijkbenikvoorgemengdescholen,maarmetmijneigenkindgaiknietexperimenteren.Inmiddelsbeniknutochopredelijkefietsafstandeenchristelijke,gemengdeschooltegengekomendieookeenbuurtschoollijkttezijn.Demoraalvanhetverhaalisechter:waaromhebikhetideedatikexperimenteerwanneerikmijnkindopeenzwarteschooldoe?Hetantwoordvoormijis:hetgebrekaangemeenschap

inmijnhuidigestadseleven.Alstamelijkonbekendeindegrotestadhoopikindeschoolietsvaneengemeenschaptevinden.Dezechristelijkeschoolheeftinelkgevaleenduidelijkevisieopbelangrijkewaardenalsgelijkheideneigenheidvandekinderen.Alstheoretischpedagoogkanikzeggen,datmethetpredikaatchristelijkerinelkgevaleenvisieopwaardenzoumoetenzijn.Eneengedeeldevisieisweervoorwaardevoorgemeenschap.Alsamateuropvoederblijftheteengok.Vanwegemijneigenprotestants-christelijkeopvoedingvooralsnogeengokbinnenbekendekaders.Daarmeebeginikduswelmijneigenopvoedingteherhalen.

Literatuur

Sophie Drenth (1998). ‘Als het een

konijntje wordt, eten we het samen op.’

In Zande, I . van der, Levering,

B. & Leenders, F.H.R. (red.) Mijn eigen

kind is een ander verhaal. Professionals

over hun ervaringen als opvoeder .

Utrecht: De Ti jdstroom, 91-98.

Marieke Kroneman & Frank Kuipers (2007).

Prachtstad: pluriforme stad voor jeugd en

gezin . Tweede pri js essaywedstri jd NICIS

Institute Den Haag, te vinden op

www.mariekekroneman.nl/publicaties

19

HetgaatonsalsPedagogiek-opleidingvoordewind.Studentenkiezenmassaalvooreentoekomstigberoepinhetpedagogischewerkveld.Overdeinstroomvanstudentenhebbenwedanookhelemaalnietteklagen.Wehebbenechterééngrootprobleem:demannelijkestudentenzijnmeteenvergrootglastevinden,álszealtevindenzijn.Daaroverzijnwehetallemaaleens:erzoudenmeermannenmoetenkomen.Onzeuitstralingmoetmindermeisjesachtigzijnenwemoetenbijopendagenookjongensaanspreken.Aangezienikgezegendbenmetmaarliefstdrienakomelingenvanhetmannelijkegeslacht,waarvanertweeooknogeenstotonzepotentiëlestudentenpopulatiezoudenkunnenbehoren,stelikdevraagthuis:‘Wat moet ik doen om jullie over de streep te trekken om pedagogiek te gaan studeren?’Buitenhetfeit,datzegeenvanbeidenerookmaareenhalvesecondeoverwillendenkenomtegaanvooronsprachtigevak,gevenzemeunaniemééntipmee:‘Zeg niet dat je de beste van Nederland bent en ook niet dat het hele leven vol zit met pedagogiek, want dat zeggen ze bij elke opleiding over zichzelf.’

Tja….Daarzitikdan,opgezadeldmeteenadviesdatinhoudtdatiknietmagdoenwatikeigenlijkwelzouwillendoen,gewoonomdathetwááris.WantbuitenhetfeitdatwedebesteopleidingvanNederlandzijn,ishetinelkgevalzodatpedagogiekaandeordevandedagis.Hetlevenispedagogiekenpedagogiekisactuelerdanooit!

Ikwilmeindezebijdragenietbezighoudenmetdevraagwaarompedagogiekopditmomentzoactueelis,maarwelmetdevraagwaarhetsuccesvanonzepedagogiekopleidingvandaankomt.Zouhetkunnendathetsuccestemakenheeftmetdeachtergrondvandedirecteurdiedezaakaljarenbestuurt?Inhoeverreheeftzijhaarpedagogischecompetentiesgewoonéénopéénomgezetinmanagementcompetenties?Managenenopvoedenzijntochnagenoegdezelfdetakvansport?Immers,hetgaatinbeidegevallenomhetinbewegingkrijgenvanmensen,omhetmotiverenvanmensenzoveelmogelijkuitzichzelftehalen,omhetvoerenvanonderhandelingenen–lastbutnotleast-omloslaten.Inbeidegevallengaathetomeen

Een levenlang loslaten

Marieke van den HurkDocent Fontys Hogeschool Pedagogiek

20

gezagsrelatiediegebaseerdisopeengoedinterpersoonlijkcontact.Ookinonstaalgebruikgaatdevergelijkingop:wezijntevredenoveronzedirecteuralszeeen‘soortmoeder’vooronsisenzijnaanzienlijkmindertevredenoverwerknemersdiezichals‘kleinekinderen’gedragen.

Watdoenwealsweopvoeden?Omheteenvoudigtehoudenbeantwoordikdievraagvanuitmijneigenperspectief:Hoevoedikmijnkinderenop?Enistemerkendatikervoorgestudeerdheb?Ikweethetniet,eerlijkgezegd.IkdenknooitaanRousseau,Langeveld,Brezinka,DasbergofImelmanalsikaanhetopvoedenben,ooknietaandeopvoedingsstijlenvanBaumrind,opvoedingstakenvanRispensofdelaatstebevindingenvanEdSpruijt.Ikgawelvaakingesprekoveropvoeden,bijvoorbeeldmetmijncollega’s.Endatisookfijn,wantdiehebbenerallemaalvoorgestudeerd…Alsikop21jaaropvoedenterugkijk,bedenkikmedathetbijopvoedeneigenlijkvooralomééndingdraait:omloslatenvanuithetvertrouwenindekwaliteitenvanhetkindenwel‘justintime’.Datisdekunstvanopvoeden.Eengoedeopvoedergeeftdeopvoedelingdeverantwoordelijkheidpreciesophetmomentdatdiehemaankan.Ikgeeféénvoorbeelduitdevelekleineopvoedingskwesties,waarmeeikmegeconfronteerdzag:Mijn-toendrie-jarige-dochterzietindeschoenenwinkel,die

uiteraardspeciaalvoorkinderenisingericht,eenpaardurewanstaltigefelgroenelakschoenenstaanmetopelkeschoeneennoglelijkeregrotebloem.Zijloopterverruktnaartoeenzegt:‘Deze schoenen vind ik mooi’.IkantwoordnietgehinderddoorenigadviesvanThomasGordon:‘Nou, die krijg je echt niet want die zijn heel lelijk’.Mijndochterlijktabsoluutnietuithetveldgeslagenenvraagtofzedeschoenenwelmagpassenenja,daarkanikweinigbezwaartegenhebben.Uiteraardzittenzeheerlijkenhaarvraagofhetslechteschoenenzijnkaniknietandersdanontkennendbeantwoorden.Danishetevenstil,zoektzeogenschijnlijkserieusnaarandereschoenenenplotselingvraagtze:‘wie moet die schoenen eigenlijk aan?’Deafloopvanditverhaalhoefiknietuitteleggen:‘Justintime’:zelfschoenenkiezenkanookalsjedriejaarbent!Zeheeftzeertevredenmethaarschoenengelopentotzetekleinwaren.Enik?Ochnaverloopvantijdzagiknietmeerhoelelijkikdieschoenenvond.

Hoezitdatdanmetaansturen?ManagenstaatbijFontysindebelangstellingwantdestudenttevredenheidmoetomhoogendekostenmoetenomlaag.Hoedoetonzedirecteurdat?Vastnietvanuitdeboekenmetmanagementliteratuur.Ikverdenkhaarervan,datzediesimpelwegnietvaakleest.Zestuurtaanvanuithaarenormgoedekijkopmensen,haartransparantie,openheidenhetvastevertrouwendatwede

21

klussamenklaren:dedirecteurlaatlosengeeftdemedewerkersallevertrouwentothettegendeelbewezenis.Onzedirecteurheeftonsopdiemaniervankleinnaargrootgebracht:vanprematuuralskleinedeeltijdopleidingnaarsterkenvolwassenalsgrotehogeschooldieheelgoedopeigenbenenkanstaan:tijdomonshelemaallostelaten!

Inhetopvoedingsprocesgaatloslatenookgeleidelijkaan.Gelukkigmaar!Dejarenopdebasisschoolzijnrelatiefgemakkelijk:jehebtalsopvoedernogveelondercontrole.Maardangaanzenaarhetvoortgezetonderwijs.Hetschoolpleinisvanafdatmomentabsoluutverbodenterreinvooroudersenhetlevenvandekinderenwordtsteedsminderzichtbaar.Zekrijgenvriendendiejenietkentengaandegrote-mensen-wereldin:hetuitgaanslevenverkennen!Loslatenbetekentdandecontroleopgevenoverhetmomentvanthuiskomennahetstappen,ennietteveelnadenkenoverhetverschiltussendefeitelijkeendegewenstehoeveelheidalcoholdiegenuttigdwordtenallehersencellendieopeenavondzomaarvernietigdkunnenworden.Vanuithetvertrouwen,dathetkind

zijnverantwoordelijkheidaankan,hemzelflatenbepalenhoelaathijthuiskomtenhoeveelhijdrinkt.Deenekeerisloslatenechterwelmoeilijkerdandeanderekeer!Ikslaapnogsteedsonrustigtotzeallemaalthuiszijn.

Wezenlijkaandeopvoedingisdediepepersoonlijkerelatietussenoudersenkinderen.Omdieredenisopvoedenveeleisenderdanmanagenenhetraaktjemeer.Vanjehuilendekindkunjewakkerliggen,vaneenscorevan6.3opstudenttevredenheidniet.Dáárzitdanookhetverschiltussenopvoedenenmanagen:omdathetmaarwerkis,liggenwijernietwakkervan.Dathebbenweallemaalgeleerdvanonzedirecteur.Metjekinderenhoudjedieemotionelebetrokkenheid,waardoorvolledigloslatenonmogelijkis.Alsmanagerkunjeuiteindelijkallesechthelemaalloslaten,bijvoorbeeldomdatjemetpensioengaat.Enalsjedandedeurvoordelaatstekeerachterjedichtdoet,kunjedenken:‘Jippie … ik heb nog een héél leven voor me … samen met mijn man, kinderen en kleinkinderen!’

Sophie,bedanktvoorjewijzelesseninloslaten!!

22

Een afscheidskus voor de Matroesjka!Liesbeth Vonk en Judith ReinckeKenniskring Algemene Pedagogiek, Fontys Hogeschool Pedagogiek

Matroesjka’suitRusland,alsjeeropletziejezeoveral.BijdeWereldwinkel,bijIkeaenzelfsbijhetpinnenbijING.Debollende,vriendelijke,kleurrijkepop,roodengroenglanzendgelakt,meestaleenvrouw.Heteerstewatjedoetalsjeeréénzietstaanisoppakken,voelen,draaienenopenmaken!Altijdweernieuwsgierignaarwaterinzit,peljeminstensvierlagenaftotdatjehetkleintjeinjehandhebt.SophieDrenthzetteonstweejaargeledenophetspoorvandeMatroejskaalsmetafoorvooreenorganisatie.Zijopendehaarbetoogmetdebuitenstepopenleiddeonslaagvoorlaagnaardekern.Opdezewijzelegdezijhetverbandmetkinderopvangorganisaties.EensuccesvollekinderopvangorganisatieheeftindekerneenvisieophetkindenopvoedingAllemedewerkers,deverschillendepoppen,handelenvanuitdezepedagogischevisie.Datisnietalleengoedvoorhetkindendeouders,hetzorgtvooreengezondeorganisatie.

Matroesjka’spassenmetminstensvierpoppeninelkaar.Erzijnerwelvanzestig.Debuitenstestaatvoor

‘gerespecteerdedame’of‘moedervandefamilie’.Hetkleintjeismassiefenvormtdekern.VanuitditbeginvormtdepoppenmakerallevolgendeMatroesjka´s.Dekleurenvormvanhetkleintjezijnbepalendvoorelkevolgendelaag.Hierdoorwordtdegroeienontwikkelingvanhetkleintjezichtbaarendeonderlingeverbondenheidvanallenieuwelagen.Vergelijkenweeenpedagogischeorganisatiemetdezepoppen,danisdegrootstededirecteur,‘eengerespecteerdedame’en‘moedervandefamilie’.Hetkleintjeisdekern,dedragervandevisie,enalleanderepoppenvormendediverselagenofmedewerkersbinnendeorganisatie.

GeldtdezemetafoorookvoorFontysHogeschoolPedagogiek?Devisievaneenorganisatiegeeftrichtingaanhetdenkenendoenvanallemedewerkersvanhoognaarlaagenandersom.Ineenpedagogischeorganisatieheeftdezevisieeenpedagogischkarakter.BijFontysHogeschoolPedagogiekwordtditzichtbaarinderuimtediegebodenwordtvoorgroeienontwikkelingvanstudentenenmedewerkers.Dezevisie,dieuitgaatvande

23

ontwikkelingsmogelijkhedenvanmensen,isleidendenwordtdoorallemedewerkersookzobeleefd.Inhetmanagementboek‘Kus de visie wakker’spreektVanderLoo(2007)over‘zinorganisaties’.Organisatiesdieeeneigenzinenbetekenisaanhandelengevenvanuiteenzelfdevisie.Waarmensenhetooknaarhunzinhebbenengevoelensvanbindingentrotskennen.VanderLoospreektnietalleenoverbinding,maarookoververbinding,zowelhorizontaal-tussendemensenonderling-alsvertikaaltussendediverselagenofafdelingen.DezeelementenzienweterugbijFontysHogeschoolPedagogiek,eriseengrotediversiteitaanmedewerkers,erisveeltalentenerwordthooggescoordopcollegialiteit.MenvoeltzichmetelkaarverbondenenheefthetnaardezinnietalleeninTilburg,maarookinanderelesplaatsen.Groeienontwikkelingvanstudentenwordtgezienalseengezamenlijkeopvoedingstaak.Diegeeftbetekenisaanhethandelenvanallemedewerkers.

