De humanioris aevi operibus Bohemicis, quae Monaci Bavarorum asservantur

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academyof Sciences in Prague

De humanioris aevi operibus Bohemicis, quae Monaci Bavarorum asservanturAuthor(s): JAN MARTÍNEKSource: Listy filologické / Folia philologica, Roč. 114, Čís. 2/3 (1991), pp. 184-194Published by: Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy ofSciences in PragueStable URL: http://www.jstor.org/stable/23465324 .

Accessed: 16/06/2014 03:17

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact [email protected].

.

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy of Sciences in Prague iscollaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Listy filologické / Folia philologica.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 91.229.248.154 on Mon, 16 Jun 2014 03:17:40 AMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/stable/23465324?origin=JSTOR-pdf

http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp


De humanioris aevi operibus Bohemicis, quae Monaci Bavarorum asservantur

JAN MARTINEK

Post Guelferbytana litterarum Latinarum monumenta investigata me libros in catalogo Bibliothecae Bavarorum publicae memoratos per imagines luce factas exploraturum esse

pollicitus sum,1 quorum studiorum eventum, emolumenta, fructus hac in commentatione

propono. Quae ex mancis ac debilibus catalogi indiciis superiore anno cognoveram, piena et integra, auxilio nimirum lucis fallere nesciae expressa atque delineata, paucis ante

mensibus accepi, cuius rei gratiam iis, qui in Bibliotheca Bavarorum publica imagines operum penetrantibus lucis radiis conficiunt, me debere libenter fateor. Ingratus profecto esse videar, si parum aestimem has tabellas, quippe quae nonnulla exhibeant, unde nova

et ignota disci possint. Quam cognoscendi occasionem ne differam, ad has operum partes,

quas maximi momenti esse apparet, memorandas iam venio. Est autem operis 4 P. o. lat.

743 Beibd. 35 signati titulus hoc exemplo: Epithalamion in nuptias nobilis et ingenui viri d. Iacobi Berweckii a Bernfels, Sac.

R. C. M. ab officiis camerae in regno Bohemiae, necnon et nobilis, castissimae simul et

lectissimae virginis Sibyllae Schindeliae, nobilis et generosi domini piae2 memoriae Nicolai

Schindelii etc., quondam S. R. C. M. a consiliis et camerae in reg. Boli, a secretis supremi,

relictaefiliae, exaratum amore sponsi, sui quondam discipuli, a Petro Corvino Regiomonta no Franco? ... Pragae typis Georgii Melantrichi ab Aventino anno 1576?

Quae ratio in ter Berweckium et Corvinum poetam intercesserit, ex his distichis compe rimus:5

55 Ast ego, qui quondam iuvi te visere colles

verticis Aonii - Lipsia testis erit -,

nunc tibi pacta canam thalami sponsalia fausti, ut6 meus hoc etiam pulvere sudet equus.

Sequentia carminis verba ad Berweckii vitam pertinent: Patria progenuit te eulta Moravia primum

60 advenam et externas1 suasit adire plagas.

Tandem, cui dederat primum te, reddidit, almae

huic celebri Pragae, patria terra loco,

moribus et studiis ubi commendatus honestis

coepisti magnis charior esse viris.

65 Sic tua successu crevit fortuna secundo,

tollere quae pergit nunc quoque laeta caput. Caesaris hùud etenim tantum promotus in aulam

iussa dati gnavus muneris aequa subis,

verum etiam peperit tibi nobilitatis honorem

70 cognita cum iusta sedulitate fides

et, tibi cognatis placuit cum vivere terris,

hac tibi regali nunc stat in urbe domus.

Linguarum peritiam, qua sponsus sponsaque ornabantur, his versibus laudat Corvinus:

101 Ambo praeterea linguam calletis utramque mutantes patrio Theutona verba sono.

Praga, quae Berweckii nuptias Corvini carminé decorabat, relieta Montes Metallife

184



DE HUMANIORIS AEVI OPERIBUS BOHEMICIS..

ros petemus similis festi participes futuri, quod opusculo P. o. lat. 1667t Beibd. 59 (et 61) in bibliotheca Monacensi signato describitur, cuius libelli hic est titulus:

Epithalamia nuncupata ornatissimo, doctrinae eruditione et virtute praestanti viro

domino Nicolao Thodaeno Cubitensi, scholae patriae ree tori etc., sponso, et castissimae

virgini Catharinae, filiae amplissimi et prudentissimi viri dn. Sebastiani Trbischeri, consulis Schlaccowaldensis etc., sponsae, nuptias celebrantibus Cubiti XVI. die Ianuarii iuxta

Gregorianam Calendarii correctionem anno ... 1589. Lipsiae Iohannes Beyer imprimebat.

