GR Anatomik dzlemler Btn anatomik tarifler anatomik pozisyondaki bir insann vcudundan geen tane hayali dzleme gre yaplr. 1 Planum medianum (midsagittal dzlem); vcudun tam ortasndan nden - arkaya geerek, vcudu sa ve sol iki eit yarma ayran vertikal dzlemdir. Buna paralel olan dzlemler paramedian yada sagittal dzlemler olarak bilinir. 2 Planum coronale; median dzleme dik olan vertikal dzlemlerdir. Vcudu n ve arka olarak ayrrlar. Frontal kemie (yada sutura coronalise) paralel olduklar iin planum frontale ad ile de bilinirler. 3 Planum horizontale (transversale); nceki dzlemlere dik olan bu dzlemler, vcudu st ve alt olarak ayrrlar. El baparmann hareketleri Flexion; baparmagin diger parmaklarin eksenine dik olacak ekilde, palmar yz zerine bklme hareketidir. Extension; baparmagin, palmar yzden dia dogru uzaklama hareketidir. Abduction; baparmagin anteroposterior ynde palmar yzden uzaklamasidir. Adduction; baparmagin anteroposterior ynde palmar yze dogru yaptigi (iaret parmaginin yanina getirildigi) harekettir. Opposition; baparmak pulpasinin diger parmak pulpalarina dokunma hareketidir. Bu hareket sirasinda baparmak sirasiyla; ekstensiyon, abduksiyon, fleksiyon, i rotasyon ve adduksiyon yapar. Hareketin tersi Reposition olarak bilinir. Ayan hareketleri Extension (dorsal flexion); ayan bacaa doru olan bklme hareketidir. Flexion (plantar flexion); ayan yere doru olan bklme hareketidir Evertion (pronation + abduction); ayak tabannn da bakt harekettir. Invertion (supination + adduction); ayak tabannn ie bakt harekettir. KEMKLER (OSSEA) Organik ve inorganik maddelerden oluur. Organik komponentinin % 95ni, mukopolisakkarit yapsndaki kollajen lifler yapar. Bu madde, kemiklere esneklik ve dayankllk verir. Inorganik komponentini ise tuzlar oluturur. En nemlileri Ca, P ve Mg

tuzlaridir. Tuzlar kemige sertlik verir. Bir kemik yansa bile eklini muhafaza eder, ancak fibrz dokusu harab oldugundan elastikiyetini kaybeder, kolayca kirilir ve paralanir. Kalsiyumu olmayan (dekalsifike) kemik ise, sertligini kaybeder ve kolayca bklebilir. Kemikler iki ksmdan oluur. Dta substantia compacta, ite substantia spongiosa. Kompakt ksmda, iinde klcal damarlarn seyrettii Havers kanallar bulunur. Spongioz ksm trabekller oluturur. Cavitas medullaris (ilik boluu) bu ksm iindedir. Kemiklerin snflandrlmas 1 Uzun kemikler (os longum); femur, humerus, metakarpaller, metatarsallar ve falankslar 2 Ksa kemikler (os breve); karpal ve tarsal kemikler 3 Yass kemikler (os planum); koruma fonksiyonlar vardr. ki kompakt kemik tabakas ile, aralarnda bulunan ve diplo ad verilen spongios kemik tabakasndan ibarettir. Frontal, parietal, skapula ve sternum gibi. 4 Dzensiz kemikler (os irregulare); vertebralar, pelvis kemikleri, baz kafa kemikleri 5 Susams kemikler (os sesamoideum); baz tendonlarda bulunan yuvarlak yada oval ekilli kemiklerdir. Tendonlarn ypranmasn nlerler. Ayrca tendon asn artrarak eklemde mekanik bir avantaj salarlar. Vcudun en byk sesamoid kemii m. quadriceps femorisin tendonu iinde yer alan patelladr. 6 Aksesuar kemikler (os accessories); ilave ossifikasyon merkezleri olduunda meydana gelirler. Ayak iskeletinde yaygndrlar. Radyolojik deerlendirmelerde karkla yol aabilirler. 7 Haval kemikler (os pneumaticum); ilerinde kk (sellular) yada byk (sinus) boluklar ihtiva eder. Temporal kemiin mastoid paras ve paranazal sinuslarn olduu kemikler. 8 Heterotopik kemikler; yumuak dokularda grlen kemiklerdir. Genellikle kronik bir inflamatuar hastalik sonucu (akciger tuberkulozu) geliirler. Sulcus, fossa, tuberculum, crista, linea, foramen gibi kemiklerdeki yzey iaretleri pubertede (12 - 15 ya) ortaya kar ve adult ada belirginleir. Kemik ilii (cavitas medullaris) Doumda vcuttaki btn kemikler krmz kemik iliine sahiptir, yani hemopoetiktir. 5 7. ya civarnda sar kemik ilii ekstremitelerin distal kemiklerinde grnmeye balar. Adult

yaamda sadece, kafa kemikleri, vertebralar, sternum, kaburgalar, klavikula, skapula, pelvis ile femur ve humerusun balari kirmizi kemik iligi ierir. Kemiklerin Geliimi Kemikler mezenimin younlamasndan meydana gelir. Kemikleme (ossifikasyon) iki ekilde olur. 1. Intramembranz ossifikasyon; younlam mezenimin direk olarak kemik dokusuna dnmesidir. Hzldr ve acil koruma gerektiren kemiklerde olur. Kafatas kemikleri gibi. 2. Intrakartilaginz (endokondral) ossifikasyon, bir kkrdak modelden olan

kemiklemedir. Yavatr ve iskeletin birok kemiinde meydana gelir. Ekstremitelerin uzun kemikleri gibi. Kemikler primer yada sekonder ossifikasyon merkezlerinden geliir. Primer ossifikasyon merkezlerinin ogu, prenatal yaamin 7 - 12. haftalar arasnda grnr. Doumda btn primer ossifikasyon merkezleri vardr. Uzun ve ksa kemikler, primer ossifikasyon merkezlerinden geliir. Sadece calcaneus, sekonder ossifikasyon merkezinden geliir. Kemiklerin kan damarlar Kemiklerin beslenmesini salayan kaynak vardr. A. nutricia; gvdenin merkezine yakn olarak bulunan bir delikten (foramen nutricium) kemie girer. Spongioz kemikte ve kemik iliinde dalr. Periostal arterler; birok noktadan kemiin gvdesine girerek kompakt kemii beslerler. Bu yzden periosteumu kaldrlan kemik lr. Metafizyal ve Epifizyal arterler; kemiklerin ularn beslerler. Kemik ularnn yapt eklemleri besleyen arterlerin dallardr. Bu arterler byme plan besledikleri iin nemlidir. Kemiklerin uyarlmas Kemii besleyen kan damarlarna bir ok sinir lifi elik eder. zellikle periosteum, periostal sinirler denilen duyu sinirlerinden zengindir. Kemik krlmalarnda olan iddetli arnn sebebi periosteumdaki bu gerilme yada yrtlmalardr.

Kemiklerin fonksiyonu

Koruma, destek, hareketler iin mekanik bir temel, kan hcreleri retimi (hematopoiesis), tuzlar depolamak (Kalsiyum, Magnezyum ve Fosfor tuzlar). Periosteum Btn kemikler, eklem yzleri hari, periosteum (kemik zar) denilen ince bir fibrz doku tabakas ile rtldr. Damardan ve sinirden son derece zengindir. ki tabakal bir yaps vardr. 1 Stratum fibrosum; d tabakadr. Eklem kapsl ile devam eder. 2 Stratum cambium; yapsnda bulunan osteoblastlar nedeniyle stratum osteogenicum da denilmektedir. Kemik krlmalarnda bu tabakada bulunan osteoblastlar aktifleir ve iyilemeyi hzlandrr. KIKIRDAK (CHONDRO) Eklemler, karilikli yzler hari, perichondrium (kikirdak zari) denilen fibrz bir zarla rtldr. 3 eit kikirdak vardir. I - Hiyalin kkrdak; ainmaya kari ok direnlidir ve btn sinoviyal eklemlerde (art. sternoclavicularis, art. acromioclavicularis ve art. temporomandibularis hari) eklem yzlerini rter. II - Fibrz kkrdak; baz eklemlerde bulunan diskuslarda ve clavicula ile mandibulann eklem yzlerinde vardr. III - Elastik kkrdak; Auricula, meatus acusticus externus, tuba auditiva ve larinksin kkrdaklarnn ou (cartilago epiglottica, cartilago corniculata, cartilago cuneiformis, cartilago arytenoidealarn tepeleri ve cartilago triticea) vcuttaki elastik kkrdaklardr. Cartilago thyroidea, cartilago arytenoidealarn byk ksm ve cartilago cricoidea hiyalin kkrdaktr.