DegrootsteMatroesjkavormthetveiligeomhulsel,datvoldoenderuimtevooranderenbiedtomtegroeienenontwikkelen.Zijkoestertendraagtdevisievanharteuit.Als‘moedervandefamilie’isditvoorbeeldgedragindekerntevergelijkenmet‘opvoedkundig’gedrag.DezeveiligeomgevingiserdaadwerkelijkbijFontysHogeschoolPedagogiekdoordatdedirecteurdevoorwaardenhiervoor

creëert.Zijgeeftvertrouwen,deeltendelegeertverantwoordelijkheid,isopeneneerlijkensterkbetrokkenbijalleprocessenindeorganisatie.Zijiszichtbaar,zelunchtregelmatigindedocentenruimte,ispresentbijstudiedagenenpresentatiesengeeftcolleges.Zijkangoedluisteren,isrustigenkalmenzorgtgoedvooriedereen.Datishaarrolals‘moedervandefamilie’.DegrootsteMatroesjkaheeftnogeentweederol,dievan‘gerespecteerdedame’.Ditisdemeerformeleroldiededirecteurvervult,ondermeerbijdeexternetakenzoalsdecontactenmetdeRaadvanBestuurendirecteurenoverleg.Alsvrouwstaatzijindezecontactenhaar‘mannetje’enheeftopdezemanierjarenlangeenvoorbeeldrolvoormedewerkersenstudentenvervuld.Indezeformelerolalsdirecteursteltzijduidelijkekadersdoorgrenzenaantegevenendoorhethuishoudboekjemetkennisvanzakentebeheren.Ookditzijnbelangrijkevoorwaardenvooreenveiligeomgeving.Juistdoordezekadersverschaftzijruimtevoormedewerkersomzelfstandigtehandelenendatgarandeertontwikkeling.DegrootsteMatroesjkaismethaarstevigeglimmende,gekleurdeomhulseleenveiligeruimtezonderbeknellendtezijn.Datvraagteenbepaaldsoortleiderschapenbepaaldeeigenschappen.EricVerbiest(2004)noemtdithettransformatiefleiderschap.Kenmerkenhiervan

24

zijnhetontwikkelenvaneenvisieenhetinspirerenvananderenopbasisvandievisie.Hetcreërenvangemeenschappelijkedoelenenhetstellenvanhogeverwachtingenaandekwaliteitvandedienstdiewordtverleend.Hetzorgdragenvooreenveiligenvertrouwdklimaatindeorganisatie.Daarvoorzijneigenschappennodigalsbetrokkenheid,veranderings-enontwikkelingsbereidheideninnovatiefzijn,maarookdoorzettingsvermogen,betrouwbaarheidenzorgzaamheid.Dezeleidertoontvoorbeeldgedragenisinstaatzijntothetbiedenvanpsychologischeenmateriëlesteunenzorgvoorindividuelemedewerkers.Tegelijkertijdsteltdezeleiderdekaders,waarbinnenanderenzichkunnenontwikkelenenontplooien.

Zobezienwordtzichtbaar,datdemetafoorvandeMatroeska’sopgaatvoordeorganisatievandeFontysHogeschoolPedagogiek.Erismaaréénechtebuitenstepop:SophieDrenth,directeurvandeFontysHogeschoolPedagogiek!Zijisdoorhaarvoorbeeldgedragde‘moedervandefamilie’ende‘gerespecteerdedame’!

Literatuur

Loo, H. van der, Geelhoed, J . & Samhoud,

S. (2007). Kus de Visie wakker . Academic

Services.

Verbiest, E. (2004). Samen Wijs .

Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

25

Tussen theorie en praktijk. De Genese van een voltijdopleidingWilfried VannesteOud-docent Fontys Hogeschool Pedagogiek

In‘Vergeten Samenhang’vraagtMollenhauerzichafwatervanhetverledenwaardevolgenoegisomovergedragentewordennaardetoekomst.Terugdenkendaandestartvandevoltijdopleidingwilikterugkijkennaardeuitgangspuntenenzienofdezedetoetsdertijddoorstaanenderhalvewaardevolgenoegzijnomovertedragenaandetoekomst.HoewelikgeenelegieaanSophie,initiatiefneemsterenmotor,wilschrijven,ishaarpedagogischeinbrengdaarincruciaalgeweest.Hetbouwenaaneenprogrammaendelaterevernieuwbouwmetcompetentiegerichtematerialeniszekergeenscheppinginzevendagen.Albijdestartwerdgekekennaarhetouderschap.ZouditnieuweprogrammazichontwikkelenonderhetstiefouderschapvandedeeltijdofwerdhettocheennieuwconceptmetduidelijkeDNA-trekkenvanhetdeeltijdverleden?Eenvoltijdvraagttoch,geziendezoveeljongereenpedagogischonervareninstroomeensamenhangendgeheelmeteeneigenbegeleidingvanjongemensenindezenieuwefasevanhunleven.Ikwilvijfuitgangspuntenaangevendiesteedsmeervormeninhoudhebben

gekregen.(Kleine)uitgangspuntenwordengrootdoorheendepuberteitvandepraktijk.

Vanmeetafisergekozenvooreengelaagdeopbouw:depraktijk,detheorieendewetenschap.Alshetwoord‘competent’laternietzulkeenspecifiekeenorganisatorischeinvullinghadgekregen,zoujekunnensprekenvaneenopleidingtot‘competente’pedagogen.Wewildennietalleenpedagogenafleverenmeteenpraktischekennisvanhetwerkveld,maarookmeteeneigenvisieenmetoogvoordewetenschappelijkebenaderingenviaonderzoek.Inhetbeginlokteditweleensdeopmerkinguitdathetnogteveeldeeltijdgekleurdwas.Wattrouwensbijdeinvoeringvanhetcompetentiegerichtonderwijsrechtgetrokkenwerd,omdatveeldeeltijderszichalsproductvandevoltijdbeschouwden.Wetreffennustagebegeleidersaandietotdestudentenvanheteersteuurbehoorden.Zijhetnubeschrevenmetdepenvandetijdenversierdmetdeslingersvanzoveelverjaardagenervaring.Vaninhetbegin(tweedeuitgangspunt)namenstageseen

26

centraleplaatsin.Hetopdoenvanvoldoendekennisenvanvaardighedendroogtuitwanneerhetnietkangetoetstwordenaanpraktijkervaringeninhetbinnen-enhetbuitenland.Dedirecteconfrontatiemetkinderenenjongeren,alofnietineencomplexezorgofprobleemsituatie,laattoedeverbindingtemakentussenopgedaneinzichten,wetenschappelijkedenkbeeldenengroeiendeeigenvisie.Destagealsconditio sine qua nonvoorhetbereikenvaneenvolgendcompetentieniveaubewijsthetbelangervan.Veelstudentenzoudenvanhunstageplekhunberoepsveldmaken.Detweevolgendeuitgangspuntenhebbenmetdeaanpakvandestudententemaken.Voltijderskomen,uitdagendjong,vaakmeteenmotivatieals‘ikwilietsmetkinderenmaargeenonderwijs’binnen.Tevensstaanzeopeenkruispuntinhunleven:wegvanhetvertrouwdeonderwijs,somsvoorheteerstopkamers,meteennietaltijdteverdragenzelfstandigheid.Hoedoeje,alsopleider,rechtaanhunonervarenheidenhunzoekendvindeneeneigenweginhetleven?Deagogischerelatiemetstudentenzagenwealseenafspiegelingvandepedagogischerelatie(centraalinonzepedagogischevisie)diedestudentengeachtwerdenzichinstageseigentemaken.Jezouhetkunnenverwoordenalspresentie,aanwezigheid.Somsopdevoorgrondmaarsomsookopeenondersteunendeenbemoedigende

achtergrond.Presentieisnietzozeereenfysiekeaanwezigheidalswelbetrokkenheidennabijheid.Maarhetisookbeschikbaarheid,aanspreekbaarheidengevoeligheidvoordeaarzelendeeigenaccenteninhunpersoonlijkleven.Studentenwordenverliefdofniet,krijgenheimwee,vallenineendipje(vooralinhettweedejaar),lopenachter,makeneenidentiteitscrisisdoor,…alleswatbijhetlevenvaneenlatetienerenprilletwintigerhoort.Goedalseriemandnabijisdieluistert,begrijpt,steunt…Engoeddatereenpedagogischepechdienstisdiepanneverhelptendewegenkaartnaarhetdiplomahelptlezen.Vaninhetbeginwaserookaandachtvoordewaardevandiversiteit.Aanvankelijkheidheettehetinterculturaliteitdoordenadrukopdeetnischediversiteitenookophetseksespecifieke.Waarditindenegentigerjarenvooraleenkwestieswasvanooghebbenvoordieverscheidenheidwerdhetbreder:seksespecifiekwerdgenderdiversiteit,interculuraliteitwerdetnischeenreligieuzediversiteitenerkwamaandachtvooranderevormenzoalshetbenoemenvanbeperkingen,geaardheid.Kortomdiversiteit.Bijdituitgangspuntligtzekernogeengroteuitdagingnaardetoekomst.Hoekunjestudentenlerendenkenintermenvandiversiteitalsrijkdom(ennietalsprobleem)enhentezelfdertijdpedagogischlerenomgaanmetdiversiteitinhetwerkveldenopvoedentot

27

diversiteit?Datiseenuitgangspunt,datwenogzeeronafoverdragennaardetoekomstigedocentenenstudentenmetdeuitdrukkelijkevraaghierhet(pedagogische)voortouwtenemen.Deuitdagingvandetoekomst.Tothetlaatstbewaarikdekern,alfaenomegavandeopleiding:depedagogischereflex.Bijpedagogengaathetnietalleenoverkennisentechnischevaardigheden,maarvooralomhetlerendenkenenvoelenvanuitkinderen.Vaninhetbeginwerden(metdankaanSophie)deantropologischeuitgangspuntenenhetkindbeeldgeformuleerd.IndetraditievanLangeveldwerdhetomschrevenals:pedagogiekopjeknieën.Kijkenvanuitkindhoogte.Lerendenkenzoalskinderendenkenmetdeonvoorspelbarecreativiteiteninventiviteitvanhetkind,lerenspelenmethetlevenmetdeonbevangenheidvanhetkind,lerenverantwoordelijkheidopnemenenparticiperenmetderechtenvanhetkind,lerenvoelenmetdehartstochtvanhetkind,lerengaanlangsonbetredenpadenmetdenieuwheidvanhetkind,lerenschouwenmetdeopenheidvanhetkind.Depedagogischereflexbijbrengenbetekentstudentenzoverbrengendatze,bijelkepedagogischerelatieeninterventie,zichgaanafvragenwatdievoorhetkindbetekent.Datverklaartookdeinbrengvankind-enjeugdliteratuur,omdatdezeauteurschrijftmetdepengedooptindebelevingswereldvanhetkind.

Watiservandegeschiedenisvandevoltijdwaardomindetoekomstovertedragen?Datisdevisiediesteedsbijgesteldenopnieuwvertaaldmoetwordenvanuitrecenteontwikkelingenindewetenschapenvanuitdecultuurhistorischecontextwaarinweleven.MollenhauerverwijstbijhetbeantwoordenvanzijnvraagnaarnooitgeschrevenbrievenvanKafkaofanderenaanhunvader.DezebijdragezoualsmijngeschrevenbriefaanSophiebeschouwdkunnenworden,geschrevenmetdepenvandedankbaarheid,metdetrillingvandeontroering,methethartvanopenheid.Deopdrachtvanhaaropvolger(M/V)isnieteennieuweSophietezijn.Aanhetonmogelijkemoetjenietbeginnen.Maaromindegemeenschapvanstudentenendocentenverdertewerkenaandepedagogischereflex:studentenlerenkijkenvanuitdeogenvanhetkindenvanuitalleswatzedoenhetkindinhentelatenantwoorden.Datzalinelketijdeenanderepedagogischevertaalslagvragen.DatiswatdemoeiteismeetenemennaardetoekomstvandepedagogenvanuitdeherinneringaandezemooieSophiaansejaren:verbindingvannieuwewetenschappelijkeinzichtenentheorieënaandepraktijk,verankeringinhetwerkveld,lerendenken,voelenenhandeleninkindtermengeformuleerdvanuituniciteitindiversiteit.Datisgeenscheppinginzevendagen,maarinminstenszevenmaalzevendagenofnogeenzevenvoudervan.

