A A L T E N S E M U S E A

nr 3 * november * 2013nr 3 nr 3 de panne

Aaltense Musea • Markt 12 Euregionaal museum voor de vrijheid• Aaltens Historisch museum (AHM)• VVV-Agentschap Aalten

Post- en bezoekadres Markt 14 - 7121 CS Aalten Telefoon 0543 - 471797 - Fax 0543 - 471681 E-mail adres: info@aaltensemusea.nl Website: www.aaltensemusea.nl Website: www.markt12.nl Website: www.vvvaalten.nl - Telefoon 0543 - 473052 Bankrekening: NL 36RABO0310503779 KVK 40120837

RedactieraadMiep Geesink-Wisselink, Ab Hoefman Adri Hogewoning, Henk LensinkErik Nijman, Thea Onnink-Stronks Columnist: Gerhard te VoortwisStriptekenaar: Ronald PeetOpmaak: lammersDtp.nl, Aalten De Panne verschijnt driemaal per jaar (ISSN 1384-7198)

OpeningstijdenZie pagina 39

BestuurTon de Vries, voorzitter Ria Theissen, secretarisFrank Maarsingh, penningmeesterGerrit Doornink, Ada Gussinklo, Marjorie van LithHerman Onnink, Jon Temming, Yvonne Wikkerink

Ereleden:Tijmen Bouwers, Evert Smilda

DirecteurGerda Brethouwer

Stichting VriendenWilma Winkelhorst-van Engeldorp Gastelaars, voorzitter Anjo van Houten, secretaris Rob Nieman, penningmeester Gerrit Doornink, Geb Garretsen, Gerrit Rutgers

Lidmaatschap De contributie voor het lidmaatschap van de Vereniging Aaltense Musea bedraagt € 15,- per kalenderjaar.

IN DEZE UITGAVETen geleide - Gerda Brethouwer 1Organisatie 5VVV 7Markt 12 11Gelderse Museumdag 15Wie zijn dat dan? 16Köttelpaerkes 18Freriksschure 19Gastenboek 22Deelnemers Mondiaalten te gast 23Expositie 24Interview met Leo Schenk 29Column - Gerhard te Voortwis 32Dialectverhaal 34Agenda en openingstijden 39

OmslagfotoOp de Gelderse museumdag voelde menig kind zich ‘koninklijk’.

33e jaargang nummer 3 - november 2013

C O L O F O N

1

de panne

T E N G E L E I D E

Waarschijnlijk kijkt u wel eens naar het programma Andere Tijden op de televisie. In het jaar 2000 was de planning dat er 26 afleveringen zouden komen. Lang kijken naar een presentator zou immers nogal saai zijn. Nu na 13 jaar zijn er 500 afleveringen geweest. De kijkersgroep wordt steeds groter en telt intussen een half miljoen mensen gemiddeld. Dat is veelzeggend. Andere Tijden is juist zo boeiend omdat het verhelderend is: vroeger wordt met nu vergeleken en omgekeerd. Soms kunnen er lessen worden getrokken uit het verleden, soms ook totaal niet.

C O L O F O N

Ik weet niet hoe het u vergaat. Voor mij geldt dat als je ouder wordt het verleden steeds meer gaat spreken. Vaak verzuchten mensen: “Sjongejonge, as ik dat toch eerder had ewetten, dan had ik dat an mien vader of mooder willen vraogen”. Er bestaat een mooi kadoboek met de titel “oma vertel eens”, dat grootmoeder gevuld met haar eigen verhalen en herinneringen teruggeeft. Zo wordt dan voor de komende 80 jaar de geschiedenis voor een deel vastgelegd in de familie. Op de website op facebook van Oud Aalten en ook in het huis-aan-huisblad worden vragen gesteld over mensen (wie staan er op deze foto) die door bijna niemand meer beantwoord kunnen worden. Op andere sociale media worden vragen gesteld over gaffeltangen, een ulk, empe, lempe of een wasseldook. Jonge mensen kennen die woorden niet meer. Bij ouderen roepen ze herinneringen wakker aan personen en de sfeer van 50 jaar geleden toen onze grootouders deze

woorden in het dagelijks leven gebruikten.

In onze organisatie is een grote schare vrijwilligers actief met voorbereidingen op allerlei vlak. Mensen informeren over de bijzonderheden van Aalten, nieuwe routes voorbereiden zoals de Hoornroute en een Onderduikroute, nieuwe aanwinsten registreren en beschrijven, Sinterklaas onderdak geven in ons hemelbed, meedoen met allerlei landelijke initiatieven zoals ‘De oorlog in 10 voorwerpen’ de collectie beheren en tentoonstellingen voorbereiden. Maar ook het vastleggen van de verhalen heeft onze aandacht. We hebben een oproep gedaan om met verhalen te komen over liefde in de oorlog. Liefde is van alle tijden en zo veelomvattend dat het naast geloof en hoop het belangrijkste is in het leven. Zoekt u nog even na in uw geheugen wat u ons kunt vertellen of gaat u eens langs bij dat oudere familielid of die buurman die er

2

de panne

zelf niet meer toe komt en zet hem of haar op de praatstoel. Ik durf te wedden dat u beiden dan een paar genoeglijke uurtjes met elkaar hebt.

Educatie vinden wij misschien wel de allerbelangrijkste taak van onze musea. Wij vragen ons voortdurend af: “hoe bereiken we de jongeren het best?” Het is mooi dat zij zelf ons ook weten te vinden. Zo hebben drie jongeren uit Aalten, Vera Sinkovics, Louise Rensink en Tamara Richardson, het initiatief genomen voor de expositie ‘Mensenhandel, een stille Ramp!’. Deze expositie in de Marktkamer is voor 1 euro tot eind januari te zien. De expositie geeft een vervolg aan het tweedaagse ‘Breaking News’ project van Schaersvoorde dat volgens hen veel te kort is om mensen aan het denken te zetten. Zij zochten samenwerking met ons en de link met Markt 12 -Euregionaal Museum voor de Vrijheid- was snel gelegd. Ook hier gaat het om keuzes maken en de (vaak dramatische) gevolgen daarvan voor het dagelijks leven van mensen. Een besluit was snel genomen. Wij zijn onder de indruk van het initiatief en de betrokkenheid van deze jonge mensen en ondersteunen hen graag. We zijn er trots op deze expositie in ons museum te kunnen tonen.

Dat wij ons richten op alle leeftijden is algemeen bekend. Het is allang niet meer zo dat de grootste hoeveelheid bezoekers uit 40-plussers bestaat. Steeds meer jongeren weten de weg naar het museum

te vinden. Elke week komen er meerdere schoolklassen uit de wijde omgeving, van Nederland maar ook uit Duitsland! Zij willen ervaren hoe een gemeenschap leeft en overleeft in gewone en ongewone tijden. Zoals gezegd zijn jongeren speciaal geïnteresseerd in het euregionale museum Markt 12. Die interesse maakt duidelijk dat de verhalen en de keuzes uit de Tweede Wereldoorlog onverminderd actueel zijn. Mensen worden immers nog steeds beroofd van hun vrijheid en overal ter wereld worden keuzes gemaakt die bepalend zijn voor de rest van het bestaan.

Die bewustwording kan niet vroeg genoeg beginnen! Museum Markt 12 wil de jeugd nog actiever betrekken en bewust maken dat zij altijd een eigen keuze hebben, als het gaat om vrijheid. Het bereiken van jongeren moet vooral gebeuren op een manier en in een taal die zij herkennen als van henzelf: de sociale media en interactieve programma’s.

Helaas schieten wij daarin te kort!

Wat we graag willen is, speciaal voor de jeugd een Kamer van de Vrijheid in te richten in Markt 12, voorzien van actuele en interactieve media. De Vereniging Aaltense Musea heeft daarvoor een verzoek gedaan aan het Rabo-coöperatiefonds en er is minimaal een bedrag van 3.000 euro beschikbaar gesteld. Een prachtig begin, maar niet voldoende om de plannen

3

de panne

te realiseren. Vrijwilligers zullen zoveel mogelijk in de ruimte gaan ‘klussen’, maar er moeten ook nieuwe spullen worden gekocht. Tegen de tijd dat De Panne uitkomt weten we of we meer geld hebben gekregen om de ruimte voor jongeren geschikt te maken.

We houden u op de hoogte hoe we verder gaan met onze ambities. Lessen trekken uit het verleden op een voor jongeren eigentijdse manier. Want: de jeugd heeft de Toekomst!

4

de panne

MARJORIE VAN LITH

Beste lezers van de Panne,Dit voorjaar ben ik bestuurslid ge-worden van de Aaltense Musea en de VVV. En in deze Panne wil ik me zelf graag voorstellen.

Ik ben Marjorie van Lith-Kok en woon al sinds 1970 in Lichtenvoorde met man en kinderen die nu uit huis zijn. We hebben 3 kleine kleinkinderen.