SKELET SSTEM Yetikin bir insanin iskeleti toplam 206 kemikten oluur. Yeni doganda bu sayi 270dir. skelet sistemi 2 ana blmde incelenir. 1. Axial iskelet Ba iskeleti: 29 kemik (Cranium; 22 + Os hyoideum; 1 + Ossicula auditoria; 6),

Columna vertebralis: 26 kemik (Vertebrae; 24 + Os sacrum; 1 + Coccyx; 1), Thorax: 25 kemik (Sternum; 1 + Costalar; 24). 2 Appendicular iskelet Pektoral kemer: 4 (Clavicula; 2+ Scapula; 2) + st ekstremite; 60 = 64 kemik, Pelvis kemeri: 2 (Os coxa; 2) + Alt ekstremite; 60 = 62 kemiktir. PEKTORAL KEMER KEMKLER CLAVICULA skelette ilk olarak (intrauterin 5-7. hafta) kemiklemeye balayan kemiktir. Krmz kemik ilii ierir, ancak cavitas medullarisi yoktur. Vcutta en sk krlan kemiktir. Kemiin en zayf ksm, orta ve d 1/3 ksmlarnn birleme yeridir. Krklarndan sonra bazen boynun yan tarafnda kalc arlar olabilir. Bunun nedeni, claviculann plexus cervicalisin deri dallar olan nn. supraclaviculares isimli sinirlerle olan yakn komuluudur. zellikle meme ve prostat kanserlerinin yaygn metastaz yeridir. M. subclavius, kemiin alt yznde bulunan ayn isimli olua oturur ve kemiin krklarnda altndan geen a.v. subclaviay ve plexus brachialisi korur. SCAPULA Toraks arka duvarnda, 2 - 7 kaburgalar yada 2 - 7 torakal vertebralarn processus spinosuslar aras seviyede yerlemitir. Acromion denilen knts, st ekstremite uzunluunun llmesinde kullanlan proksimal noktadr. Bu kntya m. deltoideus ve m. trapezius tutunur. Scapulann st kenarnda bulunan incisura scapulae isimli entik, canlda ligamentum transversum scapulae superius (lig. suprascapularis) aracl ile delik haline getirilir. Delikten n. suprascapularis, ligamentin zerinden de ayn isimli damarlar geer. Arka yznde bulunan spina scapulae isimli kntnn medial ucu (trigonum spinae), 3. torakal vertebrann processus spinosusu hizasndadr. Processus coracoideus denilen kntsna; m. pectoralis minor, m. biceps brachiinin caput brevesi ve m. coracobrachialis tutunur. OSSA MEMBRI SUPERIORES (ST EKSTREMTE KEMKLER) HUMERUS Tuberculum majusa insersiyo yapan kaslar Yukardan - aa doru; m. supraspinatus - m. infraspinatus - m. teres minor

Tuberculum minusa insersiyo yapan kas M. subscapularis Bu kntlardan balayan iki uzantdan crista tuberculi majorise m. pectoralis major, crista tuberculi minorise de m. teres major insersiyo yapar. ki crista arasnda oluan sulcus intertubercularis isimli olua m. latissimus dorsi insersiyo yapar. Ayn zamanda bu oluktan m. biceps brachiinin caput longumunun tendonu geer. kntlarn altnda kalan dar ksma collum chirurgicum ad verilir. Kemiin proksimal ucunun en zayf ksmdr ve n. axillaris ile komuluk yapar. Kiriklarinda bu sinir yaralanir. Caput humeri, corpus humeri ile yaklaik 1300 lik bir a yapar. Gvdenin arka yznde grlen sulcus nervi radialis isimli olukta n. radialis ile a. brachialisin dal olan a. profunda brachii seyreder. Corpus humeri krklarnda (gvde yada aft krklar) bu yaplar yaralanabilir. Suprakondler gvde krklarnda ise a. brachialiste yaralanma olabilir. Humerusun distal ucunda bulunan epicondylus medialisin arkasndaki sulcus nervi ulnaris isimli oluktan n. ulnaris geer. Medial epikondl krklarnda bu sinir yaralanabilir. ULNA st ucu olecranon ad ile bilinir ve buraya m. triceps brachiinin tendonu insersiyo yapar. nkolun en gl fleksor kas olan m. brachialisde ulnaya tutunur. M. supinator, m. pronator teres ve m. pronator quadratus, ulnadan balayan kaslardir. RADIUS nkolun en gl supinator kas olan m. biceps brachii bu kemie insersiyo yapar. M. pronator teres, m. pronator quadratus ve m. supinator, radiusa insersiyo yapan dier kaslardr. * Ulna ve radiusun margo interossea denilen keskin kenarlar arasnda uzanan membrana interossea antebrachii, iki kemii bir arada tutar ve kuvvet naklini salar. Benzer bir yap (membrana interossea cruris) tibia ile fibula arasnda da vardr. Monteggia krnda, ulna gvdesi kr ile lig. anulare radiinin yrtlmas sonucu olan radius ba k birliktedir. Galeazzis krnda, radiusun proksimal 1/3nn krna, ulna distal ucunun k elik eder.

Colles kr, el ekstensiyonda iken elin palmar yz zerine dmelerde grlen radius distal ucu krdr. Krk grnts yemek atalna benzedii iin, bazen yemek atal deformitesi olarakta ifade edilir. 50 yan zerinde olanlarda sktr. Colles krnn tersi olan Smith krnda, elin dorsal yz zerine dme sonucu radius distal ucu kr olur. OSSA MANUS (EL KEMKLER) El iskeletinde toplam 27 adet kemik vardr. Bu kemikler 3 grupta toplanr. I - OSSA CARPI (EL BLE KEMKLER): Bir elde 8 tanedir. Drderli iki sra olutururlar. Proksimal sra, Dtan - ie: Os scaphoideum - Os lunatum - Os triquetrum - Os pisiforme Distal sra, Dtan - ie: Os trapezium - Os trapezoideum - Os capitatum - Os hamatum Os scaphoideum, proksimal srann en byk kemiidir. Krk olgularnn en ok grld karpal kemiktir. Os lunatum, kk olgularnn en fazla grld karpal kemiktir ve genellikle os scaphoideumun kr ile birliktedir. Bu durumda os lunatum, n. medianusa bas yapabilir. Os pisiforme, karpal kemiklerin en k olup, sadece os triquetrum ile eklem yapar. M. flexor carpi ulnarisin tendonu iinde yer aldndan sesamoid bir kemik olarak kabul edilir. En son kemiklemeye balayan karpal kemiktir. Os trapezium, I. metakarpal kemik ile os scaphoideum arasndadr. Os capitatum, karpal kemiklerin en by olup, II, III ve IV. metakarpal kemiklerle eklem yapar. lk olarak kemiklemeye balayan karpal kemiktir. Os pisiforme hari, proksimal srann tm karpal kemikleri el bilek ekleminin yapsna katlr. Karpal kemikler, palmar tarafta sulcus carpi denilen kemikten bir oluk oluturur. Olugun i kenarini; os pisiforme ve os hamatum, di kenarini da os trapezium ve os scaphoideum yapar. Olugun iki kenarinin ularini fleksor retinakulum birletirerek onu kanal (canalis carpi) haline getirir. II - OSSA METACARPI (EL TARAI KEMKLER): I. metakarpal en kaln ve en ksa olandr. Caput ksm zerinde iki tane sesamoid kemik bulunur. II. metakarpal en uzun olandr. III metakarpal kemiin, processus styloideus ossis metacarpalis tertii denilen knts vardr. Boksr kr, V. metakarpal (bazen IV. metakarpal) kemiin distal ucunda grlr. Bennett kr, I. metakarpal kemiin bazisinin krdr.

