2. Ulatrma Sektr Ulatrma; her devirde ekonomik hayatn
ilemesindeve devamnda nemli bir rol oynamtr. Modern ulatrma hizmeti
sayesinde; Ulusal birlik srekli olgunlamakta, Yaam seviyesi
ykselmekte, ehirlerarasveuluslararas ilikiler gelimektedir. 2 3.
Modern ulatrma hizmetininiktisadi etkileri Modern ulatrma hizmeti
geni apl retim salamakta vebyk piyasalarn olumasna yardmc
olmaktadr. Modern ulatrma bir lkede iblmn gelitirmekte veretimin
adil olarak dalmn salamaktadr. Belli bir blgede retilen ihtiya
fazlas mallarn dierblge tketicilerinin ihtiyalarn karlamasna
yardmetmektedir. Modern ulatrmann salad rekabet sonucu,
malfiyatlarnn dengelenmesine olanak verir.3 4. Ulatrmann
UnsurlarYer yararunsuruZaman yarar unsuruUlam talebi unsuru4 5.
Ulatrma Hizmetinde Talep Byk apta mal tanmas Snrl mal tanmas Yolcu
tanmas talebi Bir lkede ulam hizmeti hem ucuz, hem de kaliteli ise
bu lkenin ekonomik bakmdan refah seviyesi de ykselmeye balar.5 6.
Ulamda Uzmanlama Ulam hizmetlerinde uzmanlama ve iblmsayesinde
verim art salanmaktadr. Uzmanlamann artmasyla ulam
hizmetlerininsnrlar genileyecek ve geni bir alanda almaimkan
bulacaktr. eitli retim aamalar arasnda sre ksalacak, artanlke
ihtiyalarnn bu artanburetimlekarlanacaktr.6 7. Ulatrmann
Nitelikleri Ulatrma bir hizmettir. Yaplanulatrma hizmetiyle
ihtiyalar tatminedilmelidir. Ulatrma hizmeti yk veya hizmetin
zelliine greyaplmaldr. Ulatrma hizmeti hem gvenli, hem de
hzlolmaldr. Ulatrma hizmeti dzenli, rahat, geni kapsaml vebunlarn
yannda uygun bir fiyatla yaplmaldr.7 8. 8 9. Deniz letmecilii
(Denizyolu Tamacl) Tamaclk trlerinin iersinde birim tama maliyeti
endk ve gvenli; byk hacimli/kitle tipi ykler (petrol,kmr. tahl vb.)
iinen uygun tr denizyolutamacldr. Deniz tamacl; Havayoluna
gre22Karayoluna gre7Demiryoluna gre 3,5 katdaha ucuz olmasndan
dolay dnyada en ok tercih edilenulam eklidir. 9 10. Bu tamaclk tr
ulusal normlardan ok,uluslar aras normlara gre hareket etmekte ve
bualanda kural ve ynetmelikler uluslar arasrgtler tarafndan
oluturulmaktadr. Trkiyenin Akdeniz, Ege ve Karadeniz iledorudankys
ve limanlarnnolmas,hinterlandnn genilii ve ticaret hacmi,
transitgei avantajlar, gelecekte blge ekonomilerininbymesinde rol
oynamas bakmndan lojistikmerkez olabilme potansiyeline fazlasyla
sahiptir.10 11. Denizyolu Tamacl Trleri1-Gemilerin sularda dolama
ekline gre1.1-Kabotaj sularda yk tamacl1.2-thal ve ihra yk
tamacl1.3-Transit yk tamacl1.4-Yabanc limanlar aras yk
tamacl1.5-Gller ve nehirlerdeki yk (i su) tamacl2-Sefer trlerine
gre2.1-Dzensiz (tramp) tamaclk2.2-Dzenli (layner) tamaclk3-Yk ve
gemi trlerine gre3.1-Tanker tamacl3.2-R0-Ro tamacl3.3-Konteyner
tamacl3.4-Kombine tamaclk3.5-Dkme yk tamacl11 12. Deniz letmecilii
(Dnyada) Deniz Ulatrmas Gl ulatrmas Nehir ulatrmas 12 13. Denizyolu
Tamacl Yapanletmeler Armatr letmeleri Tanker letmeleri Gemi
Acenteleri Brokerler Bunkerler 13 14. Armatr iletmeleri Kendine ait
veya kiralad gemilerle tamaclk ilevi gren deniz iletmelerine armatr
ad verilmektedir. Bu iletmeler; Dzensiz Hat (Tramp) letmeleri
Dzenli Hat (Liner) letmeleri Tanker letmeleri Konteyner letmeleri14
15. Dzensiz Hat (Tramp) letmeleri Deniz tamaclnn en eski tamaclk
trdr. Bu tamaclkta gemiler nereden yk bulurlarsa orayagiderler,
dnyann her kesine yk tarlar. Gemilerin belli bir program yoktur.