Ik studeerde aan de KUN Sociale Pedagogiek. Sinds 2 jaar werk ik niet meer in het Middelbaar Onderwijs. Ik was daar leerlingbegeleider en heb met veel liefde en plezier leerlingen begeleid in hun sociaal emotionele ontwikkeling. Daarnaast was ik docent Maatschappijleer waarbij de sociale geschiedenis ook in beeld komt.

Al heel lang volg ik met interesse wat er zo in de musea wordt aangeboden. Niet alleen de collecties maar ook de gebouwen en de inrichting vind ik interessant. Vaak combineren we een museumbezoek met

O R G A N I S AT I E

een stadswandeling, want we wandelen ook graag.

De vraag of ik bestuurslid wilde worden, was een eer voor mij. Het Gelders Erfgoed en dan ook onze eigen regio komen voor mij meer in beeld en de bestuursfunctie daagt me uit om een bijdrage te leveren aan de A.M. Wat is het Gelders Erfgoed toch prachtig!Al gauw ben ik met de Buclo-pijpen-collectie aan de slag gegaan. Er is al een hoorn-werkgroep en de komst van de Buclo-collectie geven het museum een verzameling waarmee het zich uniek kan profileren.Misschien kunt u deze mooie pijpen volgend jaar al in de Marktkamer bewon-deren, maar dan moet er nog veel werk verzet worden. Want we willen de pijpen graag zo mooi mogelijk laten zien in zijn sociale context. Dus met foto’s en verhalen.

Ik hoop dat ik vanuit mijn kennis en interesse een bijdrage aan het museum kan leveren.

MAG IK MIJ EVEN VOORSTELLEN?

5

de panne

Geweldig nieuws!

We hebben 11 november j.l. de meeste stemmen gekregen! Met de gewonnen prijs van € 12.500 kunnen we onze plannen - Markt 12 actualiseren, gericht op het betrekken van de jeugd - gaan realiseren. Het was zeer spannend, zeker gezien alle mooie presentaties. Dit is een staaltje samenwerking van onze organisatie waar je u tegen kunt zeggen.

HOERA, WE HEBBEN DE EERSTE PRIJS VAN HET RABO-COÖPERATIEFONDS 2013!

6

de panne

NIEUWE VRIJWILLIGERS

Wim Houwers fotograaf en vormgever (commissie Collectiebehoud en –beheer, commissie PR en communicatie en lid expositiecommissie.)Gerda te Winkel hoofd cateringLia de Ridder medewerker balie VVV-agentschapRemco Neerhof ondersteuning websiteRita Klein Hesselink wedredacteurJaquelien Lelivelt medewerker museumbalieClaudy Stronks medewerker museumbalie (nieuwe BHV-er)Antoinette Baanders medewerker museumbalieRik Eerdekens medewerker fotoarchiefThea Stronks notuliste en cateringmedewerkerMarjorie van Lith bestuurslid en projectleider hoornindustrie

7

de panne

Als VVV-medewerkers hebben we weer afwisselende maanden achter de rug. We hebben het goed gemerkt dat we een mooie zomer hebben gehad door de vele recreanten en toeristen die ons wisten te vinden. Dat kwam wellicht ook vanwege de diverse nieuwe fietsroutes die wij hebben ontwikkeld, de succesvolle theevisites die we hebben georganiseerd, de braderies waaraan we hebben deelgenomen, onze aanwezigheid op de Farm & Countryfair, het foldermateriaal, de producten in ons winkelaanbod en last but not least onze bijzondere Gängeskestochten. Kortom we zitten beslist niet stil om Aalten te promoten! Deze keer willen we u aan de hand van een beeldverslag en verhalen door deze tijd leiden.

Op 21, 22 en 23 juni stonden we weer samen met Bredevoort en Dinxperlo op de drukbezochte Farm & Countryfair in IJzerlo. De stand werd druk bezocht en we hebben veel mensen van informatie kunnen voorzien. Het waren drukke, maar gezellige dagen!

Tijdens de Aaltendagen in de maanden juli en augustus was het gezellig druk op ons museumpleintje. Vrolijk ingerichte kraampjes vol met creatieve uitspattingen van verschillende medewerkers van onze organisatie, maakten het voor de bezoekers aantrekkelijk van alles te bekijken en

V V V

8

de panne

natuurlijk te kopen. Men kon even uitrusten op ons terrasje en dan kwamen de vragen los over ons museum of over activiteiten in de omgeving van Aalten en Dinxperlo.

Dan gaat het alweer richting september en stond er een fietsexcursie van Logies.nl op het programma. Onze medewerker Eveline van Eijk maakte een verslag:“Het was een fijne dag om te fietsen, die tweede september. De Vereniging van Logiesverstrekkende Bedrijven Aalten e.o. organiseerde haar jaarlijkse fietsexcursie en wij, Bettina Vreeman en Eveline van Eijk, baliemedewerksters VVV Aalten mochten mee. We verzamelden ons om half twee bij minicamping De Wolboom aan de Romienendiek. Bij onze aankomst stonden er al een tiental mensen te wachten. Uiteindelijk waren we met een groep van wel 35 mensen klaar om te beginnen. De eigenaren van de minicamping vertelden iets over hun bedrijf en daarna mochten wij een kijkje nemen in de nieuwe douche-was-wc ruimte en natuurlijk het ‘Proathuus’. In een stal stond ook een paard, waar de jonge campinggasten een ritje op mogen maken. Er kan ook boerengolf worden gespeeld en natuurlijk is er veel animo van de kinderen om te helpen bij het melken.

De campinggasten mogen zich nestelen rondom een mooi terrein waar de 70 koeien van het bedrijf zich te goed doen aan het malse gras. Na deze bezichtiging gaat de fietstocht verder door ons mooie

Achterhoekse landschap naar het bedrijf Motorette Vespa Verhuur/Velorette Groeps-fietsen Verhuur. Bij aankomst staat de koffie klaar met een heerlijk gebakje. Er staan ook een aantal lichtblauwe scooters en een 4-persoons groepsfiets. Ook hier wordt door de eigenaren een korte uitleg gegeven over het bedrijf, waarna de mannen zich niet meer kunnen beheersen en om de beurt een korte rit mogen maken met de scooter of de groepsfiets uit proberen. Bettina waagt zich hier ook aan en de fiets daalt de heuvel af, maar ja………. Je moet ook altijd weer terug.

Na een gezellig samenzijn zoeken we allemaal weer onze eigen fiets op en gaan we op weg naar de laatste locatie en wel Bed en Breakfast ‘De Prinsenhof’. Na een korte fietstocht slaan we rechtsaf de oprit op, waarna we omgeven zijn door een grote landschapstuin met vele waterpartijen, hortensia’s, een viertal scharrelvarkens en een paar Limousin koeien. De groep is zo groot dat we ons in kleinere groepen splitsen waarna de eigenaresse ons voorgaat naar de ingang van de B&B.

Daar aangekomen zien we een mooi terras alwaar het heerlijk toeven is met een glaasje wijn met uitzicht op de tuin. In de hal zijn nog oude ornamenten terug te vinden uit vroegere tijden. De opkamer met een klein trapje doet nog steeds dienst als slaapkamer. Boven zijn er nog twee slaapkamers waarvan er één dient als extra kamer. Zo kan de B&B gehuurd worden

9

de panne

door 6 personen. Na deze bezichtiging is er een eind gekomen aan een heel bijzondere tocht.

Op 3 oktober jl. zijn Johanna ter Horst, Eveline van Eijk en Bettina Vreeman aanwezig geweest in Dinxperlo n.a.v. het herstel van de Joodse begraafplaats aldaar. Deze begraafplaats is door vrijwilligers van Dinxpers Belang helemaal opgeknapt in het kader van het project ‘Erfgoedroutes gemeente Aalten’. Stichting Landschapsbeheer Gelderland heeft hiervoor het plan opgesteld waarmee de vrijwilligers vervolgens aan de slag konden met onder andere scholieren uit het voortgezet onderwijs. Door deze vrijwilligers worden ook rondleidingen gegeven aan leerlingen uit het basis- en voortgezet onderwijs waarbij de

geschiedenis van de joodse gemeente van Dinxperlo wordt belicht. Ook hebben de vrijwilligers zich bereid getoond om de begraafplaats duurzaam te onderhouden. Voor het opknappen en het betrekken van de leerlingen bij het doorvertellen hebben de vrijwilligers van Dinxpers Belang de Monumentenprijs Aalten 2013 gewonnen. Diverse gastsprekers waaronder Rabbijn E. Philipson kwamen aan het woord, waarna vervolgens het informatiepaneel door wethouder Kok en bestuurslid Van Weelden werd onthuld. Na afsluiting was er voor alle genodigden onder het genot van een hapje en een drankje tijd om na te praten en om de begraafplaats te bezoeken.

Als afsluiting van de zomer hebben we als medewerkers een prachtige fietstocht gemaakt langs de akkerranden in de

de panne

10

buurtschap Barlo. Het was daarna goed rusten op het terras van museumboerderij ‘de Neeth’.

