D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 1 (1, 2)

. '

:İ . . . .. ..

. . · ·.

·,'

~ : .. .

..

ONDOKUZ MAYIS ÜNiVERSiTESi

iLAH-iYAT F AKÜL TESİ . . .

DERGiSi

SA.WI:l

SAMSUN - 1986

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 54 (1, 1)

:ı ,

iLK ÜÇ llS·IRDI! HADiS Çt\USMILL\RIRIN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Yrd. Doç. Dr. S. Kemal SANDlKÇI .

. · İslam dininin en önemli iki . temel . kaynağından· biri, şüphesiz· ki r.ia5uh~J.lah·',ı.n (as.). hadisleridir. Kur'an-ı Kerim'in birçok ayetlerinde Peygaİnbet' e (as.) ve O'nun :.;ünnetiıie ittibam zarCıretlerinden bahsedi­Hr.1 Yine Kut' an-ı Kerim' de, Hz. Peygamber' in. (as.) özellilde dini ha­yata mütea:llik söz ve. hükümlerinin de, Allah'ın 'ld:mcİisine ilham ettiği ''ahiy cümlesinden ve dinin a·sli rükünlerinden olduğu kaydedilir.2

. . .. 1 .· . Hz. Peygamber (as:) de; «Bana Kur' an ve. onw1 be:o.zeri verildi. .. . .

Bilin ki, Allah ' Rasıilu'nun haram kıldığı şeyler, Allah'ın ·haram kıl­dıktan gibidir.»3 sözleriyle, hadisin dindeki' yerini ifade etmişlerdir.

Hadislerin, bir taraftan- tevhid, ahkam, siyer, geçmiş ümmetierin , ve Peygambetlerin haberleri, Kur'anın tefsiri gibi ~onuları · ihtiva et­mesi,4 öbür taraftim da Kur'an-ı Kerim'in . mücmeliıii tafsiİ, mudakım t~kyid, müşkilini tav~ih, arnmını 'tahsis etmesi ve nesh gibi . konular- .

. daki müşküileri çözm.isi }ıesabiyle de bilinmesi, müslümanlar içiri bü-yük· bir ihtiyaçtır. · · ·

' . ı '1

. 1

1 . )

. \

.J İlk önce Sahabeler tarafından duyuylan bu ihtiyaç, onlardan son­raki müslüm~mlar tarafından da duyulmuş ve asırlar 'boyu bu uğurda gayretler sarfedilmiştir. Kur'an-ı .Kerim ayetlerinin tek bir ·kitapta top­lanmış olmasına mukabil, hadislerin boyle bir imkan~ sarup . olmayışı,. daha çok hafızalarda ve. bazı dağınik sahifelerde saklı bW.unması, . ta~ biatiyle üzerinde daha çok ça:IıŞılrriasını gerekİirmiştir .. · Bu durum . da. · ·1 . . dikkatierin daha çok . bu sahaya teksİfini . sağl~mış ve ayru devirde

. • 1

ı· -.. J. .,, ~ ',

. birçok muh~ddisiı;ı yetİşmesİne, önemli • eserlerin -vücııt bulmasına im-kan vermiştir. · · ·

106 ..

f •

' ' ·'

' 'f · lo

'

lı ,, '.

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 54 (1, 2)

SAHABELERiN ÇALIŞ~ALARI :

Hadis ilminin ilk halkasını -teşki~ eden ve , bu ilme ilk vücut veren · ş.i.iphesiz sahabelerdir. Rasult.ıllah'ın (as:) vefatından sonra . fetihler vb . . gayelerle islam aleminin her tarFJ.fına yayılan sahabeler~ hadisin yo.yılmasıri.da ve gönüllerc,le hadis sevgisinin yerleşmesinde büyük hiz-·_ metler görmüşlerdir.