Applaudunt nuptiis quinque poetae. Nicolaum Selneccerum et M. Alexandrům

Beckerum, res divinas Lipsiae in aede Thomana facientem, duo eruditi Cubitenses Bohemi sequuntur, Tobias Albinus et Thomas Moyses, Graecis hic, Latinis ille versibus

insignis, quorum vatum arnicas gratulationes Adamus Eniccelius Schônbacensis, et ipse patria Bohemus, Latino poemate claudit. Selneccerus, quem faustarum acclamationum

initium fecisse dixi, cognomen sponso inditum interpretandum sibi proponit: 1 Qui moesturrř mortis nomen cognomine signât,

nunc laetum vitae nomen et omen habet.

Quibus in lusibus et nugis poeticis Beckerum sectatorem habet. Exterminantur exturban

turque Graeco Thomae Moysis carminé Venus et pronuba luno et profanus Hymenaeus,

quorum in divorum locum Christus, sancti et integri conubii auctor, votis poetae atque precibus advocatur. Sponsi ingenium, virtutes, merita ultimo carminé laudantur:

Tu vero ingenio Celebris, praeclarus es arte

condecorans patrias non sine laude plagas. Scilicet et varias potis es dissolvere lites

10 et pia turbato dicere iura foro.

Qui temporis ordine sequuntur libelli, Davidi Sartorio et Wolfgango Edero, typographis Ingolstadii vergente 16. saeculo artem suam professis, lucem publicam debent intra annos 1589-1595 prelum experti. Quorum opusculorum primum 4. Bavar. 2123, 42 signatum hoc modo inscriptum est:

Carmina propemptica illustri et generoso domino d. Ioanni libero baroni ab Hasen

burg, domino Budinae etc., posita academici rectoratus epomide9 Ingolstadio in Italiam

discedenti, obsequii et boni ominis ergo inscripta a Daniele Paggaeo Salisburgensi, II. studioso, et M. Ioanne Gyselero Gedanensi, II. studioso. Ingolstadii ex officina typographica Davidis Sartorii anno 1589.

Erat mos poetarum propemptica scribentium, ut tamquam inutiles dissuadèrent

vias voluntatemque amicorum itinera parantium non satis tutam esse fingerent, cum

tamen non nescirent Consilia peregrinandi, quae iam penitus familiarium animis mandata essent, fixa immotaque manere neque ullis monitionibus evelli aut exstirpari posse vocesque dehortantium frustra prolatum iri in vanum abituras. Quorum in poetarum numero Daniel quoque Paggaeus ducendus est, qui academiam Danubianam, quae Ingolstadii erat, Iohanni ab Hasenburg, viro liberi potius quam tractabilis ingenii, persuadentem facit, ut coeptum iter Italicum dimittat:

Ergo tot incassum voces abiere precantis

flectere nec gemitus te potuere mei?

Ergo stai immota stabilis sententia mente

Istriadum10 turbae dicere triste vale?

5 Ergo posthabita populosa Teutonis ora

ibis in ignotas, vir generose, plagas ...? Non sat erat patriae suaves liquisse Camoenas,

in triplici sedem quae posuere Praga, 15 nec sat erat Suevis abitu peperisse dolorem,

dum Dilingaei deseris arva soli?

185



JAN MARTINEK

Me quoque (rem miserami) post reddito sceptra relirtquis et praefers regnis extera regna meis.

Heu mihi, non mereor sic esse relieta, per hortos

Aonidum ductrix quae tibi fida fui ... Adde, quod attribuì fasces et epomidis11 usum,

30 non nisi praeclaris attribuendo viris,

quodque lubens sese votis communibus omnis

subdidit imperio docta corona tuo.

Muneris hoc nostri est: tantum ne despice munus,

est scelus accepti non meminisse boni.

35 Itur ad externas magno discrimine gentes, tutius in nostra vivere praestat humo.

Sunt etenim nostris sua commoda plurima terris,

commoda vix aliis invenienda locis.

Hic attenta cohors arrectis auribus astat,

40 ut praeceptoris singula verba notet.

Illic scurra pios turbai clamore magistros

inque meros risus optima dicta trahit.

Hic pax alma viget, late lis serpere nescit,

durât ibi longos lis odiosa dies. 45 Hic si forte duos discordia tangat amicos

commotisque brevis suadeat arma furor,

post unam subito cessât dissensio pugnam

foedus et, inter eos quod fuit ante, manet.