III - OSSA DIGTORUM (PHALANGES, PARMAK KEMKLER): Bir elde toplam 14 tanedir. Ba parmakta iki, diger parmaklarda er tanedir. PELVS KEMER KEMKLER OS COXAE ILIUM: Crista iliaca denilen st kenarnn en yksek noktas, 4. lumbar vertebrann processus spinosusu seviyesindedir. LP yaplrken anatomik bir iaret olarak kullanlr. Spina iliaca posterior superior, 2. sakral vertebrann spinoz knts seviyesindedir. Iliumdan kemik ilii elde edilirken kullanlan nemli bir iarettir. Spina iliaca anterior superiora, m. sartorius, m. tensor fasciae latae ve lig. inguinale tutunur. PUBIS: Gvdesinin arka yz canlda mesane ile komudur. Lateral ucu tuberculum pubicum denilen yuvarlak bir knt eklinde sonlanr ve buraya ligamentum inguinale tutunur. n yznn st kenar keskindir ve pecten ossis pubis ad ile bilinir. Pecten ossis pubisin medial ucuna; falx inguinalis (tendo conjunctivus), ligamentum lacunare (Gimbernat ba) ve ligamentum pectineum (Cooper ligamenti) tutunur. ISCHIUM: Bir gvdesi bir de kolu vardr. Tuber ischiadicum; ischiumun alt - arka yzndeki kntdr. Bu kntya; iskiokrural kaslar (m. semitendinosus, m. semimembranosus ve m. biceps femorisin caput longumu), m. transversus perinei superficialis, m. ischiocavernosus, m. adductor magnus, m. gemellus inferior ve m. quadratus femoris tutunur. Oturur pozisyonda iken, gvde arl tuber ischiadicum ile yere iletilir. Ayakta iken srasyla; columna vertebralis, art. sacroiliacalar, ilium, acetabulum ve femur ile yere iletilir. Acetabulum : Acetabulumdaki eklem yznn 2/5 st ksmn ilium, 1/5 n - st ksmn pubis, 2/5 arka - alt ksmn ischium yapar. Ischium, ayn zamanda fossa acetabulinin de tabann oluturur. Foramen obturatum (obturatorium) : Acetabulumun altnda bulunan bu delik, incisura acetabularis hari, canlda membrana obturatoria denilen bir zarla kapaldr. M. obturatorius externus ve internus bu membrandan balayan iki kastir. Foramen ischiadicum majus Incisura ischiadica major; spina ischiadica, lig. sacrotuberale ve lig. sacrospinale ile bir delik haline getirilir. Pelvisden gluteal blgeye bir aklktr. Bu delikten geen m. piriformisin st ve alt ksmnda birer kk delik meydana gelir. Foramen suprapiriforme denilen sttekinden; v.a.n. gluteus superior geer. Foramen infrapiriforme denilen alttaki delikten ise; v.a.n.

gluteus inferior, n. ischiadicus, n. cutaneus femoris posterior, n. pudendus, a.v. pudenda interna geer. Foramen ischiadicum minus Incisura ischiadica minor; spina ischiadica, corpus ischiadicum (yada tuber ischiadicum) ve ayn ligamentlerle bir delik haline getirilir. Gluteal blgeden perineuma bir aklktr. Bu delikten; m. obturatorius internusun tendonu, n. pudendus, a.v. pudenda interna geer. PELVIS Her iki taraf iskion - pubis kollar arasndaki kemere arcus pubicus, iki taraf ramus inferior ossis pubis arasnda kalan aya da angulus subpubicus denir. Linea terminalis; arkada promontoriumdan balar, yanlarda iliumdaki linea arcuatadan, pecten ossis pubisden ve crista pubicadan geerek nde kari tarafinki ile symphysis pubica zerinde birleir. Linea terminalisin stnde kalan pelvis kismi pelvis major, altinda kalani da pelvis minordur. Linea terminalis ayn zamanda pelvis minorun apertura pelvis superior denilen st giriinin de sinirini yapar. Pelvis major (yalanc pelvis); arkada 5. lumbal vertebra, yanlarda fossa iliacalar ve buray dolduran m. iliacuslar, nde de karn n duvarnn alt ksm ile snrlanr. Pelvis minor (gerek pelvis) ise; arkada sacrum ve coccyx, nde ve yanlarda ischium ile pubis tarafndan snrlanr. Apertura pelvis inferior; arkadan sacrum, coccyx ve ligamentum sacrotuberale, yanlardan tuber ischiadicumlar, nden iskion-pubis kollar ve symphysis pubica ile snrlanr. Vcut dik durumda iken apertura pelvis superior, horizontal dzlem ile yaklaik 500 - 600 lik bir a yapar. Bu aya inclinatio pelvis denir. Apertura pelvis superior ile ilgili uzunluklar Bu uzunluklardan tanesi nemlidir. Conjugata anatomica (diameter anteroposterius): Promontorium ile symphysis pubicann st kenar arasndaki mesafedir. Conjugata vera: Promontorium ile symphysis pubicann orta noktas arasndaki mesafedir. Apertura pelvis superior ile ilgili en dar mesafedir. Conjugata diagonalis: Promontorium ile symphysis pubicann alt kenar arasndaki mesafedir. Vaginal tue ile llebilen tek mesafedir. Coxa ve Pelvis krklar

Coxadaki krklarn en yaygn yeri; ala ossis ilii ve iskion pubis kollarnn birleme yeridir. Pelvise anteroposterior ynde gelen direk travmalarda pubik kollarda, lateralden gelen travmalarda ise acetabulum ve ala ossis iliide krklar olur. Pubo-obturator blgedeki krklarda vesica urinaria ve urethrae masculina yaralanmalar kra elik edebilir. zellikle v. iliaca interna ve dallarnda da yaralanmalar sonucu kanamalar olabilir. OSSA MEMBRI INFERIORES (ALT EKSTREMTE KEMKLER) FEMUR skeletin en byk kemiidir. Vcutta claviculadan sonra kemikleen ilk uzun kemiktir. Trochanter majora; m. gluteus medius, m. gluteus minimus, m. piriformis, m. obturatorius internus, m. gemellus superior ve m. gemellus inferior insersiyo yapar. Trochanter majorun i yznde grlen fossa trochantericaya ise m. obturatorius externus yapr. Trochanter minora m. iliopsoas tutunur.

Collum femoris ile corpus femoris arasnda yetikinlerde yaklak 1250, ocuklarda ise yaklaik 1600 lik bir a vardr. Bu adaki artlar coxa valga ad ile bilinir ve bu durum konjenital kala kklarnda grlr. Adaki azalmalara ise coxa vara denir ve femur boynu krklarnda olur. Femur gvdesinin alt 1/3 distal ksmnn krklar, a. popliteada basya neden olarak bacak ve ayaa kan gidiini etkileyebilir. PATELLA skeletteki en byk sesamoid kemiktir. M. quadriceps femorisin tendonu iindedir. Patellann travmatik dislokasyonu, zellikle m. vastus medialise olan direk travmalar sonucu grlr. M. quadriceps femorisdeki iddetli kontraksiyon, patella krklarna neden olabilir. TIBIA M. quadriceps femorisin tendonu (lig. patella) bu kemie yapr.