Araştırmaı~nz, bu sahada yapılan yazılı çalışmalara inhisar .' et.tj­ği için, sahabelerden, sadece yazılı çalışmaları bili'nenlere temas edip djğerlerini söz konusu · etmeyeceğiz:

' . 1 - Hz: Ebu -Beldr (öl. 13/634): R:'asulull,ah'ın (as.) en yakın ·arka-

daşı ve ilk halliesi olan Hz. Ebu Bekir'·in, SOO hadisi muhtevi bir mec~ · milaya sahip olduğu halde, gördü~ü lüzum ü~erine ·sonradan · buiılan yakıp imha. ettiği bilim,n.ekte&r.? · · ·

2 - Sa' d b .. Ubade (öl.lS/636): On~iı da Peyg~mber'den (as.)-işitip topladığı h~dislerl ihtiva eden bir sabifesi vardı.6 Oğlu, _ bu sahifeden:. · ·hadis rivayet ede'rdU

. . 3 -:-- Abdullah b. Mes'ud (öl.32/652): İsiama ilk girenlerden ve Kü- .

te ekoliinün kurucusu olan Abdullah b. Mes'ud da Rasulullah'ın (as.) · hadislerini yazardı; topladığı hadisler_· bilahare oğl~a intik:ıf etmişti.8·

4 - Hz. Ali (öl.40/661): Çocuk yaşta müslüman olan Hz. Ali Pey­ga~ber'in (as.) hadislerini yazardı.9 Onun bir sahifesi - bulunduğtinu el-Buhari (öl.L256/870) de kaydeder.10 Bu sahifede fidye ve yapılan . haksızlıklara karşı verilecek tazminata dair hükümler, harp esirleri­nin serbest bırakılmasına, hiçbir müslümanın bir kafir uğruna idam_. edilcmeyeceğine, zekatı verilm~k için devenin yaşı, mevalr ve bir de Medine'nin h_aremine · dair' lıükümler ·btıluıimaktaydı.1!

~ - Semüre b. Cündüb (öl.S0/679): Hayatını Basra ·ve Küfe'de · geçiren Semüre'nin hadisleri yazdığı bilinmektedir. Meşhu'r bir salıi­fenin sahibidir .ız . Bu sahifeyi kendisinden oğlu Süleyırian rivayet ctm'iştirY . . ..

· 6 ~ Ebu· Hureyre (öl.59/679): Hz. ·Peygamberden (as.) en çok ha-. clis rivayet· eden· Ebu Hureyre ·de · hadisleri yazardı; evinde · sakladı~ı

bir sahifesi ·'vardı.14 Hadislerhıin bir' iıllshası' bilahare önier ·b. Abdu:ı!. · ·aıiz'in elinde _.~uhpı~uştur.15

. Diğer bir. nüshası da talebesi B~şir .'f?. · ~ruuk tarafından istins~ e~ilrp.işti.16 · . ·' . . . . . .

'7 .;_ Abdulah b. Amr b. "el-As . (öl.65/684): Mısır'da hadis 'il~inin Hk müessisi olan· Abdullah, hadisleri yazmak için Peygamber' den (as.).

107

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 55 (1, 1)

r L . if ı --r 1•

l ' r·l ı' lı .1

:J

··~ ..

. j

. izin alxp.ış17 ve auyduğu hadisleri y~zarak . ·Çok ' ' ı'nikt~rda. 'İı~dis . topla­mıştı. es-Sahifetü' s-Sadıka' sı son derece . meşhtirdur. Bunu. kendisinden torunu Amr b . . Şuayb · (öl.120/738) ·rivayet .. etmiştir. .

8. - Abdullah b. Abbas (öl,68/687): .. Mekke'de yaş~yan v~ Hz. ·.Pey- ' : gamber'in '(as.) amcazadesi olan İbnu Abbas, .özellikle Kur'an tefs~rine ~iair olan hadisleri toplamış, Rasululah'ın (as.). birçok sünnet ve slie-1 ini yazmağa çalışmış ve bunlar oğlu Ali'ye in tilcal etmişti. Onun ·sa­ldesirii ·Said b.' Cübeyr · (öl.95/713) rivayet' etm,işti.1~

9. - Abd~İah b: Ömer (öl.73/ 693): Onun,: hadisl~ri y~dığı . , kesin obrak bilnmemekle birlikte Malik b. Enes'~n (öl.J79/795) kitapları

. ~ıriı.sında ·· · ibnl.ı .ömer' in bir sahifesiniri çıktığı . . rivayet edilir.19· . . . . . . . . '