Ast alibi multos differì sicarius annos

50 vindictam tacitos suetus amare dolos

et, quos haud audet manifesto laedere Marte,

hos ex insidiis laedere fraude parat. Vera loquor: quis enim mortes et funera nescit,

quae mihi tot claros praeripuere viros?

55 Italiae multi iuvenum petiere Penates,

unde referre tamen non valuere gradum.

Opponit sanus et intelligens auctor humanae voci res Italiae nimium prementi vocem

divinam, dum Apollinem Academiae querelis respondentem inducit: 65 Dixerat haec flavos Academia scissa capillos

largo per madidas imbre fluente genas. Cuius ut audivit fletus venerandus Apollo

hic, ubi Castaliis flumen abundat aquis, protinus accedens ad eam sic suaviter infit:

70 ,,Filia, quid rigido destruis ungue genas? Cur precibus coelum, cur aera questibus impies?

Non potes hoc superum sistere fata modo.

Ut Latios adeat populos spes vivida stirpis, nobile quae Leporum nomen ab arce trahit,

75 hoc superis visum: Superos reprendere noli,

sedibus aethereis illa cupido venit.

Ibit in Hesperìam coeli duce et auspice rege

aligerumque sacra concomitante manu,

ut multas videat diversi climatis urbes

80 discat et Hetrusco verba referre sono.

186



DE HUMANIORIS AEVI OPERIBUS BOHEMICIS...

Nam variis animi sensus exponere linguis

dictaque non uno reddere posse modo,

hic labor illustri decet ortos stemmate, ad ampia munera quos magni Caesaris aula vocat.

85 Instar enim muti nunc aulicus ille putatur, materno13 tantum qui sciât ore loqui.

Insuper et veterum leges, divina reperta,

Romuleique colei iusta statuta fori,

quo teneat, quid ius summum, quid postulet aequum 90 ac hominum veluti ponderet acta Themis,

ut, cum Caesarei fiet pars digna senatus,

auxilio patriam consilioque iuvet. Sunt equidem, fateor, superando pericula multa,

quae damnum cunctis non superata ferunt ...

Attamen haec Ianus féliciter omnia vincet

Herculea natus monstra domare manu.

Nam reprimet pravos pietate libidinis aestus

et Victor Veneris vi rationis erit.

105 Insidias etiam prudens vitabit, amicos

si sibi nitetur conciliare pares

sique vagabundi fugiens commercia coetus

peius eo certo duxerit esse nihil ...

Denique, ne capiat mentem torpédo, labore

120 absque bono nullum tempus abire sinet,

ut tandem patrias rediens optatus in urbes

laudibus antiquis aequiparetur avis.

Quare, nata, tuum cohibe, carissima, planctum, ex abitu lani laus tua maior erit.

125 Nam, quocunque viam tendet, quocunque sub axe

vixerit ille, tuum nomen ad astra feret et, quoties Istri succurret mentio, dicet:

„Solvete, Istriades, o mea cura, deae."

Neque vi persuasionis caruit Apollinis oratio, quippe quae fideliter, constanter, aequabili ter Academiam ad credendum ducerei:

Nec mora, Phoebaeis Academia mota loquelis

coepit honorato condere vota sono:

135 decus Aonidum, regni praeclara propago14

fertilis, irrigua quod lavat Albis aqua. I, quo fata iubent et quo fert recta cupido,

sanus in Ausoniam perge citusque redi,

ut, cui triste vale tristis nunc dicere cogor, 140 il lì sub reditu carmina laeta canam.

Ioannes quoque Gyseler, alterius carminis auctor, experientiam rerum et linguarum peregrinando acquirendam esse arbitratur:

Est aliquid varios mundi percurrere tractus

regnaque non uni subdita nosse polo nec pigrum nido putrescere semper in uno

vixque pedem patrias ferre vel ante fores. 5 Perdita dégénérés tenet haec vecordia mentes

enervesque nurus decrepitosque senes.

187



JAN MARTINEK

Ast varios passim populorum noscere cultus

inque peregrinis multa notare locis

nec secus externos, quam si vernacula promas 10 verba, loqui lingua non titubante sonos,

haec decet, haec ornât generosam cura iuventam,

vera cui cordi est gloria, verus honos ...

Non fluii a patriis omnis sapientia Musis,

hanc partim15 populi regnaque multa docent.

35 Saepe, domi ingéniés quod vix peperere labores,

praestitit exiguo parva labore via.

Saepe, quibus doctae nunquam patuere Minervae

limina, nulla quibus cognita Musa fuit, longa dies et multorum experientia morum

40 egregiis potuit connumerare viris.