Op 13 oktober presenteerden de Aaltense Middenstand en Verenigingen zich in De Pol voor de versie 2013 van Brasserie

foto Leo van der Linde

Aalten. Vele Aaltenaren kwamen er een kijkje nemen en we vielen wel op tussen al die bedrijven. Zo werd onze stand waarin we verschillende producten van de VVV en Musea samen presenteerden, druk bezocht!

En nu gaan we met alle opgedane energie enthousiast verder de winter in, u zult ons nog zien op de Adventsmarkt en verder bereiden we ons al weer vast voor op het volgend voorjaar!

11

de panne

HUUG HAYTINK

VERHALEN VERZAMELEN

Ik schreef erbij dat dit verhaal was bevestigd uit onverwachte bron.En daar gaat het me in dit stukje eigenlijk om.Die onvermoede en onverwachte beves-tiging van een al bekend verhaal.Binnen ons museum zijn enkele mensen bezig om verhalen te verzamelen.Verhalen van, met name, de Tweede Wereld oorlog en de nazi-bezetting van ons land en onze woonplaats.De verhalen die we tot dusver hebben kunnen verzamelen zijn heel interessant omdat ze een heel bijzonder licht werpen op het alledaagse leven in Aalten en omgeving in die oorlogstijd.Verhalen waarbij men heel vaak “dubbel” leefde, in de zin dat bijvoorbeeld overdag gedaan werd wat de bezetter wilde, maar ’s avonds toch het verzet werd gesteund.Zwart bleek toch vaak minder zwart, en wit verkleurde toch een beetje naar grijs.Hoe meer ik lees en hoor over de bezettingstijd in Aalten en omgeving, hoe meer ik het oude beeld van goed en fout, van zwart en wit, moet loslaten en moet gaan denken in grijstinten.

Licht grijs – donker grijs.Wij leven nu in een tijd waarin we ons geen voorstelling kunnen maken van het leven in bezettingstijd, behalve als je die tijd bewust hebt mee gemaakt.Daarom willen we graag in contact komen met die mensen die uit eigen ervaring ons kunnen vertellen over hun leven in Aalten en omgeving in de oorlog.De verhalen die we kunnen optekenen zijn heel belangrijk. Niet alleen voor ons als museum, maar ook voor de toekomst. Hoe kunnen we voorkomen dat gedachten, ideologieën en overtuigingen die toen geleid hebben tot de gruwelijkheden van Tweede Wereldoorlog in de toekomst weer de kop op steken?

Verhalen.Mocht u zelf oorlogsbelevenissen hebben, of iemand kennen die die tijd bewust heeft mee gemaakt en erover wil vertellen, neemt u dan contact op met het museum en laat een berichtje achter voor Gerhard te Voortwis of Huug Haytink, dan wordt er contact met u opgenomen.

M A R K T 1 2

De vorige keer heb ik een verhaal gedaan over o.a. Dela Wikkerink, die met de kleine vondeling regelmatig naar de ondergedoken ouders ging om zo het contact tussen ouders en kind in stand te houden.

12

de panne

M A R K T 1 2NOTITIES TIJDENS DE ONDERDUIK

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

IIvy is 15 jaar oud als hij, na enige om-zwervingen, nét voor Pasen 1943 een plek vindt in De Heurne. Hij geeft zich uit voor student(!) die voor de Arbeitseinsatz onderduikt. Hij geeft aan dat hij niet-Joods is en spreekt Achterhoeks (komt immers uit Zutphen). Als niet-Jood denkt hij, niet zonder reden, meer kans te hebben op een succesvolle onderduik.Onderweg, bij één van de eerste op-vangadressen, zegt een boer/verzetsman in Lintelo tegen hem: ”i’j spi’jt mi’j toch neet wat in de nekke”. Zegt Ivy bijdehand: “Nee, ha’j wel ‘s een jödde met blauwe ogen ’ezien?” Nee dat had ie nooit. Dus ging hij met ‘m verder.

Hieronder, in cursief, wat voorbeelden van zijn notities, soms met enige toelichting , tussen haakjes, van ondergetekende?

Eind 1942:24/12: persoonsbew. gehaald, + pasfoto; mr

bezoek(mr = dhr. van der Giessen, een man die Ivy de gehele oorlog gesteund heeft)

Ivy Philips is een joodse puber. Hij woont eind 1942 in Zutphen met moeder en broertje Maurits. Vader is zojuist gearresteerd en afgevoerd met uiteindelijk onbekende bestemming. Dan begint hij z’n notieboekje bij te houden.In steekwoorden, op gepaste maar niet minder intense afstand, volgen we het leven van een joodse jongen in oorlogstijd. Een bijzonder interessante, heel persoonlijk gekleurde, inkijk.Temeer omdat Aaltense Musea Ivy de afgelopen 2 jaar uitgebreid heeft mogen interviewen.

13

de panne

25/12 : eerste goeie nachtvorst; 26/12 : -2 graden .

194310/1: veel gekregen; 8 u Wim ; mr (later zie ik in boekje ’44 dat Ivy 10/1 jarig is)19/1: ongev. 24 uur uit huis gezet(moeder en broertje worden uiteindelijk niet weggevoerd en keren naar huis terug waar ze Ivy wakker maken, die boven op zolder sliep) 20/1: bij Winter in huis gekomen (21/1: mr 14.30; 9 uur zaak; 1 ½ voor JR22/1: huis leeggehaald; mr 4 uur24/1: kaartje halen, wim afzeggen25/1: weer naar school; horloge+ portemonnee halen(Bijna dagelijks ziet hij mr en /of Wim, vriendje Wim).

2/4: mr voor mij naar Vorden; niet thuis (op zoek naar onderduikplekken voor z’n moeder en broertje).3/4: molenaar afzeggen, iets gehoord dat dinsdag moeder naar V?5/4: moeder een dag uitstel; mr voor mij naar Vorden; geslaagd6/4: Warnsveld; mr geslapen op boerderij, afscheid v. moeder.7/4: moeder en maurits vertrokken; gelezen. (Ivy had besloten onder te duiken, zo jong als ie was, moeder kon nog niet onderduiken en meldde zich met z’n jonge broertje voor de trein naar Vught. Na een aantal weken werden ze naar Westerbork gebracht en vandaar al gauw naar Sobibor, waar ze zijn omgekomen). 11/4: klein konijntje gevangen, verdwaald bij

wandeling, in Wichmond uitgekomen; in de tuin gewerkt .(Ivy zit dan al even op z’n 2e onderduikplek, in het buitengebied van Vorden, bij ene Tonnet)27/4 : met Johan mesthoop gemaakt; ’s avonds naar kapper; niet thuis (Ivy is ondertussen in de Heurne beland op de Nieuwe Roesse, Apenhorsterweg)28/4: gier gepompt; draad gespannen; werkkleding gekregen; kapper29/4: giergepompt; naar dorp; badhuis geweest, foto’s laten maken30/4: haver geschoffeld; geen melk; soldaten moeten zich in krijgsgevangenschap melden.

1/5: staking, geen melk geleverd, geen foto’s gehaald; Frits3/5: alles weer normaal; wandelkaart gekocht. (op de 26e was hij nl. ook verdwaald)4/5: haver gehakt .8/5: ’s avonds: geheel gewassen (wordt uitdrukkelijk zo genoemd, blijkbaar niet naar het badhuis geweest, het was zaterdag)9/5 : lange middagslaap; met Frits gewandeld, gegeten bij de Koop/Hoop(?)10/5 : inval der Duitsers herdacht; mangels gehakt , (ook de 11e)12/5: stroo van zolder gehaald en aan een mijt gezet13/5: stroo van zolder, schoongemaakt, aardappelland gesligd (met ‘d)14/5: ’s morgens: gesligd ; ’s middags: haver gehakt ; ’s avonds : geveld 17/5: wijte gehakt; op het paard gezeten zowat afgevallen

14

de panne

23/5: alarm, geholpen en toen naar hut gegaan, naar de bult(?)25/4: geslapen in hut, van 1-3 wachtgelopen met Bob; gehooid.

De volgende weken lezen we vooral:Aardappels hakken en later aanbouwen, mangels dunnen, brandnetels bijeen harken, strond (met’d’) slaan, mais hakken, ook blauwe bloemen in tarwe plukken en boerekool planten.

16/6 : Opa Roozendaal +( overlijden herdacht), tot 2 u gehooid; 9 ½ Frits;naar de hut gegaan 17/6: 4-6 u: met Frits wacht, 6-8 geslapen, + gelezen + gepraat. 8 u weggegaan(blijkbaar was het even wat gevaarlijker.)

5/8: ziek geweest; haver gemaaid; ’s middags in bed gelegen (dat is doorgestreept); weer een stuk beter (hij maakte z’n notities vaak per paar dagen, zeker als het druk was met het werk)11/8: geslapen met Frits + Hendrik in hut.12/8: Wim (in pen geschreven); Frits weggegaan; Dirk gepakt ; Frits z’n boekje (?) weggebracht(Er was gekletst over het joods zijn van Frits en in mindere mate van Ivy, zag er minder joods uit.)

