FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2005-2006

DE KARAKTERISTIEKEN VAN “BUSINESS ANGELS”

VERSUS ONDERNEMERS

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van:

Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen door

GERT DE BAETS

Onder leiding van

Prof. Dr. Ir. Sophie Manigart

I

Vertrouwelijkheidsclausule

Permission

II

Woord vooraf

Voor de begeleiding bij de opbouw van deze licentiaatverhandeling ben ik veel

erkentelijkheid verschuldigd aan Dhr. Tom Vanacker.

Tevens dank ik ook alle personen die me gesteund hebben bij het tot stand brengen van deze

scriptie, waaronder in het bijzonder mijn vriendin Vicky, mijn ouders en mijn zus.

III

Inhoudstafel

1. Inleiding ____________________________________________________________________ 1

DE KARAKTERISTIEKEN VAN BUSINESS ANGELS ___________________________ 3

1. Inleiding ____________________________________________________________________ 4

2. De persoonlijke karakteristieken van de business angel _____________________________ 6 2.1. Leeftijd _________________________________________________________________________ 6 2.2. Geslacht ________________________________________________________________________ 8 2.3. Opleiding en beroep _______________________________________________________________ 9 2.4. Inkomen _______________________________________________________________________ 10 2.5. Hoe vermogend zijn de business angels? ______________________________________________ 11

3. De investeringsactiviteit van de business angel ___________________________________ 15 3.1. Hoe komt een business angel in contact met investeringsvoorstellen?________________________ 15 3.2. In hoeveel investeringsvoorstellen waarmee een business angel in contact komt, wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd (Deal Acceptance Rate)?________________________________________ 16 3.3. Hoeveel investeringsvoorstellen worden afgekeurd en waarom? ___________________________ 18 3.4. De investeringsgraad en de investeringsomvang ________________________________________ 20 3.5. Hoeveel risicokapitaal wordt er door de business angels per land en per jaar ter beschikking gesteld van de ondernemers? _________________________________________________________________ 25 3.6. Welke vormen kan de investering allemaal aannemen? ___________________________________ 25 3.7. Hebben business angels een voorkeur om te co-investeren? _______________________________ 26 3.8. In welke fases van de levenscyclus van de onderneming zijn business angels voornamelijk geïnteresseerd? _____________________________________________________________________ 29 3.9. De industrietak __________________________________________________________________ 31 3.10. Geografische locatie _____________________________________________________________ 32 3.11. De “exit” horizon van de business angel _____________________________________________ 33

4. De investeringsobjectieven van de business angel_________________________________ 34 4.1. Actieve of passieve houding? _______________________________________________________ 34 4.2. Meerderheids- of minderheidsparticipatie? ____________________________________________ 35 4.3. Diversificatie?___________________________________________________________________ 37 4.4. Hoe gaan business angels om met de risico’s waaraan ze worden blootgesteld? ________________ 37 4.5. Welke rendementen worden door business angels verwacht en behaald? _____________________ 39 4.6. Niet-financiële opbrengsten ________________________________________________________ 42

DE KARAKTERISTIEKEN VAN ONDERNEMERS _____________________________ 45

1. De ondernemer en de groei van de onderneming__________________________________ 46 1.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 46

2. Groeiaspiraties van de ondernemer gelinkt aan de groei van de onderneming _________ 52 2.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 52 2.2. Besluit: ________________________________________________________________________ 68

3. High-growth versus low-growth ondernemingen__________________________________ 71 3.1. Literatuuroverzicht: ______________________________________________________________ 71 3.2. Besluit: ________________________________________________________________________ 80

IV

ONDERZOEK ____________________________________________________________ 83

1. Inleiding ___________________________________________________________________ 84

2. Samenstelling van de dataset __________________________________________________ 86

3. De karakteristieken van de business angel _______________________________________ 90 3.1. Qua leeftijd: (AGE4) _____________________________________________________________ 90 3.2. Qua geslacht: (GENDER)__________________________________________________________ 91 3.3. Qua opleiding: (GEMEDUC)_______________________________________________________ 92 3.4. Qua inkomen: (GEMHHINC) ______________________________________________________ 93 3.5. Qua investeringsomvang: (BAFUNDUS) _____________________________________________ 94 3.6. Qua industrietak: (BATYPE1D)_____________________________________________________ 96

4. De karakteristieken van high-expectation versus low-expectation ondernemers ________ 98 4.1. Qua leeftijd: (AGE4) _____________________________________________________________ 98 4.2. Qua Opleiding: (GEMEDUC) _____________________________________________________ 100 4.3. Qua ervaring: (SUSKILL) ________________________________________________________ 101 4.4. Qua geslacht: (GENDER)_________________________________________________________ 102 4.5. Qua grootte van de onderneming: (SUNWJOB4) ______________________________________ 103 4.6. Qua industrie / sector: (indust) _____________________________________________________ 105 4.7. Qua locatie van de klanten: (SULOCAL)_____________________________________________ 106 4.8. Qua concurrentie: (SUCOMPET)___________________________________________________ 107 4.9. Qua nieuwe technologieën: (SUNEWTEC) ___________________________________________ 109 4.10. Qua social capital (netwerken): (KNOWENT)________________________________________ 110 4.11. Qua huishoudinkomen: (GEMHHINC) _____________________________________________ 111 4.12. Qua ondernemersactiviteit:_______________________________________________________ 111 4.13. Qua motivatie: ________________________________________________________________ 112

5. Besluit____________________________________________________________________ 114

V

Gebruikte afkortingen

BA business angels

3 f’s family, friends and fools

VI

Lijst figuren

Figuur 1: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in New England?____________ 35 Figuur 2: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in Californië? ______________36 Figuur 3: Aantal mislukkingen die BA toekennen aan een portefeuille van 10 investeringen in start-ups_____ 39 Figuur 4: De factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden, onderverdeeld in 3 categorieën__ 48 Figuur 5: Expected outcomes of growth _______________________________________________________ 54 Figuur 6: Ability, need en opportunity ________________________________________________________ 55

VII

Lijst tabellen Tabel 1: Overzicht leeftijd 6 types BA__________________________________________________________ 7 Tabel 2: Overzicht geslacht 6 types BA ________________________________________________________ 8 Tabel 3: Overzicht opleiding 6 types BA_______________________________________________________ 10 Tabel 4: Overzicht inkomen 6 types BA _______________________________________________________ 11 Tabel 5: Overzicht welvaart 6 types BA _______________________________________________________ 12 Tabel 6: Hoeveel ondernemingen hebben de 6 types BA in hun loopbaan als ondernemer opgericht? _______ 14 Tabel 7: Deal Acceptance Rate Amerikaanse BA ________________________________________________ 17 Tabel 8: Deal Acceptance Rate Britse BA______________________________________________________ 18 Tabel 9: Vergelijking tussen de Britse BA en de Amerikaanse BA qua investeringsbedragen en qua verhouding aandelenkapitaal/schuldkapitaal ____________________________________________________________ 23 Tabel 10: Overzicht investeringsactiviteit 6 types BA_____________________________________________ 24 Tabel 11: In welke mate worden de 6 types BA bereid gevonden om te co-investeren? ___________________ 29 Tabel 12: Actieve of passieve houding? Een vergelijking tussen de Amerikaanse BA uit de studie van Robert J. Gaston (1989) en de Amerikaanse BA uit de studie van Wetzel (1981) _______________________________ 34 Tabel 13: Overzicht aandeelhouderschap 6 types BA_____________________________________________ 36 Tabel 14: Aantal mislukte investeringen voor elk type onderneming. Vergelijking BA in New England, in Californië en in Groot-Brittannië. ___________________________________________________________ 38 Tabel 15: Een vergelijking van de rendementen in New England, in Californië en in Groot-Brittannië ______ 41 Tabel 16: Gemiddeld jaarlijks rendement 6 types BA_____________________________________________ 42 Tabel 17: Trade-off financiële opbrengsten - niet-financiële opbrengsten_____________________________ 44 Tabel 18: Factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden______________________________ 46 Tabel 19: Overzicht empirische studies (Storey, 1994)____________________________________________ 49 Tabel 20: Karakteristieken die high-growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen. Vergelijking tussen de Reynolds database en de Price Waterhouse clients.____________________________ 80 Tabel 21: Onderscheid tussen high- en slow-growth ondernemingen belicht volgens 4 hoofdgebieden zoals deze door Barringer, Jones en Neubaum (2005) worden onderscheiden __________________________________ 81 Tabel 22: Aantal variabelen en steekproefgrootte per dataset ______________________________________ 86 Tabel 23: Lijst met de gebruikte variabelen ____________________________________________________ 86 Tabel 24: Overzicht literatuur: leeftijd ________________________________________________________ 90 Tabel 25: Leeftijd van informele investeerders - business angels____________________________________ 90 Tabel 26: Overzicht literatuur: geslacht_______________________________________________________ 91 Tabel 27: Geslacht van informele investeerders - business angels___________________________________ 91 Tabel 28: Opleiding van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) ________92 Tabel 29: Opleiding van informele investeerders - business angels__________________________________ 92 Tabel 30: Overzicht literatuur: inkomen_______________________________________________________ 93 Tabel 31: Inkomen van informele investeerders - business angels ___________________________________ 94 Tabel 32: Overzicht literatuur: investeringsomvang _____________________________________________ 94 Tabel 33: Investeringsactiviteit van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998) 95 Tabel 34: Investeringsomvang van informele investeerders - business angels__________________________ 95 Tabel 35: Overzicht literatuur: sector ________________________________________________________ 96 Tabel 36: Industrietak: informele investeerders - business angels ___________________________________ 96 Tabel 37: Leeftijd (jobcreatie) ______________________________________________________________ 98 Tabel 38: Leeftijd (innovatie) _______________________________________________________________ 99 Tabel 39: Leeftijd (internationalisatie)________________________________________________________ 99 Tabel 40: Opleiding (jobcreatie)____________________________________________________________ 100 Tabel 41: Opleiding (innovatie) ____________________________________________________________ 100 Tabel 42: Opleiding (internationalisatie) _____________________________________________________ 100 Tabel 43: Ervaring (jobcreatie) ____________________________________________________________ 102 Tabel 44: Ervaring (innovatie) _____________________________________________________________ 102 Tabel 45: Ervaring (internationalisatie)______________________________________________________ 102 Tabel 46: Geslacht (jobcreatie) ____________________________________________________________ 103 Tabel 47: Geslacht (innovatie) _____________________________________________________________ 103 Tabel 48: Geslacht (internationalisatie)______________________________________________________ 103 Tabel 49: Grootte van de onderneming (jobcreatie)_____________________________________________ 104 Tabel 50: Grootte van de onderneming (innovatie) _____________________________________________ 104 Tabel 51: Grootte van de onderneming (internationalisatie) ______________________________________ 104 Tabel 52: Industrie (jobcreatie) ____________________________________________________________ 105 Tabel 53: Industrie (innovatie) _____________________________________________________________ 105

VIII

Tabel 54: Industrie (internationalisatie)______________________________________________________ 105 Tabel 55: Locatie van de klanten (jobcreatie) _________________________________________________ 106 Tabel 56: Locatie van de klanten (innovatie) __________________________________________________ 107 Tabel 57: Locatie van de klanten (internationalisatie) ___________________________________________ 107 Tabel 58: Concurrentie (jobcreatie) _________________________________________________________ 108 Tabel 59: Concurrentie (innovatie)__________________________________________________________ 108 Tabel 60: Concurrentie (internationalisatie) __________________________________________________ 108 Tabel 61: Nieuwe technologieën (jobcreatie) __________________________________________________ 109 Tabel 62: Nieuwe technologieën (innovatie)___________________________________________________ 109 Tabel 63: Nieuwe technologieën (internationalisatie) ___________________________________________ 109 Tabel 64: Social capital (jobcreatie) ________________________________________________________ 110 Tabel 65: Social capital (innovatie) _________________________________________________________ 110 Tabel 66: Social capital (internationalisatie) __________________________________________________ 110 Tabel 67: Huishoudinkomen (jobcreatie) _____________________________________________________ 111 Tabel 68: Huishoudinkomen (innovatie)______________________________________________________ 111 Tabel 69: Huishoudinkomen (internationalisatie) ______________________________________________ 111 Tabel 70: Ondernemersactiviteit (jobcreatie)__________________________________________________ 111 Tabel 71: Ondernemersactiviteit (innovatie) __________________________________________________ 112 Tabel 72: Ondernemersactiviteit (internationalisatie) ___________________________________________ 112 Tabel 73: Motivatie (jobcreatie) ____________________________________________________________ 112 Tabel 74: Motivatie (innovatie) ____________________________________________________________ 113 Tabel 75: Motivatie (internationalisatie) _____________________________________________________ 113 Tabel 76: Karakteristieken van de ondernemer die al dan niet een invloed hebben op de groei van een onderneming ___________________________________________________________________________ 115

1

1. Inleiding

Deze thesis bestaat, voor wat betreft het literatuuronderzoek, uit twee grote delen.

Enerzijds zal er gekeken worden naar de karakteristieken van de business angel en anderzijds

zal er een licht worden geworpen op de kenmerken van de ondernemer.

In deze inleiding willen we U, als lezer, laten kennismaken met het begrip business angel.

En zoals het hoort, beginnen we dan ook met het definiëren van dit begrip. In de literatuur

vinden we verschillende definities terug, maar omdat Wetzel (1981) de pionier is in het

onderzoek naar deze individuen, willen we U zijn definitie niet onthouden:

“Informal investors are defined as sources of risk capital other than professionally

managed venture capital funds, equity-oriented Small Business Investment Companies

(SBIC’s), other institutional investors and the public equity markets.”

Op basis van deze definitie kunnen we stellen dat business angels een belangrijke rol

spelen in het wegwerken van de zogenaamde “equity gap” (Harrison en Mason, 1991). Wat

betekent dit concreet? Indien een nieuwe onderneming wordt opgestart, zal er in de eerste

plaats, voor wat betreft de financiering, een beroep worden gedaan op de 3 f’s (family, friends

and fools). Echter, als de onderneming verder wil doorgroeien, wordt het hierin vaak

belemmerd door een gebrek aan financiële middelen (= equity gap).

Ten eerste hebben startende ondernemingen het vaak moeilijk om aan te kloppen bij

financiële instellingen. Deze financiële instellingen hebben immers nog geen zekerheid dat

deze start-ups hun leningen gaan kunnen terugbetalen via hun interne kasstromen. Ook

bezitten deze jonge ondernemingen nog onvoldoende activa die als onderpand kunnen dienen

voor aangegane leningen.

Ten tweede zal het ook moeilijk zijn om in die fase van de levenscyclus van de

onderneming een venture capitalist (professionally managed venture capital funds) aan de

haak te slaan. Een venture capitalist investeert doorgaans niet in start-ups omwille van een

aantal redenen (Wetzel, 1981). Ten eerste neemt Wetzel (1981) aan dat een venture capitalist

pas zal investeren boven een bedrag van +/- $500.000. Dit bedrag moet aanzien worden als

een soort grens tussen de financiering door een business angel en de financiering door een

venture capitalist. Ten tweede zijn de risico’s die met zulke investeringen gepaard gaan, te

groot voor de venture capitalist. Een laatste reden die Wetzel (1981) aanhaalt, is dat het

2

groeipotentieel van start-ups vaak te laag is. Opnieuw reikt hij ons een soort grens aan.

Venture capitalisten zullen pas bereid zijn om de onderneming financieel te ondersteunen

wanneer het cijfer van de verkopen, over een tijdspanne van 10 jaar, boven de 20 miljoen

uitstijgt.

En tenslotte is het als startende onderneming al helemaal onmogelijk om een beroep te

doen op het openbaar spaarwezen (public equity markets).

De business angels zorgen ervoor dat dit gebrek aan kapitaal, de equity gap, wordt

overbrugd. Ze vervullen dus de rol van reddende “engel”, vandaar hun benaming.

In het kader van deze thesis bestuderen we de kenmerken van de business angel. Dit laat

de ondernemer toe zich een beeld te vormen over deze mysterieuze kapitaalverschaffer. Dit

beeld is nodig opdat ondernemers kwaliteitsvolle business angel financieringen zouden

kunnen identificeren. Zo komt een meer optimale match tot stand tussen business angels en

ondernemers.

Zoals reeds gezegd, zullen ook de ondernemers onder de loep worden genomen. Deze

zorgen immers voor de vraag naar de financiële middelen verstrekt door de business angel. In

ons literatuuronderzoek en in ons praktisch onderzoek zullen we een onderscheid maken

tussen traag groeiende (low-expectation ondernemingen) en snelgroeiende (high-expectation

ondernemingen) ondernemingen. Er zal worden gekeken naar de verschillende kenmerken die

traag- en snelgroeiende ondernemingen van elkaar onderscheiden. Dit is interessant voor onze

business angel. Als kapitaalverschaffer wordt hij immers, door het lezen van deze thesis, in

staat gesteld om snelgroeiende ondernemingen beter te identificeren. De bestemming van zijn

kapitaal wordt hierdoor geoptimaliseerd alsook de match tussen de ondernemer en de business

angel. Dit laatste is ten slotte de bedoeling van deze thesis.

Het praktisch onderzoek geeft de resultaten weer voor Belgische business angels en

Belgische ondernemers. Zoals reeds gezegd, wordt er bij de Belgische ondernemers een

onderscheid gemaakt tussen low-expectation en high-expectation ondernemers. Zoals U zal

zien, wordt de studie van Erkko Autio uitgebreid. Niet enkel jobcreatie maakt het verschil

tussen een low- en een high-expectation ondernemer, ook innovatie en internationalisatie

komen in ons praktijkonderzoek aan bod. Uiteindelijk zullen de vraag- en aanbodzijde met

elkaar worden vergeleken of anders gezegd, “de karakteristieken van business angels versus

ondernemers” worden in deze thesis ontleed.

3

DE

KARAKTERISTIEKEN

VAN BUSINESS

ANGELS

4

1. Inleiding

De eerste studies naar de karakteristieken van informele investeerders vonden plaats in de

Verenigde Staten van Amerika en dit in de jaren ’80. Deze waren vooral ingegeven door het

feit dat er zich in de jaren ’70 in de Verenigde Staten van Amerika een gebrek aan

risicokapitaal voordeed om nieuwe en kleine, snelgroeiende ondernemingen mee te

financieren (Wetzel, 1981).

Wetzel (1981) bestudeerde als eerste de karakteristieken van informele investeerders. Hij

deed dit aan de hand van een sample van 133 business angels in New England (V.S.A.). Tot

dan toe was er slechts weinig bekend over wie die informele investeerders eigenlijk zijn, hoe

men ze kan bereiken, welke hun investeringscriteria zijn en hoeveel informeel risicokapitaal

er beschikbaar is. Wetzel (1981) trachtte op deze vragen een eerste antwoord te formuleren.

Tymes en Krasner (1983) stelden dezelfde vragen als Wetzel (1981) maar dan voor de

business angels in Californië. 41 business angels werden bestudeerd. Merk wel op dat er van

die 41 business angels 11 zijn die zich profileren als venture capitalist. De resultaten van het

onderzoek van Tymes en Krasner (1983) moeten dan ook met enige voorzichtigheid worden

geïnterpreteerd.

Het was Robert J. Gaston (1989) die in 1989 een uitgebreid onderzoek deed naar de

karakteristieken van de Amerikaanse business angel. De sample waarop hij zijn onderzoek

steunt, is dan ook groter dan deze van Wetzel (1981) en Tymes en Krasner (1993) samen, met

name 435 business angels werden bestudeerd.

Het was lang wachten op de eerste studies over de karakteristieken van de business angels

in Europa. Het waren Richard Harrison en Colin Mason (1991, 1992) die het onderzoek van

Wetzel (1981), Haar et al (1988) en Short en Riding (1989) doortrokken naar Europa. Zij

waren de eersten die de informele kapitaalmarkt in Groot-Brittannië onderzochten. Opvallend

is dat hun studies pas hebben plaatsgevonden tien jaar nadat Wetzel de business angels in

New England had bestudeerd. De Britse business angels maakten immers vooral in de loop

van de jaren ’80 hun opmars, vandaar de eerste studies op het einde van de jaren ’80.

De opkomst van de business angel in Groot-Brittannië kan worden toegeschreven aan een

aantal aspecten (Harrison en Mason, 1991). Ten eerste stegen de reële lonen. Dit wil zeggen

dat de Britten nu meer verdienden in verhouding tot het algemeen prijspeil in Groot-

Brittannië. Hierdoor nam de welvaart van de Britse business angels toe. Ook het

belastingsregime werd ten gunste van deze informele investeerders aangepast, o.a. door de

5

invoering van het Business Expansion Scheme. Ten derde vonden er in de jaren ’80 heel wat

acquisities plaats waardoor tal van ondernemers miljonairs werden. En tenslotte was er het

feit dat de kleine ondernemingen het in de jaren ‘80 over het algemeen beter deden op de

beurs dan de grotere bedrijven. Dit vormde een extra motivatie voor de business angels om te

investeren in kleine, nog niet-beursgenoteerde startende bedrijven.

Harrison en Mason (1992) maakten, zoals reeds gezegd, als eersten een profiel van de

Britse business angel. Dit deden ze aan de hand van een sample van 86 informele

investeerders. De resultaten van hun studie hebben ze dan vergeleken met eerder uitgevoerde

studies in Noord-Amerika en Canada (Gaston en Bell, 1988; Wetzel, 1981; Short en Riding,

1989).

6

2. De persoonlijke karakteristieken van de business angel

2.1. Leeftijd

Wetzel (1981) stelde vast dat de gemiddelde leeftijd van de business angel in New

England 47 jaar is. In Californië (Tymes en Krasner, 1983) daarentegen ligt de gemiddelde

leeftijd iets lager, namelijk op 42 jaar.

In plaats van alleen de mediaan van de leeftijd te vermelden, die 47 jaar bedraagt, deelde

Robert J. Gaston (1989) de Amerikaanse business angels ook in in leeftijdscategorieën. Zo

komt hij tot een beter inzicht in de leeftijdsstructuur van de Amerikaanse business angel.

• < 35 jaar 11%

• 35 jaar – 44 jaar 33%

• 45 jaar – 54 jaar 31%

• 55 jaar – 64 jaar 19%

• ≥ 65 jaar 6%

Het valt op dat de Amerikaanse business angels erg actief zijn als ze tussen de 35 en de 55

jaar oud zijn (Robert J. Gaston, 1989).

Richard Harrison en Colin Mason (1992) stelden een leeftijdsprofiel op voor de business

angels in Groot-Brittannië. Voor de indeling van de leeftijdscategorieën baseerden ze zich op

de studie van Robert J. Gaston (1989). De leeftijdsstructuur van de Britse business angel ziet

er dan als volgt uit:

• < 35 jaar 3%

• 35 jaar – 44 jaar 13%

• 45 jaar – 54 jaar 40%

• 55 jaar – 64 jaar 33%

• ≥ 65 jaar 11%

Het valt meteen op dat de Britse business angels iets ouder zijn dan de business angels in

de Verenigde Staten van Amerika. Hun gemiddelde leeftijd bedraagt er dan ook 53 jaar.

7

Zes jaar na de studie van Richard Harrison en Colin Mason (1992) werd de informele

risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië opnieuw bestudeerd, ditmaal door Patrick Coveney en

Karl Moore (1998). Omdat de karakteristieken niet voor elke business angel altijd even

uitgesproken zijn, maken ze een onderscheid tussen zes verschillende types business angels:

entrepreneur angels, corporate angels, income seeking angels, wealth maximizing angels,

latent angels en virgin angels.

Deze business angels kunnen andermaal opgedeeld worden in twee grote groepen: de

actieve business angels en de niet-actieve business angels. Tot de eerste groep behoren de

entrepreneur angels, de corporate angels, de income seeking angels en de wealth maximizing

angels. De Latent angels en de virgin angels staan voorlopig op non-actief voor wat betreft het

maken van informele investeringen.

Coveney en Moore (1998) definiëren latent angels als business angels die in het verleden

reeds één of meer informele investeringen hebben gedaan, maar die, in de drie jaar die het

onderzoek voorafgaan, inactief zijn gebleven in hun rol als business angel. Virgin angels

daarentegen hebben nog nooit een informele investering gedaan. Ze vertonen echter wel een

sterke interesse om actieve business angel te worden. Zo verwacht bijna 90%, in de vijf jaar

die volgen op het onderzoek, één of meer informele investeringen door te voeren.

Hieronder zal per kenmerk worden gewezen op de belangrijkste verschillen tussen deze

zes business angels, te beginnen met de leeftijd. Onderstaande tabel geeft de gemiddelde

leeftijd weer van elk type business angel:

Tabel 1: Overzicht leeftijd 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking angels

Wealth

maximizing

angels

Latent angels Virgin angels

52 jaar / 48 jaar 48 jaar 50 jaar 46 jaar

Bron: Coveney en Moore (1998)

Het valt op dat de doorsnee virgin angel qua leeftijd de jongste is. Dit komt omdat ze nog

moeten beginnen aan hun carrière als business angel. Ze staan immers op het punt om toe te

treden tot de informele risicokapitaalmarkt. Aan het andere uiterste situeren zich de

entrepreneur angels die gezien hun hogere leeftijd meer ervaring kunnen voorleggen. Ze

vormen daarom een uiterst geschikte bron van financiering voor de startende ondernemer.

8

Er dient tevens te worden opgemerkt dat de verschillende types business angels uit de

studie van Coveney en Moore (1998) allen een lagere gemiddelde leeftijd hebben dan de

Britse business angels uit de studie van Harrison en Mason (1992). Wel is het zo dat de

gemiddelde leeftijd van de entrepreneur angels aardig in de buurt komt van deze van de

business angels uit de studie van Harrison en Mason (1992). Op basis van de leeftijd, zouden

we dus kunnen besluiten dat Richard Harrison en Colin Mason (1992) voornamelijk

entrepreneur angels in hun studie hebben opgenomen. Of de business angels uit de studie van

Harrison en Mason (1992) ook voldoen aan andere kenmerken van de entrepreneur angel, zal

duidelijk worden doorheen de volgende hoofdstukken.

2.2. Geslacht

Zijn het vooral vrouwen of zijn het vooral mannen die actief zijn op de informele

risicokapitaalmarkt? Robert J. Gaston (1989) gaf op deze vraag als eerste een antwoord. Hij

maakte niet alleen een onderscheid tussen mannen en vrouwen, ook deelde hij de business

angels in naar etnische afkomst. Hij kwam in zijn onderzoek tot het besluit dat acht op de tien

business angels in de Verenigde Staten van Amerika blanke mannen zijn (84%).

In de studie van Richard Harrison en Colin Mason (1992) wordt er niet gepeild naar de

etnische afkomst van de Britse business angels. Beide auteurs kwamen daarentegen wel tot

het besluit dat het bijna uitsluitend mannen zijn die er informele investeringen doen.

Patrick Coveney en Karl Moore (1998) zijn dezelfde mening toegedaan dat het

voornamelijk mannen zijn die informeel risicokapitaal aanbieden. Dit blijkt uit onderstaande

tabel die het percentage mannen weergeeft voor elk type business angel:

Tabel 2: Overzicht geslacht 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking angels

Wealth

maximizing

angels

Latent angels Virgin angels

Hoofdzakelijk

mannen / 98% 98% 100% 95%

Bron: Coveney en Moore (1998)

9

Het valt op dat quasi alle onderzochte business angels mannen zijn. Het is dan ook

moeilijk om op basis van het geslacht een onderscheid te maken tussen de verschillende types

business angels.

Voor wat betreft het geslacht, is er ook geen verschil te merken tussen de studie van

Coveney en Moore (1998) en deze van Harrison en Mason (1992). In beide Britse studies zijn

het in hoofdzaak mannen die als business angel optreden.

2.3. Opleiding en beroep

Het was Robert J. Gaston (1989) die als eerste een meer gedetailleerde analyse van de

opleiding en het beroep van de business angel in zijn studie opnam. Hij stelde vast dat de

Amerikaanse business angel over het algemeen hooggeschoold is. 72% van de onderzochte

business angels heeft een diploma hoger onderwijs op zak. Het hoogste diploma dat in

Amerika kan behaald worden is een “graduate degree”. Opvallend is dan ook dat één op vier

business angels zo’n diploma in handen heeft. Deze percentages zijn opmerkelijk hoog als je

weet dat deze business angels in de jaren ’50 en ’60 de leeftijd bereikten waarop ze mochten

verder studeren. Het was namelijk voor die tijd niet evident om een diploma hoger onderwijs

te behalen.

Welke opleidingen hebben deze business angels gevolgd? Veruit de meeste business

angels zijn “business school graduates (44%)”. Op de tweede plaats komen diegene die een

ingenieursopleiding hebben gevolgd (19%). De derde plaats wordt ingenomen door de

business angels die natuurwetenschappen hebben gestudeerd (7%). De opleidingen rechten en

geneeskunde komen op de vierde plaats (tezamen 10%).

Welk beroep oefenen deze business angels uit? Het gros is zelf eigenaar van een

onderneming (44%). Een andere grote groep bestaat uit managers (25%). Desalniettemin moet

er toch op gewezen worden dat niet alle business angels een beroep uitoefenen die te maken

heeft met het ondernemerschap. Er zijn evenzeer business angels die ingenieur of advocaat

zijn. Toch blijkt 83% van de business angels ervaring te hebben als ondernemer.

Patrick Coveney en Karl Moore (1998) maken in hun onderzoek naar de Britse business

angels een onderscheid tussen twee soorten opleidingen die business angels hebben genoten.

Enerzijds zijn er de business angels die een universitair diploma hebben behaald, anderzijds

zijn er de business angels die ofwel een technische ofwel een beroepsopleiding hebben

gevolgd. In onderstaande tabel worden de resultaten voor elk type business angel

weergegeven:

10

Tabel 3: Overzicht opleiding 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Universitair

diploma 32% / 47% 57% 70% 57%

Technische/

beroepsopleiding 43% / 49% 44% 48% 46%

Bron: Coveney en Moore (1998)

Het valt op dat het vooral de niet-actieve business angels zijn die een universitair diploma

in handen hebben. Een onmiddellijke verklaring hiervoor wordt door Coveney en Moore

(1998) achterwege gelaten. Ook opmerkelijk is het lage percentage entrepreneur angels dat

aan de universiteit heeft gestudeerd. Toch halen juist deze business angels het hoogste

rendement op hun investeringsprojecten (zie infra). We zouden dus kunnen besluiten dat een

hogere opleiding geen garantie is op meer succes.

2.4. Inkomen

Voor de Amerikaanse business angels vond Robert J. Gaston (1989) dat de meesten van

hen een hoog inkomen hebben. Opvallend is wel dat weinigen onder hen een héél hoog

inkomen verdienen zoals blijkt uit onderstaand cijfermateriaal:

• < $40,000 10%

• $40,000 - $99,999 54%

• $100,000 - $199,999 23%

• ≥ $200,000 13%

De mediaan van deze verdeling bedraagt $90,000 per jaar.

Richard Harrison en Colin Mason (1992) vermelden in hun studie naar de Britse business

angels enkel het gemiddeld jaarlijks inkomen. De business angels in Groot-Brittannië

verdienen gemiddeld iets minder dan £46,000 per jaar wat overeenkomt met een inkomen van

ongeveer $80,000 op jaarbasis. De studie in Amerika (Robert J. Gaston, 1989) is niet

11

vergelijkbaar met de studie in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) omwille van een

praktisch probleem. Statistisch gezien kan men namelijk de mediaan van een verdeling niet

vergelijken met het gemiddelde van een andere verdeling.

Coveney en Moore (1998) maken, zoals hierboven reeds vermeld, in hun onderzoek naar

de Britse business angel een onderscheid tussen zes verschillende types business angels. In

onderstaande tabel wordt er door deze auteurs telkens iets gezegd over het inkomen dat elk

type business angel verdient. Meer informatie, zoals bijvoorbeeld over het gemiddeld

inkomen, wordt door Coveney en Moore (1998) in hun studie achterwege gelaten. Het gevolg

hiervan is dat er voor wat betreft het inkomen geen vergelijking mogelijk is tussen de studie

van Coveney en Moore (1998) en de andere Britse studie van Harrison en Mason (1992).

Tabel 4: Overzicht inkomen 6 types BA

Entrepreneur angels De meerderheid van de entrepreneur angels

verdient meer dan £100,000 per jaar

Corporate angels /

Income seeking angels 48% verdient meer dan £50,000 per jaar

Wealth maximizing angels Bijna 40% verdient meer dan £100,000 per jaar

Latent angels Bijna 75% verdient meer dan £50,000 per jaar

Virgin angels Slechts 55% verdient meer dan £50,000 per jaar

Bron: Coveney en Moore (1998)

Het zijn de entrepreneur angels die het meest verdienen. Het inkomen van de wealth

maximizing angels en de latent angels benadert vrij sterk dat van deze entrepreneur angels. De

virgin angels en de income seeking angels daarentegen zitten in de laagste inkomenscategorie.

Vanwaar dan de naam “income seeking” angels? Deze business angels worden zo genoemd

omdat ze in verhouding tot hun vermogen weldegelijk een hoog jaarlijks inkomen hebben.

2.5. Hoe vermogend zijn de business angels?

De Amerikaanse business angels blijken niet zo vaak miljonairs te zijn. Robert J. Gaston

(1989) stelde immers vast dat de mediaan van het vermogen $750,000 bedraagt. Zo ook toont

onderstaande verdeling aan dat twee derde van de onderzochte business angels een vermogen

heeft van minder dan $1,000,000.

12

• Minder dan $500,000 39%

• $500,000 - $999,999 24%

• $1,000,000 en meer 37%

Richard Harrison en Colin Mason (1992) hebben in hun onderzoek naar de Britse

business angels enkel het gemiddeld vermogen opgenomen dat deze business angels hebben

opgebouwd. Het gemiddeld vermogen exclusief hun residentiële woning bedraagt er £312,000

wat overeenstemt met $546,000. Net zoals bij het inkomen het geval was, ontstaat ook hier

een vergelijkingsprobleem tussen enerzijds de studie in Amerika en anderzijds de studie in

Groot-Brittannië. Dergelijke conclusies worden bijgevolg weerhouden.

Net zoals Richard Harrison en Colin Mason (1992), vroegen ook Coveney en Moore

(1998) zich af hoe welvarend de Britse business angels zijn. De resultaten voor elk type

business angel worden in onderstaande tabel weergegeven.