Tibia, en byk foramen nutriciumu sahip kemiktir. Krna en ok rastlanan uzun kemiktir. En zayf ksm orta ve distal 1/3 lk paralarnn birleme yeridir ve krklar en ok buradan olur. Hazrlksz yaplan uzun yryler sonucu oluan march krklar, daha ok tibiann 1/3 distal ksmnda grlr. Canalis nutriciumdan geen tibia krklarnda, a. nutriciann yaralanmas nedeniyle beslenme bozukluuna bal krk paralar birlemeyebilir. FIBULA Kemik grefti iin yaygn bir kaynak olarak kullanlan fibulann ana fonksiyonu, kaslar iin tutunma yeri salamaktr. Fibulann ossifikasyon kalb dier uzun kemiklerdekinin tersinedir. Distal epifiz, gvde ile kzlarda 15 yanda, erkeklerde 17 yanda birleirken, proksimal epifiz kzlarda 17, erkeklerde ise 19 yana kadar gvde ile birlemez. N. fibularis communis, seyri srasnda collum fibulaya komu geer. Krklarnda bu sinirde yaralanma olabilir. Fibula krklar yaygn olarak distal ucun (yada malleolus lateralisin) 2-6 cm proksimalinde olur ve genellikle kk olaya elik eder (Pott kr).

OSSA PEDIS (AYAK KEMKLER) Ayak iskeletinde toplam 26 adet kemik vardr. Bu kemikler 3 grupta toplanr. I - OSSA TARSI (AYAK BLE KEMKLER): Bir ayakta 7 tanedir. Proksimal sray calcaneus ve talus yapar. Distal sray ise, iten - da; Os cuneiforme mediale - Os cuneiforme intermedium - Os cuneiforme laterale - Os cuboideum oluturur. Bu iki siraya da sokulmayan os naviculare, talus bai ile kuneiform kemikler arasindadir. Talus; calcaneus, os naviculare, tibia ve fibula ile eklem yapar. Talusa kas tutunmas yoktur, sadece ligamentler tutunur. Talus, arcus longitudinalis medialisin anahtar kemiidir. Talus boynu krklar ayan iddetli dorsifleksiyonlarnda, talus gvdesi krklar ise, yksek yerden atlamalar sonucu olur.

Calcaneus, ayak bilei kemiklerinin en by ve ilk olarak kemikleenidir. Talus ve os cuboideum ile eklem yapar. Yksek yerlerden atlama yada dmeler sonucu, calcaneusta kompresyon kiriklari meydana gelebilir. Os naviculare, m. tibialis posteriorun esas insersiyo yeridir. Os cuboideum, arcus longitudinalis lateralisin anahtar kemiidir. Cuneiform kemikler, tane kama ekilli kemiktir. Ayagin transvers arkinin oluumuna katilirlar. II - OSSA METATARSI (AYAK TARAI KEMKLER): 1. metatarsal kemik en ksa ve en kaln olandr. Caputunun plantar yznde iki sesamoid kemik bulunur. 2. metatarsal kemik en uzun olandr. 5. metatarsal kemiin bazisinde byk bir knt bulunur. Tuberositas ossis metatarsalis quinti denilen bu kntya, m. fibularis brevis tutunur. Ayak iddetli inversiyon yaptnda bu kasn tendonu tarafndan bu knt kemikten koparlabilir. Bazen 5. metatarsal kemiin bazisine yakn olarak bulunan aksesuar bir kemik, krk paras ile kartrlabilir. Bu aksesuar kemik, os vesalianum pedis (Vesalius kemii) ad ile bilinir. Metatarsal kemiklerdeki stress krklar, koucularda ve uzun yrylerden sonra askerlerde yaygndr. En sk 2,3 ve 4. metatarsal kemiklerin 1/3 distal ksmnda meydana gelir. III - OSSA DIGITORUM (PHALANGES, PARMAK KEMKLER): Elde olduu gibi toplam 14 tanedir. Baparmakta iki, dier parmaklarda falanks vardr. VERTEBRAE-COLUMNA THORACIS VERTEBRAE Tipik bir vertebra; corpus vertebrae ve arcus vertebrae olarak iki ksmdan oluur. Bu iki ksm arasnda kalan delie foramen vertebrale denir. Vertebralar st ste geldiinde bu delikler de st ste gelerek canalis vertebralisi oluturur. Arcusun corpusa tutunduu dar paraya pediculus arcus vertebrae ad verilir. Pediculusun devam olan ve foramen vertebraleyi tamamlamak iin processus spinosusun taban ile birleen geni ve dz paraya lamina arcus vertebrae denir. Pediculusun st kenarndaki entie incisura vertebralis superior, alt kenarndaki entie de incisura vertebralis inferior denir. Columna vertebraliste komu vertebralarn alt ve st VERTEBRALIS-STERNUM-COSTAE-CAVITAS

entikleri karlkl gelerek foramen intervertebrale denilen delii oluturur. Bu delikten spinal sinirler ve medulla spinalise giden kan damarlar geer. Corpus vertebraelarn foramen vertebraleye bakan arka yzlerinde grlen dzensiz, byk aklktan (foramen basivertebrale) bazivertebral ven geer. Foramen nutricium, gvdenin n yzndedir. Vertebra gvdelerinin bykl T4ten itibaren artmaya balar. Tipik bir vertebrann arcus vertebraes zerinde 7 tane knt vardr. Pediklolaminar birlemede arcusun st kenarindan her iki tarafta ayrilan uzantilara processus articularis superior, alt kenarndan ayrlanlara da processus articularis inferior ad verilir. Her iki tarafta pediklolaminar birlemeden, yanlara dogru uzananlara processus transversus denir. ki taraf lamina arcus vertebraenn arkada birlemesi ile oluan tek uzantya processus spinosus ad verilir. Servikal vertebralar Tipik servikal vertebralarn foramen vertebraleleri byk ve gen eklinde, processus spinosuslar kk ve atalldr. Processus transversuslarnn ularnda nde ve arkada bulunan kabarntlara tuberculum anterius ve tuberculum posterius ad verilir. 6. servikal vertebrann tuberculum anteriusu uzundur ve a. carotis communise bas yapabilir yada arter buna kar komprese edilebilir. Bu nedenle tuberculum caroticum olarakta isimlendirilir. Tm servikal vertebralarn processus transversuslarnda foramen transversarium isimli delik bulunur. Bu delik servikal vertebralarn ayrc tans iin en nemli zelliktir. 7. servikal vertebradaki hari, dier 6 servikal vertebradaki bu deliklerden a.v. vertebralisler geer. 1,2 ve 7. servikal vertebralar atipiktir. 1. servikal vertebrann (atlas) corpusu ve processus spinosusu yoktur. 2 servikal vertebra (axis), servikal vertebralarn en kuvvetlisidir. Atlas ile eklem yapan dens axis isimli bir knts vardr. 7. (vertebra prominens) processus spinosusu en uzun servikal vertebradr. Canlda elle muayenede spinal knts hissedilebilen tek servikal vertebradr. Dier servikal vertebralarn processus spinosuslar ligamentum nuchae tarafndan rtld iin palpe edilemez. Processus

spinosusu atalszdr. Vertebralarn saylmasnda kullanlr. Foramen transversariumundan sadece vertebral venler geer, a. vertebralis gemez. Servikal kosta, 7. servikal vertebrann kostal elementine verilen isimdir. Bazen boyun arka geni iinde uzanarak, plexus brachialis ile ve a.v. subclaviaya bas sonucu nral ve vaskler semptomlara neden olabilir. Birlemi servikal vertebralar, Klippel - Feil sendromunda grlr. Torakal vertebralar Processus spinosuslar uzun ve aaya doru oblik, foramen vertebraleleri kk ve yuvarlaktr. Gvdeleri kalp eklindedir. En karakteristik zellikleri; corpuslarnda ve processus transversuslarnda kaburgalar iin bulunan eklem yzleridir. Tipik bir torakal vertebrann, gvdesinin her iki tarafnn st ve alt kenarnda kaburga balar iin yarmar eklem yz vardr. Ayrca processus transversus larnda da kaburgalarn tuberculum costaelar iin eklem yz bulunur. Processus spinosusu en belirgin olan torakal vertebra, T1dir. Processus spinosusu en uzun olan ise, T8dir. 1, 9,10,11 ve 12. torakal vertebralar atipiktir. 1. torakal vertebrann gvdesinde her iki yanda 1.5 eklem yz (bir tam, bir yarm) vardr. 9. torakal vertebra genellikle 10. kaburga ile eklem yapmaz ve bu yzden genellikle gvdesindeki yarm alt eklem yz bulunmaz. Bu nedenle gvdesinin sadece st ksmnda yarm eklem yz vardr. 10. torakal vertebra gvdesinin st ksmnda, her iki taraf 10. kaburga ba iin tam bir eklem yz bulunur. 11. ve 12. torakal vertebrann sadece gvdelerinde, 11. ve 12. kaburgalarn balar iin tam bir eklem yz vardr. Processus transversuslarnda eklem yz yoktur. Lumbal vertebralar Lumbal vertebralarn, foramen vertebraleleri gen eklinde, pediculus arcus vertebraelar ksa, lamina arcus vertebraelar kaln, processus transversuslar uzun, processus spinosuslar ksa, drtgen ve horizontal seyirlidir. Gvdeleri byk ve bbrek eklindedir. Transvers kntlarnda processus mammillaris ve processus accessorius denilen kntlar bulunur.