We lezen vooral over de bijzondere werkzaamheden of gebeurtenissen. ‘Stal uutmesten’, vee voeren en melken was een gewone taak; huusdag en gaodag ook, die noteerde hij niet. In de winter/herfst lezen we over de oogst en verwerking van de

bieten, de mangels, over knollen plukken en afsnijden, tabak hangen, mais afbessen , dorsen, kafhok schoonmaken enz. enz. Maar ook heel regelmatig ging Ivy op stap, naar de kerk, zelfs naar Hengelo en Warnsveld , op bezoek bij de vroegere dienstbodes of mr x. Regelmatig gíng er een pak mee of werd er een pak opgehaald, was er wat met het horloge (beide waren van z’n vader geweest), ging ie naar het badhuis (in Varsseveld aan de weg naar Sinderen) of naar de kapper etc. Al met al had ie, zo te zien vrij veel aanloop en was ie zelf vrij veel op stap.Op zaterdagen zien we heel vaak badhuis en tuin harken of aanharken genoteerd.Ook dat ging in de oorlog gewoon door. De zondagen werden, behalve de kerkgang, vaak gebruikt om brieven te schrijven en vrienden te treffen. En zo kwam Ivy, dankzij z’n niet-joodse onderduik in de ‘Dinxperse’ Heurne, en met goeie valse papieren, heelhuids de oorlog door en startte april 1945 z’n gewone leven weer op. Zijn vader, moeder en broertje zijn omgekomen.

Binnenkort, als de transcriptie van de boekjes heeft plaatsgevonden, kunt u de boekjes helemaal doornemen, ook met geschreven en, hopelijk, de audio-visuele toelichting van Ivy zelf. Wie wil ons daarbij helpen.

15

de panne

Zaterdag 19 oktober jl. was ook in ons museum weer de jaarlijkse Gelderse Museumdag.Het thema van dit jaar leende zich uitstekend om daar een speciaal kinderprogramma voor te bedenken en dat is de vrijwilligers van onze commissie ‘de Gaostok’ wel toevertrouwd.De hele dag was ons museum in de sfeer van sprookjes waarin ridders, koningen en koninginnen, prinsen en prinsessen de hoofdrol speelden.

Op drie plekken in het museum werden aan de kinderen verhalen verteld en tussendoor kon ieder kind in het infolab aan de slag om voor zichzelf een mooie kroon te maken en zich daarna op Koninklijke wijze te verkleden.Vervolgens werd de Koninklijke Hoogheid vergezeld door een lakei naar de speciaal gebouwde troon in de hal geleid alwaar de ouders of grootouders de gelegenheid kregen de nodige foto’s te maken.

“ Er was eens ……….”, thema van de Gelderse Museumdag.

GELDERSE MUSEUMDAG 19 OKTOBER 2013

16

de panne

“Onze nieuwe prijsvraag is wat lastiger”, schreven we in het vorige nummer.Nou, dat was niet te merken aan het aantal inzendingen! De meeste mensen hadden de namen goed en een enkeling wist ook de gebeurtenis. De foto is genomen op 15 augustus 1967, ’s avonds om 19.00 uur tijdens de opening van de nieuwe christelijke nationale lagere school in buurtschap Barlo. Op de uitnodiging stond vermeld dat de opening om 18.45 uur zou plaatsvinden, zo zijn ze het bekende “Balse kwattaerken” voor geweest!Op de foto zien we links, met hoed, burgemeester E.S. van Veen, in het midden het hoofd van de school, J. Straaijer en rechts de voorzitter van de school de heer H.C. Ligterink. Tussen beide heren links zien we wethouder Luiten.

Kleinzoon Hermen van voorzitter Ligterink, herkende natuurlijk direct zijn opa op de foto en wist zich als, toendertijd vierjarig jongetje , de dag nog goed te herinneren:“Zelf zat ik nog op de olde holten kleuterschole ‘Marianne’, achter het Verenigingsgebouw. Ik was den jongsten van onze klasse en ik wette nog wal dat ik onmundig jaloers wazze op Reini Piek. Reinie zat ene klasse hoger as mien, was ok den jongsten van de klasse en was zodoonde de jongsten laerling van de laegere schole. En wat wol ’t geval: Zee moch

as jongsten laerling (mede) de ni-je schole openen! Ik wol dat de schole een jaor later was ebouwd of dat den bouw wat langzamer was egaone, maor dat zat der neet in, want ’t bestuur, en a’k mien neet vergisse veurnamelijk mien opa, hat de wind der good onder. Dus de schole was in miene ogen een jaor te vrog klaor.”

Winnaar is Wim Westerveld, Breukelaarplein 12.We hebben hem thuis de prijs overhandigd. Iedereen weer hartelijk bedankt voor het meedoen!

W I E Z I J N D AT D A N ?

17

de panne

Onze nieuwe prijsvraag betreft wederom een opening. Maar wat werd er geopend? Wanneer gebeurde dat en wie herkennen we op de foto? Graag weer zoveel mogelijk goede antwoorden.

Uw antwoorden kunt u weer mailen naar theaonnink@upcmail.nl of geef het, t.a.v. de Panne, schriftelijk af bij de balie van ons museum.

Veel succes!

18

de panne

De Barlose toneelgroep heeft afgelopen zomer tijdens het volksfeest een revue voor het voetlicht gebracht onder de titel: “Mijn tent is top”, met muzikale intermezzo’s gespeeld en gezongen door “De Barloband”. De revue en sommige liedjes waren geschreven door een lid van onze Oranjevereniging, te weten Jan van Wim van d’n Blauwen van de Hofstae!

Eén van de liedjes had de titel “De Köttelpaerkesblues”:

In de weide veur ons huus he’w ne bongerd en daor greuitne groten köttelpaerkesboom wee’t in ’t veurjaor prachteg bleuit.

Zonnen joekel van ne boom, daor verwacht i-j heel wat van,maor de paerkes van den boom, … ach, daor he’j neet völle an.Teggenwaordeg wordtg zo’n köttelpaerken nog amper éwaardaerd.Zo’n köttereg klein drietding, ’t schellen amper weerd.

Klein maor fi jn wordt vake ezegd, maor dat is ’t em no net,he is ok nog onogelek. ’t Zit em ok neet met.

Kiek i-j teggen iemand op wee’t völle indruk mek,den good ’t woord kan doon en leidt haost elk gesprek;en a’j zo-een heurt praoten, schient ’t dat he alles kanen zonder Achterhooks accent, daor wor’j jaloers jo van.

Denk an onzen paerboom, i-j verwacht der heel wat van,maor de paerkes van den boom, … ach, daor he’j neet völle an.

Veul i-j ow ne köttelpaere, zonder uterlek vertoon,dan kö’j daor ovver massen, maor i-j mot ’t der met doon.Hol op met drammen, wat hef dat no veur nut,der is d’r altied wal argens ene wee’t tóch wat in ow zut!!!

Ingeleverd door Hans Ligterink.

KÖTTELPAERKES

19

de panne

De Freriksschure is onderdeel van de Aaltense Musea en eigendom van de Stichting Vrienden van de Aaltense Musea. Eind vorige eeuw is de dorpsboerderij, een totaal vervallen rijksmonument, in eigendom gekomen van de Aaltense Musea. De boerderij is uiteindelijk met subsidie van het rijk volledig gerenoveerd en ingericht als agrarisch museum in de geest van een oorspronkelijke boerderij. Er bleven echter weinig originele elementen over van gebouw en inrichting. Wat we nu zien is in feite een replica van een Saksische boerderij. Met de verbinding van de drie panden van de musea in 2003/2004 is het gebouw overgedragen aan de Stichting Vrienden van de Aaltense Musea.

De dorpsboerderij is zoals genoemd onderdeel van de Aaltense Musea. In deze boerderij worden agrarische ambachten en een aantal karren en koetsen uit vervlogen tijden tentoongesteld. Op de 1e verdieping zien we historische gebruiksvoorwerpen van diverse aard, die zowel op de boer, als in de burgerij werden gebruikt. Al met al een collectie om trots op te zijn. Wel zijn er nadelen aan de Freriksschure verbonden. Het gebruik van de schuur beperkt zich tot de zomermaanden. Wie wel

eens in de winter de schuur heeft bezocht, weet dat ondanks een winterjas, het geen pleziertje is er lange tijd te vertoeven.