10 -: Cabir b. Abdullah (öl.78/697):-.. Medine~de . ikamet eden Cabir, H1.. Peygamber' den (as.) hadis yazmıştır, bilinen bir sah:ifenin salıibi­

.dir.20 Hac .menasikine dair hadisleri muhtevi ola~ . :bu sahife irin K~­.:t.lcle .(öLl18/736); <men, Caibr'iiı sahifesiıri ·Bakarasuresiıi.deıi daha iyi b'lirim.» ·derdi.21 · · • •• • · .

ll - Abqulah 'b. ebi Evfa (öl.87/706): O'İı\}n, Hz. Peygamber'in (as.) hadislerini yazarak topladığını, başkalarır;ü:ı .da btı h~disleri onun hu:~.urunda okudulCıannı el~Bi.ıhad rivayet eder.'~ · . '. . . . . . .... ' .· •. . ..

: 12 - Eİıes b. M~lik (öİ,93/712): on' yıl bo;uca ;Rasulullah'ın. (as.) lri7metinde bulunari Ehes, muksirundandır. Basra: hadis. ekoiünüri. ku­ıu~us~dur. · ·En~s'iri ' ffi!istakil b~r sa~esindeiı :J?~hsedil~emekte ·. ~s~ · de Peygamber'in (as.) hadislerini yazdığı rivayet edilmektecfir.~) :Biıes,

. c;ocuklarına ·qa yazmalarını v:aslyet · ed~rdi.24 · ' • . • · .. . · • · ·: : . . ı · :· . ' ': . ' . . ' . .. · . ı.: . . '· . .

·~ .;Rasululla4' dan .(as.) .haqis . Yazdıldarıı:,ıı . bildiğimiz J:>ıı ·. s·ahabelerin ·. '­clışmda, sözlü riv~yetlerle . ,hadislerin . yayılmaşın,a ve· . ,.gelişmes~ne ·hiz-

. ınet.i geçen sahabelerin . sayısı şüphesiz _son .. derece kabankt~r. Böylece ha.ii~ler, asr-i · saadetten · itib'ar~ii · yaziii ve 'sözlP, :rivayetl~r·=·halinde n~-. sHden . iiesile - intikal etmiş ; ·ve bu .. , şekildei pu . eŞsiz 'haziiie··: günürolize J\adar ' ulaşmıştir. ·. Hadislerin' iıeşri 'açısından . daha çok .. · sahabelerin · faal olduğu hi eri birinci . asrİn . hemen arkasından tedvin ve kısmı" bir : .tas_.Ôif faaliyetip.e ,.sal~e: ~lan . ilcinci ~~ır, . ve nihay~t" · tasp.if harel~etinin ztrv.ey~ ulaş.tıği ' had~~~D: . altıı:,ı- ç~~ üçüncü as~r, biı;:- zincirin bir.birini ta~~layan !:ı~k~an ; mesabe~~deçlirle~. . ... · .. : . • ...

. ilk üç · asır; ·hadislerin' ·-neşrl;' kaYd~· geçişi ve tasnif( açısindan ·. bit bütünlük. arzeder. Bu. dönem, basitten müke:nfu:ıeıe·· doğta geliŞe~ ve ~~mal : .~e~iye~U:ıe ~I aş~ j l;>iı:: · k~y.fiye!e sa.l»ptjr, , As.ırlar ; . birbirinin, d~v~inı . ve . tam,~ı;nlayıcıs~ h~viy~tin~eclh.::,, ilk asır . daha 'çok . :sahabele-·

108

ı

\

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 55 (1, 2)

rin faal olduğu ' ve sözlü rivaye~lerin galip olduğu devre, ilcinci. asır hafızalarda · ve bazı sahifelerde . saklı duran hadislerin · toplanıp tedvin edildiği ve tasnifine başl~uidığı devre, üçüncÜ asır da tasnifiıi ve hadis ilminin ' zi~veye ulaştığı devredir: · · · · · · · ·

