De maximis Bohemiae fluminibus ingenio Bohuslai a Lobkowicz celebratis

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academyof Sciences in Prague

De maximis Bohemiae fluminibus ingenio Bohuslai a Lobkowicz celebratisAuthor(s): JAN MARTÍNEKSource: Listy filologické / Folia philologica, Vol. 116, No. 1 (1993), pp. 40-44Published by: Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy ofSciences in PragueStable URL: http://www.jstor.org/stable/23466633 .

Accessed: 16/06/2014 00:54

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact [email protected].

.

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy of Sciences in Prague iscollaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Listy filologické / Folia philologica.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 195.34.79.101 on Mon, 16 Jun 2014 00:54:49 AMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=icsipcasp

http://www.jstor.org/stable/23466633?origin=JSTOR-pdf

http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp


Listy filologickd CXVI, 1993, pp. 40-44

De maximis Bohemiae fluminibus

ingenio Bohuslai a Lobkowicz

celebratis

JAN MARTfNEK (Praha)

Professori Miloslao ΟΜ1 octogenario

Sunt duo maxima Bohemiae flumina, Albis ex Montibus Gigantum pro fluens perque medias rupes in Saxoniae confinio prominentes Bohemorum terram relinquens et Vultavia, quae etiam Molda, Mulda, Multavia appellata1 in summis Silvae Bohemicae iugis Bavariam a Bohemia separantibus manat

neque multis milibus post Pragam lustratam sub vitiferis collibus aquas Albi tradit. Cuius fluvii mentionem ab ipso Bohuslao situm Pragae describente factam audiamus:

Orientalem partem Multavia alluit, amnis in nostris gentibus celebratus.

Fertur hic primum praeceps in septentrionem, deinde flexus in ortum Veteris Pragae duo latera ambit et apud Mielnicam sedecim ferme millibus2 pas suum α Praga Albi miscetur.3

Qui haec dicta legerint, arbitrabuntur fortasse Bohuslaum cum popu laribus suis, qui tunc lucem intuebantur, consentientem necnon iis, qui deinde in vitam venturi erant, exempla daturum Vultaviam caput regni alluentem

magis quam ceteros Bohemiae fluvios esse veneratum. Idem non sine causa

existimabunt, qui tertium versum tetrastichi a Ioanne Sturno scripti in folio R 3r Appendicis poematum a Thoma Mite editae animadverterint:

Molda Bohuslao, Iano4 assurrexerat Ister.

Monstrare videtur hic versus Vultaviam Bohuslao maiorem quam cetera Bohemiae flumina gratiam ob dictas sibi laudes debere. Si tamen amnes, ut

fingit poeta, forma humana induti incedere et, quae sentirent, exprimere

1 In schedis ad Lexicon mediae Latinitatis Bohemorum edendum collectis haec

etiam nomina leguntur: Multa, Multava, Multawia, Multawya, Viltava, Vultava,

Wiltawa, Wlitava, Wlta, Wltava, Wltavia, Wlytava, Woltavia. Neque est dubium,

quin aliis quoque nominis formis nostri maiores Latine loquentes usi sint. 2 In verbis Bohuslai edendis orthographia ipsius, quae ab antiqua scribendi гало

пе differt, utor normam in voluminibus epistularum servatam secutus. 3 Bohuslai Hassensteinii α Lobkowicz Epistulae, Ediderunt J. MartInek et D.

MartInkovA, 1, Epistulae de re publica scriptae, Lipsiae... Teubner... 1969,р. 1, § 3. * De Iano Pannonio loquitur poeta.

40



DE MAXIMIS BOHEMIAE FLVMINIBVS

possent, Vultavia čerte gratum et beneficii memorem animum erga Bohu slaum non declarasset.