Dit is ook de reden dat directie en bestuur, mede op aandringen van de Gemeente Aalten, zijn gaan onderzoeken of de schuur voor een langere periode per jaar kan worden benut. Wat heeft de Gemeente Aalten van doen met de Freriksschure? Als grootste sponsor van onze musea vindt men dat wij de gebouwen beter kunnen/moeten benutten. Hierdoor krijgen wij als musea meer mogelijkheden om inkomsten te genereren, en hierdoor minder te hoeven leunen op de Gemeentelijke subsidie. Als je het seizoen voor de boerderij wilt oprekken ontkom je niet aan het verwarmen van het gebouw. Op dit moment is er geen enkele verwarming met uitzondering van de opkamer in het gebouw. Daar wordt dan ook flink gestookt voor weinig mensen. Willen we daar slimmer mee omgaan ontkom je niet aan isolatie. Dit laatste is een lastige als je de aard en de structuur van het gebouw kent. Wil je het gebouw zoveel mogelijk in tact laten zul je uitermate creatief moeten zijn.De creativiteit en bouwkundige kennis is echter onvoldoende in de organisatie

F R E R I K S S C H U R E

TON DE VRIES, voorzitter bestuur Aaltense Musea

20

de panne

en bestuur aanwezig. Wel is er goed contact met plaatselijke specialisten die willen meedenken. Ook is er een goed netwerk waaronder contacten met de Technische Universiteit in Delft (hierna te noemen de TU Delft). Met de TU Delft zijn wij overeengekomen dat er voor de studierichting Architectuur een prijsvraag zou worden uitgeschreven. De opdracht was de dorpsboerderij Frerikschure te isoleren, multifunctioneel te maken en als museum van de toekomst de agrarische geschiedenis van de ambachten e.d. te vertellen. Dat alles met respect voor de historische waarde van het gebouw, als rijksmonument.

Al met al een geen eenvoudige opdracht. Uiteindelijk hebben 7 studenten/groepen studenten de handschoen opgepakt hetgeen resulteerde in 7 ontwerpen.Om tot een juiste keuze te komen heeft het bestuur, om een breed draagvlak te creëren, de plan nen laten b e o o r d e l e n door een jury, v r i j w i l l i g e r s en publiek. In de jury waren v e r t e g e n -w o o r d i g d mensen uit het bedr i j fs leven, P r o v i n c i a l e

staten, Gemeente Aalten, Gelders Genootschap en Gelders Erfgoed, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Raad van Advies en Duitse partners etc. etc. Met andere woorden het bestuur is niet over een nacht ijs gegaan bij het beoordelen naar de haalbaarheid van de plannen. Naast de vakjury is ook gedurende de zomermaanden aan het publiek gevraagd om een gemotiveerd oordeel te geven. Ook is aan de medewerkers en vrijwilligers gevraagd welk ontwerp hun voorkeur heeft. Bij de telling van de stemmen was het opmerkelijk dat deze drie groepen alle drie unaniem hebben gekozen voor het ontwerp van Rosanne Visscher.

Hoe nu verder. Het plan is dat het voorstel nu verder in samenspraak met ons wordt uitgewerkt. Ook wordt nu een begroting

21

de panne

opgesteld. Daarbij zal Rinke ter Haar, architect uit Aalten, Rosanne Visscher gaan begeleiden om haar ontwerp verder uit te werken en te toetsen. Rinke ter Haar was ook in de jury vertegenwoordigd. Aan de hand van de begroting zal een financieel plaatje worden opgesteld. Voor dat er überhaupt iets kan gebeuren zullen de financiën op orde moeten zijn en de vergunningen verstrekt. Voor het verkrijgen van de financiering zal de marketingcommissie een plan voor fondswerving en een exploitatieplan Freriksschure gaan opstellen en uitvoeren. Zonder een sluitende exploitatie heeft het geen zin om aan fondswerving te doen. Voor een sluitende exploitatie is creativiteit gewenst. Welke extra en nieuwe activiteiten kunnen wij realiseren in de vernieuwde schuur. Hoe binden we nieuwe partijen aan ons? Het binnenhalen van de benodigde

financiën zal gelet op de economische crisis, geen sinecure zijn. Aan de andere kant zijn er daardoor juist ook weer economische kansen voor recreatie en toerisme van Aalten. Ook het verkrijgen van de noodzakelijke bouwvergunningen, denk hierbij aan de status van het gebouw te weten rijksmonument, zal nog wel wat voeten in aarde hebben. Al met al een flinke klus. In de loop van 2014 willen we voldoende zicht hebben op de benodigde financiering en de noodzakelijke bouw-vergunningen binnen voor onze plannen dat we verder kunnen. Als alles lukt zouden we in 2015/16 met de verbouwing kunnen beginnen.

22

de panne

Ik zal het museum bij iedereen aanbevelen.Is een bijzonder museum vanuit mensen zelf verteld. Geen opsomming. Ik wens iedereen een bezoek aan zo’n museum toe!14-07-2013 A.T.

Wat prachtig! Nou de derde keer in drie dagen!Ik raak niet uitgekeken! Veel bewondering voor al het werk. Het boekje is zeker de moeite waard. Wat geweldig al die achterliggende verhalen.Bij het zien van al dat werk word ik nederig over mijn eigen handwerk.Hartelijk dank voor deze mooie momenten!20-07-2013 J.Z. Zoetermeer.

Heel aangrijpend en educatief! Het verleden komt tot leven dankzij de verhalen. Er is ook aandacht voor kinderen van foute ouders. Wat we meenemen naar huis zijn naast diepe emoties de les dat oordelen en veroordelen niet mogen leiden naar een herhaling van dat wat toen gebeurd is. 16-08-2013 M.W. uit België

G A S T E N B O E K

23

de panne

Afgelopen zomer werd door MondiAalten in het kader van het 25-jarig bestaan een jubileumweek georganiseerd.De week werd afgesloten op zaterdag 8 juni met een wereldmarkt op het Aaltense marktplein.Ook de Aaltense Musea namen hieraan deel.De deelnemers aan deze wereldmarkt, waarvan de een al geruime tijd in Aalten woont en de ander nog maar kort, waren op 25 september te gast in ons museum om hen met de Aaltense geschiedenis en ons museum kennis te laten maken.

Zij werden met koffie en een plak krentenwegge ontvangen waarna ze door Tjikke Hoekstra en Hans de Graaf werden rondgeleid.

De gasten waren zeer onder de indruk en stelden deze avond zeer op prijs.

DEELNEMERS MONDIAALTEN TE GAST IN AALTENSE MUSEA.

24

de panne

E X P O S I T I E

GEMERKT 2013 EEN GROOT SUCCES.

GERHARD TE VOORTWIS

Tentoonstelling zet vrouwelijk erfgoed op de kaart. In drieënhalve maand tijd kwamen ruim 1700 mensen de 150 merklappen van ‘Gemerkt 2013’ bekijken.In alle soorten en maten hingen de merklappen overal in het museum. Klein en groot, gemaakt in 1783, maar ook in 2009. Oefenlapjes, maar ook grote werken, soms zelfs meesterwerken. Bijna altijd merklappen met een verhaal. Een verhaal over wat de lap vertelt; over de omstandigheden waaronder deze gemaakt is; over de lotgevallen van de maakster/maker of over die van de lap zelf in de loop der tijd.Mooie verhalen, droevige verhalen, verhalen over nu én over vroeger. Zoals de lap die bij een brand verdwijnt en na 60 jaar weer tevoorschijn komt. De oude lap die nog nét uit de vuilnisbak wordt gevist. Een lap die niemand wil hebben binnen de familie, maar wel de lijst waar de lap in zat.

Een simpele oproep in de lokale bladen en ‘De Gelderlander’ deed een enorm aantal merklappen bij het museum belanden. Gelukkig zijn veel merklappen goed genoeg bewaard gebleven. Soms heel zorgvuldig en mooi gerestaureerd. Soms zie je de rook en het vet als het ware nog op de lap zitten.

Omdat ze immers vaak in de woonkeuken hingen. Prachtig zijn de verhalen van vrouwen die via de eerste oefenlapjes ondervonden hoe fijn ze het vonden op deze manier creatief bezig te zijn. Ook zijn er even prachtige verhalen van meisjes die het vréselijk vonden om te borduren , om zo precies en geduldig te moeten werken. Meisjes die er ook later geen plezier in kregen. Zo’n 12/13/14 jaar oud ,maken meisjes in de 19e eeuw in de Achterhoek en over de grens de mooiste merklappen. Ze vertellen er hún verhaal mee. In elk geval gaat het ook dan al over mooi, over schoonheid, over kleuren die passen, over samenhang in het ontwerp. Opvallend is de fleurigheid van de merklappen die de plattelandsmeisjes in onze streek rond 1900 maakten.Vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw zien we een opbloei van merklappen maken. Ook dan weer in alle verscheidenheid en met allerlei verhalen eromheen. Wie weet roept deze tentoonstelling wel nieuwe merklapactiviteiten op in onze regio. De Aaltense Samen-maak-merklap is ondertussen bijna klaar en vanaf medio november in het museum te bewonderen. De merklap , een geweldig voorbeeld van vrouwelijk cultureel erfgoed.

