Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) …bioenergy-serbia.rs/images/Studija_potencijala_drvne... · 2018-10-22 · Deutsche Gesellschaft für Internationale

Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

Razvoj održivog tržišta bioenergije u Srbiji (DKTI)

STUDIJA POTENCIJALA DRVNE BIOMASE I LOGISTIKE

ZA OPŠTINU GORNJI MILANOVAC

PRIPREMILI:

Milan Malidžan, dilomirani ekonomista

Slaviša Vitorović, diplomirani mašinski inženjer

novembar, 2017.

GIZ DKTI Program ‘Razvoj održivog tržišta bioenergije u Srbiji’:

Studija potencijala drvne biomase i logistike u Opštini Gornji Milanovac

2

Sadržaj

1. Definicija zadataka ........................................................................................................................... 5

2. Korišćena metodologija ................................................................................................................... 6

3. Rezime .............................................................................................................................................. 7

4. Moravički okrug .............................................................................................................................. 10

5. Javno-komunalno preduzeće "Gornji Milanovac" ..................................................................... 12

6. Potencijal biomase i realnog snabdevanja biomasom u regionu Gornjeg Milanovca ......... 14

6.1 Procena biomase koja se prikuplja pored puteva i iz rečnih korita ...................................... 19

7. Stanje na tržištu biomase u oblasti Gornjeg Milanovca i ulazne cene .................................. 19

7.1 Drvoprerađivačka industrija i oblasti Gornjeg Milanovca i potencijal za snabdevanje

drvnom sečkom .................................................................................................................................. 22

8. Snabdevanje biomasom i logistika .............................................................................................. 26

8.1 Tehnički zahtevi i mehanizacija ................................................................................................. 26

8.2 Upravljanje lancem snabdevanja .............................................................................................. 30

8.3 Skladištenje biomase .................................................................................................................. 33

9. Pravni aspekti korišćenja biomase .............................................................................................. 37

10. Finansijska analiza i ekonomski pokazatelji organizacije snabdevanja biomasom i

alternative za finansiranje ................................................................................................................. 39

10.1 Investicije u opremu i operativni troškovi ............................................................................... 39

10.2 Ekonomski indikatori ................................................................................................................. 40

11. Zaključci i preporuke ................................................................................................................... 42

12. Literatura ....................................................................................................................................... 43



3

Spisak tabela

Tabela 1: Putna udaljenost (km) između Gornjeg Milanovca i okolnih gradova. ..................... 11

Tabela 2: Primer nepovoljnih putnih veza Gornjeg Milanovca sa zapadom, posebno sa

Kolubarskim okrugom ........................................................................................................................ 12

Tabela 3: Instalirani kapaciteti kojima upravlja JKP ‘Gornji Milanovac’ ..................................... 13

Tabela 4: Podaci o šumama na teritoriji Šumskih gazdinstava zaduženih za predmetnu

oblast .................................................................................................................................................... 15

Tabela 5: Površine pod šumama po regionima, opštinama i vlasništvu .................................... 17

Tabela 6: Kalorijska vrednost i sadržaj pepela za odabrana drvna goriva ................................ 18

Tabela 7: ŠG "Golija", Ivanjica: prodaja drveta u 2016. ............................................................... 21

Tabela 8: Ukupna prodaja drveta u prečniku od 50 km drumske udaljenosti od Gornjeg

Milanovca ............................................................................................................................................ 21

Tabela 9: Mehanizacija i oprema neophodni za mobilizaciju biomase ...................................... 29

Tabela 10: Tabela - Zahtevi za drvnu sečku u skladu sa SRPS EN ISO 17225-4:2015 ....... 32

Tabela 11: Mehanizacija neophodna za manipulaciju drvne sečke ........................................... 39

Tabela 12: Godišnji operativni troškovi za manipulaciju drvne sečke ........................................ 39

Tabela 13: Analiza osetljivosti ušteda goriva u odnosu na promenu cene goriva- .................. 40

Tabela 14: Analiza osetljivosti ušteda goriva u odnosu na promenu cene goriva- .................. 41

Spisak slika

Slika 1: Položaj Moravičkog okruga u odnosu na teritoriju Srbije i njenih lokalnih samouprava

.............................................................................................................................................................. 10

Slika 2: Položaj Gornjeg Milanovca u Centralnoj Srbiji ................................................................ 11

Slika 3: Lokacije kotlarnica ............................................................................................................... 13

Slika 4: Površina pod šumama u Srbiji ........................................................................................... 14

Slika 5: Crvenim krugom označena je oblast na km drumske usaljenosti od Gornjeg

Milanovca. ........................................................................................................................................... 20

Slika 6: Snabdevanje drvetom direktno iz šume, opcija I............................................................. 30

Slika 7: Snabdevanje drvetom iz šuma u skladište logističkog centra i odatle nastavak toka

do krajnjeg potrošača, opcija II ........................................................................................................ 31