Gemiler nerede karl bir yk bulurlarsa oraya giderler. Yklerin byk
ounluu dnemsel yklerdir. Bu tamaclkta kmr, hububat, maden cevheri
gibidkme ykler tanr.15 16. letmeler genellikle kk boylu veya aile
irketieklindedir. Bu tamaclk trnde arz ve talep kurallar en
gzelekilde iler. Seferler belirli programa balanamadndan,
builetmeler gemilerine yk aratrlar.Brokerler ve gemiacenteleri
geminin ykle bulumasn temin ederler. Bu iletmeler dnya navlun
hareketlerine bal birortam iinde altklarndan dnya i merkezlerini
vetrendlerini yakndan izlemelidirler. Brokerler ve acenteler dnya
navlun hareketlerini okiyi takip etmeli, ekonomik, politik, sosyal,
doaldeiim ve geliimlerdenhaberdarolmallar.letmelere annda haber
vermelidirler. 16 17. Tramp Tamaclnda Ekonomi Deniztamaclnda
hizmetin parasal karlnavlundur. Navlunda fiyatlandrma arz ve talep
dengesine grebelirlenir. Deniz tamaclnda arz-talep dengesi,
endstriyelretim biimleri ile teki hizmet trlerine gre dahakarmaktr.
Deniz tamaclnda arz-talep dengesi,tanacak ykile onu tayan tonaj
arasnda oluur. Tamahizmetlerinde arz tonaj, talebi de yk
belirler.17 18. Tramp tamaclnda arz-talep dengesi laynertamaclna
gre daha esnektir.Bunun nedeni ise navlunun deerindendir. Tramp
tamaclnda talebi tayanlar arasndaki rekabetetkiler.Ayrca tatanlar
arasndaki yke dayal rekabetyznden talebin etkilendii zamanlar da
olur. Tayanlar aras rekabet ya ayn tama blgesinde hizmetgren
armatrlerin oluturduu hizmet arzndan trdoar, ya da bu tama blgesini
ikinci bir seenek(alternatif) olarak kabullenen (baka tama
blgesinde igren) armatrlerin gemilerini bu tama
blgesinekaydrmalarndan dolay oluan hizmet ylmas nedeni
ileolur.Ancak ikinci tr rekabet geici karakterlidir. Tramp
tamaclnda navlun oynaktr.Bu oynaklkgemilerin hizmet programlarn da
etkiler. 18 19. Tramp tamaclnda ekonomiyi belirleyen etkenler Gemi
says, sefer skl, gemi tipleri ve byklkleri Tama hattndaki trafiin
hacmi, tipi, karekteristii Trafikte dalgalanmalar Tama blgesinde,
dier blgelerle balantl hizmetoluturulmas olanaklar klim Tama
blgesinde rekabet durumu ve zellikleri Blgedeki terminal ve liman
hizmetleri Tama blgesindeki ortalama sefer sresi Tama blgesinde
grlen ulusal nitelikli politik giriimler Sefer ve hizmetten elde
edilen ortalama gelir.19 20. Tramp tamaclk ekonomiktir. Kartelci ve
sindirici rekabete dayal giriimlere olanaktanmaz. Ykte ihtisaslama
gerektirir.Pahal tekne ve ellelemedonanm gerektirmez. Bu da hizmet
maliyetini drr. Modern teknolojiyle retilen gemiler tramp
tamaclngelitirmektedir.Tama hizmetlerindeverimliliinykselmesi
maliyetleri drmektedir. Tramp tamacl kolay bir hizmet
eklidir.Laynertamacla gre daha az sayda aracya ihtiya vardr.Gl bir
istihbarat, yeterli ve elverili haberleme ve desadk bir navlun
brokrna ihtiya vardr. Armatr-acente ilikileri, layner tamalarndaki
gibi skdeildir.Hizmetin olduu limanda ve de okluk seferlikacente
atamalar yaplr.20 21. Tramp iletmecilii ykn yakndan
kovalanmasngerektirir.Deniz iletmeleri, dnyann belli bal
ticaretmerkezlerindeki acenteleri ya da brokerleri ile
sreklihaberleme yaparak yk balantsna girerler.Haberleme ba, yk ve
navlun piyasasnn durumu vede gidii hakknda salkl bilgiler ierir.