25

De schenking die we mochten ontvangen van mevr. van de Kemp uit Silvolde, een juweel van een merklap uit begin 1900

26

Wij presenteren van 21 februari tot en met 5 oktober 2014 de tentoonstelling ‘Liefde in oorlogstijd. De expositie gaat over gewone en ongewone liefdesverhalen. Van vriendschap en verliefdheid, tot tragische liefdes in oorlogstijd. Verhalen over ‘gewone’ verkeringen, maar ook buitengewone, verdrietige en hartverscheurende verhalen: de roze liefde, liefde tijdens het onderduiken, de liefde tussen verschillende gezindten. Ook tussen verschillende nationaliteiten (met Duitsers, Engelsen en

Canadezen), liefde in het concentratiekamp, de liefde die dicht tegen prostitutie aanzat, maar ook kameraadschap en speciale vriendschappen, gesmeed in moeilijke tijden. Het zijn allemaal gebeurtenissen die beïnvloed, getekend en gekleurd zijn door de oorlog. Vaak voorgoed sporen achterlatend in de levens van betrokkenen.Wij willen de verschillende kanten en gevolgen van wat oorlog doet met mensen, vastleggen, bewaren voor het nageslacht en daarom ook tonen. De

OPROEP VOOR DE VOLGENDE EXPOSTIE ‘LIEFDE IN OORLOGSTIJD’

GEZOCHT: VERHALEN OVER LIEFDE IN OORLOGSTIJD

27

de panne

tentoonstelling wordt aangevuld met verhalen uit de euregio. De oproep geldt voor de Achterhoek en Westfalen.

Uw verhaalWas u verliefd op een onderduiker en werd het niks? Of werd het juist de liefde van uw leven? Voelde u zich als jong meisje aangetrokken tot die vriendelijke Duitse soldaat?

Of was er iemand verliefd op u en kon u daar onmogelijk op ingaan omdat u aan de andere kant stond? Bent u getrouwd in de oorlog en ging dat anders dan wat gebruikelijk was?

Kent u voorbeelden van vriendschappen, relaties, verliefdheden, bijvoorbeeld van onderduikers of van evacués, met Achterhoekers? Kreeg u vlinders in uw buik van die aantrekkelijk koerierster? Of juist van de gespierde onderduiker met die interessante stadse babbel? Of liet deze uw zuster, nicht, buurvrouw in verwarring achter?

Andermans verhaalHet kan ook zijn dat u verhalen hebt over anderen. Kent u voorbeelden van vriendschappen, relaties en/of verliefdheden tijdens de oorlog of was u er (zijdelings) bij betrokken? Of kent u een verhaal dat betrokkenen zelf niet meer kunnen vertellen?

Laat het ons weten VOOR 4 DECEMBER A.S.We kijken uit naar uw verhaal, foto’s en ook naar bijbehorende attributen. Informeert u ons s.v.p. per email: info@aaltensemusea.nl of per post: Aaltense Musea, Markt 14, 7121 CS Aalten, t.a.v. Gerhard te Voortwis. Of bel ons: tel. 0543-471797. U wordt dan zo snel mogelijk teruggebeld. Uiteraard gaan wij zorgvuldig met uw verhaal en materiaal om. U kunt desgewenst ook anoniem aanleveren. Sommige verhalen zijn zo bijzonder dat wij die vastleggen op video (uiteraard met uw toestemming).

28

de panne

Wij zijn Vera, Tamara en Louise. Via school kwamen wij in aanraking met een project dat gaat over het onder de aandacht brengen van ‘stille rampen’. Dit zijn rampen die weinig in het nieuws komen en waar mensen dus ook weinig van weten. Naar aanleiding van dit project zijn we begonnen met het organiseren van een expositie. Het onderwerp van de expositie is ‘trafficking’. Dit is het lokken van mensen onder valse beloftes om ze vervolgens in slechte condities te laten werken. In onze expositie willen we dit onder de aandacht brengen door middel van foto’s en verhalen van mensen die dit hebben meegemaakt. De expositie opent op 1 december en is tot eind januari te bezoeken. Hij komt te hangen in de marktkamer, in het museum.

Wij hebben deze expositie helemaal zelf bekostigd en vooral het printen van de foto’s heeft ons veel geld gekost. Dus als u iets wilt bijdragen in de gemaakte kosten zouden we dat heel fijn vinden. Op www.pitchstar.nl staat onze actie beschreven en u kunt daar heel makkelijk geld doneren. Elke euro is welkom! U kunt ook twee euro doneren door pitch 1210 naar 3010 te smssen. Alvast heel hartelijk bedankt voor uw bijdrage en wij nodigen u graag uit om te komen kijken als de expositie er hangt! Vera, Tamara en Louise

EXPOSITIE STILLE RAMPEN

29

de panne

I N T E RV I E W

MET LEJO SCHENK

DOOR THEA ONNINK-STRONKS

“De toekomst van elk museum vereist grote oplettendheid en creativiteit”

Lejo wordt in 1949 als oudste zoon in een Aaltens katholiek gezin geboren.

Uiteindelijk zal het gezin acht kinderen gaan tellen. Niet lang na zijn geboorte verhuizen

ze van de Barloseweg naar de van Heemskerckstraat in Aalten. Daar groeit hij op. Vanaf jong is Lejo geïnteresseerd in geschiedenis en al op 16-17-jarige leeftijd is hij bezig de familiestamboom van Schenk bij elkaar te sprokkelen. “Hele schriftjes heb ik vol ge schreven”. Daarnaast was hij, zegt hij met een glimlach, “als goed katholiek jongetje een vrome misdienaar”, die soms al om half zeven ’s ochtends in de kapel van het klooster aanwezig is voor de mis.

Na de lagere school gaat hij naar Groenlo, naar de Katholieke H.B.S. Daar wordt al snel duidelijk dat hij wat met schrijven heeft en wordt hij redacteur van de schoolkrant. Hij schrijft over oude gebruiksvoorwerpen. Informatie daarover krijgt hij van de bekende archivaris D.W. Kobes. Voor verdere studie vertrekt Lejo

op 18-jarige leeftijd naar Utrecht, waar hij journalistiek gaat studeren.

30

de panne

Ondertussen ontwikkelt hij verschillende andere hobby’s, maar antieke wandtegels wordt zijn specialiteit. Als kind was hij veel in de boerderijen van zijn beide grootouders, in Lichtenvoorde en aan de Aaltense Romienendiek. Altijd viel zijn oog op de betegelde schouwen, in Aalten waren dat tegels met de bekende paarse bloempotjes. Die wekken zijn nieuwsgierigheid op en hij gaat op zoek naar de betekenis erachter. Hij ontdekt dat alle motieven een diepere betekenis hebben en nu, jaren later, heeft hij inmiddels een grote verzameling an-tieke wandtegels aangelegd. Zodra er een kans is op nieuwe aanwinsten, is hij er als de kippen bij. Daar laat hij geen telefoontje voor schieten. Dat blijkt tijdens ons inter-view wanneer hij zich verexcuseert om even een telefoontje aan te nemen van iemand die hem het laatste nieuws geeft over zeer zeldzame 17-eeuwse wandtegels. Hij had ze een poos geleden ontdekt en nu is er de mogelijkheid deze uit het oude herenhuis te laten verwijderen en wie weet… een paar voor zijn eigen verzameling? Het is dan ook geen grote verrassing als hij vertelt dat hij voorzitter is van de Vriendenstichting van het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo en redacteur van het jaarboek dat door dit museum uitgegeven wordt.

Lejo werkt na zijn studie als programma-maker bij de publieke omroep en heeft onder andere voor de NOS een documentaire gemaakt over de migrantenbeweging vanuit deze streek naar de Verenigde

Staten. “Een heel apart gevoel om bij graven te staan in Wisconsin met allerlei Aaltense familienamen.” Bij de IKON, de publieke omroep die zich sterk betrokken voelt bij Derde Wereldproblematiek, sociale- en mensenrechten en milieu, is hij eindredacteur ten tijde van de moord op de vier IKON-journalisten in El Salvador in maart 1982. Hij ervaart dit drama als een groot dieptepunt. Van 1995-2000 is hij directeur van de IKON. Lejo vindt het belangrijk mensen te informeren en achtergronden te laten zien waardoor men weet wat binnen een probleem werkelijk speelt en men zich daardoor een doordachte mening kan vormen of verantwoorde keuze kan maken. Daarna is hij tot januari 2012 directeur van het Tropenmuseum in Amsterdam. Naar zijn idee een bijna vlekkeloze overgang, omdat beide functies, zoals bovengenoemd, raakvlakken hadden.

Tegenwoordig bekleedt Lejo nog verschillende bestuursfuncties, zodat hij zijn opgedane bestuurservaring door kan geven. Om een voorbeeld te geven: de Raad van Cultuur adviseert de minister van OC&W en het parlement over het nationale cultuurbeleid. Dat gaat over muziek, podiumkunsten, media, letteren, bibliotheken, archieven, monumenten, archeologie en musea. Lejo was het afgelopen jaar voorzitter van de Commissie Musea binnen de Raad van Cultuur en momenteel heeft hij nog zitting in de domeincommissie Erfgoed.