Tabel 5: Overzicht welvaart 6 types BA

Entrepreneur angels

• 3/4 van de entrepreneur angels beschikt

over een kapitaal (exclusief hun

residentiële woning) van meer dan

£1,000,000

Corporate angels /

Income seeking angels

• Een derde van deze business angels

heeft een vermogen opgebouwd

(exclusief hun residentiële woning) van

minder dan £100,000

• Slechts een kwart beschikt over een

vermogen (exclusief hun residentiële

woning) van meer dan £200,000

Wealth maximizing angels

• Meer dan 80% beschikt over een

vermogen (exclusief hun residentiële

woning) van meer dan £500,000

• De helft van deze 80% beschikt over

een vermogen (exclusief hun

residentiële woning) van meer dan

13

£1,000,000

Latent angels

• Meer dan 50% heeft een vermogen

opgebouwd van meer dan £500,000

(exclusief hun residentiële woning) en

• 42% van de latent angels heeft meer dan

£1,000,000 in hun bezit (exclusief hun

residentiële woning)

Virgin angels

• 59% beschikt over een vermogen

(exclusief hun residentiële woning) van

meer dan £200,000

• Meer dan één derde heeft meer dan

£500,000 in hun bezit (exclusief hun

residentiële woning) en

• 25% heeft een vermogen opgebouwd

van meer dan £1,000,000

Bron: Coveney en Moore (1998)

De entrepreneur angels hebben van al de types business angels het meeste vermogen

opgebouwd. Belangrijk hierbij is dat business angels welvarend geworden zijn bijna

uitsluitend door hun eigen inspanningen, namelijk door de verkoop van de door henzelf

opgerichte onderneming(en). Entrepreneur angels hebben in hun loopbaan als ondernemer

gemiddeld heel wat meer ondernemingen opgestart dan hun collega’s business angels (zie

onderstaande tabel). Dit verklaart waarom de meeste entrepreneur angels over zo’n hoge

kapitalen beschikken.

14

Tabel 6: Hoeveel ondernemingen hebben de 6 types BA in hun loopbaan als ondernemer opgericht?

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Deze business angels zijn,

alvorens ze business angel

geworden zijn, betrokken

geweest bij de oprichting

van x aantal ondernemingen

4 / 0,4 1,3 1,5 0,8

Bron: Coveney en Moore (1998)

Net zoals bij het inkomen, weerhouden we ons ook hier van een vergelijking tussen de

studie van Coveney en Moore (1998) en de studie van Harrison en Mason (1992) door een

gebrek aan vergelijkbaar cijfermateriaal.

15

3. De investeringsactiviteit van de business angel

3.1. Hoe komt een business angel in contact met investeringsvoorstellen?

Wetzel (1981) komt in zijn studie tot de vaststelling dat informele investeerders heel vaak

in contact komen met investeringsvoorstellen door vrienden of zakenpartners. Zelf gaan ze

ook actief op zoek naar investeringsopportuniteiten. Uit het onderzoek blijkt echter dat er

weinig investeringsvoorstellen worden aangereikt door investeringsbanken, makelaars,

commerciële banken en accountants, m.a.w. door professionele organisaties. Wetzel (1981)

onderzoekt in dit kader of de tussenkomst van bijvoorbeeld een commerciële bank de

geloofwaardigheid van de investeringsvoorstellen niet kan verhogen. Om dit te onderzoeken,

onderscheidt Wetzel drie types van “regional referral services” die investeringsvoorstellen

aan de man brengen. Het eerste type diensten reikt investeringsgelegenheden aan welke

werden geëvalueerd en geschraagd door publieke of quasi-publieke organisaties die

financiële, technische en bestuurlijke bijstand verlenen aan ondernemers. Het tweede type

vestigt de aandacht van de investeerder op bedrijven die op zoek zijn naar risicokapitaal en

wiens kredietvereisten werden geëvalueerd en ondersteund door een commerciële bank. Het

derde type wijst de investeerders op elke investeringsopportuniteit, ongeacht de bron, die

blijkt te voldoen aan hun investeringscriteria. Het eerste en tweede type moeten toelaten uit te

maken of investeerders enige waarde hechten aan investeringsmogelijkheden die worden

gescreend en ondersteund door een professionele partij. De vraag of bijvoorbeeld de

ondersteuning door een beroepsorganisatie of een commerciële bank de geloofwaardigheid

van de investeringsvoorstellen verhoogd, wordt met een duidelijke “nee” beantwoord. Er zal

eerder worden gekozen voor door commerciële banken ondersteunde voorstellen dan voor

deze die door beroepsorganisaties worden geschraagd, maar meer nog zal de herkomst van de

voorstellen geen rol spelen. Toch lijkt er een vrij grote interesse te bestaan in dit soort

dienstverlening, die enerzijds de interesse wekt van informele investeerders die op zoek zijn

naar bonafide ondernemers en anderzijds vooral van nut kan zijn voor ondernemers en

uitvinders die het frustrerend en onproductief vinden om fondsen te moeten zoeken. Het

ontwikkelen van een passend programma op dat vlak zou in belangrijke mate kunnen

bijdragen tot de risicokapitaalfinanciering van nieuwe en groeiende ondernemingen.

Tymes en Krasner (1983) komen in hun studie tot vergelijkbare resultaten met het

onderzoek van Wetzel. Ook hier leggen zakenpartners en vrienden de eerste link naar nieuwe

16

investeringsvoorstellen. De door hen ondervraagde business angels gaan eveneens zelf op

zoek naar interessante opportuniteiten om te investeren.

Ook Robert J. Gaston (1989) komt tot dezelfde conclusie. Het zijn meestal vrienden en

zakenpartners die de investeringsvoorstellen aanreiken. Ook, weliswaar in mindere mate,

komen ondernemers met dergelijke voorstellen op de proppen. Andere kanalen, zoals

investeringsbanken en makelaars, vormen zelden een bron van investeringsopportuniteiten.

Robert J. Gaston (1989) peilde tevens naar de betrouwbaarheid van zulke bronnen. Op

vrienden en zakenpartners kan men het meest vertrouwen als het gaat over het aanbrengen

van investeringsvoorstellen. Voorstellen van ondernemers blijken iets minder betrouwbaar te

zijn. Tot slot bestaat de minst betrouwbare groep uit investeringsbanken, makelaars en

dergelijke.

Wat geldt voor de business angels in Noord-Amerika (Robert J. Gaston, 1989), geldt ook

voor de business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992), namelijk dat

investeringsvoorstellen in hoofdzaak worden aangebracht door vrienden en zakenpartners. Er

zal ook hier minder beroep worden gedaan op professionelen, met uitzondering van de

accountants, om in contact te komen met investeringsopportuniteiten. Tenslotte dient er

opgemerkt te worden dat de ondernemers in Groot-Brittannië minder investeringsvoorstellen

aanreiken dan de ondernemers in Noord-Amerika.

3.2. In hoeveel investeringsvoorstellen waarmee een business angel in contact komt, wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd (Deal Acceptance Rate)?

Robert J. Gaston (1989) stelde vast dat er in een tijdspanne van drie jaar in totaal 4000

investeringsvoorstellen werden aangeboden aan de 435 onderzochte Amerikaanse business

angels. Dit maakt dat de gemiddelde business angel in contact werd gebracht met 9

investeringsvoorstellen gespreid over een periode van drie jaar, d.i. één investeringsvoorstel

om de vier maanden. Bij één derde van deze 4000 investeringsvoorstellen (1350) werd er

overwogen om tot een investering over te gaan wat uiteindelijk heeft geleid tot 896

investeringsvoorstellen waarin er daadwerkelijk is geïnvesteerd. Zo zal de gemiddelde

business angel drie investeringsvoorstellen in overweging nemen en er twee effectief

uitvoeren en dit alles gedurende een periode van drie jaar. Samengevat komt de doorsnee

Amerikaanse business angel dus in contact met 9 investeringsopportuniteiten, waarvan hij er

in twee investeert. Dit levert een deal acceptance rate van 22% op.

17

Tabel 7: Deal Acceptance Rate Amerikaanse BA

Aantal investeringsvoorstellen

die de Amerikaanse business

angel krijgt aangeboden in een

tijdspanne van drie jaar

Aantal investeringsvoorstellen

die in overweging worden

genomen door de Amerikaanse

business angel in een tijdspanne

van drie jaar

Aantal investeringsvoorstellen

waarin daadwerkelijk wordt

geïnvesteerd in een tijdspanne

van drie jaar

Voor alle 435 onderzochte

business angels 4000 1350 896

Gemiddeld per business angel 9 3 2

Deal Acceptance Rate

(gemiddelde)

%22100*9

2

%22100*4000

896

=

=

of

Bron: overgenomen uit Harrison en Mason (1992)

De meeste business angels hebben een deal acceptance rate van tussen de 20 en de 39%

zoals uit de onderstaande verdeling blijkt. Toch moet opgemerkt worden dat bijna één vierde

van alle business angels er een deal acceptance rate van 60 tot 100% op aanhoudt.

• 0 – 19% 21%

• 20 – 39% 38%

• 40 – 59% 19%

• 60 – 79% 9%

• 80 – 100% 13%

De deal acceptance rate van de Britse business angels werd bestudeerd door Richard

Harrison en Colin Mason (1992). Ze stelden vast dat de doorsnee Britse business angel in

contact werd gebracht met 29 investeringsvoorstellen over een periode van drie jaar. Britse

business angels krijgen m.a.w. veel meer investeringsvoorstellen aangeboden dan hun

Amerikaanse collega’s (Robert J. Gaston, 1989). Uit die vele investeringsvoorstellen worden

er vijf geselecteerd die de moeite waard zijn om in overweging te nemen. Na een definitieve

selectie te hebben gemaakt, kunnen slechts twee ondernemingen rekenen op financiële steun

vanwege de business angel. Wordt de gemiddelde deal acceptance rate berekend, dan stellen

Richard Harrison en Colin Mason (1992) vast dat deze in Groot-Brittannië kleiner is dan in

Noord-Amerika. Aangezien beide business angels in hetzelfde aantal ondernemingen

18

investeren, is de kleinere deal acceptance rate in Groot-Brittannië volledig te wijten aan het

grotere aantal aangeboden investeringsvoorstellen.

Tabel 8: Deal Acceptance Rate Britse BA

Aantal investeringsvoorstellen

die de Britse business angel

krijgt aangeboden in een

tijdspanne van drie jaar

Aantal investeringsvoorstellen

die in overweging worden

genomen door de Britse

business angel in een tijdspanne

van drie jaar

Aantal investeringsvoorstellen

waarin daadwerkelijk wordt

geïnvesteerd in een tijdspanne

van drie jaar

Voor alle 86 onderzochte

business angels 2500 425 172

Gemiddeld per business angel 29 5 2

Deal Acceptance Rate

(gemiddelde)

%7100*29

2

%7100*2500

172

=

=

of

Bron: overgenomen uit Harrison en Mason (1992)

Ook de onderstaande verdeling toont aan dat de business angels in Groot-Brittannië

worden geconfronteerd met een kleine deal acceptance rate. 51% van de Britse business

angels heeft een deal acceptance rate van minder dan 20%. In Noord-Amerika (Robert J.

Gaston, 1989) ligt dit percentage een pak lager. Slechts 21% van de business angels aldaar

heeft er een deal acceptance rate van minder dan 20% (zie supra). Zoals reeds gezegd, is dit

verschil te wijten aan het grotere aantal investeringsvoorstellen die Britse business angels

krijgen aangeboden in vergelijking met hun Amerikaanse tegenhangers.

• 0 – 19% 54%

• 20 – 39% 20%

• 40 – 59% 11%

• 60 – 79% 7%

• 80 – 100% 8%

3.3. Hoeveel investeringsvoorstellen worden afgekeurd en waarom?

Een business angel in New England verwerpt per jaar ongeveer één

investeringsopportuniteit (Wetzel, 1981). Wetzel haalt enkele redenen aan waarom business

19

angels niet ingaan op sommige investeringsvoorstellen. De voornaamste redenen zijn het

gebrek aan vertrouwen in het management, niet bevredigende risico/opbrengst ratio’s, de

afwezigheid van een goed opgebouwd business plan, het niet vertrouwd zijn van de business

angel met het aangeboden productgamma, de bedrijfsprocessen of de markt waarin men

terecht komt. Het kan ook zijn dat de onderneming niet het soort van onderneming is waarin

de business angel wil investeren.

Tymes en Krasner (1983) kwamen in hun onderzoek tot een heel ander resultaat. Een

business angel in Californië zal gemiddeld per jaar vijf investeringsvoorstellen afwijzen. Dit

resultaat kan echter een vertekend beeld geven omdat er op een totaal van 41 ondervraagden

eveneens elf venture capitalisten deelnamen aan de studie (zie supra). Naast de redenen voor

het niet investeren, aangehaald door Wetzel, voegen Tymes en Krasner (1983) er nog de

volgende aan toe: de markt waarin men investeert is te klein en kent niet genoeg

groeipotentieel; de verwachte ROI (return on investment) is te laag; de mensen en de

technologieën die nodig zijn om de markt te kunnen veroveren, zijn niet aanwezig binnen de

onderneming; de onderneming is overgewaardeerd; ook een gebrek aan tijd kan maken dat

business angels niet tot investeren zullen overgaan.

Houden we rekening met het aantal aangeboden investeringsvoorstellen, dan keuren de

Amerikaanse business angels (Robert J. Gaston, 1989) per jaar gemiddeld 2,3 investeringen

af1. Houden we daarentegen rekening met het aantal investeringsvoorstellen dat in

overweging wordt genomen, dan verwerpen deze business angels per jaar gemiddeld 0,7

investeringsopportuniteiten2. Hoe dan ook, de Amerikaanse business angel slaagt erin om

investeringsvoorstellen beter te beoordelen dan zijn collega business angel uit Groot-

Brittannië (zie infra). Richard Harrison en Colin Mason (1992) wijten dit verschil aan de

inefficiënt georganiseerde informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië. Zo is de

informatie die men bekomt over investeringsvoorstellen vaak van slechte kwaliteit.

Robert J. Gaston (1989) haalt eveneens enkele redenen aan voor het niet uitvoeren van

investeringsvoorstellen die reeds door de Amerikaanse business angel in overweging werden

genomen:

1 De Amerikaanse business angels verwerpen over een periode van drie jaar zeven investeringsvoorstellen (negen investeringsvoorstellen krijgen ze aangeboden en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd) wat neerkomt op het verwerpen van 2,3 investeringsvoorstellen per jaar (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld). 2 De Amerikaanse business angels nemen over een periode van drie jaar drie investeringsvoorstellen in overweging en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd. Deze business angels verwerpen dus één investeringsopportuniteit in de loop van drie jaar of m.a.w. ze keuren per jaar 0,7 investeringsvoorstellen af (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld).

20

1. Het groeipotentieel van de markt is beperkt (zie ook Tymes en Krasner, 1983)

2. Ontoereikende kennis over de onderneming, haar directie en haar kaderpersoneel

3. Het management heeft te weinig ervaring en het ontbreekt hen aan het nodige

talent om een onderneming te leiden

4. Onrealistische waardering van de aandelen

Voor het onderzoek naar de Britse business angels (Harrison en Mason, 1992) maken we

opnieuw een onderscheid tussen het aantal aangeboden en het aantal in overweging genomen

investeringsvoorstellen. De Britse business angels verwerpen per jaar gemiddeld negen3

respectievelijk één4 investeringsvoorstel.

De twee meest doorslaggevende factoren voor de Britse business angel om niet in te gaan op

een investeringsopportuniteit zijn:

1. Een gebrek aan ervaring vanwege de ondernemer en zijn managementteam (zie

ook Robert J. Gaston, 1989)

2. Het groeipotentieel van de markt is beperkt (zie ook Tymes en Krasner, 1983 en

Robert J. Gaston, 1989)

3.4. De investeringsgraad en de investeringsomvang

Uit het onderzoek, dat liep van 1976 tot en met 1980, blijkt dat de business angels in New

England bij benadering per jaar één nieuwe investering aan hun portefeuille toevoegen

(Wetzel, 1981). Er wordt ook gepeild naar het aantal investeringen dat deze business angels

denken te maken in de eerst komende twee jaar. Er wordt vastgesteld dat 89% van de

onderzochte informele investeerders van plan zijn om één tot drie nieuwe investeringen te

doen.

Een business angel in New England investeert normaal een bedrag tussen de $10,000 en de

$25,000, ongeacht in welk soort onderneming er wordt geïnvesteerd. Slechts één op vijf

business angels overweegt een investering van meer dan $50,000. Hoewel het aantal

3 De Britse business angels verwerpen over een periode van drie jaar zeven investeringsvoorstellen (negenentwintig investeringsvoorstellen krijgen ze aangeboden en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd) wat neerkomt op het verwerpen van 9 investeringsvoorstellen per jaar (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld). 4 De Britse business angels nemen over een periode van drie jaar vijf investeringsvoorstellen in overweging en in twee daarvan wordt er daadwerkelijk geïnvesteerd. Deze business angels verwerpen dus drie investeringsopportuniteiten in de loop van drie jaar of m.a.w. ze keuren per jaar 1 investeringsvoorstel af (zie de sectie waar de deal acceptance rate wordt behandeld).

21

investeerders die meer dan $25,000 investeren sterk in aantal afneemt, is het zo dat de totale

hoeveelheid beschikbaar risicokapitaal bij deze business angels groter is dan bij diegene die

minder dan $25,000 investeren. Het belang van de business angels die meer dan $25,000

investeren mag dus zeker niet onderschat worden.

De business angels in Californië denken, in de eerst komende twee jaar, vijf nieuwe

informele investeringen aan hun portefeuilles toe te voegen (Tymes en Krasner, 1983).

Opvallend is wel dat deze informele investeerders grotere bedragen ter beschikking stellen

van de ondernemer dan hun collega’s in New England. Er worden bedragen geïnvesteerd

gaande van $10,000 tot $100,000, ongeacht het soort onderneming waarin men investeert. Let

wel op, deze bedragen zouden wel eens vertekend kunnen zijn doordat er in de sample zeven

venture capitalisten zijn opgenomen die niet hebben geantwoord als individuele investeerder,

maar als medeparticipant bij een investering. Vandaar dat de bedragen iets hoger zijn dan het

geval was in New England.

Robert J. Gaston (1989) kwam in zijn onderzoek tot de bevinding dat de gemiddelde

Amerikaanse business angel twee investeringen toevoegt aan zijn portefeuille en dit over een

periode van drie jaar. Dit staat gelijk aan één investering per anderhalf jaar. Er dient te

worden opgemerkt dat de investeringsgraad van de business angels in New England en in

Californië boven dit Amerikaans gemiddelde ligt. Als er wordt gekeken naar de verdeling van

de investeringsgraad (het percentage business angels dat x aantal investeringen doet in een

tijdspanne van drie jaar), dan is het duidelijk dat niet alle business angels hetzelfde aantal

investeringen doorvoeren.

• 1 investering 42%

• 2 investeringen 34%

• 3 investeringen 15%

• 4 investeringen 5%

• 5 investeringen en meer 4%

De meeste business angels voeren één investering uit gedurende een periode van drie jaar.

Men mag zich echter niet blindstaren op deze groep van business angels. Er moet dan ook op

gewezen worden dat één vierde van de onderzochte Amerikaanse business angels drie of meer

ondernemingen van de nodige financiële middelen zal voorzien.

22

Het totale risicokapitaal dat een gemiddelde Amerikaanse business angel ter beschikking

stelt aan de ondernemers, bedraagt $206,000. Dit bedrag wordt door Robert J. Gaston (1989)

in zijn onderzoek opgesplitst in een deel aandelenkapitaal ($131,000) en een deel

schuldkapitaal ($75,000). Vooreerst wordt het aandelenkapitaal besproken om dan in een

volgende paragraaf het schuldkapitaal verder toe te lichten.

In de investeringsportefeuille van de Amerikaanse business angel zitten gemiddeld 3,5

informele investeringen. Als men weet dat het gemiddeld aandelenbedrag dat per deal wordt

geïnvesteerd $37,500 bedraagt, dan maken deze business angels gemiddeld ongeveer

$131,000 vrij om aandelen in te kopen. Hieronder wordt de verdeling hieromtrent

weergegeven. Belangrijk om op te merken is dat het hier gaat over portefeuillebedragen,

d.w.z. het totale bedrag aan aandelenkapitaal dat een business angel spendeert aan het maken

van informele investeringen.

Minder dan $35,000 21%

$35,000 – $84,999 22%

$85,000 – $174,999 21%

$175,000 – $349,999 14%

$350,000 – $875,000 15%

Meer dan $875,000 8%

Het aantal business angels is ongeveer gelijkmatig verdeeld over de investeringsbedragen

met uitzondering van de business angels die meer dan $875,000 investeren. Robert J. Gaston

(1989) besluit dan ook dat de kans om een business angel te vinden nagenoeg niet verkleint

naarmate ondernemers grotere bedragen vragen aan de business angels, behalve dan wanneer

deze bedragen in de buurt komen te liggen van de $1,000,000.

Er wordt niet enkel een beroep gedaan op aandelenkapitaal. Business angels geven ook

leningen aan de ondernemers. Deze leningen stellen de ondernemer in staat om bovenop het

aandelenkapitaal gemiddeld 57% meer informeel risicokapitaal aan te trekken. Bovendien

kunnen deze leningen worden aangegaan tegen vrij gunstige voorwaarden. Dit komt vooral

doordat de business angel een investeringspartner is van de ondernemer. De verdeling van de

business angels over de bedragen toegezegd aan leningen wordt hieronder weergegeven. Net

zoals bij het aandelenkapitaal gaat het hier om portefeuillebedragen, d.w.z. het totale bedrag

aan schuldkapitaal dat wordt gebruikt om informele investeringen te doen.

23

Geen leningen 14%

Minder dan $50,000 32%

$50,000 – $99,999 23%

$100,000 – $500,000 24%

Meer dan $500,000 7%

Robert J. Gaston (1989) concludeert dat 86% van de onderzochte business angels één of

meerdere leningen toestaat aan een ondernemer. Het gemiddelde bedrag dat een Amerikaanse

business angel uittrekt om leningen te verschaffen aan ondernemers, bedraagt $75,000. Er kan

dus besloten worden dat niet enkel aandelenkapitaal maar ook schuldkapitaal een grote rol

speelt in de financiering van ondernemingen.

Hoe is het gesteld met de investeringsactiviteit van de business angels in Europa? De

eersten die op deze vraag een antwoord gaven waren Richard Harrison en Colin Mason

(1992). Zij onderzochten de informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië en kwamen tot

de vaststelling dat de Britse business angels gemiddeld twee investeringen toevoegen aan hun

portefeuille en dit over een periode van drie jaar. Er dient dan ook opgemerkt te worden dat

de Amerikaanse business angels uit de studie van Robert J. Gaston (1989) aan dezelfde

frequentie investeren.

Wel zijn er duidelijke verschillen waar te nemen in de bedragen die deze business angels

ter beschikking stellen. Onderstaande tabel toont dit aan. De Britse pond rekenen we om naar

de Amerikaanse dollar. We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar

1992 (http://www.iccfx.com).

Tabel 9: Vergelijking tussen de Britse BA en de Amerikaanse BA qua investeringsbedragen en qua verhouding aandelenkapitaal/schuldkapitaal

De Britse business angels uit

de studie van Richard

Harrison en Colin Mason

(1992)

De Amerikaanse business

angels uit de studie van

Robert J. Gaston (1989)

Gemiddeld bedrag dat per

deal wordt geïnvesteerd £10,000 = $17,660

$37,500 aandelenkapitaal +

$21,400 (57% extra

schuldkapitaal) = $58,900

Verhouding aandelenkapitaal

t.o.v. schuldkapitaal 3 : 1 verhouding 1,7 : 1 verhouding

Bron: Harrison en Mason (1992), Robert J. Gaston (1989)

24

Hoe komt het nu dat de Britse business angels zo’n lage investeringsbedragen ter

beschikking stellen van de ondernemers? Richard Harrison en Colin Mason (1992) stelden

vast dat bijna drie kwart van de onderzochte Britse business angels meer zou willen

investeren, mochten er zich meer waardevolle investeringsprojecten aanbieden. Gemiddeld

maakt een Britse business angel zo’n £100,000 vrij om te besteden aan informele

investeringen. Stel dit bedrag tegenover de bedragen die daadwerkelijk worden geïnvesteerd

en het is onmiddellijk duidelijk dat er heel wat potentieel kapitaal onaangeroerd blijft.

Zes jaar na Harrison en Mason (1992), onderzochten ook Coveney en Moore (1998) de

informele risicokapitaalmarkt in Groot-Brittannië. Ze stelden een angel taxonomie op waarin

ze zes verschillende types business angels definiëren. De investeringsactiviteit van deze

verschillende types business angels wordt dan in onderstaande tabel weergegeven.

Tabel 10: Overzicht investeringsactiviteit 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

In 3 jaar tijd

investeren deze

business angels

gemiddeld …

£590,000 £540,000 £35,000 £131,000 n.v.t. n.v.t.

en dit in …

ondernemingen 3,4 3 1,5 2,1 n.v.t. n.v.t.

Hoeveel wordt

er “per deal”

dan gemiddeld

geïnvesteerd?

£174,000 £214,000 £24,000 £54,000 n.v.t. n.v.t.

Bron: Coveney en Moore (1998)

De entrepreneur angels en de corporate angels stellen veruit het meest kapitaal ter

beschikking van de ondernemers. Laten we ons dan ook even concentreren op de verschillen

qua investeringactiviteit tussen deze twee belangrijke groepen van business angels. De

corporate angels zullen, in tegenstelling tot de entrepreneur angels, minder regelmatig

investeringsprojecten uitvoeren. Wel is het zo dat er per investering (per deal) door een

25

corporate angel meer kapitaal ter beschikking wordt gesteld van de ondernemer (gemiddeld

£214,000), waardoor beide business angels globaal gezien ongeveer evenveel investeren.

Er dient tevens opgemerkt te worden dat de actieve business angels uit de studie van

Coveney en Moore (1998) per deal heel wat meer kapitaal ter beschikking stellen dan hun

collega’s uit de studie van Harrison en Mason (1992). In deze vergelijking wordt weliswaar

geen rekening gehouden met mogelijke evoluties in de informele risicokapitaalmarkt tussen

de jaartallen waarin beide studies zijn uitgevoerd.

3.5. Hoeveel risicokapitaal wordt er door de business angels per land en per jaar ter beschikking gesteld van de ondernemers?

De honderd drieëndertig informele investeerders uit de studie van Wetzel (1981) stellen

gezamenlijk een kapitaal ter beschikking van $3,000,000 per jaar. Ze investeren hiermee op

jaarbasis in 64 ondernemingen. De respondenten verwachten dat ze in de komende jaren dit

bedrag kunnen optrekken naar meer dan $5,000,000 op jaarbasis. Zo kunnen meer dan 100

ondernemingen zich een toegang verschaffen tot het risicokapitaal van de business angel. Op

basis van een studie van het IRS (Internal Revenue Service) over de inkomens in de

Verenigde Staten van Amerika, concludeert Wetzel (1981) dat het aantal informele

investeerders in New England veel groter is dan de sample die door hem werd onderzocht.

Wetzel schat dat er in New England vijf tot tien keer meer informele investeerders zijn dan de

honderd drieëndertig business angels uit zijn studie. Bijgevolg zou het totale informele

risicokapitaal in New England in grote ordelijnen tussen de $15,000,000 en de $30,000,000

per jaar liggen. Deze business angels voorzien hiermee zo’n 300 à 500 ondernemingen van

risicokapitaal.

3.6. Welke vormen kan de investering allemaal aannemen?

Tymes en Krasner (1983) hebben zich als eerste en ook als enige in hun studie die vraag

gesteld. Gewone aandelen en convertible preferred stock5 zijn de twee meest geliefkoosde

5 Convertible preferred stock: aandelen waarvan het dividend wordt uitbetaald voor de gewone aandeelhouders. Dit dividend is een vast dividend (vb: 4,5% van de winst in dat boekjaar). De aandeelhouder heeft de mogelijkheid om na een bepaalde periode of op een vaste datum zijn preferred aandelen om te zetten in gewone aandelen. Deze optie stelt de aandeelhouder in staat om te profiteren van stijgende aandelenkoersen.

26

vormen van financiering. De business angels in Californië zijn minder te vinden voor

converteerbare obligaties6 en waardepapieren waaraan warrants7 gekoppeld zijn.

3.7. Hebben business angels een voorkeur om te co-investeren?

De onderzochte Business angels in New England hebben een sterke voorkeur om te

participeren met andere informele investeerders (Wetzel, 1981). Dit is het geval in 57% van

de onderzochte investeringen. Banken en venture kapitalisten komen op de tweede (17%)

respectievelijk derde (13%) plaats. Uit de studie blijkt dat co-investeren eerder de regel is dan

de uitzondering.

Ook in Californië gaat de voorkeur uit naar co-investeren. Slechts 6% geeft te kennen dat

zij liever alleen tot investeren overgaan. Tymes en Krasner (1983) stellen vast dat andere

informele investeerders de meeste voorkeur genieten als partner bij het co-investeren. Op de

tweede plaats komen de venture capitalisten. Maar het grote verschil met de studie in New

England is dat men in Californië veel minder geneigd is om een bank als co-investeerder bij

de deal te betrekken.

Haar et al. (1988) hebben in hun onderzoek naar de business angels aan de Oostkust van

de Verenigde Staten van Amerika specifiek aandacht besteed aan de participatie van business

angels met andere investeerders. Business angels maken veelal deel uit van een relatienetwerk

van vrienden, zakenpartners,… (zie supra). Wanneer een business angel een bepaald

investeringsvoorstel overweegt, kan hij zich tot zijn relatienetwerk wenden, die dan de

opportuniteit mede kan helpen beoordelen. Gemiddeld genomen doet een business angel

beroep op 1,2 externe raadgevers per investering. Haar et al. (1988) stelden ook vast dat in

52% van de onderzochte investeringen de business angel ten minste één externe raadgever

contacteerde. Tevens is het vaak zo dat diegene die de investering mede hebben mogen

beoordelen, co-investeerder worden in het project. Bijna 75% van de externe raadgevers, die

de investeringen uit de studie hebben beoordeeld, zijn ook daadwerkelijk met middelen over

de brug gekomen. Men kan dan ook aannemen dat investeringssyndicaten veeleer de regel

zijn als het gaat over informeel risicokapitaal.

Er kunnen heel wat soorten raadgevers en/of co-investeerders onderscheiden worden,

gaande van familie, vrienden en zakenpartners tot zij die zich beroepsmatig bezig houden met

6 Converteerbare obligaties: Obligatie die onder bepaalde voorwaarden in aandelen van dezelfde vennootschap kan worden gewisseld. 7 Warrant: Verhandelbaar recht (waardepapier) om tegen een vastgestelde prijs gedurende een bepaalde periode nieuwe aandelen te kopen, rechtstreeks van de vennootschap.

27

risicokapitaal. Het relatienetwerk van de business angel wordt, ook aan de Oostkust van de

Verenigde Staten van Amerika, in hoofdzaak gedomineerd door vrienden en zakenpartners.

Slechts weinig business angels zullen in zee gaan met professionelen (accountants, advocaten,

makelaars, financiële instellingen en venture kapitalisten).

Wanneer een business angel raad vraagt aan een persoonlijke collega (familie, vrienden en

zakenpartners), zal deze laatste ook veel vlugger bereid zijn mee te investeren in het

vooropgestelde project. Dit is ook wat Haar et al. (1988) kunnen besluiten uit hun onderzoek.

Collega’s waarmee een persoonlijke band bestaat, investeren in 85% van de

investeringsprojecten die hen worden voorgelegd, terwijl in het geval van een louter

professionele relatie dit slechts 60% bedraagt.

Belangrijk is wel dat, naarmate de relatie tussen de business angel en de co-investeerders

persoonlijker wordt, de investeringen minder succesvol zullen zijn. Men kan dan ook

besluiten dat professionelen beter zijn in het selecteren van succesvolle investeringen.

Haar et al. (1988) onderscheiden verschillende gradaties van vertrouwen (“trust”) dat een

raadgever/co-investeerder kan hebben in een business angel. Ze gaan ervan uit dat het

investeringsgedrag van de raadgevers zal worden gedetermineerd door de hoeveelheid

vertrouwen die de raadgever stelt in de business angel. Volgende categorieën van vertrouwen

worden in deze studie onderscheiden:

a) Truster : Een raadgever die het investeringsproject steunt zonder er zich verdere

vragen bij te stellen en daarom enkel investeert op basis van aanbevelingen vanwege

de business angel.

b) Checker: Een raadgever die, net zoals de truster, investeert op basis van

aanbevelingen van de business angel. Maar hij gaat wel eerst na of de business angel

in kwestie ook daadwerkelijk investeert.

c) Evaluator: Een raadgever die het investeringsproject zal steunen enkel en alleen na

een grondige evaluatie van het investeringsproject.

d) Advisor: Een raadgever die beschikt over de nodige capaciteiten om technisch advies

te geven en het management in zijn taken bij te staan. Op die manier stelt hij zichzelf

in staat om de business angel te helpen bij de evaluatie van het investeringsvoorstel.

e) Broker : Professionele raadgevers die investeringsprojecten aanbieden aan klanten,

waaronder business angels.

f) Gatekeeper: Zij die investeringsvoorstellen aangeboden krijgen en doorverwijzen

naar andere investeerders, maar dit zonder een premie op te strijken.

28

Ongeveer de helft van de raadgevers stelt heel wat vertrouwen in de business angels en

men vindt ze dan ook terug in de eerste twee categorieën, respectievelijk de trusters en de

checkers. De andere helft van de investeerders laat zich minder leiden door het vertrouwen en

verkiest een meer formeel en grondiger nazicht in de beoordeling van een investeringsproject.

Opvallend is wel dat er weinig raadgevers van de types broker en gatekeeper voorkomen.

Uit dit onderzoek kan men besluiten dat, wanneer de relatie tussen de business angel en de

raadgever persoonlijker is, de investeringsbeslissing eerder gesteund zal zijn op vertrouwen

dan op de technische analyses van de investeringen.

Belangrijk hierbij is dat, wanneer de beslissing voornamelijk gebaseerd is op vertrouwen,

dit niet a fortiori leidt tot een minder succesvolle investering. Dit in tegenstelling tot wat

hierboven reeds aangehaald werd, namelijk dat een meer persoonlijk contact tussen de

business angel en de raadgever leidt tot het minder succesvol zijn van de investering. Haar et

al. (1988) besluiten dan ook dat het niet de hoeveelheid technische analyses zijn, maar de

professionele ervaring van de raadgever die ervoor zorgt dat de investering succesvol kan

worden afgerond.

Robert J. Gaston (1989) komt in zijn onderzoek tot de vaststelling dat slechts één op

twaalf Amerikaanse business angels ervoor kiest om alleen te investeren. Dit wijst erop dat

hetgeen geldt voor de business angels in New England en Californië, ook geldt voor business

angels in andere regio’s van de Verenigde Staten van Amerika, namelijk dat een business

angel co-investeren verkiest boven het alleen investeren. Robert J. Gaston (1989) heeft in zijn

studie niet vermeld met wie de gemiddelde Amerikaanse business angel zoal in zee gaat

(andere business angels, venture capitalisten, banken,…). Wel haalt hij enkele redenen aan

waarom business angels er belang bij hebben om te co-investeren. Zo kunnen ze informatie

uitwisselen en het risico spreiden. Een bijkomend voordeel is dat ze meer kapitaal bijeen

kunnen krijgen.