Os sacrum Arka yznde uzunlamasna seyreden 3 kabarnt vardr. Tam orta hatta olan sakral vertebralarn processus spinosuslarnn (5. sakral vertebrann processus spinosusu yoktur) birlemesi ile oluan crista sacralis medianadr. Bunun her iki tarafnda grlen crista sacralis intermedia, processus articularislerin birlemesinden meydana gelmitir. Bunlarin di tarafinda grlen crista sacralis lateralis ise, processus transversuslarnn birlemesinden olumutur. 1. sakral vertebra gvdesinin st kenarnn ne doru yapt kntya promontorium ad verilir. Vcudun arlk merkezi, promontoriumun tam nndedir. Canalis sacralis, sakral vertebralarn foramen vertebraleleri tarafndan oluturulur. Cauda equinay, filum terminaleyi ve medulla spinalisi saran zarlar ierir. Canalis sacralisin arka duvar zerinde yer alan alt aklna hiatus sacralis ad verilir. Bu aklktan filum terminale, 5. sakral spinal sinir ve n. coccygeus geer. Coccyx Drt tane rudimenter vertebrann birlemesinden meydana gelir. 1. koksigeal vertebrann st yznde grlen cornu coccygeumlar dier vertebralardaki pediculus arcus vertebrae ile processus articularis superiorlarn karldr. COLUMNA VERTEBRALIS Uzunluu yetikin erkeklerde yaklak 70 cm, kadnlarda ise yaklak 60 cm dir. Columna vertebralis, 33 vertebradan (7 tane servikal, 12 tane torakal, 5 tane lumbal, 5 tane sakral ve 4 tane koksigeal) meydana gelir. lk 24 vertebra hareketli, geriye kalan 9 vertebra hareketsizdir. En byk hareketli vertebra, L5tir. Columna vertebralis, drt blgede kavis gsterir. 1 Servikal kavis; arkaya doru konkavdr (lordoz). Atlas ile T2 arasndadr. 2 Torakal kavis; arkaya doru konvekstir (kifoz). T2 ile T12 arasndadr. 3 Lumbal kavis; arkaya doru konkavdr (lordoz). T12 ile lumbosakral birleme arasindadir. 4 Sakral (pelvik) kavis; arkaya - aagiya dogru konvekstir. Lumbosakral birleme ile koksiksin tepesi arasindadir. Torakal ve sakral kavisler, fetal periyod srasnda gelitii iin primer kavislerdir. Dier iki kavis, doumdan sonra geliir ve bu nedenle sekonder kavisler olarak bilinir.

Columna vertebralisin en hareketli ksmlar servikal ve lumbal blgeleridir. Fleksiyon en geni servikal blgede, ekstansiyon ve lateral fleksiyon ise en fazla servikal ve lumbal blgede yaplr. Rotasyon en belirgin st torakal blgededir. Krksz kklar, sadece servikal blgede olur. nk servikal vertebralarn processus articularislerinin as, krk olmakszn, processuslarn yer deitirmesine izin verir. kklar genellikle en hareketli servikal vertebralar olan C4 - C5 ve C5 - C6 arasnda meydana gelir. Servikal blge, krkl kklarn da en yaygn yeridir. Servikal blgeye gelen iddetli bir vertikal darbe, atlasin arkusunun btnlgn bozarak, massa lateralis atlantisin yer degitirmesine neden olabilir (Jefferson kr). STERNUM Manubrium sterni, corpus sterni ve processus xiphoideus olarak 3 ksm vardr. Manubrium sterni; clavicula, 1. kaburga ve 2. kaburga ile eklem yapar. T3 - T4 vertebralar seviyesindedir. Incisura jugularis (suprasternal entik) denilen st kenar, T2 vertebra gvdesinin alt kenar seviyesindedir. Mediastinum superiusun n duvarn yapar. Corpus sterni, T5 ve T9un st kenarlar aras seviyededir. Manubrium sterni ile corpus sterninin birleme yerinde oluan ve akl arkaya bakan aya angulus sterni (Louis as) denir. 4. torakal vertebra gvdesinin alt kenar (yada T4 - T5 aras discus intervertebralis) karisindadir. Angulus sterni, 1800ye yakn bir adr ve manubriosternal birlemede hafif bir transvers kabarnt olarak palpe edilebilir. Buradan yanlara doru gidilirse 2. kaburga ile karlalr. 2. kaburga, angulus sterni seviyesinde sternuma tutunduundan, nden kaburgalarn saylmasnda kullanlr. Angulus sterni, sternum krklarnn en yaygn yeridir. Corpus sterninin her iki tarafnda 2 - 7 kaburgalarn eklem yapmas iin entikler vardr. Processus xiphoideus, T9 seviyesindedir. Kaburga tutunmas yoktur. COSTAE 12 ift kaburga vardr. lk 7 ift kaburga sternumla eklem yapar ve gerek kaburga olarak bilinir. Son 5 ift kaburga yalanc kaburga olarak isimlendirilir. Bunlarn ilk 3 ifti, 7. kkrdak kaburgaya tutunur ve indirek olarak sternumla eklem yapar. Son 2 ift kaburga (11 ve 12) serbest olarak sonlanr ve bu yzden serbest kaburga ad ile bilinir. 1. kaburga kaburgalarn en az oblik olandr. En fazla oblik olan 9. kaburgadr. Kaburgalarn en uzunu 7. sidir.

ki taraf 7. kaburgann sternal tutunmalar arasnda kalan aya angulus infrasternalis (angulus subcostalis) ad verilir. Kaburgalarn en zayf noktas, angulus costaenn hemen ndr. Orta sray oluturan kaburgalar (5,6,7,8) krklarna en sk rastlanan kaburgalardr. lk iki kaburga, clavicula tarafndan korunduu iin, son iki kaburga da serbest olduu iin krklar nadirdir. Kaburgalar, meme ve prostat kanserlerinin metastatik yeridir. Tipik kaburga Tipik bir kaburgann torakal vertebra ile eklem yapan arka ucunda caput costae, collum costae, angulus costae ve tuberculum costae denilen anatomik yaplar bulunur.