31

de panne

Hans de Graaf, voor wiens werk Lejo veel respect heeft en oud-voorzitter van ons museum, heeft enkele jaren geleden Lejo voor de Raad van Advies gevraagd. Hoewel hij al verschillende taken had, wist zijn vrouw dat hij een verzoek van Hans om deel te worden van de Raad van Advies van het Aaltense museum, niet af zou slaan. Lejo vertelt: “Vroeger liep ik hier zo af en toe even binnen. Het is leuk om er nu bij betrokken te zijn. Deze raad denkt mee over de toekomst van ons museum en de vraag hoe ons museum zich nog meer kan verankeren in de gemeenschap. Belangrijk daarbinnen is het uitwerken van de verschillende thema’s waarmee ons museum zich kan onderscheiden, zoals bijvoorbeeld de oorlog- hoorn- textiel- en economische geschiedenis. Een museum moet er voor zorgen dat een bezoeker zich nestelt in het verhaal dat het vertellen wil, zodat hij persoonlijk geraakt wordt. Hij moet er deel van worden. Hij moet er vinden waar hij eigenlijk niet eens naar op zoek was. Dat kan door met objecten, ruimte en verhalen zoveel mogelijk zintuigen te prikkelen.

Lejo is tevens voorzitter van de commissie die zich bezighoudt met de functie die de ‘Frerikschure’ in de toekomst gaat krijgen. Hij is deze dag in Aalten omdat een keuze gemaakt moet worden uit de verschillende ontwerpen die door studenten van de Ontwerpcampus TU Delft zijn ingeleverd. . De “Freriksschure” kan een belangrijke functie voor het museum vervullen, volgens Lejo. “Het is goed dingen van het

verleden te bewaren, maar daarnaast is het belangrijk dat het een verbinding met het heden en de toekomst heeft, een plek voor ontmoeting, plaats bieden voor discussies of lezingen, zodat het een schakel kan zijn tussen generaties en ervaringen en er steeds nieuwe verbindingen ontstaan tussen verleden, heden en toekomst. Die faciliteit kan de ‘Freriksschure’ zijn. Natuurlijk met behoud van karakter, sfeer en authenticiteit.”

Voor de toekomst van dit museum is het volgens Lejo belangrijk dat er steeds meer lijnen gelegd worden met bijvoorbeeld het bedrijfsleven en de verenigingen. Men moet kijken wat men voor elkaar kan betekenen. “Geen enkel museum redt het in de toekomst met bedelbrieven om sponsors. Als je de juiste zenuw weet te raken, wanneer je bewoners betrokken weet te krijgen bij het museum, het laat vergroeien met bedrijven, zodat ze profijt van elkaar kunnen hebben, dan kun je het redden, want het moet van beide kanten komen, we zullen het samen moeten doen”.

32

de panne

C O L U M N

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

Ben ik een paar weken geleden in Münsterland aan het fietsen, hoor ik veel mensen ‘moi’ of ‘moi’n’ zeggen. Verder spraken ze en deden ze gewoon Duits. Het was voortdurend ‘Moi’n’ wat de klok sloeg: in een grand-café-met-enige-allure in Paderborn, op de markt in Hamm, in Dülmen in een hotelletje. Op de fiets hoor je steeds ‘hálo’ of ‘moi’n’. Met name jongeren. Zelfs in een jongerenprogramma op televisie hoorde ik de deelnemers elkaar begroeten met ‘Moi’n’. Een soort van nieuwe mode?

Hoe gemakkelijk kunnen wíj écht iets voor de Achterhoek en voor onszelf betekenen! Zonder kosten, zonder moeite! Samen met Twente en Salland de regio zichtbaar op de kaart zetten. Het land achter de Gelderse IJssel waar het leven goed is. Waar de mensen elkaar nog kennen. Waar het naoberschap is uitgevonden. Waar men op het Westen én op het Oosten gericht is. De regio waar men ‘moi’ tegen elkaar zegt. Moi als symbool van alles wat ons onderscheidt van de rest van Nederland. En waar we, al met al, niet ontevreden over zijn. Ziedaar, alle ingrediënten voor een ijzersterke regio-nieuwe-stijl.

De meeste randstedelingen denken trouwens al dat Salland, Twente en de Achterhoek één en het zelfde gebied vormen… Dat komt dus goed uit.Waar het even kan, trekken we in dezen samen op met de regio’s aan de ’gunne’ kant , waar ze dus al veel meer ‘moi’n’ tegen elkaar blijken te zeggen. Hebben we zó een paar miljoen mensen die elkaar dagelijks begroeten met ‘moi’ of ‘moi’n’.

Ik weet het zeker, als wij met z’n allen vanaf 1 januari 2014 ‘moi’ gaan zeggen in plaats

33

de panne

van hi of hai, of hallo of dag, zetten we onze regio keihard en defi nitief op de kaart. Daar kan Plasterk niét van terug hebben. Wat verwijst er eigenlijk meer naar ons en ons erfgoed dan ‘moi’? Nieuwkomers hoeven alleen nog maar ‘moi’ aan te leren en dan is het al goed; dan horen ze er al bij.

Stel je voor, alle treincontroleurs van Arriva, alle medewerkers van de Rabobanken, van Sensire, van alle gemeentebalies, alle supermarktmedewerkers en personeel van andere winkels die je begroeten met ‘moi’… Geweldig toch?

Stel je voor als Gerrit Komrij z’n snerpende en humorvolle interviews of presentaties steevast met ‘moi samen’ was begonnen. De Achterhoek had er dan heel anders voor gestaan. Of Nout Wellink, toen hij nog baas van de Nederlandse Bank was, of onze Guus Hiddink.Zullen we er in de Aaltense Musea dan maar mee beginnen? Op Facebook zit ons museum al… gewoon een kwestie van bevriend worden, ‘liken’ en delen… En dan komt het wel goed. Crowdfunding is er niks bij. Niks geen dure promotie-campagnes, gewoon per 1 januari starten met ‘moi’ zeggen. In ieder geval, zodra ik na Arnhem de IJssel oversteek.Vanaf december ga ik trouwens wel alvast wat oefenen.

Wel wat waart ....

De jongens brachten

in de raenge

de tuinsteule

naor bovven.

Zoerkool in de tonne

spek in de wieme

en zommer op zolder

göf een geröst geveul

noo de winter kump.

Wel wat waart

hef wat.

Henk Krosenbrink

Hölten letters

34

de panne

D I A L E C T V E R H A A L

THEA ONNINK-STRONKS

DWARS DEUR BARLO

’t Is oktober 1994 en as Barlose commissie ‘50 jaor Bevrijding!’ wazze wi’j samen bezig met een programma veur 5 mei 1995 um 50 jaor bevrijding te vieren! Al praotend kwame wi’j op ’t idee ne fietstocht uut te zetten langs plaatsen in Barlo waor tiedens de oorlog wat was gebeurd. Van elk punt zolle wi’j ne korte beschrieving maken en dèn folder an de fietsers metgevven, zodat ze terplekke de informatie konden laezen.Elk lid van de commissie zol een aantal mensen bezeuken dee ons ovver de oorlogstied konden vertellen en wi’j sprokken af da-w ovver veertien dage weer bi’j mekare kwamen um te kieken of wi’j voldoende onderwarpen hadden veur de fietstocht.

Toen wi’j weer bi’j mekare zaten, was iederene stille. Alle commissieleden waren

van ‘nao de oorlog’ en natuurlijk hadde wi’j van onze olders ’t neudige eheurd, maor dat der zovölle gebeurd was… in onze kleine buurtschap Barlo… daor waren wi’j stille van!

Allemaole ha-w verhalen dee de meuite weerd waren um te vertellen. Halverwaege de aovend zei een van ons aarzelend: “Ehh, dat kriege wi’j nooit in ne folder, dan wordt ‘t jo zo dikke as een book!”Wi’j kekken mekare an: “Een book?” Ho langer da-w der ovver praoten, ho dudelijker dat ’t werd: hier konne wi’j neet ummehen. Disse verhalen mosten bewaard blieven. Dee mosten vaste elegd worden in een book. Toen kek de rest van de commissie naor Aleid Bongen en mi’j. “Zollen jullie dat willen schrieven?” ’t Zol ne helen klus worden en neet altied

Verhalen ovver de oorlog. Ze blieft belangriek um te vertellen. Ok in dizze ‘Panne’ staot weer twee oproepen veur verhalen. Bi’jnao twintig jaor gelaeden hebbe wi’j ’t book ‘Dwars door Barlo’ eschrevven. Een book ovver de Tweede Wereldoorlog in Barlo. Wi’j vrogen mensen uut de buurtschap ons te vertellen ovver de oorlog, ovver de gebeurtenissen, hun geveulens, hun verlangens en natuurlijk ok gewoon ovver ’t dagelijkse laeven tiedens dee moeilijke jaoren. Wi’j hebt dat neet tevergeefs evraogd. Waren ze eerst wat aarzelend, al snel reagaeren de mensen positief en vertelden ze aovenden lang en wi’j maor luusteren en schrieven!