. "·· Şimeli sahabeden sonralci dönemiıı ilmi · mahsullerini, iı;lam ·.ale. ·

minin üÇüncü asır sonunda ulaşmış old:uğu geniş coğrafi · zemin ·üzerin­de . ineelerneğe çalışalım. Bu devrelerde, hususen bu ilimle iştigal eden­lerin sayısı ve . verdikleri eserler, oldukça yüksek rakkamlara- ulaş­maktadır. Kaldı ki diğer _ilim dallanyle meşgul alanların .dahi hadisten uzak kaldıkları söylenemez.' Tefsir, fıkıh, lÜgat gibi · ilimlerle .uğraşan­.ların, kendi sahalarının: gereği olarak da . had1sle yakın.dan ilgilendik­leri, hatta . eserler verdikleri de bilinen bir. v!kıadır"Zira hadis, islami ilimierin hemen tamamının. en. önemli temel kayn~ğı hüviyetinded~r.

' · MÜELLİF MUHADDİSLER :

. : Sahabeden ·sonraki dönemlerde· de · ilgilerin . en çolc odaklaştığı :sa-. lıa yine hadis ilmidir. · Yetişen :muhaddislerden bir· kısmı, eserler :de vererek kendilerinden sonralci asırlara Jşık tutmuşlar,· ancak diğer büyük çoğunluk hadisle iştigali meslek haline getirdiği, hatta . bu ·sa- · had~ otorite olduğu halde· i:>elki de zamanın .şartlari. ·ica:bı eser verme · imkani nı b1;llaJJ?.amışlaı:;dır.

ilk üç asırda · · eser · vere~ mu,haddislerin· bö~gelere göre istatistiki · bir' -dökümü aşağıda sunulmuştur:· Bu. döküme~ asıl iştigal s.ahası . ha~ di s olm'adığı halde, :küçük 'ı;'apta ·da J olsa hadise dair esei· verenler _da~ hil edilmemiştir. · ·· · · · ·

. ' . . . .... ,· 1 . . .

Bölge Asırlara göre ~uhaddiSierin sayısı : · Toplam :

Hicaz Suriye Yemen Irak İran

· Mısır .: Mağrib ·

. : ...

Horasan - Maveraünnehir Endülüs

.; . I. ~s~- ·ıı..~sır ·: IU.:asır · ... ··:

' 2 13 · s 20 ··s 11 19 .· 3 2 s ..

2 39 90 131 2 39 41 3 12 :. : .. i~

·3 sı .S4 . .6 6'

4 : 71 '216 291 . . . . . ,·

Göz:üldüğü gibi, eser veren .m~ad4isin en · çok yetiştiği bölge, her üç asm:\a da· Irak't1r. Irak'in . bu ' özelliiğne· .hicri birinci asırda . Hicaz

109

· " ' ! . ı

·ı ı,

1

ıl ·i

. ı . ' ı

· 1

. · ı . . :J

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 56 (1, 1)

bölgesi ortak ·olurken, ikinci sısırda 2. sıraya düş;ınekte, üçüncü asır­da ise sondan ikinci sıraya yerleşmektedir.

Kütüb-ü sitte müellifleririin hemen tamamının Horasan -Maveraün-: nehir bölgesine mensup ohiıaları da hayli ilginç olsa gerektir. · Şehirler açısından ise, hicri ikinci asrın ortasında kurulcim bağ­dat,· en çok müellif muhaddise mekan ol.ma özelliğiyle ilk sırayı al­maktadır. Arkasındaı1 müslümanlar tarafından tesis edilen Irak'ın iki şehri Basra ve Küfe gelmekte, hadisin ana yurdu olan Medlne, ikinci asırda Küfe ile ikinci sırayı paylaşırken, . üçüncü asırda son sıralara düşerek 'geriel sıralamada 7. sırada yer almaktadır. Mekke ise ıo. ·sı­rayı işgal . etmektedir. . Bu neticede, .Irak~ın coğrafı' bölge olarak .sahip olduğu merkezr· hüviyetinin; bir medeniyet merkezi olmasının tesiri blduğu . kadar, hi-· lafet merkezi· 'olması ve. Abbas! halifelerinin Çeşitli bölgelerden· ilim adan'ılarını, . çeşitli vesilelerle bu bölgeye çekmeleriniri de niüessir ol-· duğu düşüıİülebilir. · . . . · " ·· .