Qui si Palladias sectentur alacriter artes,

an, quo post ultra progrediantur, erit?

Hi tandem imperio populos fraenare sciuntque

integra consiliis regna iuvare suis.

Neque satis esse existimat poeta unius alteriusve populi mores et instituta experiri: Extera regna petis nec te Germania felix

urbibus una potest exatiare suis

85 nec Rhaetos vidisse sat est Suevosque feroces et passim Helveticis maenia firma iugis

nec sat Boiarici fasces gestasse Lycaei,

quosi6 nisi praeclari non tenuere viri,

Ausonias ultra sed adhuc contendis in urbes

90 Euganeique petis docta Lycaea soli.

Erat, cur regio ipsaque natura venienti Iohanni arriderei aliquando ad publica negotia cum magna regni utili tate accessuro:

Aura tibi faveat, gratus libi serviat aether

terraque sit genio commoda tota tuo,

ut tandem patrias répétas ornatior oras

110 mentis et egregiis auctior inde bonis

Caesareique decus pars et veneranda senatus

consiliis firmes sceptra Bohaema tuis. Sic aeterna tuae per te quoque gloria stirpis

crescet, iam per avos ante corusca tuos,

115 et tanta ad seros veniet tua fama nepotes,

quanta nec aeternis sit minuenda moris.

Neque falsa fuit poetarum vaticinatio: factus est Iohannes in patriam reversus appellatio num praeses constitutoque salario inopiam sustentare poterai, cum in omnes scriptores

largus et prodigus patrimonii luculentissimi naufragium esset passus. Neque tamen diu

divitiis opibusque suis supererai, sed honorum fortasse possessionumque calamitate

fractus mortem cum vita commutavit.17

Opusculi quinquennio fere post librum modo memoratum in alia eiusdem urbis

officina impressi et in Bibliotheca Bavarorum publica signum 4 Bavar. 2123 Beibd. 6 sortiti hic est titulus:

Carmen nomine congregationis d. Virginis annunciatae oblatum et publiée recitatum

admodum reverendo et generoso domino Ioanni Pawlovio de Pawlowicz et in Ugest etc.,

ecclesiarum cathedralis Olomucensis et collegiatae Brunensis canonico, cum VII. Calend.

188




Ian. anno 1594 iter in patriam adornans praefectura sese abdicaret. Ingolstadii ex officina

Wolfgangi Ederi. Pawlovium abiturum dehortantur sodales neque tamen sperare audent se ei persua

suros esse, ut hiemem appetentem multo gelu horridam respiciens parato itinere désistât:

20 Sed fixum, ut video, sedet immotumque sedebit

linquere Boiugenum terras nostrique regendi

officium alterius vigili transcribere curae nec patiere tibi mentem hanc hortatibus ullis

mutari, quamvis rigeat iam firigore tellus 25 informisque gelu fluvios bruma asperet ipsos. Est tamen iucunda exanclatorum laborum recordatio:

Nulla tuam recti caepere oblivia mentem,

40 sed iuvit doctis usque impallescere chartis18

et studio infracto naturae mira reperto scrutati et totam rationis acumine rerum

complecti summam et sinuosa volumina magni volvere Aristotelis latebrasque recludere caecas.

Clauditur series operum Ingolstadinorum libello in honorem Viti Michaelis Prageni edito, cuius opusculi duo exemplaria in supra dicta Monacensi bibliotheca reperta sunt 4 Bavar. 2123, 26 necnon 4 Bavar. 2120 Vili 7 signata:

Gratulatio in solemne faustissimum, quo reverendus d. M. Vitus Michael Pragensis, ss. theologiae studiosus, primo sacrificio ad d. Virginis Ingolstadii operatus est V Idus Aprii., a religiosis jf. Leonardo Agricola, Gregorio Hagen, Ambrosio Zinckh, Georgio Berreudero, canonicis regularibus percelebris monasterii b. Mariae Virginis in Rhor profes

sis, amoris ergo scripta. Ingolstadii ex officina typographica Wolfgangi Ederi anno 1595. Neque caret Viti patria laude, quam illi Gregorius Hagen Vergiliům imitatus19

tribuit: Est regio Europae longo circumdata terrae

margine, dives opum studiisque asperrima belli.

Est bene eulta viris patrique opulenta Quirino urbibus addictis, Albis quam flumine stagnai ... .