Caput costae, crista capitis costae denilen bir kabarnt ile ayrlm iki tane eklem yzne sahiptir. stte kalan yarm eklem yz stteki torakal vertebrann gvdesindeki yarm eklem yz ile, alttaki yarm eklem yz de altta kalan torakal vertebrann gvdesindeki yarm eklem yz ile eklem yapar. Tuberculum costaedaki eklem yz, torakal vertebrann processus transversusunda bulunan eklem yz ile eklem yapar. Kaburgalarn i yznde alt kenara yakn seyreden sulcus costae isimli olukta yukardan - aaya doru v.a.n. intercostales seyreder. Aort koarktasyonunda radyografilerde kaburgalarn alt kenarlarnda, kollateral sirklasyon nedeniyle genilemi posterior interkostal arterlerin oluturduu entikler grlr. Atipik kaburgalar 1,2,10,11 ve 12. kaburgalara atipiktir. 1. kaburga (costa prima); en ksa, en yass, en geni, en dz ve en kavisli olandr. Crista capitis costae ve sulcus costaes yoktur. st yznde a. ve v. subclaviann getii oluklar bulunur. 1. kaburga, claviculann altnda yer aldndan palpe edilemez. 2. kaburga (costa secunda); 1. kaburga ile ksmen benzer zelliklere sahiptir. 10. kaburgann 10. torakal vertebra gvdesi ile eklem yapan tek bir eklem yz bulunduu iin crista capitis costaes yoktur. 11. ve 12. kaburgalarda crista capitis costae, tuberculum costae ve collum costaes yoktur. 12. kaburgada ilaveten angulus costae ve sulcus costaeda bulunmaz. 7 - 10. kaburgalarn kkrdak ksmlar birleerek, arcus costalis denilen kavsi yapar. Arcusun en alt ksm 10. kaburga tarafndan oluturulur ve L3 seviyesindedir. CAVITAS THORACIS st ve alt olarak iki akl vardr. Apertura thoracis superior denilen st aklnn snrn; nde manubrium sterninin st kenar, yanlarda 1. kaburgalar ve arkada 1. torakal vertebra oluturur. Apertura thoracis inferiorun snrlarn ise; nde processus xiphoideus, n - yanlarda arcus costalis, arka - yanlarda 11 ve 12. kaburgalar ve arkada da 12. torakal vertebra yapar.

Toraks kafesini oluturan kaburgalar arasinda 11 ift interkostal aralk vardr. OSSA CRANII (KAFATASI KEMKLER) Kafa iskeletinde toplam 22 kemik vardr. Bu kemiklerin oluturduu iskelet yapya cranium ad verilir. Cranium iskeletine 1 tane hyoid ve 3 ift kulak kemikii de ilave edilirse toplam kemik says 29 olur. Bu ba iskeletindeki toplam kemik miktaridir. Cranium, iki blmde incelenir. 1. Neurocranium; toplam 8 kemikten oluur. - Os frontale (1) - Os occipitale (1) - Os ethmoidale (1) - Os temporale (2)

- Os sphenoidale (1) - Os parietale (2) 2. Viscerocranium; toplam 14 kemiktir. - Mandibula (1) - Vomer (1) - Maxilla (2) - Os nasale (2) - Os lacrimale (2) - Os palatinum (2) - Os zygomaticum (2) - Concha nasalis inferior (2)

Neurocraniumun st ksmna calvaria (kafa kubbesi) denir ve nde frontal, arkada oksipital, yanlarda da parietal kemikler tarafndan yaplr. Kafa kemikleri, i ve d olarak iki kompakt kemik tabakas ile, bu iki tabaka arasn dolduran ve diplo denilen spongioz kemik tabakasndan oluur. Diplo, krmz kemik ilii ve diploik venlerin bulunduu kanallar (canales diploici) ierir. zellikle parietal kemik blgelerinin radyolojik incelemelerinde bu kanallar, yanllkla krk hatt olarak

deerlendirilebilir. NEUROCRANIUM Os frontale Zigomatik, nazal, maksilla, lakrimal, etmoid, parietal ve sfenoid kemiklerle eklem yapar (Toplam 12 kemik). nemli anatomik yaplar - Foramen supraorbitale (incisura supraorbitalis); supraorbital sinir ve damarlar geer. - Crista frontalis; falx cerebrinin tutunduu knt. - Arcus superciliaris; canlda zerine kalarn oturduu kemerler. Altnda sinus

frontalisler bulunur. - Glabella; arcus superciliarisler arasnda kalan dz alan. - Foramen caecum; etmoid kemiin crista gallisi ile frontal kemiin crista frontalisi arasnda bulunan genellikle kr bir deliktir. Os parietale Oksipital, frontal, temporal, sfenoid ve kari taraf parietal kemik ile eklem yapar. (Toplam 5 kemik) nemli anatomik yaplar -Sulcus arteriae meningeae mediae; i yznde grlen bu oluklar a. meningea mediann dallarna aittir. - Linea temporalis superior; fascia temporalis tutunur. - Linea temporalis inferior; m. temporalis tutunur. Os occipitale Parietal, sfenoid, temporal ve atlas ile eklem yapar (Toplam 6 kemik). nemli anatomik yaplar - Protuberentia occipitalis externa; ligamentum nuchae, m. trapezius tutunur. - Crista occipitalis externa; ligamentum nuchae tutunur. - Protuberentia occipitalis interna; falx cerebri tutunur. - Crista occipitalis interna; falx cerebelli tutunur. - Clivus; oksipital kemiin baziler parasnda (kk bir blmn sfenoid kemik gvdesi yapar) bulunan bu dz alana, canlda medulla oblongata ile pons oturur. - Tuberculum pharyngeum; farinks kaslarnn yapt raphe pharyngis tutunur. - Foramen magnum; kafa iskeletindeki en byk deliktir. Canalis vertebralis ile fossa cranii posterior arasndaki balanty salar. Medulla oblongata (bulbus) ve medulla spinalis ile onlar saran meninksler, a. vertebralisler ve dallar olan a. spinalis anterior ile posteriorlar, C1 - 3 spinal sinirlerin meningeal dallar ve n. accessoriusun spinal paras bu delikten geen yaplardr. - Canalis nervi hypoglossi; dilin motor siniri olan n. hypoglossus geer. - Canalis condylaris; v. emissaria condylaris geer. Os sphenoidale

Parietal, zigomatik, palatin, temporal, frontal, etmoid, oksipital, vomer ve bazen maksilla ile eklem yapar (Toplam 12 yada 14 kemik). Canalis vomerovaginalis, canalis vomerorostralis ve canalis palatovaginalis (=canalis pharyngeus) sfenoid kemiin, vomer ve palatin kemiklerle oluturduu kanallardr. nemli anatomik yaplar - Sulcus chiasmaticus (prechiasmaticus); chiasma opticumun oturduu oluktur. Bu oluk fossa cranii anterior ile fossa cranii media arasndaki snr yapar. - Sella turcica; sulcus chiasmaticusun arkasnda tuberculum sellae denilen bir tmsek bulunur. Bu tmsein arkasnda iinde hipofiz bezinin oturduu derin bir ukur vardr. Fossa hypophysialis ad verilen bu ukur, arkadan dorsum sellae denilen bir tmsek ile snrlanr. Bu yap birlikte sella turcica ad ile bilinir. fossa cranii media ile fossa cranii posterior arasndaki snr yapar. Dorsum sellaenin dekalsifikasyonu, jeneralize intrakraniyal basn artnn belirtilerinden birisidir. - Processus clinoideus posterior; dorsum sellann st-d keleridir. Bu kntlara tentorium cerebelli tutunur. - Sulcus caroticus; sella turcicann her iki yanndaki bu olukta a. carotis interna oturur. - Foramen rotundum; n. maxillaris geer. - Foramen ovale; n. mandibularis, varsa a. meningea accessorius ve bazen n. petrosus minor geer. - Foramen spinosum; a. meningea media ile n. mandibularisin meningeal dal geer. - Sulcus tubae auditivae; tuba auditivann kkrdak ksmnn oluudur. - Fissura orbitalis superior; sfenoid kemiin ala majoru ile ala minoru arasnda, orbitann d ve st duvarlar arasndadr. Orbitay fossa cranii mediaya balar. Bu yarktan gz kaslar ile ilgili kraniyal sinirler (III, IV ve VI), n. trigeminusun oftalmik dalnn dallar (n. frontalis, n. lacrimalis ve n. nasociliaris), v. ophtalmica superior ve inferior geer. - Fissura orbitalis inferior; maxilla ile ala major arasnda orbitann alt ve d duvarlar arasndadr. Orbitay fossa pterygopalatinaya balar. inden n. maxillaris ve zigomatik dal, a.v. infraorbitalis geer. - Processus clinoideus anterior; kk kanatlarn arka kenarlarnn medial ulardr.

Bu kntlara tentorium cerebelli tutunur.