Tramp tamacl yapan gemilerin urak limanlardnyann herhangi bir
limann iine alabilir.Budurum tamalarn yke dayandrlmasndan trdr.Bu
yzden tramp iletmeleri her limanda acentetutmazlar.Londra, New
York, Tokyo, Oslo gibi bellibal deniz ticaret merkezlerindeki
brokerlarla ya daacentelerle iliki kurarak onlarn dier
limanlardakiube veya acentelerinden yararlanrlar. 21 22. Dzenli Hat
(Liner) letmeleri Dnya ticaretinin globallemesi ile beraber
deniztamaclna olan talebin artmas dzenli denizyolunuzorunlu klmtr.
18.yy ikinci yarsnda dzenli hat (liner) tamaclkbalam ve dzenli
sefer yapan iletmelere talep artmtr. Seferler belirli bir plan
iinde tama programyaplmaktadr. letmeler sabit pazarlara hizmet
vermektedirler.Pazarlarbelli olduundan her var yeri iin uygulanacak
navlunlarda konferanslar eklinde tespit edilmektedir. Dzenli hat
tamacl, dzensiz hat tamaclna gredaha karmak bir yapya sahiptir. 22
23. Dzenli hat (liner) tamaclk yapan iletmeler belirli birplan
iinde tama yapmalar nedeniyle dzensiz hat(tramp) tamaclnn aksine
yeterli adet ve tonajdagemiyi hizmete sunmas ve yeterli adette
personelledonatmas gerekmektedir. Planl hatlarda tamaclk yaparken
dzenli hat (liner)iletmelerinin dikkate almas gereken faktrler;
Limanlar arasndaki yk cinsleri ve trafik younluu Yk trafiinin
dnemsel deiimleri Bu hatlarda alan irketler, gemi adetleri ve
seferaralklar Navlun konferanslar ve konferans navlunpolitikalar
Hatta sunulacak geminin tipi, adedi, tonaj Dzenli uranlacak
limanlar ve zellikleri olur.23 24. Bu iletmelerin byk irket haline
gelebilmeleri veidareyi salayabilmeleri iin yksek bir
yatrmgerekmektedir. Pazarlama rgtleri kurmak, urayacak limanlar
arasacente a oluturmak, ynetim kadrosu iin yatrmaihtiya
duyulmaktadr. Dzenli hat (liner) iletmelerinin gemi sefer, gn
vesaatlerinindahanceden programlamalarzorunludur.24 25. Liner
tamaclnda ekonomi Liner tamalar, normal piyasa koullarnda
dahaistikrarl kar salad sylenen bir hizmet eklidir. Organizasyonlar
iyi dnld, limanlar iyiseildii, gemilerin limanlarda asgari
sredetutabilmenin yollar bulunduu srece hizmet karldr. Liner
tamalar genellikle para ykleri kapsar. Tramp tamalarnda yklerin
ekonomik deercedk olmasna karn, liner tamalarnda ykleryksek
ekonomik deerlidir. Tramp tamalar hammaddelere bal iken,
linertamalar oklu yaplm eyay ierir. 25 26. Bu tama trnde navlun
piyasas kararldr. Piyasann ileyiini, navlun konferanslar ve
armatrbirlikleri tayan asndan; ykleyiciler konseyi detatan asndan
stlenirler. Taraflar arasnda diyalog oluturmak ve srdrmekesastr.