28

ToendeKatholiekeLeergangenPedagogiek,onderleidingvanIngridGunters,nogbeperktwastotdeeltijdsonderwijsMiddelbareOnderwijsaktes(MO-AenMO-B),werdmiddenindetachtigerjareneennieuwecollega‘TheoretischePedagogiek’uitLoonopZandonthaald,diehaarstudiesenervaringenuitUtrechtmeebrengenzou.Endathebbenwemetzijnallengeweten.Onsdocententeamwastoennoggeenhechtegroep,maareerdereenreizendclubjedatelkaarvondbijhetwekelijksheen-enterugreizennaardediverselocatiesinTilburg(KatholiekeUniversiteit,St.-Jozefstraat,TivolistraatenlaterPyreneeënweg)enEindhoven(Barrierweg,hetEeuwsel).Wevondenhetvanafhetbeginverrijkendervaringenuittewisselentijdensdepauzesvandielangemaandag-endonderdagavondenvanhalfzestothalftien(meestalnaeenvolledagtaakelders).Sophiegeraaktebijdestudentenbekendalseenduidelijke,vriendelijke,maarookstrengeenrechtvaardigehogeschooldocente.Wiedeeerstekeer(zonderhertentamen)eengoedcijfer

behaaldehadgeluk,wantlerenbetekendeookinterpreteren,vergelijkenentoepassenopdedagdagelijkseberoepspraktijk,dealledaagseleefwereldvandekinderenenjongeren–ookinderegio’sTilburgenEindhoven.

NadatdeopleidingonderhaarbezielendeleidinginhetMollerinstituutteTilburgookvoltijdswerd,kreegiknaeenpaarcollegejaren(dankzijhetgrotesuccesvanhetsteedsuitbreidendedagonderwijspedagogiek)deopdrachtbijdecollega’stheoretischepedagogiekenlevensbeschouwingaanteschuiven.HetteamprogrammeerdedemodulesvolgenshetanalysemodelvanLeonvanGelderenkoosvoorjarenlangdebestsellerPedagogiek in Meervoud vanSiebrenMiedema.Doelstellingenenmethodenwerdeningezamenlijkheidvoordestudiegidsvastgelegd,tentamensenhertentamenswerdeninsamenspraakopgesteld.Eennergensandersennognooitgezieneoverlegdranghieldonsstaande.Metvallenenopstaanbereiktenwenaarhetderdemillenniumtoegroteeensgezindheid;waarbijzich

Theoretische pedagogiek en de hermeneutiek

Antoon LouwyckOud-docent Fontys Hogeschool Pedagogiek

29

ookdecollega’sfilosofiekwamenvervoegen.

HethandboekPedagogiek in Meervoud,datwijalsleidraadhanteerden,bevateenvijftalwetenschappelijkestromingenwaarmeedetheoretischepedagogiekaldecennialangwerkt.Eenvandiestromingenisdegeesteswetenschappelijkepedagogiek,ontstaaninDuitslandeno.a.doorMartinLangeveld(1905-1989)inUtrechtenStephanStrasser(1905-1985)inNijmegenbehartigd,beoefendenuitgebreid.Demethodeindezestroming,dievoorafgaataandedoorLangeveldgeïntroduceerde‘fenomenologie’endoorStrassergeïntroduceerde‘dialectiek’,wordtde‘hermeneutiek’genoemd.Dithoofdstukwerddaarenbovenin1997doorBasLeveringbewerkt.Ikgawatdieperinopdiehistorischemethodewaarvandegeesteswetenschappelijkepedagogiek-enSophie-zogretiggebruikmaakten;daardemenselijkewerkelijkheidnietverklaard,maar‘begrepen’moetworden(reflectiesophet‘opgroeien’dus).Oorspronkelijkis‘hermeneutiek’eenfilologischemethodeomgeschreventekstentekunnenbegrijpen,zoalsbijBijbelteksten,wetteksten,anderegeschrevenhistorischebronnenenookpedagogischeenonderwijskundigedocumenten.ZoonderzochtdeDuitsepedagoogWilhelmDilthey(1833-1911)inBerlijnvoordepedagogiekdevoorwaardenopgrondwaarvankennisverwerving

vandemensdoordemenszelfmogelijkis,engaferdenaam‘Verstehende Interpretation’aan.Iedermenstreftnazijngeboorteeenalbestaandewereldvanbetekenissenenzingevingenaan,waarinhijeerstmoetwordeningeleid(viaopvoeding,onderwijsenopleiding)omzelfzinvoltekunnenhandelen.Betekenisgehelenkomennietzomaaruitdeluchtvallen,maarkomenvoortuitenhangensamenmeteenbepaaldehistorischeenculturelecontext.

De(pedagogische)onderzoekerdientzichnuaftevrageninhoeverrehetresultaatvaneeninterpretatievoortkomtuitdegeïnterpreteerdewerkelijkheidzelfofeenproductisvandeeigenwensenofverbeelding.Detoetsingvandejuistheidvandeinterpretatiekangebeurenopdriemanieren,zoals:-dematewaarinersprakeisvaninterne(logischeeninhoudelijke)consistentiemetbetrekkingtotdegeïnterpreteerdewerkelijkheid,-dematewaarindeinterpretatieovereenstemtmetinformatiedieuitanderebronnenwordtverkregen,en-dematevancontroleerbaarheid,waarinmeerdereonderzoekerstoteenzelfderesultaatzijngekomen.De‘hermeneutiek’isduseensystematischeenmethodischewijzevaninterpreterenvandevooronsdagdagelijksepedagogischewerkelijkheid,waarbijzowelvanhistorischealsvanactuelezinsprakekanzijn.Bijdewaarderingvandegeesteswetenschappelijke

30

pedagogiekstaatverdervermeld,dateenvandegrondkenmerkenvandegeesteswetenschappelijkepedagogiekis‘deaansluitingbijdealledaagseleefwereld’.Zijrichtzichnietalleenopdewerkelijkheidalsgeobjectiveerdgegeven,zoalsinallerleipedagogischeteksten,leerprogramma’s,beschrijvingenenonderzoeksverslagen,maarookopdebeleefdeenzelfssubjectievewerkelijkheidvandebetrokkenenzelf:dekinderen,jongeren,cursisten,ouders,opvoeders,leerkrachten,docenten,instructeurs,etc.OttoFriedrichBollnow(1903-1991,Duitsfilosoof-pedagooguitTübingen)weeserdaarenbovennogop,dathetgebruikvandefenomenologischemethodebinnendepedagogiekneerkomtop‘Hermeneutik der Erziehungswirklichkeit’.Dusfenomenologieishermeneutiek,nietvanteksten,maarvandedagdagelijksewerkelijkheidwaarbinnenopvoedinghoort.Enhierbijwildezestromingdenormatievestandpuntennietuitdeweggaan.Ditishaarsterkte,maartevensvolgenswetenschappelijkegraadmetersookhaarzwakte.Dehermeneutischemethodeheeftweliswaarookbinnendiegeesteswetenschappelijkepedagogiekdeambitiegehadnietenkeleenhistorischemethodetezijn,maarookeengrondigeanalysetekunnengevenvandesteedsnieuwaankomendeopvoedingsactualiteiten.

Inhetverledenismendaarnietzogoedingeslaagd.DieopdrachthebbenwijnochtansinTilburgeneldersnietlosgelateneninonzemodule-opdrachtenbinnenFontysmetvallenenopstaan,enindialoogmetdestudentenpedagogiek,tochsteedsvolgehouden.Eenpunt,daarenboven,waaraanSophiebijzonderveelaandachtbesteedde.

ZeerbewonderenswaardigisvooralhetfeitdatSophie,zelfsalsjarenlangedirecteurvanallelocatiesFontys-Pedagogiek,totvoorenkelejarensteedsnogwekelijksdezecollegestheoretischepedagogiekverzorgdevooronzedeeltijdstudentenenditingoedeverstandhoudingensamenwerkingmethaardirectecollega’senonderdeleidingencoördinatievanAgeVisser.ZokreegikdeuitzonderlijkeeergedurendemijnlaatstejarenbijFontyssamenmetSophieopmaandagavonddemodule‘PedagogiekinMeervoud’teverzorgen.Wijvormden,natochenigegewenningaanelkaar,eenduo,waarbijikdehistorischeschetsenendemethodologieaanbrachtenSophiehetonderzoek,detoepassingendeactualiteittoelichtte.Opdedagvanmijnafscheidinapril2007wistzijdiesamenwerkingtebenoemenalseenidealecombinatie.Wateencompliment!

31

HetzijndeeerstelentedagenvanditjaarenSophiewerdvanochtendwakkervanhetgefluitengekwettervandevogelsindetuin.VandaagishetwoensdagendatbetekentvoorSophieeenvergaderdag,deheledag.Hetochtendprogrammabegintmeteenwerkoverlegvanhetdocententeam,vervolgenseenwerkgesprekmetJeannie,desecretaressevanSophie.NadeluncheengesprekmetBasLeveringoverzijnervaringenalslectoraandeFontysHogeschool,endaarnahetextralangedirectie-enstafoverleg.Deagendavanhetdirectie-enstafoverlegwordtvandaag,naastdevasteagendaonderwerpen,bepaalddoordereorganisatiebijFontys,waarbijdevestigingAmsterdamwordtafgestoten.Sophiemerktdatereenontwikkelingaandegangisdienogmaaréénrichtingkent:presteren,concurrerenenconsumeren.Voorbijhetwenkendeperspectiefvanzinvolonderwijseneenorganisatiemeteenmenselijkemaat.Sophieiservanovertuigd,datleerlingenendocentenelkaarmoetenkennen,datzesamenverantwoordelijkheiddragen,datzezichverbondenenbetrokkenvoelenbijdeonderwijsorganisatie,maar

ookbijdezaakwaarhetomdraait:hetgrootwordenvankinderen.

SophieneemtvandaagalvroegdebusnaarTilburg.IndebusneemtSophienogevendepostdoorwaarzeopdinsdagnietaantoeisgekomen.Tussendepostziteenopvallenderozeenvelop.Sophiekanhetnietlatendiealseersteteopenen.Erziteenbriefin,metdezelfderozekleur.HetiseenbriefvanLinda,eenvanhaarstudenten.DegedachtenvanSophiedwalenafnaarLinda,dieeendeelvanhaarvakantiesvrijwilligerswerkdoetmetkinderen.SophieweetnoghoeenthousiastLindaverteldeoverhetponykampmetverstandelijkgehandicaptenbijdeHeideruitersinDeurne.Watzeverteldeoverdemanierwaaropzekinderenoverhunangstvoorpaardenhielp.Hoezeopeenspeelsewijzedeonverschrokkenendeveiligheidsvoorschriftenvanpaardverzorgingbijbracht.Eengedrevenstudentmethartvoordezaak.

DebusstoptbijeenverkeerslichtenSophieisweerterugbijdebriefvanLindaenbeginttelezen.

Aan de hand van Linda

Ton Beekman, Jan de Hoon, Dieuwke Hovinga, Marjan Margadant-van Arcken & Marcel SchroetenLeden van de Amersfoortse Kring

32

Sophiestoptdebriefterugindeenvelopendeantwoordendienenzichalaan.Ja,Sophiekentdekritiekalsjeafwijktvandetraditionelewetenschappelijkevoorschriftenenmeerneigtnaarhetwildedenken.Eenbenaderingwaarinhetexistentiaal‘Befindlichkeit’wezenlijkisvooradequaatonderzoek.Alsjedituitgangspuntaanhangt,dankrijgjeopjeborddatdemethodevaagensubjectiefisendebegrippennietvastomlijndzijn.Kiesjevoordedeelnemendeervaringalsmethode,dankanhetzelfsvoorkomendatjeeenexhibitionistischhouding

wordtverweten.Datiseenboudebewering.Zetjeechterjegevoelensalsonderzoeker,debelevingvanhetkind,decontextenplaatswaarzichallesafspeelt,kortomdeervaringalsstemmingbuitenspel,danreduceerjehetkindinzijnsituatiealsneltotcausalerelaties.Dewereldiserookeenvandeverbeelding,vanindrukkenenstemmingen.Waaromzoueencausalerelatiedebesteverklaringleveren?Misschienisheteenvoudigwegeenzaakvanopenennieuwsgierigzijnenvertrouwenopovertuiginginplaatsvanopdemachtvanoorzaakengevolg.

Beste mevrouw Drenth,

In september van het vorig jaar heb ik bij u de module ‘Kwalitatieve onderzoeksmethoden’ gevolgd. Ik ben nu bezig met mijn scriptie en een onderdeel daarvan is een onderzoek onder kinderen die met een georganiseerde vakantieweek mee zijn in de bossen bij Eindhoven. Wat ik tijdens uw lessen heb geleerd, kan ik heel goed toepassen. Het boek ‘Beleving en ervaring’ sla ik er nog regelmatig op na. Na het lezen van andere boeken over kwalitatieve onderzoeksmethoden heb ik nog twee vragen waar ik niet zo goed raad mee weet. Ik hoop dat u mij daarbij verder kan helpen. Het gaat om de volgende vragen.

- Mijn kritische lezers benadrukken steeds, dat het om subjectieve gegevens gaat en dat daardoor de bruikbaarheid in andere situaties beperkt blijft. Ik weet dat het om de beleving gaat en welke betekenis die heeft. Ik vind het moeilijk duidelijk te maken waarom belevingsonderzoek zo belangrijk is. Hoe kan ik mijn onderbouwing van belevingsonderzoek versterken?

- Is mijn betrokkenheid bij de groep kinderen naar wie ik een onderzoek doe te groot? Ik voel me sterk betrokken bij deze kinderen en die betrokkenheid is binnen de opleiding ook steeds benadrukt. Ik hoor van mijn kritische lezers en lees in de literatuur dat een van de basale voorwaarden van participerende observatie is een onopvallende, terughoudende opstelling (oppassen voor ‘going native’). Al die gedetailleerde beschrijvingen zouden te ‘exhibitionistisch’ zijn. Deze fikse kritieken brengen me in verwarring.