Slika 8: Opcije u pogledu logistike u lanca snabdevanja za snabdevanje drvnom sečkom ... 31

Spisak fotografija

Fotografija 1: Gornji Milanovac ........................................................................................................ 12

Fotografija 2: Održavanje površina pored puteva (Izvor: http://www.jp-gm.org) ...................... 19

Fotografija 3, Fotografija 4: ‘Drvoprerada’, Klatićevo- sušare i natkriveno skladište ............... 22

Fotografija 5: Hrastova oblovina u ‘Drvopreradi’ ........................................................................... 22

Fotografije 6, 7, 8: Objekti ‘Prezentparket’-a .................................................................................. 23

Fotografije 9, 10, 11: Drvni ostatak u voćnjaku pored puta u kome se uzgajaju jabuke u selu

Vinča (Topola), 30 km od Gornjeg Milanovca, novembar 2017.................................................. 25

Fotografija 12, 13: Materijal za proizvodnju drvne sečke ............................................................. 33



4

Fotografija 14: Parking ispred kotlarnice u Železničkoj ulici ........................................................ 34

Fotografija 15: Kotlarnica pored zgrade Osnovne škole "Desanka Maksimović". ................... 35

Fotografije 16, 17: Skladištena biomasa ...................................................................................... 35

Fotografija 18; Prikolica sa hidrauličkim podizačem ..................................................................... 36

Fotografija 19: Traktor sa teleskopskim utovarivačem i viljuškarom .......................................... 36

Spisak skraćenica

G godišnje

BMZ Nemačko Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj

CB Analiza prednosti i troškova (cost-benefit)

US Ustavni sud

DKTI Nemačka klimatska i tehnološka inicijativa

€ evro

EU Evropska unija

FAO Organizacija za hranu i kulturu

ŠG Šumsko gazdinstvo

ŠU Šumska uprava

GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit

h sat

ha hektar

kg kilogram

km kilometar

kW kilovat

m³ kubni metar

MW megavat

br. broj

JP javno preduzeće

JKP javno komunalno preduzeće

RS Republika Srbija

DP državno preduzeće

SECO Državni sekretarijat za ekonomske poslove (Švajcarska)

t tona



5

1. Definicija zadataka

Izradu Studije potencijala drvne biomase i logistike za Opštinu Gornji Milanovac podržao je

Program "Razvoj održivog tržišta bioenergije u Srbiji", koji finansira nemačko Savezno

Ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) u okviru Nemačke tehnološke i klimatske

inicijative (DKTI), a sprovodi Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ)

GmbH.

Cilj Studije je da se utvrdi stvarni potencijal drvne biomase na teritoriji Gornjeg Milanovca u

prečniku od 50km drumske udaljenosti, i donosiocima odluka pruže osnovne informacije i

podaci u vezi sa realizacijom projekta zamene goriva- prelaska sa fosilnih goriva, odnosno

mazuta i uglja, na drvnu sečku. Planirana je ugradnja kotla na drvnu sečku kapaciteta 2,5

MW umesto postojećeg kotla na mazut u kotlarnici Javnog-komunalnog preduzeća. Dodatni

mali kotao zamenio bi kotao na ugalj od 400 kW u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović".

Zadaci i aktivnosti

1. Potencijali biomase i realno snabdevanje biomasom

● Specifikacija raspoloživog potencijala drvne biomase od "Srbijašuma" i privatnih

šuma u navedenoj oblasti

● Raspoloživa drvna biomasa (ostaci prerade drveta prema vrstama i količini)

● Procena biomase prikupljene pored puteva, iz rečnog korita i parkova

● Utvrđivanje tehničkih potencijala biomase i realnog snabdevanja biomasom

2. Snabdevanje biomasom i logistika

● Stanje na tržištu biomase u navedenoj oblasti Identifikovanje potencijalnih

snabdevača (kompanija specijalizovanih za mobilizaciju drvne biomase, glavnih

kompanija koje se bave preradom drveta, i proizvođača drvne sečke i drvnih peleta,

itd.) i njihovih potencijala i mogućnosti za snabdevanje u pogledu količine, kvaliteta i

drugih karakteristika

● Tehnički zahtevi i mehanizacija neophodni za održivo snabdevanje biomasom

● Upravljanje lancem snabdevanja- preporučene procedure upravljanja

● Skladištenje biomase i pregled korišćene tehnologije i mehanizacije za prikupljanje

biomase i logistički lanci

3. Pravni aspekti u pogledu korišćenja biomase

4. Finansijska analiza i ekonomski pokazatelji organizacije snabdevanja biomasom i

alternative za finansiranje

● Investicije u mehanizaciju, opremu, skladištenje, kontrolu kvaliteta

● Operativni troškovi

● Ekonomski pokazatelji uključujući i analizu osetljivosti



6

2. Korišćena metodologija

Studija potencijala drvne biomase i logistike za Gornji Milanovac trebalo bi da služi kao

osnov za ugradnju kotla na drvnu sečku od 2,5 MW i manjeg kotla na drvnu sečku u

kotlarnicama koje korisnik odredi, u cilju zamene postojećih kotlova na mazut, odnosno

ugalj. Studija se zasniva na kancelarijskom istraživanju i ispitivanjima na terenu. Korišćena

metodologija za postizanje ciljeva Studije obuhvata sledeće aktivnosti:

1) Kancelarijsko istraživanje relevantnh podataka o: situaciji u navedenoj oblasti

u vezi sa šumarstvom, tržištem biomase, preradom drveta, biomasom koja se

prikuplja pored puteva, insfrastrukturom koja se odnosi na ugradnju novih

kotlova, skladišta biomase i preporučenih alternativa za organizovanje lanca

snabdevanja, zainteresovanih strana za potencijalni projekat sa strane

snabdevanja, i istraživanje tržišta.

2) Pregled odabrane literature na temu goriva iz biomase, referentnog

zakonodavnog okvira, i dostupnih primera dobre/ loše prakse.

3) Intervjui sa odabranim zainteresovanim stranama, odnosno predstavnicima

lokalne uprave, relevantnih lokalnih i republičkih javnih preduzeća,

prerađivača drveta i preduzetnika. Struktura intervjua bila je sledeća: a)

standardna pitanja o proizvodnji biomase i sektorima šumarstva i

drvnoprerađivačkoj industriji; b) podaci o konkretnim aktivnostima određene

zainteresovane strane; c) stručno i lično iskustvo i stav u odnosu na projekat

zamene goriva i potencijalno angažovanje. Intervjui su realizovani telefonskim

putem, kao i putem ličnih kontakata tokom terenskih poseta.

4) Terenske posete realizovane su sa određenim zainteresovanim stranama

koje su odabrali autori, kao i sa onima koje su predložili relevantni lokalni

predstavnici.

5) Poređenje i analiza podataka prikupljenih iz različitih izvora u pogledu

predmetnih sektora, proračun i procena, praćeni konsultacijama sa

stručnjacima u oblasti šumarstva, termoinženjeringa i mašinstva.

6) Evaluacija rezultata analize prema razvoju različitih scenarija za realizaciju

projekta.

7) Finansijska analiza

8) Zaključci i preporuke

9) Izveštavanje prema GIZ-u

Vremenski okvir za izvršenu procenu: novembar 2017.



7

3. Rezime

Gornji Milanovac se nalazi na brdovitom terenu jugozapadne Šumadije, u podnožju planina

Rudnik, Maljen i Suvobor. Vodeće industrijske grane u Gornjem Milanovcu su

metaloprerađivačka i prehrambena industrija. Takođe postoje i kompanije koje se bave

preradom papira, hemijskim proizvodima i rudarstvom.

Većina korisnika (90%) u Gornjem Milanovcu priključena je na gasovod, međutim manje od

50% zapravo koristi gas za grejanje. Individualne porodične kuće, koje su dominantne u

arhitekturi Gornjeg Milanovca, uglavnom za grejanje koriste ogrevno drvo, a ima i onih koji

kao gorivo koriste ugalj. JKP "Gornji Milanovac" zaduženo je za proizvodnju i distribuciju

toplotne energije za 1.105 stambenih jedinica i 31 pravno lice, na ukupnoj površini od 56.000

m².

Lokalne vlasti razmatraju zamenu goriva biomasom i ugradnju kotla na drvnu sečku od 2,5

MW u kotlarnici koja se nalazi u Železničkoj ulici, kao i zamenu dva vrelovodna kotla na

mazut, stara oko četrdesetak godina, EMO Celje SVN3000 iz Slovenije, pojedinačnog

kapaciteta 3,45 MW. Pored toga, takođe je planirana zamena kotla na ugalj od 400 kW u

Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" i ugradnja kotla na drvnu sečku u kotlarnici škole. U

obe kotlarnice dodatno bi bili instalirani kotlovi na gas. Procenjeno je da je za zamenu goriva

u ove dve kotlarnice na godišnjem nivou potrebno 2.900 t drvne sečke (2.500 t za veću

kotlarnicu i 400 t za kotlarnicu u školi).

Konzervativnom procenom utvrđeno je da se na tržištu u regionu Gornjeg Milanovca

godišnje proda ukupno 87.473 m³ drveta (50 km drumske udaljenosti), od čega 9.984 m³

(2.995 t) drvnog ostatka. Sa dodatnih 1.500 t/godišnje koje se prikupe od malih firmi za

preradu drveta, ukupna količina drvnog ostatka u predmetnoj oblasti procenjena je na

približno 4.495 t/godišnje, što je dovoljno sirovina (isključivo od drvnog ostataka) za

proizvodnju 2.900 t drvne sečke neophodne za prelazak sa mazuta i uglja na drvnu sečku u

kotlarnicama u Železničkoj ulici i u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović".

Osim kompanija "Špik iverica" i "Jela Star", ne postoje veći proizvođači drvnog peleta u

širem regionu (80-150 km) oko Gornjeg Milanovca. Količina i različiti izvori drveta neki su od

ključnih elemenata za planiranje novog pogona za proizvodnju drvnog peleta. Imajući u vidu

51.948 m³ ogrevnog drveta i 11.484 m³ drvnog ostatka koji su trenutno dostupni u rasponu

od 50 km drumske udaljenosti od Gornjeg Milanovca, može se zaključiti da postoji realni

potencijal za uspostavljanje pogona za proizvodnju drvnog peleta u ovoj oblasti.

Ispred kotlarnice u Železničkoj ulici nalazi se parking površine 900 m² čiji je vlasnik lokalna

samouprava. U pogledu buduće rekonstrukcije kotlarnice (u zavisnosti od tehničkog

rešenja), bezbednosnih mera i manipulativnog prostora za kamione i mehanizaciju,

preporučuje se izgradnja natkrivenog prostora zapremine 2.000 m³ koji je dovoljan za

skladištenje 500 t drvne sečke, što za 17 t premašuje mesečnu potrošnju.



8

Kotlarnica u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" nalazi se pored zgrade škole, sa

dvorištem od približno 200 m² i skladištem uglja pored kotlarnice. Postoji dovoljan prostor za

izgradnju natkrivenog skladišta zapremine 500 m³.

Sa finansijske strane nije opravdano da JKP "Gornji Milanovac" pokrene sopstvenu

proizvodnju drvne sečke za ovu vrstu projekta usled značajnog iznosa potencijalne

investicije (315.000 €) i malih količina (2.900 t/a) drvne sečke potrebnih za kotlove 1 x 2,5

MW i 1 x 400 kW. Preporuka donosiocima odluka u Gornjem Milanovcu je da za

snabdevanje drvnom sečkom angažuju treću stranu i zaključe kupoprodajni ugovor za drvnu

sečku sa najpovoljnijim ponuđačem (-ima). Kao javno preduzeće, JKP "Gornji Milanovac" je

odgovorno za sprovođenje zakonski predviđenog postupka javnih nabavki. Upravljanje

rizikom upućuje na nekoliko dobavljača; na taj način rizik od potencijalnog nedostatka drvne

sečke kod jednog dobavljača (ili neodgovarajućeg kvaliteta, npr. sadržaja vlage) može da se

nadoknadi dodatnim porudžbinama kod drugog dobavljača. Jedan od ključnih zahteva u

tenderskoj dokumentaciji trebalo bi da bude da dobavljač(-i) poseduju sopstveno/iznajmljeno

skladište drvne sečke.

Na osnovu analize kapaciteta, broja i vrste drvnoprerađivačkih preduzeća u oblasti Gornjeg

Milanovca, nameće se zaključak da trenutno nema lokalnih kapaciteta za snabdevanje 2.900

t drvne sečke na godišnjem nivou, koja je neophodna za rad kotlova na drvnu sečku u

Železničkoj ulici i u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović". Stoga je preporuka JKP "Gornji

Milanovac" da se raspiše javni poziv za podnošenje pisma o namerama za snabdevanje

količine od 2.900 t drvne sečke na godišnjem nivou. Rezultat javnog poziva će doprineti

daljim delovanjima obe strane: lokalnh vlasti i potencijalnih lokalnih snabdevača drvnom

sečkom.

Ovaj projekat će finansirati Opština Gornji Milanovac iz bankarskog kredita. Obe kotlarnice

su analizirane sa stanovišta troškova, a ne sa stanovišta profita. Posledično tome, u centru

finansijske analize nalaze se uštede umesto profita. Kompletna analiza profita treba da bude

zasnovana na prihodnim podacima- cenama i prihodima od prodaje toplotne energije,

troškovima nove opreme i troškovima finansiranja.

Cena mazuta varira: prosečna cena mazuta za JKP "Gornji Milanovac" je u 2016. godini

iznosila 46.390 RSD/t sa PDV-om, što iznosi 387 €/t1. Cena uglja je 7.728 RSD/t sa PDV-

om, što je u evrima 64 €/T2. Cena drvne sečke razlikuje se za drvo četinara (40 €/t) i za drvo

lišćara (50 €/t) na najbližem tržištu (Kolubarski region). U analizi su uzete u obzir varijacije

cene drvne sečke od drveta lišćara u oblasti oko Gornjeg Milanovca.

Analiza osetljivosti cena za kotlarnicu u Železničkoj ulici pokazuje uštede od 168.346 € na

osnovu trenutnih cena goriva. Analiza osetljivosti cena takođe pretpostavlja varijacije cena

od +/- 30%. U najjgorem pretpostavljenom scenariju, u kome istovremeno cena drvne sečke

raste za 30% a cena mazuta opada za 30%, uštede iznose 42.842 €/t. U suprotnom slučaju,

ukoliko bi cena mazuta porasla za 30%, a cena drvne sečke pri konzervativnoj proceni opala

za 10%, uštede bi iznosile 268.850 €/t.

1 Izvor: JKP "Gornji Milanovac" Kurs za proračun: 1 € = 120 RSD 2 Ibid



9

Analiza osetljivosti cena za kotlarnicu u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" pokazuje

različite rezultate usled relativno sličnih cena goriva, slične kalorijske vrednosti (17.5 MJ/kg

za ugalj i 14.4 MJ/kg za drvnu sečku), i manjih neophodnih količina na godišnjem nivou za

grejanje škole. Trenutno bi, uz sadašnje cene goriva, mogle biti ostvarene uštede od 2.960

€. Analiza osetljivosti cena takođe pretpostavlja varijacije cena od +/- 30%. Ona pokazuje da

bi uštede takođe mogle da budu ostvarene ukoliko bi cena drvne sečke porasla za 10%, a

cena uglja ostala na istom nivou. Prema analizi, najveće uštede (11.848 €/t) bile bi

ostvarene u slučaju kada bi cena drvne sečke pala za 10%, a cena uglja porasla za 30%.

Prema analizi osetljivosti cena, bezbedno je pretpostaviti da bi investicija u snabdevanje

drvnom sečkom od 2.900 t, koja je u fokusu ove studije, bila otplaćena u prvoj godini od

ušteda usled zamene goriva u kotlarnici škole, i za manje od dve godine u kotlarnici u

Železničkoj ulici.

Kao budući korisnik goriva iz obnovljivih izvora energije, JKP "Gornji Milanovac" će moći da

se prijavi za smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte, subvencije države za

korišćenje obnovljivih izvora energije, kod međunarodnih finansijskih institucija i lokalnih

komercijalnih banaka i povoljne kreditne linije za obnovljive izvore energije i energetsku

efikasnost.

Generalno, naši nalazi su sledeći:

1) Dovoljna količina drvne biomase je raspoloživa za zadovoljavanje potreba projekta

zamene goriva u oblasti 50 km udaljenosti od Gornjeg Milanovca.

2) Naša je preporuka da JKP "Gornji Milanovac" kupi drvnu sečku od nekoliko

dobavljača. Uslovi kupovine trebalo bi da obuhvate transport drvne sečke do kupca:

kao i sopstveno/iznajmljeno skladište drvne sečke od strane dobavljača.

3) Preporuka je da lokalne vlasti raspišu javni poziv za podnošenje pisma o namerama

za snabdevanje količine od 2.900 t drvne sečke na godišnjem nivou. Rezultat javnog

poziva će doprineti daljim delovanjima obe strane: lokalnih vlasti i potencijalnih

lokalnih snabdevača drvnom sečkom.

4) Pored kotlarnica trebalo bi izgraditi natkrivena skladišta drvne sečke kapaciteta 2.000

m³, i 500 m³.

5) Investicija u lanac snabdevanja i logistiku mogla bi da se otplati iz ušteda od zamene

gorivatokom prve godine u kotlarnici u školi, i za manje od dve godine u kotlanici u

Železničkoj ulici.

6) Realno postoji dovoljan potencijal biomase za uspostavljanje postrojenja za

proizvodnju drvnog peleta u ovoj oblasti.



10

4. Moravički okrug

Moravički okrug se nalazi u centralnom i jugozapadnom delu Srbije, okružen sledećim

okruzima: Kolubarskim, Zlatoborskim, Raškim i Šumadijskim. Sam naziv okruga potiče od

reke Moravice od koje nastaje reka Zapadna Morava, a obe protiču kroz ovaj okrug.

Moravički okrug ima 212.603 stanovnika3, od kojih polovina (53,8%) živi u urbanim

oblastima. Moravički okrug zahvata površinu od 3.016 km², koji obuhvata Grad Čačak kao

upravni centar okruga; opštine Gornji Milanovac, Ivanjica, i Lučani; i 201 selo.