De business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) zullen in tegenstelling

tot hun Amerikaanse collega’s (Robert J. Gaston, 1989) veeleer geneigd zijn om alleen te

investeren. Amper 44% van de onderzochte Britse business angels zal andere informele

investeerders bij de deal betrekken. Dit staat in schril contrast met de Amerikaanse business

angels waar slechts 9% verkiest om alleen tot een investering over te gaan.

Coveney en Moore (1998) voerden tevens onderzoek naar de Britse business angels.

Zoals hierboven reeds meermaals vermeld, onderscheiden deze auteurs zes verschillende

types business angels. Coveney en Moore (1998) onderzochten het co-investeren aan de hand

van een tweetal vragen. Ten eerste gingen ze op basis van de onderzochte investeringen na

29

hoeveel co-investeerders er gemiddeld bij de deal betrokken worden. Ten tweede peilden ze

naar de voorkeur om te investeren. De resultaten van hun onderzoek zijn samengevat in

onderstaande tabel.

Tabel 11: In welke mate worden de 6 types BA bereid gevonden om te co-investeren?

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Gemiddeld

aantal co-

investeerders,

inclusief de

ondernemer

zelf

2,3 1,3 3 2,5 n.v.t. n.v.t.

% business

angels dat een

voorkeur heeft

om te co-

investeren

52% 25% / 60% 40% 51%

Bron: Coveney en Moore (1998)

Het meest opvallende feit is dat de corporate angels, in vergelijking met de andere types

business angels, vrij terughoudend reageren wanneer co-investeerders bij de deal betrokken

worden.

Er dient tevens opgemerkt te worden dat in de studie van Coveney en Moore (1998) het

percentage business angels dat ervoor kiest om alleen te investeren, in dezelfde lijn ligt als in

de studie van Harrison en Mason (1992).

3.8. In welke fases van de levenscyclus van de onderneming zijn business angels voornamelijk geïnteresseerd?

Wetende dat er een sterk tekort is aan risicovol zaaikapitaal voor de ontwikkeling van

nieuwe technologische uitvindingen en voor startende ondernemingen, is het erg belangrijk te

weten in welke fases van de levenscyclus van de onderneming de business angels in

30

hoofdzaak geïnteresseerd zijn. Wetzel (1981) onderscheidt hiervoor vijf fasen. In een eerste

fase zijn het de uitvinders van nieuwe technologieën die zoeken naar financiële middelen om

hun projecten mee te financieren. Bedrijven die zich in de tweede fase van de levenscyclus

bevinden, noemt men start-ups. Men kan deze fase omschrijven als de fase waarin men het

product en het businessconcept nog aan het ontwikkelen is. In deze fase zijn de meeste activa

nog ontastbaar. De derde fase wordt ingenomen door de “infant firms”. Deze bedrijven zijn

minder dan een jaar geleden opgericht en draaien op dat moment dan meestal ook nog met

verlies. Wel zijn er vooruitzichten om binnen een tijdspanne van een jaar tot drie jaar met

attractieve winsten naar buiten te komen. In een vierde fase onderscheidt men de “young

firms”. Ze zijn tussen de één en de vijf jaar oud en snijden daarmee een periode aan van

snelle, winstgevende groei. En tot slot heeft men ook nog de “established firms”, de reeds

gevestigde bedrijven die te snel groeien om zich met intern gegenereerde cashflow te kunnen

financieren. Hun groeipercentage is echter te laag (tussen de 10% en de 30% per jaar) om een

beroep te kunnen doen op bijvoorbeeld een venture capitalist.

Uit de studie blijkt dat het vooral de start-ups, de “infant firms” en de “young firms” zijn

die de aandacht trekken van de business angels. Business angels voelen zich het minst

aangetrokken om te investeren in reeds gevestigde ondernemingen. Wel moet opgemerkt

worden dat toch één op vijf business angels een sterke voorkeur heeft om in zulke

ondernemingen te investeren.

Wetzel onderzoekt in zijn studie ook hoeveel business angels zich aangetrokken voelen

om in de eerste fase van de levenscyclus van de onderneming te investeren. Eén op drie

informele investeerders heeft een sterke voorkeur om uitvinders financieel te ondersteunen. Er

wordt ook gevraagd aan die investeerders, die een sterke voorkeur hebben voor

technologische uitvindingen, in welke sectoren ze bereid zijn te investeren. De meeste geven

de voorkeur aan de elektronische, informatica-, energie- en gezondheidssector. Het

voornaamste is dat ze investeren in een sector waarmee ze voldoende kennis en voeling

hebben. Dit is dan ook meteen het belangrijkste investeringscriterium voor de business angel

die zijn kapitaal ter beschikking stelt van de uitvinder.

Hoe kijken de business angels in Californië aan tegen de verschillende fases van de

levenscyclus van de onderneming? Vooreerst moet opgemerkt worden dat Tymes en Krasner

(1983) zich beperken tot de start-ups, de infant firms, de young firms en de established firms.

De business angels in Californië vertonen een nog grotere interesse in start-ups dan hun

collega’s in New England. Nog een opvallend feit is dat, in tegenstelling tot de business

angels in New England, de business angels in Californië veel minder geneigd zijn om in

31

young firms te investeren. Voor wat betreft de infant firms en de established firms zijn de

business angels uit beide regio’s dezelfde mening toegedaan.

De resultaten voor de doorsnee Amerikaanse business angel zijn enigszins anders. Uit de

studie van Robert J. Gaston (1989) blijkt namelijk dat de belangstelling om te investeren in

infant firms (32%), young firms (27%) en established firms (30%) quasi gelijk is. Het is

meteen duidelijk dat de established firms in andere regio’s van de Verenigde Staten van

Amerika op meer interesse kunnen rekenen. De meeste van de in deze studie onderzochte

Amerikaanse business angels verkiezen te investeren in start-ups (48%). Uit de drie

bovenstaande studies kan dus besloten worden dat Amerikaanse business angels vooral

geïnteresseerd zijn in ondernemingen die zich in de start-upfase bevinden.

3.9. De industrietak

Welke industrietak verkiezen business angels om in te investeren? Volgens Wetzel (1981)

is er in New England een duidelijke voorkeur voor bedrijven die hoogtechnologische

producten vervaardigen. Maar ondanks deze voorkeur hebben business angels toch nog een

brede waaier van andere sectoren waarin ze interesse vertonen. Op de tweede plaats, maar in

veel mindere mate, komen de bedrijven die industriële producten voortbrengen. Op de derde,

vierde en vijfde plaats komen respectievelijk de diensten-, de grondstoffen- en de

immobiliënsector. Er is echter weinig interesse in de groot- en kleinhandel en in de

transportsector.

In Californië is de aanwezigheid van Silicon Valley een zeer belangrijke factor. Prioritair

wordt er dan ook geïnvesteerd in hoogtechnologische ondernemingen. 71% van de

ondervraagden door Tymes en Krasner (1983) toont een uitgesproken interesse voor deze

categorie.

In tegenstelling tot wat bovenstaande studies concluderen, vond Robert J. Gaston (1989)

dat de grootste voorkeur van de doorsnee Amerikaanse business angel niet uitgaat naar

hoogtechnologische bedrijven. Hier scoren de dienstensector, de financiële sector, de

verzekeringssector en de immobiliënsector beter. Het is meteen duidelijk dat de Amerikaanse

business angels zich vooral zullen concentreren op de tertiaire sector.

Het meest opvallende is dat de onderzochte business angels een investering in een

kleinhandelsonderneming eveneens verkiezen boven een investering in een

hoogtechnologische onderneming. Dit staat in schril contrast met de resultaten van Wetzel

(1981). Nog een opmerkelijk verschil met de studie van Wetzel is dat de bedrijven die

32

industriële producten vervaardigen weinig interesse beogen vanwege de gemiddelde

Amerikaanse business angel. Dit zou kunnen wijzen op een sterkere aanwezigheid van de

secundaire sector in New England.

Robert J .Gaston (1989) kwam ook in zijn studie tot de vaststelling dat het voor de

ondernemers uit de transportsector moeilijk is om informeel risicokapitaal aan te trekken. De

Amerikaanse business angel zal tevens niet vlug geneigd zijn om te investeren in

telecommunicatiebedrijven, openbare nutsbedrijven en bedrijven die zich bezig houden met

grondstoffenwinning.

Ook in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) is de dienstensector dé sector waarin

business angels willen investeren.

3.10. Geografische locatie

Informele investeerders zijn duidelijk geneigd om dicht bij huis te gaan investeren.

Volgens Wetzel (1981) zijn drie kwart van de onderzochte ondernemingen gelegen binnen de

300 mijl (482,7 km) van het huis of van het kantoor van de investeerder. Meestal neemt men

aan dat een business angel slechts investeert als de onderneming niet verder gelegen is dan

ruw geschat één dag rijden (one day’s drive). Opvallend is dat in de toekomst slechts de helft

van de onderzochte business angels zijn investeringen wil uitvoeren in een omtrek van 300

mijl (Wetzel, 1981). Is een business angel dan toch minder gebonden door afstand dan men op

het eerste gezicht zou denken? Wetzel (1981) geeft in z’n studie geen éénduidig antwoord op

deze vraag. Hij reikt ons wel twee mogelijke verklaringen aan voor het verschil tussen de

werkelijkheid en de wil van sommigen om ook investeringen te doen buiten de omtrek van

300 mijl. Ten eerste zou het verschil kunnen komen door het feit dat

investeringsopportuniteiten meer in de aandacht vallen wanneer ze dichter gelegen zijn bij het

huis of het kantoor van de business angel. In dit geval wil de business angel wel verder van

huis investeren maar komt hij gewoonweg niet in contact met zulke

investeringsopportuniteiten. Ten tweede kan het ook zijn dat de business angels wel degelijk

een voorliefde hebben om dicht bij huis te gaan investeren, ook al komt dit niet tot uiting in de

studie.

Tymes en Krasner (1983) concluderen dat 41% de voorkeur geeft aan een investering

binnen een afstand van 50 mijl (80,5 km) van hun woonplaats of kantoor. Opvallend is dat in

Californië 33% van de investeerders geen geografische beperkingen stelt.

33

Ook in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) geven de business angels de voorkeur

aan investeringen die dicht gelegen zijn bij de plaats waar ze wonen of werken.

3.11. De “exit” horizon van de business angel

Het risicokapitaal dat business angels ter beschikking stellen, wordt ook wel eens “patient

money” genoemd (Wetzel, 1981). Het is namelijk zo dat er slechts winst en bijgevolg een

rendement kan worden gerealiseerd na een lange periode van weinig of geen liquiditeiten en

marktaandeel. De verwachtingen die een business angel heeft over hoe en wanneer hij uit de

onderneming denkt te stappen (“exit”), hebben grote gevolgen voor de investeringsbeslissing.

Wetzel (1981) heeft namelijk ontdekt dat wanneer de uitstapregeling niet expliciet voorzien

is, dit al vanaf het begin kan leiden tot conflicten die een abrupt einde kunnen maken aan de

overeenkomst. 47% van de business angels in New England zal doorgaans in de initiële

investeringsovereenkomst voorzieningen treffen over de exit. De gemiddelde verwachte

investeringshorizon van de business angel is vijf tot zeven jaar (Wetzel, 1981). Belangrijk is

dat slechts 16% van de onderzochte business angels geen belang hecht aan de duur van de

investering en slechts 8% maakt investeringen met een looptijd van meer dan tien jaar

(Wetzel, 1981).

De business angels in Californië (Tymes en Krasner, 1983) zullen, in vergelijking met de

business angels in New England, iets vlugger hun investeringen ten gelde maken. Ze

verwachten namelijk uit hun ondernemingen te stappen na een periode van drie tot vijf jaar.

Opvallend is dat, in vergelijking met de business angels in New England, slechts 9% van de

business angels in Californië geen belang hecht aan de duur van de investering (5%) of

investeringen maakt met een looptijd van meer dan tien jaar (4%).

De business angels in Groot-Brittannië (Harrison en Mason, 1992) houden, net zoals de

business angels in Californië, rekening met een gemiddelde investeringshorizon van drie tot

vijf jaar.

34

4. De investeringsobjectieven van de business angel

4.1. Actieve of passieve houding?

Hoe betrokken zijn de business angels bij het ondernemingsgebeuren? Om dit te

onderzoeken maakt Wetzel (1981) een onderscheid tussen de passieve investeerders en de

actieve investeerders. De passieve investeerders worden omschreven als diegene van wie de

relatie zich beperkt tot het periodiek beraadslagen van rapporten en de aanwezigheid op de

aandeelhoudersvergadering. De actieve investeerders worden gedefinieerd als diegenen die

meerdere rollen vervullen in de onderneming, zoals de vertegenwoordiging in de raad van

bestuur, hun werk als consultant, enz. Business angels spelen een actieve rol in drie vierde

van de onderzochte investeringen. Eén op vier business angels houdt zich voltijds bezig met

het management van de onderneming. In de toekomst denkt 84% van de business angels een

actieve houding aan te nemen. Deze actieve investeerders zullen zich dan vooral bezig houden

met het overdragen van hun kennis aan de ondernemer en met het zetelen in de Raad van

Bestuur. Informele investeerders investeren dus meer dan louter kapitaal.

Ook Tymes en Krasner (1983) peilen naar het engagement van de business angel en

komen tot dezelfde conclusie dat actieve betrokkenheid bij het beleid van de onderneming

eerder de regel is dan de uitzondering. Zo zegt 51% van de ondervraagden te zetelen in de

Raad van Bestuur en staat 56% de onderneming bij met raad en daad.

Robert J. Gaston (1989) onderzoekt op dezelfde wijze als Wetzel (1981) of business

angels bij het investeren een actieve dan wel een passieve houding aannemen. Onderstaande

tabel geeft een overzicht van de resultaten van beide studies. Het is duidelijk dat de business

angels in New England een weerspiegeling vormen van hetgeen algemeen van toepassing is in

de Verenigde Staten van Amerika.

Tabel 12: Actieve of passieve houding? Een vergelijking tussen de Amerikaanse BA uit de studie van Robert J. Gaston (1989) en de Amerikaanse BA uit de studie van Wetzel (1981)

In de

V.S.A.

In New

England

Enkel het periodiek inkijken van rapporten en het bijwonen van de aandeelhoudersvergadering (Wetzel noemt

dit passieve investeerders) 17% 25%

Lid van de raad van bestuur 15%

De ondernemer bijstaan met raad en daad 29%

Parttime werken in de onderneming 22%

65%

Fulltime werken in de onderneming 17% 10%

Bron: Robert J. Gaston (1998), Wetzel (1981)

35

4.2. Meerderheids- of minderheidsparticipatie?

Kiezen business angels voor een meerderheids- of voor een minderheidsparticipatie in de

onderneming waarin ze investeren? De meningen zijn hierover verdeeld (Wetzel, 1981). Er

zijn evenveel business angels die zeggen dat ze controle willen verwerven als er business

angels zijn die kiezen voor een minderheidsparticipatie (zie onderstaande grafiek). Belangrijk

is wel dat er een groot verschil is tussen de voorkeur voor controle en hetgeen blijkt uit

investeringen gedaan in het verleden. Terwijl 39% zo’n controle als objectief stelt, heeft

slechts 20% van de business angels ooit zulke controle verworven bij vroeger gedane

investeringen.

11%

28%

20%

30%

11%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Definitely Yes Probably Yes Indifferent Probably No Definitely No

% onderzochte business angels in New England

Figuur 1: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in New England?

In Californië is er slechts in 16% van de onderzochte investeringen een

meerderheidsparticipatie (Tymes en Krasner, 1983). Bovendien blijkt dat de business angels

in 51% van de investeringen minder dan 10% van de aandelen in hun bezit hebben. Tymes en

Krasner (1983) stellen vast dat hun business angels in tegenstelling tot die van Wetzel (1981)

over het algemeen minder geneigd zijn om meerderheidsposities in te nemen (zie

onderstaande grafiek). Het innemen van een minderheidspositie door de business angel zou

volgens Tymes en Krasner (1983) de creativiteit en de motivatie van de ondernemer moeten

stimuleren.

36

6%

15%

38%32%

9%

0%

10%

20%

30%

40%

Definitely Yes Probably Yes Indifferent Probably No Definitely No

% onderzochte business angels in Californië

Figuur 2: Kiezen BA voor een meerderheids- of een minderheidsparticipatie in Californië?

Robert J. Gaston (1989) komt in zijn onderzoek naar de Amerikaanse business angel tot

de vaststelling dat slechts 15% van hen van plan is om een meerderheidspositie in te nemen.

Dit is heel wat minder dan in de studie van Wetzel (1981). Wordt er gekeken naar het aantal

investeringen waarin de business angel een meerderheidsparticipatie heeft, dan vindt Robert J.

Gaston (1989) dat er effectief een meerderheidspositie wordt ingenomen in 27% van de

onderzochte investeringen.

Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) kwamen tot de vaststelling dat het

merendeel van de Britse business angels een minderheidspositie inneemt.

De studie van Coveney en Moore (1998) bevestigt bovenstaande resultaten, namelijk dat

de meerderheid van de business angels ervoor kiest om minderheidsaandeelhouder te zijn.

Onderstaande tabel geeft de resultaten van hun onderzoek weer.

Tabel 13: Overzicht aandeelhouderschap 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Gemiddeld aandelenbezit 38% 51% 20% +/- 30% n.v.t. n.v.t.

… % verkiest een

meerderheidsparticipatie 41% 60%

+/-

25% 30% 42% 39%

Bron: Coveney en Moore (1998)

Er is echter één type business angel die sterk de voorkeur lijkt te geven aan een

meerderheidsparticipatie. Het valt namelijk op dat het merendeel van de corporate angels een

meerderheidspositie wenst in te nemen. Hun gemiddeld aandelenbezit ligt bijgevolg ook

hoger dan bij de andere types business angels.

37

4.3. Diversificatie?

Doen business angels informele investeringen om hun portefeuilles te diversifiëren? In de

studie van Wetzel (1981) haalt 15% van de ondervraagden diversificatie van hun portefeuille

aan als de belangrijkste reden om informele investeringen te doen. Ongeveer 50% van de

onderzochte business angels ziet diversificatie als één van de redenen waarom men business

angel wordt maar deze reden is niet van doorslaggevend belang. Andere redenen, zoals

bijvoorbeeld het halen van een rendement, vinden zij belangrijker. 34% zegt absoluut geen

belang te hechten aan diversificatie.

Tymes en Krasner (1983) komen in hun bevraging tot een ander resultaat. 33% zweert bij

diversificatie, 25% geeft er de voorkeur aan maar vindt het geen noodzaak en 42% hecht er

geen belang aan.

Uit bovenstaande percentages blijkt dat in Californië duidelijk meer aandacht wordt

besteed aan de diversificatie van de portefeuille bij het maken van informele investeringen.

4.4. Hoe gaan business angels om met de risico’s waaraan ze worden blootgesteld?

Het moet opgemerkt worden dat het begrip “risico” problemen schept voor wat betreft het

definiëren en het meten ervan. Moet de nutstheorie worden gebruikt om de gevolgen van

winsten en verliezen beter te kunnen begrijpen? Hoe denken business angels over winst en

verlies en kennen ze hieraan kansen toe? Of gebruiken ze eerder centrale waarden en

spreidingsmaten? Is het individuele investeringsrisico van belang of is het voor de business

angel relevanter om te denken in termen van portefeuillerisico en bijgevolg over het

systematisch en onsystematisch risico? In de studie van Wetzel (1981) heeft men er niet voor

geopteerd om een diepgaand, kwalitatief onderzoek te doen over de manier waarop business

angels risico interpreteren. Men heeft daarentegen gekozen voor vragen die gemakkelijk te

begrijpen vallen. Er werd gevraagd om tien investeringen te beoordelen en dit voor vijf types

van ondernemingen. De verschillende types zijn (zie supra): uitvinders, start-ups, infant firms,

young firms en de established firms. Aan de business angels werd gevraagd om voor elk type

investering te zeggen hoeveel investeringen op de tien er gedoemd zijn om te mislukken. Een

mislukte investering moet hier gezien worden als een investering waarin het verlies meer dan

50% bedraagt van het bedrag dat de business angel oorspronkelijk heeft geïnvesteerd. Door

deze vraag te stellen, komt Wetzel tot een inzicht in het neerwaarts risico van de investeringen

38

die door de business angel worden gedaan in elk type onderneming. Belangrijk is de verdeling

van de verwachtingen hieromtrent. Het is duidelijk dat informele investeerders er niet

allemaal dezelfde mening op nahouden. Er kunnen aanzienlijke verschillen worden

waargenomen in hoe business angels risico percipiëren. Als er wordt gekeken naar de

mediaan van de verdelingen, dan houdt de financiële ondersteuning van de uitvinders het

meeste risico in. In zeven van de tien gevallen mislukt zo’n investering. Start-ups komen op

de tweede plaats met zes falende investeringen, gevolgd door de infant firms en de young

firms met vijf respectievelijk vier investeringen die slecht aflopen. Als business angels

investeren in established firms dan is de kans klein dat er wat verkeerd loopt. Slechts twee op

tien van deze investeringen lopen verkeerd af.

Tymes en Krasner (1983) hebben het voorbeeld van Wetzel gevolgd en hebben zich dan

ook in hun studie afgevraagd hoeveel op tien gemaakte investeringen er faliekant aflopen. Elk

type onderneming, aangehaald door Wetzel, komt ook in hun studie aan bod. Ze kwamen tot

het besluit dat de business angels in Californië meer geneigd zijn om risico te nemen dan hun

collega’s in New England. Dit blijkt uit het feit dat er voor elk type onderneming in Californië

minder investeringen zijn die niet tot een goed einde worden gebracht. Onderstaande tabel

geeft het aantal mislukte investeringen weer voor elk type onderneming en dit zowel voor de

business angels in New England, in Californië als voor de hieronder nog te bespreken

business angels in Groot-Brittannië.

Tabel 14: Aantal mislukte investeringen voor elk type onderneming. Vergelijking BA in New England, in Californië en in Groot-Brittannië.

New England Californië Groot-Brittannië

Uitvinders 7 5 5

Start-ups 6 3 4

Infant firms 5 2 3

Young firms 4 2 3

Established firms 2 1 2

Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983) en Harrison en Mason (1992)

Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) hebben dezelfde vraagstelling gebruikt als

Wetzel (1981) om te peilen naar de risico’s die gepaard gaan met het maken van informele

investeringen. Ze kwamen tot de vaststelling dat het risicopatroon van de Britse business

angels gelijkaardig is aan dat van de business angels in Californië (zie bovenstaande tabel). Er

dient nog opgemerkt te worden dat de onderzochte business angels niet allemaal hetzelfde

39

aantal mislukkingen toekennen aan een portefeuille van tien investeringen. Richard Harrison

en Colin Mason (1992) geven het voorbeeld van de start-ups om dit aan te tonen:

0%

10%

20%

30%

40%

50%

minder dan 3 mislukkingen 3 tot 5 mislukkingen 6 en meer mislukkinge n

% business angels dat x aantal mislukkingen toekent aan een portefeui lle van 10 investeringen in start-ups

Figuur 3: Aantal mislukkingen die BA toekennen aan een portefeuille van 10 investeringen in start-ups

4.5. Welke rendementen worden door business angels verwacht en behaald?

Welke rendementen worden door informele investeerders verwacht en behaald? Om een

antwoord te geven op deze vraag doet Wetzel (1981) een beroep op de gemaakte

veronderstellingen in de sectie waar er over risico werd gesproken. Hij peilt nu immers naar

het hoogste “verwachte” rendement in een portefeuille van tien investeringen. Dit doet hij

voor elk van de verschillende types ondernemingen. Zo krijgen we een idee over het opwaarts

potentieel van elk type investering. De algemene regel is dat hoe meer risico er wordt

genomen, hoe hoger het verwachte rendement zal zijn. Deze regel wordt ook hier

gerespecteerd, met uitzondering van de investeringen in start-ups waarvoor eenzelfde

rendement wordt verwacht als voor investeringen in uitvinders. Een verklaring voor deze

uitzondering wordt in deze studie achterwege gelaten. Uit het onderzoek blijkt dat business

angels die uitvinders van de nodige financiële middelen voorzien een rendement verwachten

van 50% op hun meest succesvolle investering. Voor investeringen in start-ups is het hoogste

verwachte rendement, zoals gezegd, gelijk aan dat van de investeringen in uitvindingen,

namelijk 50%. Wanneer men investeert in infant firms en young firms, kan men een

rendement van 37,5% respectievelijk 30% verwachten op hun meest succesvolle investering.

Aan de financiering van established firms, is het minste risico verbonden en logischerwijs kan

hier het laagste rendement worden verwacht, namelijk 22,5% op hun meest succesvolle

investering.

40

Wetzel besteedt ook aandacht aan het minimumrendement dat moet worden behaald op

een portefeuille van tien investeringen om de totale kost van die investeringen terug te

verdienen. Zo bekomt hij vijf minimumrendementen, voor elk type onderneming één. De

minimumrendementen bedragen 20% voor elk type onderneming met uitzondering van de

established firms waar er rekening moet worden gehouden met een minimumrendement van

15%.

Men komt tot het besluit dat de rendementen die business angels verwachten op hun

portefeuille van investeringen eerder aan de lage kant zijn. Dit kan worden aangetoond aan de

hand van een voorbeeld. In het geval van de financiering van uitvinders verwacht men dat

zeven op de tien investeringen mislukken. Wetzel neemt aan dat elke investering die slecht

afloopt een verlies inhoudt van 50%. De andere drie succesvolle investeringen verdienen een

rendement van 50% per jaar. Na vijf jaar bedraagt de rendementsgraad 21% op jaarbasis,

hetgeen dicht bij het minimumrendement van 20% ligt. De conclusie is duidelijk. De

verwachte rendementsgraad van de informele investeerder is laag.

Hoe zit het met de verwachte rendementen in Californië? Om dit te weten te komen,

maken Tymes en Krasner (1983) opnieuw gebruik van de vragen die werden gesteld door

Wetzel. Er kunnen belangrijke verschillen worden waargenomen tussen de twee studies. Zo

liggen de verwachte rendementen in Californië voor elk type onderneming een pak hoger dan

de rendementen die men verwacht te behalen in New England. Onder meer de aanwezigheid

in Californië van een industriepark als Silicon Valley, met zijn talrijke succesvolle

ondernemingen, draagt bij tot deze hogere rendementen. Uit het onderzoek blijkt dat het

rendement in Californië dubbel zo groot is dan in New England wanneer het gaat over de

financiering van uitvinders. Het rendement op hun meest succesvolle investering bedraagt er

100%.

Ook in dit onderzoek gaat de algemene regel van hoe meer risico, hoe hoger het

rendement niet altijd op. Zoals we hierboven gezien hebben, kent men aan investeringen in

start-ups een hoger risico toe dan aan investeringen in infant firms. Toch blijkt nu dat er bij

investeringen in start-ups een lager rendement mag verwacht worden dan bij investeringen in

infant firms. De verwachte rendementen op hun meest succesvolle investeringen bedragen

voor de start-ups en de infant firms 80% respectievelijk 95%.

Een tweede tegenstelling die te vinden is in de studie van Tymes en Krasner (1983), heeft

te maken met de infant firms en de young firms. In beide gevallen zijn twee op de tien

investeringen gedoemd om te mislukken. Er wordt daarentegen voor elk van deze types

ondernemingen een verschillend verwacht rendement waargenomen wat tegenstrijdig is met

41

de algemene regel. Voor de young firms kan er een rendement van 50% verwacht worden op

de investering die het meest succesvol is terwijl voor de infant firms, zoals hierboven reeds

vermeld, een percentage geldt van 95%.

Bij established firms, waar het risico het laagst is, wordt in Californië een percentage

vastgesteld van 34% tegenover slechts 22,5% in New England.

De minimumrendementen in Californië zijn hoger dan deze in New England en kunnen

worden toegeschreven aan de hogere rendementen die men er verwacht te behalen. Een

overzicht van de studies in New England, Californië en Groot-Brittannië (zie infra) wordt

weergegeven in onderstaande tabel.

Tabel 15: Een vergelijking van de rendementen in New England, in Californië en in Groot-Brittannië Verwacht rendement op meest

succesvolle investering Minimumrendement van een portefeuille van 10 investeringen

New England Californië New England Californië Groot-Brittannië

Uitvinders 50% 100% 20% 50% 50%

Start-ups 50% 80% 20% 50% 40%

Infant firms 37,5% 95% 20% 38% /

Young firms 30% 50% 20% 30% /

Established firms 22,5% 34% 15% 25% +/- 25%

Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983) en Harrison en Mason (1992)

In de studie van Robert J. Gaston (1989) wordt enkel gevraagd welke doelstellingen

Amerikaanse business angels nastreven op het vlak van minimumrendementen (minimum

ROI targets). De minimumrendementen die deze business angels voor ogen hebben, zijn

eerder aan de lage kant. Het gemiddelde percentage op jaarbasis bedraagt in de Verenigde

Staten van Amerika 22%. Het zijn dan ook de minimumrendementen in New England die het

sterkst dit Amerikaans gemiddelde benaderen.

Ook Richard Harrison en Colin Mason (1992) beperken zich in hun onderzoek tot de

minimumrendementen die door de Britse business angels worden vooropgesteld. Deze auteurs

stellen vast dat de verwachte minimumrendementen in Groot-Brittannië over het algemeen

ietwat hoger liggen dan het geval is in de Verenigde Staten van Amerika (Wetzel, 1981;

Robert J. Gaston, 1989). Er zijn natuurlijk ook uitzonderingen, zoals de staat Californië

(Tymes en Krasner, 1983) waar de verwachte minimumrendementen in de buurt liggen van

deze in Groot-Brittannië. Voor het samenvattend overzicht van de minimumrendementen

wordt naar bovenstaande tabel verwezen.

42

Coveney en Moore (1998) deden onderzoek naar het gemiddeld jaarlijks rendement dat

deze business angels hebben behaald op hun investeringen. Deze rendementen worden voor

elk type business angel in onderstaande tabel weergegeven.

Tabel 16: Gemiddeld jaarlijks rendement 6 types BA

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Gemiddeld jaarlijks

rendement 61% 8% / / 17% 18%

Bron: Coveney en Moore (1998)

De projecten, waarin een entrepreneur angel investeert, zijn erg winstgevend. Deze

business angels behalen dan ook doorgaans een hoger rendement dan de andere types business

angels.

4.6. Niet-financiële opbrengsten

Business angels hechten ook belang aan niet-financiële opbrengsten die met hun

investeringen gepaard gaan. Wetzel (1981) stelt in zijn onderzoek de vraag of een business

angel bereid is rendement (financiële opbrengst) in te ruilen voor niet-financiële opbrengsten.

45% van de respondenten overweegt een lagere return te aanvaarden als ze in de betrokken

onderneming de ondernemer kunnen helpen bij het uitoefenen van zijn taken. 39% van de

onderzochte business angels daarentegen ziet af van een hogere return als de onderneming

waarin ze investeren technologische producten ontwikkelt die nuttig zijn voor de

maatschappij. Eveneens zijn 37% van de onderzochte business angels tevreden met een lagere

return als hun investering zorgt voor meer werkgelegenheid in de regio. Andere redenen die

Wetzel (1981) aanhaalt, zijn steun aan vrouwelijke ondernemers (17%), aan buitenlandse

ondernemers (14%).

Het gemiddelde rendement dat business angels willen omruilen voor niet financiële

opbrengsten kan oplopen tot 20%. Dit is het geval bij investeringen in ondernemingen die

werkgelegenheid creëren en bij investeringen die tot doel hebben een buitenlandse

ondernemer te ondersteunen. In al de andere gevallen had men slechts een vermindering van

het rendement voor ogen ten belope van 10%.

43

In Californië (Tymes en Krasner, 1983) lijkt het erop dat de business angels aldaar minder

sociaal zijn ingesteld voor wat betreft de creatie van werkgelegenheid. Slechts 23% gaat

akkoord met een vermindering van zijn rendement als er door zijn toedoen meer

werkgelegenheid kan gecreëerd worden in de regio waar hij gehuisvest is. Dit is een groot

verschil met de 37% in New England. Er moet op gewezen worden dat de business angels in

Californië ondervraagd werden in een periode waarin de recessie van het begin van de jaren

‘80 haar dieptepunt had bereikt. Men zou dan ook verwachten dat er meer dan 23% van de

onderzochte business angels in Californië bereid wordt gevonden om een deel van zijn

rendement af te staan in ruil voor meer werkgelegenheid. Desondanks blijft men steken op

23%. Zijn de business angels in Californië dan werkelijk minder sociaal ingesteld dan men op

het eerste gezicht zou denken? Nee, het is namelijk zo dat de economische neergang in de

staat Californië veel minder uitgesproken was dan in andere regio’s in de Verenigde Staten

van Amerika. De talrijke hightech bedrijven in Californië, die weinig hebben geleden onder

deze recessie, hebben namelijk het grootste part van de jobs kunnen behouden. Hierdoor

hebben deze business angels zich veel minder sociaal opgesteld naar de creatie van

werkgelegenheid toe.

Het gemiddeld rendement dat business angels in Californië (Tymes en Krasner, 1983)

willen inruilen voor meer werkgelegenheid bedraagt, net zoals in New England, 20%.

Waarom deze reductie van het rendement niet meer bedraagt, wordt eveneens verklaard

doordat de recessie in Californië minder jobs heeft gekost dan in andere delen van de

Verenigde Staten van Amerika.

Opvallend is ook dat er in Californië, in vergelijking met New England, minder business

angels zijn die een vermindering van hun rendement aanvaarden in ruil voor het kunnen

bijstaan van de ondernemer bij het uitoefenen van zijn taken. Maar diegenen die dan in

Californië een lager rendement aanvaarden, kennen wel een gemiddelde reductie van het

rendement van 41% t.o.v. 10% in New England. Een reductie van het rendement met 41% zou

in New England veruit onmogelijk geweest zijn gezien de lagere rendementen die daar

worden behaald (zie infra).

Er werd vastgesteld dat 9% van de onderzochte business angels in Californië vrouwelijke

business angels zijn. Drie op vier van hen verkiest vrouwelijke ondernemers te helpen in hun

taken als ondernemer.