De analyses die ik tot nu toe heb gemaakt, stuur ik met deze brief mee. Ik hoop, dat ik met uw commentaar de trein weer aan het rijden krijg.

Met vriendelijke groet,Linda

33

Endangoing native,daarzitbestwelwatin,maarhetlijktweleendoodzondealsjejealsonderzoekerhieraanschuldigmaakt.Vertrouwenkrijgenvankindereniseensleutelwoordalsjehunbelevingenervaringwiltonderzoeken.Doordatvertrouwenwordtdesituatieongedwongenenalledaagsendanisdeaanwezigheidnietstorend.Hetverplaatsenindewereldvanhetkindenhetinvoelenwordtdaneenvoudiger.Bewogen,enthousiast,betrokkeneninvoelendonderzoekeniszeerwaardevolvoorVerstehen.Zegnouzelf,ouderszijnzeerbetrokkenbijhunkindenkunnenvaakfeilloosinvoelenwaterinhunkindomgaat.Sophievraagtzichaf:moetenweonzegevoelensbuitenspelzettenomtotwarekennistekomen?Latenwehetmaargeenwarekennisnoemendieweophetooghebben,maarkennisdieweinhetdagelijkslevenkunnengebruiken.Bruikbarekennisofeenadequatebeschrijving,wanterzijnvelewoordeneninterpretatiesvoordedingenmogelijk.Hetdenkenenlevenvanmensenisimmerstevergelijkenmeteenplooi,dieweerandereplooienbevat.Ja,datiseenmooiemetafoor:deplooiendiejemoetont-plooienomtebegrijpenenverdertehelpen.

Eigenlijkzoujedeanalysevanbelevingenenervaringenkunnenvergelijkenmetkunstkijken.Kunst(kijken)isgeenlogicaenhetkunstwerkisdoorgaansnieteencodedieontcijferdmoetworden.Jegaatnietberekenenbijhoeveelprocentrodeverfenhoeveelprocentgroeneverfjebetoverdbentdoorhetdoek.Hetisgebruikelijk,datkunstuitdeintuïtieenverbeeldingvandekunstenaarvoortkomt.Zokanhetookbijdeonderzoekereraantoegaan,zekerbijeendeelnemendeervaring.Hijlaatzichverrassenenverwonderen.Intweedeinstantiekomthetprocesvaninzicht.Eenzekerematevanmethodologischanarchisme,wilddenken,kangeenkwaadofmoetenwehetpragmatismezondermethodenoemen?Objectiviteitisdanhetrealiserenvaneenvormvanongedwongenovereenkomst.Hetgevenvanterechtvaardigenargumenten.

Debuschauffeurremtafendevrouwenstemuitdeluidsprekermeldt:‘DevolgendehalteisProf.Goossenslaan.Vergeetnietuittecheckenmetuwov-chipkaart’.PlotsisSophieuithaaroverpeinzingenenlooptzemetanderebuspassagiersnaardeuitgang.

34

Over de kunst van het voorlezen

Bas Levering, Lector Algemene Pedagogiek, Fontys Hogeschool Pedagogiek

Onsonderzoeknaarvoorlezenvoordejongstekinderendateertuit2004.ToenhetverzoekvandeStichtingLezenbijonsbinnenkwam,warenwenetmetdekenniskringAlgemenePedagogiekvanstartgegaan.Inhetverbandvandevroeg-envoorschoolseeducatielageraleensterkaccentophetzogeheteninteractievevoorlezen.Bijdatinteractievevoorlezenwordtopallerleimanierenaandeontwikkelingvandekinderengewerkt.Aandetaalontwikkelingbijvoorbeeld,doordatdevoorlezerzicherdoormiddelvanvragenvoortdurendvanvergewistdatdekinderensnappenwaarhetverhaalovergaat.Hetisdebedoelingdatdekinderengaannadenkenoverwaterinhetverhaalgebeurt.Hetisdebedoelingdatdekinderenonderwoordenbrengenwatzebelevenbijhetverhaalofvertellenoverwatzeuiteigenervaringenweten.Dieinteractieveaanpakvraagtomeengedegenvoorbereiding.Deintroductievanhetverhaalvereisenaandacht,maarookhetvoorlezenzelf,demaniervansprekenendenabesprekingenverwerkingzijnvangrootbelang.Onzeveronderstellingwas,dathet

interactievevoorlezendeliteraireervaringweleensindewegzoukunnenzitten.Onzeverwachtingwas,dataldatgevraagvandevoorlezerendatgekletsvandekinderentussendoordebetoveringvanhetvoorlezenweleenszoukunnenverbreken.Hetongestoordinhetverhaalopgaanenhethelemaalindieanderewereldkunnenzijn,vragenomderustigenabijheidvandieenestemzonderbijgeluiden.Dieintiemeervaringmoethetmogelijkmakenomrondtewandeleningedachtendiejezelfandersnooitzouhebbengehad.Enalshetgoediszalerlater,alsjezelfleertlezen,zo´nsteminjeeigenhoofdgaanklinken.Enhopelijkwordjedandoordrongenvanhetbesef,dathetlezenhetenigemiddelisdatjetoegangtotdieonvervangbareliteraireervaringverschaft.Lezen,zozaljewordenvoorgehouden,isdeenigedrugwaarjeaanverslaafdmagraken.Inhethogeronderwijswordtweinigvoorgelezen.Erwordtwelheelveelopgelezen.SindsdePowerPointbeschikbaarisbeperktmenigeleszichtothetoplezenvanhalfbakkenzinnendievanallekantenplotselingophetscherm

35

verschijnen.Hetismeestalheelhardnodigdatdietekstenophetschermverschijnen,wantdoorhetgeblaasvandeventilator,diedelampvandebeamerkoelmoethouden,zijndewoordenvandedocentzonderdieondertitelingeigenlijknietteverstaan.Vandaarookdatheteigenlijkooknietdebedoelingisdatdedocentveelmeerzegtdaneraanzinnenophetschermverschijnt.Zezoudenanderstochmaarverlorengaan.

Laatsthebiktijdenseencollegezelfweereenseenkeerechtvoorgelezen,maarikhebeenprobleem,ikkanhetnietzogoed.Omdatikmijnogenophetpapiergerichtmoethoudenraakikvoormijngevoelhetcontactmetdezaalkwijt.Eninhetcontactmetdezaalligtwatmijbetreftnunetdeessentievanhetcollegegeven.Datcontactmaaktdelesinteractiefookalsprekendestudentennietterug.Jezietaanhunlichamenofjezemeekrijgtofniet.Jezietaanhunogenofzejebegrijpen.Zonderdatzeermetwoordenomhoeventevragenvoeljedatjeeenandervoorbeeldmoetgeven.Alshetallemaalwattragergaat,omdatwatjevertellenwiltmeertijdvraagt,laatjegewoonwatweg.Erisnogeenredenwaaromiknietzogoedkanvoorlezen.Tijdenshetlezenveranderikregelmatigdevolgordevandewoorden.Alsofikhetbeterzouwetendandeauteurdiemeestaljuistheelgoedoverzijnzinnenheeftnagedacht.Zokomikheelvaakverkeerduit.Zoals

laatstmethettweedehoofdstukvanKnielen op een bed violen.Ikhaddathoofdstukechtnodig.Erisgeenbeteretekstdiekanlatenzien,datalsjekinderenergensvanwiltweerhouden,hetvoorhoudenvaneeneenvoudigeregelvaaknietgenoegis.Veeloudersmakenhetmee,datzeietsindebroekzakvanhunzoonvindendatdaaropeenwonderbaarlijkemanierinterechtgekomenmoetzijn.Wonderbaarlijkinderdaad,wantbijnavraagblijkthetkindergeenenkeleverklaringvoortekunnengeven.Ja,zeverkopendiedingenwelindiewinkel.Enja,hijisdaarookgeweest.Maarnee,hijheefthetnietuithetschapgepakt.Hijsnapterzelfookniksvan.Omkinderenzovertekrijgendatzevanandermansspullenafblijveniszeggendatstelenverbodenisvaakteweinig.Hetmoetdaneenkeermisgaanomhetbesefechtdoortelatendringen.Enalszedanzeggendatzenietwetenhoehetdinginhunzakterechtgekomenis,liegenzeniet.Indemeestegevalleniszo´npijnlijkeconfrontatiegenoegomeenknopomtekrijgenenisdeeerstekeerismeteendelaatstekeergeweest.Hans,dehoofdpersoonuitKnielen op een bed violen,iszo’njongen.Hijzietdevlammendrodevulpenopdetafelvanzijnmeesterliggen.Zijnmaagdraaitom.Zonderdathijhetwil,verdwijntdevulpenvanzijnmeesterinzijnbroekzak.Alsdiepeneenmaandlaterthuisopdegrondvaltiszijnmoederovertuigdvanzijnonschuld.Zeweetgewoon

36

datHansdepennietgestolenheeft.Maarzijnvaderisonverbiddelijk.Hijmoetdepenonmiddellijknaarmeesterterugbrengen.OokmeestertoontbegripenvergeeftHans.MaarvaderneemtHansnathuiskomstmeenaarhetschuurtjeomhemeenongenadigpakslaagtegeven.Hansmoettochlerenomvanandermansspullenafteblijven.Moederwordtdoorvaderweggestuurd.Zemagnieteenslijdzaamtoezien.

Toenikhetcollegegafhadikhetluisterboeknognietbinnen.Vanallegroteromanswordentegenwoordigluisterboekengemaakt.Enwatisvoorstudentennumooierdanhethoofdstukdoordeauteurzelftehorenvoorlezen?Mijneigenlezingwasnietslechtgegaan.Ikhaddestudentennietkunnenaankijken,maarhadtochgevoeldhoedeontroeringbezitvanhennam.Ookeenlaatstemoeilijkheiddieikmetvoorlezenheb,hadikoverwonnen.Ikwasmijneigenontroeringaardigdebaasgebleven.Eenweeklatervielhetluisterboekindebrievenbus.Volverwachtingdeeerstevandeelfcd´sopgezetennaarhoofdstuktweedoorgespoeld.Nognietvaakinmijnlevenzo´nteleurstellingmeegemaakt.

Ikkannietzogoedvoorlezen,maarJanSiebelinkkanhelemaalnietvoorlezen.Hijheeftgeenonprettigestem,maarlegtalleklemtonenverkeerd.Hijkomtaanheteindvaneenzinvaaktehooguitenkanzodevolgendeernietoplatenaansluiten.Daterniemandbijdieuitgeverijheeftgeroepen:‘Ditkanniet,zovermoordenwehetboek,wemoetenhetdooriemandanderslatenvoorlezen!’Want,voorlezeniseenkunst.Wekunnenstudentenvanlerarenopleidingenerwelinbekwamenendaarmoetenweinhetbelangvanvolgendegeneratiesookbeslistveelmeeraandachtaanbesteden.Maarsommigenzullenhetnooitechtleren,zelfsnietalszeweergalooskunnenschrijven.Ikneemmijvoorvolgendjaarhethoofdstukgewoonweerzelfvoortelezen.

Literatuur

Seebregts, A., Kroneman, M & Reincke, J.

(2006). Lezen om het lezen. Kanttekeningen

bij interactief voorlezen. Pedagogiek in

Praktijk Magazine, nr. 26, 18-21.

37

InleidingUitallerleionderzoeksinds2008blijkt,datjongensonderprestereninvergelijkingmetmeisjesenalsultiemeverklaringhiervoorwordtdefeminiseringvanhetopenbaarmaatschappelijklevenopgevoerd.Zelfsinhetpolitiekedebatheeftdezehypotheseaanactualiteitswaardegewonnen.Jongenszoudeninhunontwikkelingteweinigseksespecifiekerolmodellenontmoetenenopgevoedwordenals‘gemankeerde’meisjes,omdatzijzichzoudenmoetenvoegennaardominantaanwezigevrouwelijkerolmodellenopallelevensdomeinen.Deopgevoerdeverklaring,datfeminiseringvanonderwijs,zorgenwelzijnleidttotproblemenindeidenteitsontwikkelingenhetonderpresterenvanjongens,istebeschouwenalseenverklaringdieopnieuwdeseksestrijdvoorzietvanmunitie.Alleeniservanuithetkampvanvrouwelijkewetenschapperstotnutoevrijweinigteruggeschoten,waardoorjegaatdenkendat‘feminisering’alsoorzakelijkverbandenigeverklaringsgrond

heeft.Isdeopgevoerdeverklaring‘feminisering’voorhet‘onderpresterenvanjongens’somstekarakteriserenalseenbewegingvandefreudiaansekreet‘Was will das Weib?’naar‘Was will der Schwanz?’.