Slika 1: Položaj Moravičkog okruga u odnosu na teritoriju Srbije i njegove opštine4

Gornji Milanovac se nalazi na nadmorskoj visini od 332 m, na brdovitom terenu jugozapadne

Šumadije, u podnožju planina Rudnik, Maljen i Suvobor. Obuhvata površinu od 836 km², sa

preko 65% (54.755 ha) poljoprivrednog i 32% (27.498 ha) šumskog zemljišta. Na obalama

reke Despotovice nalazi se gradski centar Gornjeg Milanovca sa 24.216 stanovnika, dok

ukupan broj stanovnika u opštini iznosi 44.4065. Vodeće industrijske grane u Gornjem

Milanovcu su metaloprerađivačka i prehrambena industrija. Takođe postoje i kompanije koje

3 Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji. 4 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Serbia,_administrative_divisions_(provinces%2Bdistricts)_-_de_-

_colored.svg 5 Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Republici Srbiji.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Serbia,_administrative_divisions_(provinces+districts)_-_de_-_colored.svg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Serbia,_administrative_divisions_(provinces+districts)_-_de_-_colored.svg



11

se bave preradom papira, hemijskim proizvodima i rudarstvom. Kompanije iz Gornjeg

Milanovca zauzimaju najveći udeo u izvozu Moravičkog okruga. Na teritoriji opštine postoji

oko 2.000 pravnih lica od kojih su većina mala i srednja preduzeća, iako je procenat srednjih

i velikih preduzeća viši od proseka u Republici Srbiji6.

Slika 2: Položaj Gornjeg Milanovca u Centralnoj Srbiji7

Tabela 1: Drumska udaljenost (km) između Gornjeg Milanovca i okolnih gradova.

U oblasti oko Gornjeg Milanovca ne postoji efikasni sistem drumskog saobraćaja ka zapadu

usled nepovoljnog terena i nerazvijene putne infrastrukture. Podaci predstavljeni u tabeli

ispod ilustruju neproporcionalne udaljenosti vazdušnom i drumskom linijom između Gornjeg

Milanovca i Kragujevca na istoku, i Kosjerića na zapadu.

6 http://www.gornjimilanovac.rs/lat/privreda.html 7 www.motorna-vozila.com/auto-karta-srbije/

Od Do Km

Gornji Milanovac Belgrade 115

Kragujevac 44

Čačak 22

Valjevo 79

Kosjerić 79

http://www.gornjimilanovac.rs/lat/privreda.html

http://www.motorna-vozila.com/auto-karta-srbije/



12

Tabela 2: Primer nepovoljnih drumskih veza Gornjeg Milanovca sa zapadom, posebno sa Kolubarskim okrugom

Većina korisnika (90%) u Gornjem Milanovcu priključena je na gasovod, međutim manje od

50% zapravo koristi gas za grejanje. Individualne porodične kuće, koje su dominantne u

arhitekturi Gornjeg Milanovca (vidi fotografiju ispod), uglavnom za grejanje koriste ogrevno

drvo, a ima i onih koji kao gorivo koriste ugalj. Na desnoj obali reke Despotovice ima

nekoliko višespratnica (do 7 spratova) koje su priključene na mrežu daljinskog grejanja

kojom upravlja Javno-komunalno preduzeće "Gornji Milanovac".

Fotografija 1: Gornji Milanovac8

5. Javno-komunalno preduzeće "Gornji Milanovac"

JKP "Gornji Milanovac" zaduženo je za proizvodnju i distribuciju toplotne enregije; kao i za

sistem vodosnabdevanja i kanalizacije; upravljanje otpadom i održavanja javne higijene.

Preduzeće obezbeđuje grejanje za 1.105 stambenih jedinica i 31 pravno lice na površini od

56.000 m². Nedavno je 10 pravnih lica otkazalo uslugu grejanja zbog smanjenja operativnih

troškova usled smanjenog obima poslovanja9.

Postoje dve kotlarnice ukupnog grejnog kapaciteta od 10 MW, 21 podstanica i 4 km

primarnog toplovoda. Prva kotlarnica nalazi se u Lominoj ulici, u podrumu stambene zgrade.

U njoj se nalaze dva vrelovodna kotla tipa EMO Celje (1x1.86 MW i 1x1.28 MW), koji su

proizvedeni u Sloveniji 1983. i 1986. godine. Ispred kotlarnice nalazi se podzemni rezervoar

mazuta kapaciteta 50 m³. Druga, veća kotlarnica nalazi se na opštinskoj parceli u

8 www.gornjimilanovac.rs 9 Izvor: JKP "Gornji Milanovac"

Vazdušna udaljenost

(km)

Drumska udaljenost

(km)

Gornji Milanovac- Kragujevac

36 44

Gornji Milanovac- Kosjerić

44 79

http://www.gornjimilanovac.rs/



13

Železničkoj ulici. U njoj se nalaze dva vrelovodna kotla tipa EMO Celje pojedinačnog

kapaciteta 3,45 MW koji su proizvedeni u Sloveniji 1979. i 1980. godine.

Kotlarnica br.

