Demir – Karbon Denge Diyagramı sonakdogan/lessons/malzeme2/Demir_Esasli... · 1 07.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Demir – Karbon Denge Diyagramı 07.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül

1

07.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

Demir – Karbon Denge Diyagramı


Saf Demirin Soğuma ve Isınma Eğrileri

• 769°C Curie noktasıdır. 769°C sıcaklığınaltında demir (Fe) manyetik özellik gösterir.

2


Fe-C Denge Diyagramı



3



• Östenit kym• Ferrit khm• Sementit (intermedial bileşik)

FeC

Arayer katı çözeltisi

Çeliğe Ni ilavesi ile oda sıcaklığında östenit yapısı elde edilerek plastik şekil değiştirme kabiliyeti arttırılabilir

Ferrit; çok az miktarda C içeren, ancak pratikte saf demir ( Fe) olarak kabul edilen khm, şekil alabilen, kısmen sünek, manyetik kristallerdir. Yaklaşık 60 VSD sertliğindedir 50%%% ≅= Auzama

Östenit; kym, kolaylıkla şekillendirilebilen, manyetik olmayan katı çözeltidir

kçγ

Sementit; sert, kırılgan, şekillendirilemeyen bir ara bileşiktir. Yaklaşık 800 VSD sertliğindedir. İki türdür. 1.Sementit ergiyikten ilk katılaşan sementit’tir. 2.Sementit ise ’den çökelen sementit’tir .


Ötektoid Dönüşüm (Perlitik Dönüşüm

• Ötektoid dönüşüm

21 KKK +→4444 34444 21

)(

)67,6(3)02,0(723

)8,0(

PPerlit

CCC

C CFekçkç +⎯⎯ →⎯ ° αγ

723°C’de ayrışan % 2.Sementit

5,21%1008,067,68,006,2

=−− x

4


Ötektik Dönüşüm (Ledeburitik Dönüşüm)• Ötektik dönüşüm

21 KKE +→

44444 344444 21)(

)67,6(3)06,2(1147

)3,4( ).1(aLedLedeburit

CCC

C SemCFekçE +⎯⎯ →⎯ ° γ

Dönüşmüş ledeburit (Ledz): 723°C’ninaltında, ledeburit içindeki östenitlerinbir kısmının perlite dönüşmesi durumudur.


PERİTEKTİK DÖNÜŞÜM

• Peritektik Dönüşüm

1KKE →+

kçkçE C γδ ⎯⎯ →⎯+ °1493

5


KARBON ORANLARINA GÖRE ÇELİKLER

• Ötektoidaltı çelik %0,006 C - %0,8 C

•Ötektoid (Perlitik) çelik (%0,8 C’li)

•Ötektoidüstü çelik %0,8 C - %2,06 C


ÖTEKTİK ALAŞIM

• Ötektik Alaşım (Ledeburitik Alaşım %4,3 C’li)• %2,06 C - %4,3 C Ötektikaltı alaşım• %4,3 C - %6,67 Ötektiküstü alaşım

6


ÇELİK

• Maksimum %2,06 C içeren ve ek işlem gerektirmeksizin şekillendirilebilen Fe-C alaşımıdır. Genellikle sünek malzemelerdir.

• Uygulanan ısıl işlemlerle mekanik özellikleri örn. sertlikleri, dayanımları ve tane boyutları değiştirilebilir.

• Çeliğin özelliklerinin değişimine özellikle de sertliğin değişimine enfazla etki eden element karbondur.

• Çelik, demir-karbon alaşımı olup diğer alaşım elementlerini de belli oranda içerebilir. Binlerce farklı kompozisyonda ve/veya farklı ısıl işleme sahip çelik çeşiti mevcuttur. Mekanik özellikler, çeliğin bileşimine ve uygulanan ısıl işleme bağlı olarak değişmektedir.

• Çelik bileşimine bağlıolarak içerdiği alaşım elementlerine ve uygulanan ısıl işleme göre farklı özellikler gösterirler.


7



8


ÇELİĞİN SINIFLANDIRILMASIEuronorm 20-74 ‘e göre

1- Kimyasal bileşimine göre:1.1 Alaşımsız çelik : ortalama mangan (Mn) oranı ≤ %1 olan alaşımsız çeliklerdir (otomat çelikler hariç)

• %C oranına göre< %0,1 C Saf demir

%0,1 C - %0,2 C Az (Düşük) karbonlu çelik%0,2 C - %0,5 C Orta karbonlu çelik%0,5 C - %2,06 C Yüksek karbonlu çelik

Otomat Çeliği : ortalama mangan oranı ≥%1 olan alaşımsız çeliktir.

1. 2-Alaşımlı çelik : çeliğin bileşimindeki kabon hariç diğer alaşım elementlerinin yüzdelerinin toplamı %5 veya daha fazla olan çeliklerdir.

• Düşük alaşımlı çelik: alaşım elementlerinden hiçbirinin ≤ %5 oranını geçmediği alaşımlı çeliklerdir (hız çelikleri hariç)

• Yüksek alaşımlı çelik: en az bir alaşım elementinin ≥ %5 olduğu alaşımlı çeliklerdir (hız çelikleri hariç).

2- Kullanım yerinde istenen özelliğe göre:• Kütle (Temel) çeliği (alaşımsız) : Standartlarda ‘’BS’’ olarak gösterilir.Dayanım ve süneklilik değerleri dışında

herhangi bir özellik gözetilmeksizin genel amaçlarla kullanılan çeliklerdir.• Kalite çeliği (alaşımsız/alaşımlı) : Standartlarda ‘’QS’’ olarak gösterilir. Yerine göre kaynağa uygunluk, gevrek

kırılmaya karşı duyarsızlık, derin çekilebilme, otomat tezgahlarında işlenebilme özelliklerine sahip olacak şekilde özenle üretilen çeliklerdir. Çelik içindeki P ve S oranı ≤ %0.045 olan çeliklerdir. Alaşımsız kaliteli çelik ‘’UQS’’, alaşımlı kaliteli çelik ‘’LQS’’olarak standartlarda gösterilir.

• Soy (asal) çelik : Standartlarda ‘’ES’’ olarak gösterilirler.Özel üretim koşulları ile üretilen ancak P ve S oranı ≤%0.035 olan çeliklerdir. Yüksek alaşımlı çeliklerin asal olması zorunludur. Alaşımsız asal çelik ‘’UES’’, alaşımlıasal çelik ‘’LES’’ olarak gösterilir.


ÇELİĞİN SINIFLANDIRILMASI

3- Kullanım Yerine Göre• Yapı çeliği (genel yapı çeliği, ıslah çeliği, sementasyon çeliği, nitrasyon çeliği, paslanmaz çelik, yay çeliği vb.)• Takım çeliği

– Alaşımsız takım çeliği– Soğuk iş takım çeliği (alaşımsız/alaşımlı)– Sıcak iş takım çeliği– Hız çeliği 4- Mamul Şekline GöreYassı çelik : genişliği kalınlığına oranla çok büyük olan genellikle dikdörtgen kesitli yarımamüller.örn.levhalar, lamalar, bandlar, şeritler, saclar vb.Uzun çelikler: uzunluğu boyunca kesidi aynı kalan ve kesiti yassı mamulden farklı olan çelik yarı

mamulleridir. Örn.çubuk, tel, fimaşin, köşebent, lama vb.Diğer şekillerdeki çelikler : Kısa çelikler olarak da tanımlanabilir. Serbest ve kalıpta dövme işlemleri için kısa vedolu parçalar, dökme çelikler, toz metalurjisi yöntemi için üretilmiş çelik tozlar ve sinterlenmiş parçalar.

9


KARBON ORANININ ETKİSİ

Çelik içersine ilave edilen karbon oranı, çeliğin dayanımını ve sertliğini etkiler.


10


• Düşük Karbonlu Çelikler

• Tüm çelikler arasında en büyük miktarda üretilen çelikler bu guruba girer. Genellikle % 0.25’den daha az karbon içerirler.

• Bu tip çeliklerde ısıl işlemle martenzityapısı elde edilemediği için mukavemetlerinin artırılması ancak soğuk işleme ile mümkündür.


Orta Karbonlu Çelikler

• Orta karbon çelikleri % 0.25 - % 0.60 arasında karbon oranı içeren çeliklerdir. Bu alaşımlar ısıl işleme (östenitleme, hızlısoğutma ve menevişleme) tabi tutularak mekanik özellikleri iyileştirilebilir.

• Alaşımsız orta karbonlu çelikler düşük sertleştirilebilirliğe sahiptirler bundan dolayı sadece çok ince kesitleri uygun bir şekilde sertleştirilebilir.

11


• Yüksek Karbonlu Çelikler

• Yüksek karbon çelikleri % 0.60 - % 1.4 arasında karbon içeren en sert, en dayanıklı ve en düşük sünekliğe sahip karbon çelikleridir.

• Bu çelikler yüksek aşınma dayancına sahip olup neredeyse tamamı sertleştirilmiş menevişlenmişhalde kullanılırlar.

• Takım ve kalıp çelikleri yüksek karbon alaşımlarıolup, genellikle krom, vanadyum, tungsten ve molibden içerirler.


0.15-0.250.40-0.600.40-0.7086xx0.10-0.15 V0.50-1.1061xx

0.70-1.1051xx0.20-0.300.40-0.901.65-2.0043xx0.15-0.250.80-1.1041xx0.20-0.3040xx

1.60-1.90 Mn

13xx

0.10-0.35 S0.04-0.12 P

12xx0.08-0.33 S11xx

10xx

Kompozisyon Aralıkları (% ağ.)b

Ni Cr Mo DiğerAISI/SAE numarası a

Alaşımsız karbon ve düşük alaşımlı çelikler için AISI/SAE adlandırması

12


ALAŞIM ELEMENTLERİNİN ÇELİK YAPISINA ETKİSİ

• Karbonlu çeliklerden normal olarak sağlanamayan kendine has özellikleri sağlayabilmek amacıyla, bir veya birden fazla alaşım elementi katmak suretiyle yapılan çelikler alaşımlı çeliklerdir.

• Alaşım elemanlarının etkisi, diğer metallere nazaran en çok çelik yapısında etkili olmaktadır.

• Ayrıca alaşım elementlerinin etkileri toplanabilir olmadığından, çok sayıda alaşım elementinin birlikte bulunması halinde beklenen özellik değişmeleri ancak genel çerçevede ele alınabilir ve bu konuda kesin bir yaklaşım yapılamaz.

• Alaşımlı çelikler, alaşım elemanların ( karbon ve arıtılamayan elemanlar dışında kalan diğerleri ) toplam miktarı % 5 den az olanlar düşük alaşımlı çelikler ve alaşım elemanlarının toplamı % 5 den fazla olanlar yüksek alaşımlı çelikler olmak üzere, iki ana gruba ayrılırlar..



• Alaşımsız çeliklere benzer davranışa sahip olan düşük alaşımlıçeliklerin en belirgin özelliği, sertleşme kabiliyetlerinin daha yüksek olmasıdır.

• Ayrıca, sertlik, çekme dayanımı, akma sınırı, elastiklik modülü gibi dayanım özellikleri ile sıcağa dayanıklılık, meneviş dayanıklılığı, gibi karakteristikler yükselirken, genellikle kopma uzaması, kesit daralması, çentik darbe dayanımı gibi değerlerde azalma olur.

• Alaşımsız ve düşük alaşımlı çeliklerde istenilen özelliklerin bulunmaması veya yetersiz olması halinde yüksek alaşımlı çelikler kullanılır.

• Bu tür alaşımlama, normal sıcaklıklardaki mekanik dayanımın artırılması yanısıra, özellikle sıcağa, tufallaşmaya ve korozyona dayanım, sıcaklıkta sertlik ve manyetlenmeme gibi bazı istenen özelliklerin elde edilmesini amaçlar

13



• KARBONÇelik için temel alaşım elementidir. Karbon miktarının artmasıyla sertlik ve dayanım önemli ölçüde artar. % 0.8 karbona kadar çekme gerilmesi ve akma sınırı değeri artar. Bu değerden sonra kırılganlık artar, ısıl işlem sonu sertlik kalıntı östenit sebebiyle daha fazla artmaz. Çeliğin alabileceği maxsertlik 67 HRC olup bu değer 0.6 karbon miktarı ile elde edilir. Karbon miktarının artması aynı zamanda sünekliği, dövülebilirliği, derin çekilebilirliği ve kaynak kabiliyetini düşürür. Yüksek karbonlu çeliklerin ısıl işleminde çatlama riski de fazladır.

• MANGANYapıya genellikle cevher halinde iken girer. Mekanik özellikleri iyileştirmesi dolayısıyla ayrıca da ilave edilir, temel alaşım elementi olarak da kendisini gösterebilir. Genel olarak sünekliği azaltmakla birlikte çeliğin dayanımınıartırır özelliğe sahiptir. % 3 Mn miktarına kadar, her % 1 Mn için çekme dayanımı yaklaşık 100 MPa kadar artar. % 3 - 8 arası artış azalır. % 8 den itibaren düşüş görülür. Çeliğin dövülebilirliği ve sertleşebilirliğini iyileştirici özelliktedir. Kaynak kabiliyetini etkilemez ve kaynaklanabilir malzemeler içinde % 1.6 oranına kadar yükseltilebilir. Manganın iyi yöndeki etkisi karbon oranının artmasıyla birlikte artar.



• SİLİSYUM Çelik üretimi esnasında deoksidan olarak kullanılır. Döküm çeliklerde, döküme akıcılık sağlamak için ilave edilebilir. Ferrit içerisinde çözünebilme özelliğine sahip olduğu için malzemenin süneklik ve tokluğunu düşürmeden, dayanımı ve sertliği artırır. Yüksek silisyum içeren çeliklerin ısı dayanımı da yüksektir. Genel olarak sertleşebilirliği, aşınma dayanımını, ve elastikiyeti yükseltmesine karşın yüzey kalitesini olumsuz yönde etkiler.

• KÜKÜRT Demir ile birlikte Fe-S bileşiği oluşturarak, tane sınırlarında birikir ve malzemenin gevrekleşmesine yol açar. 800° C - 1000° C arasında şekil değiştirme esnasında "kızıl sıcaklık kırılganlığı" 1200° C üzerindeki sıcaklıklarda "akkor sıcaklık kırılganlığı" meydana getirir. Bu sebeplerle çelik için zararlı bir element olarak kabul edilerek, giderilmesi yönünde çalışılır. Ancak otomat çeliklerinde iki katı kadar Mn ilave edilerek kullanılmak suretiyle, talaşlı işlenebilirlik kabiliyetini artırmak amacıyla kullanılır. Genel olarak kaynak kabiliyeti ve sertleşebilirliği olumsuz etkiler.

• FOSFOR Çelik içinde fosfor bulunması ile malzeme tokluğunu düşüren, zararlı etkiye sahip bir elementtir. Çeliğin dayanımını ve sertliği artırıcı özelliği olmasına karşın süneklik ve darbe dayanımını düşürür. Bu etki yüksek karbonlu çeliklerde daha net görülür. Çelik içerisinde mümkün olduğunca düşük olmasına çalışılır ve kükürtle birlikte fosfor azlığımalzeme kalitesinde birinci kriterdir.

14



• KROM Çeliklere en fazla ilave edilen alaşım elementidir. Çeliğe ilave edilen krom Cr7C3 ve Cr23C6 gibi sert karbürler oluşturarak sertliği direkt olarak artırır. Dönüşüm hızlarını da yavaşlatarak sertlik derinliğini de aynı oranda artırır. Krom %25 varan değerlerde ilave edilmesi halinde malzeme yüzeyinde bir oksit tabakası oluşturarak paslanmaya karşı direnç sağlar ve malzemeye parlak bir görüntü kazandırır. Çekme dayanımını ve sıcağa dayanımı da artırır özelliğe sahiptir. Bazı alaşımlarda meneviş kırılganlığına sebep olabilir veya sünekliği düşürebilir. Bu etkileri azaltmak amacıyla daha çok Nive Mo ile birlikte kullanılır.

• NİKEL Nikel %5 e varan oranlarda, alaşımlı çeliklerde geniş bir biçimde kullanılır. Nikel malzemenin mukavemetini ve tokluğunu artırır. Özellikle paslanmaz çeliklerde daha geniş yer alır. Nikel aynı zamanda tane küçültme etkisine de sahiptir. Alaşım elemanı olarak nikelin tek başına kullanımı son yıllarda azalmış Ni-Cr alaşımı başta olmak üzere Ni - Mo yahut Ni - Cr - Moalaşımları yaygınlaşmıştır. Sıcağa ve tufalleşmeye karşı iyileştirici özelliğe sahip olmasının yanı sıra, krom ile birlikte kullanılarak sertleşmeyi, sünekliğive yüksek yorulma direncini artırır.



• MOLİBDEN Molibden düşük nikel ve düşük krom içeren çeliklerde temper gevrekliği eğilimini gidermek için kullanılır. % 0.3 civarında molibden ilavesi bunu sağlar. Molibden ilavesi yapılan nikel ve krom çeliklerinin temper sonrası darbe dayanımları da önemli ölçüde yükselir. Aynı zamanda akma ve çekme dayanımını artırır.

• VANADYUM Nikel gibi vanadyum da çelikler için önemli bir tane küçültücüdür. % 0.1 gibi bir oranda kullanılması bile, sertleştirme prosesi esnasında tane irileşmesini önemli ölçüde engeller. Vanadyum sertlik derinliğini artırmakla beraber sıcaklık dayanımınıda artırır. Özellikle kesmeye çalışan parçalarda, darbe dayanımının artmasınısağlayarak kesici kenarların formunun uzun süre muhafaza edilmesinde etkilidir.

• WOLFRAM Çeliğin dayanımını artıran bir alaşım elementidir. Takım çeliklerinde, kesici kenarın sertliğinin muhafazasını, takım ömrünün uzamasını ve yüksek ısıya dayanımınısağlar. Bu sebeple özellikle yüksek hız çeliklerinde, takım çeliklerinde ve ıslah çeliklerinde, alaşım elementi olarak kullanılır. Yüksek çalışma sıcaklıklarında, çeliğin menevişlenip sertliğini kaybetmemesini sağladığından, sıcağa dayanımlı çeliklerin yapımında kullanılır.

15



• NİOBYUM Tane inceltici ve karbür yapıcı etkiye sahip olduğundan akma sınırının yükselmesine ve sertliğin artmasına sebep olur.

• TİTANYUM Kuvvetli karbür yapıcı özelliği vardır ve sertliği artırır. Çelik üretimi esnasında deoksidan olarak da kullanılır. Tane inceltici yapıya sahiptir.

• KOBALT Yüksek sıcaklıklarda tane büyümesini yavaşlatır bu nedenle daha çok hız çeliklerine ve sıcağa dayanıklıçeliklere ilave edilir.



• ALÜMİNYUM En güçlü deoksidandır. Çeliğin ısıtılması durumunda tane kabalaşması ve yaşlanmayı azaltır. Tane inceltici özelliğe sahiptir.

• BORDüşük ve orta karbonlu çeliklerde sertleşebilme özelliğini arttırır. Sakinleştirilen diğer bir deyişle durgunlaştırılan çeliklere 0.0005 -0.003 kadar düşük oranda katılırlar.

• BAKIR Sıcak şekillendirmede kırılganlık yaratan bakır için % 0.5 oranı pek aşılmaz. Sünekliği ciddi oranda düşürür. Buna rağmen korozyon dayanımını ve sertliği arttırır.

• AZOTYapı içinde nitrürlü bileşikler oluşturularak çeliğin sertliğini artırır. Mekanik dayanım ve korozyona karşı direnci artırır.

16


Çeliğin Standartlarla Gösterilişi• Alaşımsız asal çeliklerin gösterilişi• a) Sade karbonlu çelikler:• C harfi önüne 100' ile çarpılmış C değeri konularak kısa formül elde edilir.• C100: C% 1• b) Alaşımsız asal çeliklerin bileşiminde fosfor(P) ve kükürt (S) oranları

0,035’in altında kalıyorsa C işaretinin yanına K harfi konularak bu çelik kısa şekilde sembolleştirilir.

• Ck 35:C%35 olan 0,035 P ve S bulunan asal çeliktir.• c)Yüzeyi sertleştirilebilir çeliklerde :• C elementinin yanına F harfi konur• Örnek: Cf 60: C oranı % 0,60 olan yüzeyi sertleştirilebilen alaşımsız asal

çelik• d) soğuk biçimlendirmeye elverişli:• çeliklerde C simgesinin yanına q simgesi konur.• örnek: Cq 35 alaşımlı asal çelik: C oranı % 0,35 olan soğuk

biçimlendirilmeye elverişli alaşımlı asal çelik.


Çeliğin Standartlarla Gösterilişi

• C elementini gösteren simgeden sonra T1,T2,T3 simgeleri gelir. örnek: C83 T2 =% 0,83 C’lu T2 türünde alaşımsız asal çelik.

17


Çeliğin Standartlarla GösterilişiDüşük alaşımlı asal çeliklerin gösterilmesi

• Az alaşımlı asal çeliklerin kimyasal bileşimlerine göre adlandırılırlar. Kısa göstermelerde mutlaka tüm özelliklerinin belirtilmesi gerekmez.

• Ancak yanlışlığa yol açmamak için bir sıra takip edilmelidir. Önce üretim şeklini veren semboller, ikinci sırada C tanıtma sayısı, üçüncü sırada alaşım elementlerini tanıtma sayısı, dördüncü sırada işlem durumlarını gösteren semboller gelir.

• Elementler alfabetik sıraya göre sıralanır.• Örnek: C25 Cr Mo 5 6 İs Gt 65 alaşımlı kalite çeliği• C oranı %25 olan 1,25 Cr’lu 0,6 Mo’li ıslah edilmiş

gerilim giderme tavlaması görmüş alaşımlı kalite çeliği.


Çeliğin Standartlarla Gösterilişi• Yüksek alaşımlı asal çeliklerin gösterilmesi• Gösteriş itibarı ile az alaşımlı asal çelikler gibi

olmakla beraber, burada sayıları 10 veya 100 ile bölümleri halinde olağan üstü küçük değerlere ulaşılacağından sembollerin başına (x) konularak elementlerin alaşım içerisindeki yüzde miktarlarıdoğrudan doruya verilir yalnız karbon için alınacak değerler yüze bölündükten sonra elde edilir.

• Örnek:• Xc8cr 18 Ni 8 : 0,08 C 18 Cr, 8 Ni• Xc10cr 18 Ni 9 ti 2 : 0,1 C 18 Cr 9Ni 2 Ti• Xc 60cr 21 Mng Ni 4W :0,6 C 21 Cr 9 Mn 4 Ni az

miktarda W

18


22-7745-1860815-21706150

21-11895-1570980-19604340

24-4710-1770786-23804063

Yüksek Mukavemet - Düşük Alaşım Çelikleri

26-10510-830760-12801095

33-19430-585605-7801040

252053801020

281803251010

Karbon Çelikleri

Süneklik(% Uzama)

Akma Mukavemeti

(MPa)

Çekme Mukavemeti

(MPa)

AISI numarası

Bazı karbon ve yüksek mukavemet - düşük alaşım çelikleri için mekanik özellikler


0.15-0.250.40-0.600.40-0.7086xx0.10-0.15 V0.50-1.1061xx

0.70-1.1051xx0.20-0.300.40-0.901.65-2.0043xx0.15-0.250.80-1.1041xx0.20-0.3040xx

1.60-1.90 Mn

13xx

0.10-0.35 S0.04-0.12 P

12xx0.08-0.33 S11xx

10xx

Kompozisyon Aralıkları (% ağ.)b

Ni Cr Mo DiğerAISI/SAE numarası a

Alaşımsız karbon ve düşük alaşımlı çelikler için AISI/SAE adlandırması

19


22-7745-1860815-21706150

21-11895-1570980-19604340

24-4710-1770786-23804063

Yüksek Mukavemet - Düşük Alaşım Çelikleri

26-10510-830760-12801095

33-19430-585605-7801040

252053801020

281803251010

Karbon Çelikleri

Süneklik(% Uzama)

