Embed Size (px)
Citation preview
ISBN 9789043919067
7609193409879www.kosmosuitgevers.nl
utrecht/Antwerpennur 476
DE KL ASSIEKE SCHOOL
TEKENTECHNIEKEN
Juliette Aristides
Geschiedenis • Principes • Praktijkgerichte oefening
Juliette Aristides
DE
KL
ASSIE
KE
SCH
OO
L TEKEN
TECH
NIEK
EN
De klassieke school is een rondleiding door een opleidingsatelier – met de klassiek geschoolde kunstenaar Juliette Aristides als uw gids. Op elke bladzijde neemt Aristides het werk van de oude meesters en de beste hedendaagse realistische kunstenaars
als voorbeeld om de beginselen van het realistisch tekenen en schilderen te laten zien en uit te leggen. Stap voor stap leidt ze haar leerlingen door het leerproces, waarbij ze hen in hun eigen tempo laat werken. De studie begint met het kopiëren
van tweedimensionaal werk van oude meesters, vervolgens tekenen de leerlingen naar gipsmodellen van klassieke beeldhouwwerken en ten slotte maken ze zowel portret- als figuurtekeningen naar levend model. De klassieke school is een uniek
en inspirerend handboek voor enthousiaste kunststudenten.
JULIETTE ARISTIDES is een bijzondere tekenaar en kunstenaar met een diepgaande en veelzijdige opleiding. Ze studeerde in de Verenigde Staten aan de National Academy of Design, de Pennsylvania Academy of Fine Art en bij enkele particuliere
ateliers. Ze is intensief betrokken bij ‘the atelier movement’. Tegenwoordig is ze docent aan het Aristides Classical Atelier van de Gage Academy in Seattle, Washington. In 2003 ontving ze de Elizabeth Greenshields Grant, een beurs voor veelbelovende figuratieve kunstenaars. Haar werk is te zien in de John Pence Gallery in San Francisco en in de Art Renewal Center Living
Masters Gallery, www.artrenewal.com. Aristides woont in Seattle, Washington.
d e k l a s s i e k e s c h o o l
Tekentechnieken
j u l i e t t e a r i st i de s
Utrecht/Antwerpen
Classical tekenen 000 i-xiii_de klassieke school 14-04-16 14:34 Pagina iii
www.kosmosuitgevers.nl
Voor het eerst gepubliceerd in de Verenigde Staten in 2006 door Watson-Guptill PublicationsOorspronkelijke titel: Classical Drawing Atelier
© 2006 Juliette Aristides © 2008–2016 voor de Nederlandse taal: Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
ISBN 978 90 4391 906 7NUR 476
Dit boek is eerder uitgegeven met ISBN 978 90 4391 148 1 bij Tirion Uitgevers
Vormgeving: Christopher Cannon en Eric Baker, Eric Baker Design AssociatesProductie en opmaak Nederlandstalige editie: Deul & Spanjaard, GroningenVertaling: Mariette KleissenRedactie: Martha Martens, Oscar Zoetman
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemmingvan de uitgever.
No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any othermeans without prior written permission from the publisher.
Vorige bladzijde: Randolph Melick, Studie voor
man zonder hoofd in topless bar, 2001, groen
pastel op papier, 29,2 x 21,3 cm, met dank
aan de Hirschl & Adler Gallery
Classical tekenen 000 i-xiii_de klassieke school 12-04-16 13:54 Pagina iv
d e e l d r i e : t i j d l o z e o n d e r w e r p e n
79 hoofdstuk zes: de meesters kopiëren
Leren van het verleden
85 hoofdstuk zeven: gipsmodellen
natekenen
Lessen van meester-beeldhouwers
91 hoofdstuk acht: modeltekenen
De mens als maat
105 hoofdstuk negen: portrettekenen
Venster op de ziel
d e e l v i e r : d e t h e o r i e t o e p a s s e n i n d e p r a k t i j k
121 hoofdstuk tien: werken in het atelier
Eindige principes, oneindige toepassingen
124 l e s e e n : h e t t e k e n e n v a n e e n b o l
126 l e s t w e e : e e n k o p i e n a a r e e n m e e s t e r -w e r k m a k e n
130 l e s d r i e : t e k e n e n n a a r g i p s m o d e l l e n
134 l e s v i e r : m o d e l t e k e n e n i n n e g a t i e f
138 l e s v i j f : p o r t r e t t e k e n e n
142 Appendix en bibliografie
143 Register
i nh ou d
ix Voorwoord
xi Inleiding
d e e l e e n : w e l k o m i n h e t a t e l i e r
1 hoofdstuk een: een historisch
overzicht
Kunstbeoefening in de 21e eeuw
d e e l t w e e : t i j d l o z e p r i n c i p e s
19 hoofdstuk twee: composit ie
De natuur en de gulden snede
31 hoofdstuk drie : l i jn
Beweging in twee dimensies
53 hoofdstuk vier: tonalite it
De wereld in zwart-wit
67 hoofdstuk vijf : vorm en volume
De derde dimensie
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina vii
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina viii
Tekenen komt voort uit de wil. Iedereen kan leren tekenen. Men hoeft slechtseen beperkt aantal vaardigheden aan te leren en kan deze vervolgens onbeperkttoepassen. Heeft de kunstenaar deze vaardigheden eenmaal onder de knie, dan kan hij ze op elke denkbare manier gebruiken. De moeilijkheid zit hemvaak niet in het zich eigen maken van de technieken maar in de praktischetoepassing ervan. Wie volhoudt, kan een zekere bedrevenheid in het tekenenbereiken. Iedereen kan leren tekenen, maar om het goed te kunnen is behalveoefening ook talent nodig.