Adresa: Nominalni

kapacitet kotla (MW)

Tip kotla Grejni

kapacitet (m³)

Br. korisnika

1

Lomina 1 x 1,86 1 x 1,28

EMO Celje 13.000

250 jedinica (deset

višespratnica)

2

Železnička 16 2 x 3,45 EMO Celje SVN3000 43.000 850

Tabela 3: Instalirani kapaciteti kojima upravlja JKP ‘Gornji Milanovac’

Lokalne vlasti razmatraju zamenu goriva biomasom i ugradnju kotla na drvnu sečku od 2,5

MW u kotlarnici u Železničkoj ulici (br. 2). Pored toga, takođe je planirana zamena kotla na

ugalj od 400 kW u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" i ugradnja kotla na drvnu sečku u

kotlarnici škole. U obe kotlarnice dodatno bi bili instalirani kotlovi na gas.

Za svrhu ove studije, procenjeno je da je za zamenu goriva u ove dve kotlarnice na

godišnjem nivou potrebno 2.900 t drvne sečke (2.500 t za veću kotlarnicu i 400 t za

kotlarnicu u školi). Zimski školski raspust nije uzet u obzir jer grejanje škole počinje ranije u

oktobru u slučaju hladnog vremena; sa druge strane, niz blagih zima može dovesti do

smanjenja potrošnje drvne sečke. Trenutno se koristi 100- 150 t uglja na godišnjem nivou za

grejanje oko 3.000 m². Škola radi u dve smene, i bori se sa problemom nedostatka prostora.

Nema dovoljno prostora za vannastavne aktivnosti. Školska uprava je podnela zahtev za

finanisiranje kod Kancelarije za upravljanje javnim ulaganjima za unapređenje energetske

efikasnosti školske zgrade. Takođe je planirana izgradnja Aneksa školske zgrade u

narednom periodu10. Stoga je procenjeno da je puni kapacitet od 400 kW neophodan za

grejanje školske zgrade.

Slika 3: Lokacije kotlarnica

10 Izvor: Osnovna škola "Desanka Maksimović"

Osnovna škola ‘Desanka Maksimović’

Kotlarnica u Železničkoj ulici



14

6. Potencijal biomase i realnog snabdevanja biomasom u regionu Gornjeg

Milanovca

Nacionalna inventura šuma iz 2008. godine konačno je definisala osnovne podatke o

šumskim resursima u Srbiji na nivou od 29,1% sa veoma nepovoljnim stanjem pošumljenog

područja u regionu Vojvodine od 7,1%. Celokupna površina pod šumama iznosi 2.252.400

ha, sa visokim prirodnim šumama koje zahvataju površinu od 621.000 ha (27,6%), prirodnim

šikarskim šumama na 1.465.400 ha (64,6%), šumskim zasadima na površini od 174.800 ha

(7,8%) i ostalim šumskim zemljištem na površini od 382.400 ha. Ukupna površina pod

šumama i drugim šumskim zemljištem iznosi 2.634.800 ha.

Slika 4: Površina pod šumama u Srbiji11

Ukupna (stalna) zapremina iznosi 362.487.418 m3 , a godišnji zapreminski prirast 9.079.773

m3. Prosečna vrednost drvne zapremine iznosi skromnih 160,9m3/ha i zapreminski prirast

4.0 m3/ha. U pogledu vlasničke strukture, državne šume predstavljaju 53,0% (1.194.000 ha),

a privatne šume 47,0% (1.058.400 ha).

Teritorija pod šumama kojom upravljaju Šumska gazdinstva ne poklapa se sa

administrativnom podelom na okruge Republike Srbije. Šume u prečniku od 50 km putevima

od Gornjeg Milanovca nalaze se na teritoriji sledećih upravnih okruga: Moravičkog,

Zlatiborskog, Kolubarskog, Šumadijskog i Raškog. U skladu sa organizacionom strukturom

DP "Srbijašume", ovim šumama upravljaju sledeća Šumska gazdinstva: Kragujevac; Užice;

‘Golija’, Ivanjica; i ‘Stolovi’, Kraljevo. Prosečna drvna zapremina na teritoriji ovih gazdinstava

iznosi 172 m³/ha, sa prosečnim prirastom od 4,74 m³/ha.

11 Nacionalna inventura šuma (2008)

Površina pod šumama: 2.252.400

ha

Drvna zapremina: 362,5 miliona m3

Godišnji prirast: 9.079 miliona m³



15

Šumarsko gazdinstvo

Površina

Površin

a pod

šumam

a

Ukupna drvna

zapremina

Prosečna drvna

zapremina Prirast

po ha UKUPNO po ha

ha ha m3 m3 m3

Kragujevac 27.553 25.280 3.767.456 149 115.475 4,6

‘Golija’, Ivanjica 73.902 56.906 10.731.378 189 316.545 5,6

Užice 36.536 32.021 4.794.988 150 111.927 3,5

‘Boranja', Loznica 35.962 33.695 7.258.792 215 186.385 5,5

‘Stolovi', Kraljevo 47.794 39.765 6.261.903 157 177.689 4,5

Ukupno: 221.747 187.667 32.814.517 172 90.8021 4,74

Tabela 4: Podaci o šumama na teritoriji Šumskih gazdinstava zaduženih za predmetnu oblast12

Udeo u šumama u oblasti od 50 km drumske udaljenosti od Gornjeg Milanovca je 19% što je

daleko ispod proseka u Srbiji. Većina šuma u ovoj oblasti su u privatnom vlasništvu (65%).