Liner tamalarnda ekonominin salanmas belirlikoullara baldr. Bu
koullar bir limandan tekine, bir gemiden dierineve de bir tama
blgesinden tekine ayrcalk gsterir. 26 27. Liner tamaclnda ekonomik
avantajlar Liman says arttka kar olasl ters orantl olarak azalr.Bu
bakmdan bir liner iletmesi az sayda limanla tamahizmetini
srdrmelidir. Elleleme hizmetleri gelimi, evre limanlar ile sefer
balantolanaklar geni, hinterland hizmetleri yaygn, ulam
hizmetlerirgnlemi, endstri rnlerini elleleyen limanlara
ihtiyavardr.rnein Hamburg, Rotterdam, Gteburg gibi. Liner
iletmeleri gemilerini limanlarda az tutmaya
ynelmekzorundadrlar.Limanda geen her gn, tama yaplmakszndenen para
demektir. Liman sresi ykseldike sefer giderleri de kabarr. Bu yzden
liner armatrleri ykleme boaltma kapasiteleriyksek limanlar ye
tutarlar. Dk kapasiteli limanlar gemilerin beklemesine, dolays ile
decepten yenilmesine yol aar.27 28. Ykte ihtisaslamaya gidilmesi
Gemiler blgede retilen mallar tadklarndan, heryk iin ayrcalk
gsteren gnlk ykleme boaltmahizmeti retimi, gemilerin limanlarda kal
srelerinide deitirmektedir. Bu yzden iletmeler ykte ihtisaslamaya
gitmeli veuygun yklere ynelmelidirler. Elleleme hizmetlerinin yksek
olmas sebebiyle,abalarn navlunu yksek deerli yk eitleri
zerineyounlatrmaldrlar. Hizmet araclar ile iyi diyalog kurmak
gerekir. Liner tamaclk acmasz rekabetin grld birtama eklidir.28 29.
Rekabetin nedeni ykn ekonomik deerinin yksekolmasdr. Bu yzden
armatrler rekabet olanaklar snrl devlethimayesiyle hizmet grmek
isterler. Tama hattnda alan armatrler ise, bakalarnhizmete ortak
etmemek iin bir araya gelerek navlunkonferanslarn olutururlar.
Bylece rekabeti sindirmeye, blgede hizmetverecekleri ykleyicileri
ve tatanlar kendilerinebalamaya alrlar. Hizmetin tama blgesinin
zellikleriyleuyumlandrlmas hat kurmada ve tutmada nemli
biretmendir. 29 30. Liner tamaclkta hizmetin programlamas nemlidir.
Denizde kal sresinin maksimum dzeyde tutulmasgereklidir. Gereksiz
bir ya da iki limann program d tutulmas,gemiye fazladan bir sefer
evirme olana salayabilir. Gemiler, tama hizmetini yrtecekleri
blgenin ykakna, limanlarnn karakterlerine uyacak birbiimde
seilmelidir. Yk ak dk olan limanlar da teknikrasyonalizasyon
gerektirir. Bu da ambar azlar genigemilere ykleme boaltma
yapabilecek teknelerinmodern ve pahal donanmlara sahip olmas
gerekir.30 31. Liner tamaclkta verimlilik esastr. nisiyatif
gemilerde bulunduka retim kar getirir. nisiyatif limanlara getii
andan itibaren isearmatrler iin tehlike anlar almaya balar. Tm bu
hususlar liner tamaclnn ekonomikoluunu ya da olmayn belirler.
Bunlarn doru ekilde oluturulmas hizmetinekonomik olmasna, yanl
oluturulmas ise hizmetinpahalanmasna yol aar.31 32. Liner tamaclkta
hizmet yk olsun veya olmasn,hizmet blgesi iinde limanlara gtrlr.