Auteur Daniel Parkhurst, leerling van de academische schilder WilliamBouguereau, schreef: “Talent is gewoon een ander woord voor de liefde vooriets.” Deze liefde zet iemand aan tot het nastreven van een doel ongeacht deobstakels die zich voordoen en geeft hem of haar het uithoudingsvermogendat nodig is voor een diepgaande studie. Net zo min als iedere pianostudenteen professionele pianist zal worden, zullen de meeste tekenstudenten beroeps -kunstenaar worden. Toch biedt een kunststudie veel plezier en vergroot ze bijiedere student het vermogen om werken van anderen te waarderen.
Zowel de materiële als de subjectieve wereld vormt een onuitputtelijke bronvoor de kunstenaar. De persoonlijkheid en leefomstandigheden van ieder menszijn anders. Deze twee factoren vormen een uniek innerlijk landschap waarinde kunstenaar een eigen gezichtspunt kiest en aan zijn werk toekent. Het werkvan goede kunstenaars laat ons altijd een nieuw aspect zien of een benaderingwaarin geestverwanten zich herkennen. De kunstenaar gunt ons even een blikdoor zijn ogen en toont ons een andere wereld waarin hij vanuit zijn uniekegezichtspunt zijn visie op het geheel laat zien.
De beginselen die in dit boek aan de orde komen, vormen de bouwstenen vande kunst. In combinatie met de kunstenaarsvisie kunnen ze in een onbeperkteverscheidenheid worden toegepast. Het menselijk gelaat heeft slechts enkelebelangrijke kenmerken – ogen, neus, mond en oren – die zoveel verschillendeverschijningsvormen hebben dat we nooit twee keer hetzelfde gezicht zien. Zo zijn er ook in de kunst principes die de basis vormen van elk goed kunst-werk. Deze werden en zullen altijd worden toegepast in een diversiteit die zichkan meten met die van de menselijke soort. Het aanleren van de basisprincipesvan de kunst legt geen beperkingen op aan de expressie en individualiteit vanons werk; het versterkt deze kwaliteiten juist door ze structuur te geven.
i x
v oorwoord
Bladzijde hiernaast: Edgar Degas, Studie voor
Semiramis, late 19e eeuw, gouache met accenten
in waterverf op blauw papier, 11,4 x 8,6 cm,
Louvre, Parijs, Frankrijk
Foto: Réunion des Musées Nationaux /
Art Resource, New York, VS
Vorige bladzijde: Matthew Grabelsky, tekening
naar een gipsmodel van Orfeo Boselli’s San
Benedetto, 2004, houtskool op papier,
60 x 35,6 cm, met dank aan de Angel
Academy of Art
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina ix
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina x
x i
i nle i d i ng
“Zoals gezegd, men begint met tekenen.” – c e n n i n o c e n n i n i (uit Il Libro dell ’ Arte)
In elk tijdperk liggen er aan meesterwerken vaste principes ten grondslag.Deze staan los van de diverse stijlen. Door de artistieke principes en huntoepassing te bestuderen, leren we de unieke kwaliteiten waarderen die door de eeuwen heen vorm kregen in meesterwerken. Omgekeerd helpt dit ons ookom historische vernieuwingen in de teken- en schilderkunst te herkennen enleren we hoe we deze innovaties kunnen toepassen in de hedendaagse kunst.