44

Tabel 17: Trade-off financiële opbrengsten - niet-financiële opbrengsten

% business angels dat bereid wordt

gevonden om een deel van zijn

rendement af te staan in ruil voor…

Gemiddelde reductie van het

rendement

New England Californië New England Californië

Creatie van werkgelegenheid 37% 23% 20% 20%

Investeren in bedrijven die technologische producten

ontwikkelen die nuttig zijn voor de maatschappij 39% 44% 10% 25%

De ondernemer bijstaan in zijn taken 45% 40% 10% 41%

Steun aan buitenlandse ondernemers 14% 18% 20% 17,5%

Steun aan vrouwelijke ondernemers 17% 21% 10% 23%

Bron: Wetzel (1981), Tymes en Krasner (1983)

45

DE

KARAKTERISTIEKEN

VAN ONDERNEMERS

(SNELGROEIENDE VERSUS

TRAAG GROEIENDE

ONDERNEMERS)

46

1. De ondernemer en de groei van de onderneming

1.1. Literatuuroverzicht:

David J. Storey (1994) gaat op zoek naar dé factoren die de groei van kleine

ondernemingen (small firms) beïnvloeden. Zoals uit onderstaande tabel valt af te lezen,

verdeelt Storey (1994) deze factoren onder in een drietal categorieën.

Tabel 18: Factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden

Kenmerken van de ondernemer Kenmerken van de onderneming Kenmerken van de strategie die de

onderneming nastreeft 1. Motivatie 1. Leeftijd 1. Personeelsopleiding 2. Het oprichten van

ondernemingen door werkloze individuen t.o.v. werkende individuen

2. De sector waarin de onderneming zijn activiteiten uitvoert

2. Management training

3. Opleiding 3. De vennootschapsvorm die wordt gekozen (beperkte aansprakelijkheid versus onbeperkte aansprakelijkheid)

3. De onderneming wordt gefinancierd met extern aangetrokken aandelenkapitaal

4. Management ervaring 4. De locatie waar de onderneming zich vestigt

4. De onderneming bevindt zich in een hoogtechnologische sector

5. Aantal oprichters 5. De grootte van de onderneming 5. Marktpositionering 6. Vroegere werkervaring 6. Maakt de onderneming deel uit

van een groter geheel (bvb multinational) of fungeert de onderneming eerder onafhankelijk?

6. In welke mate is de onderneming in staat om zich aan te passen aan veranderingen die zich voordoen in de markt (bvb zich aanpassen aan een nieuwe wetgeving)

7. Zijn er ondernemers in de familie?

7. Het al dan niet opstellen van een businessplan

8. Sociale en etnische discriminatie (bvb autochtonen versus allochtonen)

8. De introductie van een nieuw product

9. Is er een onderscheid tussen bijvoorbeeld ondernemers met een marketing achtergrond en ondernemers met een financiële achtergrond?

9. Het aanwerven van managers die niet delen in het kapitaal van de onderneming

10. Management training 10. Overheidssteun (bvb subsidies) 11. Leeftijd 11. Hoe groot is het klantenbestand

van de onderneming? 12. Ben je als ondernemer in het

verleden al eens failliet gegaan?

12. De concurrentiestrijd

13. Eerder opgedane ervaringen in de sector waar men momenteel wil in investeren

13. In welke mate doet een onderneming een beroep op de informatie en het advies gekregen van bvb banken, accountants, advocaten, consultants,…?

47

14. Vooraleer men ondernemer werd, werkte men dan in een kleine dan wel in een grote onderneming

14. Export

15. Geslacht

Bron: Storey (1994)

De eerste categorie beschrijft een aantal kenmerken van de ondernemer zelf. Het gaat om

kenmerken die eigen zijn aan de ondernemer alvorens hij overgaat tot het oprichten van een

onderneming. Het bestuderen van deze karakteristieken is dus van groot nut voor bijvoorbeeld

kapitaalverschaffers en in het bijzonder voor de business angel. Deze laatste is voornamelijk

geïnteresseerd in kleine ondernemingen die heel wat groeipotentieel bezitten. De studie van

Storey (1994) maakt het mogelijk om op basis van de karakteristieken van ondernemers een

inschatting te maken van het groeipotentieel van de onderneming.

Een tweede categorie betreft de kenmerken van de onderneming. Deze kenmerken

kunnen nogmaals onderverdeeld worden in een tweetal groepen. De eerste groep omvat de

sector waarin de onderneming zijn activiteiten zal uitvoeren, de vennootschapsvorm die wordt

gekozen, de locatie waar de onderneming zich zal vestigen en tot slot speelt het ook een rol of

een onderneming al dan niet deel uitmaakt van een groter geheel (bvb van een multinational).

Deze kenmerken weerspiegelen de beslissingen gemaakt door de oprichters van de

onderneming op het moment dat de onderneming wordt opgestart. Door de studie van Storey

(1994) krijgen business angels dus een beter inzicht in welke sectoren de meeste kansen op

succes liggen en welke vennootschapsvorm ze dienen te kiezen, … De tweede groep omvat de

grootte van de onderneming en de leeftijd ervan.

In de derde categorie zitten de factoren die te maken hebben met de strategie zoals die

wordt geïmplementeerd door de managers van de onderneming. Aangezien de meeste

business angels actief betrokken zijn bij het ondernemingsgebeuren (vertegenwoordiging in

de raad van bestuur, hun werk als interne raadgever,…), wordt deze categorie van

kapitaalverschaffers vaak geconfronteerd met strategische vraagstukken. Vandaar dat het

onderzoek naar de strategische factoren, die de groei van een onderneming bevorderen

bijzonder interessant kan zijn.

Belangrijk om op te merken, is dat deze drie categorieën niet afzonderlijk inwerken op de

groei van de onderneming. Storey (1994) tracht dit met onderstaande figuur te illustreren.

48

Figuur 4: De factoren die de groei van kleine ondernemingen beïnvloeden, onderverdeeld in 3 categorieën Bron: Storey (1994)

De drie categorieën worden door Storey (1994) afgebeeld als cirkels die elkaar

overlappen. Enkel wanneer er een combinatie wordt gemaakt van de factoren uit deze drie

categorieën kan snelle groei worden gerealiseerd (zie het grijs gekleurde vlak). In de andere

delen van de cirkels zal er ofwel een tragere groei heersen ofwel zal er gewoonweg geen groei

zijn.

Storey (1994) geeft een overzicht van meerdere empirische studies en vergelijkt deze met

elkaar. Hij tracht op basis van deze studies een algemeen patroon te vinden van factoren die

snelgroeiende ondernemingen kenmerken. Om vergelijkingen mogelijk te maken, neemt

Storey (1994) zoveel mogelijk studies op die het begrip “groei” op dezelfde wijze definiëren,

namelijk als een procentuele verandering van de werkgelegenheid over een bepaalde periode.

In het kader van deze thesis wordt enkel de invloed van de kenmerken van de ondernemer

op de groei behandeld. Voor de relatie tussen de kenmerken van de onderneming en de groei

en de bespreking van hoe de geïmplementeerde strategie deze groei kan beïnvloeden, wordt

verwezen naar het boek van Storey (1994) “Understanding the small business sector”.

Zoals hierboven reeds aangegeven, doet Storey (1994) een beroep op empirische studies

die in het verleden zijn uitgevoerd. Deze studies worden weergegeven in onderstaande tabel

samen met de kenmerken van de ondernemer. Storey gaat nu na welke studies welke

kenmerken hebben gerelateerd aan het begrip “groei”. Tevens vermeldt hij of er al dan niet

een significante relatie bestaat tussen de onderzochte kenmerken van de ondernemer en de

groei als dusdanig. Als er in onderstaande tabel een + teken staat, wil dit zeggen dat er een

positieve relatie bestaat tussen het kenmerk van de ondernemer en de groei. Staat er

49

daarentegen een - teken, dan is de relatie negatief. Staat er tot slot een x teken, dan werd er

geen significante relatie gevonden tussen een bepaald kenmerk van de ondernemer en de

groei.

Tabel 19: Overzicht empirische studies (Storey, 1994)

Ba

rkha

m (

199

2)

Ha

kim

(19

89)

Woo

et a

l. (1

989

)

Kin

sella

et a

l. (1

993

)

Joh

nso

n (

199

1)

Sto

rey,

Wat

son

and

Wyn

arc

zyk

Jon

es

(19

91)

Mac

rae

(19

91

)

Wyn

arc

zyk

et a

l. (1

993

)

Sto

rey

(198

2a)

Sto

rey

(199

4)

Du

nke

lbe

rg e

t al

. (19

87)

Du

nke

lbe

rg e

n C

oop

er

(198

2)

Kal

lebe

rg e

n L

eich

t (1

991

)

Sol

em

en

Ste

ine

r (1

989

)

Re

ynol

ds

en M

ille

r (1

988

)

We

sth

ead

en

Birl

ey (

199

3a)

Re

ynol

ds

(199

3)

Motivatie + + + + x x x

Het oprichten van ondernemingen door werkloze individuen t.o.v. werkende individuen

x x - - - x x -

Opleiding x x + + + + + x x + x + x x x x +

Management ervaring + x x + + x - + x x

Aantal oprichters + + + + + x +

Eerder opgedane ervaring als ondernemer

x x x - x x x

Zijn er ondernemers in de familie?

x

Sociale en etnische discriminatie (bvb autochtonen versus allochtonen)

- + x x

Is er een onderscheid tussen bijvoorbeeld ondernemers met een marketing achtergrond en ondernemers met een financiële achtergrond?

+ +

Management training x x x

Leeftijd + x x x + - - x x x +

(Leeftijd)2 - x x x - x x x -

Ben je als ondernemer in het verleden al eens failliet gegaan?

Eerder opgedane ervaringen in de sector waar men momenteel wil in investeren

x - + - x x x x -

Vooraleer men ondernemer werd, werkte men dan in een kleine dan wel in een grote onderneming

x x x x - +

Geslacht x x x x x - x x x x x x x +

Bron: Storey (1994)

Voor heel wat partijen kan het interessant zijn om te weten aan welke kenmerken een

ondernemer moet voldoen opdat er sprake zou kunnen zijn van snelle groei. Eén van die

50

partijen wordt in het kader van deze thesis behandeld, namelijk de business angel. Voor hem

is het van groot belang om een inschatting te kunnen maken van het groeipotentieel van de

onderneming waarin hij investeert. Storey (1994) heeft gepoogd om de business angel en

andere partijen hierbij te helpen.

Op basis van bovenstaande tabel komt Storey (1994) in zijn studie tot een aantal

kenmerken waaraan de ondernemer moet voldoen om snelle groei te verwezenlijken.

Ten eerste dient de ondernemer zelf positief gemotiveerd te zijn. Hieraan gekoppeld zal

iemand die werkloos is en daarom een eigen zaak start veelal minder succesvol zijn in het

laten groeien van zijn onderneming.

Ten tweede is het zo dat de ondernemer meer kans maakt om z’n onderneming te laten

groeien als hij hooggeschoold is. Geschoolde individuen hebben hogere loonsverwachtingen.

Storey (1994) veronderstelt dat het ondernemersloon sterk afhankelijk is van de grootte van

de onderneming. Dit houdt in dat hoger geschoolde individuen hun ondernemingen sterker

willen laten groeien dan lager geschoolde individuen om zo een hoger inkomen te verdienen.

Ten derde is het van belang dat de ondernemer beschikt over managementervaring. Eén

van de belangrijkste functies van een ondernemer is het verdelen van de taken binnen zijn

organisatie en dit op de meest efficiënte manier. Dit is vooral van belang in groter wordende

organisaties. Zodoende stelt Storey (1994) dat mensen met ervaring op managementvlak

gemakkelijker hun doelstellingen van snelle groei kunnen bereiken. Ook is het zo dat

diegenen die vroeger manager geweest zijn een hoger loon zullen eisen dan zij die nog nooit

een managementfunctie hebben ingevuld. Zoals hierboven reeds aangehaald, is het

ondernemersloon sterk afhankelijk van de grootte van de onderneming. Dit betekent dat

diegenen die vroeger nog manager geweest zijn, hun ondernemingen sterker zullen laten

groeien dan de niet-managers om zo een hoger inkomen te verdienen.

Ten vierde worden sneller groeiende ondernemingen gesticht door meer dan één individu.

Dit vormt meteen een uiterst belangrijke factor waaraan men snelgroeiende ondernemingen

kan herkennen. Het aantal co-investeerders (zie deel “De karakteristieken van business

angels”) die bij een business angel deal worden betrokken, is dus van grote invloed op het

groeipotentieel van de onderneming.

Ten vijfde zullen individuen met een marketingachtergrond ervoor opteren de

onderneming sterker te laten groeien dan individuen met een andere functionele achtergrond.

Zo zijn ondernemers met een marketingachtergrond zich meer bewust van de noodzaak om de

verkopen op te drijven en de onderneming te laten groeien. De ondernemers met een

51

financiële achtergrond bijvoorbeeld nemen daarentegen veelal een voorzichtiger standpunt in,

waardoor de onderneming in zijn groei wordt afgeremd.

Ten zesde speelt ook de leeftijd een rol. Alleen blijft de richting van deze relatie

onduidelijk. Toch denkt Storey (1994) dat het de individuen van middelbare leeftijd zijn die

de capaciteiten en de financiële middelen hebben om een snelgroeiende onderneming op te

richten.

Ten zevende kan men zich de vraag stellen of het van belang is dat men moet beschikken

over ervaring met de sector waarin men wil investeren. Storey (1994) komt tot de vaststelling

dat dit niet altijd zo hoeft te zijn. Het is soms beter om zich niet teveel vast te pinnen op de

waarden en normen zoals deze gelden in de sector. Vernieuwend uit de hoek komen kan

eveneens zorgen voor snelle groei.

Tot slot concludeert Storey (1994) dat de grootte van de onderneming waar men vroeger

nog heeft gewerkt, een zekere invloed uitoefent op de groeiprestaties, alleen is het onduidelijk

of het een positieve dan wel een negatieve invloed betreft. Individuen die vroeger in een grote

onderneming werkten, kunnen eerder geneigd zijn om een snelgroeiende onderneming op te

richten. Dit is ingegeven door het feit dat de (management)vaardigheden, die deze individuen

hebben opgebouwd in die grote ondernemingen, eerder aansluiten bij een grote dan wel bij

een kleine onderneming. Het kan ook dat individuen die in een grote onderneming hebben

gewerkt en nu van plan zijn om een eigen zaak te starten, ervoor kiezen om deze niet te snel te

laten groeien. Ze willen eerder hun onderneming klein houden omdat ze uit ervaring weten

dat grote ondernemingen vaak weinig flexibiliteit toelaten en bureaucratisch ingesteld zijn.

Niet significant zijn daarentegen de eerder opgedane ervaring als ondernemer, het feit dat

er ondernemers zijn in de familie, de sociale en etnische discriminatie en het geslacht van de

ondernemer.

52

2. Groeiaspiraties van de ondernemer gelinkt aan de groei van de

onderneming

2.1. Literatuuroverzicht:

Het was Edwin Mansfield die in 1979 op een micro-economische wijze de groei van een

onderneming trachtte te verklaren. Hij argumenteerde dat een onderneming groeit tot op het

moment dat er een optimale grootte wordt bereikt, d.i. bij het snijpunt van de lange-termijn

marginale kosten en de prijs. Er zijn ook modellen die op basis van de levenscyclus van de

onderneming uitleggen hoe groei in een onderneming tot stand komt (e.g. Scott en Bruce,

1987). Hierin wordt beweerd dat een onderneming van nature verschillende fases doorloopt

van snellere en tragere groei.

Het gemeenschappelijke kenmerk van beide theorieën is dat ze groei interpreteren als een

natuurlijk fenomeen, m.a.w. groei is iets dat buiten het beslissingsveld van de ondernemer

valt. Deze stelling werd in de jaren ’80 door een aantal auteurs in vraag gesteld o.a. door Ginn

en Sexton (1989) die van mening waren dat:

“If the decision to start a business is a choice of the business founder, it can also be

assumed that the decision to grow the business is a choice taken by the entrepreneur”.

Empirisch onderzoek toonde inderdaad aan dat niet elke ondernemer van plan is om zijn

onderneming te laten groeien. Groei hangt m.a.w. af van de groeiaspiraties van de ondernemer

(Davidsson, 1991). Het is dan ook van belang om zich te concentreren op de verschillende

factoren die de wil van de ondernemer om te groeien (growth aspirations) beïnvloeden.

Eén van de belangrijke voortrekkers in het bestuderen van de groeiambities van

ondernemers is Per Davidsson (1989, 1991). In zijn studie in 1989 tracht hij de groeiaspiraties

van de ondernemer te verklaren aan de hand van wat hij noemt de expected outcomes of

growth. Wat bedoelt Davidsson (1989) hiermee? Een expected outcome of growth is

bijvoorbeeld de extra werklast die een ondernemer ervaart wanneer hij zijn onderneming laat

groeien. Deze extra werklast kan als gevolg hebben dat een ondernemer gedemotiveerd raakt

om zulke groei na te streven. Davidsson (1989) onderscheidt in zijn empirisch onderzoek acht

expected outcomes of growth:

53

1. De extra werklast (zie supra)

2. De mate waarin de ondernemer zijn geliefkoosde taken nog zelf kan uitvoeren.

Groei zou met zich kunnen meebrengen dat hij deze taken zou moeten delegeren.

3. De algemene tevredenheid van het personeel. Wanneer een onderneming groeit,

wordt het moeilijker voor de ondernemer om iedereen tevreden te houden.

4. De financiële gevolgen van groei. Als er groei wordt nagestreefd, kan de

ondernemer verwachten dat zijn inkomen zal toenemen.

5. De mogelijkheid om controle over de onderneming te behouden. Wanneer de

onderneming groeit, wordt het steeds moeilijker om alles wat er gebeurt in de

onderneming te overzien.

6. De onafhankelijkheid t.o.v. de klanten, leveranciers en financiële instellingen.

Wanneer men groeit, kan men bijvoorbeeld door verticale integratie besluiten de

consumentenverkoop zelf te gaan doen. Zodoende is men als onderneming minder

afhankelijk van zijn klanten.

7. Stabiliteit: De mogelijkheid om een zware crisis te overleven.

8. Kwaliteit: De mate waarin een onderneming in staat is om de kwaliteit van zijn

producten en diensten te handhaven.

Het is belangrijk om op te merken dat Davidsson (1989) zich voornamelijk laten

inspireren heeft door de Expectancy Theory van Vroom (1964). Deze cognitieve

motivatietheorie gaat er immers vanuit dat de wil om te groeien kan worden aanzien als een

gewogen som van de expected outcomes of growth. Er dient op gewezen te worden dat de

klemtoon bij beide auteurs ligt op hetgeen de ondernemers “verwachten”, m.a.w. het gaat hier

over de “expected” outcomes of growth.

Deze expected outcomes of growth worden door Davidsson (1989) ingedeeld in drie

groepen. Ten eerste zijn er die expected outcomes of growth die een positief effect hebben op

de groeiaspiraties van de ondernemer (zie onderstaande figuur). Zo blijkt dat de verwachting

omtrent een toenemend inkomen en de verwachting van meer onafhankelijkheid dé

onderliggende krachten zijn die de ondernemer motiveren om zijn onderneming te laten

groeien.

Ten tweede zijn er die expected outcomes of growth die een negatief effect hebben op de

groeiambities van de ondernemer (zie onderstaande figuur). Dit is het geval wanneer men als

ondernemer verwacht dat groei een verlies aan controle tot gevolg zal hebben of dat groei zal

54

leiden tot een vermindering van de tevredenheid van het personeel. Ook de verwachting dat

door groei de werklast zal toenemen, zorgt voor minder groeiambities bij de ondernemer.

Ten derde zijn er die expected outcomes of growth die geen effect hebben op de

groeiaspiraties van de ondernemer. Zo oefenen de verwachtingen omtrent de stabiliteit van de

onderneming en de kwaliteit van de goederen en diensten geen invloed uit op de

groeiambities van de ondernemer. Ook de verwachting die de onderneming heeft over het

delegeren van zijn geliefkoosde taken, heeft geen impact op de groeiaspiraties van de

ondernemer.

Figuur 5: Expected outcomes of growth

Bron: Davidsson (1989)

Zoals op de figuur valt af te lezen, verklaart Davidsson (1989) de wil om te groeien niet

alleen door de expected outcomes of growth, maar ook nog door de Need for Achievement.

Het begrip Need for Achievement komt uit de psychologie en werd voor het eerst

geïntroduceerd door McClelland (1961) in zijn Achievement Motivation Theory. Individuen

met een hoge Need for Achievement (nAch) worden gekarakteriseerd door McClelland

(1961) als individuen die persoonlijk verantwoordelijk willen zijn voor het oplossen van

problemen, voor het vaststellen van doelen en het realiseren van deze doelen op eigen kracht.

Furnham (1995) omschrijft Need for Achievement als de wens om excellent te presteren of

Expected positive outcomes of

growth

Need for

Achievement

Willingness to pursue growth

Expected negative outcomes of

growth

+ +

-

- Inkomen - Onafhankelijkheid

- Controleverlies - Vermindering tevredenheid personeel - Extra werklast

55

om succesvol te zijn in competitieve situaties. In de psychologische literatuur wordt

verondersteld dat ondernemers een hoge Need for Achievement hebben.

Davidsson (1989) test in zijn onderzoek of er een verband bestaat tussen de Need for

Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien. Deze wil om te groeien wordt door

Davidsson (1989) opgesplitst. Enerzijds is er de wil van de ondernemer om te groeien in

termen van de omzet en anderzijds is er de wil van de ondernemer om te groeien in termen

van het aantal werknemers. Davidsson (1989) komt tot het besluit dat er enkel een verband

bestaat tussen de Need for Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien in termen

van omzet. Bovendien blijkt dit verband positief te zijn. Er kan dus m.a.w. gesteld worden dat

een financiële beloning voor de geleverde inspanningen een noodzakelijke voorwaarde vormt

opdat ondernemers voldoening zouden kunnen halen uit hun prestaties.

Belangrijk om op te merken is dat Davidsson (1989) in zijn studie in 1989 enkel en alleen

psychologische factoren heeft opgenomen. Daar de verklaringskracht van deze factoren niet

sterk genoeg blijkt te zijn, is verder onderzoek dan ook noodzakelijk. Opnieuw is het

Davidsson (1991) die hierin het voortouw neemt.

Davidsson (1991) tracht in zijn studie in 1991 de historische groei van een onderneming te

verklaren. Het model dat hij vooropstelt, wordt weergegeven in onderstaande figuur.

Figuur 6: Ability, need en opportunity

Bron: Davidsson (1991)

Actual Growth

Growth Motivation Perceived Need

Perceived Ability

Perceived Opportunity

Ability

Opportunity

Need

56

Hieruit blijkt dat de historische groei van een onderneming afhankelijk is van enerzijds de

wil van de ondernemer om te groeien en anderzijds van de drie concepten Ability, Need en

Opportunity. Wat bedoelt Davidsson (1991) nu met deze drie concepten?

Het is zo dat wetenschappers reeds vóór de studie van Davidsson (1991) heel wat

onderzoek hebben verricht naar de variabelen die de groei van een onderneming beïnvloeden.

Wat Davidsson (1991) doet, is het bundelen van deze variabelen in de drie categorieën

Ability, Need en Opportunity.

In de eerste categorie Ability groepeert Davidsson (1991) deze variabelen die de

bekwaamheid van de ondernemer beïnvloeden. Davidsson (1991) veronderstelt dat

hooggeschoolde ondernemers met de nodige ervaring gemakkelijker groeiopportuniteiten

waarnemen en gemakkelijker met groeiproblemen omgaan, m.a.w. hoe meer bekwaam de

ondernemer in kwestie, hoe meer groei er kan gerealiseerd worden.

Met het begrip Need wil Davidsson (1991) duidelijk maken dat wanneer een onderneming

een bepaalde leeftijd (the firm’s age) en een bepaalde grootte (the firm’s size) heeft bereikt,

de noodzaak om verder te groeien vermindert. Dit kan als volgt worden verklaard: hoe groter

en hoe ouder de onderneming, hoe meer kans er bestaat dat de winsten van de onderneming

hoog genoeg zullen zijn om de ondernemer een meer dan behoorlijke levensstandaard te laten

genieten. Ondernemers die tevreden zijn met de winsten en de inkomens die ze behalen,

zullen dan ook minder rap geneigd zijn om hun ondernemingen verder te laten groeien.

De derde categorie Opportunity groepeert deze variabelen die langs een externe weg

inspelen op de groei. Voorbeelden hiervan zijn de grootte en het groeipotentieel van de markt,

de rol van intredebarrières, de mate waarin ondernemers toegang hebben tot het nodige

financiële en menselijke kapitaal, de structuur van de industrie,…

In het kader van dit hoofdstuk richten we onze aandacht op de variabelen die de wil van

de onderneming om te groeien (growth aspirations) beïnvloeden. Zoals op de figuur (zie

supra) valt af te lezen, worden de groeiaspiraties van de ondernemer direct beïnvloed door

deze variabelen die de ondernemer waarneemt. Laten we dit verduidelijken met een

voorbeeld: zo kunnen er objectief gezien tal van intredebarrières zijn, doch zullen niet alle

ondernemers hun groeibeslissing laten afhangen van één en dezelfde intredebarrière.

Davidsson (1991) introduceert dan ook drie nieuwe concepten, met name Perceived Ability,

Perceived Need en Perceived Opportunity waarmee hij duidelijk wil maken dat een

ondernemer een interpreterend individu is.

Davidsson (1991) komt tot de vaststelling dat het concept Perceived Need de sterkste

invloed uitoefent op de groeiaspiraties van de ondernemer. Belangrijk om op te merken is dat

57

dit concept door Davidsson (1991) werd gemeten aan de hand van het begrip “Need for

Achievement”. Net zoals in zijn studie in 1989, vindt hij ook hier een positief verband tussen

het psychologisch begrip Need for Achievement enerzijds en de groeimotivatie anderzijds.

Voor de volledigheid vermelden we nog dat het concept Perceived Opportunity minder

invloed heeft op de groeiaspiraties van de ondernemer dan het concept Perceived Need, en dat

het concept Perceived Ability van weinig of geen invloed is.

Het was Lars Kolvereid (1992) die het werk van Per Davidsson (1989, 1991) heeft

voortgezet. In zijn studie tracht hij de relatie te onderzoeken tussen enerzijds de motieven van

de oprichter om een zaak te starten, zijn opleiding, de industrietak, de locatie, de organisatie-

en omgevingskenmerken, de voorgeschiedenis op het vlak van groei, en anderzijds de

groeiaspiraties van de ondernemer. Het onderzoek is gebaseerd op gegevens van 250 Noorse

ondernemers die hun zaak startten in 1986.

De hypotheses die Kolvereid (1992) op basis van eerdere onderzoek (e.g. Hisrich en

Brush, 1988; Davidsson, 1989; Davidsson, 1991) vooropstelt, zijn:

1. De motieven van ondernemers om een zaak te beginnen zijn gerelateerd aan hun

groeiaspiraties.

2. De sterkste groeiaspiraties zijn terug te vinden bij ondernemers die (1) een hoge graad

van opleiding hebben, (2) over relevante ervaring beschikken en (3) van het

mannelijke geslacht zijn.

3. Groeiaspiraties verschillen naargelang industrie en locatie.

4. Ondernemers met groeiambities zullen eerder bedrijven opstarten die (1) ver

verwijderde klanten hebben, (2) weinig verschillende klanten hebben, (3) af te rekenen

hebben met een grote concurrentie en (4) aan productdifferentiatie doen.

5. Ondernemers in kleine bedrijven hebben sterkere groeiambities dan ondernemers in

grote bedrijven.

6. Ondernemers in bedrijven die in het verleden groei hebben gekend, zullen

waarschijnlijk grotere groeiambities hebben dan ondernemers in bedrijven die ter

plaatse trappelen of achteruitgaan.

De resultaten van de studie worden hierna samengevat worden.

Opvallende verschillen tussen motivatie en groeiaspiraties werden enkel gevonden in de

factoren succes en welzijn. Succes als sterke motivatie blijkt verband te houden met

58

inkomsten- en tewerkstellingsambities. Deze bevinding is verschillend van deze van

Davidsson (1989), die bevond dat succes als motivatie enkel gerelateerd is aan de wil om de

omzet te doen stijgen en niet aan de wil om het werknemersbestand te verhogen (zie supra).

Evenzo werd bevonden dat ondernemers die minder bezorgd zijn om welzijn, eerder de

neiging hebben om geen groeiambities te vertonen.

Tevens lijkt er een patroon te bestaan in de resultaten die suggereren dat ondernemers

zonder groeiaspiraties een tendens vertonen om gedreven te worden door onafhankelijkheid

en opportunisme, ondernemers met inkomstenambities door streven naar welzijn en

belastingsoverwegingen, en ondernemers met inkomstenambities én tewerkstellingsambities

door streven naar succes.

Besloten wordt dat er inderdaad een relatie bestaat tussen de motivatie van de ondernemer

om een zaak te beginnen en zijn groeiambities. Toch kan er niet gezegd worden dat dit een

zeer sterk verband is. Dit laatste ondersteunt de bespiegeling van Davidsson (1989) dat

psychologische factoren slechts voor een klein deel een verklaring vormen voor de verschillen

in de wil om te groeien.

Ter ondersteuning van de tweede hypothese, is er een tendens dat ondernemers met een

hogere opleiding grotere groeiaspiraties hebben. Deze relatie is evenwel niet lineair.

Ondernemers met de laagste graad van opleiding lijken grotere inkomensgroeiambities te

hebben dan andere ondernemers. Dit zou er kunnen op wijzen dat geld belangrijker is voor

diegenen die minder geld hebben, of dat ondernemers met een laag opleidingsniveau dromers

zijn met een geringe realistische perceptie van de toekomstperspectieven van hun bedrijf. De

kleinste groeiaspiratie vindt men terug bij ondernemers met middelbaar als hoogste graad van

opleiding. De verklaring hiervoor is wellicht dat het hier veelal gaat om selfmade

ondernemers met een technische vorming of een beroepsopleiding. Ondernemers met een

diploma van hoger onderwijs of universiteit hebben de grootste groeiambities en willen hun

zaak doen groeien zowel op het gebied van inkomsten als van tewerkstelling.

Anderzijds tonen de resultaten van de studie geen betekenisvolle verschillen tussen de

groeiaspiraties van beginnende ondernemers en deze van ervaren ondernemers. Geen enkel

facet van ervaring, zoals leeftijd, het aantal jaren van ondernemersschap of het aantal

opgestarte bedrijven, staat in verband met groeiambitie. Opleiding lijkt voor ondernemers iets

te hebben dat ervaring niet heeft.

59

Met betrekking tot de derde hypothese wordt geconstateerd dat ondernemers in de

productiesector meer willen groeien dan ondernemers uit de bouwsector, terwijl de

dienstensector het minst wil groeien.

In tegenstelling tot die hypothese werd geen verband gevonden tussen locatie en

groeiambitie. Een reden daarvoor kan zijn dat er weinig of geen economische verschillen

bestaan tussen de verschillende regio’s in Noorwegen. Noorse ondernemers zullen ook eerder

hun zaak starten in de regio waar ze wonen dan in een regio met grotere groeiperspectieven.

De vierde hypothese wordt sterk ondersteund. Ondernemingen met inkomsten- en

tewerkstellingsambities zijn significant verder verwijderd van hun klanten en exporteren meer

dan ondernemers zonder deze ambities. Ze hebben ook een minder groot aantal klanten, meer

concurrentie en zijn minder afhankelijk van hun voornaamste product.

In verband met de vijfde hypothese werden opvallende verschillen tussen omvang en

ambities alleen gevonden voor wat omzet betreft. Ondernemingen met inkomensgroeiambities

hebben een kleinere omzet dan andere ondernemingen. Ze zijn bijgevolg verplicht te focussen

op productiviteit om te overleven. Het werknemersaantal daarentegen speelt geen rol.

Opvallende verbanden werden gevonden tussen groeiaspiraties en eerdere groei in omzet

en werknemersbestand. In overeenstemming met de laatste hypothese vertonen ondernemers

in bedrijven die in het verleden zijn gegroeid, ook de neiging om in de toekomst te willen

groeien.

Kolvereid (1992) bedenkt dat de wijdverspreide tegenzin om te groeien wel eens een

cultureel fenomeen zou kunnen zijn. Een vergelijking tussen de drie landen, waaruit

gegevens werden verzameld aan de hand van de in dit onderzoek gebruikte vragenlijst,

versterkt de idee dat cultuur de sleutel is tot de verklaring van de verschillen in

groeiaspiraties. Terwijl 39,9% van de Noorse ondernemers hun bedrijf niet wensen te doen

groeien, is dit slechts het geval voor 8,1% van de Britse ondernemers en voor 12,2% van de

Nieuw-Zeelandse ondernemers. De culturele bijzonderheden die de tegenzin van

Scandinavische ondernemingen om te groeien zouden kunnen verklaren, zijn: de restrictieve

wetgeving met betrekking tot het ontslagrecht, het gebrek aan mobiliteit van de werknemers

en de arbeidskost.

Het onderzoek besluit met te stellen dat, waar het juist kan zijn dat een minderheid van

nieuwe kleine ondernemingen de meerderheid van de tewerkstellingsmogelijkheden schept,

nieuwe ondernemingen die klein zijn en blijven niet mogen veronachtzaamd worden.

Werkgelegenheid kan worden verschaft zowel door groei in een klein aantal ondernemingen

60

als door de oprichting van een groot aantal kleine ondernemingen. Waar de tegenzin om te

groeien wijdverspreid is, is het promoten van ondernemersschap en het bijstaan van

ondernemers bij de start van hun zaak wellicht een meer efficiënte manier om

werkgelegenheid te verschaffen dan het helpen van bestaande ondernemingen.

Het waren Liao en Welsch (2003) die in 2003 een nieuw licht hebben geworpen op de

groeiaspiraties van de ondernemer. Zij legden de link tussen de wil om te groeien van de

ondernemer enerzijds en het concept social capital anderzijds. Social capital wordt door

onderzoekers in het algemeen omschreven als een bedrijfsmiddel dat besloten ligt in de

relaties van individuen, gemeenschappen, netwerken of maatschappijen.

De studie van Liao en Welsch (2003) is gebaseerd op de drie dimensies van social capital

zoals die werden beschreven door Nahapiet en Ghosal (1998), met name de structurele, de

relationele en de cognitieve dimensie. Nahapiet en Ghosal (1998) definiëren social capital als

de som van feitelijke en potentiële middelen die besloten liggen in, bruikbaar zijn door en

afgeleid worden van het relatienetwerk waarover een individu of een gemeenschap beschikt.

In het algemeen omschrijven sociologen het structureel kapitaal als de structuur van een

globaal netwerk van relaties, het relationeel kapitaal als de kwaliteit van iemands persoonlijke

relaties en het cognitief kapitaal als de mate waarin een individu binnen een gemeenschap een

gedragslijn en bedoelingen deelt.

Het doel van de studie is te onderzoeken (1) welke interacties er bestaan tussen de drie

dimensies van social capital in technologisch intensieve nieuwe ondernemingen, (2) in welke

mate die interacties verschillen van deze in nieuwe ondernemingen die niet op technologie

zijn gebaseerd en (3) hoe de drie dimensies van social capital de groeiaspiraties van de op

technologie gebaseerde ondernemingen beïnvloeden op een wijze die verschilt van de niet op

technologie gebaseerde ondernemingen.