Pragam describens Bohuslaus Vultaviam silentio praeterire non poterat. Si tamen fluvium nominare vult, qui totius Bohemiae tamquam index et

signum et imago sit, qui Bohemorum populum notet ac repraesentet, Albim

semper nominat. Quod ut lectoribus probemus, aliquot hic versus ex Farra

gine poematum et Appendice poematum5 exscriptos afferemus paginas dictorum librorum uncis includentes:

Nati natorum sic praesint gentibus Istri

caeruleoque6 Albi... (Farr. 43).

Quid tibf cum populo, gelidus quem circuit Albis et cum caeruleo quid tibi Danubio? (Farr. 54).

Deseruiř populos, noster quos alluit Albis et qui rura Savi Danubiique colunt (Farr. 69).

Gratus erat regi, cui parent Albis et Ister,

Ioannes9 gratus principibusque suis (Farr. 84).

Pannonios rexi10 populos Albimque ferocem et quicquid gelidis alluit Ister aquis (Farr. 87).

Hocnsine non reges, gelidus quos alluit Albis,

duxerunt acies in fera bella suas (Farr. 93).

Nec satis est Istri gentes Albimque domare, sub tuan nunc etiam Vistula iura venit (Farr. 135).

Frigidus est Albis nobis, est frigidus Ister (Farr. 156).

Nascere, parve puern, quoniam, ni nasceris, arma

turbabunt Albim Danubiumque trucem (Farr. 159).

Pierii fontis lumen14, quo vate superbit Albis et Ausonium provocat Eridanum ... (Farr. 161).

5 Enchiridion renatae poesis - Rukověť humanistického básnictví 3, Pragae 1969,

p. 179. 6

Impressum est in Farragine Coeruleoque. 7

Hieronymum Balbum alloquitur Bohuslaus. 8 De Anna regina fit sermo. 9

Lepus ab Hasenburg (Hassmburg). 10

Regem Ladislaum mortuum de se narrantem inducit auctor. 11 De Venceslao Wlczek scribit Bohuslaus. 12 Rex Wladislaus hoc pronomine significatur. 13 De Ludovico infante regio inscriptum est carmen. 14 Est Ioannes Sslechta a Wssehrd.

41



JAN MARTÍNEK

Voj quoque bellaces populi, quos frigidus Albis

Pannoniusque Savus genuit... (App. 253).

Frenamus15 populos Istri, frenamus et, ambit

caeruleis quicquid frigidus Albis aquis (App. 257).

Ut quid nunc Albim colitis16 Rhenumque bicornem? (App. 269).

Nunc, en, rura stupent gelido subiecta Booti

et tellus, vitreis quam rigat Albis aquis (App. 278).

Erat Albis cruentatus, ut versu finxit poeta, aliis gentibus testimonium

sanguinis in Bohemia tempore bellorum Hussiticorum profusi:

Oppida lucebant flammis Albimque rubentem Oceanae stupuit Saxo propinquus aquae (Farr. 35).

Appellantur Bohémi in carmine Bohuslai ex fluvio, qui ab ipsorum vita ac cogitatione separari et seiungi non potuit, sed periculorum fatorumque populi quasi monitor et praenuntius exstitit, Albigenae (Farr. 55).

Neque Bohemiam solam, sed Moraviam etiam commemorare volens

Bohuslaus Albim quasi partem pro toto nominat, non quo contra ius fasque adeo a veritate aberrare audeat, ut hune amnem Moraviae vitalem humorem ministrare confingat ac comminiscatur, sed quia eum honoratissimum,

laudatissimum, celebratissimum totius regni fluvium esse contendit et affir

mat, quo praesertim utraque Bohemice loquentium terra - et propinqua Bohemia et remota Moravia - iure gaudeat, superbiat, glorietur.17

Est, ubi non aperte et dilucide, nomine scilicet proprio, sed tacite et obscure, appellativi nimirum nominis usu, signifícetur hic amnis a Bohuslao aenigma quoddam lectori proponente:

Quicquid id est, placidis tamen huncn, precor, accipe ripis, Obrzistwi et vitreis nobile flumen aquis (Farr. 111).