Vaak waren nieuwe kunstbewegingen met hun artistieke reacties op voor-gaande tradities verantwoordelijk voor de vernieuwing in de kunstwereld. In het huidige culturele klimaat is het patroon van voortbouwen op, dan welzich afzetten tegen het artistieke erfgoed echter doorbroken. Veel modernekunstenaars erkennen in het geheel geen relatie met kunst uit het verleden.Dit gebrek aan erkenning van wat in feite ons gemeenschappelijke artistiekeerfgoed is, vormt naar mijn mening een enorme tekortkoming van veel moderne kunst.
In ons kunstklimaat worden geschiedenisonderwijs en kunststudie vaak alsonverenigbaar met talent beschouwd. Van aankomende kunstenaars wordtvaak verwacht dat ze hun kennis, los van de geschiedenis en hard werken, uit de lucht plukken. Toch kan de kunstenaar die zijn persoonlijke instinctenboven scholing stelt, blijven steken in een eeuwige adolescentie waarin zijnprestaties achterblijven bij zijn passie. Veel sterker werk maakt hij als hij zicher in de eerste plaats op toelegt om zich het vak van kunstenaar eigen temaken om vervolgens met behulp van de verworven vaardigheden uitdrukkingte geven aan zijn individualiteit. De Britse schilder sir Joshua Reynolds zei het al in 1767: “Regels vormen geen belemmering voor talent; ze zijn belem-meringen voor wie zonder talent is.”
Bladzijde hiernaast: Rafaël, Kruisafneming
(detail), vroege 16e eeuw, inkt en sporen
zwart potlood op wit papier dat met sanguine
in vierkanten is verdeeld, 288,9 x 298,1 cm,
Uffizi, Florence, Italië
Foto: Scala / Art Resource, New York, VS
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina xi
x i i
Alleen door onze fundamentele kennis te herstellen kan kunst weer tot dekenmerkende combinatie worden van briljante technische prestaties en uniekezelfexpressie die ze vroeger was. Met deze opvatting maakte ik voor het eerstkennis toen ik bij Myron Barnstone van de Barnstone Studios studeerde. Ikwas verbijsterd toen ik ontdekte dat er in de kunst een eigen taal en continuïteitvan ideeën bestonden die door de gehele kunstgeschiedenis heen stroomden.Op de middelbare school en de kunstacademie moest ik origineel werk makenzonder dat ik ooit de basisvaardigheden had geleerd. Na enkele frustrerendejaren, waarin ik mezelf probeerde uit te drukken zonder over de benodigdemiddelen te beschikken, besloot ik rechtstreeks van kunstenaars te leren. Ikvond het werken op een atelier de meest uitdagende en lonende opleidings -vorm. Daarom besloot ik ook mijn eigen leerlingen op te leiden volgens dezemethode.
De atelier movement probeert de schakels tussen meesterwerken uit het verledenen onze toekomstige kunst te herstellen. Als zodanig volgt ze een andere koersdan de studie die door de hedendaagse kunstelite wordt voorge schreven. Doorhet kunstvak weer te bevorderen kunnen we de volgende generatie kunstenaarsde middelen die de laatste 150 jaar verloren gingen of werden veronachtzaamd,teruggeven. Dit boek is geschreven om de fundamentele beginselen van dekunst opnieuw te introduceren. De principes die in dit boek worden uitgelegdaan de hand van zowel beroemde werken als verkennende oefeningen zullenhet observatievermogen scherpen, de waarneming van subtiliteiten ontwikkelen,de geoefendheid van oog en hand bevorderen en de bedrevenheid en techniekopbouwen die vereist zijn om sterke kunst te maken in elke stijl en ieder genre.
Dit boek gaat over het ontstaan van de hedendaagse atelier movement en deinzichten waarop de atelieropleiding zich baseert. Het biedt oefeningen dieeen eerste aanzet zijn om zich deze beginselen eigen te maken en bevat wijzecitaten van kunstenaars die tevens uitstekende tekenaars waren of zijn. Het ismijn bedoeling dat studenten vertrouwen in hun tekenen krijgen, zodat zij demeesters van onze tijd kunnen worden. Als een student eenmaal kan tekenen,zal gebrek aan vaardigheid hem bij de uiting van zijn persoonlijke visie niet inde weg staan. We leren niet van het verleden door blindelings oude methodenover te nemen maar door ze te interpreteren en aan te passen aan onze eigenbehoeften.