Oysa tramp tamalarnda hizmeti yk eker. Hizmet ykn olduu limanlara
kayar; ayn limandasrekli olarak kalmaz. Bu nedenle tatan iin tramp
hizmetlerinde istikraryoktur. Modern linercilik, hizmette retimi
artrarak birimmaliyeti drme den domutur. ncelikle liman sresinin
ksaltlmas, seyir sresininsefer iindeki paynn arttrlmas
biimindeolumutur.32 33. Tanker iletmeleri Uluslararas deniz
ticaretinde ham petrol ve petrolrnlerinin neminin artmas, bu
tamaclngelimesinde nemli rol oynamtr. Genel olarak tanker tamacl
dzensiz hat (tramp)tamaclk trne benzemektedir. Tanker iletmeleri,
ykn yklendii limanlar ileboaltld limanlar arasnda srekli bir
hizmetvermektedirler. Srekli belirli limanlar arasnda tama yapmas
nedeniyledzenli hat (liner) tamacla benzerken yk tamayaps ile
dzensiz hat (tramp) tamacla benzemektedir.33 34. Gemi Acenteleri
nceleri armatrn hukukunu limanlarda temsilhakk sadece
kaptanlardayd. Daha sonralar hizmetin snrlar gelitike
gemiacenteleri iletmeleri kurulmutur. Deniz ticareti ya da ticaret
denizcilii almalar,ilemleri acentesiz olamaz. Yabanc bir limana
giden gemi, o limanda iyapabilmesi iin her eyden nce gidecei
limannyasalarn, rf, adet ve o gnk durumunu bilmesi iinbaz yerel
kiilere gereksinimi vardr. 34 35. Acente, vekili bulunduu kaptan
veya temsilcisiolduu armatr namna, bulunduu limana gelen vegiden
gemilerin her trl hizmetlerini yerine getiren,yasal olarak kurulmu
ve gemi acentelii yapmayayetkili kii ve ortaklara ait iletmelerdir.
TTK nn acentelik bal altnda madde 116 ilebalamaktadr. Yasa acenteyi
Ticari, mmessil, ticari vekil, satmemuru veya mstahdem gibi sfat
olmakszn birmukaveleye dayanarak muayyen bir yer veya blgeiinde
daimi surette ticari bir iletmeyi ilgilendirenakitlerde araclk
etmeyi ve bunlar iletme adnayapmay meslek edinen kimseye acente
denir eklindetanmlamtr. 35 36. Acentenin Grevleri Acenteler grev
yaptklar limanlarn durumu hakknda temsil ettiikii veya kurululara
bilgi verir. Gelecek gemi iin klavuz, rmorkr, rhtmda yer iileri
ayarlarlar,liman yetkililerine ve iletmesine, gmre ve polise
bilgiverir.Geminin yerinin hazrlanmasn salar. Gemi geldiinde gemiyi
karlar, gerekli demeleri yapar, kaptanaavans vererek gemi adamlarnn
cretlerinin denmesini salar. Kaptann gemi ve ykle ilgili ilemlerini
yapar, gerekiyorsa navluncretini tahsil eder. Yk alacaklarna
gerekli belgelerin verilmesini salar, yklerin gemidenalnmasn salar.
Gemi sahibine gemi ve yk hakknda bilgi verir. Gemiye yk bulmasna
yardmc olur. Ykleme ve boaltma ile ilgili belgelerin tamamlanarak
gemiye veyagemi sahibine bunlarn ulamasn salar. 36 37. Brokerlar Yk
ile gemiyi buluturan ve gemi kiralama iindearaclk yapan
kurululardr. Brokerler, gemi sahibine ya da iletmesine
yk,nakliyeciye de gemi bulma faaliyetleri ile urarken,armatrn
reklamn yapmakta, yk sahibine de bilgive neriler sunmaktadr. Bu
kurulular, gemi iletmecileri ile gemi kiralayanarasnda balanty
gerekletirerek, hem yk arayanahem de gemi arayan kiracya hizmet
vermektedir. Balant gereklemesi durumunda navlun zerindenkomisyon
almaktadr. 37 38. Brokerler daha ok dzensiz hat (tramp)
tamaclktafaaliyet gstermektedirler. Bu tamacln ana yklerini ise ham
petrol, petrolrnleri, kmr, tahl, cevher gibi yklerdir. Bu yklerin
tanmas navlun sava halinde devametmekte olup gemi sahibi
giriimcinin yapm olduuyatrmdan bir yandan kar salamak dier yandan
dayatrmn geri denmesi idi. Bu nedenle gemi sahibinin alrken yapm
olduugiderleri, amortisman ve karn da ekleyerek gemisininaltrlmasn
salamak zorundadr. Gemilerin bo kalmasn nlemek ve yklerin
zamanndayerine ulatrlmasn salamak iin brokerler, piyasaysrekli
aratran ve piyasay ok iyi bilen kurulularolmaldrlar. 38 39.