Burada işaret edilmesi gereken diğer bir husus da, toplam 291 müellif muhaddisten 91 nin mevallden olması ve bunların 53 nün Irak ·· bölgesinde bulunmasıdır.

ESERLER: İlk üç asır içinde te' lif •edilen · Müsned, Sünen, Cami, Musannaf

gibi klasik · hadis · kitaplarının dışında . hadlsle yaİmidan alakalı İlel, Rical vb. Kitapların da o1dukça fazla miktarda te'lif ed.ildiğini biliyo­ruz. Tespit edebildiği:miz, ' toplam .176 adı::t klasik riv~yet kitaplaıı.iun 3S ayrı şehirde te'lif edilciiğini ve bunların büyük · çoğun!uğunu da inüsnedlerin teşkil 'e'ttiğini görüyoruz. '

Şimdi sözkonusu klasik rivayet kitaplannın ·bölgelere ve asırlara. göre bi:r; dökümünü sun~lım: ·

Bölge: Müsned: Sünen,: ·Cami : · Muvatta: Musanna(: Toplaın. 2.as. · 3.as. 2. 3. 2. 3. 2. 3.·. 2.. 3. 2. 3.

Irak Horasan ve

· Maveraünnehir ii an Mİsır -Mağrib Hicaz Suriye Yemen Endülüs .

•• o

110 : !

46 8 ı7 3 - ı 2 ll 66·

ı .

1

22 18 .12

3 s

r ıo7 o

.... . _.

2

3 3

ı6

4 3 3 ı

ı

,29

4 ı

ı

ı-

ı

- ı '

:,6 6·

2 2

4·

ı

-

2 . -.--

ı

-

2

·: s

3 32' 22'

3 ıs:

6 -1-3 s ı .3

·:ı

27 : ı49•

. 1 . \ ..

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 56 (1, 2)

. i

/ ,

Görüldüğü gibi klasik r~vayet kitaplarının en çok te'lif edildiği bölge. 77 eserle · ırak'tır. _ Bunu 35 eserle Horasan - Maveraünehir böl­gesi takip etmekte, Hicaz ise 10 eserle S. sırayı işgal etmektedir. . \

Bu eserlerin verildiği şe~r olarak 37 eser le yine Bağdat ilk· sirayı almaktadır. Onu 19 eseri~ Küfe takip etmektedir. Mekke 6 eserle 8. sı­l.·aya yerleşirken, Medine 4 cserle i ı. sırada yer almaktadır: ·

Eserlerin çeşitliliği açısından _baktığımızda ise, Irak -ve Horasan­da her nevi tasnif türünÜn örneklerini görmemize rağmen, İran, Mi­sır, Hicaz, Suriye ve Endülüs'de Musannaf'ları; İran, Suriye. Yeııien Ye Endülfu'de Muvatta'yı; Suriye ve_ Endülüs'de Cami'l~ri; Yemen'de de Müsned'leri hjç bulamıyoruz .

Rica!. ve T~rih· kitapları bir tarafa bırakılırs~, bu döne~de · 20 ye yakın İlel, 40 kadar da Cüz ~e'lif edildiğini biliyo"ruz.

İLKLER:

H. II. asrın hemen başında halife .Ömer b. Ai:>dülaziz'in (öl.lOl/719) {:mriyle hafızalard~ ve dağinık salıllelerde bulunan hadislerin tedvini­rıe, bir araya toplanmasına ·başlandığı ve bu işe ilk defa İbnu Şihab

· -cz-Zühri'nin· · (öl.124/742) teşebbüs· ettiğinde kaynaklar birleşmektedir- · · ler.25 _ · . ' · .