Sciunt autem locorum gnari dictum vicum non modo vetustiorum, sed etiam recentiorum litterarum memoria insignem ad ripas Albis situm esse.

Erat Albis - Bohuslai quidem opinione - non solum primus Bohemiae flu

13 Regem Wladislaum loquentem facit poeta.

16 Musas sic interrogat Bohuslaus. 17 Ponaturhic rei exemplum: In carmine, quod De doctore Augustino Olomucensi

(id est Olomucii, in urbe Moraviae, nato) scripsit Bohuslaus, hune versum legere licet: Sed tamen hic noster, genuit quem vitreus Albis (App. 305). Recte haec verba J. Truhlář (Humanismus a humanisté'..., Rozpravy Čes. akademie 3, 3, 4, Pragae 1894, p. 64, annot. 3) explicavit, quem virům doctum nos quoque in his, quae de Albi Moraviam in Bohuslai versibus significante supra exposuimus, fideliter secuti sumus.

18 Henrico de Olssan omnia fausta precatur auctor.

42



DE MAXIMIS BOHEMIAE FLVMINIBVS

vius agnoscendus, sed etiam inter clarissimos, illustrissimos, nobilissimos Europae amnes numerandus; Rhenus, Ister, Eridanus, Vistula quasi com

pares Albi a scriptore nostro nominantur.

Quae supra explicavimus, hoc fortasse modo in pauca verba conferre possimus: Fuit Albis Bohuslao teste caeruleus, vitreus (quam ob rem nostri

aevi hominibus vix credibilem beata illa tempora iure appellamus), frigidus (prae antiqui scilicet orbis fluminibus), rubens interdum (aquarum colorem

sanguinis in proeliis fusi testimonium reddidisse fingit auctor). Accolarum mores in Albim transfert Bohuslaus ferocemque vocat. Noster aut patrius est Bohuslao Albis, nempe artissimo et firmissimo fati fortunaeque vinculo cum Bohemia coniunctus, isdem, quibus Bohemia et Moravia, aerumnis pressus,

paribus calamitatibus afflictus, omnia regni damna aut mala sentiens ac aegre ferens.

Haud ignorabat Bohuslaus Vultaviam a gente Bohemica amplissimo honoře esse celebratam, ipse tamen priores partes Albi deferebat, quem totius terrae patrocinium habere rerumque in ea gestarum testimonium

perhibere iussit.

Propinquus erat Bohuslao Albis bona Lobkowicziorum19 ipsumque pa gum, a quo nomen traxerunt hi nobiles, aquis rigans. Neque hoc Bohuslaum ad Vultaviam Albi anteponendam impulit, quod patriae caput alluebat hoc flumen, quod regiae Pragensis imaginem vitrearum (quales etiam tum erant) aquarum superficie reddebat. Admirabatur quidem Bohuslaus antiquitatis monumenta Pragensia, sed improbabat eum, qui illo tempore fuit, urbis statum. Aversabatur enim vulgus Pragense ob edacitatem, ebrietatem, lu

xum, desidiam, superstitiones, ferociam, superbiam, animos ad tumultus

proclives. Si verbis Ciceronis uti voluisset, hanc plebem perniciosam senti nam rei pubhcae appellasset. Neque enim longe ab opinionibus veterum auctorum Latinorum, qui plebem in urbes sicut in sentinam confluxisse affirmabant integrumque rus verum terrarum robur esse arbitrabantur, recessisse videtur Bohuslaus. Quodsi ita sentiebat, čerte nulla ratione adduci

potuit, ut amnem Pragae indissolubili vinculo iunctum ob hanc rem ipsam memori mente coleret ac devoto animo revereretur. Si nulla erat - ut Bohuslai fortasse opinio ferebat - Pragae laus, nulla gloria, nullus honor, quo pacto partem laudis, gloriae, honoris - Bohuslai quidem sententia - ex Praga in Vultaviam manare potuisse suspicemur?