Tot dan toe was het onderzoek voornamelijk gericht op factoren die verband houden met

de motivatie, het gedrag en de persoon van de ondernemer om het voortbestaan en de groei

van ondernemingen te verklaren. Zo kwamen Gundry en Welsch (2001) tot de bevinding dat

high-growth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door de

kracht van de ondernemer. In een studie van ondernemers uit Noorwegen ontdekte Kolvereid

(1992) significante verbanden tussen enerzijds opleiding en achtergrond van de ondernemer

en anderzijds zijn ambitie om zijn onderneming te laten groeien (zie supra). Andere studies

hebben dan weer verschillen toegewezen aan factoren als strategische vaardigheden, vroegere

ervaringen en de geschiktheid van de ondernemer om objectieven te stellen en conflicten op te

61

lossen (Brush & Hisrich, 1991), of nog aan het doorzettingsvermogen van de ondernemer

(Baum, 1995).

In de studie van Liao en Welsch wordt het human capital vervangen door het social

capital in de hoop om een nieuw licht te kunnen werpen op het streven van de ondernemer

naar groei.

Vastgesteld wordt dat er in de diverse studies betreffende ondernemerschap een algemene

consensus bestaat dat een hoge graad van social capital, gesteund op een gunstige reputatie,

relevante vroegere ervaring en direct persoonlijk contact, er vaak toe bijdraagt dat

ondernemers toegang verkrijgen tot venture capitalists, tot potentieel cliënteel en tot

informatie over de concurrentie.

Empirisch onderzoek heeft uitgewezen dat social capital positief gerelateerd is aan de

prestatiegeschiktheid van de onderneming, aan productinnovatie en aan de uitbouw van een

industriewijd netwerk.

Uitgaande van andere studies, komen Liao en Welsch tot de conclusie dat niet elke

ondernemer plannen heeft om zijn onderneming te laten groeien, maar dat groeiambities wel

op een belangrijke en waardevolle wijze de feitelijke groei van de onderneming kunnen

voorspellen. Toch stellen ze vast dat er slechts een gering aantal studies bestaat waarin de link

wordt gelegd tussen social capital en de groeiambities van opkomende ondernemingen.

De groeivooruitzichten van een nieuwe onderneming zouden volgens hen kunnen

afhangen van de geschiktheid van de ondernemer om toegang te verkrijgen tot externe

middelen, zowel materiële zoals kapitaal en leveranciers als immateriële zoals informatie en

kennis, maar ook van zijn geschiktheid om zich die middelen toe te eigenen. De

toegankelijkheid tot deze middelen wordt in hoge mate bepaald door de uitgebreidheid van

sociale banden en van posities die bekleed worden in sociale netwerken. Het zich toe-eigenen

van die middelen daarentegen is afhankelijk van het vertrouwen tussen de betrokken partijen.

Dit weerspiegelt zich in de drie dimensies van social capital, die nauw met elkaar verbonden

zijn.

Omtrent deze drie dimensies en hun onderlinge verbondenheid stellen Liao en Welsch een

aantal hypotheses, uitgaande o.a. van eerdere onderzoeken:

Het structurele kapitaal is het globaal patroon van sociale interacties en connecties tussen

actoren.

Het structurele kapitaal bepaalt voornamelijk de mogelijkheden waarover een beginnende

ondernemer beschikt om toegang te krijgen tot informatie, middelen en steun die kritiek zijn

62

bij de oprichting van een onderneming. Uitgebreide sociale banden en interacties verhogen

bijvoorbeeld de toegankelijkheid tot productiefactoren, verminderen de huurkosten voor

bedrijfsruimte, laten toe goedkopere leningen af te sluiten en verhogen de kansen om cliënteel

en geschikte leveranciers op te sporen.

Iemand die zich centraal in een persoonlijk netwerk bevindt, zal meer kans maken om

nieuwe ideeën op te doen, een zakelijke opportuniteit te identificeren, toegang te krijgen tot

noodzakelijk middelen en zal zodoende meer initiatieven nemen tot activiteiten die leiden tot

ondernemingsgroei.

Als eerste hypothese stellen Liao en Welsch (2003) dan ook dat hoe groter de structurele

dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van een startende ondernemer zal

zijn.

De structurele positie van een netwerk alleen is echter niet voldoende om de ondernemer

toe te laten zich de middelen toe te eigenen die nodig zijn voor de groei van zijn

onderneming. Er zijn ook bijzondere banden tussen mensen nodig, zoals vertrouwen, respect

en welwillendheid. Deze vormen het relationele kapitaal. Twee ondernemers mogen

bijvoorbeeld gelijke posities innemen in een zelfde netwerk, maar als hun eigen relatie tot

andere leden van dit netwerk verschilt, dan zullen hun acties en resultaten waarschijnlijk ook

verschillen. De ondernemer die meer vertrouwen geniet, zal wellicht meer voordeel uit zijn

relaties kunnen halen.

Hoe hoger de graad van interactie, hoe meer communicatiekanalen er beschikbaar zijn,

hoe gemakkelijker beginnende ondernemers in staat zijn om vertrouwen te scheppen, hoe

gemakkelijker informatie en middelen kunnen uitgewisseld worden en hoe gemakkelijker

transacties kunnen worden gesloten binnen het netwerk van de ondernemer.

Starr en MacMillan (1990) betoogden reeds dat investeren in sociale relaties de

ondernemer in staat stelt om een positief imago te creëren en om middelen te verwerven aan

prijzen onder de marktprijs. Iemand die in staat is om een hoge graad van vertrouwen te

ontwikkelen, zal meer in staat zijn om zich informatie en kennis toe te eigenen die in zijn

sociaal netwerk beschikbaar zijn.

Op basis van deze bevindingen stellen Liao en Welsch (2003) vervolgens de hypothese

dat hoe groter de relationele dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van

een startende ondernemer zal zijn.

63

De derde dimensie van social capital is de cognitieve dimensie, die het geheel van

gedeelde normen en waarden omvat. Deze dimensie is de minst besprokene in de literatuur

over social capital. Nahapiet en Ghosal (1998) definiëren cognitief kapitaal als het geheel van

middelen die ervoor zorgen dat bepaalde voorstellingen, interpretaties en bedoelingen door

partijen worden gedeeld.

De groei van een onderneming is ook een proces van verwerving van legitimiteit. Het

sociale netwerk van een ondernemer zal niet alleen rechtstreeks toegang verschaffen tot

zeldzame middelen die oplossingen geven voor operationele problemen. Het zal ook aan een

nieuwe onderneming legitimiteit in de markt bezorgen en daardoor onrechtstreeks toegang tot

middelen die nodig zijn voor het vervolgen van economische doelstellingen.

Cognitief kapitaal verschaft sociale ondersteuning, een veiligheidsnet dat de ondernemer

toelaat sociale normen te doorbreken in het proces van risiconeming. Een gemeenschap,

waarin ondernemingsspirit wordt beklemtoond, is geneigd om mislukking te aanvaarden.

De cognitieve dimensie van social capital verhoogt niet alleen de toegankelijkheid van de

beginnende ondernemer tot middelen, maar ook zijn mogelijkheden om zich die middelen toe

te eigenen.

Dienvolgens stellen Liao en Welsch (2003) als hypothese dat hoe groter de cognitieve

dimensie van social capital is, hoe groter de groeiaspiratie van een startende ondernemer zal

zijn.

Technologische ondernemingen, in het bijzonder deze in kennisintensieve sectoren,

leggen in het algemeen meer nadruk op informatie en kennisverhoging dan niet-

technologische ondernemingen die breedvoerig focussen op toegang tot relatief statische

externe middelen zoals financiering, fabriekscapaciteit en distributiekanalen. De groei van

technologische ondernemingen hangt af van informatie en kennis en van de onuitgegeven

combinatie van beide.

Hills, Lumpkin en Singh (1997) betoogden dat een ondernemer, die alleen tot een

wisselwerking komt met een kleine groep van nauw verbonden vrienden, minder kans maakt

om waardevolle informatie te bekomen over een opportuniteit en minder perspectieven heeft.

Losse banden leiden tot nieuwe informatie. Ondernemers kunnen van elkaar unieke

informatie en perspectieven bekomen door het gebruik van structural holes, een term

ingevoerd door Burt (1992). Een verspreid netwerk zou een gunstige factor zijn voor op

technologie gebaseerde ondernemers.

64

Liao en Welsch (2003) komen dan ook tot de hypothese dat het effect van structureel

kapitaal op groeiaspiratie minder groot is voor technologisch georiënteerde beginnende

ondernemers dan voor hun niet technologisch georiënteerde tegenhangers.

Volgens Coleman (1988) zouden strakke banden en een dicht netwerk vertrouwen en

samenwerking bevorderen en daardoor de uitwisseling van kennis en van nauwkeurige, hoog

gekwalificeerde informatie vergemakkelijken. Volgens Uzzi (1997) zou er daardoor een direct

effect ontstaan op toegang tot nieuwe kennis, op snelheid van informatieverwerking en op het

uitdenken van oplossingen. Het is te verwachten dat informatie-uitwisseling en verwerving

van kennis meer kritiek is voor technologische ondernemingen dan voor niet-technologische

ondernemingen.

Bijgevolg stellen Liao en Welsch (2003) als hypothese dat het effect van relationeel

kapitaal op groeiaspiratie groter is voor technologisch georiënteerde beginnende ondernemers

dan voor hun niet technologisch georiënteerde tegenhangers.

Ondernemers die een centrale plaats innemen in een sociaal interactief netwerk waar veel

vrienden en/of familieleden een nieuwe zaak hebben opgestart, hebben waarschijnlijk meer

communicatiekanalen en diverse middelen tot hun beschikking. Wanneer ondernemers tot

interactie komen met andere ondernemers, overheid, banken en investeerders, zullen ze meer

vertrouwensrelaties kunnen ontwikkelen, hetgeen op zijn beurt leidt tot fysieke en emotionele

ondersteuning bij het opstarten van hun zaak en tot een gemakkelijkere uitwisseling van

informatie en middelen.

Liao en Welsch (2003) komen zodoende tot de hypothese dat structureel kapitaal positief

gerelateerd is aan relationeel kapitaal.

Banden tussen actoren vergemakkelijken de verspreiding van normen over het netwerk.

Het gevolg hiervan is dat ondernemingen die deel uitmaken van onderling sterk verbonden

netwerken, bepaalde gedragsverwachtingen zullen gaan delen (Di Maggio & Powell, 1983).

Informele sociale interactie helpt leden van een organisatie om codes, waarden en

praktijken binnen die organisatie te creëren en te doen aannemen. Ondernemers zullen een

tweeledige rol spelen in het netwerk. Enerzijds zullen de gedragingen en praktijken van de

ondernemers gevormd worden door normen en waarden van het ondernemersnetwerk,

anderzijds zullen sterke sociale banden en interacties in het netwerk de gedeelde normen en

waarden vormen en beïnvloeden.

65

De hypothese die Liao en Welsch (2003) hier stellen is dan ook dat structureel kapitaal

positief gerelateerd is aan cognitief kapitaal.

Een ondernemersnetwerk met gedeelde waarden en overtuigingen zal vertrouwensrelaties

tussen de ondernemers onderling en tussen die ondernemers en andere actoren tot

ontwikkeling brengen. Gemeenschappelijke waarden en overtuigingen brengen harmonie in

de belangen, hetgeen de kans op opportunistisch gedrag uitsluit (Ouchi, 1980).

Als laatste hypothese stellen Liao en Welsch (2003) dat cognitief kapitaal positief

gerelateerd is aan relationeel kapitaal.

De PSED databank werd opgemaakt na een telefonische bevraging van 64.622 willekeurig

gekozen personen van 18 jaar of ouder. Daaruit werden 528 startende ondernemers

geïdentificeerd. Daarvan konden Liao en Welsch er uiteindelijk 462 volledig ondervragen

voor hun onderzoek en opsplitsen in 150 technologische en 312 niet-technologische.

Na uitvoering van hun onderzoek komen Liao en Welsch tot de hierna volgende conclusies.

- In het algemeen werd bevonden dat social capital op significante wijze de

groeiaspiratie van de ondernemer beïnvloedt en hem aanzet om zijn onderneming te

doen groeien. De mate van invloed die wordt uitgeoefend door elke dimensie van

social capital, verschilt nochtans tussen de beide bevraagde groepen van beginnende

ondernemers, de technologische en de niet technologische.

- Human capital, zoals ondervinding en opleiding, heeft geen betekenisvolle impact. Dit

is tegengesteld aan eerdere studies (bvb. Kolvereid 1992). Daarvoor zijn twee

mogelijke verklaringen. Ten eerste zou social capital van groter belang kunnen zijn

voor startende ondernemers dan human capital. Ten tweede is het zeer aannemelijk dat

het effect van human capital op de groeiaspiratie van een onderneming bemiddeld

wordt door social capital. Opleiding en ervaring zijn alleen bruikbaar als ze

geïntegreerd zijn in andere middelen. Dergelijke integratie is in hoge mate afhankelijk

van het sociale kapitaal waarover de ondernemer beschikt.

- Het structureel kapitaal heeft geen significante impact op de groeiaspiratie van de op

technologie gebaseerde onderneming. Met andere woorden, de afwezigheid of

aanwezigheid van uitgebreide sociale banden is niet determinerend voor de groei van

technologische ondernemingen. Een dun, verspreid sociaal netwerk is in feite een

66

gunstige factor voor technologische ondernemers, daar ze toegang hebben tot nuttige

informatie en kennis met minder kosten voor het onderhouden van de weinige relaties.

Liao en Welsch stellen dat hun bevindingen overeenstemmen met de studie van Cohen

en Fields (1999) over het technologisch dynamisme in Silicon Valley. Er zit niet veel

waarheid in de gedachte dat Silicon Valley een gemeenschap zou zijn met een

intensief burgerlijk engagement. Veeleer is het een wereld van vreemden, van

onafhankelijke en geïsoleerde nieuwkomers. Het is precies de sterkte van die zwakke

banden die het technologisch dynamisme van Silicon Valley heeft gecreëerd.

Voor niet technologische ondernemingen is de toegang tot fysieke middelen, en niet

zozeer informatie en kennis, bepalend voor hun groei. Overbodige informatie, te

wijten aan de overlapping van sociale banden, vergemakkelijkt voor deze

ondernemingen de uitwisseling van tastbare middelen. Uitgebreide sociale banden

zullen dan ook de groeiaspiratie van niet technologische ondernemingen verhogen.

- Het relationeel kapitaal, zijnde het goed vertrouwen tussen de actoren, is positief

verbonden met groeiaspiratie, zij het meer voor technologische dan voor niet

technologische ondernemingen. Het goed vertrouwen verhoogt in hoge mate de

toegankelijkheid tot externe middelen en de mogelijkheid om zich deze middelen toe

te eigenen.

- Onsamenhangende sociale netwerken, gekoppeld aan sterke sociale banden, leiden tot

een grotere groeiaspiratie bij ondernemingen die op technologie zijn gebaseerd.

Daarentegen zijn uitgebreide netwerkbanden met sterke sociale banden positief

gerelateerd met de groeiaspiratie van niet op technologie gebaseerde ondernemingen.

- Het cognitief kapitaal is sterk verbonden met groeiaspiratie. Strikt gedeelde normen en

waarden bepalen aanvaardbaar gedrag en sancties tegen diegenen die zich overgeven

aan opportunistisch gedrag. Deze dimensie van social capital draagt bij tot de

groeiaspiratie van ondernemers door hun toegang te verbeteren tot externe

kennisbronnen, door hun bereidheid te verhogen om zich te engageren tot interactie in

twee richtingen en door de efficiëntie te verhogen van kennisoverdracht en

-assimilatie.

- Er zijn een paar redenen die ertoe leiden om te geloven dat op technologie gebaseerde

ondernemers bekwamer zijn om andere types van social capital om te zetten in

relationeel kapitaal. Ten eerste ontlenen deze ondernemers hun relationeel kapitaal

rechtstreeks aan sociale interactie. Bovendien leiden uitgebreide sociale banden, d.i.

hun structureel kapitaal, tot de vorming van gedeelde normen en waarden, d.i. hun

67

cognitief kapitaal, hetgeen op zijn beurt meer vertrouwen schept tussen de actoren, d.i.

hun relationeel kapitaal. Dit is niet het geval voor de niet op technologie gebaseerde

ondernemers. Ten tweede hebben de op technologie gebaseerde ondernemers een

significant hoger niveau van relationeel kapitaal dan hun niet op technologie

gebaseerde tegenhangers. Ten derde heeft relationeel kapitaal een groter effect op de

groeiaspiratie van de op technologie gebaseerde ondernemers dan op de groeiaspiratie

van de niet op technologie gebaseerde ondernemers. Dit alles impliceert dat

technologische ondernemers doelgerichte inspanningen leveren om structureel kapitaal

om te zetten in cognitief kapitaal, cognitief kapitaal in relationeel kapitaal, en

dienvolgens het groeipotentieel van de nieuwe onderneming verhogen. Daartegenover

staat dat voor niet technologische ondernemers structureel kapitaal van meer

doorslaggevend belang is voor hun groei. De kwestie van omzetting van een bepaald

soort kapitaal in een andere soort is bij hen minder kritiek.

- Liao en Welsch bevelen verder onderzoek aan naar (1) de mechanismen, strategieën

en tactiek die beginnende ondernemers aanwenden voor de omzetting van kapitaal, (2)

het proces van accumulatie van elke vorm van social capital en (3) de gelijklopende

evolutie en de wederzijdse beïnvloeding van ondernemingsgroei en het dynamisme

van social capital.

68

2.2. Besluit:

Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat niet elke ondernemer van plan is om zijn

onderneming te laten groeien. Davidsson (1991) stelde in 1991 een model op waarin groei

wordt afgebeeld als een functie van de groeiaspiraties van de ondernemer. In 1989 heeft deze

auteur reeds gepoogd deze groeiaspiraties te verklaren aan de hand van wat hij noemt de

expected outcomes of growth. Ook maakt Davidsson (1989) gebruik van het begrip Need for

Achievement om de groeiaspiraties te verklaren. Er werd een positieve relatie vastgesteld

tussen het begrip Need for Achievement en de wil van de ondernemer om te groeien enkel en

alleen in termen van omzet. Belangrijk om op te merken is dat de verklaringskracht van deze

psychologische factoren eerder aan de zwakke kant is, vandaar dat Davidsson (1991) in 1991

een nieuwe poging doet om de groeiaspiraties van de ondernemer te verklaren.

In deze studie maakt Davidsson (1991) vooreerst een onderscheid tussen de drie

concepten Ability, Need en Opportunity. Het is zo dat wetenschappers reeds vóór de studie

van Davidsson (1991) heel wat onderzoek hebben verricht naar de variabelen die de groei van

een onderneming beïnvloeden. Davidsson (1991) bundelt nu deze variabelen in de drie

concepten Ability, Need en Opportunity. Davidsson (1991) introduceert drie nieuwe

concepten, met name Perceived Ability, Perceived Need en Perceived Opportunity, om de

groeiaspiraties van de ondernemer te verklaren. De groeiambities van de ondernemer worden

immers direct beïnvloed door deze variabelen die de ondernemer waarneemt.

Het was Lars Kolvereid (1992) die het werk van Per Davidsson (1989, 1991) heeft

voortgezet. Een onderdeel van deze studie richt zich ook op de psychologische factoren.

Belangrijk om op te merken is dat het verband tussen deze psychologische factoren, net zoals

in de studie van Davidsson (1989), eerder zwak uitvalt, behalve dan misschien voor wat

betreft de factoren succes en welzijn. Merk verder op dat succes als motivatie zowel

gerelateerd is aan de wil van de ondernemer om de omzet te doen stijgen als aan de wil van de

ondernemer om het werknemersbestand te verhogen. Dit staat in contrast met hetgeen door

Davidsson (1989) werd bevonden (zie supra).

De andere onderdelen van de studie van Lars Kolvereid (1992) richten zich op niet-

psychologische factoren. Ten eerste is het zo dat ondernemers met een diploma hoger

onderwijs of universiteit de grootste groeiambities hebben. Ten tweede vindt Lars Kolvereid

(1992) geen enkel verband tussen de ervaring van de ondernemer in kwestie en de

groeiambities van de ondernemer. Ten derde maakt het ook uit in welke industrie de

ondernemer is gevestigd. Zo zullen ondernemers in de productiesector meer willen groeien

69

dan hun collega’s in de dienstensector. Ten vierde vindt Lars Kolvereid (1992) geen enkel

verschil tussen de groeiambities van ondernemers in verschillende regio’s van Noorwegen.

Ten vijfde is het ook zo dat ondernemingen met inkomsten- én tewerkstellingsambities

significant verder verwijderd zijn van hun klanten. Ook zullen deze ondernemingen meer

exporteren. Deze ondernemingen worden vervolgens gekenmerkt door een minder

omvangrijk klantenbestand, meer concurrentie en zijn daarenboven minder afhankelijk van

hun voornaamste product. Ten zesde vertonen ondernemers in kleine bedrijven sterkere

groeiambities dan ondernemers in grotere bedrijven. Dit geldt enkel voor groeiambities m.b.t.

omzet en niet m.b.t. tot het werknemersaantal. Als laatste aspect stelt Lars Kolvereid (1992)

dat ondernemers in bedrijven die in het verleden zijn gegroeid, ook de neiging hebben om in

de toekomst te willen groeien.

Liao en Welsch (2003) legden de link tussen de groeiaspiraties van de ondernemer

enerzijds en het concept social capital anderzijds. Hun studie is gebaseerd op de drie

dimensies van social capital, met name de structurele, de relationele en de cognitieve

dimensie. Liao en Welsch (2003) vervangen het begrip human capital, gebruikt in voorgaande

studies, door het begrip social capital in de hoop een nieuw licht te kunnen werpen op het

streven van de ondernemer naar groei. Zo komen Liao en Welsch (2003) tot de conclusie dat

de groeiambities op een belangrijke en waardevolle wijze de feitelijke groei van de

onderneming kunnen voorspellen. Dit betekent een grote vooruitgang in het onderzoek naar

de ondernemingsgroei daar Davidsson (1991) in 1991 enkel in staat was om de historische

groei van de onderneming te verklaren op basis van deze groeiambities.

In het algemeen werd bevonden dat social capital op significante wijze de groeiaspiratie

van de ondernemer beïnvloedt en hem aanzet om zijn onderneming te doen groeien. De mate

van invloed die wordt uitgeoefend door elke dimensie van social capital, verschilt nochtans

tussen de beide bevraagde groepen van beginnende ondernemers, de technologische en de niet

technologische. Zo heeft het structureel kapitaal geen significante impact op de groeiaspiraties

van de op technologie gebaseerde ondernemingen. Wordt daarentegen het relationeel kapitaal

in beschouwing genomen, dan stellen Liao en Welsch (2003) vast dat er een positief verband

bestaat tussen de relationele dimensie en de groeiaspiraties van de ondernemer. Dit verband is

sterker voor de technologische ondernemingen dan voor de niet technologische

ondernemingen. Ook besluiten beide auteurs dat het cognitief kapitaal sterk verbonden is met

de groeiaspiraties van de ondernemer.

70

Daar er tot op heden slechts weinig studies zijn die het concept social capital gebruiken

om de groeiaspiraties van de ondernemer en de groei van de onderneming te verklaren

respectievelijk te voorspellen, wordt verder onderzoek a.d.h.v. dit concept aanbevolen.

71

3. High-growth versus low-growth ondernemingen

3.1. Literatuuroverzicht:

Het waren Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) die in 1993 het voortouw

namen in het onderzoek naar de karakteristieken die high-growth ondernemingen

onderscheiden van low-growth ondernemingen. De klemtoon van hun studie ligt daarbij op

karakteristieken die zich lenen tot een objectieve evaluatie. Dit is tegengesteld aan eerdere

studies, die vooral gericht waren op kenmerken verbonden aan de persoonlijke capaciteiten

van de ondernemer.

Twee groepen van ondernemingen werden onderzocht in de loop van de studie. De eerste

groep is de zogenaamde “Reynolds data base”, die bestaat uit relatief jonge en kleine

ondernemingen. De tweede groep is de zogenaamde “Price Waterhouse clients”, die bestaat

uit ondernemingen die in het algemeen groter en rijper zijn.

Het onderscheid tussen de twee groepen laat toe na te gaan hoe groeikenmerken

veranderen in de verscheidene ontwikkelingsfases van een onderneming.

De studie tracht eveneens uit te zoeken wat de verklaring is voor high-growth en aldus een

model te creëren dat bruikbaar is voor verschaffers van middelen, zoals kapitaalverstrekkers

en dienstverleners, om te oordelen waar en wanneer ze hun doelstelling realiseren. Dergelijke

beslissingen zijn dikwijls gebaseerd op een combinatie van kunde en intuïtie, beïnvloed door

de laatste ervaringen en interesses. De intentie van deze studie is om daaraan een objectieve

maatstaf toe te voegen.

De “Reynolds data base” is een onderdeel van een indrukwekkende gegevensbank van

nieuwe ondernemingen, samengesteld door Professor Paul Reynolds ter gelegenheid van

onderzoek aan het Snider Entrepreneurial Center of the Warton School. De tweede

gegevensbank bevat cliënten van Price Waterhouse.

Wat betreft de “Reynolds data base” werden vragenlijsten ingevuld door ongeveer 1.600

ondernemingen uit Pennsylvenia. Het ging om kleine ondernemingen met een gemiddelde

omzet van $1.350.000 in het meest recente jaar van de gegevensverzameling. De minimum

omzet in dat jaar bedroeg $100.000, de maximum omzet was $15.000.000. De ondervraagde

ondernemingen waren niet ouder dan vijf jaar. Alle industriële sectoren waren

vertegenwoordigd.

72

Wat betreft de “Price Waterhouse clients”, werden de vragenlijsten ingevuld door partners

van Price Waterhouse voor rekening van 105 ondernemingen verspreid over de Verenigde

Staten. De ondernemingen waren in het algemeen groter dan deze van de “Reynolds data

base” met een gemiddelde omzet van $10.700.000. De minimum omzet bedroeg $200.000 en

de maximum omzet $48.000.000. De ondernemingen waren opgericht in de laatste 20 jaar.

In de studie worden de ondernemingen van beide groepen ingedeeld volgens absolute

omvang en omzetgroei. Aldus kunnen relatief kleine, traag groeiende ondernemingen

vergeleken worden met grote, snel groeiende ondernemingen.

Onder high-growth wordt in de studie een verdubbeling van de omzet over de drie meest

recente jaren verstaan. Grote ondernemingen worden in de “Reynolds data base” aanzien als

ondernemingen met een omzet gelijk aan of groter dan $1.000.000. In de bevraging door

“Price Waterhouse” daarentegen is $5.000.000 de maatstaf.

De onderzochte gebieden bevatten karakteristieken gerelateerd aan de ondernemer of zijn

team, het product of dienst, de markt, de strategische klemtonen, de aard van de financiering,

de financiële slagkracht, de kapitaalstructuur, de organisatie en de tewerkstelling.

De studie slaagt erin om factoren te identificeren die een onderscheid maken tussen

kleinere, traag groeiende ondernemingen en grotere, snel groeiende ondernemingen. Tevens

levert een discussie over de resultaten diverse interessante bevindingen op.

Het is zeer opvallend dat van alle eerdere ervaringen van de ondernemer of het

management team van de onderneming, de ervaring in een gelijkaardige industrie de enige

factor is die echt het verschil kan maken tussen high-growth en low-growth ondernemingen.

Deze conclusie is dezelfde voor de “Reynolds data base” als voor de “Price Waterhouse

clients”. Ervaring met het opstarten van nieuwe ondernemingen of het gewerkte aantal jaren

in het algemeen, maken bijvoorbeeld geen verschil. Evenmin wordt het verschil gemaakt door

karaktertrekken of vaardigheden van de ondernemer of de leden van het management team.

Dit laatste staat in contrast tot de gangbare opvatting van investeerders, die andere

karakteristieken in relatie tot de capaciteiten van de ondernemer of het ondernemingsteam,

zoals energie, motivatie, bereidheid tot het nemen van risico’s en kennis van de markt,

aanzien als belangrijke criteria. Wel moet worden gezegd dat in de studie de vraag wordt

gesteld of de ervaring in een gelijkaardige industrie misschien niet het enig objectief meetbaar

criterium is dat andere wezenlijke, subjectieve criteria omvat.

Uit de in beide groepen gedane bevraging blijkt dat jonge ondernemingen hun strategie en

middelen in hoofdzaak richten op één product of op weinig producten. Het blijkt zelfs dat

high-growth ondernemingen in de aanvangsfase na oprichting een groter percentage van

73

omzet halen uit één product dan low-growth ondernemingen doen. Het verschil zit hem hierin

dat high-growth ondernemingen, in tegenstelling tot low-growth ondernemingen, een plan

hebben om te diversifiëren. Zo wordt stabiliteit gecreëerd door eliminatie van de

kwetsbaarheid die inherent is aan ondernemingen met één product.

Uit het “Price Waterhouse clients” model blijkt dat high-growth ondernemingen veel meer

dan low-growth ondernemingen operationeel zijn in snelgroeiende markten. Deze factor

ontbreekt in de “Reynolds data base”.

Anderzijds vindt men enkel in de “Reynolds data base” het aanwenden van geavanceerde

technologie terug als een onderscheidende factor. High-growth ondernemingen ontwikkelen

en gebruiken meer nieuwe technologieën dan low-growth ondernemingen. Hierdoor creëren

ze gepatenteerde producten en kunnen ze beter concurreren in snelgroeiende en dynamische

markten. Dat in de “Price Waterhouse” bevraging deze factor niet als onderscheidend naar

voor is gekomen, wordt mogelijks verklaard door het feit dat deze factor reeds besloten ligt in

de hiervoor vermelde factor, met name de graad van werkzaamheid in snelgroeiende markten.

De “Reynolds data base” ondersteunt de wijd verspreide opvatting dat ondernemingen,

indien ze willen groeien, zeker in de aanvang van hun ontwikkeling moeten draaien op basis

van een lage kostenstructuur en een minimale overhead. Deze factor is evenwel niet meer

onderscheidend in het “Price Waterhouse” model, waar groeiende ondernemingen groter zijn.

In deze ondernemingen hangt performantie namelijk meer af van een adequate uitbreiding van

menselijke en fysieke middelen. In de studie besluit men dan ook dat middelen die gerelateerd

zijn aan lage kosten, wellicht het meeste impact zullen hebben bij de evaluatie van het

groeipotentieel van tamelijk nieuwe ondernemingen.

De geschiktheid om nauwe betrekkingen met de klanten te ontwikkelen wordt algemeen

aanzien als een wapen in de concurrentiestrijd. In het “Price Waterhouse” model blijkt deze

factor evenwel slechts een bescheiden bijdrage te leveren tot het voorspellen van groei. In de

“Reynolds data base” komt deze factor zelfs helemaal niet naar buiten als een

onderscheidende factor. Dit zou een gevolg kunnen zijn van het feit dat Reynolds

ondernemingen vrij jong en klein zijn.

Tot slot komt uit de “Price Waterhouse” bevraging nog tot uiting dat high-growth

ondernemingen meer beschikken over vaste relaties voor wat betreft fondsbezorging.

In beide modellen is de voorspellingskracht, uitgaande van de besproken factoren, vrij

hoog. Van de high-growth ondernemingen, geïdentificeerd in de “Reynolds data base”, werd

82% correct voorspeld. Slechts 18% werd voorspeld als trage groeier, terwijl deze

ondernemingen feitelijk op een snelgroeiend spoor zaten. Aan de andere kant werd 78% van

74

de kleine low-growth ondernemingen correct voorspeld als kleine, traag groeiende

onderneming, terwijl 22% van deze ondernemingen onjuist werd geïdentificeerd als grote,

snelgroeiende onderneming. Van de grote high-growth “Price Waterhouse” ondernemingen

werd 80% juist voorspeld als snelle groeier. Anderzijds werd 81% van de low-growth

ondernemingen voorspeld als trage groeier.

Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) komen tot de conclusie dat de

bestudeerde modellen hun beperkingen hebben qua tijd en dat in toekomstig onderzoek,

uitgaande van de hoofdlijnen van de studie, ondernemingen over een langere periode en in de

diverse stadia van hun bestaan zouden moeten gevolgd worden om tot een voorspelbaar,

kwantitatief model te komen. Tevens besluiten ze dat, waar reeds heel wat onderzoek werd

verricht naar de psychologie en de persoonlijkheid van de ondernemer, een methode om

systematisch succesvolle ondernemers te selecteren, gestoeld op objectief meetbare criteria,

nog moet worden uitgewerkt.

Een andere studie, met name deze van Gundry en Welsch (2001), tracht de strategische

paden die worden gekozen door ondernemers, te identificeren, alsook de verhouding van deze

paden tot de groeigerichtheid van de onderneming.

De ondernemers die in dit onderzoek zijn betrokken, zijn vrouwelijke ondernemers,

verspreid over een grote waaier van industriële sectoren.

832 ondernemers hebben gevolg gegeven aan de vraag tot deelname aan een enquête,

waarin zij werden verzocht om hun groei-intenties te beschrijven over een aantal strategische

dimensies heen.

De studie tracht verder te gaan dan het onderzoek naar het verband tussen geslacht en

persoonlijke kenmerken van de ondernemer, dat weinig zegt over de verschillen die bestaan

tussen vrouwelijke ondernemers. Het huidig onderzoek spitst zich toe op kritieke elementen in

het ondernemingsproces, met inbegrip van groeistrategieën en organisatieplannen.

De studie is erop gericht om een aantal, van omstandigheden afhankelijke, invloeden te

identificeren, teneinde een duidelijker beeld te krijgen van de paden die worden gevolgd door

high-growth ondernemingen.

Onderzocht worden de strategische groei-intenties, de mate van engagement, de

opportunity costs, de structuur, de financiering en de succesfactoren van de onderneming,

waardoor deze ondernemingen zich onderscheiden van ondernemingen met geringere

groeiresultaten.

75

Vertrekkende van bestaande onderzoeken en bevindingen, worden in verband met de

hierboven vermelde factoren een aantal hypotheses vooropgesteld en wordt door verder

onderzoek nagegaan in hoeverre deze hypotheses stand houden of moeten worden bijgesteld:

1. In verband met de strategische groei-intenties wordt de hypothese vooropgesteld dat

high-growth ondernemingen een grotere strategische groei en grotere

uitbreidingsintenties vertonen dan low-growth ondernemingen. In de studie worden de

ondernemingen beoordeeld aan de hand van een aantal strategische groeifactoren, die

worden gegroepeerd in vijf categorieën: (1) marktexpansie, (2) technologische

verandering, (3) het zoeken naar financiering, (4) operationele planning, en (5)

organisatorische ontwikkeling. Het onderzoek ondersteunt de hypothese. Van de

genoemde factoren profileren marktexpansie en technologische verandering zich het

duidelijkst bij de high-growth ondernemingen.