35

de panne

aeven gemakkelijk, maor Aleid en ik waren al net zo bevlogen as de rest. Wi’j gingen der veur. No kon ’t nog. No laeven de meeste mensen nog dee der bi’j waren ewest. Disse verhalen mochten neet verloren gaon.

Allerlei ideeën ovver ’t verzamelen van de verhalen kwamen op taofel, maor der was weinig tied. Uutendelijke he-w de jachtkamer van commissielid Herman Simmelink um etoverd tut ons ‘redactielokaal’. Daornao begonne wi’j enkele aovenden per waeke telkens een

stuk of acht mensen uut ene buurte uut te neudigen in ons ‘redactielokaal’. Ik zee ’t nog zo veur mien.Bovven de taofel in een hertengewei hing ne microfoon. De gesprekken namme wi’j op op een cassetterecorder. Wi’j hadden een aantal vraogen op esteld en dee kwamen elken aovend op taofel. Zo lepe wi’j samen de oorlogstied deur.En dan begon ’t gesprek.Ovver bi’jveurbeeld ne razzia, waorvan wi’j de enen aovend ’t begin heuren, um de volgenden aovend te marken

Bij boerderij ’t Roehof stond tijdens de oorlog een afweergeschut. Tot op de dag van vandaag wordt een deel van dit geschut als hoekpaal langs de wei gebruikt.

36

de panne

dat dènzelfden razzia ok wieterop in de volgende buurte paniek had veroorzaakt. Ovver ’t illegaal slachten van een varken, de onderdukers, de Duutsers, de inkwartiering, angst, verdreet, maor ok humor en gao zo maor deur.

In totaal hebbe wi’j 27 cassettebandjes vol met verhalen. Wat de enen neet wist, wis de ander en zo kwamen heel wat verhalen rond. Opvallend, ho de buurte op mekare reagaeren wannaer ze der achterkwamen dat bi’j ene buur ne joodse familie had ezaeten en de andere buren dat nooit ewetten hadden of waor bi’j ne boer ne jongen Duutsen soldaote ’s morgensvrog estorven was in de kökken.Wi’j luusteren en kreggen steeds grotere bewondering veur de mensen dee de oorlog met emaakt hadden. Wat waren de mensen vindingrieke en wat hadden ze vake veur mekare klaor estaone, indrukwekkend um te heuren. Soms, met wat heimwee in de stemme, werd dat ok hardop ezegd: “Wi’j waren der veur mekare, i’j veulen ne verbondenheid dee-j no vake mist. Ho raar dat ok veur jullie zal klinken, maor daor kan-k soms naor terugge verlangen”.

Ondertussen begonnen Aleid en ik de verhalen uut te warken en begrepe wi’j soms iets neet, of was de informatie onvoldoende, dan ginge wi’j naor de vertellers hen en vrogen hun um ’t verhaal opni’j te vertellen, zodat wi’j de leemtes in konnen vullen. Mennigen kolden

november- en decemberaovend van dat jaor bunt Aleid en ik deur Barlo egaone en soms, nao weer een gesprek, stonne wi’j met ons beiden buten op ’t arf, in dee winterse stilte en realisaeren wi’j ons dat op dee plekke in de vief jaoren van de oorlog vake angst eveuld was. Angst dat de onderdukers verraoden werden of de Britse piloten ontdekt werden of zat tiedens ne razzia ne olde joodse vrouwe verstopt in de rogge. En altied weer kwam ’t verhaal ovver de familie Weenink tersprake, dee op de laatste dag van de oorlog vief kindere bi’j een bominslag op de schuulkelder bij boerderi’j ’t Nijhof, waor ze schulen,

De mangelenhutte, waar de overleden kinderen Weenink en het echtpaar dat bij dezelfde drama-tische gebeurtenis omkwam, opgebaard lagen.

37

de panne

verloren. Terwijl ze al eerder denzelfden maond een kind hadden verloren in Den Haag.

Tiedens verjeurdagvisites ging ’t ovver de oorlog en regelmaotig kwam ‘t veur dat ik net ston te kokken en dan ging de tillefoon en dan kon ik de eerpels baeter uutzetten, want dan was ik weer veur een half uur an ’t luusteren en kwam de ene herinnering nao de anderen bi’j de beller naor bovven. Natuurlijk hadde wi’j via de mensen uut Barlo ok contact met onderdukers en mensen dee destieds as evacué uut Scheveningen in Barlo waren ewest.Wat wazze wi’j bli’j met alle metwarking! ’t Gonzen dervan in Barlo.

Was een verhaal klaor, dan ging een van de andere commissieleden naor de verteller van ’t verhaal um te checken of wi’j ’t naor waorheid op eschrevven hadden. ’t Werd andachtig deur elaezen en soms kwam der ne correctie en soms was ’t good. Aleid en ik tikken ons de blaoren an de vingers, maor wi’j bleven met ons allen fanatiek.Karst en ni’jjaor gingen dat jaor bi’jnao an ons veurbi’j. Wi’j mosten schrieven, schrieven en nog ‘s schrieven en de rest mos op pad met de verhalen. Ondertussen ha-w contact met Hans de Beukelaer van uutgeveri’je Fagus. Dén zorgen dat de vaart derin blef, want ’t book mos natuurlijk wal op 5 mei klaor waen! Toen alle tekst klaor was en wi’j ondertussen ok met de foto’s bezig waren, ginge wi’j

vake op de onmeugelijkste tieden naor Hans de Beukelaer. Teksten inleveren, foto’s inscannen, enzovoort.

En toen was ’t af! Klaor!

Op 29 april 1995 is ’t book op ne specialen aovend an ebaoden an de kindere van de Basisschole. Zee bunt immers de toekomst! Zee mot met dissen waereld wieter!Daornao konden op twee verschillende aovenden de mensen ’t book ophalen in ’t Verenigingsgebouw in Barlo. Prachtig um te zeen hovölle mensen direct in ’t book an ’t laezen gingen of in een groepjen bi’j mekare stonden en mekare wezen op ne foto of op hun eigen verhaal.

Teruggedenkend an dee tied, mark ik ho waardevol dee maonden veur ons as commissie bunt ewest. Wi’j hebt der heel völle van elaerd, van menselijke verholdingen, van hoppe, van angst, ovver creativiteit en moed van mensen. Wi’j hebt een stuksken Barlose geschiedenis vaste elegd, een bewogen stuksken geschiedenis en net as dat bi’j ons in ‘t museum de achterliggende gedachte is, hoppen ok wi’j daormet bi’j te können dragen an ’t besef dat oorlog nooit de oplossing is.

Wi’j blieft mensen, dus neet volmaakt en iedere dag laert ons de krante dat oorlog en strijd nog lang neet tut ’t verleden zölt beheuren. Maor wi’j mot wal de hoppe beholden da-w, deur steeds opni’j de

38

de panne

verhalen te vertellen en ze te blieven herhalen, ’t besef langzaam maor zeker deur zal dröppelen, dat oorlog nooit een een keuze mag waen!

39

de panne

AGENDA

Mei t/m september:dinsdag t/m zaterdag 10 - 17 uurzondag Museum 13 - 17 uur

Oktober t/m april:dinsdag t/m vrijdag 10 - 17 uur zaterdag 13 - 17 uurzondag Museum 13 - 17 uur

O P E N I N G S T I J D E N A A LT E N S E M U S E AE N V V V

Museum gesloten op maandag - VVV gesloten op zondag en maandagFeestdagen: (zie: www.aaltensemusea.nl)

t/m 9 februari 2014EXPOSITIE “DORPSSTRAAT”van Harmen Brethouwer 1 december 2013 tot eind januari 2014:EXPOSITIE ‘STILLE RAMPEN’samengesteld door 3 leerlingen van ‘Schaersvoorde’ 24 november 2013:Vanaf vandaag is de AALTENSE SAMEN-MAAK-MERKLAP te bezichtigen in de Marktkamer.

40

de panne

Meerdink JUWELIER AALTEN

haartsestr. 2 0543-472622

www.meerdinkjuwelier.nl

www.blekkinkmakelaardij.nl

de panne

T E N G E L E I D E

Aalten tel.: (0543) 47 27 88

Dinxperlo tel.: (0315) 65 37 09

Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl

In úw voordeel

Auto voordelig verzekeren?

www.owmachterhoek.nl

- SINDS 1974 -

Broekstraat 34 Roelvinkstraat 1Postbus 195, 7120 AD Aalten 7101 GN WinterswijkTel. (0543) 497 575 Tel. (0543) 547 575Fax (0543) 497 579 Fax (0543) 547 579

Email:info@novel.nl

Tevens vestigingen in: Haaksbergen - Bocholt (D)

novel groep 1-6_adv 18-06-2003 18:37c&n Pagina 1

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Novel Groep ZW 11-20041.pdf 29-8-2006 12:19:48

Aaltense Musea, een bezoek meer dan

waard!

Aalten tel.: (0543) 47 27 88Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl