1. DEMOKRASI DAN PILIHAN RAYA Jurnal Pusat Kajian Demokrasi dan Pilihan Raya Universiti Malaya (UMCEDEL) Jilid Volume Bil. No. Januari-Jun January-June ISSN: 2232-1756 1 1 2012 Kandungan Pendahuluan 1-4 Pendekatan Baharu ke Arah Pendemokrasian Negara 5-14 Dengan Menggunakan Model Ruangan Pengundian serta Aplikasi Sistem Maklumat Geografi dan Pilihan Raya Prestasi Parti yang Bertanding dalam Pilihan Raya Negeri 15-26 dan Parlimen di Sarawak, 1963-1974 Perkembangan Politik Kuala Lumpur, 1969 - 1999 27-42 PAS Di Kelantan Sehingga Pengisytiharaan Darurat 1977 43-60 Keputusan Pilihan Raya Umum 2008 dari Perspektif 61-86 Federalisme Gambaran Konflik Politik di Malaysia Berdasarkan 87-108 Maksud dan Penggunaan Kata-Kata serta Ungkapan dalam Akhbar Pilihan Raya dan Mobilisasi Politik di Kawasan 109-120 Pinggiran di Sarawak Sentimen Pengundi Kaum Cina Menjelang Pilihan Raya 121-138 Umum Ke-13 Guna dan Ganggu Ruang Maya oleh Barisan Nasional 139-150 Menjelang Pilihan Raya Umum Ke- 13 Rosmadi Fauzi, Amer Saifude Ghazali dan Mohammad Redzuan Othman Suffian Mansor dan Zulkanain Abdul Rahman Mazlan Ali, Zulkanain Abdul Rahman dan Amer Saifude Ghazali Md Rozimi Mohd Nasir dan Ahmad Kamal Ariffin Md Rus Nawi Abdullah dan Mazlan Ali Ahmad Ramizu Abdullah dan Salinah Jaafar Neilson Ilan Mersat ThockKerPongdanTanYenYee Badrul Azmier Mohamed @ Bakar, Mujibu Abd Muis, Azni Syafena Andin Selamat dan Syazliyati Ibrahim Prelim.indd 1 5/24/2012 9:29:55 AM

2. SIDANG PENGARANG (EDITOR BOARD) Ketua Editor (Chief Editor): Profesor Dato Dr. Mohammad Redzuan Othman Editor: Sdr. Amer Saifude Ghazali Dr. Rosmadi Fauzi Dr. Nor Sulastry Yurni Ahmad Dr. Zulkanain Abdul Rahman LANGGANAN/SUBSCRIPTIONS Kadar langganan adalah seperti berikut: Dalam Malaysia: RM30.00 senaskah (termasuk bayaran pos) Luar Malaysia: US$30.00 senaskah (termasuk bayaran pos) Segala urusan mengenai langganan hendaklah ditujukan kepada: Ketua Editor Pusat Kajian Demokrasi dan Pilihan Raya (UMCEDEL) Pejabat Dekan, Fakulti Sastera dan Sains Sosial, Universiti Malaya, 50603 Kuala Lumpur MALAYSIA Subscription rates are as follows: Within Malaysia: RM30.00 per copy (inclusive of postage) Outside Malaysia: US$30.00 per copy (inclusive of postage) Subscription and all business correspondence should be addressed to: The Chief Editor University of Malaya Centre for Democracy and Election (UMCEDEL) Faculty of Arts and Social Sciences, University of Malaya, 50603, Kuala Lumpur MALAYSIA Prelim.indd 2 5/24/2012 9:29:55 AM 3. Pendahuluan Jurnal sulung Pusat Kajian Demokrasi dan Pilihan Raya (UMCEDEL), Jurnal Demokrasi dan Pilihan Raya diterbitkan sebagai salah satu wadah akademik bagi mengetengahkan hasil tulisan, penyelidikan, pandangan dan wacana akademik dalamkalanganparaakademik,paramahasiswa,parapengkajidanparapenulisyang ingin berkongsi ilmu tentang demokrasi dan pilihan raya yang mencakupi pelbagai perspektif. Jurnal yang diterbitkan buat julung-julung kalinya ini memaparkan sembilan buah artikel yang ditulis oleh penulis yang berlatarbelakangkan pelbagai bidang, tetapi mempunyai minat yang sama iaitu mengkaji tentang demokrasi dan pilihan raya. Jurnal akademik ini membuka tirai dengan menampilkan artikel yang berjudul Pendekatan Baharu ke Arah Pendemokrasian Negara dengan Menggunakan Model Ruangan Pengundian serta Aplikasi Sistem Maklumat Geografi dan Pilihan Raya yang ditulis oleh Rosmadi Fauzi, Amer Saifude Ghazali dan Mohammad Redzuan Othman. Artikel ini menarik dibaca kerana memberikan perspektif baru kepada politik kontemporari yang semakin mendapat perhatian umum dengan menggunakan instrumen baru yang masih belum banyak diterokai. Pendekatan kajiantentangpilihanrayayangmenggunakanmodelruangpengundiansepertimana yang dijelaskan oleh penulis sangat relevan dan sedang berkembang pesat apabila GIS diaplikasi dalam mengkaji tentang pilihan raya. Hasil kajian yang dilakukan berjaya menyakinkan bahawa GIS adalah penting sebagai satu cabang ilmu yang mampu meramalkan kecenderungan pengundian sehingga dapat mempengaruhi keputusan pilihan raya. Melalui pendekatan baharu yang semakin berkembang ini keputusan pilihan raya di Malaysia akan menjadi semakin boleh diramalkan pada masa akan datang. Tulisan Sufian Mansor dan Zulkanain Abdul Rahman yang berjudul Kajian Tentang Prestasi Parti-Parti Bertanding dalam Pilihan Raya Negeri dan Parlimen di Sarawak, 1963-1974, memaparkan persaingan politik yang berlaku di Bumi Kenyalang selepas negeri tersebut menyertai Malaysia. Pada peringkat awal persaingan di negeri tersebut melibatkan Parti PESAKA, BUMIPUTERA, SNAP dan SUPP. Walau bagaimanapun, melalui percaturan politik yang berlaku, Parti PESAKA dan BUMIPUTERA telah bersatu bagi membentuk Parti Pesaka Bumiputra Bersatu (PBB) dan bergabung dengan SUPP di bawah lambang Barisan Nasional bagi membolehkan sebuah kerajaan yang lebih mantap diwujudkan di Sarawak. Pilihan raya tahun 1974 merupakan titik peralihan yang penting dalam perkembangan politik Sarawak menuju ke arah kestabilan apabila Parti PBB dan SUPP berjaya mendapat mandat yang lebih besar untuk memerintah negeri. Kemantapan politik ini terus menjadi kukuh apabila SNAP yang sebelum ini berada di pihak pembangkang turut menyertai kerajaan Barisan Nasional. Tulisan Mazlan Ali, Zulkanain Abdul Rahman dan Amer Saifude Ghazali merungkai situasi politik dengan menggunakan perspektif sejarah dalam perbincangan artikel yang berjudul, Perkembangan Politik Kuala Lumpur 1969- 1999. Artikel ini membincangkan perkembangan politik Kuala Lumpur dari tahun 1969 hingga 1999 yang mempunyai keunikannya yang tersendiri. Dalam Book 1.indb 1 5/24/2012 9:24:31 AM 4. 2 Demokrasi Dan Pilihan Raya perkembangan sejarah tanah air, tahun 1969 merupakan tahun tercetusnya peristiwa berdarah yang membawa kepada perubahan lanskap politik yang amat mencabar kepada semua kaum di Malaysia. Tempoh 1969-1999 merupakan masa yang memperlihatkan betapa kedudukan parti dalam kerajaan Barisan Nasional dan parti pembangkang saling bersaing bagi mendapatkan sokongan pengundi. Kedudukan politik Kuala Lumpur yang mampu mempengaruhi politik negara mendorong parti pemerintah dan parti pembangkang menggunakan seluruh kekuatan yang dimiliki untuk memenangi hati pengundi. Artikel PAS di Kelantan Sehingga Pengisytiharan Darurat 1977 hasil tulisan Md Rozimi Mohd Nasir dan Ahmad Kamal Ariffin Md Rus pula mengetengahkan perkembangan politik dari perspektif sejarah di negeri Kelantan bermula dari tahun 1955 sehingga 1972 dan seterusnya diikuti dengan perkembangan kepada pengenalan darurat pada tahun 1977. Krisis politik di Kelantan yang bermula dengan krisis dalam partibertukarmenjadikrisisdalamkerajaanBarisanNasionalapabilaPASdisingkirkan daripada gabungan yang diwujudkan pada tahun 1974. Krisis politik yang berlaku di Kelantan ini kemudiannya bertukar menjadi ketidakstabilan keselamatan apabila tercetusnya demonstrasi rakyat bagi menyuarakan rasa tidak puas hati terhadap kerajaan PAS. Pilihan raya negeri yang diadakan secara mengejut pada tahun 1977 berakhir dengan kerajaan PAS yang berkuasa sejak tahun 1959 ditumbangkan dan digantikan dengan kerajaan Barisan Nasional di bawah teraju UMNO. Selepas berlangsungnya Pilihan Raya Umum Ke-12 pada tahun 2008, pelbagai pandangan telah dikemukakan oleh para sarjana, sama ada tempatan mahupun antarabangsa terhadap perubahan yang berlaku yang disifatkan sebagai Tsunami Politik. Artikel Keputusan Pilihan Raya Umum 2008 dari Perspektif Federalisme yang ditulis oleh Nawi Abdullah dan Mazlan Ali menghuraikan bagaimana pendekatan federalisme dalam konteks demokrasi di Malaysia berikutan kejayaan yang dicapai oleh parti pembangkang dalam Pilihan Raya Umum 2008. Dengan merujuk kepada Perlembagaan Persekutuan, penulis menghuraikan pembahagian tugas dan tanggungjawab di antara kerajaan pusat dengan kerajaan negeri dalam senario baru yang wujud. Perbincangan yang dilakukan amat relevan apabila empat buah negeri (Kelantan, Pulau Pinang, Kedah dan Selangor) kini diterajui oleh kerajaan parti pembangkang, sedangkan di peringkat persekutuan kerajaan masih dikuasai oleh kerajaan Barisan Nasional. Perkembangan pesat dalam teknologi maklumat dan masyarakat yang semakin berpendidikan juga turut memberi impak kepada persepsi masyarakat terhadap politik. Perkara inilah yang cuba dibincangkan oleh tulisan Ahmad Ramizu dan Salinah Jaafar dalam artikel yang bertajuk Gambaran Konflik Politik di Malaysia Berdasarkan Maksud dan Penggunaan Kata-kata serta Ungkapan Dalam Akhbar. Dengan memilih kata-kata dan ungkapan yang menjurus kepada konflik yang boleh ditemui dalam tulisan yang diterbitkan oleh beberapa media cetak yang dipilih, penulis cuba memberikan interpretasi yang membawa kepada implikasi politik. Artikel yang dikemukakan ini menarik untuk diteliti apabila tafsiran dibuat terhadap perkataan yang digunakan yang secara langsung atau tidak langsung memberikan impak yang positif atau negatif kepada pembaca dan seterusnya memberikan kesan kepada kecenderungan mengundi. Neilson Ilan Mersat yang mempunyai kepakaran dalam meneliti perkembangan politik di negeri Sarawak pula tampil dengan artikel yang berjudul Pilihan Raya Book 1.indb 2 5/24/2012 9:24:31 AM 5. 3Pendahuluan dan Mobilisasi di Kawasan Pinggiran di Sarawak. Perbincangan yang dilakukan cuba memberikan perspektif politik Sarawak dari kaca mata seorang pengkaji yang sememangnya mahir tentang perkembangan politik tempatan. Kajian yang dilakukan melibatkan kawasan pinggiran, membincangkan pendekatan tradisional atau konvensional yang diguna pakai oleh pelbagai parti politik dan individu dalam usaha meraih sokongan dan undi dari masyarakat tempatan dalam pilihan raya. Pelbagai kaedah yang digunakan dalam kempen pilihan raya yang diutarakan oleh penulis berjaya memaparkan bagaimana pelbagai budaya yang terdapat di Sarawak diterjemahkan menjadi budaya politik. Pendekatan ini ternyata masih releven dalam konteks negeri Sarawak sehingga berupaya menyaingi ledakan teknologi maklumat yang berlaku pada masa kini. Artikel Thock Ker Pong dan Tan Yen Yee berjudul Sentimen Pengundi Kaum Cina Menjelang Pilihan Raya Umum Ke-13 sangat menarik dikaji oleh mereka yang berminat memahami sentimen politik orang Cina. Ini adalah kerana artikel ini cuba mengupas bagaimana persepsi masyarakat Cina terhadap pembaharuan yang dilaksanakan oleh UMNO dalam usaha mendapat sokongan mereka dalam pilihan raya akan datang. Perbezaan cara berfikir masyarakat Cina dan kepimpinan orang Cina yang diketuai MCA sebagaimana yang dihuraikan oleh artikel ini ternyata tidak sepenuhnya difahami oleh UMNO. Lantaran itu, pelbagai usaha yang dilakukan oleh UMNO bagi memenangi hati masyarakat Cina terbukti tidak membuahkan hasil sebagaimana yang diharapkan. Selain itu, dalam artikelnya Thock turut menekankan tentang isu konflik kepimpinan dalam parti, isu pendidikan, isu pilihan raya kecil dan sebagainya. Ternyata, isu-isu tertunggak yang masih belum diselesaikan akan mempengaruhi sentimen orang Cina dan akan membabitkan masyarakat tersebut mencorakkan pola pengundian mereka pada Pilihan Raya Umum Ke-13 nanti. Jurnal Demokrasi dan Pilihan Raya jilid sulung ini diakhiri dengan artikel yang berjudul Guna dan Ganggu Ruang Maya oleh Barisan Nasional Menjelang Pilihan Raya Umum