. İbnu Şihab'ın öncülüğünü yaptığı bu tedvin hareketinin hemen ·~arkasından tasnif faaliyetinin de başladığını goruyor~: Yaptığımız .<ıraştırmaaa bu tasnif faaliyetinin ilk 'önciilerini tespit etmek de müm~ k-ün olmuştur. Aynı devirde yaşayan ve birbirinin akranı olan birçok muhaddisin bu tasnif faaliyetine · öncülük ettikleri bilinmektc · ise de vefat tarihleri11in önceliğine göre bir tespit yapacak oiursak, ilk mü~l­lifleri, mens:up oldukları şehir ve tasnif türlerine göre şu şekilde isim- · lendirebiliriz: · ·

Tasnifin türü: Şehir :

S ün en Cami Muvatta

. Müsned .c üz

Musannaf

Şain . .Yemen

Medine Merv isfahan ·şam

Yemen

Müellifi :

Mekhfıl eş-Şami (öl.112/730)26

Ma'me~ b. Raşid (öl.154/770)21

Maliıc b:. Enes (öl.l 79 /795)'}1, · Abdullah . b. el~Mübarek (öl. '181 /797)29

Ebfı'l~Münzir (öl.183/799)10

,Yahya b. Hamza (öl.ı83/799)31

Abdurrazzak :b. Hernınarn (öl. 211/827)32

Görüldüğü üzere hadisle ilgiİi çalışmaların ilk örnekleri, ikinci · .ısnn hemen başından itibaren görülmeğe başlanmıştır.

. . ıu

ı

ı 1 ~ i

. 1 i

. i !l

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 57 (1, 1)

;·

1 · Bu asırlarda, dikkatı çeken b ir husu~, zamanin 'Şartları te'lif için

·j

r .ı· '

ı. J . ;

ı

1

·l .. 'l j

.i '· ! .,

·1 jl '

·i ·j ı' ., i!' '1 1, . ,

. ı

ll

· hiç de elverişl~ . olni~pıa~ına r~ğİnen · yerilen·. eserlerin oldukça fazla . oluşudur. : · · · · ·

Bütün .islam aleminde yapılan, sahasının ilk te'lif örnelelerini b<?y­lece tespit :ettikten sonra, klasik ·rivayet ldtaplarınin şehirlere göre ·ilk müelliflerirı:t de .. · şu. şekil~e sıral~yabliiriz: · · ·

Şehirler ;

As terabaz Bağdat

))

))

>>.

Basra.

))

Belh · Buhara

))

Cürean Endü.lüs

.. »

Hemezan .H;era.t

))

. İsfahan ))

i sferayin Kazvin Kudüs Küfe

))

))

))

Mağrib

Massı~~ ·. Medine·

))

X

X

X

X X ­

X ·

x x'~ · X . ,

X X .

·X x ·

X .

X X X X

X X -

X

X

X

" ·' ·. ·ı ·: ... . .

X

X X

X

x.

1 ..

Miilcellefin adı:

Arnmar b. Reca (öl.268/S81) AH b. el-Ca' d (230/845) Abdüİvehhab ·.b. Ata, (204;'819) t-:7.-Zehd\ni (234/849) · İsmail el-Kadi (282/895) Ebu Davud et-'İ'ayalisi (204/819) İbnu ebi Arube (156/773) er-Rabi' b: Sabih (160/777) Said p. Mansur (227 /842) <:.:i -Müsnedi : (229 /844) cl-Buhar! (256/870) el-Vezdfıli (295 /908) · Abdülmelik b. Habib (238/853) P.aki b. Mahled (276/889) İbrahim b: Alımed (257 /871) O~man- ed-Dariırti (282/893) . ·

· İbn{ı'l-Münzir .(303/915) İbnu'l-Furat (258/872) ei·Hakem b. Ma'bed (295/ 908) !bnu's-Sindi (286/899) eı-Askeri . (300/912) ·

· e.l.-Fıryabi (212/827) · .cl-Absi (213/829)

Zaide b. Kudaırie· (167 /778) ' · ' Süfyan es-Sevri· (161/778) İbnu ebi Şeybe (235i849) · ·er-Riyadi . (298/91 1).

·: Süneyd (226/841) .

.. .....

Muhammed b. İsh~k . (.151/768) '· X , ı\.ÜÜii<: b . .. Enes .Ü79/795) ·.· .. , . . .