Brokerlarn Fonksiyonlar Tanacak mallarn en ekonomik ve emniyetli
birekilde tanmasn salamak Tanacak yklere en uygun, en emniyetli ve
en ucuzgemi bulmak Yk aratrmas yapmak Gemi aratrmas yapmak
Limanlarn durumunu yakndan kontrol etmek Kiralamada, ykleme ve
boaltmada kimi temsilediyorsa onun haklarn en iyi ekilde
korumaktr.39 40. Bunkerler Transit geen yabanc bayrakl gemilere
yakt, ya veyaboya ikmali yapan kurululardr. Deniz iletmelerinin bir
yan kuruluu olarak bunemli hizmeti gerekletirmektedirler.40 41.
Konferanslar Kabotaj sularda yk tamacl, ilgili lkenin denetimve
kontrolne verilmiken uluslar aras yktamaclnda serbest ticaret
ilkeleri ilemektedir. Bu nedenle,iletmeler arasnda, dzenli
hatlardaalan iletmelerin, ortak art ve navlunlaruygulayarak, nce
kendi aralarndaki rekabeti ortadankaldrmak ve konferansn dnda kalan
tayclarakar gereklinlemleri almakamacylargtlenmektedirler. Bu
ekilde oluan rgtlere konferans adverilmektedir. 41 42.
Laynerkonferanslarna1875lerdenitibarenrastlanmaktadr. Bat Avrupa
ile Hindistan arasnda layner iletmeciliiyapan birka iletme, ortak
rotalar zerinde belirlilimanlara uramak iin, ortaklaa hazrlanm
programlarbaarmak ve kararlatrlm sabit navlun oranlarnuygulamak
zere bir birlik oluturmulardr. Bu birlik, ilk konferans uygulamas
olarak gzearpmaktadr. Konferans ad ile kurulan bu birlikler,
genellikle karteldurumundadrlar. Bu birlikler sonucu tespit edilen
tarifeler uyarnca, laynertamaclkta tama cretleri tespit edilmekte
ve yelerinbu tarifelere uymalar gerekmektedir. Ancak yeni kurulan
iletmeleri cesaretlendirmek ve uluslararas pazarlara almalarn
salamak zere navlun oranlarbu iletmeler iin dk tutulur. 42 43.
Bunun yannda yeni kurulan o hata yeni giren birlayner iletmesi ye
olmak iin konferansa bavurabilir ya da konferans yeleri ile rekabet
etmekzere faaliyetlerini bir outsider (yanama gemi)olarak konferans
d srdrmek isteyebilir. Konferansa girdikten sonra bir layner
iletmesinindier konferans yeleri ile birlikte ayn navlunoranlarna
uymas gerekmektedir. Konferans yesi olan bir layner iletmesi,
konferanstanbamsz olarak navlun oran belirleme politikasgdemeyecei
gibi, bamsz bir byme politikas daizleyemez. Yeni bir pazara alma ve
yeni hatlarda alabilmesi iin yesi bulunduu konferansa
bavurmasgerekmektedir. 43 44. Belirlibir konferansa ye olmayan bir
layneriletmesinin yk bulmas ok gtr. Ancak outsider ya da yanama
gemi tabir edilen bugemilerin, bir tama hattna szmalar ve daha
ucuzatama yaparak konferanslara rakip olabilmeleri demmkndr.