Evolvebantur libri a Bohuslao scripti per saecula diligenter nec eos ulla dies umquam memori exemit aevo, haerebat ipse Bohuslaus, etiam de

functus, mentibus eruditorum hominum paene recens neque tamen tantum valuit eius auctoritas, ut omneš posteri ipsius exemplum secuti Albim tam

19 Vide distichon a vocibus Quicquid id est... incipiens, quod in Farraginis pa

gina 111 impressum in hac commentatione denuo edidimus, necnon verba, quae horům versuum explicandorum gratia adiunximus.

43



JAN MARTÍNEK

quam primům Bohemiae fluvium celebrarent ac venerarentur. Qui litteras colebant, qui modos musicos faciebant, Vultaviam saepe Albi praetulerant, flumen ad Bohemos solos pertinens, totum iuris Bohemici, praestantissima que opera popularibus suis donarunt immortalitati commendata.20 Nec vero ea, quae de Albi scripsit Bohuslaus, despicienda erunt, sed inter exquisitas et elegantes litteras patriam ornantes ac illustrantes perpetuo memoranda.

RÉSUMÉ

Chvála velkých českých řek v díle Bohuslava z Lobkovic

V popisu města Prahy uvedl Bohuslav z Lobkovic, že Vltava byla předmětem oslav v jeho národě. Jan Sturnus představil ve své básni Vltavu, jak vzdává hold

Bohuslavovi. Z citovaných dvou literárních svědectví by se dalo usuzovat, že tato řeka byla Bohuslavovi zvláště milá. Ve skutečnosti bylo symbolem Čech a

dokonce i Moravy podle Bohuslava Labe, které pro něho představovalo české

země právě tak, jako Dunaj Uhry. Svědčí o tom četné citáty z jeho spisů uvedené

ve výše otištěné práci. Vltavě nepropůjčovalo v Bohuslavových očích zvláštní

vážnost a čest to, že protékala hlavním městem, které nebylo podle tohoto hu

manisty důstojným představitelem království, což vyjádřil velmi nepříznivou kritikou Pražanů v již citovaném popisu města. Vztah к českým řekám, který se

projevil v Bohuslavových dílech, nebyl příznačný pro všechny pozdější literární a hudební tvůrce. Někteří dali přednost Vltavě jako řece typicky české a vytvořili

vynikající díla národního významu. Nelze však tvrdit, že to, co napsal o českých řekách, především o Labi, Bohuslav, neobohatilo národní kulturu. Jde o věcně

výstižné a umělecky hodnotné charakteristiky, které se vždy budou těšit za

sloužené pozornosti a oprávněnému obdivu.

20 Deliberabant igitur, ut supra demonstravimus, et considerabant labentibus

lustris Bohémi, uter amnis utři esset anteferendus. Gloriari poterat uterque pari ferme

fautorum et cultorum, laudatorum et admiratorum numero, nisi quod Albim vene

rantibus Bohemis Germani socii accedebant, quorum regiones, urbes, oppida, arces

alluebat hic amnis, neque paucis eum operibus celebrarunt. Quas res diligenter et

accurate cognoscere cupientibus adhibendus est liber: Die Elbe, Ein Lebenslauf -

Život řeky Labe, Deutsches Historisches Museum und Nicolaische Verlagsbuch

handlung Beuermann GmbH, Berlin 1992. Selecta opera de Albi necnon de adia

centibus regionibus et locis scripta in paginis 469-473 commemorantur. Emissum est

volumen, cum monumenta litterarum et artium ad Albim pertinentia Dresdae et

Hamburgi et Pragae publice exponerentur fluminis amatoribus spectanda.

44



Documents

De maximis Bohemiae fluminibus ingenio Bohuslai a Lobkowicz celebratis