. . . ! ·.: ·

ı

·i

. ı

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 57 (1, 2)

,ı.,

Şehirler: Mekke

))

))

Merv ))

Mısır ))

))

Musul »

Nesa · Nihav~nd Nişabur

»

· ))

Nesef Rak ka Rey

» Semerlcand

))

ı ))

Ş iraz Tarsus Tirmiz Tu·s V asıt

))

Yemen ))

))

X

X

X

X

X X X

X X X

X X

X X

X X

X

X

X

X

X

X

X X ·

'ı

X

X

X

X 'X

X

X

X

X

.•. ! . .. . 1 :

. . . ' • .. . : • ı t· ::.: ~.:i 1

ı . ' 1 • •• • ,• .' . '· •• ~ ı f i •

· Miikellefin adi.': i : · · · :';··,ı.

f•l-Hui.neyd( (.Ü9/834): -:.' · ·. · ::. · tbnu Cüreyc (150/ 767} : .. . İhim Uyeyne (i98/8i4t · :: '· 1

· ·ilmu'l-Mübarek (181 /797) Abclan (293/908) · .... · ' Esedürs~Slirine · (2l'~/827) .. · · · .i

' lbnu Abdi.ılhakeİİı. ~(268/8.8-iY. · · İ.hnu· Vehb (197/813) .. . Ali b. Harb· (265/ 879):- ..

· d -Muafa b. İmran · '(184/800) el-Hasari" b. · Siifya·~ ' .(303/9.16) . ı İb.rahim Q .. NasX: (Z80/893) . :

·· · es-Siırini (2Bf 829i . ; .. •. ·~·· · İbrahim .b. Tahman '(1'63/ 780): Müslim · (261/8VS) · ·' · .. r İbrahiın 'b .' Ma'kıl' (295/909) Hilal b. el-Ala (280/89~) : : Ebu Zur'a (264i 8.78).. · . · '· . ' Ebu .:Ha tim .. (277 /890) ., .. · ed-Darimi · (255/869) · . Abd b. :Hurrı:eycJ :(249/86.3) :. ·: •

. Hişam b. Arn,mar. . ·{245/Ş.S?.f . : Mekhul (112/730) · . ~· · .' · d -Habri (263/877) ·. ,.·: · . .... ;,::: ... " Ebu Uıneyye (273/886) "

. · ct-Tirriıjzi ' (279/892) · . ·· . ·. ·· · Muhammed ·b. 'E.slem (242/ 856)

Ahmed b. Sinan (2~9/873) . · · Ruşeym (183/799): · · · Ebu · Kurra (20:3:'/ 818) ·

·Ma'me~ ·h. · ' R'aşid" (154/710) .. : Ahdurrazzakb. H:eın~un '(2!.1/827)

. . . . . . Dikkate değer ·bir husustur ki, hadisin .ana yurdu i:olari Medine ··.v.c

M dek e, bu sahadaki ilk eserlerin te' lif edildiği 'şehiderden ; h;uia'kla ; bir likt<::, bilahare te' lif açısından yerlerini Irak şehirlerine . k~pi:ını1ışU:irdı'r. Hc·r bölgede yetişen muhadd.isler ve verdikleri eserler. dikkatf alıriırsa ·

:-'·j

[ ' • ':

i ·ı.

Lr1düHis' den Maveranü~mehr'·e kadar uzanan islam · aleminin hemen her . ;.

,113

D00095s1y1986.pdf 19.01.2010 11:56:27 Page 58 (1, 1)

tcırafınt> Hz. Peygamberin (a5.) hadislerfuii1 yayılmış olduğm:ıu ve . be­reketli meyvelerine kavuştuğunu söylemek · mümkündür. Bilhassa (içüncü asırda . görÜlen . temel kaynakların, sadece ·sözlü rivayetlere <l<iyanmayıp, .. daha önceki asırların bunca yazılı · kaynaklarınd::ın da is­tifade ettikl~,ı:ine şüphe . yoktur .

. DİPNOTLAİU: .

1) en-Ni,sll, .65, 80, ei-Haşrl 7, Al-i imran, 31. 2) en-Necm; 3-4. 3) es-Sünen · , EbO Davud Süleyman b. ei-Eş'as es-Sicistani (275/8.89), IV, 20(}, thk.,

· ·Mı-ıhaO:.med · Muhyiddin\ ·Abdülha'micj, 1-IV, trhs. es-Sünenl Abdullah b. Abdurrahman ed-barimi · (255/869); ı;. 144; nşr. Muh~mmed Ahmed Den man, 1-11,. tr h s.