Konferansn ana szleme artlarna uymayanherhangibir ye ar maddi
cezaylacezalandrlabilmektedir. Konferanslar sabit navlun oranlarn
belirledikleri gibi,belirli gemilerin (optimum hacim ve hzda, en
iyitehizatla donatlm gemilerin) kullanlmasnda vesefer sklnn
belirlenmesinde de rol oynayarak,layner iletmeleri arasnda
rekabetin ortadankalkmasna ynelik alma yapmaktadrlar.44 45.
Konferansn amalar Gemilerin belirli limanlara urama
sklklarndzenlemektedirler.Bu ekilde iki geminin ayn limanaayn anda
ulamamalarn salarlar. Ayn tip kargo tamalarna ayn fiyat verirler.
yeler arasndaki rekabeti en aza indirirler. Yanama gemilere kar
ortak hareket ederler.45 46. Denizyolu iletmelerinde organizasyon
Organizasyon (rgtleme): Maddi ve beeri elerin en az emek ve harcama
ile belirli bir dzen iersinde bir araya getirilmesi ve bu
dorultudagrev, yetkive sorumluluklarn belirlenmesi srecidir. 46 47.
Dier iletmeler gibi, ok geni bir faaliyette bulunandeniz
iletmelerinin de rgtlenmesi nemli birkonudur. Byk sermaye birimi
olan gemilerin, dnyann birokyerine yaylm faaliyetlerini kontrol
altna alabilmek,kara ve deniz faaliyetlerinin uyumlu bir ekilde
yerinegetirilmesini salayabilmek iin iyi bir ekildergtlenmeleri
gerekmektedir. Etkili bir gruplandrma, bu gruplarn belirli
rgtkademe ve mevkileri haline getirilmesi ve bu mevkilereigrenlerin
atanmas gerekir. Aksi halde gnlk faaliyetler ok abuk karmak birhale
gelebilir.47 48. Deniz iletmeleri iin en ideal iletme
organizasyonuyaps iin, iletmenin faaliyeti, hacmi ve
faaliyettebulunduu evre koullar hakknda bilgi sahibiolunmaldr.
Uygulamada deniz iletmelerinde, hem gelenekselorganizasyon yaplarna
hem de modern (fonksiyonel)organizasyon yaplarna rastlanlmaktadr.
Uygulamada fonksiyonel organizasyon yaplar dahaok tercih
edilmektedir. Gemilerin kaptanlar dorudan iletme (gemi)sahibine kar
sorumludur. 48 49. lk organizasyon yaplar49 50. 1930lu yllara ait
organizasyon yaplar50 51. 1960l yllara ait organizasyon yaps51 52.
Gnmzde organizasyon yaplar52 53. Denizyolu iletmelerinde iletme
fonksiyonlar1-Teknik fonksiyon2-Deniz fonksiyonu3-letme
fonksiyonu4-Kiralama fonksiyonu4.1-Sefer esasna gre
kiralama4.2-plak tekne esasna gre kiralama5-Pazarlama
fonksiyonu6-Tedarik ve satn alma fonksiyonu6.1-Tehizat6.2-Stoklar
ve tketim maddeleri7-Personel ynetimi ve eitimi fonksiyonu8-Aratrma
ve gelitirme fonksiyonu9-Finans fonksiyonu10-Sigorta ve hukuki
konular fonksiyonu53 54. Teknik fonksiyon;gemilerin teknik ynn
elealmaktadr. Bunlar geminin makinesi, yedek parassalanmas, tehizat
ve donanm ile ilgili konularlailgilenir. Deniz fonksiyonu; teknik
fonksiyonla almaklabirlikte, gemilerin limanlara yanamas ve ayrlmas
ilede ilgilenir. Kiralama fonksiyonu; talebin artmasnda ilave
tonajnkiralanmasn, talebin azald dnemlerde ise,iletmenin gemilere
yk bulmasn salar. Pazarlama fonksiyonu, deniz iletmesinde
iletmedepartmannn bir alt faaliyeti olarak yer alr. 54 55. Tedarik
ve satn alma fonksiyonu; para ve igcdnda kalan malzeme, ara, gere,
ve tehizatnuygun fiyatla elde edilmesini planlayan, rgtleyen,yrten,