Actualiteit van feminisering als maatschappelijke problematiekFeminiseringwordtindiverseartikelengerelateerdaandevolgendegegevenheden.Hetgrootstegedeeltevandeberoepsgroepindekinderopvang,debasisschool,dehulpverleningenhetjeugd-enjongerenwerkbestaatuitvrouwen.Envrouwenzoudenvolgensdiverseonderzoekershunwerkvormgevenvanuitvrouwlijkenormen(controleendwang)enhierdoorrepressiefreagerenopdemannelijkeexploratiedrangwaardoordemannelijkeidentiteitsontwikkelinginhetgedrangkomt.Hetdidactischmodelvanhetonderwijsdatjongensgenietenistesterkgefeminiseerddoordathethedendaagseonderwijszichnaastkennisrichtopsamenwerken,communicatie,zelfstandigheidencompetentieontwikkeling.Meisjes

Was will der Schwanz? Metaforische verwarring als lotsbestemmingDorien Huisman, Docent Fontys Hogeschool Pedagogiek

38

schijnenperdefinitieeenbeterontwikkeldetaalverwerkingsstrategietehebbenenzijndaardoorvolgensdiverseonderzoekersinvergelijkingmetdejongensbevoordeeld.Zelfshethulpverleningmodelontsnaptnietaandekritiektesterkgefeminiseerdtezijn,omdatheteentesterkappeldoetopcommunicatie,inlevingenreflectie.Dezedrieaspectenwordenalstypischvrouwlijkgezien.Jongenszoudeninhunpuberteitsjarenmeteendusdanigtestosterongehaltetemakenkrijgeneneendusdanigneuropsychologischgebeurentengevolgevandeverdereuitrijpingvanhetcentralezenuwstelsel,daterminderinspanningenvanhengevergdmoetenworden,maarruimtegemaaktmoetwordenvoorbewegingenexperimenteren,leeshier‘struinenenstuiteren’.Maaruitpeergouponderzoekblijktjuist,datindejongenscultuurnormengeldenindetrantvandatgoedeschoolprestatiesgelijkstaanaanweinigstatusvoljonge-mannen-gedrag.Ditzoubetekenen,datervoldoendemannelijkeidentificatietotstandisgekomen,wantnietnaarbehorenschoolspresterenisfallischcorrect.Enhistorischgezienisdemannelijkeidentiteitaltijdtotstandgekomendankzijdeafwezigheidvandevader.Endankzijdieafwezigheidkandecrisiszichmanifesteren,diejuistaanleidinggeefttothetontstaanvandemannelijkeidentiteit,enisversmeltingmethetvrouwelijke,

hetLacaniaanse‘Genot’nietmeernodig,alhoeweldemeestemannenderestvanhunlevenblijvenverlangennaardit‘Genot’.Verzorgen,opvangen,voedenenversmeltenzijneeuwenlangtakengeweestdietoegedichtwerdenaanvrouwen,zelfsindiezindatzijhiertoegeschapenwaren,dusveroordeeld.Hetvoertmisschienwatver,maarerlijktzicheenprocestevoltrekken,datparallellooptmetanderesituatiesindegeschiedeniswaarinvrouwenzicheenduidelijkeremaatschappelijkepositiebevochtenofverworven:heksenjachtistebeschouwenalseenmannelijkereactieophetprocesvanhetstrevenvanzelfstandigheidindenkenendoenvanvrouwen.Deeersteuniversitairafgestudeerdevrouwendiezichopenbaaralsvrouwbekende,werdmasculiniteitverweten,vrouwendieeenduidelijkemaatschappelijkepositieverwervenzijnperdefinitievrouwenmeteenhoogXantippe-gehalte.

Overdenking waardDeemancipatiemonitor2008ondergraaftmetsuccesenmethardecijfersdemythevandefeminiseringenconcludeert,datertijdensdebasisschoolweinigtotgeenverschillenzijntussendeschoolprestatiesvanbeideseksen,maardatdezepaszichtbaarwordengedurendedemiddelbareschoolopleidingwaardejongensinkwestiejuistméérmannelijkerolmodellenontmoetendanooit

39

tevoreninhunontwikkeling.Opvoedsystemenenbijbehorendewaardenoverdrachtzijnaanminderveranderingonderhevigdanvaakvanuiteenmasculiencentristischstandpuntwordtaangenomen.Opvoedingkenteeneigendynamiek,diebestaatuithethernemenvanindecultuurverankerdewaardenwaarophooguitenkeleaspectenzichandersrepresenteren,maarindegrondeengelijke(nde)zijn.Dearbeidssectoren,waarinvrouwenvandaagdedagnadrukkelijkaanwezigzijn,zijntevensdiesectorendieaanmaatschappelijkeaanziensterkhebbeningeboet,nietomdatervrouwenwerkzaamzijnmaaromdatersociaaleconomischvoormannenniettehaleniswatzijnodighebbenvoorhunidentiteitsbeleving,deherbevestigingvandesymbolischeorde.ZowelFreudalsLacanhebbenmeerdanuitvoeriggewezenophetexisterenvandevrouwals‘gemankeerd’mannelijkwezentengevolgevanderudimentaireontwikkelingvaneenorgaantjeendebeperktemogelijkhedentotintegratieindesymbolischeorde.Beideherenkanterechtverwetenworden,dathuneigenredeneringenmanklopendoorhetconceptman-vrouwineenconfiguratieteplaatsenanaloogaan

detoentertijdgeldende‘man-vrouw’machtsstratificatie.Maarhelaas,uithetgeheledebat‘feminiseringvandemaatschappelijkezorgsectoren’blijkt,datbovengenoemdemachtsstratificatievantoen,hedentendagedusooknoggeldt.Ooknu,inhethuidigedebat‘feminisering’iserweersprakevanschuldinductierichtingvrouwen,hetponerenvaneenvrouwbeelddatperdefinitieonafofgemankeerdis,iniedergevalnietinstaatisomjongenshetjuistemeetegeven.Eenhernieuwdepogingtotkolonisatievanvrouweneneenreductievanhunbijdrageaandezelfdeeeuwenoudesymbolischeorde.Dehuidigeoplevingvandezogenaamdeoppositie‘man-vrouw’denkenistebeschouwenalseenprocesvanmetafoorenmetonomiediezichtaligenfysischkanmanifesteren,maarnietophetniveauvanhet‘warezijn’,hetmetafysische.Omhetdebattebeslechtenishetalleenmaarmogelijkeenberoeptedoenophet‘zuivere’gezondeverstand:‘Jongens,houtocheensop!’‘Julliewetentocheindelijkweldathetdankzijdevrouwenis,datallesindegeschiedenisweerinevenwichtkomt’?OfblijvenjulliedeeeuwigegevangenenvanhetXantippecomplexofvanjullieeigen‘castratieangst’?‘Was will der Schwanz?’

40

Voormeligthetboek‘Childhood in China’.Eenboekdat35jaargeledenverscheenenverslagdoetvandebevindingenvaneenwetenschappelijkeAmerikaansedelegatieophetgebiedvanopvoedingenvroegschoolseeducatieinChina.DedelegatiebestonduiteenaantalvooraanstaandepsychologenensociologenwaaronderWilliamKessen,UrieBronfenbrenner,JeromeKagan,EleanorMaccoby,MartinK.WhyteenMarianRadkeYarrow.

HetwarendenadagenvandeCultureleRevolutie,dieoveralinhetlanddiepesporenhadgetrokken.NajarenvanisolementstonddegrensvanChinaweeropeenkier.Driewekenreisdededelegatierondenbezochtvooralkinderdagverblijven,enkelekleuterscholen,basisscholeneneenmiddelbareschool.Zesprakmetoudersenlerarenoveropvoedingenonderwijs.Sommigedelegatieledenwarenzeergecharmeerdvanwatzijzagenindepedagogischepraktijk,anderendurfdenhunogenenorenniettegeloven.Watzagenze?Keurigingerichte

model-instituten.Frisgeschilderdvoordebelangrijkegasten.Deperkjesaangeharktenhetontvangstcomitébijdeingang.Overalwerdkondgedaanvandebelangrijkevoortganginhetonderwijs,dienadeoverwinningvandeCommunistenopdeKuomintangin1949wasgeboekt.Enhetwareninderdaadindrukwekkendecijfers.Hetaantalkinderen,datleerdelezenenschrijven,wasin25jaarbijnavertienvoudigd.90%vandekinderengingindezeventigerjarennaarschool.HetonderwijswasonderleidingvanMaoook‘gemoderniseerd’,zovernamenzij.Denadruk,dieerbinnenhettraditioneleConfuciaanseonderwijslagop‘kennis’en‘cultuur’wasverdwenen;derelatietussenopleidingenerzijdsenproductie,praktijkenpolitiekanderzijdswerdnadrukkelijkgelegd.Arbeiders,boerenensoldatenzoudenindeogenvanMaoeenbelangrijkebijdrageleverenaandeontwikkelingvandejeugd.Datbetekendedatbinnenhetcurriculumveel‘productievearbeid’werdverricht.Daartoewerdenmontage-afdelingenvanfabrieken

Overleeft Confucius in China?

Nelleke Rögels Oud-docent en teamleider Fontys Hogeschool Pedagogiek

41

naardeklaslokalenverplaatstenopdezwart-witfoto’szienwehoekleutersgloeilampenindoosjesverpakken,basisschoolleerlingenzwaantjesbeschilderennmiddelbarescholierenlaswerkzaamhedenverrichten.Kleutersenbasisschoolleerlingenonderhieldengroentetuinenendemiddelbarescholierenenstudentenwerdenmassaalnaarhetplattelandgestuurdomtelerenvandeboeren.Hetsoldatenlevenwerdervarenindebarretochten,diezemoestenondernemenomdeplaatsvanhunbestemming-somsvervanhuis-tebereiken.

Endekinderen?DeAmerikaansedelegatieobserveerde‘uitermaterustigeenvrolijkekinderen,diezondervreesdebuitenlanderstegemoettreden’.’Hyperactiefenagressiefgedragontbreekt.’‘Dejongekinderenhuilenendreinenniet.’Socialebeperkingenwordenalheelvroegindeontwikkeling-zondergezeur-geaccepteerd.’Zeconcentrerenzichophetuitvoerenvanhunactiviteiten.Zekunnendaarbijverbazingwekkendlangstilzittenenzijnnietongedurig.’‘Zeluisterengoed.’‘Ditallesondankshetontbrekenvanvoldoendeleermiddelenenspeelgoed’.‘Creativiteitontbreekt.Erwordtveelgereciteerd’.Verderstaatmenperplexoverdevaardighedendiedejongekinderententoonstellenophetgebiedvandansenmuziek.Volgensdelerarenenouderswordendekinderenopgevoedtot‘revolutionairevolgelingen’door

zeliefdebijtebrengenvoorMao,decommunistischepartij,hetvaderland,voorproductievearbeid,arbeiders,boerenensoldaten.Ookmoetenkinderenleren,dathetbelangvanhetcollectiefvooropstaat,datzijrespectverschuldigdzijnaandevertegenwoordigersvandepartij.Disciplineiseendeugd,evenalshetaccepterenvangroepskritiek,hetuitenvanzelfkritiekenhettoegewijdzijnaandeinternationale(communistische)beweging.Deoudersenlerarenstralendaarbijrustenzekerheiduit.Erwordtnietgeschreeuwd.Hetgedragisliefdevol,maarwatafstandelijk.Geslagenwordterniet,daarisookweinigaanleidingtoe.Zoalswenuweten,strooktendeobservatiesvandedelegatieopdiverseonderdelennietmetdetoenmaligewerkelijkheid:-KinderdagverblijvenwarendungezaaidinChina.HetzaldeChinesegastherenveelmoeitehebbengekostdiebezoekentearrangeren!Ookhedentendagevindjeernauwelijks.Grootoudersnamenennemendezorgvoordekleinkinderenopzich.Veelvrouwengaanmededaaromrondhun55stemetpensioen.

-Indepraktijkwerderweiniggeleerd:deboerenwarenanalfabeetensprakenletterlijkenfiguurlijkeenanderetaalalsdejongerenuitdegrotesteden.

-Sterkernog:hetmiddelbaarenhogeronderwijslagindertijdgrotendeelsplat.LerarenwarentijdensdehoogtijdagenvandeCultureleRevolutiemassaal

42

vernederdenbeschuldigdvan‘bourgeoisdenken’enrevisionisme.Zewerdenuitgejouwdengemarteld.Volkscomitéssprakenzwareveroordelingenuit.Hetaantalsuïcidesonderdedocentenwasgroot.

-Het‘reviserenvanhetonderwijs‘werddoorvelenlijdzaamondergaan.

-Demeesteklassenwarenenzijnveelgroterdandemodelklasjes,dieonzeAmerikanenmochtenbewonderen(anno2010nogsteedsgemiddeld50-60leerlingen).

Bovendienlijkendegepropageerdecommunistischeopvoedingsidealen-bijnaderinzien-verdachtveelopde-destijdsverguisde-meerdantweeduizendjaaroudeopvattingenvanConfucius:eensterkenadrukopdegroepbovenhetindividu.Hetwerkenvoorhetheilvananderen.Hetjeonderwerpenaangezagenhetbetonenvanrespect.Alleenhetonderwerpwaaraanmenzichonderwierpenwaarvoormenrespecttoonde,wasveranderd.DeplaatsvandeoudersenfamiliewerdingenomendoorMaoendecommunistischepartij.Eenwisselingwaarmeeeengrootgedeeltevandebevolkinggezagsgetrouw(Confuciusindachtig)instemde.NahetoverlijdenvanMaovielmensnelterugopdeoudevertrouwdeonderwijsmethoden.Heelveelurenwordenookvandaagdedagopdebasisschoolnogbesteedaan

het(mooi)lerenschrijvenvandeduizendenkaraktersenhetvanbuitenlerenvanduizendjaaroudegedichten.EnookConfuciuswerdweerinerehersteld.Menkanzichverbazenoverdenaïviteitendegeringewetenschappelijkedistantievandedelegatie,maardatisachterafgemakkelijkgezegd.Ookwetenschapperszijnproductenvanhuntijdenomgeving.ZijbezatenbarweinigvoorinformatieoverChinaendebeschikbareinformatiewasstrenggecensureerd.Datwasindejarenzeventignogmogelijk.