Ke-13 hasil nukilan Badrul Azmier Mohamed, Mujibu Abd Muis, Azni Syafena Andin Selamat dan Syazliyati Ibrahim. Artikel ini cuba menonjolkan bagaimana Barisan Nasional cuba sedaya upaya untuk mengawal ruang maya bagi mempengaruhi pengundi. Penggunaan pelbagai akta yang bertujuan bagi mengawal dan mengekang media ini telah membuka ruang kepada perbincangan tentang konsep yang dikenali sebagai ganggu dan kuat kuasa dalam penggunaan media oleh rakyat Malaysia, menjelang Pilihan Raya Umum Ke-13. Artikel ini memaparkan bagaimana guna dan ganggu ruang akan digunakan oleh Barisan Nasional dalam usaha mengekalkan hegemoni politik bagi mengekalkan kuasa politik yang diwarisi sejak lebih separuh abad yang lalu. Penampilan sembilan artikal dalam jurnal sulung Pusat Kajian Demokrasi dan Pilihan Raya Universiti Malaya (UMCEDEL) diharapkan mampu mencetuskan wacana tentang politik dan amalan demokrasi di Malaysia. Menjadi harapan kepada sidang pengarang jurnal supaya jurnal ini terus melangkah kehadapan dengan partisipasi dan sumbangan daripada ramai lagi sarjana politik bagi membolehkan penampilannya terus mantap pada masa-masa akan datang. Prof. Dato Dr. Mohammad Redzuan Othman Ketua Pengarang Book 1.indb 3 5/24/2012 9:24:31 AM 6. Book 1.indb 4 5/24/2012 9:24:31 AM 7. Pendekatan Baharu Ke Arah Pendemokrasian Negara Dengan Menggunakan Model Ruangan Pengundian Serta Aplikasi Sistem Maklumat Geografi Dan Pilihan Raya Rosmadi Fauzi Amer Saifude Ghazali Mohammad Redzuan Othman Abstract The Spatial Voting Model is a common device used by geographical experts to analyse elections. The model which is based on the Spatial Voting Theory has dominated the field of political science for more than three decades, especially in Western countries. Nevertheless, in Malaysia, this theory is still a novelty and is not widely used in examining the elections. Today, in our assessment towards the domestic political phenomena that is more and more open to the globalisation process, the voting pattern must be viewed from a new angle, which is the spatial angle. The latest development in the information technology especially the Geographical Information System (GIS) has offered several capabilities for the spatial analysis to be conducted more conveniently, efficiently and effectively. The capacity of the adoption of GIS has been used to analyse and measure the spatial information for the variables used in forming a model. The Spatial Voting Model takes into consideration the importance of the spatial factors towards the decisions and voting actions such as the distance, location and the type of the constituency area, as well as the neighbouring influence that prevails in the border of the election that takes place. Keywords: Spatial Voting Model, GIS and The Election Pengenalan Beberapa dekad kebelakangan ini, corak pengundian dan keputusan dalam pilihan raya negara telah berubah kerana banyak dipengaruhi oleh perubahan yang berlaku dalam atmosfera politik domestik. Jika meneliti kepada keputusan pilihan raya kebelakangan ini, kita dapat melihat satu permulaan kepada perubahan medan politik negara Malaysia. Keputusan pilihan raya sejak kebelakangan ini membawa makna yang mendalam kepada semua parti politik di Malaysia di samping mempunyai makna tersendiri terhadap budaya politik. Ramai penganalisis cuba memberikan tumpuan kepada fenomena politik baharu yang muncul berikutan Book 1.indb 5 5/24/2012 9:24:31 AM 8. 6 Demokrasi Dan Pilihan Raya berlakunya perubahan drastik dalam keputusan pilihan raya bermula dari tahun 1999 sehingga Pilihan Raya Umum 2008 yang lalu. Walau bagaimanapun, sudut kajian pilihan raya lebih tertumpu kepada faktor deskriptif dan kualitatif dengan elemen ruangan biasanya kurang diambil kira dalam melihat corak pengundian. Ahli geografi percaya semua yang berlaku itu ada fenomena ruangannya yang tersendiri sedangkan analisis politik dari segi ruangan masih belum banyak dilakukan, terutamanya dalam kajian di Malaysia. Lantaran itu, corak pengundian harus dilihat dari sudut baru, iaitu ruangan di samping sudut bukan ruangan, terutamanya dalam menilai corak pengundian yang semakin menerima pengaruh besar daripada proses globalisasi. Peranan faktor ruangan ke atas keputusan dan tindakan dalam pengundian di sempadan sesuatu kawasan pilihan raya merupakan elemen penting dalam pengkajian geografi politik yang melihat kepada elemen ruangan. Perkara ini turut disokong oleh Rachagan (1982) yang menyatakan bahawa kesan politik geografi sesuatu kawasan itu sangat mempengaruhi keadaan politik kawasan tersebut dan kawasan-kawasan lainnya yang menjelaskan tentang kepentingan elemen geografi dan ruang dalam mengkaji politik sesuatu kawasan. Kepentingan proses-proses ruangan dikaji untuk melihat peranan faktor ruangan ke atas keputusan dan tindakan individu dalam pengundian seperti pengaruh kejiranan yang berlaku dalam sesuatu wilayah atau sempadan sesuatu kawasan. Teori dan Model Ruangan Pengundian Kini, Sistem Maklumat Geografi (GIS) yang merupakan salah satu teknologi maklumat yang berkembang begitu pesat telah diaplikasikan dalam bidang pilihan raya bagi pembentukan model ruangan. Model ruangan pengundian membolehkan kita melihat dan meramalkan corak pilihan raya dengan lebih berkesan lagi dari sudut ruangan. Model ruangan pengundian yang akan dibentuk dapat memenuhi kedua-dua bidang iaitu ruang dan bukan ruangan dengan integrasi GIS untuk menjalankan analisis ruangan bersama dengan analisis regresi dalam pembentukan model. Modelruanganpengundianmerupakansatukaedahyangpalingluasdigunakan untuk mengkaji pilihan raya di negara Barat. Model ini adalah berasaskan kepada Teori Ruangan Pengundian yang telah diperkenalkan oleh Downs (1957) dan Black (1958) yang telah melahirkan satu kajian literatur yang meluas dalam arena pilihan raya umum. Selepas itu sumbangan oleh Davis dan Hinich (1966), Kadaene (1972), Shepsle (1972), Hinich dan Pollard (1981), Shepsle dan Weingstag (1981), Enelow dan Hinich (1982), Hinich dan Munger (1994) telah menggantikan Teori Ruangan Pengundian kepada satu landasan teoritikal yang lebih kemas. Teori Ruangan Pengundian ini telah diuji secara empirikal dalam konteks yang berbeza-beza dengan menggunakan metodologi yang pelbagai dalam pengkajian pilihan raya. Hinich merupakan pengkaji yang telah banyak mempraktikkan teori ini dalam pelbagai kajiannya, iaitu bidang pilihan raya yang berdasarkan ruangan. Di antaranya, Enelow dan Hinich (1984), telah menggunakan Metodologi Cahoon- Hinich untuk mengkaji ideologi dan isu pilihan raya dengan melihat kepada perspektif ruang. Selain dari itu, Hinich dan Odershook (1978) turut menggunakan teori ini untuk mengkaji Pilihan Raya Presiden di Amerika Syarikat. Manakala Lin, Chu dan Hinich (1996) telah menggunakan metodologi yang sama untuk mengkaji Pilihan Raya Presiden di Taiwan, begitu juga Hinich, Khmelo dan Odershook (1999) Book 1.indb 6 5/24/2012 9:24:31 AM 9. 7Pendekatan Baharu Ke Arah Pendemokrasian Negara telah menggunakan kaedah yang sama iaitu mengambil kira faktor ruangan untuk mengkaji pilihan raya di Ukraine. Kesinambungan daripada teori ini juga, Rusk dan Weisberg (1972), Aldrich dan Mckelvey (1973) dan Poole dan Rosenthal (1982) telah menggunakan kaedah statistik alternatif dengan menggunakan teknik skala non metrik yang berbeza dalam mengkaji pilihan raya berdasarkan kepada ruangan. Walaupun teori ruangan bagi pilihan raya ini telah mendominasi sains politik lebih daripada tiga dekad, khususnya di negara Barat, tetapi di Malaysia, teori ini masih baru dan tidak banyak digunakan dalam mengkaji pilihan raya. Pembentukan model untuk meramal corak pengundian di Malaysia sebelum ini dilakukan tanpa melibatkan analisis ruangan dan komputer sebagai elemen sokongan yang perlu. Dalam melihat senario politik Malaysia masa kini, ramai sarjana politik yang mengkaji pengundian kebanyakannya tertumpu kepada bidang sains politik, seperti isu perlembagaan, ideologi parti, proses demokrasi, amalan good governace, isu calon, penyertaan politik dan budaya kepimpinan politik, sokongan politik dan peratusan keluar mengundi (Ratnam 1967; Goldman 1971; Gomez 1998; Rizal 2002; Nidzam 2002; Mohammad Agus 2005). Model-model pengundian yang telah diperkenalkan banyak yang menjurus kepada model dalam bidang sains politik yang menekankan kepada faktor-faktor bukan ruangan, seperti atribut-atribut pengundi, parti politik, isu pilihan raya, etnik, calon parti, gender dan sebagainya (Roslina 2002, Rizal 2002, Nidzam 2002). Walau bagaimanapun, terdapat satu pengkajian yang mengambil kira faktor wilayah sebagai faktor ruangan dalam mengkaji pilihan raya umum tetapi hanya melihat proses pilihan raya dari sudut profil wilayah dan isu politik kewilayahan (Mohd Fuad dan Sabihah 2002). Pembentukan Model Ruangan Pengundian Dalam pemodelan ruangan pengundian di Malaysia, GIS digunakan bagi memperlihatkan corak ruangan di kawasan pilihan raya, iaitu ditambah dengan analisis statistik. Model ruangan yang dibentuk adalah menggabungkan faktor ruangan yang terdiri daripada indeks kepadatan sempadan pilihan raya, jarak ibu negeri ke DUN, jarak pusat bandar ke DUN dan jarak universiti ke DUN. Model ruangan pengundian ini bertujuan melihat peranan faktor-faktor ruangan dalam meramal keputusan pilihan raya. Pembentukan model ruangan pilihan raya ini adalah berdasarkan faktor-faktor ruangan yang telah dikenal pasti mempengaruhi majoriti undi sebagai keputusan dalam pilihan raya. Model ini secara amnya boleh dinyatakan sebagai : Majoriti Undi = f (K,I,U,B) KP = Keputusan Pilihan Raya K = Indeks Kepadatan I = Jarak ibu negeri U = Jarak universiti B = Jarak pusat bandar Book 1.indb 7 5/24/2012 9:24:31 AM 10. 8 Demokrasi Dan Pilihan Raya Pemboleh ubah bersandar merupakan keputusan pilihan raya, termasuklah data metrik, manakala pemboleh ubah tidak bersandar terdiri daripada data metrik dan bukan metrik. Pembentukan model ruangan pengundian ini adalah berdasarkan statistik menggunakan kaedah regresi. Tujuan penggunaan kaedah regresi adalah untuk meramal perubahan dalam pemboleh ubah bersandar yang merupakan keputusan pilihan raya sebagai reaksi ke atas perubahan beberapa pemboleh ubah tidak bersandar yang terdiri daripada faktor-faktor ruangan yang mempengaruhi pengundian. Ringkasan konsepsual pembentukan model ruangan pilihan raya boleh dirujuk dalam Rajah 1. Secara konsepsual kajian adalah bermula daripada keputusan pilihan raya dan pembahagian faktor ruangan yang mempengaruhi pengundian, analisis ruangan yang dijalankan ke atas setiap faktor menggunakan teknik GIS sehinggalah kepada pemodelan ruangan yang menggunakan analisis statistik. Bagi pembentukan model ruangan, terdapat dua pemboleh ubah iaitu pemboleh ubah bersandar dan pemboleh ubah tidak bersandar. Penyediaan Pangkalan Data Model Ruangan Menggunakan GIS Pada peringkat ini pengenalpastian keperluan data yang akan dijadikan input dalam pembentukan model pengundian dilakukan. Data-data ruangan yang dibentuk adalah berhubung rapat dengan model ruangan yang akan dibentuk. Data ruangan KEPUTUSAN PILIHAN RAYA FAKTOR Ruangan Jarak Pusat Jarak Universiti Jarak Ibu Negeri Perletakan DUN Atribut Lokasi Atribut Lokasi Perletakan DUN Perletakan DUN Atribut Lokasi Perletakan DUN Indeks Kepadatan Atribut Struktur Analisis Rangkaian Analisis Rangkaian Data Ruangan dari analisis GIS Pengolahan Data Ruangan MODEL RUANGAN PENGUNDIAN Analisis Rangkaian Analisis Kepadatan Rajah 1: Rangka Konsepsual Pembentukan Model Ruangan Pengundian Book 1.indb 8 5/24/2012 9:24:31 AM 11. 9Pendekatan Baharu Ke Arah Pendemokrasian Negara yang dikumpulkan akan ditransformasikan kepada data digital. Peta sempadan pilihan raya kawasan kajian dilakukan pengimbasan, pendaftaran peta dan proses pendigitan. Kesemua data ditransformasikan kepada format perisian GIS dengan menggunakan kemudahan konversi data. Semua data tersebut diproses menjadi satu bentuk yang seragam untuk memudahkan analisis. Kaedah pengolahan GIS digunakan bagi membangunkan pangkalan data dalam kajian pemodelan ruangan pengundian ini. Kemampuan mengolah data ruangan serta menjalankan proses seperti pengumpulan data, penyimpanan, pengurusan data, menganalisis dan memaparkan data menjadikan perisian GIS digunakan dalam pelbagai bidang serta mampu menyelesaikan masalah ruangan. Pada peringkat pengolahan GIS, data untuk faktor yang diperoleh daripada pengolahan pangkalan data GIS akan digunakan dalam pembentukan model ruangan. Keupayaan analisis yang terdapat dalam GIS seperti penindanan peta, analisis jarak, pengkelasan semula dan analisis kejiranan dapat digunakan untuk menyediakan maklumat ruangan dan pertalian ruangan yang boleh digunakan dalam proses pembuatan keputusan. Maklumat-maklumat ini akan dianalisis serta hasilnya akan dipaparkan secara pemetaan. Paparan ini dapat digunakan untuk melihat arah dan corak pengundian, mengetahui faktor-faktor yang mempengaruhi pengundian dengan kemampuan model yang dibentuk. Analisis ruangan digunakan untuk menghasilkan maklumat tambahan untuk meningkatkan struktur ruang atau hubungan di antara maklumat geografi yang berkaitan. Antara analisis yang digunakan dalam kajian ini adalah analisis rangkaian yang digunakan dalam pembangunan peta-peta seperti jarak ke pusat bandar, jarak ke ibu negeri dan jarak terdekat ke universiti serta analisis pengkelasan semula dan analisis kepadatan. Selain itu, analisis jarak terdekat turut digunakan bagi mendapatkan jarak terdekat iaitu jarak terdekat pusat bandar-DUN, jarak terdekat ibu negeri-DUN dan jarak terdekat universiti-DUN. Analisis jarak terdekat dibangunkan dengan menggunakan peta asas kawasan kajian poligon, peta titik bagi mewakili lokasi pusat bandar, universiti dan ibu negeri, peta jalan raya bagi menghubungkan DUN dengan lokasi-lokasi yang dinyatakan di atas serta titik tengah DUN (Sila lihat Rajah 2). Konsep jarak terdekat yang digunakan adalah dalam aplikasi analisis rangkaian yang menggunakan ekstensi: Shortest Network Path yang terdapat dalam dalam perisian Arc View. Rajah 2: Analisis Ruangan Menggunakan GIS Book 1.indb 9 5/24/2012 9:24:31 AM 12. 10 Demokrasi Dan Pilihan Raya Aplikasi Ruangan Model Pengundian Secarakeseluruhannyamodelyangdibangunkanmengambilkirafaktor-faktorlokasi dan jarak sebagai pemboleh ubah ruangan dalam pemodelan. Ini bertujuan untuk melihat peranan faktor-faktor yang dicadangkan mewakili faktor ruangan dalam meramal keputusan pilihan raya. Dalam model ruangan yang dibangunkan, faktor lokasi yang mewakili elemen ruangan dalam kajian mempertimbangkan pengaruh kejiranan dan interaksi dalam penyebaran maklumat antara sempadan pilihan raya iaitu DUN dengan pusat-pusat yang dilihat sebagai penyebaran maklumat pilihan raya. Faktor lokasi mengkaji pengaruh ruangan terhadap organisasi yang terdapat dalam ruang informasi, penyebaran sesuatu idea baru atau penyebaran maklumat tentang pilihan raya seperti calon, parti, isu dan ideologi. Menurut Hgerstrand (1967), maklumat boleh disampaikan dengan dua cara iaitu pertama secara awam, seperti bahan bercetak dan media massa dan yang kedua secara persendirian iaitu melalui surat atau lisan. Dari segi penerimaan pula menurut beliau, cara kedua selalunya adalah lebih penting walaupun maklumat yang dihebahkan melalui media massa telah diterima. Beliau berpendapat bahawa sifat geografi komunikasi antara penerima maklumat (pengundi) merupakan satu faktor penting dalam resapan penerimaan maklumat. Dengan melihat kepada faktor jarak terdekat, Hgerstrand telah menggambarkan secara tidak langsung struktur medan maklumat. Secaraumumnyadarisegipengaruhkepentinganpembolehubahterhadapmodel yang dibentuk, faktor kepadatan merupakan faktor yang sangat mempengaruhi terhadap keputusan pengundian di kawasan kajian, diikuti faktor lokasi iaitu jarak terdekat DUN ke pusat bandar dan jarak terdekat DUN ke ibu negeri serta jarak terdekat DUN ke universiti. Pembolehubah indeks kepadatan telah menunjukkan tahap kepentingan yang tertinggi. Indeks kepadatan sering digunakan sebagai salah satu ciri untuk menggambarkan bentuk. Dalam hasil kajian ini, DUN yang padat dari segi indeksnya menunjukkan bahawa penyebaran maklumat pilihan raya lebih cepat berlaku kerana bentuk DUN yang padat dilihat boleh menyebabkan interaksi di antara pengundi lebih mudah dalam penyampaian informasi parti dan ideologi atau isu pilihan raya terutamanya kepada parti pembangkang yang menjalankan modus operandinya melalui ceramah dan penyebaran risalah di kawasan tumpuan orang ramai. Manakala jarak terdekat di antara DUN ke pusat bandar merupakan faktor kedua terpenting dalam menyumbangkan kepada keputusan undi pilihan raya. Menurut teori ruangan pengundian, proses perbandaran turut dilihat memainkan peranan penting dalam pengundian bagi sesuatu pilihan raya. Kajian yang dijalankan oleh Morrill (1965) menunjukkan bahawa salah satu faktor yang menyebabkan satu idea atau maklumat merebak adalah berdasarkan kepada perkembangan daerah perniagaan pusat yang berjiran dan kemajuan pengangkutan dalam pusat bandar. Proses penerimaan sesuatu maklumat itu adalah dipengaruhi oleh jauhnya jarak dari bandar. Maklumat dan idea diterima lebih cepat di pusat bandar dan maklumat itu kemudian tersebar dengan amat mudah dalam kalangan penduduk yang tinggal dengan pusat-pusat penerimaan tersebut (kesan kejiranan). Proses perbandaran turut dilihat memainkan peranan penting dalam pengundian bagi sesuatu pilihan raya itu dan kesan politik geografi sesuatu kawasan sangat mempengaruhi keadaan politik kawasan tersebut serta kawasan-kawasan lain (Rachagan, 1982). Kajian yang dijalankan oleh Morrill (1965) mendapati bahawa salah satu faktor Book 1.indb 10 5/24/2012 9:24:31 AM 13. 11Pendekatan Baharu Ke Arah Pendemokrasian Negara yang menyebabkan satu idea atau maklumat merebak adalah berdasarkan kepada perkembangan daerah perniagaan pusat yang berjiran dan kemajuan pengangkutan dalam pusat bandar raya. Selain itu, kajian yang dilakukan oleh Berry (1972) di Great Britain mendapati bahawa proses-proses resapan maklumat bermula di bandar-bandar besar dalam sesuatu daerah dan kemudian penerimaan tersebut tersebar ke tempat-tempat lain yang lebih kecil. Proses penerimaan sesuatu maklumat itu dipengaruhi oleh jauhnya jarak dari bandar raya. Maklumat dan idea diterima lebih cepat di pusat bandar dan kemudian tersebar dengan amat mudah dalam kalangan penduduk yang tinggal di pusat-pusat penerimaan tersebut (kesan perjiranan). Dalam hasil kajian ini analisis jarak sesuatu kawasan dengan pusat bandar, kawasan separa bandar dan luar bandar telah diambil kira dan didapati wujudnya pertalian ruangan antara keputusan pilihan raya dengan jarak di sesuatu kawasan pilihan raya dengan pusat bandar. Pada hari ini cara hidup masyarakat di pusat bandar besar seperti di Kuala Lumpur, Pulau Pinang dan Johor Bahru telah memperlihatkan kemunculan pengaruh gaya hidup dengan gayanya tersendiri. Secara tidak langsung hasil kajian ini dapat melihat sama ada terdapat trend dalam keputusan pilihan raya di kawasan luar bandar, separa bandar dan bandar. Seterusnya, jarak terdekat DUN ke ibu negeri merupakan faktor yang ketiga penting dalam mempengaruhi undi dalam pilihan raya di kawasan kajian. Ibu negeri dianggap sebagai sebuah pusat maklumat, perniagaan, ekonomi, pentadbiran dan sosial. Menurut Hgerstrand, resapan tentang sesuatu maklumat selalunya bermula di bandar raya ibu negara, kemudian ia merebak ke bandar-bandar besar dan akhirnya ke bandar-bandar kecil. Maklumat merebak menurut hieraki dari bandar besar ke bandar kecil. Ini turut disokong dalam model graviti iaitu interaksi adalah lebih tinggi di antara bandar rayabandar raya besar. Resapan berhieraki ini telah menjadi satu konsep geografi yang penting dan ia sama dengan kesan kejiranan yang melihat kepada faktor jarak terdekat. Hasil daripada kajian didapati bahawa perhubungan dan penyebaran maklumat dalam sempadan dipengaruhi oleh faktor jarak terdekat antara ibu negeri dan DUN untuk sampai kepada penerima maklumat. Dalam pemodelan terdapat empat buah ibu negeri iaitu Kangar, Georgetown, Alor Setar dan Ipoh dilihat sebagai pusat penyebaran maklumat terutamanya mengenai pilihan raya kepada para pengundi dalam setiap DUN. Faktor jarak terdekat antara DUN dan universiti turut merupakan faktor yang mempengaruhi kepada keputusan undi dalam pembentukan model pengundian. Universiti merupakan salah satu pusat sumber maklumat dan gedung ilmu. Walaupun dalam kes Malaysia para pelajar tidak digalakkan supaya aktif dalam politik, tetapi secara tidak langsung wujud budaya politik di universiti dan ini dibawa keluar dari universiti kepada orang ramai. Hasil kajian ini, universiti turut dilihat sebagai satu entiti yang menjadi sumber maklumat politik dan pilihan raya. Secara teori hubungannya adalah positif, iaitu semakin dekat jarak universiti dengan kawasan DUN semakin tinggi maklumat tentang pilihan raya dapat disebarkan kepada para pengundi. Kita sedia maklum, walaupun pihak kerajaan telah melarang institusi pengajian tinggi daripada terlibat dengan aktiviti pilihan raya tetapi secara tidak langsung universiti sebenarnya turut menyumbang kepada informasi politik. (Melalui kursus yang ditawarkan oleh universiti yang mengkhusus kepada politik sebenarnya Book 1.indb 11 5/24/2012 9:24:31 AM 14. 