koordine eden bir fonksiyondur. Personel ynetimi ve eitimi
fonksiyonu; iletmeninihtiya duyduu beeri kaynaklar salar. Aratrma
ve gelitirme fonksiyonu; srekli deiimgsteren bir evrede yaayan
deniz iletmeleriteknolojiyi, bilgiyi ortaya karmal,
rakipleriylearasnda fark yaratabilmek iin gnn gelimeleriniyakndan
takip etmelidir. 55 56. Finans fonksiyonu; deniz iletmeleri
gnlkfaaliyetlerini devam ettirebilmek, byyebilmek veyeni yatrmlara
girebilmek iin gerekli fonuoluturabilmeli,gerekiyorsadarda
tedarikedebilmelidir. Sigorta ve hukuki konular fonksiyonu;
denizcilik veticaretin gelimesine paralel olarak gelien
denizsigortalar gnmz iletme yaps iinde ok iyibilinmeli ve organize
edilmelidir.56 57. Gemi Ynetim Modeli Geminin kaptan ve ekibine
emanet edildii birynetim eklidir. Gemi ynetim modelinin iyi bir
ekilde ileyebilmesiiin; Gemi srekli bir mrettebata sahip olmal Gemi
belirli periyotlarla bakma alnmal Sabit bakm iin bir bte hazrlanmal
Kaptan ile merkez arasnda geminin bakm, yedekpara, bte, krtasiye
ilemleri ve satn almakonularnda srekli bir diyalog olmaldr. 57 58.
Gnmz organizasyonu58 59. Layner ve tramp iletmelerinde planlama
Layner ve tramp iletmelerin tama ve alma ekillerifarkl olduundan
planlama faaliyetleri de farkl olacaktr. Layner iletmeler dzenli
hatlarda dzenli aralklarla oksayda gemiyle altklarndan, gemilerin
ykleri nereye vene zaman tayacaklar nceden belli
olduundan,pazarlama, iyi mteri ilikileri, kargo yerletirme,
kargoplanlama ve personel gibi faaliyetler nemli yer tutar. Tramp
iletmelerinde seferler belli bir sabit programa balolmadndan
gemiler nereye yk bulurlarsa orayagittiklerinden sefer planlamas ok
zordur, acente ilesrekli iliki kurmak, finanslama, gemi
faaliyetlerinin idareedilmesi gibi faaliyetler ve bunlarn
planlanmas gerekir.59 60. Faaliyetlerin kontrol Deniz iletmelerinde
her departman yneticisi kendidepartmannn faaliyetlerini yerine
getirilmesindensorumludur. Kontrol fonksiyonu gemi ynetiminin de
nemli birparasdr. Gemideki faaliyetlerin merkez rgtne
raporlanmas,ara ve gere donanmnn, personelin ve malikaynaklarn
kontrol iyi yaplmaldr. Deniz personelinin baarsnn kontrol ise
terfi,atama ve prim eklinde olabilir.60 61. letmeler baznda elde
edilen sonular Filonun yal ve teknik adan modern bir yapya
sahipolmamas, Trk limanlarnn yapsal ve ynetsel adan yetersiz olmas
Gemi temininde gerek yurt ii ve gerekse yurt dndantemin etmelerde
glklerle karlalmas Acentelik ve pazarlama faaliyetlerinin iyi
yrtlmemesi Gerekli tecrbe ve bilgiye sahip olunmad Kaptan ve
yneticilerin iletmecilik eitimlerinin olmad Trk iletmelerinin nc
dnya lkeleri arasndakipazara giremedikleri ya da rekabet
edemedikleri Tanmas olas ykleri yabanc gemilere
kaptrdklargzlenmektedir. 61 62. SONU Trk denizyolu ticaretinin dnya
deniz ticaretindenald pay % 1 den kktr. Trkiyenin d ticaretinde
tamalarn Trk bayraklgemilerle yaplamamas Trk deniz filosunun yanl
byme politikas Filolarn yenilenmesi iin gerekli finansman eksiklii
Limanlarda karlalan problemler Gemilerin yal olmas Kk iletmelerden
byk iletmelere geilememesi Deien dnya dzeninde yeterince yer
edinilememesi 62