Celebratur ab eodem poeta consilium mutandae religionis, quod Vitus Michael patris auctoritatem et exemplum secutus cepit:

At vixdum ter quarta videi te bruma paterno 30 addictum errori, genitor cum talia gnato:

„Huncne deus nostris ardorem mentibus addii, o fili, an sua cuique deus fit dia cupido? Aut sacrum aut aliquid iam dudum invadere magni mens agitai mihi neve (!) isthac contenta videtur

35 relligione. Fidem multos adscribere Olympo Christiadum cernis nec eos spes fallii hiantes Messiae, ceu nos, promissi. Percipe porro,

quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat. Est animus patriam patriaeque relinquere ritus

40 uxoremque et agros, magno cum foenore quondam haec eadem Deus ut coeli super aethere reddat.

"

Tum sic: „Mene," inquis, „summis adiungere rebus,

o genitor, socium fugis? Est, quo tendis, Olympům

qui vita bene credat emi; me pectore toto

45 accipito et comitem casus complectere in omnes:

189



JAN MARTINEK

nulla tuae sine me quaerantur praemia vitae,

seu pacem, seu bella geras ... ."

Ast dux Boiugenum Fernandus ubi ista bibebat

55 aure, patrem ac gnatum confestim accersere mandat

atque, horum mutata loco sententia si non

cessisset, se patrinum fore nomine reque

promittit; sic, sic in relligione carentes

ductores decet esse pios, decet esse benignos. 60 Vix (multo fidei fundamina prima locata

fructu et, sacratum quanto exspectaveris amnem

fervore ac quanta hac fueris pietate rigatus, ut sileam) sacro fuerant eluta fluento

crimina, cum duce Fernando suadente gravesque 65 impensas faciente alacris nil linquis inausum

nil intentatum, lento dum vimine ramum

invenias (quoniam haud datur ante gravissima quaeque

aggredier, quam hos quis decerpserit arbore foetus),

fervidus ingenio properas, alte quoque lumine cuncta

70 perlustras loca, nempe arbos ubi plurima surgit,

pinguis ubi piceae sudat liber, arbore ramus

num nemore in tanto se forte ostendat: et ecce

Fama malum, quo non aliud velocius ullum

mobilitate viget, cui quoi sunt corpore plumae, 75 tot vigiles oculi, tot et ora, repente per auras

nocte volat media20 Vitique adlabitur aures.

Haec te multiplici replet sermone canitque,

quod nemora illa sient, ubi pinguem dives opacet ramus humum, Monaci, Boiae quod principe fulget.

80 Hic sub gente, tuo nomen de nomine, lesu,

quae trahit (haec etenim nemus hoc colit atque labore

supplantai) carpis ramum mox rite repertum dextra (namque volens sequitur facilisque, Tonantis

si quem fata vocant). Ramo haud contentus at isto

85 absque mora ad Boias celeri pede tendis Athenas

gressum, ubi Pegasides domus et gratissima Musis,

mons quoque Parnassus21 ...

Apta ad alliciendos lectorum animos narratio. Quam tamen alia etiam de causa hoc loco repetendam esse arbitratus sum. Monstrat enim perspicue atque dilucide exeuntis etiam

humanioris saeculi poetas mirabili quodam impetu ac fervore ad imitanda antiquitatis monumenta esse latos. Quaerentibus nobis, quo fonte Hagen usus sit, Vergilianae Aenei dos versus offeruntur (9, 184-187, 190, 191, 199, 200, 206, 220). in quibus voces a poeta nostro sumptas litteris inclinatis seu cursivis excudendas curavi:

Nisus ait: „Dine hune ardorem mentibus addunt, Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido? Aut pugnam aut aliquid iamdudum invadere magnum mens agitai mihi nec placida contenta quiete est."

„ ... percipe porro,

quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat ..."

,,Mene igitur socium summis adiungere rebus,

190




Nise, fugis ... ?" „ ... qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem."

„ ... nec mea iam mutata loco sententia cedit."

Cetera etiam Vergilio aliisque antiquitatis vatibus debentur, ut rami illius mentio, ante

quam grave opus inchoetur, decerpendi (cf. Verg. Aen. 6,136-211). Neque succenseremus nostro poetae, si Vergilii verba gnarus et intelligens acciperet, quod vix fecisse videtur de Fama loquens. Erat enim Vergilio Fama malum (Aen. 4, 174), quippe quae effecisse crederetur, ut Iarbas amoris stimulis ad aemulationem, rivalitatem, invidiam impulsus ulciscendi cupiditate flagraret, ut coniugium Aeneae et Didonis Iarba vehementer expo stulante Iovique supplicante discinderetur, ut Dido decepta et ad desperationem adducta morti obiceretur. Neque tamen in malis habenda erat Fama, quae Vito Michaeli nuntia bat esse in Bavaria urbes bene de religione merentes salutaremque doctrinam peregre venientibus offerentes. Invitus significai hoc locò auctor Latini sermonis Romanarumque litterarum peritiam multa lectione quaesitam ipsam per se efficere non posse, ut carmina

cedro linenda scribantur. Neque voces solas, sed etiam vocum vim et sensum homines

litterarum periti pondérant, qui in animo habent poetis sedem ac domicilium in bifido Parnassi culmine concedere.

Ex Bavaria in médias ac meridianas Moraviae plagas proficiscemur Tobia quidem Bezaleel comité ac duce, qui poeta ortu Tirolensis hoc opusculum anno 1603 Brunae typis Bartholomei Alberti in unico folio imprimendum curavit:

Gratulatio scripta eruditione et humanitate praestantissimo viro domino Ioanni

Dinckelio Sultzbachio Palatino, liberalium artium magistro, ob in urbe Znoyma Moraviae ad D. Michaelem conrectoratus ei munus delegátům, a M. Tobia Bezaleel Tyrolensi (2 E o. lat. 84-6).

Conqueritur auctor Znoymam oppidum rebus adversis laborare neque scholas

quiete frui posse, cum curia, tempia, fora, domus malis urgeantur deficientibus quoque hortis et campis et vineis. Esse praeterea damna, quae ludos ipsos manifesto petant Maecenatum patrocinio destitutos discipulisque spoliatos: 27 Diminuunt ex parte22 scholas sine laude parentes,

in domibus natos qui retinere soient... .

35 Qui studium enixe curet, qui spiret ad alta,

vix inter multos unus et alter adest.

Sperat itaque poeta fore, ut novus conrector afflictis scholarum rebus subveniat fortiter

que duram vincat fortunám.23

Accesserunt ad imagines librorum apud nos collectas luce expressa Laurentii

Circleri epicedia Heidelbergae anno 1600 edita et a me in superiore commentatione24 carptim breviterque perstricta. Quem libellum eruditissima domina Irena Zachová sibi tractandum depoposcit; neque fortasse dubitabit quisquam, quin non sine iusta

cognitionis promovendae exspectatione hoc consilium ab ea sit initum. Memoravi nuper in hac ephemeride25 opusculum sollemnia nuptiarum viri ab

oppido Medsericeno oriundi celebrans. Sunt duo huius nominis municipia Moraviae, alterum Maius appellatum, quod Oslavae aquis alluitur, alterum inter amnes montibus, qui Moraviam ab Hungaria Superiore et Silesia séparant, ruentes situm: neutrum in libello nunc demum in usus nostros adumbrato significate, siquidem in titulo hanc notam legere licet: Medsericii in Polonia Maiori. Omni itaque dubio remoto oppidum nominate, quod inter Francofurtum Marchionum et Posnaniam urbes ad Obram flumen

situm esse constat. Quae si ita sunt, nil ad nos. Graecas voces consulto a me typographorum menda cavente saepius esse vitatas

iam pridem fassus sum, quod meum institutům ut iustum ac debitum facile probare

poterò lectori meam commentationem superiore anno in hac ephemeride26 editam in

191



JAN MARTINEK

specturo, in qua duae non amplius voces Graecae, potissimae profecto tituli partes, quae minime erant omittendae, tamen duplicem depravationem non effugerunt leni spiritu, qui

superponendus erat, litterae alpha anteposito necnon littera delta in locum litterae sigma

perperam substituta. Sed quid mirum? Spernuntur Graeca aliarumque litterarum monu

mentis posthabentur, quo fit, ut ne in ephemeride quidem antiquitatis studiis dicata recte

typis exscribi possint. 7

Annotationes

1 Listy filologické (quam ephemeridem posthac litteris LF signabo) 113, 1990, p. 238; cf. paginas

243-245 ibidem, in quibus librorum inscriptiones reperiuntur. 2

Pro diphthongo -ae hic posita in opusculo 16. saeculi littera e caudata impressa est. 3

Alia eiusdem auctoris opera Bohemis dicata in Enchiridiì rerxatae poesis volumine primo Pragae anno 1966 edito in pagina 465 commemorantur; quaere hoc Enchiridion in bibliothecis etiam

sub Bohemico titulo: Rukověť humanistického básnictví. 4

Scribitur in opusculo humanioris aevi ratio more Romano, h. e. litteris. Huius modi diflerentiarum

inferius non admonebo hac unica discriminis mentione contentus. 5

Versus ab initio unius cuiusque carminis (etiamsi a me in hac commentatione non totum

edatur) in foliorum marginibus numerantur. 6 In libello 16. saeculi et pro ut impressum invenimus, qua tamen lectione nulla ratio coniunctivi

sudet redditur. 7

In opusculo 16. saeculi masculinam adiectivi formam legimus (externos). 8

Est re vera diphthongus oe (pro ae) in libro 16. saeculi impressa. Humanioris aevi rationem

scribendi ab antiqua distantem in quibusdam neque tamen in omnibus sequor Enchiridii

quidem renatae poesis exemplo usus (vide praefationis primům volumen auspicantis paginam

8). Neque ulterius progressus in aliorum poetarum versibus edendis harum rerum denuo

lectorem admonebo unica orthographiae mentione hoc loco facta acquiescens. 9

Epomis (amiculum) pars vestis rectorum erat necnon aliorum virorum rebus academicis praefecto rum. Etymon Graecae vocis et originem Latina vocabula humerale et superhumerale exprimunt.

10 Appellantur Istriadum nomine docti academiae sodales Ingolstadii, quam urbem Ister seu

Danubius alluit, versantes. 11

Vide supra annotationem 9. 12

Leporum ... arx: hoc modo nomen Hasenburg ab auctore redditum est. 13

Praeter alia testimonia voces etiam materno ... ore auctorem natione Germanum fuisse indicant:

est enim sermo patrius Germanis Mutlersprache (lingua materna). 14

Aliam quoque interpungendi rationem lectori facile probemus: ... propago, fertilis irrigua ...; constat enim non modo regiones et tractus, verum etiam fluvios et rivos fertiles esse, quippe qui solum ferax reddant vimque terrae frugiferam augeant; cf. ThLL VI 1, 588, 65-67.

15 Fortasse me ipse nimiae obsequentiae et infirmitatis condemnabo, quod non passim pro partim

scribendum esse censuerim.

Traditur antiquitus pronomen quae. Cf. Enchiridion renatae poesis 2, Pragae 1966, p. 280.

Cf. Pers. 5, 62.

Aen. 1, 14

In libello 16. saeculi médias impressum est.

Boias ... Parnassus: Ingolstadium his verbis significato. Voces ex parte isdem verbis in superiore disticho positis respondent, ubi alia scholarum non bene

institutarum causa affertur.

Si quis Znoymam profectus in tabulario publico libros et litteras 17. saeculi ineuntis cum supra memorato carminé contulerit, iis fortasse, qui historiam educationis et eruditionis scribunt, haud exiguum praestitisse videbitur commodum.

LF 113, 1990, p. 244

LF 113, 1990, p. 245

192



DE HUMANIOR1S AEVI OPERIBUS BOHEMICIS...

26 LF 113, 1990, p. 52

27 Perducto iam ad finem hoc opusculo cetera litterarum monumenta ad Laurentii Circleri vitam et

merita pertinentia Monaco Bavarorum ad nos missa sunt, quo pro officio doctissimae dominae

Theresiae Payr, quae mediae Latinitatis lexico Germanorum moderatur, debitam gratiam memori mente persolvo.

RÉSUMÉ Mnichovská bohemika z období humanismu

JAN MARTÍNEK

Podle fotografických snímků došlých z mnichovské Bayerische Staatsbibliothek podávám v tomto článku podrobnější charakteristiku některých latinských bohemik, jejichž tituly jsem uvedl podle tištěného katalogu zmíněné mnichovské knihovny v Listech filologických 113, 1990, str. 243-245. Jde o tyto tisky:

1. Blahopřání vydané r. 1576 v Praze u Melantricha k svatbě Jakuba Berwecka z Bernfelsu a

Sibyly, dcery Mikuláše Šindela. Autorem tohoto latinského epithalamia je Petr Corvinus z Kônigs berka ve Francích, známý již dříve jako autor humanistických bohemikálních spisů. V nově objeve ném tisku nacházíme Corvinovu zmínku o tom, že řídil v Lipsku Berweckova humanistická studia. Corvinus podává životopis svého bývalého žáka: narodil se na Moravě, pobýval v mnoha zemích, na začátku a konci jeho cest byla Praha, kde získal dům. Byl povolán k císařskému dvoru, jeho věrné

služby byly odměněny šlechtictvím. Autor oceňuje u obou snoubenců znalost domácího i německého

jazyka.

2. Sborník gratulačních příspěvků, v nichž se vedle latiny uplatnila i řečtina, k sňatku Mikuláše

Thoda, který řídil školu v rodném Lokti, a Kateřiny, dcery Šebestiána Trótschera, konšela v Horním Slavkově. Svatba se slavila v Lokti 16. 1. 1589, sborník byl vydán v Lipsku u Jana Beyera.