- Canalis opticus; kk kanatlar gvdenin yan yzlerinden iki kk ile balar. Iki kk arasnda oluan bu kanaldan n. opticus ile a. ophtalmica geer. - Canalis pterygoideus (Vidian kanal); processus pterygoideuslarn tabannda, nden - arkaya doru geen kanaldr. inden n. canalis pterygoidei (Vidian siniri) ile a. v. pterygoideinin getii bu kanal, fossa pterygopalatinaya alr. Os temporale Oksipital, sfenoid, parietal, mandibula ve zigomatik kemik ile eklem yapar (Toplam 5 kemik). nemli anatomik yaplar - Foveola suprameatica (trigonum suprameatum, Macewen geni); antrum mastoideumun dtan yerini iaret eder. Antrum mastoideuma cerrahi yaklam yeridir. - Processus zygomaticus; zigomatik kemiin processus temporalis denilen knts ile birleerek arcus zygomaticusu yapar. - Fissura petrotympanica (Glaser yar); chorda tympani, orta kulak bolugunu bu yarktan geerek terk eder. - Processus mastoideus; mastoid parann aaya doru uzantsdr. M. splenius capitis, M. sternocleidomastoideus ve m. longissimus capitis tutunur. - Canalis caroticus; a. carotis internann kanaldr. - Impressio trigeminalis; apeksin n yznde bulunan bu iz, ganglion trigeminaleye aittir. Bu ganglion, n. trigeminusun (V. kranial sinir) ganglionudur. - Eminentia arcuata; n yzde grlen bu kabarnt, canalis semicircularis anterior (superior) tarafndan oluturulur. - Tegmen tympani; petroz parann n yznn byk ksmn oluturan bu ince kemikyap, antrum mastoideum, cavitas tympanica ve semicanalis musculi tensoris tympani (canalis musculotubariusun st yarm) gibi nemli boluklarn atsn yapar. Cavitas tympanicadan enfeksiyonlarn fossa cranii mediaya yaylmasn nleyen tek major bariyerdir. - Foramen jugulare (TO= Temporal + Occipital); petroz para ile oksipital kemik arasnda kalan bu aklktan nden-arkaya doru; sinus petrosus inferior, n. glossopharyngeus,

n. vagus, n. accessorius ve v. jugularis interna (veya sinus sigmoideus) geer. Sinus sagittalis superior, sa sinus transversusa ald iin sa taraf foramen jugulare genellikle daha byktr. - Meatus acusticus internus; i kula fossa cranii mediaya balayan yaklak 1 cm. uzunluunda kemik bir kanaldr. Bu kanalda; n. facialis, n. vestibulocochlearis ve a. labyrinthi seyreder. - Foramen stylomastoideum; temporal kemikteki fasiyal kanaln d azdr. Processus styloideus ile processus mastoideus arasndadr. Bu delikten n. facialis ile birlikte a. stylomastoidea geer. - Canalis facialis; iinde n. facialisin seyrettii bu kanaln i az meatus acusticus internustadr. D az ise foramen stylomastoideumdur. - Processus styloideus; Processus mastoideusun nnde ve i tarafnda yer alan temporal kemie ait bu uzantya iki ligament (ligamentum stylohyoideum, ligamentum stylomandibulare), kas (Riolan kas demeti = m. stylohyoideus, m. styloglossus ve m. stylopharyngeus) tutunur. - Foramen lacerum (TOS= Temporal + Occipital + Sphenoid); hi bir byk anatomik oluum tam olarak bu delikten gemez. A. carotis interna bu deliin arka tarafndan geer. N. petrosus major ve n. petrosus profundus bu delikte birleerek n. canalis pterygoideiyi (Vidian siniri) oluturur. Bu sinir, foramen lacerumun n tarafindan canalis pterygoideusa (Vidian kanal) girer. Os ethmoidale Frontal, maksilla, concha nasalis inferior, lakrimal, palatin, sfenoid, vomer ve nazal kemiklerle eklem yapar (Toplam 13 kemik). En fazla kemikle eklem yapan neurocranium kemiidir. Lamina cribrosa; cavitas nasinin atsnn byk ksmn yapar. zerinde bulunan deliklerden olfaktor sinirin uzantlar geer. Crista galli isimli kntsna falx cerebri tutunur. Koku yollar ile ilgili bulbus olfactorius crista gallinin her iki tarafnda bu lamina zerine oturur. Lamina perpendicularis; septum nasinin st ksmn oluturur. Labyrinthus ethmoidalis; iki tanedir ve aralarnda etmoidal sinuslar bulunur. Burnun d duvarnda grlen concha nasalis superior ve concha nasalis media bunun uzantlardr.

VISCEROCRANIUM Concha nasalis inferior Maksilla, etmoid, palatin ve lakrimal kemikle eklem yapar (Toplam 4 kemik). Burnun d duvarnda bulunur. Vomer Sfenoid, etmoid, maksilla ve palatin kemik ile eklem yapar (Toplam 6 kemik). Cartilago septi nasi ile de eklem yapar. Septum nasinin arka - alt ksmn oluturur. Mandibula ile birlikte tek olan viscerocranium kemiidir. Os lacrimale Maksilla, frontal, etmoid ve concha nasalis inferior ile eklem yapar (Toplam 4 kemik). En kk ve en ince cranium kemiidir. Orbitann i duvarnn yapsna katlr. Concha nasalis inferior ve maxilla ile birlikte canalis nasolacrimalisi yapar. Yaklaik 13 mm uzunlugunda olan bu kanalin iinde ductus nasolacrimalis bulunur. Ductus nasolacrimalis, canalis nasolacrimalis iinde aagi dogru inerek meatus nasi inferiora ailir. Os nasale Frontal, maksilla, etmoid ve kari tarafin ayni isimli kemigi ile eklem yapar. (Toplam 4 kemik). Maxilla ile eklem yaparak burun srtn oluturur. Apertura piriformisi stten snrlar. Os zygomaticum Yanak kntsn oluturan bu kemik, frontal, sfenoid, maksilla ve temporal kemikle eklem yapar (Toplam 4 kemik). Orbitann alt ve d duvarnn yaps ile fossa temporalis ve fossa infratemporalisin duvarlarnn yapsna katlr. Temporal kemikle birleerek arcus zygomaticusu oluturur. Os palatinum Maksilla, sfenoid, etmoid, vomer, concha nasalis inferior ve kari tarafin kemigi ile eklem yapar (Toplam 6 kemik). Burun bolugu tabaninin arkasi ve lateral duvari, sert damak, orbita tabani ve fossa pterygopalatinanin yapisina katilir. Foramen palatinum majus ve foramina palatina minoralar palatin kemiktedir. Foramen sphenopalatinum, palatin kemiin sfenoid kemik ile oluturduu bir deliktir ve iinden burnu besleyen en byk arter olan a. sphenopalatina geer.

Maxilla Palatin, lakrimal, etmoid, concha nasalis inferior, zigomatik, nazal, vomer, frontal, kari tarafin kemigi ve bazen sfenoid kemik ile eklem yapar (Toplam 9 yada 10 kemik). En fazla kemikle eklem yapan viscerocranium kemiidir. Az boluunun tavan (sert daman byk ksmn yapar), burun boluunun d duvar ve taban, orbita taban, fossa infratemporalis ve fossa pterygopalatinann oluumuna katlr. nemli anatomik yaplar - Palatum durum (sert damak) ; 3/4 n ksmn iki taraf maxilla, 1/4 arka ksmn iki taraf palatin kemiin lamina horizontalisi yapar. - Sinus maxillaris; gvdesinde bulunan piramidal bir boluktur. Paranazal sinuslarin en bydr. Molar dilerle komuluk yapar. Duvarlar ok ince olduundan, bir tmr orbita tabann itebilir ve bulbus oculiye yer deitirebilir. Mandibula Viscerocraniumun en byk ve en kuvvetli, craniumun da tek hareketli kemiidir. Krklar en sk collum mandibulae ve processus coronoideustan olur ve genellikle travmann kar tarafndadr. nemli anatomik yaplar - Foramen mentale; 2. premolar diin alt kisminda lokalize bu delikten, v.a.n. alveolaris inferiorun terminal dallar olan v.a.n. mentalis geer. - Foramen mandibulae; ramus mandibulaenin i yznde grlen, bu delik canalis mandibulaenin balangicidir. V.a.n. alveolaris inferior, bu delikten kanala girerek, alt dilerin beslenmesini ve duyusunu saglar. Bu nedenle alt dilerin anestezisinde anestetik madde foramen mandibulaeye verilir. Os hyoideum: Hi bir kemikle balants yoktur. CRANIUMDAK SUTURALAR Sutura coronalis; parietal kemiklerin n kenarlar ile frontal kemiin arka kenar arasnda transvers ynde uzanan suturadr. Sutura sagittalis ile kesime noktasna Bregma ad verilir. Sutura sagittalis; iki parietal kemik arasnda sagittal ynde uzanan suturadr.

