m e i n e m aw w w . u i t g e v e r i j m e i n e m a . n l

Er is een groeiende behoefte een leven te leiden dat niet langer

wordt gedomineerd door macht, angst, hebzucht en zelfgenoeg-

zaamheid. De moderne mens zoekt steeds meer naar een authentie-

ke leefstijl waarin betrokkenheid en rust een belangrijke rol spelen.

We verlangen naar een leven dat gebaseerd is op genegenheid en

diepgang in plaats van op angst en oppervlakkigheid.

Voor het vinden van een authentieke leefstijl moeten we een

zoektocht ondernemen. Tijdens die tocht kunnen we onze schaduw-

kanten leren accepteren en transformeren. Net als in de legende van

Christoffel, vindt deze omvorming zijn hoogtepunt op de beslis-

sende doortocht, waar dragen wordt getransformeerd in gedragen

worden en angst wordt omgevormd in liefde.

Op onze zoektocht kunnen we ons laten inspireren door aloude

wijsheden. Zo geldt de monnik als een gids op de weg van verande-

ring. De monnik onderwijst de moderne mens hoe hij zijn gemis

kan opheffen door liefdevolle aandacht te schenken, de juiste maat

te houden en te leven in eenvoud. De monnik laat ten slotte zien

hoe de zoektocht naar onze diepste identiteit ruimte maakt voor de

ervaring van de Allerhoogste, die ons authentieke vrijheid schenkt.

Dr. Ton J. Roumen is theoloog en onderwijsadviseur. Hij

is werkzaam op het grensvlak van onderwijs en spiritualiteit. Als

auteur publiceerde hij verschillende bijdragen in boeken en tijd-

schriften. Zijn meest recente boeken: Wie kust mij wakker? (2003) en

Waarom kun je God niet zien? (1999).

Ton Roumen De spirituele weg van veranderingZoeken naar authenticiteit

Ton

Rou

men

De

spirituele

weg

vanveran

dering

Spirituele weg van verandering plano 02-02-2006 10:36 Pagina 1

De spirituele weg van verandering

Zoeken naar authenticiteit

Ton Roumen

Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

www.uitgeverijmeinema.nlwww.tonroumen.nl

Ontwerp omslag: Toni MulderIllustratie omslag: Dragen en gedragen worden, pastel uit: Juke Hudig©, Christoforus. De legende van een heilige, Christofoor 2005

ISBN -13: 978 90 211 4101 5ISBN -10: 90 211 4101 9NUR 728

© 2006 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaan-de schriftelijke toestemming van de uitgever.

De lange zoektocht naar authenticiteit begint met een eerste stap

Vrij naar een oude Chinese spreuk uit de Tao Te Tsjing

7

INHOUD

Inleiding De weg van Christoffel 11De legende van Christoffel – Op zoek naar je bestemming –

De oversteek – Neerdrukken en verheffen – Christoffel en het kind – De weg omlaag en omhoog –

Dragen en gedragen worden

1 Het karakter van de queeste 17Een authentieke leefstijl – Spirituele weg van verandering –

Spirituele weg: transformerend en transcenderend – Gemis –Doortocht als verandering – Transformatie

2 De overgang naar een nieuwe tijd 27Een nieuw millennium – Tijdgeest – Vrijheid en authenticiteit –

Transformatie van het christendom – Van kerkelijkheid naar authentieke religie –

Van lijden naar genegenheid –Van dogma’s naar waarden en bewustzijn –

Bewustzijn en leven vanuit de bron

3 Het gemis van de moderne mens 41De talenten van de moderne mens – De keerzijde van de talenten –

Het gemis van de moderne mens – Rusteloos en druk – Van angst naar liefde – Verandering van bewustzijn –

Verandering van identiteit

4 De keuze voor verandering 52Verandering in sprookjesverhalen – Kiezen –

Wel of geen verandering? –Angst en macht als hindernissen – Vertrouw op jezelf –

Loslaten – Veranderingskrachten – Je leven in eigendom nemen – Verandering in kleine stapjes

8

5 Verandering als de geboorte van iets nieuws 65Oude inzichten voor nieuwe mensen –

Verandering in de Renaissance –Ieder moment is nieuwe tijd – Van donker naar licht –

Van statisch naar expressief – Van anonimiteit naar individualiteit –De mens centraal in plaats van God –

Van collectiviteit naar individualiteit –De koepel van Brunelleschi – Geboorte van nieuwe wijsheid

6 Het klooster als kairos 77De zoektocht naar de Allerhoogste – Het klooster als kairos –Cluny als kairos – Sacrale en profane taken van het klooster –Benedictus van Nursia (480–547) – Monte Oliveto Maggiore –

Ommekeer van Benedictus

7 De weg van de monnik 87Vijf transformerende inzichten van de monnik –

(1) De weg naar jezelf en de Allerhoogste – (2) Evenwicht, maat en rust: getijdengebed –

Evenwicht en maat – Rust – Stilte – (3) Liefdevolle aandacht – (4) Vrijheid in werk en leven –

(5) Eenvoud en bescheidenheid – De keerzijde van het monnikenbestaan –

Wat de moderne mens van de monnik kan leren

8 Verandering als zuivering 103Inzichten zuiveren – Verandering als groei –

Verandering als zuivering – Catharsis –Katharen – Contemporaine katharen – Miserere mei, Deus –

Verandering als ommekeer – Religieuze transformatie

9 Gedragen worden 115Openheid voor de Allerhoogste – Zelfgenoegzaamheid doorbreken– De weg naar de Allerhoogste – Loslaten – De Allerhoogste draagt je

– De adem van de Allerhoogste in Sant’ Antimo –De Allerhoogste prijzen: benedicamus Domino –

Tijd van God als tijd van leven

9

10 Vernieuwd leven 126De queeste – Transformatie van waarden –

Van ontdekken naar bewust worden – Van normen naar waarden – Van veroordelen naar vergeven –

Van hoofd naar hart – Van collectief naar individueel – Van zwaar naar licht –

Van dualisme naar integralisme – Tevredenheid – Leven in overvloed

Aantekeningen 141

11

Inleiding

DE WEG VAN CHRISTOFFEL

De legende van Christoffel

Reprobus was een reus, imponerend van gestalte en sterk als een beer. Hij had de wens de machtigste koning op aarde te zoeken en te die-nen. Toen hij bij de grootste vorst terechtkwam, zag hij dat deze de duivel vreesde. Reprobus concludeerde dat de duivel machtiger moest zijn dan de koning; hij verliet daarop de koning om dienaar te worden van de duivel. Reprobus ontdekte echter dat de duivel bang was voor Christus. ‘Als de duivel bang is voor Christus’, dacht hij, ‘dan moet die nog machtiger zijn’, waarop hij besloot Christus te gaan zoeken om hem te dienen. Onderweg vroeg hij raad aan een kluizenaar. Deze gaf hem het advies zich te vestigen in de hut bij een rivier en mensen naar de overkant te dragen en tegelijkertijd te wachten totdat Christus zich zou laten zien. In de jaren die verstreken, droeg hij veel mensen naar de overkant van de rivier. In een donkere nacht wordt hij gewekt door het geroep van een kind dat door hem wil worden overgezet. Het kind vormt een lichte last dat hij met het grootste gemak op zijn machtige schouders plaatst. Terwijl hij door de stroom het kind naar de over-kant draagt, merkt hij reeds bij zijn eerste schreden door de rivierbed-ding dat zijn last steeds zwaarder wordt. Het water stijgt steeds hoger en het kind wordt als lood zo zwaar door de neerdrukkende last die hij voelt. Hij verdrinkt bijna. Ternauwernood en met inspanning van al zijn krachten weet hij veilig de overkant te bereiken. Als hij daar is gearriveerd, verdwijnt het kind. Reprobus weet zeker dat hij Chris-tus gedragen heeft. Reprobus heet voortaan Christophorus, Chris-toffel, dat drager van Christus betekent. Hij neemt zijn staf en plant deze naast zijn hut in de aarde zodat deze kan bloeien en vrucht dra- gen.

12

Op zoek naar je bestemming

Deze legende gaat over de levensweg en het vinden van je persoon-lijke bestemming.1 Het verhaal gaat over de spirituele weg van ver-andering. Voor het bewandelen van de levensweg moeten we onze authentieke opdracht zien te vinden. Dat alleen al is een hele kunst. Welke missie heb je in het leven? Wat past bij jou? Christoffel moet twee keer zijn persoonlijke missie bijstellen. De contouren van zijn levensbestemming zijn hem bekend: hij wil dienstbaar zijn. Maar wie hij wil dienen, verandert en dat wordt gaandeweg duidelijk. Hij moet daarvoor op zoek door een queeste te aanvaarden. Christoffel sym-boliseert de mens die zoekt naar zijn missie en levensbestemming. Voordat de queeste begint, kunnen de contouren van je missie reeds zichtbaar zijn, maar gaandeweg, al zoekend, zal die bestemming pas echt duidelijk worden. De legende van Christoffel is het verslag van die zoektocht. Aanvankelijk wil Christoffel de grootste koning die-nen. Gaandeweg wordt duidelijk wie die koning is. Zijn voornemen dienstbaar te willen zijn aan de koning ruilt hij tijdens zijn zoektocht in voor dienstbaarheid aan de duivel, omdat die machtiger blijkt. De duivel is de kracht die ervoor zorgt dat mensen ambivalent blijven. We zijn geneigd tot het goede en het mooie en tegelijkertijd ook tot het kwade en het lelijke. Duivelse krachten verhinderen de keuze voor het mooie en het goede en blijven ons binden aan het kwade en het lelijke. Duistere krachten laten niet toe dat we vanuit liefde en genegenheid leven. Ze blijven ons binden aan ons verleden, waar we eigenlijk afscheid van zouden willen nemen. Zo staan wij tijdens onze zoektocht regelmatig op een tweesprong. We kunnen op zoek gaan naar verandering of we kunnen alles bij het oude laten. Angst of vast-geroeste patronen verhinderen ons vaak te veranderen en te zoeken naar onze diepste identiteit. De ontdekking van Christoffel dat hij beter Christus dan de duivel kan dienen, betekent dat hij niet langer gebonden wil zijn aan zijn verleden. Hij is er nu aan toe op zoek te gaan naar zijn diepste, authentieke bestemming

In de legende breekt een beslissende fase aan wanneer Christoffel door een kluizenaar geadviseerd wordt zich bij de rivier te vestigen, mensen naar de overkant te dragen en te wachten totdat Christus zich zal laten zien. De kluizenaar wijst Christoffel op zijn ware iden-

13

titeit als hij zegt: ‘Omdat je groot en sterk bent, kun je mensen naar de andere kant van de rivier dragen.’ De kluizenaar vraagt Christoffel bovendien geduld te hebben en te wachten totdat Christus zich zal tonen. Christoffel hoeft niet actief te zoeken maar slechts te wachten tot die ontmoeting zal plaatsvinden.

De oversteek

Het tweede deel van de legende laat zien hoe Christoffel zijn bestem-ming vindt. Het overdragen van het kind naar de andere kant van de rivier is een beslissend moment op zijn levensweg. In de legende verlaat Christoffel de ene oever en waadt naar de andere oever. De oversteek van de ene naar de andere oever is een verwijzing naar een existentiële verandering in het leven. De oevers symboliseren twee manieren van bestaan, twee verschillende culturen, een oud en een nieuw leven. Christoffel bouwt een hut bij de rivier. Hij gaat wonen op de grens van de oude en de nieuwe tijd. Het dragen van het Chris-tuskind naar de andere rivieroever symboliseert zijn verandering om voortaan op een andere manier te leven. Zijn aanvankelijke missie om de machtigste te dienen wordt getransformeerd in de missie om eenvoudige mensen te dienen door ze naar de overkant van de rivier te dragen.

In de doortocht van Christoffel, in iedere doortocht op de levens-weg, wordt de ware identiteit van de mens onthult. Deze transfor-matie gaat niet vanzelf. Christoffel beleeft een doodsstrijd en ver-drinkt bijna. Wat heeft hij ervaren? Hij wordt geconfronteerd met zijn vastgeroeste denkbeelden. Christoffel is groot en sterk. Hij moet het vooral van zijn kracht hebben. Zijn kracht is zijn ego. Hij wil vanuit zijn kracht dienstbaar zijn aan degenen die macht hebben. Zijn hulpeloosheid, zijn zwakheid, zijn onverwerkte verleden heeft hij diep weggestopt. De naam Reprobus is een verwijzing naar zijn oude identiteit en betekent: verworpene, verguisde. Vanwege zijn grote postuur heeft men hem veel gepest.

14

Neerdrukken en verheffen

Christoffel brengt het kleine kind naar de overkant en denkt dat dit gemakkelijk gaat omdat hij sterk genoeg is. Maar hij vergist zich. Als hij het kind, dat bijna niets weegt, op zijn schouders zet, voelt hij de neerdrukkende last ervan. Hij bezwijkt bijna onder het gewicht. In het midden van de rivier is Christoffel de verdrinkingsdood nabij en wordt hij overmand door doodsangst. Hij dreigt kopje onder te gaan en zijn missie lijkt te stranden.

De neerdrukkende kracht van de last op je nek of schouders is een bekende ervaring. Wie kent die druk niet? Hoe kun je met de druk omgaan? Het geheim is erin gelegen dat in de erkenning en accep-tatie van de druk de transformatie wordt voorbereid. Daar waar het leven tot last wordt en gaat neerdrukken, blijkt het neerdrukkende de voorwaarde te zijn voor verheffing, voor gedragen worden. De pa-radox is dat het neerdrukkende de mens kan verheffen, vernieuwen en bevrijden.2

Christoffel en het kind

In de legende zorgt het kind voor de ommekeer van Christoffel. Het kind is de sleutel voor zijn verandering. Het kind confronteert hem met zijn hulpeloosheid, zijn onverwerkte verleden. In het kind ziet hij zijn eigen zwakheid en hulpeloosheid weerspiegeld. Hij die zich altijd sterk heeft getoond, moet zijn eigen zwakheid gaan erkennen. Christoffel ontdekt dat hij niet alleen een krachtig persoon is, maar ook kwetsbaar. Het is de kwetsbaarheid van het kind die hij erkent en vanaf nu met zich meedraagt als iets wat onvervreemdbaar bij hem hoort. Christoffel draagt voortaan het kind. Christoffel is het kind.

Het kind is het symbool voor datgene wat nog niet is vastgelegd, wat nog identiteit zal krijgen. Het kind confronteert Christoffel met het idee dat ook zijn leven nog open is en er anders uit kan komen te zien. Op het moment dat Christoffel zijn zwakte erkent, kan hij zijn verleden verwerken en komt er ruimte voor een nieuw leven waarin hij mensen kan dienen. Hij weet zich gedragen door het kind in hem en hij kan voortaan zelf dragen. Zo kan iedereen, net als Christoffel,

15

het kind meedragen in het hart. Door het innerlijke kind in jezelf mee te dragen is er een weg naar authenticiteit. Voor Christoffel gaat die weg door het water. De symboliek van water is die van zuivering. Het water zuivert hem van zijn belaste verleden, een periode waarin hij werd verguisd en handelde vanuit angst en macht. Het kind, het Christuskind, is een verwijzing naar het transformerende en trans-cenderende karakter van ons menszijn. Dit wil zeggen dat de Aller-hoogste ons kan vernieuwen en onze bestemming kan tonen als we ons ervoor openstellen.

De weg omlaag en omhoog

De weg door het water is ook een doortocht. Christoffel steekt de rivier over die in het midden op zijn diepst is. Daar vindt de beslis-sende transformatie plaats. Christoffel daalt af in de rivier om op het diepste punt een verandering te ervaren. Op dat diepste punt beleeft hij ook het dieptepunt in zijn leven. Hij wordt overmeesterd door doodsangst en vecht voor zijn leven. In de legende wordt gesproken over een storm die opsteekt. Het is de storm die in zijn ziel raast en voor paniek zorgt. Hij kan zich bijna niet meer staande houden. Zijn staf, symbool en houvast van de zoekende mens, biedt nog maar nau-welijks steun. In deze crisis ontbreekt iedere hulp en is hij aangewe-zen op zijn eigen drang om te overleven. Met inspanning van al zijn krachten blijft hij de rivierbodem volgen, totdat deze weer omhoog loopt en het water minder diep wordt.

Omlaag lopen en daarna weer omhoog gaan is een symbolische beweging die in ieders leven kan plaatsvinden: we moeten eerst af-dalen, om daarna omhoog te kunnen gaan. In die afdaling komen we onszelf tegen. Behalve onze idealen en verlangens, kijken we ook onze schaduwkanten zoals angst, agressie, jaloezie en pijn rechtstreeks in de ogen. Daar waar de afdaling overgaat in een weg omhoog, vindt de doortocht, de transformatie plaats. In de legende van Christoffel verandert de last die hem neerdrukte in een bevrijdende kracht die hem voortaan draagt. Christoffel heeft zijn schaduwkanten getrans-formeerd door zijn dienstbaarheid niet in het teken te stellen van een machtige koning, maar van een kwetsbaar kind.

16

Dragen en gedragen worden

Als Christoffel de andere oever bereikt, is de transformatie voltrok-ken en is er een nieuw leven mogelijk, een leven waarin hij mensen draagt. Deze opdracht valt hem niet langer zwaar omdat hij zichzelf nu ook gedragen weet. Deze ervaring van transformatie hangt sa-men met het bewustzijn van transcendentie: Christoffel ervaart dat de Allerhoogste hem heeft veranderd tot een nieuwe mens en hem voortaan draagt. Zijn omvorming is een ommekeer, een verandering van identiteit, wat ook tot uitdrukking komt in de verandering van zijn naam. Reprobus, de verguisde, heet nu Christoffel, wat zoveel betekent als: hij die kan dragen en hij die gedragen wordt. De taak om te dragen is een wezenlijk actief aspect van zijn identiteit terwijl het besef gedragen te worden een gunst is die hij ontvangt. Dragen en gedragen worden, geven en ontvangen, zijn met elkaar in balans. Het zijn twee aspecten van dezelfde stroom. In het actieve dragen en het passieve gedragen worden heeft hij zijn balans en bestemming gevonden. Hij kan op eigen benen staan en zijn staf loslaten. Die steun heeft hij voortaan niet meer nodig. De staf is attribuut van mensen die onderweg zijn, maar Christoffel is niet meer onderweg, hij is aangekomen. Hij heeft zijn bestemming gevonden en kan zijn opdracht voor de wereld vervullen: mensen dienen door ze naar de overkant van de rivier te dragen. Christoffel is authentiek autonoom. Hij is zelf op zoek gegaan en heeft een passend spoor gevonden dat hem naar zijn bestemming heeft geleid. Voortaan heeft hij zijn staf niet meer nodig. De staf is doorgaans het symbool van macht dat de generaal of de vorst hanteert en waarmee hij zwaait om anderen te imponeren. Christoffel zwaait er echter niet mee maar plant zijn staf in de aarde en transformeert daarmee macht in dienstbaarheid. Hij kan de staf loslaten omdat hij zijn weg heeft gevonden en nu op eigen benen kan staan. Het loslaten van de staf maakt hem bovendien wendbaarder en de zware reus kan zich voortaan lichtvoetiger door het leven bewegen. Hij heeft zijn belaste verleden immers in het wa-ter kunnen afwassen en weet zich voortaan gedragen door het leven, door God. Hij is vruchtbaar in het dragen van mensen en een leven in overvloed lacht hem toe.