2. In verband met de graad van engagement wordt de hypothese vooropgesteld dat high-

growth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door een

hogere graad van ondernemingsintensiteit. Dit engagement kan worden omschreven

als de passie die vereist is om als ondernemer succes te boeken. Het betekent dat men

er alles voor over heeft om een zaak op te richten en om daarvan een succes te maken.

De studie ondersteunt de hypothese.

3. In verband met de opportunity costs wordt de hypothese vooropgesteld dat high-

growth ondernemingen zich onderscheiden van low-growth ondernemingen door hun

bereidheid om zich de “opportunity costs” van hun strategische betrachtingen op de

hals te halen. Het gaat over de opofferingen die een ondernemer zich wil getroosten

met het oog op een groeistrategie, zijn vastberadenheid om liever een eigen zaak te

bezitten dan een hoger salaris te verdienen of een veelbelovende carrière uit te bouwen

als loontrekkende. De studie ondersteunt de hypothese.

4. In verband met de structuur van de onderneming wordt de hypothese vooropgesteld

dat high-growth ondernemingen meer organisatiestructuren zullen gebruiken dan low-

growth ondernemingen. Uit de studie blijkt dat high-growth ondernemers in hun

organisatie bijna dubbel zoveel als bij low-growth ondernemers het geval is, een

teamgerichte structuur op touw zetten. Bij één derde van de low-growth

ondernemingen is van een structuur helemaal geen sprake. De studie ondersteunt de

hypothese.

76

5. In verband met de strategische succesfactoren wordt de hypothese vooropgesteld dat

ondernemers in high-growth bedrijven strategische succesfactoren belangrijker achten

voor hun organisatie dan ondernemers in low-growth bedrijven. Aan de ondernemers

werd in het onderzoek gevraagd om een aantal factoren op te noemen die volgens hen

bijdragen tot het strategische succes van de onderneming. De antwoorden

ondersteunen de hypothese. De factoren die door high-growth ondernemingen vooral

worden ervaren als bijdragend tot de groei van hun onderneming, zijn: de reputatie of

het imago van de onderneming, beschikbare contanten, het accentueren van de

kwaliteiten van het product of de dienst, en bekwaam leiderschap.

6. In verband met de financiering van de onderneming wordt de hypothese

vooropgesteld dat high-growth ondernemingen een grotere waaier van financiële

middelen aanwenden dan low-growth ondernemingen. Uit de studie blijkt dat high-

growth ondernemers bij de start van hun onderneming veel meer beroep doen op

familie, vrienden en relaties, op persoonlijke spaargelden en op

leasingmaatschappijen. Daarentegen worden geen verschillen gevonden tussen de

twee groepen ondernemers voor wat betreft de aanwending van leningprogramma’s

van de staat of lokale besturen of voor wat betreft het beroep doen op business angels,

banken of financieringsmaatschappijen. Daarom bevestigt de studie slechts

gedeeltelijk de hypothese.

Ook Barringer, Jones en Neubaum (2005) dragen hun steentje bij tot deze literatuur door

middel van een kwantitatieve inhoudsanalyse (quantitative content analysis) van het verhaal

van 50 rapid-growth ondernemingen en van een vergelijkbare groep van 50 slow-growth

ondernemingen. Het doel van de studie is om uit deze verhalen een lijst te trekken van

empirisch gegronde, groeigerelateerde eigenschappen die worden geassocieerd met rapid-

growth ondernemingen.

De gemiddelde onderneming in Amerika vertoont een groeicijfer van slechts 3,5%, maar

er bestaat een groep van ondernemingen die in een snellere mate groeien. Het groeicijfer van

ondernemingen zal dikwijls stagneren omwille van de vereisten die gepaard gaan met het

groeiproces. Volgens Zook en Allen (1999) genereert slechts één onderneming op zeven een

aangehouden winstgevende groei. Deze cijfers zijn zelfs lager voor rapid-growth

ondernemingen. Volgens de National Commission on Entrepreneurship (2001) is een rapid-

growth onderneming een onderneming wiens personeelsbestand groeit met minstens 15% per

jaar. Een studie, uitgevoerd door deze commissie, kwam tot de bevinding dat slechts 4,7%

77

van de in 1991 bestaande bedrijven zijn personeelsbestand deed groeien met tenminste 15%

per jaar of dit bestand minstens verdubbelde in vijf jaar tijd van 1992 tot 1997.

In de studie wordt eerst een overzicht gegeven van de bestaande literatuur over rapid-

growth ondernemingen. Daarna wordt een kwantitatieve inhoudsanalyse gepresenteerd met

o.m. de resultaten van het onderzoek. Tot slot wordt aangegeven in welke mate de studie

bijdraagt tot de research m.b.t. rapid-growth ondernemingen en worden verscheidene

beschouwingen gemaakt.

In een terugblik op 55 artikels over ondernemingsgroei, gepubliceerd tussen 1989 en

1996, besloot Delmar (1997) dat er maar een geringe consensus bestaat over de factoren die

groei beïnvloeden. Delmar en Davidsson (1998) merkten op dat ondanks toenemende

onderzoeksinspanningen, de kennis over snelgroeiende zaken nog steeds zeer beperkt is.

Wiklund (1998) kenmerkte de literatuur als zeer versnipperd.

Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochten 106 artikels, hoofdstukken en boeken

over ondernemingsgroei. Zij komen tot de bevinding dat de literatuur vier hoofdgebieden

belicht: de oprichterskarakteristieken, de ondernemingskenmerken, de businesspraktijken en

de HRM- praktijken.

Rapid-growth ondernemingen worden in de studie van Barringer, Jones en Neubaum

(2005) gedefinieerd als ondernemingen met een over drie jaar samengesteld jaarlijks

verkoopsgroeicijfer van 80% of meer, slow-growth ondernemingen als ondernemingen met

een over drie jaar samengesteld jaarlijks verkoopsgroeicijfer van 35% of minder.

In het algemeen zijn de eigenschappen, die in de studie naar voor komen, verenigbaar met

deze die blijken uit de door Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochte literatuur. Toch

zijn er die niet domineren in de bestaande literatuur over snelgroeiende ondernemingen, maar

die in de studie in significante mate meer voorkomen bij rapid-growth ondernemingen dan bij

slow-growth ondernemingen. Daarvan volgt hierna een overzicht.

De rapid-growth ondernemingen verschillen van de slow-growth ondernemingen op het

gebied van opleiding, “entrepreneurial story” en vroegere industrie-ervaring.

Universitaire opleiding kan aan de oprichters vaardigheden en sociale netwerken bezorgen

die nodig zijn om een onderneming op te richten en te doen groeien, voornamelijk wanneer

het gaat om technisch georiënteerde industrieën zoals biotechnologie en computerwetenschap.

Industrie-ervaring verleent aan een oprichter kritische kennis en toegang tot een netwerk

van contacten, die een onderneming kunnen helpen om het hoofd te bieden aan de

78

verantwoordelijkheden die gepaard gaan met een nieuwe zaak en om een groeigeoriënteerde

zaak op te bouwen.

Uit de studie komt een nieuwe factor naar voor, die wordt aangeduid als “entrepreneurial

story”. Deze factor omvat de opofferingen die de ondernemer zich heeft getroost om een zaak

op te starten en die hij zich herinnert, alsook de levenservaringen van de oprichters die hen op

weg hebben gezet om ondernemer te worden. Ook deze factor komt meer uitgesproken voor

bij rapid-growth ondernemingen dan bij slow-growth ondernemingen.

De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth

tegenhangers op het gebied van engagement om te groeien, groeigeoriënteerde visie en

participatie in samenwerkingsverbanden.

Tussen beide groepen van ondernemers werd daarentegen geen verschil gevonden op het

vlak van planning en doelgerichtheid.

De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth

tegenhangers op het gebied van creatie van unieke waarde en van kennis van het cliënteel.

Het creëren van unieke waarde krijgt niet zoveel aandacht in de literatuur over rapid-

growth. In het onderzoek komt deze factor evenwel naar voor als een sterk punt van

onderscheiding tussen rapid-growth en slow-growth ondernemingen.

Ook kennis van het cliënteel maakt het verschil. Snelgroeiende ondernemingen hebben

duidelijk een scherper gevoel voor de noden en de wensen van de klanten.

De rapid-growth ondernemingen in het onderzoek verschillen van hun slow-growth

tegenhangers op het gebied van training, ontplooiing van de werknemers, financiële

incentives en stock options.

Er werden daarentegen geen verschillen gevonden in selectiviteit bij indiensttreding,

werknemersbetrokkenheid en niet financiële incentives.

Bij rapid-growth ondernemingen werden meer trainingsprogramma’s voor werknemers

teruggevonden dan bij slow-growth ondernemingen.

Rapid-growth ondernemingen leggen ook meer nadruk op de ontplooiing van de

werknemers en hangen meer af van de bekwaamheid en de inspanningen van hun werknemers

om hun groeigeoriënteerde strategieën te handhaven.

Rapid-growth ondernemingen verschaffen hun werknemers meer financiële incentives en

stock options als deel van hun beloningspakket. De bedoeling hiervan is voornamelijk een

79

hoog prestatieniveau van de werknemers uit te lokken, de werknemers een gevoel te geven dat

ze een belang hebben in de onderneming, werknemers van hoge kwaliteit aan te trekken en te

behouden en tot slot een deel van de ondernemingsrisico’s te verschuiven naar de

werknemers. Dit laatste kan geschieden door bescheiden salarissen te betalen en genereuze

bonussen te verlenen afhankelijk van het bedrijfsresultaat.

Uit het onderzoek blijkt dat de meeste bevindingen de bestaande literatuur over rapid-

growth ondernemingen bevestigen. Verscheidene nieuwe concepten zijn nochtans te

voorschijn gekomen die voorheen niet aan bod kwamen in de literatuur. Dit betreft

voornamelijk (1) de “entrepreneurial story”, (2) de creatie van een unieke waarde, (3) de

training van de werknemers en (4) de diverse incentive systemen.

De resultaten van het onderzoek leveren meerdere belangrijke implicaties op voor

ondernemers.

Ten eerste staat het vast dat groei geen toevallige gebeurtenis is. Groeigebonden

kenmerken van een onderneming, zijn business praktijken en zijn HRM praktijken zijn

bepalend voor de geschiktheid van een onderneming om snelle groei te bereiken en te

behouden.

Een tweede implicatie van het onderzoek is dat persoonlijke kenmerken van de

ondernemer die een zaak start, een impact hebben op zijn geschiktheid om een snel groeicijfer

te realiseren en te handhaven. De belangrijkste factoren op dat vlak zijn relevante industrie-

ervaring, universitaire opleiding en “entrepreneurial story”.

80

3.2. Besluit:

Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993) onderscheiden in hun studie twee

groepen van ondernemingen, met name de “Reynolds data base” en de “Price Waterhouse

clients”. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de karakteristieken die high-

growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen en dit zowel voor de

Reynolds data base als voor de Price Waterhouse clients.

Tabel 20: Karakteristieken die high-growth ondernemingen onderscheiden van low-growth ondernemingen. Vergelijking tussen de Reynolds database en de Price Waterhouse clients.

Reynolds data base Price Waterhouse clients

Ervaring in een gelijkaardige industrie ja ja

Ervaring met het opstarten van nieuwe

ondernemingen nee nee

Het gewerkte aantal jaren in het algemeen nee Nee

Karaktertrekken of vaardigheden van de

ondernemer of de leden van het

managementteam

nee nee

In de aanvangsfase na oprichting halen

high-growth ondernemingen een groter

percentage van de omzet uit één product

dan low-growth ondernemingen doen

ja ja

High-growth ondernemingen zijn veel meer

dan low-growth ondernemingen

operationeel in snelgroeiende markten

nee ja

Het aanwenden van geavanceerde

technologie ja nee

In de aanvang van hun ontwikkeling hebben

high-growth ondernemingen een lage

kostenstructuur en een minimale overhead

ja nee

De geschiktheid om nauwe betrekkingen

met de klanten te ontwikkelen nee

Deze factor levert slechts een bescheiden

bijdrage in het voorspellen van groei

High-growth ondernemingen beschikken

over vaste relaties voor wat betreft

fondsverzorging

nee ja

Bron: Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993)

Merk op dat in de studie van Robin Siegel, Eric Siegel en Ian C. MacMillan (1993) er

evenmin een verschil wordt gemaakt tussen high-growth ondernemingen en low-growth

ondernemingen op basis van de karakteristieken van de ondernemer en zijn managementteam,

en dit zowel in de Reynolds data base als in de Price Waterhouse Clients. Waar we op willen

duiden, is dat dit in contrast staat met hetgeen Storey (1994) ons in het eerste hoofdstuk

81

bijbrengt, namelijk dat bepaalde kenmerken van de ondernemer van invloed zijn op de

groeimogelijkheden van de onderneming.

Gundry en Welsch (2001) introduceren een nieuwe manier van denken. Deze auteurs

leggen de nadruk op de groeistrategieën om het verschil te verklaren tussen high-growth en

low-growth ondernemingen. Zes dimensies van groei worden onderscheiden. Ten eerste

hebben high-growth ondernemingen grotere strategische groei-intenties dan hun low-growth

tegenhangers. Ten tweede vertonen ondernemers in high-growth ondernemingen een groter

engagement dan hun collega’s in low-growth ondernemingen. Ten derde zijn ondernemers in

high-growth ondernemingen meer bereid om opofferingen (opportunity costs), die gepaard

gaan met strategische groei, te aanvaarden. Ten vierde maken high-growth ondernemingen

meer gebruik van organisatiestructuren. Ten vijfde schatten ondernemers in high-growth

ondernemingen strategische succesfactoren belangrijker in dan ondernemers in low-growth

ondernemingen. De laatste dimensie beschrijft dat high-growth ondernemingen een grotere

waaier van financiële middelen aanwenden. Deze groeidimensie wordt slechts gedeeltelijk

voor waar aangenomen.

Barringer, Jones en Neubaum (2005) onderzochten 106 artikels, hoofdstukken en boeken

over ondernemingsgroei. Zij komen tot de bevinding dat de literatuur vier hoofdgebieden

belicht: de oprichterskarakteristieken, de ondernemingskenmerken, de businesspraktijken en

de HRM-praktijken. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de kenmerken die rapid-

growth ondernemingen onderscheiden van hun slow-growth tegenhangers en dit voor elk van

de vier hoofdgebieden.

Tabel 21: Onderscheid tussen high- en slow-growth ondernemingen belicht volgens 4 hoofdgebieden zoals deze door Barringer, Jones en Neubaum (2005) worden onderscheiden

Oprichters-karakteristieken Ondernemings-kenmerken Businesspraktijken HRM-praktijken

Opleiding Engagement om te groeien Creatie van unieke waarde Trainingprogramma’s voor

werknemers

“entrepreneurial Story” Groeigeoriënteerde visie Kennis van het cliënteel Ontplooiing van de werknemers

Vroegere industrie-ervaring Participatie in samenwerkings-

verbanden Financiële incentives

Stock options

Bron: Barringer, Jones en Neubaum (2005)

Uit het onderzoek blijkt dat de meeste bevindingen de bestaande literatuur over rapid-

growth ondernemingen bevestigen. Verscheidene nieuwe concepten zijn nochtans te

voorschijn gekomen die voorheen niet aan bod kwamen in de literatuur (zie cursief gedrukte

woorden in bovenstaande tabel).

82

Er kan besloten worden dat de literatuur over rapid-growth ondernemingen van groot nut

is voor de ondernemer zelf, maar ook voor kapitaalverstrekkers,… Om deze personen toe te

laten zich een overzicht te verschaffen van al deze factoren die groei beïnvloeden, dienen

wetenschappers in de toekomst het voorbeeld van Barringer, Jones en Neubaum (2005) te

volgen, m.a.w. er is nood aan meer integratie tussen de factoren die groei beïnvloeden.

83

ONDERZOEK

84

1. Inleiding

In wat volgt, is het de bedoeling de resultaten, bekomen uit de literatuurstudie, te toetsen

aan een eigen onderzoek. Het praktisch onderzoek bestaat erin de studie van Erkko Autio

(Report on High-Expectation Entrepreneurship) toe te passen op gegevens bekomen uit

België. Hiervoor zal gebruik gemaakt worden van SPSS 11.0 for Windows.

Vooreerst zal weergegeven worden hoe de dataset, waarop het onderzoek gebaseerd is,

werd samengesteld.

Vervolgens zullen zes karakteristieken van de Belgische business angels verder toegelicht

worden. Een korte samenvatting van de beschikbare gegevens in bestaande literatuur maken

het mogelijk de bekomen resultaten voor België in een breder perspectief te plaatsen. Er zal

tevens ingegaan worden op de karakteristieken van informele investeerders. Dit zijn

individuen die geld verstrekken aan familie, vrienden, aanverwanten, vreemden en anderen.

Deze definitie hebben we overgenomen uit de studie van Erkko Autio. Ook maken we

melding van de kenmerken van de business angels. Business angels zijn eigenlijk informele

investeerders. Doch zij vormen slechts een deel van de totale populatie informele

investeerders, daar zij alleen geld verstrekken aan vreemden en anderen. Deze definitie werd

speciaal opgesteld voor deze thesis. We maken de opsplitsing tussen de informele

investeerder en de business angel omdat we van oordeel zijn dat de definitie van onze

business angel (individuen die geldt ontlenen aan vreemden en anderen) sterker aansluit bij de

definities zoals deze voorkomen in de literatuur. Zo gaan Harrison en Mason (1991) er

bijvoorbeeld vanuit dat ondernemers in de eerste plaats een beroep doen op de 3 f’s (family,

friends and fools) alvorens aan te kloppen bij de business angel. Familie, vrienden en

aanverwanten worden bijgevolg niet opgenomen in onze definitie van de business angel.

Ook de karakteristieken van high-expectation (zij die snelgroeiende ondernemingen

oprichten) versus low-expectation (zij die trager groeiende ondernemingen oprichten)

ondernemers in België zullen onderzocht worden. Om dit te onderzoeken, dienen high-

expectation en low-expectation ondernemers gedefinieerd te worden. In de studie van Erkko

Autio is het aspect jobcreatie hiervoor bepalend. Autio stelde namelijk dat ondernemers die

minder dan 20 jobs creëren in 5 jaar, low-expectation ondernemers zijn. High-expectation

ondernemers zijn zij die minimum 20 jobs creëren over 5 jaar. In dit thesisonderzoek wordt

hierop iets verder ingegaan. Het verschil tussen high-expectation versus low-expectation

ondernemers wordt hier tevens bekeken vanuit het standpunt van enerzijds innovatie en

85

anderzijds internationalisatie. De ondernemers die innoveren, worden beschouwd als high-

expectation ondernemers. Zij die niet innovatief zijn, maken deel uit van de groep low-

expectation ondernemers. Anderzijds zijn ook ondernemers die zich richten op

internationalisatie, high-expectation ondernemers. Zij die niet internationaliseren, worden

beschouwd als low-expectation ondernemers. Jobcreatie, innovatie en internationalisatie zijn

hier dus elk afzonderlijk bepalend voor het verschil tussen beide soorten ondernemers (zie

bijlage 1.1).

Men kan zich afvragen waarom we in dit onderzoek het onderscheid maken tussen low-

expectation en high-expectation ondernemers. Het antwoord is vrij eenvoudig. Een business

angel is namelijk op zoek naar ondernemingen met groeimogelijkheden. Echter om deze

groeiopportuniteiten te ontdekken, heeft de business angel kennis nodig over de

karakteristieken van snelgroeiers. Wel, in deze thesis, is het de bedoeling de business angel te

laten kennismaken met de kenmerken die traag groeiende ondernemingen onderscheiden van

snelgroeiende ondernemingen.

Een tiental aspecten zullen vergeleken worden tussen deze twee groepen. Verder zal ook

kort ingegaan worden op datgene wat uit voorgaande studies bekend is. Op die manier kan

nagegaan worden of de resultaten in België overeenstemmen met deze in andere landen.

We besluiten met een kort overzicht te geven van de belangrijkste resultaten.

86

2. Samenstelling van de dataset

In de jaren 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2005 werd in tal van Europese en

andere landen de GEM-studie uitgevoerd. België participeerde in deze studie vanaf het jaar

2000. Om de studie van dit proefschrift uit te voeren, wordt gebruik gemaakt van de gegevens

van deze GEM-studie uit de jaren 2000 tot en met 2005. Hieruit werden enkel de gegevens

met betrekking tot België geïsoleerd.

In SPSS:

Data � Select Cases � If condition is satisfied � If… � Country = 32 � Unselected

Cases Are “Deleted”

Zo werden 6 verschillende datasets bekomen. Elke dataset bestond uit meerdere

variabelen. Hieronder vindt u een overzicht met het aantal variabelen (N) en de

steekproefgrootte per dataset.

Tabel 22: Aantal variabelen en steekproefgrootte per dataset

2000 2001 2002 2003 2004 2005

N 120 193 222 260 317 341

Steekproefgrootte 2029 2038 4057 2184 3879 4047

Uitgaande van deze datasets werden de variabelen die van belang zijn voor het huidige

onderzoek, geselecteerd en overgeschreven naar een Excel-bestand (Microsoft Excel 2003).

Op die manier werd een zo volledig mogelijke database samengesteld. Een lijst met de

gebruikte variabelen vindt u hieronder.

Tabel 23: Lijst met de gebruikte variabelen 1 YRSURV Jaar waarin de data verzameld werden (2000 tot 2005)

2 GENDER Geslacht

3 AGE Leeftijd

4 GEMEDUC Onderwijsniveau

5 GEMHHINC Huishoudinkomen

6 BUSANG

Personen die in de 3 jaar, die aan het onderzoek vooraf gaan, fondsen hebben

verstrekt aan niet door henzelf opgerichte ondernemingen (de aankoop van aandelen

niet meegerekend)

7 FUTSUP Men verwacht in de komende 3 jaar een nieuwe onderneming op te starten

87

8 DISCENT Men is in het laatste jaar, dat aan het onderzoek vooraf gaat, uit een eigen

onderneming gestapt (de verkoop van een onderneming niet meegerekend)

9 KNOWENT Men kent iemand persoonlijk die in de 2 jaar, die aan het onderzoek vooraf gaan, een

eigen onderneming heeft opgestart

10 OPPORT Zullen er in de 6 maanden die volgen op het onderzoek goede

ondernemingsopportuniteiten zijn in de omgeving waar men woont?

11 SUSKILL Beschikt men over de juiste kennis, vaardigheden en ervaring om een nieuwe zaak

op te starten?

12 FEARFAIL Wordt men verhinderd door falingsangst om een nieuwe zaak op te starten?

13 SUTYPE1D Economische sectoren onderverdeeld in 10 categorieën

14 SUTYPE4C Economische sectoren onderverdeeld in 4 categorieën

15 SUEXPORT In welke mate zijn klanten afkomstig uit het buitenland? Is dit meer dan 90%, meer

dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%, of 10% en minder?

16 SUEXP4C Export onderverdeeld in 4 categorieën

17 SULOCAL

Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken?

Is dit meer dan 90%, meer dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%,

of 10% en minder?

18 SUNOWJOB Hoeveel mensen, exclusief de eigenaars zelf, werken momenteel in de zaak?

19 SUNWJOB4 Huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)

20 SUYR5JOB Hoeveel mensen zullen voor de zaak werken wanneer deze 5 jaar bestaat, eigenaars

zelf niet meegerekend?

21 SUY5JOB4 Hoeveel jobs zullen er in de 5 komende jaren gecreëerd worden (4 categorieën:

geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)?

22 SUREASON Investeert men vanuit een businessopportuniteit of omdat men geen andere keuze

heeft om aan werk te geraken?

23 BAFUNDUS Investeringsomvang: hoeveel fondsen heb je in zijn totaliteit als informele

investeerder persoonlijk verstrekt in de 3 jaar voorafgaand aan het onderzoek?

24 BATYPE1D Tot welke economische sector behoort uw laatste investering als informele

investeerder (indeling in 10 categorieën)?

25 BATYPE4C Tot welke economische sector behoort uw laatste investering als informele

investeerder (indeling in 4 categorieën)?

26 BAREL Wat is uw relatie met de eigenaar van het bedrijf waar u het meest recent in

investeerde als informele investeerder?

27 BAFAMOWN

Werd u aandeelhouder in de zaak waarin u investeerde als business angel? (deze

vraag is enkel van toepassing wanneer de investering gebeurde bij familie of

aanverwanten)

28 TEA0X Total Entrepreneurial Activity (uitoefening van een ondernemingsactiviteit versus

geen ondernemingsactiviteit)

29 TEA0XOPP U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit vanuit

opportuniteitsoverwegingen

30 TEA0XNEC U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit uit noodzaak

31 TEA0XHJG U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U verwacht over 5 jaar na de oprichting

van uw onderneming minstens 20 jobs te creëren

32 TEA0XHIX U oefent een ondernemingsactiviteit uit en meer dan 11% van uw klanten woont in

het buitenland

33 TEA0XMKA U oefent een ondernemingsactiviteit uit en de onderneming behoort tot de categorie

hoge innovatie of maximum innovatie

34 SUNEWCST Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon?

35 SUCOMPET Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw

88

klanten?

36 SUNEWTEC Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet

beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

De innovatievariabele TEA0XMKA ontbrak in de dataset uit het jaar 2003. Deze diende

bijgevolg berekend te worden. Dit gebeurde als volgt:

In Microsoft Excel 2003:

Om de innovatiegraad (TEA0XMKA ) te meten, worden 3 vragen gebruikt en een schaal

ontwikkeld met 4 niveaus, afhankelijk van de antwoorden op de 3 vragen. Onderstaande

schema’s geven de hercodering weer die nodig is voor het berekenen van deze

innovatiegraad. Een score 1 duidt op innovatief gedrag van het bedrijf, terwijl een score 0

wijst op een minder streven naar innovatie.

1/ Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon (SUNEWCST)?

1= new to all � 1

2= new to some � 1

3= not new to any � 0

2/ Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan klanten

(SUCOMPET)?

1= many competitors � 0

2= some competitors � 0

3= no competitors � 1

3/ Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet beschikbaar

meer dan 1 jaar geleden (SUNEWTEC)?

0= no/none � 1

1= yes � 0

Van deze nieuwe scores wordt de som genomen. Zo worden 4 niveaus van innovatie

onderscheiden:

Som = 0 (minimum innovatie) � TEA0XMKA = 0

Som = 1 (lage innovatie) � TEA0XMKA = 0

Som = 2 (hoge innovatie) � TEA0XMKA = 1

Som = 3 (maximum innovatie) � TEA0XMKA = 1

89

Ook de variabele m.b.t. jobcreatie TEA0XHJG ontbrak in de dataset van het jaar 2001.

Deze diende bijgevolg ook berekend te worden. Dit gebeurde als volgt:

In Microsoft Excel 2003:

De variabele TEA0XHJG kent ofwel een score 0 ofwel een score 1. Opdat de score gelijk zou

zijn aan 1 dient aan twee voorwaarden tegelijk voldaan te zijn, namelijk:

• TEA0X = 1

en

• SUY5JOB4 = 20999 (men verwacht in de komende vijf jaren dat er 20 en meer jobs

zullen worden gecreëerd) of OMY5JOB4 = 20999 (men verwacht, als eigenaar/manager,

in de komende vijf jaren 20 en meer jobs te zullen creëren)

Ook andere variabelen ontbraken in sommige datasets (zie bijlage 2.1). Maar deze konden

niet berekend worden en werden later weergegeven in SPSS als “missing values”.

Vervolgens werd de database uitgevoerd naar SPSS 11.0 for Windows. De “values”

werden overgenomen uit de dataset van het jaar 2003 en vervolledigd met de “values” van de

datasets uit 2000, 2001, 2002, 2004 en 2005. Op die manier werd de geschikte database voor

volgend onderzoek samengesteld.

90

3. De karakteristieken van de business angel

3.1. Qua leeftijd: (AGE4)

Overzicht literatuur:

Tabel 24: Overzicht literatuur: leeftijd Leeftijdscategorieën Gemiddelde Leeftijd Mediaan

New England

(Wetzel, 1981) 47 jaar

Californië*

(Tymes en Krasner, 1983) 42 jaar

USA

(Robert J. Gaston, 1989)

• < 35 jaar: 11%

• 35 – 44 jaar: 33%

• 45 – 54 jaar: 31%

• 55 – 64 jaar: 19%

• ≥ 65 jaar: 6%

47 jaar

Groot-Brittannië

(Harrison en Mason, 1992)

• < 35 jaar: 3%

• 35 – 44 jaar: 13%

• 45 – 54 jaar: 40%

• 55 – 64 jaar: 33%

• ≥ 65 jaar: 11%

53 jaar

Groot-Brittannië

(Coveney en Moore, 1998)

• Entrepreneur angels:

52 jaar

• Corporate angels:

/

• Income seeking angels:

48 jaar

• Wealth maximizing

angels: 48 jaar

• Latent angels:

50 jaar

• Virgin angels:

46 jaar

Resultaat onderzoek:

Tabel 25: Leeftijd van informele investeerders - business angels

Leeftijd Informele investeerders (N = 353) Business angels (N = 47)

Leeftijdscategorieën

• 18-24 jaar 10,5% • 25-34 jaar 21,0% • 35-44 jaar 31,4% • 45-54 jaar 19,5% • 55-64 jaar 13,9% • ≥ 65 jaar 3,7%

• 18-24 jaar 6,4% • 25-34 jaar 19,1% • 35-44 jaar 40,4% • 45-54 jaar 17,0% • 55-64 jaar 17,0% • ≥ 65 jaar 0,0%

Gemiddelde Leeftijd 41,32 jaar 41,15 jaar Mediaan 40,00 jaar 40,00 jaar

91

Onderzoek in België toont aan dat de meeste business angels 35 tot 44 jaar oud

zijn (40,4%) (zie bijlage 3.1). Dit staat in contrast met wat op basis van de resultaten

uit literatuuronderzoek kan verwacht worden.

De gemiddelde leeftijd van business angels in België is laag vergeleken met deze

in andere landen. In België is een business angel gemiddeld 41,15 jaar oud, terwijl uit

literatuuronderzoek blijkt dat de gemiddelde leeftijd in andere landen veelal

schommelt tussen de 42 en de 53 jaar. Ook de bijhorende mediaan in België is laag

(40,00 jaar).

Voor wat betreft de leeftijd van informele investeerders, kan vastgesteld worden

dat er meer variatie is. Ook hier komt de grootste groep voor in de leeftijdscategorie

van 35 tot 44 jaar, doch het verschil met de andere categorieën is minder groot dan bij

de business angels.

3.2. Qua geslacht: (GENDER)

Overzicht Literatuur:

Tabel 26: Overzicht literatuur: geslacht Geslacht (%mannen)

USA

(Robert J. Gaston, 1989) 84% van de business angels in de USA zijn blanke mannen

Groot-Brittannië

(Harrison en Mason, 1992) Bijna uitsluitend mannen

Groot-Brittannië

(Coveney en Moore, 1998)

• Entrepreneur angels: voornamelijk mannen

• Corporate angels: /

• Income seeking angels: 98%

• Wealth maximizing angels: 98%

• Latent angels: 100%

• Virgin angels: 95%

Resultaat onderzoek:

Tabel 27: Geslacht van informele investeerders - business angels Geslacht Informele investeerders (N = 353) Business Angels (N = 47) % mannen 59,2% 80,9%

Er kan vastgesteld worden dat de meerderheid van de business angels in België

bestaat uit mannen, namelijk 80,9%. Dit kon reeds verwacht worden op basis van

92

bestaande literatuur hieromtrent. In Groot-Brittannië blijkt het aandeel van mannen die

een beroep van business angel ambiëren zelfs nog groter te zijn (zie supra).

Bij de informele investeerders daarentegen is er geen duidelijk onderscheid te zien

tussen het percentage mannen en vrouwen. Slechts 59,2% van de informele

investeerders is van het mannelijke geslacht.

3.3. Qua opleiding: (GEMEDUC)

Overzicht Literatuur:

Uit onderzoek door Robert J. Gaston (1989) blijkt dat de Amerikaanse business

angel over het algemeen hooggeschoold is. 72% van de onderzochte informele

investeerders heeft een diploma hoger onderwijs op zak.

Coveney en Moore (1998) deelden in hun onderzoek de Britse business angels in

in twee categorieën. Ze onderscheidden enerzijds business angels met een universitair

diploma, en anderzijds business angels die een technische of beroepsopleiding hebben

gevolgd. Zij kwamen tot volgende resultaten:

Tabel 28: Opleiding van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998)

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income

seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent

angels

Virgin

angels

Universitair

diploma 32% / 47% 57% 70% 57%

Technische/

beroepsopleiding 43% / 49% 44% 48% 46%

Bron: Coveney en Moore (1998)

Resultaat Onderzoek:

Tabel 29: Opleiding van informele investeerders - business angels Opleiding Informele investeerders (N = 344) Business Angels (N = 44) Some Secondary Education 7,8% 2,3% Secondary Education 27,9% 20,5% Post Secondary (bachelor) 46,5% 61,4% Graduate Experience (master) 17,7% 15,9%

93

Bovenstaande tabel toont aan dat het hoogst behaalde diploma van het gros van de

business angels in België een diploma “post secondary” (bachelor) is (61,4%). Een

opvallende minderheid van de business angels heeft geen diploma secundair onderwijs

(2,3%). Dit stemt overeen met de resultaten die in andere landen werden bekomen.

Zoals bij hen blijkt ook in België de meerderheid van de business angels

hooggeschoold te zijn.

Ook bij de informele investeerders is het hoogst behaalde diploma van de grootste

groep “post secondary” (bachelor). Doch deze groep is kleiner dan bij de business

angels. Opvallend is ook dat een groter aandeel van de informele investeerders geen

diploma van secundair onderwijs heeft behaald (7,8% t.o.v. 2,3% bij de business

angels).