12 Demokrasi Dan Pilihan Raya mewujudkan masyarakat celik politik di dalam kampus.) Maklumat dari dalam universiti disebarkan secara resapan dari dalam kampus keluar ke sempadan DUN yang bersempadan dan berdekatan. Selain itu aktiviti-aktiviti ilmiah yang dijalankan di universiti juga secara tidak langsung membawa informasi keluar kepada pengundi-pengundi yang berdekatan yang berhubung kait dengan pilihan raya. Dalam kajian ini hanya universiti awam diambil kira dalam pembentukan model. Oleh itu untuk meningkatkan penglibatan universiti dalam perspektif lokasi ini tingkat kehampiran yang baik di antara universiti dengan DUN-DUN pilihan raya perlu diperoleh. Kesimpulan Menerusi kajian ini, kefahaman tentang proses dan senario pengundian negara dapat ditingkatkan. Menerusi model ruangan yang dibentuk dengan menggunakan GIS, akan membolehkan ramalan pengundian pada masa hadapan di kawasan yang terpilih dilakukan. Selain itu, kajian ini merupakan suatu sumbangan yang baru, terutamanya dalam pilihan raya negara. Model ruangan yang dibentuk boleh membantu pembentukan dasar negara atau Rancangan Malaysia. Menerusi maklumat-maklumat ruangan dan data-data yang dianalisis dapat memberikan gambaran dan maklumat kepada pihak kerajaan dalam merencanakan polisi kerajaan. Selain itu, kelebihan pemodelan ruangan ini terletak pada penggunaan beberapa pemboleh ubah baru terutama pemboleh ubah ruangan. Sumbangan faktor ruangan seperti jarak terdekat DUN dengan pusat bandar, jarak terdekat DUN dengan ibu negeri dan indeks kepadatan DUN merupakan satu penemuan baru dalam kajian ini. Di sini dapat dibuktikan bahawa faktor ruangan turut mempengaruhi kepada undi pemerintah dan model ruangan adalah salah satu model yang penting dalam melihat corak pengundian. Jika dibandingkan dengan model pengundian yang lain di Malaysia, maka boleh dirumuskan bahawa model ruangan dengan mengambil kira faktor ruangan dan analisis ruangan belum pernah digunakan oleh pengkaji di Malaysia dalam meramal keputusan pilihan raya. Tahap kepentingan pemboleh ubah kebanyakannya ditentukan oleh ahli sains politik yang mengkaji tingkah laku mengundi sedangkan faktor-faktor geografi atau ruangan adalah berbeza-beza dari segi lokasinya. Oleh yang demikian, model ini lebih berbentuk statistik dan objektif berbanding pengadilan oleh pakar politik kerana ia berdasarkan pemboleh ubah yang dikenal pasti dan diterima pakai oleh ramai pengkaji dan telah disesuaikan di Malaysia. Dalam pada itu, kajian ini juga akan membuka satu ruang baru dalam pengkajian bidang politik itu sendiri terutamanya di Malaysia. Kajian ini akan memantapkan penggunaan GIS dalam bidang politik dan analisis ruangan khususnya dalam melihat perubahan aktiviti-aktiviti penduduk dan politik negara. Paradigma pergantungan kepada peta dan data-data analog dalam menilai corak dan pola serta kesan pengundian yang melibatkan data ruangan dapat diperbaiki. Dalam kajian ini elemen analisis statistik ruangan digunakan. Dengan memasukkan elemen statistik dalam GIS secara tidak langsung telah berjaya meningkatkan lagi keupayaan yang ada pada GIS, terutamanya yang melibatkan analisis ruangan. Book 1.indb 12 5/24/2012 9:24:31 AM 15. 13Pendekatan Baharu Ke Arah Pendemokrasian Negara Keupayaan GIS dalam mengurus dan mengolah data ruangan dan bukan ruangan dapat memastikan analisis yang dijalankan lebih cepat dan cekap. Rujukan Aldridge, J. and R. Mckelvey. (1977) A Method of Scaling with Applications to the 1968 and 1972 Presidential Elections. American Journal of Political Science Review 71: hlm. 111-30. Berry, B. J. L. (1972) Hierarchical diffusion: the basis of filtering and spread in a system of grwoth centers. Dalam: N. Hansen, (ed). Growth Center in Regional Economic Development. New York: Free Press, hlm. 108-138. Black, D. (1958) The Theory of Committees and Elections, Cambridge University Press, Cambridge. Cahoon, Lawrence, Melvin J. Hinich dan Peter Odershook. (1978) A Statistical Multidimensional Scaling Method Based on The Spatial theory of Voting. In Graphical Analysis Representation of Multivariate Data. (Editors) P.C. Wang. Academic Press, New York. Davis, O. & Hinich, M. (1966) A mathematical model of policy formation in a democratic society. Dalam: J. Bernd (ed). Mathematical Applications in Political Science II. Dalls: Southern Methodist University Press Downs, A. (1957) An Economic Theory Of Democracy. New York, New York: Harper & Row. Enelow, James dan Melvin J. Hinich. (1982) Ideology, Issues and the Spatial Theory of Elections. American Political Science Review, 76: hlm. 493-501. Goldman, J. (1971) Party support in west Malaysia: result of the first stage of an ecological enquiry. Asian Survey, 11(6), hlm. 582-609. Gomez, E. T. dan Jomo, K. S. (1998) Authoritarianism, elections and political change in Malaysia. Public Policy, 2(3), hlm. 113-144. Hgerstrand, T. (1967) Innovation diffusion as a spatial process. Chicago: University of Chicago Press. Hinich M.J, Pollard W. (1981) A New Approach to the Spatial Theory of Electoral Competiton, American Journal of Political Science, Volume 25, Issue 2, hlm. 323- 341. Hinich, Melvin J. dan Michael C. Munger. (1997) Analytical Politics. Cambridge: Cambridge University Press. Hinich, Melvin J., Valeri Khmelko dan Peter Odershook. (1999) A Spatial Analysis of Ukraines 1998 Parliamentary election. Post-Soviet Affairs 15: hlm. 149-85. Kadane, J.B .(1972) On The Division Of The Question, Public Choice 13 : hlm. 47-54. Lin, Tse-Min, Yun-Han Chu dan Melvin J. Hinich. (1996) Conflict Displacement and Regime Transition in Taiwan: A Spatial Analysis. World Politics 48: hlm. 453-81. Maizatul Haizan Mahbob dan Mohd Zain Musa. (2005) Tinjauan baru politik Malaysia. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia. Mohammad Agus Yusoff. (2005) Putrajaya sebagai Wilayah Persekutuan:Isu-isu perlembagaan danpolitik. Dalam:MaizatulHaizanMahbob&MohdZainMusa. (2005) Tinjauan baru politik Malaysia. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia. Book 1.indb 13 5/24/2012 9:24:31 AM 16. 14 Demokrasi Dan Pilihan Raya Mohd Fuad Mat Jali dan Sabihah Osman.(2002) Politik Wilayah dan Politik Nasional dalam Pilihan Raya Umum 1999, dalam: Mohd Yusof Kasim & Azlan Ahmad, (eds). Politik Baru dalam Pilihan Raya Umum. Bangi: Penerbit UKM. Morrill, R. L. (1965) The negro ghetto: problems and alternatives. Geographical Review, 55, hlm. 339-361. Nidzam Sulaiman & Bilcher Bala. (2002) Persaingan Parti dan Demokrasi Malaya. Dalam: Mohd Yusof Kasim & Azlan Ahmad, (eds). Politik Baru dalam Pilihan Raya Umum. Bangi: Penerbit UKM Poole, Keith T. dan Rosenthal, Howard. (1984) U.S. Presidential Elections 1968- 1980: A Spatial Analysis. American Journal of Political Science, 28 (May 1984): hlm. 283-312. Rachagan, S. S. (1982) Geografi politik. Dalam: Y. Mansoor, (ed). Dasar Ilmu Politik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Ratnam, K. J. (1967) Comunalism and the political process in Malaya. Kuala Lumpur: University of Malaya Press. Rizal Yaakop dan Jumaat Abd. Moen. (2002) Politik Etnik dan Perkembangan Politik Baru. Dalam: Mohd Yusof Kasim & Azlan Ahmad, (eds). Politik Baru dalam Pilihan Raya Umum. Bangi: Penerbit UKM. Roslina Ismail dan Roslina Rosli. (2002) Wanita dan politik baru dalam Pilihan Raya Umum 1999 Dalam: Mohd Yusof Kasim & Azlan Ahmad, (eds). Politik Baru dalam Pilihan Raya Umum. Bangi: Penerbit UKM. Rosmadi Fauzi. (2008). Corak Pengundian Di Kelantan: Satu Analisis Ruangan Berasaskan Sistem Maklumat Geografi, dalam Hamirdin Ithnin, Amer Saifude Ghazali, Abdul Rahman Roslan dan Rosmadi Fauzi (Eds.), Isu-Isu Geografi Malaysia. Kuala Lumpur: Universiti Malaya. Rosmadi Fauzi. (2006). Geografi Politik, Pilihan Raya Dan Aplikasi GIS di Malaysia [Political Geography, Election and the Application of GIS in Malaysia]. Jurnal Jabatan Pengajian Asia Tenggara (JATI), 11, pp. 157-177. Rusk, J. dan H. Weisberg. (1972) Perception of Presidential Candidates. Midwest Journal of Political Science 16: hlm. 388-410. Shepsle, K. (1972) The Strategy of Ambiguity: Uncertainty and Electoral Competition, American Political science Review 66: hlm. 555-556. Book 1.indb 14 5/24/2012 9:24:31 AM 17. Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963 - 1974 Suffian Mansor Zulkanain Abdul Rahman Abstrak From1963until1974therewerethreeelectionsinSarawak.These elections showed how the political parties compete to dominate the state. At the beginning SNAP and PESAKA controlled the state government, while other parties in the Sarawak Alliance played a minor role. After the 1966 political crisis, PESAKA became more dominant, but its administration was challenged by BUMIPUTERA. In the 1971 election, PESAKA had to face not only BUMIPUTERA but also SNAP and SUPP. The result of the election was that PESAKA only managed to win with a small number of seats in State Council and the coalition of BUMIPUTERA, SUPP and SNAP had a chance to form a new state goverment. In order to continue its relevancy in the states politics PESAKA who failed to maintain its strong performance, took an alternative move by merging with BUMIPUTERA. The merger between PESAKA and BUMIPUTERA brought the formation of Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB). In the 1974 election, PBB and SUPP had to face SNAP which managed to gain a substantial support not only from the Dayak, but also from the Chinese. The result of 1974 election showed that SNAP emerged as a strong opposition in Sarawak, but later decided to join the state government. For nearly ten years, political parties in Sarawak struggled against each other to control the state government, but Barisan Nasional formula or pact became an answer to reduce this competition. Keywords: SNAP, PESAKA, PBB, SUPP, BUMIPUTERA Pengenalan Sesebuah negara yang mengamalkan sistem demokrasi seperti Malaysia memberi ruang kepada sesiapapun untuk bertanding dalam pilihan raya. Oleh kerana itu, muncullah pelbagai parti yang cuba memperjuangkan ideologi dan fahaman mereka masing-masing. Kebiasaannya parti-parti ini akan dibahagikan kepada dua kumpulan, iaitu parti kerajaan yang memenangi pilihan raya dan parti pembangkang yang kalah dalam pilihan raya. Sarawak yang merupakan salah sebuah negeri di Malaysia juga mengamalkan sistem politik yang sama. Di negeri ini, pembentukan parti-parti politik agak berbeza berbanding dengan Semenanjung Malaysia. Parti yang terawal hanya muncul pada tahun 1959. Kemunculan parti-parti politik ini kebiasaannya dicerminkan dengan garis-garis perkauman. Penglibatan parti-parti politik Sarawak Book 1.indb 15 5/24/2012 9:24:31 AM 18. 16 Demokrasi Dan Pilihan Raya dalam usaha meraih sokongan rakyat Sarawak dalam tiga pilihan raya negeri dan parlimen bagi Sarawak, iaitu pada tahun 1963, 1970 dan 1974 merupakan satu kajian yang menarik untuk di kaji. Sejarah Politik Sarawak Seperti dijelaskan tadi bahawa penubuhan parti-parti politik di Sarawak hanya bermula pada tahun 1959. Parti yang pertama ditubuhkan adalah Sarawak United People Party (SUPP).1 Penubuhan parti ini sebenarnya telah diura-urakan sejak Pilihan Raya Perbandaran Kuching pada tahun 1956.2 Parti ini didominasi oleh orang Cina dengan presidennya ialah Ong Kee Hui iaitu seorang saudagar Cina yang kaya di Kuching, manakala Stephen Yong yang merupakan seorang peguam telah dilantik sebagai setiausaha agung parti tersebut. Tindakan orang Cina menubuhkan parti membawa kepada reaksi orang Melayu dibawah pimpinan Datu Bandar Abang Haji Mustapha untuk menubuhkan sebuah parti politik bagi memperjuangkan nasib kaum bumiputera. Parti yang beliau tubuhkan ini dikenali sebagai Parti Negara Sarawak (PANAS).3 Selepas itu muncul pula Sarawak National Party (SNAP) yang pada dasarnya bersifat pelbagai kaum, tetapi lebih didominasi oleh kaum Dayak.4 Tidak cukup dengan itu tumbuh pula tiga parti lain yang berteraskan garis-garis perkauman, iaitu Barisan Rakyat Jati Sarawak (BARJASA) yang mewakili kaum Melayu/Melanau. Manakala Parti Pesaka Anak Sarawak (PESAKA) pula lebih kepada kaum Dayak.5 Sarawak Chinese Association (SCA) pula mewakili kaum Cina. Perkembangan politik Sarawak pada era sebelum 1963 ini lebih condong kepada soal masa depan Sarawak. Apabila Tunku Abdul Rahman mengumumkan pembentukan Malaysia, lima buah parti di Sarawak iaitu PANAS, BARJASA, SNAP, PESAKA dan SCA telah memberi sokongan kepada rancangan ini. Hanya SUPP sahaja yang tidak setuju dengan rancangan tersebut. SUPP bersama-sama dengan Parti Rakyat Brunei dan United National Kadazan Organization (UNKO) menganggap usaha ini sebagai penjajahan gaya baru.6 SUPP mahu supaya Sarawak dimerdekakan dahulu sebelum memikirkan gabungan bersama-sama Brunei, Sabah dan Tanah Melayu.7 Pada peringkat inilah parti-parti yang pro Malaysia telah bersatu dibawah sebuah perikatan yang dikenali sebagai Perikatan Sarawak (PS). Namun demikian, perselisihan antara PANAS dan BARJASA membawa kepada keluarnya PANAS daripada PS.8 Kesan daripada krisis PS ini membawa kepada tiga kelompok parti yang mencuba nasib mereka dalam pilihan raya 1963 iaitu: PS pro Malaysia PANAS pro Malaysia, tetapi tidak bersatu dengan PS SUPP menentang penubuhan Malaysia. Selain tiga parti ini, terdapat beberapa calon bebas yang turut serta dalam pilihan raya 1963. Pilihan Raya Negeri 1963 Pilihan raya negeri Sarawak pada tahun 1963 yang diadakan selama dua bulan dari April sehingga Jun bukan merupakan pilihan raya secara langsung. Pilihan raya ini dijalankan menerusi tiga peringkat. Pengundi hanya memainkan peranan Book 1.indb 16 5/24/2012 9:24:31 AM 19. 17Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963- 1974 dalam pemilihan pada peringkat awal iaitu dalam memilih wakil-wakil bagi Majlis Perbandaran dan Majlis Luar Bandar. Pada peringkat kedua, wakil-wakil yang dipilih dalam Majlis Perbandaran dan Majlis Luar Bandar pula mempunyai peranan penting memilih ahli-ahli Majlis Penasihat Bahagian. Ahli-ahli Majlis Penasihat Bahagian ini pula berperanan memilih ahli-ahli Council Negeri atau Dewan Undangan Negeri Sarawak (DUN). Seterusnya ahli-ahli DUN ini akan berpeluang memilih ahli parlimen di Kuala Lumpur.9 Pilihan raya 1963 ini juga adalah satu pilihan raya yang memisahkan parti-parti bertanding sebagai parti kerajaan atau parti pembangkang. Oleh itu PS, PANAS dan SUPP berusaha sedaya upaya untuk mendapatkan kerusi atau dikenali sebagai ward sebanyak mungkin di peringkat Majlis Bandaran dan Majlis Luar Bandar. Namun demikian kerusi yang banyak dimenangi di peringkat Majlis Bandaran dan Majlis Luar Bandar tidak menjamin kejayaan sesebuah parti itu memenangi pilihan raya. Ini kerana parti-parti ini akan menempuhi saringan kedua dan ketiga untuk memilih ahli-ahli DUN dan ahli-ahli Parlimen. Pada peringkat awal parti-parti politik ini cuba meletak calon mereka dengan harapan besar untuk mendapat sebanyak mungkin kerusi Majlis Bandaran dan Majlis Luar Bandar. Selepas hari penamaan calon, ada juga calon-calon yang memenangi kerusi tanpa bertanding. Jumlah kerusi Majlis Bandaran dan Majlis Luar Bandar yang ditandingi dan dimenangi oleh parti- parti dan calon bebas yang bertanding ditunjukkan dalam Jadual 1: No. Parti Jumlah bertanding Menang tanpa bertanding Jumlah Kerusi dimenangi 1. Perikatan Sarawak 272 5 138 2. SUPP 205 34 59 3. PANAS 109 6 116 4. Bebas 412 28 116 Jadual 1: Jumlah Kerusi Majlis Bandaran dan Luar Bandaran ditandingi dan di menangi Sumber: CO1030/1621 Report on the General Election, 1963 dan Telegram 24th June 1963 Jadual 1 menunjukkan tidak ada satu parti yang boleh mendakwa mereka berjaya menguasai kerajaan negeri. Walaupun PS memenangi kerusi terbanyak, ia terpaksa mendapat sokongan daripada parti-parti lain dan calon bebas untuk membolehkan mereka membentuk kerajaan. SUPP dan PANAS pula cuba sedaya upaya mencabar PS dari menguasai kerajaan negeri. Kedua-dua parti ini berhasrat membentuk kerajaan pertama Sarawak.10 Oleh kerana itu, pakatan SUPP-PANAS dan PS berlumba-lumba untuk mendapat sokongan calon bebas. Pada peringkat kedua parti-parti ini memperolehi kerusi Majlis Penasihat Bahagian seperti dalam Jadual 2 yang menunjukkan bilangan calon bebas adalah ramai dan kedua teramai selepas PS. Jumlah yang ramai ini cuba direbut oleh PS dan pakatan SUPP-PANAS. No. Parti Jumlah Kerusi 1. Perikatan Sarawak 45 2. SUPP 23 3. PANAS 16 4. Bebas 24 Jadual 2: Jumlah Kerusi Majlis Penasihat Bahagian yang dimenangi oleh parti-parti politik Sumber: CO1030/1621 Report on the General Election, 1963 Appendix E. Book 1.indb 17 5/24/2012 9:24:31 AM 20. 18 Demokrasi Dan Pilihan Raya Pada peringkat terakhir SUPP dan PANAS hanya mampu memperoleh sokongan di Bahagian Pertama dengan 10 kerusi. Manakala selebihnya dimenangi oleh PS dan calon bebas sebanyak 19 dan 7 kerusi. Kejayaan PS menguasai kerajaan negeri membawa kepada pelantikan tiga lagi ahli Council negeri menjadikan PS mempunyai kerusi sebanyak 22 buah. Sementara itu kegagalan pakatan SUPP dan PANAS menguasai kerajaan negeri meletakkan kedudukan mereka sebagai parti pembangkang. Pada Oktober 1963 pula dilantik tiga orang ahli ex-officio yang terdiri daripada ketua setiausaha, pegawai kewangan dan peguam negeri. Sepanjang sejarah politik dari 1963 sehingga 1970, Sarawak telah dilanda krisis politik pada tahun 1965 dan 1966. Krisis yang bermula dengan isu tanah yang cuba diperkenalkan oleh Ketua Menteri, Datuk Stephen Kalong Ningkan mula membesar dengan isu pegawai dagang, bahasa Melayu dan kepimpinan Ningkan sendiri.11 Krisis ini membawa kepada tersingkirnya Ningkan sebagai Ketua Menteri.12 Beliau diganti oleh Penghulu Tawi Sli.13 Krisis ini membawa kesan besar kepada kedudukan parti-parti politik di Sarawak. Antara kesannya adalah kemasukkan semula PANAS sebagai ahli PS dan sekali gus membantu parti ini berubah status menjadi parti kerajaan. PANAS dan BARJASA kemudiannya bergabung membentuk parti BUMIPUTERA. Manakala SNAP pula telah keluar dari PS menjadikan parti ini sebagai parti pembangkang. Terdapat dua parti baru muncul ketika itu iaitu MACHINDA14 dan Tugau United Peoples Party (TUPP). Namun demikian parti ini gagal menunjukkan pengaruhnya sehingga terkubur sebelum pilihan raya 1970.15 Ahli-ahli MACHINDA seterusnya menyertai SNAP.16 Manakala SUPP tetap menjadi parti pembangkang. Sepanjang tahun 1963 sehingga 1970 juga berlaku perubahan jumlah kerusi kepada parti-parti yang bertanding (Jadual 3). Pilihan Raya 1970 Pilihan raya 1970 berlainan dengan pilihan raya 1963. Ini kerana pilihan raya 1970 merupakan pilihan raya secara langsung dilakukan di Sarawak. Dengan kata lain penduduk Sarawak boleh memilih calon mereka secara undi langsung tanpa melalui peringkat-peringkat seperti pilihan raya 1963. Selain itu juga pilihan raya ini merupakan pilihan raya tertunda. Ini kerana pada asalnya pilihan raya ini berlangsung pada tahun 1969 tetapi akibat rusuhan 13 Mei 1969 maka pilihan raya yang berlangsung di Sarawak telah di gantung.17 Walaupun terdapat parti-parti yang bertanding di Sarawak membantah pergantungan ini tetapi pihak kerajaan persekutuan tidak berganjak dengan tindakan mereka.18 Setelah keadaan semakin reda, pihak kerajaan persekutuan mengambil keputusan untuk mengadakan semula pilihan raya di Sarawak pada 1970. Dalam pilihan raya 1970 ini sebanyak 48 kerusi dipertandingkan bagi DUN dan 24 kerusi Parlimen. Pada pilihan raya 1970 parti-parti yang bertanding adalah PS, SNAP dan SUPP serta calon bebas. Pilihan raya ini juga menunjukkan bagaimana PESAKA dan BUMIPUTERA tidak bersetuju dengan pembahagian kerusi masing-masing.19 Hanya SCA sahaja yang tidak mempunyai masalah. Akibat masalah dalaman ini menyebabkan PESAKA menggunakan lambang mereka sendiri melawan PS, SUPP dan SNAP. Sementara itu BUMIPUTERA dan SCA menggunakan lambang PS. PerebutankerusiantaraBUMIPUTERAdanPESAKAmembawakepadakegentingan kerana pengaruh SNAP dan SUPP semakin meningkat. Kekuatan PS semakin rapuh Book 1.indb 18 5/24/2012 9:24:31 AM 21. 19Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963- 1974 dan berpecah. Persaingan antara BUMIPUTERA dan PESAKA dianggap merugikan kedua-dua parti ini. Namun demikian SUPP dan SNAP pula tidak mempunyai kata sepakat untuk melawan PS secara dua penjuru. Kedua-dua parti tidak mempunyai hasrat sedemikian dan mungkin percaya kekuatan masing-masing untuk menguasai kerajaan negeri. SNAP percaya slogan Sarawak for Sarawakians mampu untuk meraih sokongan ke atas penduduk Sarawak terutama hak orang Iban.21 Oleh kerana itu pertandingan dalam pilihan raya ini menunjukkan pertembungan banyak penjuru. Tiada satu kerusi dimenangi tanpa bertanding dan tiada satu kerusi juga membawa kepada pertembungan dua penjuru kecuali Parlimen. Jadual 3: Keahlian Council Negeri Dari Tahun 1963-6920 Parti Politik 1963 (dipilih) 1963 (Okt) 1964 1965 (Julai) 1966 (Mei) 1966 (Okt) 1968 PS 23 27 27 30 32 25 26 SNAP 6 7 7 6 6 7 6 PESAKA 11 11 11 13 15 15 16 SCA 1 3 3 3 3 3 3 BARJASA 5 6 6 5 5 5 7* PANAS 5 4 3 3 3 2 SUPP 5 5 6 6 5 5 5 MACHINDA - - 1 1 1 - - Bebas 3 3 2 2 1 2 2 Ex-officio - 3 3 3 3 3 3 Jumlah 36 42 42 42 42 42 42 Sumber: Michael B. Leigh, The Rising Moon: Political Change in Sarawak, Sydney: Sydney University Press, 1974, hlm. 95 No. Pertembungan DUN Parlimen 1. Dua Penjuru - 1 2. Tiga Penjuru 10 9 3. Empat Penjuru 16 7 4. Lima Penjuru 10 6 5. Enam Penjuru 6 - 6. Tujuh Penjuru 4 1 7. Lapan Penjuru 1 - Jadual 4 menunjukkan bagaimana sengitnya persaingan parti-parti yang bertanding. Dengan kata lain kesemua parti di Sarawak tidak lagi menunjukkan kesepakatan (kecuali BUMIPUTERA dan SCA) untuk memenangi pilihan raya ini. Semua parti tanpa mengira datang daripada kerajaan mahupun pembangkang berjuang secara individu. Keadaan ini ditambahkan lagi dengan penyertaan calon bebas yang begitu ramai bertanding pada pilihan raya ini. Jadual 4: Jumlah Pertembungan kerusi antara Parti-parti yang bertanding, 1970 Book 1.indb 19 5/24/2012 9:24:31 AM 22. 20 Demokrasi Dan Pilihan Raya Jadual 5 menunjukkan bagaimana persaingan sengit berlaku antara parti-parti yang bertanding. Seramai 193 calon bertanding untuk DUN dan 90 pula calon untuk pemilihan parlimen. No. Parti DUN Parlimen 1. BUMIPUTERA 22 11 2. PESAKA 35 15 3. SCA 12 3 4. SNAP 47 23 5. SUPP 40 15 6. Bebas 37 23 Jumlah 193 90 Jadual 5: Jumlah Kerusi yang ditandingkan oleh parti-parti dan calon bebas, 1970 No. Pertembungan DUN Parlimen 1. BUMIPUTERA PESAKA 18 6 2. PESAKA SCA 1 1 3. SNAP-SUPP 37 17 Jadual 6: Pertembungan Kerusi antara parti-parti Jadual 6 menunjukkan persaingan parti secara individu nampak jelas dan sengit. Namun demikian persaingan antara parti-parti PS agak kurang jikalau dibandingkan pertembungan antara parti-parti pembangkang. Pilihan raya ini membuka peluang kepada semua parti bertanding untuk mencari kekuatan parti masing-masing dalam penentuan kerajaan negeri yang akan dibentuk. Oleh kerana tidak ada satu kesatuan yang kuat menyebabkan keputusan pilihan raya ini mencerminkan seperti keputusan pilihan raya 1963. Bagi keputusan DUN tiga buah parti utama yang memenangi kerusi terbanyak adalah SNAP, SUPP dan BUMIPUTERA (Jadual 7). Ketiga-tiga parti ini memenangi 12 kerusi masing-masing. Manakala PESAKA pula hanya memperolehi lapan buah kerusi. Manakala SCA hanya mampu memenangi tiga kerusi. No. Parti DUN Peratusan Undi (%) Parlimen Peratusan Undi (%) 1. BUMIPUTERA 12 15 5 16 2. PESAKA 8 14 2 12 3. SCA 3 10 2 4 4. SNAP 12 23 9 24 5. SUPP 12 27 5 27 6. Bebas 1 7 1 8 Jumlah 48 96 24 91 Jadual 7: Keputusan Pilihan Raya 1970 dan Peratusan Undi diperolehi (Sarawak) Selebihnya undi rosak Book 1.indb 20 5/24/2012 9:24:31 AM 23. 21Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963- 1974 Parti-parti BUMIPUTERA, SNAP dan SUPP dianggap parti yang dominan dalam persaingan kuasa politik di Sarawak. Ketiga-tiga parti ini menang dengan banyak di DUN dan Parlimen. Hanya prestasi PESAKA agak menurun. Manakala SCA pula menghadapi kemerosotan ketara dalam pilihan raya yang memperlihatkan kegagalan pihak parti kerajaan dan parti pembangkang menang dengan majoriti. Dengan kata lain, politik Sarawak masih lagi memerlukan pelbagai parti dalam satu pakatan.Perjuanganparti-partiinisecaraindividutidakdapatmeraihsokonganyang maksima kerana kekuatan parti-parti ini hanya terletak di sesuatu kawasan mengikut garis kaum masing-masing. Kesemua parti yang bertanding menampakkan mereka mempunyai kekuatan sendiri. Oleh kerana kekuatan ini maka prestasi kesemua parti-parti ini tidak begitu menyerlah dan masih lagi pada garis-garis perkauman. Pilihan Raya 1974 Sebelum membicarakan tentang pilihan raya 1974 perlu dilihat tentang perubahan suasana politik yang berlaku di Sarawak. Antara perubahan ketara adalah pembentukan kerajaan campuran antara BUMIPUTERA dan SUPP.22 Dengan kemasukkan ini maka SUPP juga telah menyertai pakatan dengan kerajaan baru iaitu Barisan Nasional (BN). Pembentukan BN merupakan salah satu usaha Perdana Menteri kedua iaitu Tun Abdul Razak bagi menyatukan semula rakyat Malaysia selepas peristiwa 13 Mei.23 BN dibentuk bagi mengantikan Perikatan. Dengan imej baru ini, pihak parti kerajaan berharap akan mengembalikan semula sokongan rakyat kepada BN. Pembentukan BN ini juga merangkumi parti-parti kerajaan di Sabah dan Sarawak. Sementara itu Datuk Abdul Rahman Yaakub (kini Tun) telah mengantikan Datuk Tawi Sli sebagai Ketua Menteri baru. Kerajaan campuran Abdul Rahman ini terdiri daripada BUMIPUTERA, SUPP, PESAKA dan SCA. Namun SCA tidak diberi jawatan menteri. Pada tahun pembentukan BN ini juga berlaku penyatuan antara parti BUMIPUTERA dan PESAKA. Penyatuan kedua-dua parti ini membentuk Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB). Sementara itu, SCA yang mempunyai kerusi paling sedikit dalam kerajaan telah dibubarkan. Ramai ahli-ahli parti ini menyertai SUPP dan PBB.24 Sepanjang 1970 sehingga 1974 terdapat beberapa perubahan bilangan keanggotaan parti-parti di Sarawak. Ini kerana beberapa ahli SNAP dan seorang ahli bebas telah menyertai kerajaan. (Jadual 8). No. Parti 1970 1971 1. BUMIPUTERA 12 13 2. PESAKA 8 9 3. SUPP 12 12 4. SNAP 12 10 5. SCA 3 3 6. Bebas 1 0 Jumlah 48 48 Jadual 8: Jumlah Kerusi DUN yang dimiliki oleh parti-parti di Sarawak sepanjang 1970-1974 Perubahan bilangan anggota ini berlaku kerana ahli-ahli SNAP dan Bebas memberi sokongan kepada pihak kerajaan khususnya parti BUMIPUTERA dan Book 1.indb 21 5/24/2012 9:24:31 AM 24. 22 Demokrasi Dan Pilihan Raya PESAKA. Dua ADUN SNAP iaitu Nelson Kundai Ngareng (Serian) menyertai BUMIPUTERAdanNgelembonganakBangaumenyertaiPESAKA(Song).25 Manakala seorang calon bebas pada tahun 1970 telah memilih PESAKA. Di peringkat Parlimen tidak banyak perubahan berlaku. Hanya seorang sahaja calon SNAP telah memberi sokongan kepada pihak kerajaan. Perubahan ini membawa kepda pengurangan ahli SNAP kepada lapan orang.26 Ini merupakan perubahan yang berlaku dalam politik Sarawak dari 1970 sehingga 1974. Pilihan raya 1974 merupakan pilihan raya ketiga dilakukan di Sarawak. Pada kali ini pilihan raya menampakkan aturan yang berbeza antara parti-parti yang bertanding. Di pihak parti kerajaan terdapatnya penyatuan seperti dinyatakan dalam keterangan diawal tadi. Kali ini juga pihak parti kerajaan lebih bersedia dan lebih kukuh dari segi kedudukan mereka untuk menandingi parti pembangkang. PBB dan SUPP tidak bertelagah dalam soal perebutan kerusi DUN mahupun Parlimen. Kedua-dua parti ini juga menggunakan lambang BN untuk melawan pihak pembangkang. Sementara itu, dipihak pembangkang pula terdapat dua parti yang cuba melawan BN iaitu SNAP dan sebuah parti yang baru ditubuhkan iaitu BISAMAH. Dalam pilihan raya ini, BN tidak menghadapi masalah di kawasan majoriti Melayu/Melanau. Mereka menang besar di kawasan ini. Masalah yang mereka hadapi adalah di kawasan majoriti Dayak terutama kawasan majoriti Iban. Sementara itu kawasan majoriti Cina pula terdapat juga persaingan antara mereka. Pilihan raya ini juga merupakan gelangang penting kepada PBB untuk berdepan dengan pengundi. Banyak persoalan yang timbul daripada pergabungan parti ini. Antaranya adakah PBB boleh diterima oleh penduduk Sarawak khususnya pengundi? Adakah PBB boleh bertahan untuk menjadi tulang belakang BN Sarawak? Bagaimana keadaan sayap PESAKA yang menghadapi kelemahan pada pilihan raya 1970 boleh memenangi hati pengundi Sarawak khususnya masyarakat Dayak. Bagi SNAP kedudukannya semakin kukuh dengan sokongan yang tinggi di kawasan luar bandar terutama penduduk Iban. Kempen mereka pula terus menyerang sayap PESAKA dalam PBB yang dianggap lemah dalam membela nasib orang Dayak khususnya terdapat dominasi kuat dikalangan penduduk Melayu/ Melanau.27 SNAP masih menggunakan slogan Sarawak for Sarawakian. Slogan ini cukup kuat dalam mempengaruhi penduduk Sarawak khususnya penduduk luar bandar. Terdapat juga isu mengislamkan penduduk bukan Melayu cuba digunakan dalam pilihan raya ini.28 Dalam menangani SNAP, pihak kerajaan pusat juga turut membantu PBB dan SUPP dalam melawan kempen SNAP. Untuk melawan SNAP pelbagai isu dimainkan dalam pilihan raya ini. Antaranya isu pemecatan Dukau semasa Ningkan sebagai ketua menteri.29 Isu Limbang juga digunakan oleh pihak BN untuk menunjukkan SNAP tidak setia kepada negara.30 Ketua Menteri Abdul Rahman juga menafikan tuduhan bahawa kerajaannya kurang memberi bantuan biasiswa kepada penduduk Iban.31 Pilihan raya 1974 berlangsung dari 24 Ogos 1974 sehingga 14 September 1974 selama tiga minggu. Jumlah kerusi yang dipertandingkan masih tidak bertambah dan hanya 48 kerusi sahaja diperuntukkan. Manakala jumlah kerusi yang dipertandingkan oleh parti adalah seperti dalam Jadual 9. Book 1.indb 22 5/24/2012 9:24:31 AM 25. 23Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963- 1974 Terdapat beberapa perbezaan antara pilihan raya 1970 dan 1974. Pada pilihan raya 1974 terdapat kekuatan parti pemerintah dan parti pembangkang. Kedua-dua pihak mempunyai kekuatan yang seimbang kerana tidak berlaku pertembungan banyak penjuru (Jadual 10). Kali ini persaingan lebih kepada dua penjuru. Calon bebas juga agak kurang jikalau dibandingkan dengan pilihan raya 1974. Sementara itu sebuah lagi parti baru dibentuk iaitu BISAMAH yang dipimpin oleh bekas ahli PBB iaitu Nelson Kundai Ngareng.32 Parti ini juga tidak menunjukkan cabaran kepada BN mahupun SNAP. No. Parti DUN Parlimen 1. PBB 32 16 2. SUPP 16 8 3. SNAP 47 24 4. BISAMAH 4 - 5. Bebas 12 4 Jumlah 111 52 Jadual 9: Jumlah Kerusi yang ditandingkan oleh parti-parti dan calon bebas, 1974 No. Pertembungan DUN Parlimen 1. Dua Penjuru 39 21 2. Tiga Penjuru 8 3 3. Empat Penjuru 1 - Jumlah 48 24 Jadual 10: Jumlah Pertembungan kerusi antara Parti-parti yang bertanding, 1974 Keputusan pilihan raya ini ditunjukkan dalam Jadual 11. Keputusan ini menunjukkan bagaimana wujudnya persaingan sengit antara BN dan SNAP. Namun demikian BN berjaya kembali memerintah negeri Sarawak. No. Parti DUN Peratusan Undi (%) Parlimen Peratusan Undi (%) 1. PBB 18 32 9 32 2. SUPP 12 20 6 23 3. SNAP 18 43 9 41 4. BISAMAH - 0.3 - - 5. Bebas - 1.6 - 0.8 Jumlah 48 97 24 97 Jadual 11: Keputusan Pilihan Raya 1974 dan Peratusan Undi diperolehi (Sarawak) Selebihnya undi rosak. Prestasi komponen BN tidak menunjukkan perubahan yang ketara. Hanya sayap PESAKA daripada PBB sahaja menghadapi masalah dengan kehilangan dua kerusi. Manakala sayap BUMIPUTERA mengekalkan status quonya dengan 12 kerusi. Walaupun SUPP menunjukkan pengekalan status quo tetapi undi popularnya Book 1.indb 23 5/24/2012 9:24:31 AM 26. 24 Demokrasi Dan Pilihan Raya menurun sedikit. SNAP pula menunjukkan peningkatan dalam pertambahan kerusi. Mereka mendapat enam kerusi tambahan daripada tahun 1970. Bagi kerusi Parlimen pula tidak banyak perubahan berlaku. BN mengekalkan status quonya dengan mengekalkan penguasaan 14 kerusi. Manakala SNAP juga tidak menunjukkan perubahan dengan hanya mengekalkan sembilan kerusi. BISAMAH menghadapi kekalahan yang teruk dengan gagal memenangi kerusi sama ada di DUN mahupun Parlimen. Malahan calon-calon BISAMAH mendapat kurang dari 1000 undi sahaja. Sementara itu Presiden BISAMAH iaitu Nelson juga gagal mengemukakan kertas pencalonan beliau selepas tempoh masa penamaan calon tamat.33 Kesimpulan Pilihan raya 1963 dan 1970 menunjukkan tahap awal perjuangan politik berparti di Sarawak. Huraian menunjukkan perjuangan politik secara demokrasi di Sarawak masih belum matang. Ini kerana parti-parti yang ditubuhkan di Sarawak pada akhir tahun 1959 dan awal 1960-an menunjukkan ketidak sepakatan. Ketiadaan satu parti yang dominan menyukarkan penyatuan ini. Parti-parti politik lebih condong kepada perjuangan persendirian dan percaya bahawa parti mereka mampu meraih sokongan secara individu. Kepercayaan ini berdasarkan kepada pengalaman pemimpin mereka dalam kerajaan. Ini kerana ada pemimpin-pemimpin tertentu seperti Abang Mustapha, Temenggung Jugah dan Ong Kee Hui merupakan pemimpin yang pernah menjawat jawatan tinggi dalam kerajaan British. Mereka ini juga pernah menjadi ahli Majlis Tertinggi yang merupakan badan eksekutif kerajaan negeri Sarawak semasa pemerintahan British. Ketiga-tiga pemimpin ini mempunyai karisme kepimpinan dan dihormati oleh penduduk tempatan. Bagi Tunku Haji Bujang pula kedudukannya sebagai pemimpin tradisional Melayu/Melanau di bahagian tengah Sarawak dan pernah menjadi kakitangan kerajaan British juga mempunyai karisme kepimpinan tersendiri. Namun demikian, parti-parti baru muncul dalam suasana keperluan membela kaum masing-masing menyebabkan kemunculan parti-parti yang berasaskan perkauman. Oleh kerana kebanyakan kaum bumiputera ketinggalan menyebabkan parti-parti berasaskan perkauman ini tampil untuk memperjuangkan nasib mereka dan masih belum percaya akan kepentingan prinsip pelbagai kaum dapat membantu dan membaiki taraf hidup mereka. Oleh kerana itu, parti-parti di Sarawak ini lebih condong kepada usaha perebutan kuasa bagi menunjukkan mereka lebih dominan. Dalam hal ini tiada satu parti atau pemimpin yang boleh dilihat cukup berkarisme memimpin penduduk Sarawak. Ini kerana Sarawak yang sekian lama diperintah oleh Keluarga Brooke tidak memungkinkan kemunculan pemimpin tempatan yang unggul yang dapat menyatukan semua penduduk Sarawak. Malahan penduduk Sarawak melihat hanya pemerintah Brooke dapat menyatukan mereka. Apabila pemerintah Brooke meninggalkan Sarawak, penduduk Sarawak belum lagi mempunyai kepimpinan yang mantap. Pemimpin yang sedia ada lebih kepada bersifat kaum dan diangkat oleh kerajaan British. Peninggalan pemerintah Brooke yang memecahkan perpaduan orang Sarawak menambahkan kesukaran penyatuan dibuat di Sarawak. Elemen agama juga gagal memainkan peranan penting dalam pengukuhan perpaduan dalam kalangan penduduk Sarawak. Atas masalah ini politik Sarawak masih tercari- cari arah untuk proses pengukuhan dan kestabilan. Book 1.indb 24 5/24/2012 9:24:32 AM 27. 