Sutura lambdoidea; parietal kemiklerin arka kenarlar ile oksipital kemik arasndaki suturadr. Sutura sagittalis ile kesime noktasna Lambda denir. Fetal craniumda iki taraf frontal kemik sutura metopica denilen bir stur ile birleir. Bu stur genellikle 6 yaindan sonra grlmez. Radyolojik incelemelerde kirik hatti olarak degerlendirilebilir. NEONATAL CRANIUM Yeni doanda orbitalar byktr. Processus mastoideus yoktur. Processus styloideus temporal kemikle birlememitir. Fossa mandibularis dzdr. Paranazal sinuslar yoktur yada rudimenterdir. Sadece maxillar ve sfenoidal sinus ayrt edilebilir. Kafa kemikleri dzdr ve diploe yoktur. Yeni doanlarda kafa kubbesi kemikleri arasnda fontanel (bngldak) denilen membranz aklklar vardr. Toplam 6 tane olan bu fontanellerin iki tanesi klinik bakmdan nemlidir. Fonticulus anterior, romboid ekillidir. Frontal ve iki parietal kemik arasinda, orta hattadir. Bregma noktasna uyar. Anteroposterior ap 4 cm, transvers ap 2.5 cm dir. 18. aya doru kapanr ve palpe edilemez. Fonticulus posterior, gen ekillidir. Oksipital ve iki parietal kemik arasinda, orta hattadir. Lambda noktasna uyar. lk 2. yada 3. ay iinde kapanr ve palpe edilemez. Fonticulus anterolateralis (fonticulus sphenoidalis), her iki tarafta parietal kemiin sfenoidal kesindedir. Pterion noktasndadr. lk 2. yada 3. ay iinde kapanr. Fonticulus posterolateralis (fonticulus mastoideus), her iki tarafta parietal kemiin mastoid kesindedir. Fonticulusun yeri asterion denilen anatomik noktaya uyar. lk yln sonuna doru kapanr. KAFA SKELETNDEK NEML ANATOMK YAPILAR ORBITA Orbita giriinin sinirlari (aditus orbita) st kenarn; frontal kemik Alt kenarn; zigomatik kemik ve maxilla Lateral kenarn; zigomatik ve frontal kemik Medial kenarn; frontal kemik ile maxilla yapar.

Orbita bolugunun (cavitas orbitalis) duvarlari st duvar (ats); frontal kemik ve sfenoid kemiin ala minoru, D duvar; sfenoid kemiin ala majoru ile zigomatik kemik, duvar; nden - arkaya doru: maxilla, os lacrimale, etmoid kemik ve corpus sphenoidale, Alt duvar (taban); maxilla, zigomatik kemik ve palatin kemik tarafndan yaplr. Orbita bolugu iindeki nemli aikliklar Canalis opticus Canalis infraorbitalis Sulcus lacrimalis ve canalis nasolacrimalis Foramen ethmoidale anterius ve posterius Foramen zygomaticoorbitale Fissura orbitalis superior ve fissura orbitalis inferior APERTURA PIRIFORMIS Burun bolugunun armut eklindeki giriidir.Yukaridan nazal kemikler, aagidan ve yanlardan maxillalar ile sinirlanir. Burun bolugunun duvarlari duvarn; septum nasi, D duvarn; etmoid kemik (uzantlar olan concha nasalis superior ve medius), concha nasalis inferior, maxilla, lakrimal kemik, palatin kemik ve sfenoid kemik st duvarn; arkadan-ne doru sfenoid, etmoid, frontal ve nazal kemik, Alt duvarn; iki taraf maxilla ve palatin kemik (sert damak, palatum durum) yapar. Choanae; burun boluklarinin arkadaki aikliklaridir. Vomerin arka kenari ile birbirinden ayrilan bu iki aiklik, aagidan palatin kemigin lamina horizontalisi, yukaridan sfenoid kemigin gvdesi ve ditan processus pterygoideusun laminamedialisi ile sinirlanir. Septum nasi; burun bolugu (cavitas nasi), denilen bir blme ile iki boluga ayrilir. Septum nasiyi; etmoid kemigin lamina perpendicularisi, vomer ve cartilago septi nasi oluturur.

FOSSA TEMPORALIS Yukardan linea temporalis inferior, aadan crista infratemporalis ile snrlanr. M. temporalis denilen ineme kas bu fossay doldurur. Ayrca pterion, n. auriculotemporalis ve a.v. temporalis superficialiste bu fossa iindedir. FOSSA INFRATEMPORALIS Fossa infratemporalis, arcus zygomaticus altnda kalan aklk ile fossa temporalise, fissura pterygomaxillaris ile de fossa pterygopalatinaya balanr. A. maxillaris, fissura pterygomaxillaris ile fossa infratemporalisten fossa pterygopalatinaya geer. Fossa infratemporalis, foramen ovale ve foramen spinosum ile fossa cranii mediaya balanr. Crista infratemporalis, fossa temporalis ile fossa infratemporalisi ayrr. Snrlar nde; maxillann arka yz (facies infratemporalis), Arkada; processus styloideus, Dta; ramus mandibula, te; processus pterygoideusun lamina lateralisi, Yukarda; sfenoid kemiin ala majoru ve ksmen temporal kemiin pars squamosas, Fossa infratemporalisde bulunan yaplar M. temporalisin alt paras , m. pterygoideus medialis ve m. pterygoideus lateralis Ganglion oticum, n. mandibularis ve dallar Chorda tympani, plexus venosus pterygoideus, a. maxillaris ve dallar FOSSA PTERYGOPALATINA Orbita bolugunun altinda ve arkasinda bulunan kk bir boluktur. Bu fossa; fissura orbitalis inferior ile orbitaya, foramen rotundum ile fossa cranii mediaya, fissura pterygomaxillaris ile fossa infratemporalise, foramen sphenopalatinum ile cavitas nasiye, foramen palatinum majus ve foramina palatina minoreler ile az boluuna irtibatlanr. Snrlar ats (st ucu) ; tam olmayan atsn sfenoid kemiin ala majoru, Apexi (alt ucu); fossann alt ucu palatin delikler hari kapaldr,

Dta; fissura pterygomaxillaris, te; palatin kemiin lamina perpendicularisi ve bu laminann processus orbitalisi ve processus sphenoidalisi, nde; maxillann arka yznn st - i blm, Arkada; processus pterygoideusun kk ve ala majorun n yz ile snrlanr. Fossa pterygopalatinada bulunan yaplar N. maxillaris, Ganglion pterygopalatina A. maxillarisin terminali A. maxillaris, seyri srasnda hem fossa infratemporalisten, hem de fossa pterygopalatinadan geer. Pterion; sfenoid, temporal, frontal ve parietal kemiklerin bir araya gelerek H harfi eklinde bir grnm oluturduklari noktadir. Klinik olarak ok nemli olan bu noktanin altinda a. meningea medianin n dali ile, beynin frontal ve temporal loblari arasinda bulunan sulcus lateralis bulunur. Pterion, arcus zygomaticusun yaklaik 4 cm yukarisindadir. Neurocraniumun yan duvarnn en ince blm, parietal kemigin n - alt kesinin, sfenoid kemigin ala majoru ile birletii yerdir. Bu nokta pterion noktasi oldugu yerdir. Buraya gelen travmalarda arter yaralanabilir ve ekstradural (epidural) hematomlara neden olabilir.