3.4. Qua inkomen: (GEMHHINC)

Overzicht literatuur:

Tabel 30: Overzicht literatuur: inkomen Inkomenscategorieën Mediaan Gemiddelde

USA

(Robert J. Gaston, 1989)

• < $40,000 10%

• $40,000 - $99,999 54%

• $100,000 - $199,999 23%

• ≥ $200,000 13%

$90,000 per jaar

Groot-Brittannië

(Harrison en Mason, 1992)

iets minder dan

£46,000 ($80,000) per

jaar

Groot-Brittannië

(Coveney en Moore, 1998)

• Entrepreneur angels: De

meerderheid van de entrepreneur

angels verdient meer dan £100,000

(= $165,710*) per jaar

• Corporate angels: /

• Income seeking angels: 48%

verdient meer dan £50,000 (=

$82,855*) per jaar

• Wealth maximizing angels: Bijna

40% verdient meer dan £100,000 (=

$165,710*) per jaar

• Latent angels: Bijna 75% verdient

meer dan £50,000 (= $82,855*) per

jaar

• Virgin angels: Slechts 55% verdient

meer dan £50,000 (= $82,855*) per

jaar

94

* We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar 1998 (http://www.iccfx.com)

Resultaat Onderzoek:

Tabel 31: Inkomen van informele investeerders - business angels Huishoudinkomen Informele investeerders (N = 200) Business Angels (N = 25) Huishoudinkomen: Lowest Third 36,5% 24,0% Huishoudinkomen: Middle Third 31,5% 24,0% Huishoudinkomen: Top Third 32,0% 52,0%

Onderzoek toont aan dat Belgische business angels over het algemeen zeer

welvarende personen zijn. Zoals uit bovenstaande tabel kan worden afgeleid, behoort

meer dan de helft van de business angels in België tot de hoogste categorie wat

huishoudinkomen betreft (52,0%). Dit komt overeen met wat op basis van

literatuuronderzoek kon verwacht worden. Het blijkt namelijk dat business angels ook

in andere landen een hoog inkomen genieten.

Bij de informele investeerders daarentegen wordt, voor wat huishoudinkomen

betreft, een gelijkmatige verdeling over de drie categorieën teruggevonden.

3.5. Qua investeringsomvang: (BAFUNDUS)

Overzicht literatuur:

Tabel 32: Overzicht literatuur: investeringsomvang Investeringsgraad

(aantal investeringen per

jaar)

Investeringsgraad

(aantal investeringen per

3 jaar)

Gemiddeld bedrag dat per

deal wordt geïnvesteerd

In 3 jaar tijd wordt er

gemiddeld …

geïnvesteerd

New England

(Wetzel, 1981) 1 3 $10,000 - $25,000 $30,000 - $75,000

Californië*

(Tymes en Krasner,

1983)

2,5 7,5 $10,000 - $100,000 $75,000 - $750,000

USA

(Robert J. Gaston, 1989) 2/3 2 $58,900 $117,800

Groot-Brittannië

(Harrison en Mason,

1992)

2/3 2 $17,660 $35,320

* Er dient opgemerkt te worden dat deze resultaten vertekend kunnen zijn, omdat in de sample zeven venture capitalisten

werden opgenomen die hebben geantwoord als medeparticipant bij een investering.

Dergelijk onderzoek in Groot-Brittannië werd zes jaar later nog eens uitgevoerd,

ditmaal door Coveney en Moore (1998). De investeringsactiviteit van de zes types

95

business angels, die ze in hun onderzoek onderscheiden, wordt hieronder

weergegeven.

Tabel 33: Investeringsactiviteit van de verschillende types business angels volgens Coveney en Moore (1998)

Entrepreneur

angels

Corporate

angels

Income seeking

angels

Wealth

maximizing

angels

Latent angels Virgin angels

In 3 jaar tijd investeren

deze business angels

gemiddeld …

£590,000

=

$977,689*

£540,000

=

$894,834*

£35,000

=

$57,999*

£131,000

=

$217,080*

n.v.t. n.v.t.

* We baseren ons hier op de historiek van de wisselkoersen in het jaar 1998 (http://www.iccfx.com)

Bron: Coveney en Moore (1998)

Resultaat Onderzoek:

Tabel 34: Investeringsomvang van informele investeerders - business angels Investeringsomvang Informele investeerders (N = 119) Business Angels (N = 20) $1,000 - $9,999 28,6% 30,0% $10,000 - $19,999 6,7% 10,0% $20,000 - $34,999 5,0% 0,0% $35,000 - $84,999 7,6% 10,0% $85,000 - $174,999 13,4% 20,0% $175,000 - $349,999 10,9% 10,0% $350,000 - $874,999 10,1% 5,0% $875,000 - highest 17,6% 15,0%

De hoeveelheid die door business angels geïnvesteerd wordt, blijkt zeer

uiteenlopend te zijn. Er zijn zowel business angels die heel weinig investeren als

business angels die grote bedragen investeren. Wel dient opgemerkt te worden dat

deze resultaten met enige voorzichtigheid dienen behandeld te worden. Voor wat

betreft de investeringsomvang, werden immers slechts voor 20 business angels

resultaten bekomen. Wel kan uit literatuuronderzoek afgeleid worden dat ook in

andere landen zeer uiteenlopende bedragen door business angels geïnvesteerd worden.

Ook bij informele investeerders is de investeringsomvang van zeer uiteenlopende

aard. Wel zou men kunnen verwachten dat deze informele investeerders kleinere

bedragen verstrekken, daar voornamelijk investeringsovereenkomsten gesloten

worden met familie en vrienden. Onderzoek toont echter aan dat dit niet het geval is.

96

3.6. Qua industrietak: (BATYPE1D)

Overzicht literatuur:

Tabel 35: Overzicht literatuur: sector De sectoren waarvoor het meest interesse

bestaat.

De sectoren waarvoor de business angels

weinig belangstelling vertonen.

New England

(Wetzel, 1981)

• Hoogtechnologische bedrijven

• Bedrijven die industriële producten

vervaardigen

• Dienstensector

• Grondstoffensector

• Immobiliënsector

• Groothandel

• Kleinhandel

• Transportsector

Californië

(Tymes en Krasner, 1983)

• Hoogtechnologische bedrijven

USA

(Robert J. Gaston, 1989)

• Dienstensector

• Financiële sector

• Verzekeringssector

• Immobiliënsector

• Transportsector

• Telecommunicatiebedrijven

• Openbare Nutsbedrijven

• Grondstoffenwinning

Groot-Brittannië

(Harrison en Mason, 1992)

• Dienstensector

Resultaat Onderzoek:

Tabel 36: Industrietak: informele investeerders - business angels Industrie Informele investeerders (N = 192) Business Angels (N = 27) ISIC 1000: Agriculture, Forestry, Hunting, Fishing

6,3% 7,4%

ISIC 2000: Mining, Construction 9,4% 0,0% ISIC 3000: Manufacturing 3,1% 11,1% ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities

0,0% 3,7%

ISIC 5000: Whole Sale, Repair 9,4% 0,0% ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, Restaurants

40,6% 14,8%

ISIC 7000: Finance, Insurance, Real Estate 3,1% 14,8% ISIC 8000: Business Services 18,8% 40,7% ISIC 9000: Health, Education, Social Services

3,1% 7,4%

ISIC 10000: Consumer Service 6,3% 0,0%

Onderzoek in België toont aan dat een duidelijke meerderheid van de business

angels een grote interesse vertoont voor de dienstensector (40,7%). Uit

literatuuronderzoek blijkt dat ook in andere landen de dienstensector zeer populair is

bij de business angels. Ook hoogtechnologische bedrijven staan in andere landen in de

belangstelling. In dit onderzoek kan hieromtrent echter geen uitspraak gedaan worden,

daar hoogtechnologische bedrijven hier niet als een afzonderlijke categorie worden

onderscheiden.

97

De interesse van de informele investeerders gaat voornamelijk uit naar de

kleinhandel, hotels en restaurants (40,6%). Maar ook hier maakt de dienstensector nog

een aanzienlijk deel uit van de investeringen (18,8%). Informele investeerders

vertonen het minst belangstelling voor transport-, communicatie- en nutsbedrijven.

98

4. De karakteristieken van high-expectation versus low-expectation

ondernemers

4.1. Qua leeftijd: (AGE4)

Overzicht literatuur:

Uit literatuuronderzoek blijkt dat hieromtrent tegenstrijdige opvattingen bestaan.

Zo komt Storey (1994) op basis van zijn onderzoek tot de conclusie dat er wel degelijk

een verband bestaat tussen leeftijd en de groei van de onderneming. Het is hem enkel

onduidelijk of het jongere dan wel de oudere ondernemers zijn die groei realiseren.

Toch denkt Storey dat het de individuen van middelbare leeftijd zijn die de

capaciteiten en financiële middelen hebben om een snelgroeiende onderneming op te

richten.

Lars Kolvereid (1992) daarentegen stelde vast dat leeftijd geen invloed heeft op de

groeiambities van ondernemers.

In de studie van Liao en Welsch (2003) wordt de nadruk verlegd van human

capital naar social capital. De leeftijd van de ondernemer staat niet in rechtstreeks

verband tot zijn groeiambities. Er bestaat enkel een verband wanneer ook social

capital in kaart gebracht wordt.

Resultaat onderzoek: (zie bijlage 4.1)

Tabel 37: Leeftijd (jobcreatie)

Demografische variabelen < 20 jobs (N = 467)

≥ 20 jobs (N = 50) p-waarde Test

Leeftijdscategorie 18-24 jaar 12,8% 8,0% p = 0,185 Mann-

Whitney Leeftijdscategorie 25-34 jaar 30,6% 26,0% Leeftijdscategorie 35-44 jaar 29,8% 38,0% Leeftijdscategorie 45-54 jaar 15,6% 8,0% Leeftijdscategorie 55-64 jaar 10,3% 16,0% Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder 0,9% 4,0%

99

Tabel 38: Leeftijd (innovatie)

Demografische variabelen Geen

Innovatie (N = 311)

Innovatie (N = 137) p-waarde Test

Leeftijdscategorie 18-24 jaar 12,2% 15,3% p = 0,911 Mann-

Whitney Leeftijdscategorie 25-34 jaar 29,9% 31,4% Leeftijdscategorie 35-44 jaar 33,8% 23,4% Leeftijdscategorie 45-54 jaar 14,8% 18,2% Leeftijdscategorie 55-64 jaar 9,3% 9,5% Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder 0,0% 2,2%

Tabel 39: Leeftijd (internationalisatie)

Demografische variabelen

Geen Internatio-nalisatie (N = 358)

Internatio-nalisatie (N = 90)

p-waarde Test

Leeftijdscategorie 18-24 jaar 11,7% 18,9% p = 0,860 Mann-

Whitney Leeftijdscategorie 25-34 jaar 13,3% 26,7% Leeftijdscategorie 35-44 jaar 32,7% 22,2% Leeftijdscategorie 45-54 jaar 15,9% 15,6% Leeftijdscategorie 55-64 jaar 7,8% 15,6% Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder 0,6% 1,1%

Tabel 1: Hier valt op dat de meeste ondernemers 25 tot 44 jaar oud zijn, en dit

geldt zowel voor degenen die minder dan 20 jobs creëren in 5 jaar, als voor dezen die

20 jobs of meer creëren. Er kan een verschil waargenomen worden in de

leeftijdscategorie 45-54 jaar, namelijk 15,6% (<20 jobs) tegenover 8,0% (≥20 jobs).

Doch dit verschil blijkt niet significant (p = 0,185 > 0,05).

Tabel 2: Ook hier zijn de meeste ondernemers 25 tot 44 jaar oud. Er zijn weinig of

geen verschillen vast te stellen tussen de percentages in de groep die innoveert en

dezen in de groep die niet innovatief is. Bovendien zijn deze kleine verschillen niet

significant (p = 0,911).

Tabel 3: Ook hier zijn geen significante verschillen waar te nemen.

Hieruit kan besloten worden dat de leeftijd van de ondernemer geen invloed heeft

op de groei van een onderneming. Dit komt overeen met de bevindingen van

Kolvereid (1992), en van Liao en Welsch (2003). Er bestaan dus geen significante

verschillen tussen de leeftijd van high-expectation ondernemers en de leeftijd van low-

expectation ondernemers.

100

4.2. Qua Opleiding: (GEMEDUC)

Overzicht literatuur:

In de studie van Storey (1994) werd besloten dat een hogere opleiding van de

ondernemer gepaard gaat met een sterkere groei van de onderneming.

Ook Davidsson (1991) kwam tot dezelfde conclusie.

Lars Kolvereid (1992) besloot uit zijn onderzoek dat ondernemers met een

diploma van hoger onderwijs of universiteit de grootste groeiambities koesteren op het

vlak van inkomsten en tewerkstelling. De kleinste groeiaspiraties vond Kolvereid

terug bij ondernemers met middelbaar als hoogste graad van opleiding.

Volgens Liao en Welsch (2003) daarentegen zou opleiding geen betekenisvolle

impact hebben op de groeiaspiratie van een onderneming.

Barringer, Jones en Neubaum (2005) tenslotte toonden aan dat een universitaire

opleiding de nodige vaardigheden en sociale netwerken kan bezorgen die nodig zijn

om een onderneming op te richten en te doen groeien.

Resultaat onderzoek:

Tabel 40: Opleiding (jobcreatie)

Opleiding < 20 jobs (N = 459)

≥ 20 jobs (N = 47)

p-waarde Test

Opleiding: Some Secondary Education 8,3% 6,4% p = 0,924 Mann-

Whitney Opleiding: Secondary Education 33,8% 36,2% Opleiding: Post Secondary 41,0% 42,6% Opleiding: Graduate Experience 17,0% 14,9%

Tabel 41: Opleiding (innovatie)

Opleiding Geen

Innovatie (N = 304)

Innovatie (N = 133) p-waarde Test

Opleiding: Some Secondary Education 6,6% 4,5% p = 0,298 Mann-

Whitney Opleiding: Secondary Education 38,2% 36,1% Opleiding: Post Secondary 36,8% 37,6% Opleiding: Graduate Experience 18,4% 21,8%

Tabel 42: Opleiding (internationalisatie)

Opleiding

Geen Internatio-nalisatie (N = 350)

Internatio-nalisatie (N = 87)

p-waarde Test

Opleiding: Some Secondary Education 6,6% 3,4% p = 0,823 Mann-

Whitney Opleiding: Secondary Education 36,6% 41,4% Opleiding: Post Secondary 36,9% 37,9% Opleiding: Graduate Experience 20,0% 17,2%

101

Uit tabel 4, 5 en 6 volgt dat er ook wat betreft de opleiding geen significant

verschil bestaat tussen high-expectation ondernemers en low-expectation

ondernemers. Dit geldt zowel vanuit de invalshoek jobcreatie, innovatie als vanuit het

standpunt van internationalisatie. Dit staat in tegenstelling tot de algemeen gangbare

hypothese in de bestaande literatuur. In de door ons bestudeerde literatuur zijn het

enkel Liao en Welsch (2003) die tot een gelijkaardige stelling komen.

4.3. Qua ervaring: (SUSKILL)

Overzicht literatuur:

Voor het verband tussen groei van een onderneming en management ervaring van

de ondernemer vindt Storey (1994) eenduidige resultaten. Ondernemers met

management ervaring zouden vaker sneller groeiende ondernemingen opstarten dan

ondernemers zonder deze ervaring. Welke impact eerder opgedane ervaring als

ondernemer op de groei van een onderneming heeft, is niet duidelijk.

Davidsson (1991) stelt dat hooggeschoolde ondernemers met de nodige ervaring

beter in staat zijn sterker groeiende ondernemingen op te richten.

Lars Kolvereid (1992) daarentegen toont aan dat er geen betekenisvolle verschillen

bestaan tussen de groeiaspiraties van beginnende ondernemers en deze van ervaren

ondernemers.

Liao en Welsch (2003) vonden dat het effect van ervaring van een ondernemer op

de groeiaspiratie van een onderneming bemiddeld wordt door social capital. Volgens

hen is er dus geen rechtstreeks verband.

Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) toonden aan dat slechts één

aspect van ervaring een invloed heeft op de groei van een onderneming. Enkel de

ervaring in een gelijkaardige industrie zou het verschil kunnen maken tussen high-

growth en low-growth ondernemingen.

Tenslotte besluiten Barringer, Jones en Neubaum (2005) dat eerdere industrie-

ervaring van een ondernemer een positief effect heeft op de groei van een

onderneming.

De resultaten van deze onderzoeken zijn dus zeer uiteenlopend.

102

Resultaat onderzoek:

Tabel 43: Ervaring (jobcreatie)

Motivatie < 20 jobs (N = 457)

≥ 20 jobs (N = 50) p-waarde

“I have the knowledge, skill and experience required to start a new business” 85,1% 84,0% p = 0,833 χ2-test

Tabel 44: Ervaring (innovatie)

Motivatie Geen

Innovatie (N = 305)

Innovatie (N = 136) p-waarde

“I have the knowledge, skill and experience required to start a new business” 86,6% 84,6% p = 0,577 χ2-test

Tabel 45: Ervaring (internationalisatie)

Motivatie

Geen Internatio-nalisatie (N = 352)

Internatio-nalisatie (N = 89)

p-waarde Test

“I have the knowledge, skill and experience required to start a new business” 86,4% 84,3% p = 0,612 χ2-test

Tabel 7, 8 en 9 tonen duidelijk aan dat ervaring van een ondernemer geen invloed

heeft op de groei van een onderneming. Dit geldt zowel voor jobcreatie (p = 0,833),

innovatie (p = 0,577) als voor internationalisatie (p = 0,612). Wel dient opgemerkt te

worden dat bovenstaande resultaten slechts geldig zijn voor één aspect van ervaring,

namelijk de ervaring met het oprichten van een bedrijf. Deze resultaten kunnen

dusdanig niet altijd getoetst worden aan de conclusies die terug te vinden zijn in

bestaande literatuur. Wel kan besloten worden dat de gegevens in de literatuur

hieromtrent verdeeld zijn.

4.4. Qua geslacht: (GENDER)

Overzicht literatuur:

Storey (1994) stelde in zijn onderzoek als hypothese dat ondernemingen, opgericht

door mannen, sneller groeien dan deze opgericht door vrouwen. Dit bleek echter niet

significant.

Ook Kolvereid (1992) stelde als hypothese dat de sterkste groeiaspiraties terug te

vinden zijn bij ondernemers van het mannelijke geslacht.

103

Resultaat onderzoek:

Tabel 46: Geslacht (jobcreatie)

Demografische variabelen < 20 jobs (N = 467)

≥ 20 jobs (N = 50) p-waarde Test

Geslacht: % mannen 65,7% 80,0% p = 0,041 χ2-test

Tabel 47: Geslacht (innovatie)

Demografische variabelen Geen

Innovatie (N = 311)

Innovatie (N = 137) p-waarde Test

Geslacht: % mannen 66,2% 70,1% p = 0,425 χ2-test

Tabel 48: Geslacht (internationalisatie)

Demografische variabelen

Geen Internatio-nalisatie (N = 358)

Internatio-nalisatie (N = 90)

p-waarde Test

Geslacht: % mannen 65,6% 74,4% p = 0,111 χ2-test

Wanneer het verband tussen het geslacht van de ondernemer en de groei van een

onderneming bekeken wordt vanuit het standpunt van jobcreatie, kan besloten worden

dat er een duidelijk verband is. De populatie high-expectation ondernemers bestaat

hoofdzakelijk uit mannen (80%). Dit verband blijkt bovendien significant te zijn (p =

0,041 < 0,05).

Voor wat betreft innovatie en internationalisatie worden daarentegen geen

significante verbanden gevonden.

De conclusie betreffende jobcreatie komt overeen met de algemeen heersende

hypothesen in bestaande literatuur (cfr. Kolvereid, 1992).

4.5. Qua grootte van de onderneming: (SUNWJOB4)

Overzicht literatuur:

Davidsson (1991) stelt dat wanneer een onderneming een bepaalde grootte heeft

bereikt, de noodzaak om verder te groeien vermindert.

Ook Lars Kolvereid (1992) komt tot een gelijkaardige hypothese: ondernemers in

kleinere bedrijven zouden sterkere groeiambities hebben dan ondernemers in grotere

bedrijven. Zijn onderzoek toont echter aan dat er enkel een verband bestaat tussen de

omvang van een bedrijf en de groeiambities voor wat de omzet betreft. Het

werknemersaantal speelt daarentegen geen enkele rol.

104

Resultaat onderzoek:

Tabel 49: Grootte van de onderneming (jobcreatie) Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)

< 20 jobs (N = 69)

≥ 20 jobs (N = 10) p-waarde Test

Geen jobs 34,8% 0,0% p = 0,000 Mann-

Whitney 1-5 jobs 50,7% 20,0% 6-19 jobs 13,0% 10,0% 20 en meer jobs 1,4% 70,0%

Tabel 50: Grootte van de onderneming (innovatie)

Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)

Geen Innovatie (N = 58)

Innovatie (N = 21) p-waarde Test

Geen jobs 32,8% 23,8% p = 0,512 Mann-

Whitney 1-5 jobs 44,8% 52,4% 6-19 jobs 13,8% 9,5% 20 en meer jobs 8,6% 14,3%

Tabel 51: Grootte van de onderneming (internationalisatie)

Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)

Geen Internatio-nalisatie (N = 62)

Internatio-nalisatie (N = 17)

p-waarde Test

Geen jobs 33,9% 17,6% p = 0,102 Mann-

Whitney 1-5 jobs 46,8% 47,1% 6-19 jobs 11,3% 17,6% 20 en meer jobs 8,1% 17,6%

Eerst en vooral dient opgemerkt te worden dat de grootte van een onderneming in

dit onderzoek weergegeven wordt als functie van het huidig aantal jobs. Andere

definities voor de grootte van een onderneming zijn eveneens mogelijk (o.a. op basis

van de omzet), maar komen hier niet aan bod.

Wanneer high- en low-expectation ondernemers gedefinieerd worden in functie

van jobcreatie, is er een duidelijk significant verband tussen de groei en de grootte van

een onderneming (p = 0,000). Hoe groter het huidig aantal jobs in een onderneming,

hoe meer jobcreatie er wordt vastgesteld. Dit is logisch, daar het in grote

ondernemingen meer vanzelfsprekend is om over een periode van 5 jaar minimum 20

jobs te creëren. Voor kleinere bedrijven daarentegen, die soms zelfs geen 20

werknemers in dienst hebben, is dit een grote opgave.

Wat innovatie en internationalisatie betreft, worden geen significante verschillen

waargenomen (p = 0,512 en p = 0,102).

Een vergelijking met bestaande literatuur is moeilijk, daar enkel het

werknemersaantal beschouwd wordt. Doch zou op basis van tabel 13 kunnen gesteld

worden dat de groeiambities van grotere ondernemingen groter zijn dan deze van

105

kleinere ondernemingen. Dit staat in contrast met de resultaten van Davidsson (1991)

en Kolvereid (1992). Maar voorzichtigheid is hier geboden, daar groei hier enkel

gedefinieerd wordt in functie van jobcreatie, en de grootte van een onderneming hier

enkel gedefinieerd wordt in functie van het huidig aantal jobs.

4.6. Qua industrie / sector: (indust)

Overzicht literatuur:

Op basis van research stelde Kolvereid (1992) de hypothese voorop dat

groeiaspiraties verschillen naargelang de industrie. Diens onderzoek toonde aan dat

ondernemers in de productiesector meer willen groeien dan ondernemers uit de

bouwsector. De groeiambities van ondernemers uit de dienstensector zouden het

kleinst zijn.

Resultaat onderzoek:

Tabel 52: Industrie (jobcreatie)

Industrie ** < 20 jobs (N = 207)

≥ 20 jobs (N = 21) p-waarde Test

ISIC 2000: Mining, Construction 5,3% 9,5% p = 0,701 χ2-test

ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities 5,3% 4,8% ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants 27,1% 23,8% ISIC 8000: Business Services 22,7% 33,3%

Tabel 53: Industrie (innovatie)

Industrie Geen

Innovatie (N = 114)

Innovatie (N = 70) p-waarde Test

ISIC 2000: Mining, Construction 10,5% 1,4% p = 0,098 χ2-test

ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities 3,5% 8,6% ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants 25,4% 30,0% ISIC 8000: Business Services 28,1% 24,3%

Tabel 54: Industrie (internationalisatie)

Industrie

Geen Internatio-nalisatie (N = 128)

Internatio-nalisatie (N = 56)

p-waarde Test

ISIC 2000: Mining, Construction 4,7% 12,5% p = 0,085 χ2-test

ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities 3,9% 8,9% ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants 25,8% 30,4% ISIC 8000: Business Services 27,3% 25,0%

Tabel 16, 17 en 18 tonen aan dat er geen significant verband bestaat tussen de

sector en de groei van een onderneming. Tabel 17 laat wel zien dat de categorie

“ontginnings- en bouwbedrijven” (ISIC 2000) frequent gepaard gaat met geen

106

innovatie (10,5% t.o.v. 1,4% innovatie). Bij transport-, communicatie- en

nutsbedrijven (ISIC 4000) daarentegen komt innovatie vaker aan bod (8,6% t.o.v.

3,5% geen innovatie). Tabel 18 toont aan dat ontginnings- en bouwbedrijven, en

transport-, communicatie- en nutsbedrijven vaker internationaliseren dan dat ze dit niet

doen. Toch is dit alles niet significant.

Kolvereid (1992) gaf in zijn onderzoek aan dat de sector waarin een onderneming

werkzaam is, bepalend is voor de groei van een onderneming. In bovenstaand

onderzoek werd echter geen significant verband gevonden. Dit is eventueel mogelijk

doordat de categorieën, waarin de verschillende industrieën werden onderverdeeld, te

ruim genomen zijn.

4.7. Qua locatie van de klanten: (SULOCAL)

Overzicht literatuur:

De hypothese die Kolvereid (1992) hiervoor stelde, is dat ondernemers met

groeiambities eerder bedrijven zullen opstarten die ver verwijderde klanten hebben.

Deze veronderstelling stemt overeen met de resultaten van zijn onderzoek. Kolvereid

(1992) toonde immers aan dat ondernemingen met inkomsten- en

tewerkstellingsambities significant verder verwijderd zijn van hun klanten en meer

exporteren dan ondernemers zonder deze ambities.

Resultaat onderzoek:

Tabel 55: Locatie van de klanten (jobcreatie) Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…

< 20 jobs (N = 129)

≥ 20 jobs (N = 13) p-waarde Test

meer dan 90% 4,7% 15,4% p = 0,001 Mann-

Whitney meer dan 75% 5,4% 15,4% meer dan 50% 8,5% 23,1% meer dan 25% 9,3% 15,4% meer dan 10% 9,3% 23,1% 10% en minder 31,8% 0,0% geen enkele klant 31,0% 7,7%

107

Tabel 56: Locatie van de klanten (innovatie)

Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…

Geen Innovatie (N = 101)

Innovatie (N = 41) p-waarde Test

meer dan 90% 4,0% 9,8% p = 0,047 Mann-

Whitney meer dan 75% 7,9% 2,4% meer dan 50% 9,9% 9,8% meer dan 25% 12,9% 2,4% meer dan 10% 12,9% 4,9% 10% en minder 29,7% 26,8% geen enkele klant 22,8% 43,9%

Tabel 57: Locatie van de klanten (internationalisatie)

Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…

Geen Internatio-nalisatie (N = 96)

Internatio-nalisatie (N = 46)

p-waarde Test

meer dan 90% 1,0% 15,2% p = 0,000 Mann-

Whitney meer dan 75% 2,1% 15,2% meer dan 50% 8,3% 13,0% meer dan 25% 10,4% 8,7% meer dan 10% 7,3% 17,4% 10% en minder 37,5% 10,9% geen enkele klant 33,3% 19,6%

Zowel tabel 19, 20 als 21 toont aan dat er een significant verband bestaat tussen de

locatie van de klanten en de groei van een onderneming (resp. p = 0,001, p = 0,047, p

= 0,000).

Er is duidelijk te zien dat de klanten van low-expectation ondernemers veel vaker

dichter bij de zaak wonen. Ondernemingen die dus een sterke groei ambiëren, zullen

frequenter verder verwijderde klanten hebben.

Dit alles ondersteunt de resultaten van Kolvereid (1992).

4.8. Qua concurrentie: (SUCOMPET)

Overzicht literatuur:

Onderzoek door Kolvereid (1992) toont aan dat ondernemingen, die inkomsten- en

tewerkstellingsambities koesteren, meer concurrentie kennen. Dit komt overeen met

de hypothese die Kolvereid op basis van eerder onderzoek had vooropgesteld,

namelijk dat ondernemers met groeiambities eerder bedrijven zullen opstarten die af te

rekenen hebben met een grote concurrentie.

108

Resultaat onderzoek:

Tabel 58: Concurrentie (jobcreatie) Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?

< 20 jobs (N = 283)

≥ 20 jobs (N = 39) p-waarde Test

Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten 56,2% 59,0% p = 0,521 Mann-

Whitney Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten 34,3% 38,5% Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten 9,5% 2,6%

Tabel 59: Concurrentie (innovatie)

Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?

Geen Innovatie (N = 202)

Innovatie (N = 120) p-waarde Test

Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten 74,3% 26,7% p = 0,000 Mann-

Whitney Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten 24,8% 51,7% Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten 1,0% 21,7%

Tabel 60: Concurrentie (internationalisatie)

Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten?

Geen Internatio-nalisatie (N = 239)

Internatio-nalisatie (N = 83)

p-waarde Test

Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten 57,3% 54,2% p = 0,528 Mann-

Whitney Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten 34,7% 34,9% Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten 7,9% 10,8%

Uit tabel 22 volgt dat er geen verband bestaat tussen concurrentie en de groei van

een onderneming, wanneer groei beschouwd wordt in functie van jobcreatie (p =

0,521).

Wanneer groei daarentegen gedefinieerd wordt op basis van innovatie (tabel 23),

wordt wel een significant verband gevonden (p = 0,000). Low-expectation

ondernemers ondervinden hier veel meer concurrentie dan high-expectation

ondernemers.

Tabel 24 toont aan dat er geen significant verband bestaat wanneer het

internationalisatie betreft (p = 0,528). High-expectation en low-expectation

ondernemers kennen ongeveer in dezelfde mate concurrentie.

De resultaten, bekomen wanneer groei gedefinieerd wordt aan de hand van

innovatie, ontkrachten de resultaten van Kolvereid (1992). Deze laatste stelt immers

dat ondernemingen met grotere groeiambities vaker meer concurrentie kennen. Dit is

dus tegengesteld aan de resultaten uit bovenstaand onderzoek.

109

4.9. Qua nieuwe technologieën: (SUNEWTEC)

Overzicht literatuur:

Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) concludeerden uit hun

onderzoek dat high-growth ondernemingen meer nieuwe technologieën gebruiken en

ontwikkelen dan low-growth ondernemingen.

Ook Gundry en Welsch (2001) stelden meer technologische verandering vast bij

high-growth ondernemingen.

Resultaat onderzoek:

Tabel 61: Nieuwe technologieën (jobcreatie) Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

< 20 jobs (N = 228)

≥ 20 jobs (N = 32) p-waarde Test

Ja * 89,5% 78,1% p = 0,064 χ2-test

Tabel 62: Nieuwe technologieën (innovatie)

Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

Geen Innovatie (N = 160)

Innovatie (N = 100) p-waarde Test

Ja 100% 69,0% p = 0,000 χ2-test

Tabel 63: Nieuwe technologieën (internationalisatie)

Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

Geen Internatio-nalisatie (N = 191)

Internatio-nalisatie (N = 69)

p-waarde Test

Ja 89,5% 84,1% p = 0,229 χ2-test

Tabel 25 toont aan dat low-expectation ondernemers (in functie van jobcreatie)

minder nieuwe technologieën gebruiken dan de high-expectation ondernemers. Doch

dit blijkt niet significant (p = 0,064).

Wanneer innovatie daarentegen beschouwd wordt (tabel 26), wordt wel een

significant verschil vastgesteld tussen high- en low-expectation ondernemers (p =

0,000). Alle low-expectation ondernemers gebruiken reeds bestaande technologische

procedures, terwijl slechts 69% van de high-expectation ondernemers meer dan 1 jaar

oude technologieën benut.

Tussen groei, gedefinieerd aan de hand van het begrip internationalisatie, en

technologische vernieuwingen bestaat dan weer geen significant verband (p = 0,229).

110

De resultaten uit bovenstaand onderzoek komen overeen met deze bekomen door

Robin Siegel, Eric Siegel & Ian C. MacMillan (1993) en door Gundry en Welsch

(2001), enkel wanneer groei beschouwd wordt als functie van innovatie.

4.10. Qua social capital (netwerken): (KNOWENT)

Overzicht literatuur:

Als er wordt gekeken naar het verband tussen het concept social capital en de

groeiaspiraties van de ondernemer dan denken we hierbij vooral aan de studie van

Liao en Welsch (2003). Hun studie is gebaseerd op de drie dimensies van social

capital, met name de structurele dimensie, de relationele dimensie en de cognitieve

dimensie (Nahapiet en Ghosal, 1998). Beide auteurs maken in hun onderzoek een

onderscheid tussen technologische en niet-technologische ondernemingen. Merk op

dat de vraag die in ons praktijkonderzoek wordt gesteld – I know someone personally

who has started a business in the past 2 years – van relationele aard is. Liao en Welsch

(2003) stellen dat er een positief verband bestaat tussen de groeiaspiraties van de

ondernemer en de relationele dimensie van social capital. Dit verband blijkt sterker te

zijn bij technologische ondernemingen dan bij niet-technologische ondernemingen.

Resultaat onderzoek:

Tabel 64: Social capital (jobcreatie)

Ondernemersactiviteit < 20 jobs (N = 462)

≥ 20 jobs (N = 50) p-waarde Test

“I know someone personally who has started a business in the past 2 years” 61,9% 70,0% p = 0,261 χ2-test

Tabel 65: Social capital (innovatie)

Ondernemersactiviteit Geen

Innovatie (N = 307)

Innovatie (N = 136) p-waarde Test

“I know someone personally who has started a business in the past 2 years” 63,2% 63,2% p = 0,993 χ2-test

Tabel 66: Social capital (internationalisatie)

Ondernemersactiviteit

Geen Internatio-nalisatie (N = 353)

Internatio-nalisatie (N = 90)

p-waarde Test

“I know someone personally who has started a business in the past 2 years” 62,9% 64,4% p = 0,785 χ2-test

Voor alle drie de invalshoeken van waaruit groei benaderd wordt, blijkt er geen

significant verschil te bestaan tussen high-expectation en low-expectation

111

ondernemers voor wat betreft social capital. Dit staat dus in contrast tot het besluit van

Liao en Welsch (2003). Zij stellen immers dat de groeiaspiraties van een ondernemer

positief beïnvloed worden door de relationele dimensie van social capital.

4.11. Qua huishoudinkomen: (GEMHHINC)

Resultaat onderzoek:

Tabel 67: Huishoudinkomen (jobcreatie)

Huishoudinkomen < 20 jobs (N = 285)

≥ 20 jobs (N = 26) p-waarde Test

Huishoudinkomen: Lowest Third 38,2% 38,5% p = 0,969 Mann-

Whitney Huishoudinkomen: Middle Third 24,2% 23,1% Huishoudinkomen: Top Third 37,5% 38,5%

Tabel 68: Huishoudinkomen (innovatie)

Huishoudinkomen Geen

Innovatie (N = 219)

Innovatie (N = 92) p-waarde Test

Huishoudinkomen: Lowest Third 40,2% 33,7% p = 0,099 Mann-

Whitney Huishoudinkomen: Middle Third 25,6% 20,7% Huishoudinkomen: Top Third 34,2% 45,7%

Tabel 69: Huishoudinkomen (internationalisatie)

Huishoudinkomen

Geen Internatio-nalisatie (N = 248)

Internatio-nalisatie (N = 63)

p-waarde Test

Huishoudinkomen: Lowest Third 39,9% 31,7% p = 0,231 Mann-

Whitney Huishoudinkomen: Middle Third 23,8% 25,4% Huishoudinkomen: Top Third 36,3% 42,9%

Ook wat betreft huishoudinkomen, blijkt er geen significant verschil te bestaan

tussen high-expectation en low-expectation ondernemers.