3. Propemptika Janu z Hasenburka, pánu na Budyni, vydaná r. 1589 v Ingolstadtu v tiskárně Davida Sartoria. Básně k odchodu na italská studia napsali dva Janovi bývalí kolegové v Ingol stadtu. Daniel Paggaeus zachovává zvyklost autorů propemptik a zamýšlí se nad účelností cesty, kterou označuje navíc jako nebezpečnou. Vytýká příteli, že opouští Ingolstadt stejně nevděčně, jako předtím opustil Prahu a Dillingen, ačkoli mu italské vysoké školy neslibují lepší studijní podmínky. Na rozdíl od spořádaných německých poměrů se tam projevuje podle Paggaeova názoru neúcta k vysokoškolským učitelům, jejichž přednášky posluchači ruší a zesměšňují, a není zaručena ani osobní bezpečnost studentů, z nichž mnozí se z italského pobytu nevrátili. Své vyhraněné stanovisko autor poněkud zmírňuje závěrečnými verši, v nichž zdůrazňuje nutnost studia cizích jazyků i

italských právních tradic a norem, jejichž poznání je pro budoucího státníka nezbytné.

4. Veršované rozloučení, vydané v Ederově ingolstadtské tiskárně přibližně o pět let později, bylo určeno Janu Pavlovskému z Pavlovic na Újezdě, kanovníku v Olomouci a v Brně, při jeho návratu na Moravu. Jde o retrospektivní pohled na jeho studie. Zdůrazňuje se jejich vytrvalost, soustavnost i cílevědomá snaha po dosažení harmonického vzdělání aristotelovského směru systematickým odstraňováním mezer ve vědění, zvláště v poznání přírody.

5. Trojici bohemikálních ingolstadtských tisků uzavírá gratulační sborník z roku 1595 k ingol stadtské primici Víta Michaela z Prahy, vydaný - stejně jako předchozí tisk - u Edera. Druhý ze čtyř přispěvatelů Gregorius Hagen se ve verších pochvalně zmiňuje o Čechách - Michaelově vlasti - a

rozepisuje se o tom, jak Michael přijal na popud otcův a spolu s ním katolickou víru a jak dovršil své vzdělání v tomto duchu vysokoškolským studiem v Ingolstadtu. V Hagenově básni jsou výrazně zastoupeny Vergiliovy verše, autor jich však nedovedl vždy vhodně užít v souladu s myšlenkou, kterou chtěl vyjádřit.

6. Blahopřání M. Janu Dinckelovi ze Sulzbachu ve Falci k dosažení hodnosti konrektora ve

Znojmě u sv. Michala. V úvodu básně otištěné na jednolistu si M. Tobias Bezaleel z Tyrol stěžuje na neutěšené poměry ve Znojmě, a to jak v zemědělství a vinařství, tak v městské správě a ve školství, které nemá mecenáše a trpí nedostatkem žáků, protože rodiče neposílají děti do školy a poněvadž

193



JAN MARTINEK

ani mezi žáky není zájem o vyšší vzdělání. Autor vyjadřuje přesvědčení, že Dinckel energicky zjedná

nápravu. Po charakteristice zjištěných bohemik následují v článku kratší sdělení:

a) Nově objevená heidelberská epicedia Laurentia Cirklera z roku 1600 (srov. LF 113, 1990, str.

244) si loni vyžádala k zpracování dr. Irena Zachová. Její studie přinese nepochybně cenné poznatky o tomto významném představiteli moravského kulturního snažení v době Karla st. ze Zerotína.

b) Humanistický tisk Novis nuptiis..., o němž je zmínka v LF 113, 1990, str. 245, není moravikum.

Zaslaný fotografický snímek umožnil poznání, že se adjektivum Medsericensis nevztahuje ani

k Velkému ani k Valašskému Meziříčí, ale k místu podobného jména, ležícímu na řece Obře mezi

Frankfurtem nad Odrou a Poznaní.

c) Otištění dvou řeckých slov v Listech filologických 113, 1990, str. 52, se neobešlo bez dvou

závažných sazečských chyb. Časté zkušenosti toho druhu získané v minulosti vedly ke snaze vyhýbat se na stránkách LF (třebaže jde o časopis určený pro klasickou filologii) užívání řečtiny, na výše citovaném místě však šlo o základní slova nadpisu, která nebylo možno vynechat.

194



Documents

De humanioris aevi operibus Bohemicis, quae Monaci Bavarorum asservantur