25Prestasi Parti Yang Bertanding Dalam Pilihan Raya Negeri Dan Parlimen Di Sarawak , 1963- 1974 Sepanjang 1963 sehingga 1974 memperlihatkan perlumbaan antara parti- parti di Sarawak untuk berkuasa. Kesukaran mencari penyatuan ini menyebabkan kerajaan persekutuan turut campur tangan. Peranan yang dimainkan oleh pihak kerajaan persekutuan kadang-kala dilihat sebagai mencabar hak-hak demokrasi penduduk Sarawak. Namun demikian, campur tangan ini bukannya semata-mata negatif tetapi kesannya amat baik bagi negeri Sarawak. Oleh kerana itulah selepas pilihan raya 1970, politik Sarawak mulai stabil dengan peranan yang dimainkan oleh pihak kerajaan persekutuan. Akhirnya, beberapa perkembangan positif muncul seperti membawa SUPP ke landasan kerajaan negeri. Akhirnya pembentukan BN membawa penyatuan yang lebih kukuh dalam politik Sarawak. Manakala keretakan kaum juga mulai diubati dengan peringkat awal penyatuan orang Melayu/Melanau dalam BUMIPUTERA. Seterusnya adalah penyatuan orang Melayu/Melanau dengan kaum Dayak dalam PBB. Kesemua ini merupakan satu usaha yang amat baik dalam meruntuhkan dinding keegoan parti-parti ini untuk mengejar kuasa. Lebih manis lagi adalah usaha membawa SNAP kepangkuan kerajaan negeri. Hal ini berlaku selepas selesainya pilihan raya 1974. Nota 1 The Sarawak Tribune, 19 June 1959, hlm. 1. 2 Chin Ung-Ho, Chinese Politics in Sarawak: A Study of the Sarawak United Peoples Party, Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1997, hlm. 46. 3 James P. Ongkili, Modernization in East Malaysia, 1960-1970, Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1974, hlm. 45. 4 Peter Searle, Politics in Sarawak 1970-1976: The Iban Perspective, Singapore: Oxford University Press, 1983, hlm. 20. 5 Ibid., hlm. 29. 6 James P. Ongkili, The Borneo Response to Malaysia 1961-1963, Singapore: Donald Moore Press Ltd., 1967, hlm. 23, Mohd. Noor Bin Abdullah, Kemasukan Sabah dan Sarawak ke Dalam Persekutuan Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1979, hlm. 41 dan Mohamed Noordin Sopiee, From Malayan Union to Singapore Separation: Political Unification in the Malaysian Region 1945-1965, Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya, 2005, hlm. 141. 7 James P. Ongkili, Modernization in East Malaysia, 1960-1970, hlm. 45. 8 Sanib Said, Malay Politics in Sarawak, 1946-1966: The Search for Unity and Political Ascendancy, Singapore: Oxford University Press, 1985, hlm. 86-104. 9 CO1030/1621 From Foreign Office to certain of Her Majestys Representatives, April 26, 1963. 10 Bob Reece, Datu Bandar Abang Hj. Mustapha of Sarawak, Kuching: Sarawak Literary Society, hlm. 164. 11 DO 187/49 Inward Telegram, 13 June 1966. 12 Bruce Ross-Larson, The Politics of Federalism: Syed Kechik in East Malaysia, Singapore: Bruce Ross- Larson, 1976, hlm. 52. 13 Ongkili, Modernization in East Malaysia, 1960-1970, hlm. 40 dan Gordon P. Means, Malaysian Politics, London: University of London Press Ltd., 1970, hlm. 384. 14 Parti ini ditubuhkan pada tahun 1964 dan nama parti ini merupakan singkatan bagi nama awalan tiga kaum utama Sarawak, iaitu Melayu, Cina dan Dayak. 15 The Vanguad, 23 January 1967, hlm. 1. 16 The Vanguard, 9 April 1967, hlm. 1. 17 Goh Cheng Teik, The May Thirteenth Incident and Democracy in Malaysia, Kuala Lmpur: Oxford University Press, 1971, hlm.34, Abdul Rahman Ibrahim, 13 Mei 1969: Di Kuala Lumpur, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2011, hlm. 77 dan R. K. Vasil, The Malaysian General Election of 1969, Singapore: Oxford University Press, 1972, hlm. 49. 18 Goh Cheng Teik, The May Thirteenth Incident and Democracy in Malaysia, hlm. 34 dan Chin Ung- Ho, Chinese Politics in Sarawak, hlm. 117 dan Peter Searle, Politics in Sarawak 1970-1976: The Iban Book 1.indb 25 5/24/2012 9:24:32 AM 28. 26 Demokrasi Dan Pilihan Raya Perspective, Singapore: Oxford University Press, 1983, hlm. 130 dan Searle, Politics in Sarawak 1970-1976: The Iban Perspective, hlm. 42. 19 1963:Tiga kaunselor telah dilantik, iaitu dua SCA dan seorang BARJASA. Leong Ho Yuen keluar dari PANAS dan menjadi bebas, bersedia untuk menubuh MACHINDA. James Wong (Bebas) menyertai SNAP dan dilantik sebagai Timbalan Ketua Menteri. 1964:Datuk Bandar Abg. Mustapha (PANAS) meninggal dunia dan Majlis Penasihat Bahagian Pertama melantik ahli SUPP, Sim Kheng Hong sebagai ganti. 1965:Pengarah Storey (SNAP) dan Tutong ak. Ningkan (BARJASA) menyertai PESAKA. Kedua- duanya dari Bahagian Kedua. 1966:Sebelum Ningkan dijatuhkan. Tawi Sli (SNAP) telah menyertai PESAKA dan begitu juga dengan Racha Umong (SNAP). SNAP mendapat Charles Linang (SUPP) dan Abg. Othman (PANAS), selepas krisis September SAP. 1968:Kadam Kiai (SNAP) meninggal dunia dan Majlis Penasihat Bahagian Kedua melantik ahli PESAKA, iaitu Langgi ak. Jilap sebagai ganti. * Pada akhir 1966 BARJASA dan PANAS telah bergabung dan membentuk BUMIPUTERA. 20 R. S. Milne and Diane K. Mauzy, Politics and Government in Malaysia, Singapore: Federal Publications, 1978, hlm. 170. 21 Sarawak Tribune, 21 July 1970, hlm. 1 dan Diane K. Mauzy, Barisan Nasional: Coalition Government in Malaysia, Kuala Lumpur: Marican & Sons (Malaysia) Sdn. Bhd., hlm. 52-53 dan Milne and Mauzy, Politics and Government in Malaysia, hlm. 179. 22 Ibid., hlm. 75-76. 23 The Vanguard, 12 July 1974, hlm. 1 dan The Vanguard, 18 July 1974 hlm. 4. 24 The Sarawak Gazette, 24 May 1971, Vol: XCVII No.1360, hlm. 97 dan Searle, Politics in Sarawak 1970-1976: The Iban Perspective, hlm. 130. 25 Michael B. Leigh, The Rising Moon: Political Change in Sarawak, Kuala Lumpur: Antara Book Company, 1974, hlm. 148. 26 Jayum A. Jawan, Political Change And Economic Development Among the Iban of Sarawak, Thesis Phd., University of Hull, hlm. 258. 27 The Vanguard, 18 August 1974, hlm. 2. 28 The Vanguard, 12 August 1974, hlm. 4. 29 The Vanguard, 13 August 1974, hlm. 1 dan James Wong Kim Min, The Price of Loyalty, Singapore: Summer Times Publishing, 1983, hlm. 29. 30 The Vanguard, 18 August 1974, hlm. 1. 31 The Vanguard, 24 May 1974, hlm. 1 dan The Vanguard, 21 June 1974, hlm. 1. 32 The Vanguard, 12 August 1974, hlm. 1. Book 1.indb 26 5/24/2012 9:24:32 AM 29. Perkembangan Politik Kuala Lumpur, 1969-1999 Mazlan Ali Zulkanain Abdul Rahman Amer Saifude Ghazali Abstract Kuala Lumpur has had a long and exclusive political history. It started as a small Malay settlement, and later Kuala Lumpur has moved on in the surge of development, up until now. During the era of the British administration, Kuala Lumpur played the role as the centre of life of the various ethnic groups, as well as being the hub for trade and commerce. From the political view, Kuala Lumpur is not cast aside in the context of the national political development. The racial riot ignited on the 13 May 1969 for instance, had motivated the Federal government to perform a transformation, with the rearrangement of the economy and the society through the New Economic Policy (DEB) in 1971. Consequently, DEB also brought about a significant change to the political landscape of Kuala Lumpur. This article will present the chronology of the political development in Kuala Lumpur for the period of 30 years (from 1969 to 1999). The discussion will be divided into three major parts. The first will elaborate on the history of politics of Kuala Lumpur before 1969. The second part of the discussion will revolve around the development of politics in Kuala Lumpur from 1969-1999. The final part will put forth a few conclusions that can be drawn in relation to the political development in Kuala Lumpur. Keywords: New Economic Policy, Politics, Kuala Lumpur Pengenalan Dari sudut sejarah politik, Kuala Lumpur mempunyai kedudukan yang amat istimewa kerana menjadi pusat perkembangan dan tapak perjuangan politik orang Melayu yang terawal. Kampung Baru di Kuala Lumpur telah dijadikan medan awal pergerakan nasionalisme Melayu yang digerakkan oleh golongan nasionalis Melayu. Mereka ini sama ada yang berpendidikan Islam, Inggeris atau Melayu telah mendapat kesedaran daripada pemikiran Islah dan kumpulan yang inginkan sosio-ekonomi orang Melayu diperkukuhkan. Isu-isu ini sering diketengahkan oleh akhbar-akhbar, persatuan sosio-ekonomi dan persatuan bahasa dan kesusasteraan yang muncul dari tahun 1900 hingga tahun 1930-an. Pilihanraya1969menjadititikpenentukepadaperubahanlandskappolitikKuala Lumpur. Pada masa tersebut, Kuala Lumpur masih berada dalam pentadbiran negeri Selangor dan pilihan raya tersebut menyaksikan parti politik pembangkang seperti Book 1.indb 27 5/24/2012 9:24:32 AM 30. 28 Demokrasi Dan Pilihan Raya DAP dan GERAKAN menang besar di Kuala Lumpur. Peristiwa ini memberikan kesan kepada penguasaan politik Melayu dan negeri Selangor berkemungkinan akan dikuasai oleh parti pembangkang tersebut pada masa hadapan. Rentetan keputusan pilihan raya 1969 yang mencetuskan Peristiwa 13 Mei telah menyaksikan kerajaan Perikatan memperkenalkan beberapa program sosio-ekonomi dan sosio- politik untuk mengawal suasana ketidaktentuan tadi. Kemuncak kepada reformasi sosio-ekonomi dan sosio-politik tadi adalah pembentukan Barisan Nasional pada tahun 1974 bagi menggantikan Perikatan yang telah menggabungkan beberapa parti politik pembangkang seperti GERAKAN, PAS dan PPP bersama-sama UMNO, MCA dan MIC dalam satu pakatan. Selain daripada itu, pembentukan Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur pada 1 Februari 1974 telah memisahkannya daripada pentadbiran negeri Selangor. Kuala Lumpur telah muncul sebagai entiti berasingan dan bukan bersifat sebagai sebuah negeri dan ditadbir secara terus oleh Dewan Bandaraya yang masih terikat dengan kerajaan Persekutuan. Penguasaan parti pembangkang di Kuala Lumpur pada pilihan raya - pilihan raya selepas 1974 tidak memberikan kesan besar kerana Kuala Lumpur masih tertakluk kepada pentadbiran kerajaan Persekutuan. Pilihan Raya 1969 Dan Peristiwa 13 Mei Pada tahun 1950-an dan awal tahun 1960-an, Kuala Lumpur menjadi kubu kuat penyokong sosialis. Dua buah parti sosialis berhaluan kiri iaitu Parti Rakyat Malaya dan Parti Buruh yang membentuk Front Socialist berjaya menguasai empat1 dari lima kerusi Parlimen Kuala Lumpur dalam pilihan raya tahun 1959.2 Bagaimanapun, pengaruh Front Socialist mulai tergugat apabila Parti Tindakan Rakyat (PETIR) pimpinan Lee Kuan Yew menyertai pilihan raya tahun 1964. Front Socialist hanya berjaya mempertahankan kerusi Parlimen Batu melalui calonnya Dr. Tan Chee Khoon. Dalam pilihan raya 1964 juga, semua calon Front Sosialist lain tewas termasuklah V. David yang tewas di kubu kuatnya di Parlimen Bangsar di tangan pemimpin PETIR, Devan Nair.3 Taktik PETIR yang membangkitkan isu-isu perkauman seperti menentang hak istimewa orang Melayu dan berjuang untuk menegakkan konsep Malaysia untuk rakyat Malaysia (Malaysian Malaysia) telah menarik sokongan bukan Melayu, terutamanya kaum Cina Kuala Lumpur. Perpecahan Front Socialist dan penahanan ramai pemimpinnya di bawah Akta Keselamatan Dalam Negeri (ISA) atas tuduhan kegiatan subversif telah membuka jalan kepada penguasaan politik Kuala Lumpur oleh Democratic Action Party (DAP). DAP merupakan sebuah parti yang telah didaftarkan pada 19 Mac 1966, mewarisi perjuangan yang ditinggalkan oleh PETIR setelah Singapura disingkirkan dari Malaysia pada tahun 1965. Pada bulan Januari 1969, Pengerusi Kebangsaan DAP, Dr. Chen Man Hin telah mencadangkan satu electoral understanding diadakan di antara DAP, PPP dan GERAKAN untuk menghadapi Pilihan Raya Umum 1969. Pada 23 Februari 1969, satu persefahaman dalam pilihan raya telah ditandatangani di Kuala Lumpur di antara parti GERAKAN dengan DAP.4 Selain itu, persefahaman turut dicapai dengan PPP, Parti Rakyat dan PAS untuk meminimumkan persaingan sesama sendiri. Salah satu ciri penting pilihan raya 1969 ialah kempen pilihan raya yang menekankan isu-isu perkauman. Sebagaimana yang berlaku pada 1959 dan 1964, isu-isu kontroversi seperti kedudukan istimewa orang Melayu dalam perkhidmatan awam menjadi modal kempen dalam ceramah parti-parti pembangkang.5 Bagi empat buah parti bukan Melayu yang terbesar, iaitu DAP, GERAKAN, PPP dan Parti Buruh, kempen-kempen mereka dipenuhi dengan isu-isu yang menegakkan Book 1.indb 28 5/24/2012 9:24:32 AM 31. 