EndegeobserveerdeChinesekinderen?Washetgedragvandejongekinderen‘gefaked’?Ikbetwijfeldat.Chinesekinderenzijnooknuinveelopzichtennogsteedseenstuk‘gemakkelijker’en‘aardiger’voorhunopvoeders,dandegemiddeldeNederlandseofAmerikaansepeuterofkleuter.IkdeeldieervaringmetveelinChinawonendebuitenlanders.JongekindereninChinazijnoverhetalgemeenopen,vriendelijkenspontaan.Deopvoedingverlooptvolgenseeuwenoudepatronen.Destructurenzijnmeestalvrijhelderenvoorspelbaar.Intergenerationeleoverdrachtzorgtvoorcontinuïteit.DatlaatstegebeurdewaarschijnlijkooktijdensdeCultureleRevolutie.Deoudeopvoedingspatronenenrelatiestructurentrotseerdendepolitiekendemaoïstischeideologie,toondenzichsterkeralsde´waanvandedag´.Defamilievormdeeenstevigfundament,hetbleekde

43

hoeksteenvandesamenleving.Maarisdathedentendagenogsteedshetgeval?ZaldeConfucianistischeopvoedingscultuurooknuoverleven?Ikaarzel.

Deopkomstvaninternetenmobieletelefoniezijnonstuitbaarendesnelleeconomischeontwikkelingenmakenhetbezitervanvoorvelenbereikbaar.MetinternetkomtandergedachtegoedhetoudeChinabinnendrijven.Vooralhetwesterseindividualismeheefteengroteaantrekkingskrachtopdejongegeneratiesindesteden.Dievoelenzichalsouderonzekerdoortweegroteveranderingendiezichophetniveauvandefamilievoltrekkenendefamilieverhoudingenopz’nkopzetten.Allereerstisdoordeinvoeringvandeéén-kind-politiekdepositievankinderenbinnendefamilieveranderd.Zezijneenkostbaarbezitgeworden.Zewordendoorallefamilieledengekoesterd,vormendespilwaarallesomdraait.Indekrantenwordtgewaarschuwdvoor‘hetkleinekeizersyndroom’.Detweedeveranderingbetreftdepositievandegrootouders.Zijhebbengeenofeenuiterstkleinpensioenengeeneigenkapitaalofonroerendgoed.Geldwordtverdienddoordemiddengeneratie.

Deouderegeneratiewoontdaarominbijdemiddengeneratieennietomgekeerd(zoalsvroeger).Hetgemiddeldeopleidingsniveauvandezeouderenligteenstuklagerdandatvanhunkinderen.Ouderenzijndaardooropmeerdereterreinendemindereenditondergraafthunautoriteit.Voordekleinkinderenzorgendoenzijnogsteeds.Zijwillenenkunnennietanders.Maarinhetverledenbepááldenzijdeopvoeding,nuwordenzijsteedsvakergezienalswelkomeopvoedingsondersteuners,diemetrespectbehandeldmoetenworden,maardiezicheigenlijkinhunhandelentochzoudenmoetenlatenleidendoordenogvageopvoedkundigeidealenvanhunbeteropgeleidekinderen.ZullendegeschetsteontwikkelingendaadwerkelijkleidentoteenbreukmethetConfucianistischeverleden?Veelzalafhangenvandeoudersvannu,dekomendegeneratiegrootouders:gaanzijdooropdeingeslagenwegofkerenzij-netalsdecommunistischepartijindertijdijlingsterugophunschreden?Detijdzalhetleren.

Literatuur

Kessen, W. (ed.) (1975). Childhood in

China . New Haven: Yale University.

44

Inmijnouderlijkhuiswasindejarenzestigééndouchebeschikbaarvoornegenpersonen.Alspuberleverdeik’smorgensvroegregelmatigstrijdmetmijnbroersenzussenomhetdierbarestukjeterritoriumvandewarmebadkamerinhetverdernogonopgewarmdehuis.Opgevaarvanruzieoftelaatopschoolkomenbesloegdedouchetijdmeestalnietmeerdantweeminuten.In‘hotelmama-papa’vanonzejongstedochter-bijna18jaaroud-wordenmomenteeltweebadkamersgedeelddoordriepersonen.Alletijddusomongestoordvandegeneugtenvanwater,shampoo,bodyscrubendouchecrèmemetextraverrijkendeoliëntegenieten.Inonsgezinzithetwatdatbetreftwelgoedmethetpraktiserenvan‘reinheid,rustenregelmaat’.Onzedochterdouchetdanookmetovergave,delaatstetijdsomsweldriekeerperdag.Stelugerust:hetbetreftnietdeeersteverschijnselenvaneenobsessievedwang,welvandekomstvaneennieuwvriendje.Hijmaaktdatzenogmooierprobeert

tewordendanzealis,haarhuidnogmeerwillatenglanzen,noglekkerderwilruiken...Douchenenschoonheidsbehandelingendiedaarbijaandeordezijn,verschaffenhaarzekerheidenzelfbewustzijn.‘Kijknaarmij,ikmagerzijn!’Mijnvoorzichtiggesteldevraagnaardenoodzaakvandezedagelijkseherhalingen,wordtmeteenblikvanergernisenongeduldbeantwoord:…’Ja,ja,jaah,mam…’Ofwel:laatmenoumaar,ikweetechtwelwatgoedvoormeis.Endaarzithetprobleem.Watgoedisvoorhaar,iswellichtnietzobestvooronzeaarde.Wanthoerijkgezegendweinonslandookmogenzijnmetwater,hetsparen,schoonhoudenenopwarmenvanaldatkostbarevochtkostonsveelenergie;eindigeenergie,wantgrotendeelsverwektmeteindigeenvervuilendefossielebrandstoffen.Mijndochterenhaarleeftijdgenotentot24jaarzijndegrootsteverbruikersvan(warm)douchewater,ruim155literperpersoonperdag.Ikmaakmedaarzorgenom,zij(nog)niet.Iedere

Minder douchen? Ja, ja, jaah, mam! Over maatschappelijke stages en opvoeding tot duurzaam mededogenYolanda te PoelLector Jeugdparticipatie en duurzame samenlevings-opbouw, Fontys Hogeschool Sociale Studies

45

moreleaansprekingketstafopdeexistentiëlebetekenisdiederituelenvanhetdouchenvoorhaarhebben.

Gelukkigkanikmijnrolvanopvoederbinnenkortdelenmetprofessionalsenvrijwilligersdiebetrokkenzijnbijdemaatschappe-lijkestages(MaS).Metingangvanhetschooljaar2010-2011wordendezeverplichtvooralleleerlingendiein2011deschoolverlaten.Doelvandestagesisjongerenkennistelatenmakenmetdesamenlevingenmetvrijwilligerswerkenzooplangeretermijnbijtedragenaanactiefburgerschap.DegezamenlijkeministeriesvanOCW,VWSenLNVhebbenervoorgezorgd,dateruitdagendeenleerrijkestagesbeschikbaarzijn,ookinhetzogenoemdegroenesegment.Stagesindevoedingssectorzijnermedeopgerichtjongerendepositieveennegatieveconsequentiesvanhunconsumptiegedragvoorgezondheidenmilieutelatenervaren.Enstagesindezorgsectorlatensomsslimmekoppelingenzienvanzorgvoormensenmetzorgvoorhetmilieu.Bijvoorbeeldderestaurants‘VanHarte’waarjongerenervaringopdoenmethetverschaffenvangezondevoedingaanmensendieineensociaalisolementzijngeraakt;eenmooiebasisvoorhetbijbrengenvanempathieenmededogen.Maarwerkenzeook,dezeenanderemaatschappelijkestages?DeresultatenvanonderzoeknaarpilotprojectendiedeafgelopendriejaardoorheelNederlandzijnuitgevoerdstemmenhoopvol.Aande

voornaamsteorganisatorischevoorwaardenvooreengoedverloopvandestageswordtinveelpilotsalvoldaan:werkwijzenomleerlingenopdestagesvoortebereidendieoverbelastementorenwerkuithandennemen,eengoedeafstemmingtussenscholenenstagebiedendeinstellingen,pedagogischeondersteuningvoordeinstellingenomstages‘puberproof’temaken.InteressantzijnderesultatenuitonderzoeknaardeeffectenvandeMaSonder2826leerlingen,verspreidover29scholen;nietalleenomwatzeaantonen,maarookomwathetonderzoeknietkonaantonen(Bekkerse.a2010).NahetvolgenvaneenMaSblekenjongerenietsvakergeneigdsocialesteunaananderentegeven.Zelietenmeerpolitiekebetrokkenheidzienevenalsbetrokkenheidbijgoededoelen.DeverschillenmethetburgerschapsgedragvanjongerendiegeenMaShaddengelopen,warenevenwelnietgroot.Hetenigeechtduidelijkaantoonbareverschilwas,datleerlingennahetbeëindigenvaneeneenMaSvakeractiefzijninvrijwilligerswerkendatzevrijwilligerswerkookvanzelfsprekendervinden.Echter,nietaangetoondkonwordenofditverschilwerdveroorzaaktdoordeMaSzelf.Evengoedkanheteeneffectzijngeweestvanmeerbetrokkenheidvanoudersbijvrijwilligerswerk.Zogezienkomtde(mede)verantwoordelijkheidvoorzuinigerenergiegebruikvanmijndochtertochweerterugbijmijzelfalsliefhebbendeouder.

46

TochkanmijnsinziensookdeMaSzelfnogbeterbenutwordenvooropvoedingtotduurzaammededogen,ofditnudeaardebetreftofdesocialeomgeving.Uithetgenoemdeonderzoekbleeknamelijkookdatreflectieactiviteiten,zoalshetschrijvenvaneenverslagofwerkstukofhethoudenvaneenpresentatie,nietpositiefbijdragenaanburgerschapseffectenvandeMaS.Deleerlingendiegéénreflectieactivi-teitenhaddenuitgevoerd,blekenzelfshogertescorenopburgerschaps-waardenenpolitiekebetrokkenheid.Verslagenenwerkstukkenbiedenopzichzelfteweiniggaranties,datvanervaringenindestagesookgeleerdwordt,datopgedaneindrukkenomgezetwordeninnieuweinzichtenennieuwewaarden.Stageprojectenbeklijvendanhoogstensalseen‘leuke’ervaringdiesnelweeringewisseldwordtvoordevolgendenieuwebelevenis.DeuitdagingvoordeprofessionalsdiebijdeMaSbetrokkenzijnzalerdekomendeperiodeuitbestaan,datzijdestage-ervaringengebruikenomsamenmethunleerlingenopzoektegaannaar‘hetgoedelevenendegoedesamenleving’.EvelienTonkens,hoogleraarActiefBurgerschapnoemtdit‘dialogischmoraliseren’.Dialogischmoraliserenstimuleertprofessionalsenleerlingenvrijblijvendheidlostelaten,indialoogmetelkaarnormatievekeuzestemakenenstandpuntenintenementenaanzienvanmaatschappelijkevraagstukkenenonrechtwaarmeeleerlingenindestagesgeconfronteerdworden.Dialogischmoraliseren

houdtin,datconcreteenmetemotiebeladenervaringenvanleerlingendoorhunbegeleidersopschoolofopdestageplekkenaangegrepenwordenomkritischevragentestellen;overrechtvaardigeverdelingvandewelvaart,oververstandigenrechtvaardiggebruikvannatuurlijkehulpbronnenenzovoort.EenMaSwaarineenleerlingbijvoorbeeldisgeconfronteerdmetarmoedekanaanleidinggeventotnadenkenovereigenconsumptiepatronenentoenemendeverschilleninwelvaart.Dialogischmoraliserenonderzoektenontwikkeltmorelewaarden:rechtvaardigheid,gelijkheid,vrijheidenschoonheid.Daarbijwordtnieteenzijdiguitgegaanvanhetreferentiekadervanvolwassenbegeleiders.Zijdienenzichophunbeurtookopenstellenvoorwaardenenemotiesvandeleerlingenenhunoordelenvoorlopigopteschorten,bijvoorbeeldover‘verwerpelijk’consumptiegedragvanleerlingen.Datmaaktdewegvrijsamentezoekennaarpraktischeoplossingenennaaralternatievendiedecomfortzonevanjongerenoverschrijden.

…..Ikgatochnogmaareensmetmijngrotepuberpratenenintussenookopzoeknaareentechnischeoplossingomonswarmeverbruiks-wateralsenergiebrontebenutten….

Literatuur

Bekkers, R. , Spenkelink, S. Ooms,

M., & Immerzeel, T (2010).

Maatschappeli jke stage en burger-

schap; Rapportage Schooljaar 2008-2009 .

Universiteit Utrecht.