4.12. Qua ondernemersactiviteit:

Resultaat onderzoek:

Tabel 70: Ondernemersactiviteit (jobcreatie) Ondernemersactiviteit < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test

“I have, in the past 12 months, discontinued a business” ** 5,9%

(N = 404) 11,4%

(N = 44) p = 0,165 χ

2-test

“I am expecting to start a business within the next 3 years” 38,5%

(N = 392) 47,6%

(N = 42) p = 0,251 χ

2-test

“In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”

54,1% (N = 377)

47,7% (N = 44)

p = 0,422 χ2-test

112

Tabel 71: Ondernemersactiviteit (innovatie)

Ondernemersactiviteit Geen Innovatie

Innovatie p-waarde Test

“I have, in the past 12 months, discontinued a business” 5,1%

(N = 311) 9,5%

(N = 137) p = 0,085 χ

2-test

“I am expecting to start a business within the next 3 years” 35,5%

(N = 299) 48,1%

(N = 135) p = 0,012 χ

2-test

“In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”

53,2% (N = 265)

62,7% (N = 110)

p = 0,091 χ2-test

Tabel 72: Ondernemersactiviteit (internationalisatie)

Ondernemersactiviteit Geen

Internatio-nalisatie

Internatio-nalisatie

p-waarde Test

“I have, in the past 12 months, discontinued a business” 5,3%

(N = 358) 11,1%

(N = 90) p = 0,045 χ

2-test

“I am expecting to start a business within the next 3 years” 35,2%

(N = 349) 56,5%

(N = 85) p = 0,000 χ

2-test

“In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live”

55,4% (N = 349)

58,2% (N = 85)

p = 0,653 χ2-test

Voor de vraag of men in de voorbije twaalf maanden met een zaak gestopt is,

bestaat er enkel een significant verschil tussen high-expectation en low-expectation

ondernemers, wanneer het verschil tussen deze beide beschouwd wordt vanuit het

standpunt van internationalisatie (p = 0,045). Het blijkt dat vooral high-expectation

ondernemers met een zaak gestopt zijn in de voorbije 12 maanden.

Voor wat betreft de verwachting een zaak op te starten binnen de 3 jaar, blijkt er

een significant verschil te bestaan tussen high-expectation en low-expectation

ondernemers (wanneer deze beschouwd worden in functie van innovatie en

internationalisatie; resp. p = 0,012 en p = 0,000). De plannen om in de komende 3 jaar

een zaak op te starten, heersen vaker bij de high-expectation ondernemers.

Op de vraag of er in de komende 6 maanden goede opportuniteiten zullen zijn om

een zaak te starten in de omgeving waar men woont, antwoordden high-expectation

ondernemers niet significant verschillend van de low-expectation ondernemers.

4.13. Qua motivatie:

Resultaat onderzoek:

Tabel 73: Motivatie (jobcreatie) Motivatie < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde

Opportunity motivation 80,3%

(N = 467) 76,0%

(N = 50) p = 0,471 χ

2-test

Necessity motivation 10,1%

(N = 467) 12,0%

(N = 50) p = 0,668 χ

2-test

“Fear of failure would prevent me from starting a new business” 18,2%

(N = 462) 20,0%

(N = 50) p =0,752 χ

2-test

113

Tabel 74: Motivatie (innovatie)

Motivatie Geen

Innovatie Innovatie p-waarde

Opportunity motivation 78,8%

(N = 311) 84,7%

(N = 137) p = 0,146 χ

2-test

Necessity motivation 10,6%

(N = 311) 5,1%

(N = 137) p = 0,060 χ

2-test

“Fear of failure would prevent me from starting a new business” 16,2%

(N = 309) 22,2%

(N = 135) P = 0,128 χ

2-test

Tabel 75: Motivatie (internationalisatie)

Motivatie Geen

Internatio-nalisatie

Internatio-nalisatie

p-waarde Test

Opportunity motivation 80,2%

(N = 358) 82,2%

(N = 90) p = 0,660 χ

2-test

Necessity motivation 8,7%

(N = 358) 10,0%

(N = 90) p = 0,690 χ

2-test

“Fear of failure would prevent me from starting a new business” 16,3%

(N = 356) 25,0%

(N = 88) p = 0,057 χ2-test

Voor wat betreft de motivatie van een ondernemer om een bedrijf op te richten,

worden 4 aspecten onderzocht: opportuniteitsoverwegingen, motivatie door noodzaak,

ervaring, en remming door angst om te falen.

1. Opportuniteitsoverwegingen: er bestaat geen significant verschil tussen

high-expectation en low-expectation ondernemers.

2. Motivatie door noodzaak: er bestaat geen significant verschil tussen high-

expectation en low-expectation ondernemers. Wel is bij innovatie als

determinant voor groei te zien dat meer low-expectation ondernemers een

zaak opstarten uit noodzaak, dan high-expectation ondernemers. Doch dit

is net niet significant, daar p = 0,060.

3. Ervaring: zie supra

4. Remming door angst om te falen: ook hier bestaat er geen significant

verschil tussen high-expectation en low-expectation ondernemers. Wel is te

zien dat, voor internationalisatie als determinant voor groei, meer high-

expectation ondernemers verklaren dat de angst om te falen hen zou

beletten een nieuwe onderneming op te richten. Dit is echter net niet

significant (p = 0,057).

114

5. Besluit

Op basis van de gegevens uit de GEM-studie in België van de jaren 2000, 2001, 2002,

2003, 2004 en 2005, kan besloten worden dat de laatste woorden omtrent dergelijk onderzoek

nog niet gezegd zijn. Er bestaan immers nog heel wat tegenstrijdigheden betreffende de

karakteristieken van business angels en ondernemers, wanneer ook voorgaande studies onder

de loep genomen worden. Verder onderzoek is hier dus nog aangewezen.

Voor wat de leeftijd betreft, kan besloten worden dat zowel het gros van de business

angels als het gros van de ondernemers 25 tot 44 jaar oud is. Bovendien blijkt dat de

gemiddelde leeftijd van de Belgische business angels laag is in vergelijking met deze van hun

buitenlandse collega’s.

Ook zijn het hoofdzakelijk mannen die het ambt van business angel of ondernemer

vervullen. Bij de Belgische business angels wordt een overduidelijke meerderheid aan

mannen gevonden. Tevens zijn bij de ondernemers de mannen in de meerderheid, doch deze

meerderheid is minder groot dan bij de business angels.

Belgische business angels blijken bovendien hooggeschoold te zijn. 61,4% van de

business angels heeft als hoogste diploma een bachelordiploma. Het hoogste diploma van de

meeste ondernemers daarentegen is het diploma van secundair onderwijs of een

bachelordiploma.

Wat de welvaart van de Belgische business angels betreft, kan geconcludeerd worden dat

business angels welgestelde mensen zijn. Meer dan de helft van de business angels heeft

immers een huishoudinkomen dat tot de hoogste van 3 categorieën behoort. Bij ondernemers

daarentegen varieert het huishoudinkomen. Er zijn zowel ondernemers met een hoog

inkomen, als ondernemers met een laag inkomen.

De hoeveelheid die door business angels geïnvesteerd wordt, is zeer uiteenlopend. Wel

valt op dat hoofdzakelijk in de dienstensector geïnvesteerd wordt.

Ook was het interessant eens na te gaan of bepaalde aspecten een invloed hebben op de

groei van een onderneming. Hiervoor werd een onderscheid gemaakt tussen high-expectation

ondernemers en low-expectation ondernemers. High-expectation ondernemers zijn zij die een

sterke groei van hun onderneming ambiëren. De groeiaspiraties van de low-expectation

ondernemers daarentegen zijn kleiner. Ook hier blijkt dat nog heel wat tegenstrijdige

opvattingen bestaan over welke aspecten al dan niet een invloed uitoefenen op de groei van

115

een onderneming. Enkele aspecten zijn in dit thesisonderzoek aan bod gekomen. Hieronder

zal nog eens beknopt weergegeven worden welke karakteristieken in België een invloed

blijken te hebben op de groei van een onderneming.

Tabel 76: Karakteristieken van de ondernemer die al dan niet een invloed hebben op de groei van een onderneming

Geen invloed op de groei van een onderneming Wel invloed op de groei van een onderneming

Leeftijd Geslacht

Opleiding Grootte van de onderneming

Ervaring Locatie van de klanten

Industrie Concurrentie

Social capital Gebruik van nieuwe technologieën

Huishoudinkomen Bent u in de voorbije 12 maanden gestopt met een

onderneming?

Zullen er in de 6 maanden die volgen op het

onderzoek goede ondernemingsopportuniteiten zijn in

de omgeving waar men woont?

Heeft u plannen in de komende 3 jaar een zaak op te

starten?

Start u een zaak op uit opportuniteitsoverwegingen? Start u een zaak op uit noodzaak?

Zou u belet worden een onderneming op te richten

door de angst om te falen?

Wel dient opgemerkt te worden dat enkel en alleen voor het aspect “locatie van de

klanten” een significant verschil wordt vastgesteld voor zowel jobcreatie, innovatie als

internationalisatie.

Zoals reeds gezegd, zijn er nog heel wat tegenstrijdigheden omtrent de resultaten van

dergelijk onderzoek. Een eerste stap naar het onderzoek van de Belgische business angels en

ondernemers is reeds gezet. Verder onderzoek zal nog meer duidelijkheid kunnen bieden over

de karakteristieken van business angels en ondernemers.

IX

Referenties

� BARKHAM R., 1992, ‘Entrepreneurial characteristics and the size of the new firm: a

model and an econometric test’, paper presented at the International Conference on

Birth and Start-up of Small Firms, Bocconi University, Milan, 11-19 June

� BARRINGER B., JONES F. en NEUBAUM D., 2005, ‘A quantitative content

analysis of the characteristics of rapid-growth firms and their founders’, Journal of

Business Venturing, Vol. 20, blz. 663-687

� BAUM J.R., 1995, ‘The relation of traits, competencies, motivation, strategy and

structure to venture growth’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 547-561

� BRUSH C.G. en HISRICH R.D., 1991, ‘Antecedent influences on woman-owned

business’, Journal of Managerial Psychology, Vol. 6, blz. 9-16

� BURT R.S., 1992, Structural holes, Cambridge, MA: Harvard Business Press.

� COHEN S. en FIELDS G., 1999, ‘Social capital and capital gains in Silicon Valley’,

California Management Review, Vol. 41, No. 2, blz. 108-130

� Coleman J.S., 1988, ‘Social capital in the creation of human capital’, American

Journal of Sociology, Vol. 94, blz. 95-120

� COVENEY P. en MOORE K., 1998, Business Angels: Securing Start-up Finance,

New York: John Wiley & Sons

� DAVIDDSON P., 1991, ‘Continued entrepreneurship: Ability, Need en Opportunity

as determinants of small firm growth’, Journal of Business Venturing, Vol. 6, blz.

405-429

� DAVIDSSON P., 1989, ‘Entrepreneurship and after? A study of growth willingness in

small firms’, Journal of Business Venturing, Vol. 4, No. 3, blz. 211-226

� DELMAR F. en DAVIDSSON P., 1998, ‘A taxonomy of high-growth firms’,

Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 399-413

� DELMAR F., 1997, ‘Measuring growth: methodological considerations and empirical

results’, Entrepreneurship and SME Research: On Its Way to the Next Millennium,

Aldershot UK: Ashgate, blz. 199-216

� DIMAGGIO P. en POWELL W., 1983, ‘The iron cage revisited: institutional

isomorphism and collective rationality in organizational fields’, American

Sociological Review, Vol. 48, blz. 147-160

X

� DUNKELBERG W.G. en COOPER A.C., 1982, ‘Patterns of small business growth’,

Academy of Management Proceedings

� DUNKELBERG W.G., COOPER A.C., WOO C. en DENNIS W.J., 1987, ‘New firm

growth and performance’, Frontiers of Entrepreneurship Research, Babson College,

Boston, Mass.

� FURNHAM A., 1995, Personality at work: The role of Individual Differences in the

Workplace, Routhledge, London

� GASTON R.J., 1989, Finding Private Venture Capital for Your Firm: A Complete

Guide, New York: John Wiley & Sons

� GINN C. en SEXTON D., 1989, ‘Growth: a vocational choice and psychological

preference’, Frontiers of Entrepreneurship Research

� GUNDRY L. en WELSCH H., 2001, ‘The ambitious entrepreneur: High growth

strategies of women-owned enterprises’, Journal of Business Venturing, Vol. 16, blz.

453-470

� HAAR N.E., STARR J. en MACMILLAN I.C., 1988, ‘Informal risk capital investors:

Investment patterns on the East Coast of the U.S.A.’, Journal of Business Venturing,

Vol. 3, blz. 11-29

� HAKIM C., 1989, ‘Identifying fast growth small firms’, Employment Gazette,

January, blz. 29-41

� HARRISON R.T. en MASON C.M., 1991, ‘Informal venture capital in the U.K. and

the U.S.A.: A comparison of investor characteristics, investment preferences and

decision making’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 469-481

� HARRISON R.T. en MASON C.M., 1992, ‘International perspectives on the supply

of informal venture capital’, Journal of Business Venturing, Vol. 7, blz. 459-475

� HILLS G.E., LUMPKIN G.T. en SINGH R.P., 1997, ‘Opportunity recognition:

perceptions and behaviours of entrepreneurs’, Frontiers of Entrepreneurship Research

� HISRICH R.D., en BRUSH C.G., 1988, ‘Woman entrepreneurs: strategic origins

impact on growth’, Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 612-625

� JOHNSON S., 1991, ‘Forecasting small business employment growth: some survey

findings for the UK’, paper presented to the 21st European Small Business Seminar,

Barcelona, 1991

� JONES M., 1991, ‘Employment change in small firms: a cohort analysis from 1985,

1988 en 1991 survey findings’, paper presented to 14th Small Firms Policy and

Research Conference, Blackpool, 20-2 November, 1991

XI

� KALLEBERG A.L. en LEICHT K.T., 1991, ‘Gender and organisational performance:

Determinants of small business survival and success’, Academy of Management

Journal, Vol. 34, No. 1, blz. 136-61

� KINSELLA R.P., CLARKE W., COYNE D., MULVENNA D. en STOREY D.J.,

1993, Fast Growth Firms and Selectivity, Irish Management Institute, Dublin

� KOLVEREID L., 1992, ‘Growth aspirations among Norwegian entrepreneurs’,

Journal of Business Venturing, Vol. 7, 209-222

� LIAO J. en WELSCH H., 2003, ‘Social capital and entrepreneurial growth aspiration:

A comparison of technology- and non-technology-based nascent entrepreneurs’,

Journal of High-Technology Management Research, Vol. 14, blz. 149-170

� MACRAE D.J.R., 1991, ‘Characteristics of high and low growth small and medium

sized businesses’, paper presented at 21st European Small Business Seminar,

Barcelona, Spain

� MANSFIELD E., 1979, Microeconomics: Theory and Applications, New York:

Norton

� MCCLELLAND D.C., 1961, The Achieving Society, Princeton, NJ: Van Nostrand

� NAHAPIET J. en GHOSAL S., 1998, ‘Social capital, intellectual capital and the

organizational advantage’, Academy of Management Review, Vol. 23, No. 2, blz. 242-

266

� National Commission on Entrepreneurship, 2001, ‘High growth companies: Mapping

America’s Entrepreneurial Landscape’, July, Washington, DC: National Commission

on Entrepreneurship

� OUCHI W.G., 1980, ‘Markets, bureaucracies and clans’, Administrative Science

Quarterly, Vol. 25, 129-141

� REYNOLDS P.D., 1993, ‘High performance entrepreneurship: What makes it

different?’, paper presented at Babson Entrepreneurial Conference, University of

Houston, 24-7 March

� REYNOLDS P.D., MILLER B., 1988, ‘1988 Minnesota new firms study: an

exploration of new firms and their economic contributions’, Centre for Urban and

Regional Affairs, Minneapolis, Minnesota

� SCOTT M. en BRUCE R., 1987, ‘Five stages of growth in small businesses’, Long

Range Planning, Vol. 20, No. 3, blz. 45-52

XII

� SHORT D.M. en RIDING A.L., 1989, ‘Informal investors in the Ottawa-Carleton

region: Experiences and expectations’, Entrepreneurship and Regional Development,

Vol.1, blz. 99-112

� SIEGEL R., SIEGEL E., MACMILLAN I.C., 1993, ‘Characteristics distinguishing

high-growth ventures’, Journal of business venturing, Vol.8, blz. 169-180

� SOLEM O. en STEINER M.P., 1989, ‘ Factors for success in small manufacturing

firms – and with special emphasis on growing firms’, paper presented at Conference

on Small and Medium Sized Enterprises and the Challenges of 1992, Mikkeli, Finland

� STARR J.A. en MACMILLAN I.C., 1990, ‘Resource cooption via social contracting:

resource acquisition strategies for new ventures’, Strategic Management Journal, Vol.

11, 79-92

� STOREY D.J., 1982a, Entrepreneurship and the New Firm, Croom Helm, London

� STOREY D.J., 1994, ‘The role of legal status in influencing bank financing and new

firm growth’, Applied Economics, Vol. 26, blz. 129-36

� STOREY D.J., 1994, Understanding the Small Business Sector, Routhledge, London

� STOREY D.J., WATSON R. en WYNARCZYK P., 1989, Fast Growth Small

Businesses: Case Studies of 40 Small Firms in Northern England, Department of

Employment, Research Paper No. 67

� TYMES E.R. en KRASNER O.J., 1983, ‘Informal risk capital in California’,

Frontiers of Entrepreneurship Research, blz. 347-368

� UZZI B., 1997, ‘Social structure and competition in interfirm networks; the paradox of

embeddedness’, Administrative Science Quarterly, Vol. 42, blz. 35-67

� VROOM V.H., 1964, Work and Motivation, New York: John Wiley

� WESTHEAD P., en BIRLEY S., 1993a, ‘Employment growth in new independent

owner-managed firms in Great Britain’, University of Warwick

� WETZEL W.E., 1981, ‘Informal risk capital in New England’, Frontiers of

Entrepreneurship Research, blz. 217-245

� WIKLUND J., 1998, ‘Small firm growth and performance’, Unpublished doctoral

dissertation, Jonkoping International Business school, Jonkoping, Sweden

� WOO C.Y., COOPER A.C., DUNKELBERG W.C., DAELLENBACH U. en

DENNIS W.J., 1989, ‘Determinants of growth for small and large entrepreneurial

start-ups’, paper presented at Babson Entrepreneurship Conference

XIII

� WYNARCZYK P., WATSON R., STOREY D.J., SHORT H. en KEASEY K., 1993,

The Managerial Labour Market in Small and Medium Sized Enterprises, Routhledge,

London

� ZOOK C. en ALLEN J., 1999, The Facts about Growth, New York: Bain and

Company

XIV

Bijlagen:

BIJLAGE 1.1: Steekproefgroottes voor jobcreatie, innovatie en internationalisatie op

jaarbasis

Jaartal Jobcreatie Innovatie Internationalisatie

2000 0 0 0

2001 6 0 0

2002 18 41 18

2003 6 7 30

2004 12 52 22

2005 8 37 20

Totaal 50 137 90

XV

BIJLAGE 2.1: Overzicht variabelen datasets GEM-studie (2000-2005)

2000 2001 2002 2003 2004 2005

1 YRSURV YRSURV YRSURV YRSURV YRSURV YRSURV

2 GENDER GENDER GENDER GENDER GENDER GENDER

3 AGE AGE AGE AGE AGE AGE

4 GEMEDUC GEMEDUC GEMEDUC GEMEDUC GEMEDUC GEMEDUC

5 GEMHHINC GEMHHINC GEMHHINC GEMHHINC GEMHHINC GEMHHINC

6 BUSANG BUSANG BUSANG BUSANG BUSANG BUSANG

7 FUTSUP FUTSUP FUTSUP FUTSUP

8 DISCENT DISCENT DISCENT DISCENT

9 KNOWENT KNOWENT KNOWENT KNOWENT KNOWENT KNOWENT

10 OPPORT OPPORT OPPORT OPPORT OPPORT OPPORT

11 SUSKILL SUSKILL SUSKILL SUSKILL SUSKILL

12 FEARFAIL FEARFAIL FEARFAIL FEARFAIL FEARFAIL FEARFAIL

13 SUTYPE1D SUTYPE1D SUTYPE1D SUTYPE1D SUTYPE1D

14 SUTYPE4C SUTYPE4C SUTYPE4C SUTYPE4C SUTYPE4C

15 SUEXPORT SUEXPORT SUEXPORT SUEXPORT

16 SUEXP4C SUEXP4C SUEXP4C

17 SULOCAL SULOCAL

18 SUNOWJOB SUNOWJOB SUNOWJOB SUNOWJOB

19 SUNWJOB4 SUNWJOB4 SUNWJOB4

20 SUYR5JOB SUYR5JOB SUYR5JOB SUYR5JOB SUYR5JOB SUYR5JOB

21 SUY5JOB4 SUY5JOB4 SUY5JOB4 SUY5JOB4 SUY5JOB4

22 SUREASON SUREASON SUREASON SUREASON SUREASON

23 BAFUNDUS BAFUNDUS BAFUNDUS BAFUNDUS

24 BATYPE1D BATYPE1D BATYPE1D BATYPE1D BATYPE1D

25 BATYPE4C BATYPE4C BATYPE4C BATYPE4C BATYPE4C

26 BAREL BAREL BAREL BAREL BAREL BAREL

27 BAFAMOWN BAFAMOWN

28 TEA0X TEA0X TEA0X TEA0X TEA0X TEA0X

29 TEA0XOPP TEA0XOPP TEA0XOPP TEA0XOPP TEA0XOPP

30 TEA0XNEC TEA0XNEC TEA0XNEC TEA0XNEC TEA0XNEC

31 TEA0XHJG TEA0XHJG TEA0XHJG TEA0XHJG

32 TEA0XHIX TEA0XHIX TEA0XHIX TEA0XHIX

33 TEA0XMKA TEA0XMKA TEA0XMKA

34 SUNEWCST SUNEWCST SUNEWCST SUNEWCST

35 SUCOMPET SUCOMPET SUCOMPET SUCOMPET

36 SUNEWTEC SUNEWTEC SUNEWTEC SUNEWTEC

XVI

BIJLAGE 3.1: Grafiek leeftijd business angels – informele investeerders

Leeftijd van de business angels:

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

18-24 jaar

25-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar

55-64 jaar

? 65 jaar

Leeftijd van de informele investeerders:

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

18-24 jaar25-34 jaar35-44 jaar45-54 jaar55-64 jaar? 65 jaar

XVII

BIJLAGE 4.1: Werkwijze in SPSS (voorbeeld jobcreatie)

Demografische variabelen < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Leeftijdscategorie 18-24 jaar 12,8% 8,0% p = 0,185 Mann-Whitney Leeftijdscategorie 25-34 jaar 30,6% 26,0% Leeftijdscategorie 35-44 jaar 29,8% 38,0% Leeftijdscategorie 45-54 jaar 15,6% 8,0% Leeftijdscategorie 55-64 jaar 10,3% 16,0% Leeftijdscategorie 65 jaar en ouder 0,9% 4,0% Geslacht: % mannen 65,7% 80,0% p = 0,041 χ

2-test

Opleiding < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Opleiding: Some Secondary Education 8,3% 6,4% p = 0,924 Mann-Whitney Opleiding: Secondary Education 33,8% 36,2% Opleiding: Post Secondary 41,0% 42,6% Opleiding: Graduate Experience 17,0% 14,9%

Huishoudinkomen < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Huishoudinkomen: Lowest Third 38,2% 38,5% p = 0,969 Huishoudinkomen: Middle Third 24,2% 23,1% Huishoudinkomen: Top Third 37,5% 38,5%

Ondernemersactiviteit < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Active business angel ** 8,4% 22,0% p = 0,002 χ

2-test “I know someone personally who has started a business in the past 2 years” 61,9% 70,0% p = 0,261 χ

2-test “I have, in the past 12 months, discontinued a business” ** 5,9% 11,4% p = 0,165 χ

2-test “I am expecting to start a business within the next 3 years” 38,5% 47,6% p = 0,251 χ

2-test “In the next 6 months there will be good opportunities to start a business in the area where I live” 54,1% 47,7% p = 0,422 χ

2-test

Hoeveel klanten beschouwen uw producten als nieuw/ongewoon? < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Alle klanten 14,1% 10,3% p = 0,321 Mann-Whitney Een gedeelte van de klanten 30,0% 46,2% Geen enkele klant 55,8% 43,6%

Zijn er andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten? < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test Ja, het bedrijf heeft veel concurrenten 56,2% 59,0% p = 0,521 Mann-Whitney Ja, maar het bedrijf heeft slechts een handvol concurrenten 34,3% 38,5% Nee, het bedrijf heeft geen rechtstreekse concurrenten 9,5% 2,6%

Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

< 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test

Ja * 89,5% 78,1% p = 0,064 χ2-test

Grootte onderneming: huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer)

< 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test

Geen jobs 34,8% 0,0% p = 0,000 Mann-Whitney 1-5 jobs 50,7% 20,0% 6-19 jobs 13,0% 10,0% 20 en meer jobs 1,4% 70,0%

Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit…

< 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test

meer dan 90% 4,7% 15,4% p = 0,001 Mann-Whitney meer dan 75% 5,4% 15,4% meer dan 50% 8,5% 23,1% meer dan 25% 9,3% 15,4% meer dan 10% 9,3% 23,1% 10% en minder 31,8% 0,0% geen enkele klant 31,0% 7,7% Industrie ** < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Test ISIC 2000: Mining, Construction 5,3% 9,5% p = 0,701 χ

2-test ISIC 4000: Transportation, Communication, Utilities 5,3% 4,8% ISIC 6000: Retail Trade, Hotels, and Restaurants 27,1% 23,8% ISIC 8000: Business Services 22,7% 33,3%

Motivatie < 20 jobs ≥ 20 jobs p-waarde Opportunity motivation 80,3% 76,0% p = 0,471 χ

2-test Necessity motivation 10,1% 12,0% p = 0,668 χ

2-test “I have the knowledge, skill and experience required to start a new business” 85,1% 84,0% p = 0,833 χ

2-test “Fear of failure would prevent me from starting a new business” 18,2% 20,0% p =0,752 χ

2-test

** Meer dan 20% van het totaal aantal cellen heeft een verwachte waarde (expected value) van minder dan 5 *** Meer dan 20% van het totaal aantal cellen heeft een verwachte waarde (expected value) van minder dan 5 en niet alle verwachte waarden (expected values) zijn groter dan of gelijk aan 1

XVIII

Hoe komt men in SPSS tot de resultaten in de tabel met betrekking tot “jobcreatie”

1. Leeftijdscategorieën: Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de indeling in leeftijdscategorieën) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Compare Means � Independent-Samples T test… � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Use specified values � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable = age4 � Options… � Confidence Interval: 95% � OK Uitleg age4: Transform � Recode � Into Different Variables… � Numeric Variable = age en Output Variable = age4 � Old and New Values � Range “18 through 24” � 1,00 (18 tem 24 jaar) � Range “25 through 34” � 2,00 (25 tem 34 jaar) � Range “35 through 44” � 3,00 (35 tem 44 jaar) � Range “45 through 54” � 4,00 (45 tem 54 jaar) � Range “55 through 64” � 5,00 (55 tem 64 jaar) � Range “65 through highest” � 6,00 (65 jaar en ouder) � MISSING � SYSMIS � Change � OK Voorbeeld van een output van een Mann-Whitney U test in SPSS?

Ranks

467 256,24 119665,00

50 284,76 14238,00

517

TEA03 [7/03]:>19JOBS IN 5 YRSNOT QUALIFIED

QUALIFIED

Total

AGE4N Mean Rank Sum of Ranks

Test Statistics a

10387,000

119665,0

-1,325

,185

Mann-Whitney U

Wilcoxon W

Z

Asymp. Sig. (2-tailed)

AGE4

Grouping Variable: TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRSa.

Daar de p-waarde gelijk is aan 0,185 kunnen we besluiten dat er qua leeftijd geen significante verschillen bestaan tussen low- en high-expectation ondernemers.

2. Geslacht: % mannen Waarom het gebruik van een “χ2-test”?

XIX

2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de indeling man/vrouw) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier gender � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK Voorbeeld van een output van een chi-square-test (χ

2-test) in SPSS?

Case Processing Summary

517 100,0% 0 ,0% 517 100,0%R GENDER * TEA03[7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS

N Percent N Percent N Percent

Valid Missing Total

Cases

R GENDER * TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5 YRS Crosstabu lation

307 40 347

65,7% 80,0% 67,1%

160 10 170

34,3% 20,0% 32,9%

467 50 517

100,0% 100,0% 100,0%

Count

% within TEA03 [7/03]:>19JOBS IN 5 YRS

Count

% within TEA03 [7/03]:>19JOBS IN 5 YRS

Count

% within TEA03 [7/03]:>19JOBS IN 5 YRS

MALE

FEMALE

R GENDER

Total

NOTQUALIFIED QUALIFIED

TEA03 [7/03]:>19 JOBS IN 5YRS

Total

Chi-Square Tests

4,162b 1 ,041

3,541 1 ,060

4,502 1 ,034

,056 ,027

4,154 1 ,042

517

Pearson Chi-Square

Continuity Correctiona

Likelihood Ratio

Fisher's Exact Test

Linear-by-LinearAssociation

N of Valid Cases

Value dfAsymp. Sig.

(2-sided)Exact Sig.(2-sided)

Exact Sig.(1-sided)

Computed only for a 2x2 tablea.

0 cells (,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is16,44.

b.

XX

Daar de p-waarde gelijk is aan 0,041 kunnen we besluiten dat er qua geslacht geen significante verschillen bestaan tussen low- en high-expectation ondernemers.

3. Opleiding:

Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier de gevolgde opleiding) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = gemeduc � OK

4. Huishoudinkomen: Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier het huishoudinkomen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = gemhhinc � OK

5. Het actief zijn als business angel in de 3 jaren die het onderzoek voorafgaan Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel ben je business angel ofwel ben je het niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier busang � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

6. Men kent iemand persoonlijk die in de 2 jaar, die aan het onderzoek voorafgaan, een eigen onderneming heeft opgestart

Waarom het gebruik van een “χ2-test”?

XXI

2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel kent men iemand ofwel kent men niemand) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier knowent � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

7. Men is in het laatste jaar, dat aan het onderzoek voorafgaat, uit een eigen onderneming gestapt (de uitstap door verkoop van een onderneming wordt niet meegerekend)

Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel stapt men uit een eigen onderneming ofwel niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier discent � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

8. Men verwacht in de komende 3 jaar een nieuwe onderneming op te starten Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel verwacht men dit ofwel verwacht men dit niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier futsup � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

9. Zullen er in de 6 maanden die volgen op het onderzoek goede ondernemingsopportuniteiten zijn in de omgeving waar men woont

Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) +

XXII

afhankelijke variabele (ofwel verwacht men dit ofwel verwacht men dit niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier opport � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

10. Beschouwen uw klanten uw producten als nieuw/ongewoon? Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = sunewcst � OK

11. Zijn er geen andere bedrijven die dezelfde producten/diensten aanbieden aan uw klanten? Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = sucompet � OK

12. Waren de voor dit product/dienst vereiste technologische procedures nog niet beschikbaar meer dan 1 jaar geleden?

Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel antwoordt men “ja” ofwel antwoordt men “nee”) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS?

XXIII

Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier sunewtec � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

13. Huidig aantal jobs gecodeerd in 4 categorieën (geen, 1-5, 6-19, 20 jobs en meer) Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = sunwjob4 � OK

14. Welk aandeel van uw klanten heeft meer dan een uur nodig om uw zaak te bereiken? Is dit meer dan 90%, meer dan 75%, meer dan 50%, meer dan 25%, meer dan 10%, of 10% en minder?

Waarom het gebruik van een “Mann-Whitneytest”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (hier zijn de antwoorden van dien aard dat men er een rang kan aan toekennen) is van ordinaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Nonparametric Tests � 2 Independent Samples… � Test Type � ‘Mann-Whitney U’ aanvinken � Grouping Variable = tea0xhjg � Define Groups… � Group 1: 0 en Group 2: 1 � Test Variable List = sulocal � OK

15. Industrie Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (de verschillende industrietakken) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier indust � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

XXIV

Uitleg indust: Transform � Recode � Into Different Variables… � Numeric Variable = sutype1d en Output Variable = indust � Old and New Values � 2000,00 � 2000,00 (Mining, and Construction) � 4000,00 � 4000,00 (Transport, Communication, and Utilities) � 6000,00 � 6000,00 (Retail, Hotel, and Restaurant) � 8000,00 � 8000,00 (Business Services) � ELSE � 0,00 (Andere Industrietakken) �Missing � SYSMIS � Change � OK

16. U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit vanuit opportuniteitsoverwegingen Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel oefent U de ondernemingsactiviteit uit omdat U een opportuniteit heeft ontdekt, ofwel omwille van een andere reden) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier tea0xopp � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

17. U oefent een ondernemingsactiviteit uit en U doet dit uit noodzaak Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel oefent U een ondernemingsactiviteit uit puur uit noodzaak ofwel omwille van een andere reden) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier tea0xnec � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

18. Beschikt men over de juiste kennis, vaardigheden en ervaring om een nieuwe zaak op te starten? Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) +

XXV

afhankelijke variabele (ofwel beschikt men over zulke kennis, vaardigheden en ervaring ofwel juist niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier suskill � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK

19. Wordt men verhinderd door falingsangst om een nieuwe zaak op te starten? Waarom het gebruik van een “χ2-test”? 2 onafhankelijke steekproeven: hiermee duidt men het aantal categorieën aan in de verklarende of onafhankelijke variabele (hier < 20 jobs en >= 20 jobs) + afhankelijke variabele (ofwel heeft men zulke falingsangst ofwel niet) is van nominaal meetniveau Hoe te werk gaan in SPSS? Analyze � Descriptive Statistics � Crosstabs… � Bij ‘Columns’ komt de onafhankelijke variabele (de variabele waartussen men de verschillen wenst te kennen): hier tea0xhjg (< 20 jobs en >= 20 jobs) � Bij ‘Rows’ komen alle afhankelijke nominale variabelen: hier fearfail � Statistics… � ‘Chi-square’ aanvinken � Cells… � ‘Percentages Column’ aanvinken � OK