Bladzijde hiernaast: Michelangelo, Studie voor
het hoofd van Leda, 1530, rood potlood op
papier, 35,6 x 27 cm, Casa Buonarroti,
Florence, Italië
Foto: Scala / Art Resource, New York, VS
de klassieke school i-xv_de klassieke school 19-07-11 13:56 Pagina xii
de klassieke school 104-117_de klassieke school 19-07-11 14:19 Pagina 104
105
Het portret is een unieke en intieme kunstvorm die zich onderscheidt van genresals allegorische, verhalende of historische schilderkunst, waarin ook gebruik wordtgemaakt van de menselijke figuur maar op een heel andere manier. In allegorischwerk is de figuur geen individu, maar staat hij voor een abstract concept als tijd,rechtvaardigheid, vrede of liefde. In verhalende en historische schilderkunst kunnenwel bestaande personen worden afgebeeld maar staat hun portret in dienst van hetverhaal, de moraal of de historische gebeurtenis. De inhoud van de voorstellingoverstijgt die van het onderwerp. De portretkunst is, al wordt ze voor vele doelenaangewend, het ultieme eerbetoon aan een enkel menselijk leven. Een portret stelteen bestaand persoon voor zoals hij is op een bepaalde plaats en in een bepaaldetijd en maakt dat kleine verhaal geweldig relevant voor anderen die in andere, heeluiteenlopende situaties en tijden leven.
Toen er nog geen camera’s bestonden, stond het portrettekenen en -schilderen inhoog aanzien, omdat het de enige manier was om de gelijkenis van geliefden vastte leggen. Welvarende families hadden vaak een aantal afbeeldingen van zichzelfen van hun geliefden om door te geven aan het nageslacht. Tegenwoordig kunnenwe onze levens dankzij de fotografie, die nagenoeg voor iedereen beschikbaar is,goedkoop vastleggen. De doorbraak van de camera luidde het einde in van de portretschilderkunst als een vorm van documenteren, maar betekende die ook heteinde van de portretkunst?
Natuurlijk niet! De beste portretten zijn niet altijd de meest nauwkeurige en zekerniet de meest fotografische. Eerst en vooral zijn het kunstwerken die ontstondenin een proces van keuzes maken, benadrukken of ondergeschikt maken. Het portretwordt hoog aangeslagen om zijn artistieke verdiensten en de getoonde inzichten inde psyche van zijn onderwerp, en het wordt, zelfs door personen die dat onderwerp
h o o f d s t u k n e g e n
portrettekenenHet venster op de ziel
“Een schrijver moet vrijwel alles zeggen om begrepen te worden, maar bij schilderen is het alsof een
geheimzinnige brug tussen de geest van de mensen op het schilderij en de toeschouwer wordt geslagen.
De toeschouwer ziet figuren, de verschijning van de natuur, maar vanbinnen mediteert hij, beoefent
hij het ware denken zoals iedereen het kent.” – eugène delacroix (uit Journal de Eugène Delacroix)
Bladzijde hiernaast: Michelangelo, Portret van
Andrea Quarates, 1528, zwart krijt op papier,
41 x 29,2 cm, British Museum, Londen,
Engeland
Foto: Art Resource, New York, VS
de klassieke school 104-117_de klassieke school 19-07-11 14:19 Pagina 105
deel drie: ti jdloze onderwerpen106
niet kennen of gekend hebben, gewaardeerd en verzameld. Zodra een schilderij is voltooid gaat het een eigen leven leiden. Een slager die door Rembrandt isgeschilderd, kan beroemder en waardevoller worden dan een koning die door eenminder getalenteerde schilder is vereeuwigd.
Tot op heden blijven portretten intrigeren, wat deels is toe te schrijven aan onzefascinatie voor het gelaat en vooral de afzonderlijke trekken ervan. De gelaatstrekkenspelen een grote rol in iemands identiteit en we kunnen mensen eraan herkennen.Er is in feite zoveel diversiteit in gezichtskenmerken dat je hetzelfde gezicht nooiteen tweede keer ziet. Behalve bij herkenning spelen ze nog een aantal andere cruciale rollen. Ze maken een intieme communicatie mogelijk, zowel verbaal alsnon-verbaal. Daarnaast geven ze uitdrukking aan vier van onze zintuigen: hetgezicht, de reuk, de smaak en het gehoor.