47

Metenigeregelmaathoorjeweldeverzuchting,datjevoorhetrijdenmetdeautoeersteenopleidingeneenselectieproefmoetdoorstaan,maariedereenmagkinderenkrijgenenopvoedenzonderenigeproevevanbekwaamheiddaartoe.Deuitspraakishelemaalcorrect,iedereenstaathetinderdaadvrijomkinderentekrijgenennaareigeninzichtoptevoeden.DatiszoinNederland,maarvoorzoverikkanoverzienookinter-nationaalhetgeval.Alleenoverdekinderwensvanpersonenmeteen(zware)verstandelijkehandicapbestaatenigediscussie.Hetspookvandeeugeneticaendaarmeevanhetnazismeenhunmassamoordopjodenenzigeunersenzoveleanderegroepenzorgtervoor,datdediscussienietopnieuwrichtingsociaal-darwinismegaat,eniszometeenbehoedervandievrijheidtothetkrijgenenopvoedenvankinderen.Daarmeeisechternietgezegd,datoudersaanhunlotovergelatenworden,datzeeralleenvoorstaanomdekwaliteitvandieopvoedingtewaarborgen.Alshetechtfoutgaat,ontneemtdeoverheidhenhunkinderen.Maarvoorhetzoverkankomen,iseraleenheleboelondersteuninggegeven.Alruimeen

eeuwzijnerduidelijkeinitiatievenvanuitfilantropieenlatervanuitdeoverheidomhetouderschapteprofessionaliseren.

Zowaseropheteindevande19deeeuwsprakevaneenbeschavings-offensief,waarbijviavolksontwikke-lingdegrotemassaburgerseenhogerniveauvankennisencultuurzoudenbereiken.Volkshuizenspeeldendaarineenbelangrijkerol,maarookdeeersteopenbarebibliothekeneninitiatievenvandeMaatschappijtotNutvan‘tAlgemeen.Eendeelvandatbeschavingsoffensiefrichttezichspecifiekopburgersalsouders,ophunrolalsopvoeder.HetwasmevrouwMariaElisabethHenrietteSandberg-GeisweitvanderNettendieeenkrachtigpleidooihieldomouderschap(gegevendetijdwasdatvooralmoederschap)nietlangertezienalsietswatiedereenzomaarkan,maaralseenterreinwaaropookondersteuningenopleidinggegevenmoetworden.Datdeedzeondermeerin1899methaar‘Openbriefaanmoedersenallen,dieinkinderenbelangstellen’.Daarmeeopendezeopvoedings-ondersteuningvanuiteenduidelijk

De professionalisering van ouder-schap in historisch perspectief

Jan SteyaertLector bij de Hogeschool Sociale Studies

48

pedagogischeinvalshoek.Voordienwasimmersvooraldegezondheids-zorgopditterreingeweestineenpogingdeschrikbarendhogekindersterfteomlaagtekrijgen.Zowaseromstreeks1880AlettaJacobsdiecursuskinderverzorginggafaanarbeidersvrouwenenvanaf1901deeersteconsultatiebureaus.

InlijnmetdeopenbriefvanSandbergformuleerdeElisavanCalcarpleidooiengerichtopdeonder-steuningvandepedagogischeaspectenvanopvoeding.DieleiddeneersttoteendiscussiemetNeder-lands’eerstewetenschappelijkepedagoog,JanGunning,maarlatertotconcreteactiviteiten.ZowerdenpedagogischeartikelenopgenomeninhettijdschriftMaatschappelijk werk,endatverzelfstandigdezichin1902toteeneigentijdschrift,Het kind.Inoktober1911werddanhetNationaal reizend museum voor ouders en opvoedersopgericht.Dedoelstellingvanhetmuseumwas‘denoodzakelijkheidvanvoorlichtingvoordeoudertaaktedoengevoelendooraanschouwelijkmateriaalbijeentebrengen,leermiddelenvoorcursussensamentestellenenuittegevenencursussenteorganiseren’.EenpandophetFrederikspleininAmsterdamwerdhunuitvalsbasisvanwaaruitmententoonstellingenoverhethelelandorganiseerden.LaterverhuisthetmuseumnaarUtrechtennogietslaternaarRotterdam.Aande’sGravendijkwalkrijgtmenvandegemeenteeenoudschoolgebouwinbruikleen.Datgeeftruimtevooreenpermanentetentoonstelling,maar

daarnaastgaathet‘zendingswerk’verder.Degrootsteuitdagingvoorhetrondreizendmuseumwasomtelkensbijeentijdelijketentoon-stellingergenstenlandeeensprekertevindendiehetmateriaalvanuitpedagogischeinvalshoekkontoelichten.Artsengenoeg,maargeenpedagogen!Eentijdjelater,inapril1922,openendezelfdeinitiatiefnemersheteerstehuis voor oudersinZwolle.Hetwaseensoortvastedependancevanhetmuseum.LatervolgdenernoginondermeerHaarlem,UtrechtenLeeuwarden.Terugkijkendkanditinitiatiefwordenomschrevenalseenvoorlopervandehuidigecentravoorjeugdengezin.In1942werdhetmuseumomgevormdtotLandelijkVoorlichtingcentrumvoorOudersenOpvoeders,deorganisatiegingnawatfusiesennaamwijzigingenopindestichtingKinderverzorgingenOudervoorlichting(K&O),ennoglaterwerddatdestichtingSpel-enOpvoedingsvoorlichting(S&O).Vanafdejaren1970werdhetbegripopvoedingsvoorlichtingverlaten,enhanteerdemendetermopvoedings-ondersteuning.DeoorspronkelijkecursussenzijnondertussenvervangendoornieuwemethodenzoalsTriple-P.

Enigetijdnahetopenenvanhethuisvooroudersontstondenerookmedisch opvoedkundige bureaus(MOB)opinspiratievandeAmerikaansechildguidanceclinics.In1928opendeheteersteMOBzijndeureninAmster-dammetondermeerP.H.C.Tiboutalsleidster.Multidisciplinaireteams

49

metonderandereeenpsychiater,psycholoogensociaalwerkermoesteninrisicosituatieshulpgevenaankinderenenouders,zodatergervermedenkonworden.In1982gingendezebureausopindeRIAGG’s,dielaterweeronderdeelwerdenvanGGZ-organisaties.

Naasthulpverleningenvoorlichtingkentopvoedingsondersteuningookeenverledenindevormvanpublicatiesdieopvoedingsadviezenaanoudersgaven.ZoschreefErasmusalbegin16deeeuweentraktaatoveropvoedingenonderwijs.LatervolgdenpublicatieszoalsDe ontwikkeling van het kind naar ligchaam en geest (1845)vanG.Allebé,demaandelijksebijdragenvanJanWaterinkaanhettijdschriftMoeder, de Beknopte theoretische pedagogiekvanMartinusLangeveldennatuurlijkhetoverbekendeBaby en kinderverzorging(1950)vanBenjaminSpock.Dergelijkeboodschappengaanmethuntijdmee,nietalleeninhoudelijkmaarookwatbetreftmedium.Zokennenwenuoptelevisieprogramma’szoalsdeOpvoedpolitie(SBS6),Schatjes(EO)ofSupernanny Jo Frost(RTL),enopinternetforazoalsOudersOnline.Hetdoelblijftdaarbijwelstabiel:hetverhogenvandeopvoed-kundigevaardighedenvanouders,vanuithunrolalseersteenbelang-rijksteopvoedervanhunkinderen.

Devraagdringtzichnatuurlijkopofaldieopvoedingsondersteuningzonodigis,ofhetdanzoslechtgaatmetdeopvoedingsvaardighedenvanouders.Daarinspeeltmeedater

steedsnieuweouderszijnmetnieuwekinderen.Deooitverworvenopvoedingskwaliteitenzijndaaromnaeenjaaroftiennietmeerrelevant,omdateennieuwegeneratieouderszichdangeconfronteerdzienmetopvoedingssituaties.Alleenaldaaromisopvoedingsondersteuninggeeneenmaligeactie,geensoortherstellingwaarnahetwerkklaaris,maareenpermanenteopdracht.Eentweedeobservatieis,dathetorganiserenvanopvoedings-ondersteuningbijnaonvermijdelijkeensoortmotievanwantrouweninzichdraagttenaanzienvandeopvoedingskwaliteitenvanouders.Alsofzijhetnietgoeddoen,endaaromwatextraopleiding/toezichtnodighebben.Uitonderzoekblijktechter,dathetmetdeopvoedingvanverreweghetgrootstedeelkindereninNederlandbestgoedgaat.Hoegrootdebijdragehieraanisvanhetaanwezigeaanbodaanopvoedings-ondersteuningisnatuurlijknietduidelijk.Datvormtechtergeenbasisaanhetnutvanopvoedingsonder-steuningtetwijfelenenbudgettendaarvoortekortenindehuidigebesparingsgolf.Opvoedingsonder-steuningisimmerstypischeenpreventieprogrammawaardekostenvoordebatenuitgaan.Enandersom,besparenzoubinnennietaltelangetijdleidentotvelehogerekostenaanjeugdzorgenanderesocialeinterventies.

Deze tekst is een uitbreiding van mijn

venster over hetzelfde thema op de canon

sociaal werk, zie

www.canonsociaalwerk.nl, 1911. Daar zi jn

ook de bronverwijzingen te vinden.

50

Wanneerjenaarkinderenenjongerenkijkt,valtopdatzezichvoortdurendontwikkelen.Enalsjeprofessioneleopvoedersdanookvraagtwaarzeinhunwerkindekernmeebezigzijn,danzeggenzedatzedeoptimaleontwikkelingvanhetkindstimuleren.Ookinbeleidsstukkenvanpedagogischeinstellingenistelezen,datalleinspanningenopdeontwikkelingzijngerichtenopbasisvandatuitgangspuntkunnenprofessioneleopvoedershunhandelenverantwoorden.Hetisnietgekdaterzoveelaandachtisvoordeontwikkeling,maartochisernietallesmeegezegd.Hbo-pedagogenzoudenzichafmoetenvragenwelkeaspectenvandeopvoedingweoverhethoofddreigentezien,alshetalleenmaargaatoverhetstimulerenvandeontwikkelingenwatweeigenlijkbedoelenmetde‘optimale’ontwikkeling?

Ontwikkelingisnatuurlijkbelangrijk,maarhetisniethetenigewaardevolleinhetkinderlijkebestaan.ZoheeftJanuszKorczakeropgewezen,dathetkindnetalsiedervolwassenmensbehoefteheeftaanoprechtebelangstellingensteunvananderen.Nietenkelmethetoogoplater,

maargewoonomdathetalspersoonzoalsdienuisdemoeitewaardis.Daarnaastisereengrotekansdatwe,wanneerwealleenmaarkijkenvanuithetperspectiefvandeindividueleontwikkeling,hetbelangvandesamenlevinguithetoogverliezen.MichadeWinterbepleit,datwedeontwikkelingvankinderennietlosmoetenzienvandegemeenschap.Kinderenzijnburgersdieeenbijdragemoetenlerenleverenaandemaatschappij.Hetisvoorprofessioneleopvoedersookdevraagwelkontwikkelinggebiedpreciesdeaandachtkrijgt.Menheefthetiniedergevalaltijdweloverdelichamelijke,cognitieveensociaal-emotioneleontwikkeling.Maarnadezedriewordthetlastiger.Zijncreativiteit,moraliteitenpersoonlijkheidookvanbelang?Hoezithetmetcultuurenzingeving,moetopdiegebiedenietswordengestimuleerd?Elkeindelingishetresultaatvankeuzesendiekeuzesbepaleninsterkematewatopvoederswaarnemenenwatzedoen.Nogeenlaatstepuntinditverbandis,datmenzegtdeontwikkelingtewillen‘stimuleren’.Doorzichzouittedrukkendreigtmentevergeten,dathetkindhetuiteindelijktochzelf

Pedagogische vragen bij het ontwikkelingsperspectief

Age VisserDocent Fontys Hogeschool Pedagogiek

51

moetdoen.Hbo-pedagogenmoetenzichrealiseren,dathetzosprekenoveropvoedingkanleidentoteenbeperktofvertekendbeeld.Hetishuntaakaandachttevragenvooraspectendiewordenonderbelichtofvergeten.

Wanneereenprofessioneleopvoederzegt,dathethemgaatomdeoptimaleontwikkelingvanhetkinddanisvrijweliedereendaaroverenthousiast.‘Ontwikkeling’moetwelgoedzijn,hetmaakteenondernemendeindrukenisgerichtopvooruitgang.‘Optimaal’wilzeggen,datwegeentalentverspillen,maareruithalenwaterinzit.Daarnaastklinkt‘ontwikkelen’ookneutraal.Dediverseontwikkelingsgebiedenenbijbehorendeleeftijdsfasenzijnimmersgebaseerdopwetenschappelijkonderzoek.Wiezouhethiermeeoneenskunnenzijn?Zoweldeoudersalsdeprofessionalszijntevredenenstellenverdergeenvragenmeer.Tochisnoglangnietallesduidelijkenhbo-pedagogenzoudennamoetendenkenoverwatnuprecieswordtbedoeld.