4) Şerefu ~habi!I-Hadis, ei-H~tib el-'8adadi . ( 463/1071) 1 s. 7, thk., Doç. Dr. M: Sa id Hatiboğlu; 1.9.71, :Ankara.

·sı .Tezkiretü'I-Huffaz,, Şemseddln cz-Zehebi (748/1348) 1 s. 5, tsh:, .Abd u rı ah man · 'b: Y~hya ·ei~M'Uallim'ı', 1-111, 1375-1377/1955-1958, Raydarabad.

6) es-Sünen; Muhamnıed b. lsa et-Tirmizi (279/892), lll, 627, thk:, A. Muhammed Şaicfr'l ' M. Fuad · Abdulbaki, 1. Atva . lvad, 1-,V 1357-.1381/1938-1962, Karire:

7) Te:hzibu't-Tehzib, Ahmed b. Ali b; Hacer · ei-Askalani (852/1449), lll, 457, 1-XII •. ' •1·325-132.7, ;Ha.ydarabad tab'ından ofset 1968, Beyrut.

S) Ca~iu Bey8ni'l-flni, Y.usuf ·b. Abdulberr en-Nemeri (463/1072), s. 91, nşr., Abdurrahman Hasan Mahmud, 1975, Kahire.

9) Tezkiretü'I.-Huffaz, 10. · 10) ei-Ôımii:ıls~Sahih, , Muh~rrimed b. lsmail . ei-BuMri, (256/870), ı, 38, Bl, fak, 1-IX,

1.311 - 1313, ofset. · • \ · · . . • ., . 11) a.Q.e. 1 IV, · 84~ ·1.22, Ebu Da~udl ll, 216, C8mıu Beyanı 1-f l m~ 90. 12) Giınschichte des · Arabischen ·Schrifttums, Fuat Sezgin, 1, 84, te iden, 1-VI, 1967-1980. 13) Tehzibu't Tehzib, IV, 198. 14) cani.iu · Bey&.ni'f-·lım, 95.

' 15) · M~htasar :Had.is ·Tarihi ·ve Sahife-i Hem ma m b. Münebbih, Prof. Dr. Muhammed Hamidullah, 52, trC. Kemal · Kuşçu, Istanbul, 1967. ·.

· 16) Sünenu'd-Darimi; ı; 12.7, Cilmiu Beyani;l-flm, 92, Tehzibu't-Te.hzib, ı,· 470. 17) Sünenu'd-D,arimi, · 1, 125, Sünenu Ebi Davudl lll, 318, Usdl:l'11-Gabe fi Ma'rifeti's-Sa­

h8be·~ · Ali b .. Muharpmed ibnu~I-Esir ei-Cezeri, (630/1232) lll, 349, thk. M. Abdul­. y~hl,ıab F8yid, .M. Ahmed AşOr, M. lbrahi~ ei-Benna, 1-VII, 1390-1393/1970-1973,

Mısır. · . , . . 18) Süiı~nu'd-Da~i~l, 1, .127.

19) ed-Dibacü'I-Müzhebl lbra'him b. Ali· ibnu F.arhun el-Medeni' (799/1397), 1, :112, thk., Dr. Mlıhamrried ei-Ahmedi, .1-11, i<a.hire, 1394/1974.

20) ei-Ç3iniü's-Sahih,· Müslim b: ei-Haccac ei-Kuşayri (261/875), ll, 885, r .~r. M. Fuad . . . A.bçlylbaki~ 1-IV, 1374/1957~ Mısır, Tezkiretu'I-Hu'.ffaz, 431 GAS, ı, 85.

2'1 )" Kitabu't-Tarihi'I~Ke.bir, . Muhammed ·· b. ls mail ei-Bı:.it:ıari~ VII, 186, tsh. ·v~ tik., Abd ur-· rahman. b. Yahya ei-Yemani~ 1-IX~ 1360/1940, Haydarabad./

22) :es-Sahih ·el-Buhar!, IV, 30, · 77. 23),:'M~:~htaşar Hadis. Tarihi, 37. 2~); . ~Qnenu'd-Pariml, 1, 12~.

114 . •.

·.l

., .

r

.. .':i

. , ' 1 '

.,

j •i

\