Meesterwerken in de portretkunst zijn niet alleen een briljante technische prestatie,ze bieden ons ook inzicht in het onderwerp en zijn een eerbetoon aan het intellect.Terwijl de modeltekening grotendeels een weergave is van het lichaam, voegt eenboeiend portret ook de dimensie van de geest van de afgebeelde toe. De grote kunste -naar tekent een individu, en toch zien we in het gelaat van het onderwerp een por-tret van de kunstenaar en een gelijkenis met onszelf. Als we tien meester-kunste-naars de opdracht zouden geven om een portret van een jonge vrouw te schilderen
de klassieke school 104-117_de klassieke school 19-07-11 14:19 Pagina 106
hoofdstuk negen: portrettekenen 107
zouden het alle waarachtige en inzichtgevende weergaven worden en er toch heelverschillend uitzien. Elk schilderij zou een andere kwaliteit van het model uitbeeldendie is gebaseerd op de empathie van de kunstenaar met het model.
De portretkunst brengt ons, toeschouwers, op een unieke intieme manier in contact met het model door enkele van de muren weg te laten die er zijn bij gewoneontmoetingen. Bij alle menselijke interactie zijn er persoonlijke grenzen die werken als poorten tussen intimiteit en afstand. Deze grenzen geven mensen eengevoel van zekerheid en sturen het gedrag in relaties. Als samenleving zijn we bijvoorbeeld geneigd om een zekere afstand van elkaar te bewaren, zelfs in eenmenigte. Als onze persoonlijke ruimte wordt geschonden, voelen we ons onge-makkelijk. Ook het staren naar mensen die we niet kennen, valt hieronder.
Een deel van de kracht van het portret schuilt in de afwezigheid van deze muren.We kunnen een ruimte betreden die normaal gesproken alleen is gereserveerd voorgoede vrienden. We mogen deze persoon aanstaren. Het meester-portret legt nietalleen een gelijkenis vast maar ook een geestesgesteldheid en emotie waarvan wijtoeschouwers ingewijden worden. Als ik kijk naar een van mijn lievelingsportret-ten (Herman Doomer van Rembrandt) zie ik een onbewaakt ogenblik van teder-heid en verdriet in zijn ogen. Rembrandt heeft me de gelegenheid geboden tot een intieme ontmoeting met een vreemde uit een geheel andere plaats en tijd.
Boven: Michael Grimaldi, Zelfportret in profiel,
2003, grafiet op papier, 26,7 x 36,8 cm, met
dank aan de John Pence Gallery
Bladzijde hiernaast: Kamille Corry, Zelfportret
(detail), 2005, houtskool, potlood en inkt op
papier, 45,7 x 48,3 cm
de klassieke school 104-117_de klassieke school 19-07-11 14:19 Pagina 107
ISBN 9789043919067
7609193409879www.kosmosuitgevers.nl
utrecht/Antwerpennur 476
DE KL ASSIEKE SCHOOL
TEKENTECHNIEKEN
Juliette Aristides
Geschiedenis • Principes • Praktijkgerichte oefening
Juliette Aristides
DE
KL
ASSIE
KE
SCH
OO
L TEKEN
TECH
NIEK
EN
De klassieke school is een rondleiding door een opleidingsatelier – met de klassiek geschoolde kunstenaar Juliette Aristides als uw gids. Op elke bladzijde neemt Aristides het werk van de oude meesters en de beste hedendaagse realistische kunstenaars
als voorbeeld om de beginselen van het realistisch tekenen en schilderen te laten zien en uit te leggen. Stap voor stap leidt ze haar leerlingen door het leerproces, waarbij ze hen in hun eigen tempo laat werken. De studie begint met het kopiëren
van tweedimensionaal werk van oude meesters, vervolgens tekenen de leerlingen naar gipsmodellen van klassieke beeldhouwwerken en ten slotte maken ze zowel portret- als figuurtekeningen naar levend model. De klassieke school is een uniek
en inspirerend handboek voor enthousiaste kunststudenten.
JULIETTE ARISTIDES is een bijzondere tekenaar en kunstenaar met een diepgaande en veelzijdige opleiding. Ze studeerde in de Verenigde Staten aan de National Academy of Design, de Pennsylvania Academy of Fine Art en bij enkele particuliere
ateliers. Ze is intensief betrokken bij ‘the atelier movement’. Tegenwoordig is ze docent aan het Aristides Classical Atelier van de Gage Academy in Seattle, Washington. In 2003 ontving ze de Elizabeth Greenshields Grant, een beurs voor veelbelovende figuratieve kunstenaars. Haar werk is te zien in de John Pence Gallery in San Francisco en in de Art Renewal Center Living
Masters Gallery, www.artrenewal.com. Aristides woont in Seattle, Washington.