Akma Mukavemeti

(MPa)

Çekme Mukavemeti

(MPa)

AISI numarası

Bazı karbon ve yüksek mukavemet - düşük alaşım çelikleri için mekanik özellikler


1-6131014500.09 C, 17 Cr, 7 Ni, 1.0 Al, 1.0 Mn

Çökeltme-sertleşmeli

17-7PH

20-12275-620485-8250.15 C, 12.5 Cr, 1.0 Mn

Martensitik410

401704850.03 C, 17 Cr, 12 Ni, 2.5 Mo, 2.0 Mn

Östenitik316L

402055150.08 C, 19 Cr, 9 Ni,2.0 Mn

Östenitik304

202755150.20 C, 25 Cr, 1.5 Mn

Ferritik446

202053800.08 C, 11.0 Cr, 1.0 Mn, 0.50 Ni, 0.75 Ti

Ferritik409

Süneklik(% Uzama)

Akma Mukavemeti(MPa)

Çekme Mukavemeti (MPa)

Kompozisyon(% ağ.)

Çelik TipiAISI numarası

Paslanmaz ve çökeltme sertleşmeli çeliklerin kompozisyonları ve mekanik özellikleri

20


Östenitik paslanmaz çeliğin mikroyapısı


Yüksek mukavemet düşük alaşım çeliğinin temperlenmiş martenzit mikroyapısı

21


DÖKME DEMİR

• %2,06-%6,67 oranında karbon içeren Fe-C alaşımıdır. Gevrektirler. İstenilen parça üretimi sadece döküm ve talaşlı şekillendirme ile gerçekleştirilir. Dayanım yükseltici ısıl işlemlerin uygulanması, çeliklere kıyasla daha sınırlıdır. Piyasada kullanılan dökme demirlerin karbon oranımaksimum %5-%5,5’tir.

Dökme demirler kendi içinde sınıflandırılırsa;• Kır (Gri) DD

– Lamel grafitli DD– Küresel grafitli DD (sfero DD, nodüler DD)

• Beyaz DD• Temper DD

-Beyaz temper DD- Siyah temper DD


6310448Ferrit + Pörlit2.4-2.7C, 1.25-1.55Si

<0.55Mn

45006

10224345Ferrit2.3-2.7C, 1.0-1.75Si<0.55Mn

32510

Temper Dökme Demir

2621827Menevişlenmişmartensit

3.5-3.8C,2.0-2.8Si, 0.05Mg

ASTM A536

60-40-18

18276414Ferrit3.5-3.8C,2.0-2.8Si, 0.05Mg

ASTM A536

60-40-18

Sünek Dökme Demir

--276Pörlit3.0 – 3.3C, 2.20Si, 0.8Mn

SAE G4000

--124Ferrit + Pörlit3.4-3.7C,2.55Si, 0.7Mn

SAE G1800

Gri Dökme Demir

Süneklik(% Uzama)

Akma Mukavemeti

(MPa)

Çekme Mukavemeti

(MPa)

Matris YapıKompozisyonKod No

Bazı dökme demirlerin mekanik özellikleri

22



Gri dökme demirin mikroyapısı

23


küresel dökme demirin mikroyapısı


Beyaz dökme demirin mikroyapı görünümü

24


• Kaynaklar:

• Prof.Dr.Bülent Eker ders notları• Prof.Dr.Mehmet Yüksel’’Malzeme Bilimleri Serisi’’, Cilt 1• Prof.Dr.Şefik Güleç-Doç.Dr.Ahmet Aran, ‘’ Malzeme Bilgisi’’, Cilt 1

Documents

Demir – Karbon Denge Diyagramı sonakdogan/lessons/malzeme2/Demir_Esasli... · 1 07.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Demir – Karbon Denge Diyagramı 07.11.2008 Prof.Dr.Ayşegül