29Perkembangan Politik Kuala Lumpur, 1969-1999 kepentingan prinsip sama rata dalam perlembagaan. Mereka turut mempersoalkan kedudukan istimewa orang Melayu, tanah rezab Melayu, dasar bahasa kebangsaan, agama Islam sebagai agama rasmi Persekutuan dan sekolah kebangsaan.6 Keputusan pilihan raya 1969 memberi pukulan maut kepada Perikatan di Kuala Lumpur.7 Calon-calon Perikatan yang diwakili oleh MCA tewas semua lima kerusi Parlimen iaitu Parlimen Batu, Setapak, Bangsar, Bukit Bintang dan Damansara kepada DAP dan GERAKAN. Di peringkat negeri pula, daripada sepuluh kerusi Dewan Undangan Negeri Selangor yang terletak di Kuala Lumpur, Perikatan hanya menang di DUN Kampung Baru yang diwakili UMNO dengan majoriti tipis. Sembilan DUN lain iaitu Kepong, Penchala, Ampang, Sentul, Pantai, Salak, Bukit Nenas, Serdang dan Bukit Raja dimenangi oleh DAP dan GERAKAN. PARLIMEN PERIKATAN % PEMBANGKANG % BEZA BATU 8,772 27.9 22,721 (GRM) 72.1 13,948 SETAPAK 13,871 44.7 17,137 (DAP) 55.3 3,266 BANGSAR 9,648 20.7 37,050 (DAP) 79.3 27,402 BUKIT BINTANG 9,137 33.0 18,488 (GRM) 67.0 9,351 DAMANSARA 12,089 43.7 15,567 (DAP) 56.3 3,478 JUMLAH 53,517 32.5 110,963 67.5 57,445 Jadual 1: Perbandingan Perolehan Undi Popular Antara Kerajaan Perikatan Dengan Pembangkang Dalam Pilihan Raya Umum 1969 (Parlimen) di Kuala Lumpur Sumber: Keputusan Pilihan Raya Umum Negeri Selangor, Tahun 1969. Almanak Keputusan Pilihan Raya Umum Parlimen & Dewan Undangan Negeri 1959-1999, Anzagain Sdn. Bhd, 2004, hlm. 609-610. Selepas keputusan pilihan raya diumumkan, beberapa perarakan jalanan telah diadakan di sekitar Kuala Lumpur pada 11 dan 12 Mei 1969 untuk meraikan kemenangan DAP dan GERAKAN. Antara laluan yang digunakan untuk perarakan jalanan ini termasuklah Bukit Bintang, Lembah Pantai, Bangsar, Jalan Tunku Abdul Rahman, Kepong, Jinjang, Batu dan Petaling Jaya. Calon GERAKAN yang menang besar di Parlimen Batu, iaitu Dr. Tan Chee Khoon turut sama dalam perarakan jalanan ini. Perarakan jalanan ini mendapat sambutan hangat dengan disertai oleh ribuan penyokong GERAKAN. Pihak polis terpaksa hadir bagi mengawal lalu lintas di Jalan Pasar Borong, Jalan Maxwell dan Jalan Ipoh. Perarakan kemenangan tersebut telah melalui Jalan Pudu, Jalan Bukit Bintang, Jalan Loke Yew, Jalan Birch, Lebuhraya Persekutuan dan Jalan Pantai sebelum kembali ke Jalan Brickfields. Semasa melakukan perarakan tersebut, penyokong-penyokong parti yang menang telah melakukan provokasi ke atas orang Melayu.8 Tindakan ini telah mendorong tindak balas orang Melayu yang berhimpun di rumah Datuk Harun Idris di Kampung Baru. Kumpulan orang Melayu ini kemudiannya bergerak ke Jalan Chow Kit dan kawasan sekitarnya dengan melakukan serangan terhadap orang Cina seperti membunuh, membakar dan merosakkan apa sahaja yang berkaitan dengan orang Cina.9 Dua hari selepas rusuhan ini, Yang Di Pertuan Agong telah mengisytiharkan keadaan darurat di bawah Perkara 150. Pada masa yang sama, baginda bertindak di bawah fasal (2) perkara itu dan mengisytiharkan Ordinan Darurat (Kuasa- Kuasa Perlu), 1969 dan dengan menggunakan seksyen 7, Yang Di Pertuan Agong menggantungkan semua pilihan raya bagi Dewan Rakyat dan bagi semua Dewan Undangan Negeri yang belum selesai. Dua hari selepas perisytiharan ordinan yang Book 1.indb 29 5/24/2012 9:24:32 AM 32. 30 Demokrasi Dan Pilihan Raya pertama, baginda mengisytiharkan pula ordinan yang kedua bagi mewakilkan kuasa pemerintah Persekutuan kepada seorang Pengarah Gerakan yang diberi kuasa yang sangat luas.10 Perkembangan dan Perubahan Politik Kuala Lumpur Selepas 13 Mei 1969 Peristiwa 13 Mei 1969 yang berlaku tiga hari selepas keputusan Pilihan Raya Umum 1969 secara tidak langsung telah mengubah senario politik Malaysia dan tidak terkecuali juga Kuala Lumpur apabila pemerintahan Mageran melaksanakan usaha-usaha pemulihan seperti pembentukan Rukun Negara, perubahan dalam perlembagaan11 dan pembentukan Dasar Ekonomi Baru (DEB)12 yang menitikberatkan soal memperbaiki ketidakseimbangan ekonomi dan sosial yang dihadapi oleh orang Melayu. Di bawah Rancangan Malaysia Kedua (RMK)13 , iaitu satu rangka pembangunan ekonomi yang tegas telah diperkenalkan oleh kerajaan selaras dengan DEB untuk menyusun semula masyarakat serta mengurangkan dominasi orang Cina dan orang asing dalam bidang ekonomi, khususnya di Kuala Lumpur sekaligus memperbaiki kedudukan ekonomi orang Melayu.14 Penubuhan Barisan Nasional yang didaftarkan sebagai gabungan parti politik yangmengandungisembilanbuahpartikomponenpada1Jun1974telahmelengkapkan formula baru Tun Razak.15 Beliau menggunakan strategi kerajaan campuran untuk mengesahkan cara pendekatan UMNO dan mengurangkan persaingan politik supaya kerajaan dapat mengembleng tenaga dan punca pengeluaran untuk melaksanakan Dasar Ekonomi Baru. Selepas tragedi 13 Mei, kerajaan yang dikuasai UMNO memikul tanggungjawab khusus untuk membaiki kedudukan ekonomi orang Melayu. Ini merupakan suatu tugas yang berat dan penuh dengan cabaran menampilkan peranan UMNOsebagaikuasapolitikpenentudiMalaysiamelaluipendekatankompromidalam kalangan pelbagai kaum.16 Hakikat menunjukkan bahawa peristiwa dari tahun 1971 hingga 1974 telah membawa kepada suasana baru politik Malaysia yang jauh berbeza daripada zaman sebelum Mei 1969. Selepas Peristiwa 13 Mei 1969, isu-isu sensitif telah banyak dikurangkan dan sekatan ini amat dirasai oleh parti-parti pembangkang bukan Melayu, terutamanya DAP. Peluang untuk bermain politik juga berkurangan kerana tidak banyak perkara yang boleh dipolitikkan oleh parti pembangkang dan keadaan ini secara tidak langsung semakin melemahkan kedudukan mereka. Perkembangan seterusnya membawa kepada beberapa perubahan penting kepada lanskap politik Kuala Lumpur melalui pembaharuan sosio-ekonomi, pentadbiran, pindaan-pindaan akta tertentu dan penyusunan semula masyarakat. Pembentukan Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur pada 1 Februari 1974 telah memberi kesan politik yang besar kerana pemisahan Kuala Lumpur dari Selangor secara tidak langsung telah mengurangkan kelebihan politik yang dimiliki oleh parti-parti pembangkang bukan Melayu seperti DAP.17 Perubahan ini menyebabkan parti itu tidak lagi dapat menggunakan sokongan majoriti di Kuala Lumpur untuk mengukuhkan kedudukannya di dalam badan perundangan negeri Selangor. Pemisahan tersebut menyebabkan sebanyak 173,946 orang pemilih yang majoritinya bukan Melayu hilang hak memilih perwakilan di peringkat negeri.18 Penguasaan DAP ke atas kerusi-kerusi Parlimen di Wilayah Persekutuan pula hampir-hampir tidak bererti.19 Ini disebabkan Kuala Lumpur kekal ditadbirkan Book 1.indb 30 5/24/2012 9:24:32 AM 33. 31Perkembangan Politik Kuala Lumpur, 1969-1999 oleh Dewan Bandaraya yang dikuasai oleh parti yang memerintah Kerajaan Persekutuan.20 Pemisahan ini juga memberi kesan terhadap politik Selangor apabila persempadanan semula kawasan pilihan raya pada tahun 1974 telah mengubah lanskap politik, apabila jumlah kawasan majoriti Melayu bertambah hampir sekali ganda berbanding sewaktu pilihan raya 1969 disebabkan ramai pemilih bukan Melayu telah dikeluarkan dari negeri Selangor.21 Perubahan landskap politik Kuala Lumpur juga dapat dikaitkan dengan penghijrahan dari dua landskap.22 Proses pergerakan penduduk amat sensitif terhadap pembangunan sosio-ekonomi apabila struktur ekonomi negara mengalami perubahan pesat berikutan perkembangan sektor pembuatan, khususnya yang berintensif buruh, terutamanya selepas berakhir tempoh pelaksanaan DEB. Pertambahan penduduk Melayu23 di Kuala Lumpur secara tidak langsung telah menyumbangkepadapengukuhankuasapolitikBarisanNasionalmelaluimanipulasi persempadanan pilihan raya24 dan pengaplikasian konsep Gerrymandering.25 Persempadanan tahun 197426 membahagikan Kuala Lumpur kepada lima kawasan pilihan raya parlimen, iaitu Kepong, Damansara, Kuala Lumpur Bandar, Sungai Besi (keempat-empat kawasan ini adalah majoriti pengundi Cina) dan Setapak27 (kawasan majoriti pengundi Melayu) (Jadual 2). Jadual 3 menunjukkan kadar purata pengundi bagi setiap bahagian pilihan raya berdasarkan Daftar Pemilih tahun 1982 yang berjumlah 81,356 orang, iaitu jumlah kepadatan pengundi yang tertinggi di Malaysia.28 Dalam persempadanan tahun 1984, kawasan pilihan raya Kuala Lumpur bertambah menjadi tujuh kawasan dengan mengekalkan empat kawasan majoriti pengundi Cina (Kepong, Sungai Besi, Bukit Bintang, Seputeh) dan mewujudkan dua kawasan majoriti Melayu iaitu Titiwangsa dan Lembah Pantai serta sebuah kawasan pengundi campuran (Batu).29 Berdasarkan Daftar Pemilih tahun 1990, kadar purata pengundi adalah 75,404 orang, dengan kepadatan yang tertinggi di Malaysia. Persempadanan yang dibuat dalam tahun 1992 pula telah menambah kawasan pilihan raya Kuala Lumpur menjadi 10 kerusi yang terus mengekalkan bilangan empat kawasan majoriti pengundi Cina, berbanding bilangan kawasan majoriti Melayu yang bertambah menjadi tiga kerusi. Kawasan campuran juga bertambah daripada satu kerusi sebelumnya kepada tiga kerusi. Komposisi pengundi bagi setiap bahagian adalah agak seimbang, iaitu di antara 50 hingga 60 ribu orang pengundi. Meskipun kadar purata kepadatan pengundi Kuala Lumpur bukan lagi yang tertinggi di Malaysia, namun pertambahan kawasan majoriti pengundi Melayu dan pengundi campuran banyak memberi kelebihan kepada Barisan Nasional. Bagaimanapun, pertambahan kawasan ini adalah sejajar dengan pertambahan penduduk Melayu kesan dari proses urbanisasi yang pantas berkembang sejak tahun 1980-an. Persempadanan terakhir yang dilakukan oleh Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR) adalah pada tahun 2002 yang memberikan satu lagi kerusi tambahan kepada Kuala Lumpur iaitu Parlimen Setiawangsa yang menjadikan jumlah keseluruhan bahagian pilihan raya negeri ini menjadi 11 kawasan. Persempadanan ini juga secara tidak langsung menambahkan satu lagi kerusi majoriti pengundi Melayu di wilayah ibu kota yang menjadikan jumlah kerusi majoriti Melayu adalah sama bilangannya dengan kerusi majoriti pengundi Cina. Book 1.indb 31 5/24/2012 9:24:32 AM 34. 32 Demokrasi Dan Pilihan Raya Sewaktu mencapai kemerdekaan pada tahun 1957, perlembagaan menetapkan perbezaan pengundi di antara sesuatu kawasan dengan yang lain tidak melebihi 15 peratus. Kouta pengundi ini ditafsirkan sebagai jumlah pengundi yang terdapat di seluruh negara dengan jumlah kawasan. Namun begitu, dalam pindaan kepada perlembagaan yang dilakukan dalam tahun 1962, perbezaan 15 peratus itu ditukar menjadi separuh ata