Overdeoptimaleontwikkelingvanhetkindwordtmeestalgesprokentegendeachtergrondvaneenontwikkelingspsychologischmodel,waarinverschillendeontwikkelingstakenzijngeformuleerd.Uitdatmodelkanperleeftijdsfasewordenafgeleidwelkgedraghetnormale,gemiddeldekindmoetlatenzien.Zomoeteenkindbijvoorbeeldlerenzichzelfte

verzorgen,socialecontactenoptebouweneneenopleidingtevolgen.Hetmodelbiedteennormatiefkader,datinhetwerkvelddoorvrijwelniemandterdiscussiewordtgesteld.Ditmodelisbijzondernuttigindecontextvanachterstandsbestrijding,opvoedingsondersteuningofhulpverlening.Hetmaaktinzichtelijkwaareventueleproblemenspelen.Hetisechterdevraagwatprofessioneleopvoedersmetdezemodellenkunnen,alshetgaatoverdegewoneopvoedingwaaringeensprakeisvangroteproblemen.Pedagogenindekinderopvangofhetbuurthuiszijnnietklaarmethunwerkalseenkindgoedvoorzichzelfzorgt,vriendenheeftenzichnietverveelt.Zemoetendatkindtelkensweereenpassendengoedprogrammabieden.Endatkindmagzichdanbijvoorbeeldwelgoedkunnenvermaken,maardaarmeeisnognietallesgezegdoverdeinvullingvanz’nvrijetijd.Watisnuechtdemoeitewaardomtedoen?Deeneopvoederlaatziendatsportenleukenbelangrijkis,terwijldeanderekinderenlaatmeehelpenmethetverzorgenvandedierenopdekinderboerderijeneenderdestimuleertmeisjesomaanbrommerstesleutelen.Professioneleopvoederslatenvoortdurendzienwatzebelangrijkvinden.Hetgaaternietalleenomofeenontwikkelingstaakdoorhetkindkanwordenuitgevoerd,maarookomdeconcreteinvullingdaarvan.Endaarbijkanhetnietandersoferwordenprioriteitengesteldenkeuzesgemaakt.Ookinderesidentiële

52

jeugdzorgisernaasthetaanpakkenvangroteproblemensprakevangewoonopvoeden.Bijhetsamenetenineenwoongroepgaathetbijvoorbeeldnietalleenmaaromzorgvoordeeigengezondheid.Opdeachtergrondspelenookanderezakendievooropvoedersrelevantzijn.Eetmenelkedagvleesofvrijwelnooit?Besteedtmenveelaandachtaanhetkokenofishetaltijdhaastwerk?KooptmendeseizoensgroentenoflaatmendeboontjesinvliegenuitAfrika?Professioneleopvoedersgevenkinderenofzehetwillenofnietallerleiopvattingenmeeovereten,vrijetijd,relaties,enzovoort.Zemakenzichtbaarwatwelaandachtenzorgverdientenwatniet.Medeopbasisdaarvanbouwenkinderenenjongerenhuneigenwaardenkaderop.

SophieDrenthgafonlangsaanzichzorgentemakenoverkinderendieinonzetijdopgroeienzondercontactmetdenatuur.Hoeverhoudtdeoptimaleontwikkelingvanhetkindzichtothetthemanatuurenduurzaamheid?Pedagogendiedeontwikkelingvankinderenwilstimuleren,vindendenatuurwellichtheelbelangrijk.Hetisechternietdirectduidelijkomwelkontwikkelingsgebiedofwelkeontwikkelingstaakhetgaatalswebijvoorbeeldmeteengroepkinderenhetbosintrekkenomsamentegenietenvanhetbuitenleven,onsteverwonderenoverdeschoonheidvanhetlandschapendekrachtteervarenvandenatuur.Wekunnendenkenaandeemotioneleontwikkeling,

dekinderenwordenblijvanhetbos.Dezintuigenkomenaanbod,hetruikenvandedennengeurenhetluisterennaardevogels.Demotoriekkrijgtaandachtmetrennenenklimmen.Aldezeaspectenspelenmisschienweleenzekererol,maartochisernietallesmeegezegd.Hetgenietenendeverwonderingdieinditvoorbeeldzotyperendzijnwordenalsopvoedingsdoelzeldenexplicietbenoemd.Inbeleidsstukkenvanpedagogischeinstellingenwordterovergezwegen.Hetbevorderenvandezorgendeinzetvooreenduurzamewereldkanvoorpedagogeninhunwerkeenbelangrijkedoelstellingzijn.Ookdatdoelvaltnietperdefinitieonderhetstimulerenvandeoptimaleindividueleontwikkeling.

Professioneleopvoedersdiezeggen,datzedeoptimaleontwikkelingwillenstimuleren,latenbewustofonbewustveelaspectenvanhuntaakonbenoemd.Eenkindisnietalleenmaareenzichontwikkelendmenseneenhbo-pedagoogisnietalleenmaarhbo-ontwikkelaar.Hetblijfteenuitdagingsamenmetoudersenmetkinderenzelfnatedenkenoverwatvanbelangisbijhetvormgevenvanhetgoedekinderleven.Hopelijkwordtditnadenkenindepraktijkiniedergevalingezetdoorhbo-pedagogen.Hunwerkbestaatindekernuitopvoeden.Datklinktminderconcreetenminderneutraaldanontwikkelingstimulering.Hetroeptdaardoorwellichtmeervragenopendatisnujuisteengoedezaak.

53

Kennelijkmoetervanallesmetdemensgebeuren,wilhetgoedmethemkomen.Wemoetenhembeschaven,zijntalententotontwikkelingbrengen,desmaakvanetenlerendathijspontaannietlekkerzouvinden,desmaakvoormuziekbijbrengendiehijspontaannietzouwaarderen,lezen,schrijvenenrekenenaanleren,opvoedeninwaardenennormenetcetera.Eenonopgevoedemens,eenbarbaar,holenmens,isniethelemaalmensmaarbungeltergenstussenmensendier.Dus,nogsterkergezegd:opvoedingmoethetmenselijkevandemens,hethumanum,aanzijndierlijkheidonttrekken,hembovenzichzelfuitlatenstijgen,enisopdiemanierverwikkeldineenvoortdurendestrijdmetdenatuur.DeDuitsefilosoofenpedagoogEugenFinkzegthetradicaal:‘Opvoedinggaattegendenatuurin.Zijistegen-natuurlijk.’Watisdanechterdienatuur,waartegendeopvoedingzichafzet?Metdeopvoedingsidealenverandertookhetbeeldvandenatuurdatdaartoeincontraststaat.Datwiliklatenzienaandehandvandriemodellenvanopvoeding,dieiksamenvatonderdetitels‘mystiek’,‘hermeneutiek’,en‘spel’.

MystiekDemystiekisgeenchristelijkeuitvindingmaarisinzijnkernGrieks.Demens,onderworpenaandedood,lijdendonderziekteenvergankelijkheidvanalwathijliefheeft,grijptnaarhetblijvende,eeuwigeenonveranderlijke.Alleenalsgeestelijkwezenblijkthijaandeondergangdieindenatuurbeslotenligttekunnenontsnappen.Deschoonheiddiedegeestervaart,bijvoorbeeldindeharmoniedergetallen,vergaatnietindeaardezoalshetlichaamvaneengeliefde.Hetgoededatdegeestervaartwanneerhijmediteertopderechtvaardigheid,corrumpeertnietzoalsderechtvaardigeschijnvankoningen.Watdegeestvandaagonderkentalswaarisnietmorgengelogen.Gedurendetweeduizendjarenvandewestersegeschiedenis,inOudheidenMiddeleeuwen,isdegeestvoordemenszijnhouvast,zijnvoertuignaardeeeuwigheidenzijnontsnappingaandedood.Zichzominmogelijktevereenzelvigenmetzijnlijf,zinnen,seksualiteit,engeheelééntewordenmetdegeestdiezichinalledingenkenbaarmaakt,washetnatuurlijkeinddoelvandeopvoeding.Opvoedingwasgeworteldindewegvandemystiek.

Opvoeding tegen de klippen op

Harald van VeghelOud-lector Waardeneducatie, filosofie en ethiek, Fontys Hogeschool Theologie en Levensbeschouwing

54

WoordTekstenhaddenindietijdnietveeltebetekenen.Platozieternietmeerdaneenaardigheidjeengeheugensteuntjein.Watdatbetrefthadhijgeenvooruitziendeblikwanthetgeschrevenwoordzounogeenhelecarrièregaanmaken.Indemodernetijdgaathetopvoedingsprojectdefasevanhetgeschrevenwoordin.Opvoedingwordtnuopvoedingingeletterdheid.Hetvertrouwenzelfervaringenoptekunnendoendiededimensievandegeestvooronsontsluitenverdwijnt.Degeestiseenervaringvananderen.Vanmensenvanvroeger,uiteenonbereikbaarverleden:Homerus,Plato,Mozes,Jezus.Ofvangenieënvannu,evenonbereikbaar,gestoordofalteradicaalinhunonleefbarelot,afstevenendophunonvermijdelijkeondergang.Hunnamenwordenherhaaldalsmantra’s:Nietzsche,VanGogh,Ghandi.Demodernemenszorgtdathijopveiligeafstandvanhenblijft.Huntekstenwordenuitgespit,zinvoorzin,woordvoorwoord,alsofweinhungrafkeldersooiteenopenbaringterugzoudenkunnenvinden.Schilderijenwordengeïnterpreteerdenbediscussieerd,tentoongesteldinmuseawaarhetpubliekoprespectvolleafstandmoetblijven,indegatengehoudendoorbewakersencamera’s.

HermeneutiekDeopgevoedemensvandemodernetijdiseengeletterdemens.Dekernvanhetgeestelijklevenvandemodernemensisnietmystiek

maardehermeneutiek:dekunstomtekstenofanderedocumentenvanhetgeestelijklevenvananderenteontcijferenendedaarinverborgenbetekenisophetspoortekomen.Demodernemensiswezenlijkhermeneutisch.Ikbedoeldaarmeedathijuitdetweedehandleeftendat-alssieraadvanzijngeestelijkeontwikkeling-bewustcultiveert.HetlandschapwordthemontslotendoordemuziekvanBeethoven,hetbelachelijkevanhetlevendoorderomansvanKundera,dereligieuzeervaringdoordebijbelofdeveda’s,hetlichtbovendepolderdooroudeHollandsemeestersenzovoorts.Denatuurwaartegendeopvoedingindehermeneutischegezindheidzichafzet,isdeongepolijstepretentieoorspronkelijktezijn,vanuiteigenervaringenteschrijvenofteschilderen,dewaarheidtespreken,bijzondertezijn,enzovoorts.Velendiemeteendergelijkepretentieindehandenvanopvoederskwamen,geïnspireerdejongeschrijvers,schilders,filosofen,architecten,werdendoorhunleermeesterstotdegrondtoeafgebroken.Eengoedopgevoedemensweetimmersdateenberoepopeigenoorspronkelijkheidongeschiktheid,naïviteitenuiteindelijkeengebrekaanbeschavingverraadt.

SpelMaarindelaatstedecennialijktdewestersecultuurhethermeneutischeopvoedingsparadigmaverlatentehebben.Kinderenlijkenbevrijdtezijnvandeverplichteconsumptie

55

vandescheppingenvananderen.Kinderenmogenzelfoponderzoekgaaneneigentalentenontplooien.Maarschijnbedriegt.Demoderneopvoedingisnaardehuidigesmaaknietteverafgeraaktvanoorspronkelijkeervaringenenniettecomplex,maarintegendeeltetraag,tesimpel,teeendimensionaal.Dewereldvanhetwoord,diezichtraagvoortsleeptevanboeknaarboekenvankunstwerknaarkunstwerk,steedsgeoriënteerdopheteneuniekeding,isontploftineenveelheidvanbeelden,impulsenengeluiden.Watoverbleefiseendermatediffuseveelheiddatgeenopvoedermeerzouwetenhoehijnogeenoverzichtaanzoumoetenreiken.Enduslaathijzijnpupillenmaarmeteenglobalegebruiksaanwijzing(vanwaardeaan-enuitknopaandecomputerzitbijvoorbeeld)aanzichzelfover.Ziedaarwat‘eigentalentenontplooien’betekent:zoekhetmaaruit,ikweethetooknietmeer.Deoorspronkelijkeervaringen,indemodernetijdoprespectvolleafstandgekoesterdalsdeervaringenvanuitzonderlijkeanderen,wordennuverknipt,gemixt,tekstvermengdmetbeeld,geluid,3Dteruggespoeldenweeruitgespuugd.Allesislichtenmogelijkheid,gewichtensubstantiezijnopgeheven.Allesisoorspronkelijkendusisnietsoorspronkelijk.Whocares,hetiseenspel,good4u.Endenatuurwaartegeneenopvoedingzichindezetijdafzet?Zoudatnietdezwaarmoedigheidzijn,dieweigerthetlevenspel

telatenworden,zichingraaftineenhutopdehei,inzorgen,beperkingen,hechtingaangewoontesenafkeervanhetvreemde?

Misschiendatdenatuurdemensdaarmeeopnieuwhaareigenversievanhethumanum,hetwezenlijkmenselijke,laatzien:namillenniacultuurenopvoedingnogsteedsonveranderdlijf,leefwezen,ervaringswezen.Hoeverderweterugkunnenkijken,methoemeerverbazingwedemenselijkeinspanningkunnenzienomhetdierachterzichtelatenengeheelgeestteworden,envervolgensomdeprimaireervaringachterzichtelaten,omgeheelontwikkeldengeschooldteworden:opvoedingsidealenvolgenelkaarop,maarhetdierinonsoverleeftmeteenindrukwekkendeconstantheidaldietijden,eet,drinkt,vrijt,enbeweegtzichinzijneigenterritorium,enneemtnognietdemoeiteomdeinspanningenomaanhemteontsnappentebecommentariëren:zogedraagtzicheenwinnaar.

Literatuur

Fink, E. (1992). Natur, Freiheit,

Welt; Philosophie der Erziehung .

Würzburg (p. 57, vert. hvv. )

Colofon

© Fontys Hogeschool Pedagogiek, september 2010Samenstelling: Frans Jehoel en Bas LeveringOmslagillustratie: Dorien Huisman, titel ‘Femme du Monde’Vormgeving en druk: Grafische producties Fontys Hogescholen

00.K.2971.02.10

De grote wereld van SophieVriendenboekje voor Sophie Drenth bij haar afscheid als directeur van Fontys Hogeschool Pedagogiek