Prema podacima Šumskih gazdinstava Kragujevac, ‘Golija’- Ivanjica, Užice, ‘Boranja’-

Valjevo, i ‘Stolovi’- Kraljevo, sveukupna površina pod šumama u predmetnoj oblasti iznosi

178.582 ha, od čega državne šume zahvataju 63.250 ha, a privatne šume 115.332 ha. U

Tabeli 4 prikazane su šume u opštinama u regionu prema površini i vlasništvu:

Okrug Opština

Ukupna površina

Vlasništvo

Površina pod šumama

ha ha %

Moravički

Gornji Milanovac

83.660 državne 12.085 14

privatne 15.037 18

Ukupno 27.122 32

Čačak

63.600 državne 5.379 8

privatne 9.230 15

12 Izvor: DP "Srbijašume"



16

Ukupno 14.609 23

UKUPNO

147.260 državne 17.464 12

privatne 24.267 16

Ukupno 41.731 28

Zlatiborski Požega

88.600 državne 2.190 2

privatne 10.264 12

Ukupno 12.454 14

Kolubarski Ljig

27.900 državne 965 3

privatne 6.922 25

Ukupno 7.887 28

Šumadijski

Kragujevac

83.500 državne 5.756 7

privatne 24.375 29

Ukupno 30.131 36

Knić

41.300 državne 5.262 13

privatne 8.612 21

Ukupno 13.874 34

Topola

35.600 državne 1.719 5

privatne 4.631 13

Ukupno 6.350 18

Aranđelovac

37.600 državne 2.329 6

privatne 10.400 28

Ukupno 12.729 34

UKUPNO

198.000 državne 15.066 8

privatne 28.905 15



17

Ukupno 43.971 22

Raški Kraljevo

153.000 državne 27.565 18

privatne 44.974 29

Ukupno 72.539 47

UKUPNO 960.020

DRŽAVNE 63.250 7

PRIVATNE 115.332 12

UKUPNO 178.582 19

Tabela 5: Površine pod šumama po regionima, opštinama i vlasništvu13

Šumama u Opštini Gornji Milanovac upravlja Šumska uprava "Gornji Milanovac",

organizacioni deo Šumskog gazdinstva "Kragujevac". ŠU "Gornji Milanovac" ima pet

administrativnih jedinica: ‘Rudnik II’, ‘Ješevac II’, ‘Vujan-Rožanj’, ‘Rajac-Ostrvica’, i

‘Suvobor’. Ukupna količina oborenih stabala u 2017. godini na teritoriji ŠU ‘Gornji Milanovac’

procenjena je na 21.948 m³. Najzastupljenije listopadno drveće su bukva (50%), hrast

(14%), bagrem i javor. Zastupljenost četinara iznosi 11%. Procenat drvnog ostatka zavisi od

vrste drveta: 10% od listopadnog drveća i do 20% od četinara. Godišnja količina drvnog

ostatka u državnim šumama iznosi 2.285 m³, a u privatnim 1.000 m³.14

Gornji Milanovac se na zapadu graniči sa Opštinom Požega. ŠU Kosjerić, deo ŠG Užice,

nadležna je za državne šume i pruža tehničku pomoć vlasnicima privatnih šuma. Godišnja

količina drvnog ostatka na teritoriji Opštine Požega u državnim i privatnim šumama približno

iznosi 1.400 m³.15

Opštine Kragujevac, Knić, Topola, i Aranđelovac okružuju Gornji Milanovac od severa ka

istoku. Za ovu teritoriju zadužena je ŠU Kragujevac. Ukupna količina posečenog listopadnog

drveća na teritoriji ovih opština iznosi 25.975 m³, i 1.321 m³ četinara. Ukupna količina drvog

ostatka u državnim i privatnim šumama iznosi približno 2.163 m³ godišnje.16

Na jugozapadu, Gornji Milanovac se graniči sa Gradom Čačkom. ŠU Čačak organizaciono

pripada ŠG "Golija", Ivanjica. Procenjena godišnja količina drvnog ostatka u Čačku iznosi

1.309 m³.17

Površina Grada Kraljeva počinje na jugoistoku, manje od 50 km od Gornjeg Milanovca. ŠU

Kraljevo, deo ŠG "Stolovi" zadužena je za 17.542 ha šuma. Procenjena godišnja količina

drvnog ostatka iznosi 2.827 m³.18

13 Izvor: Šumska gazdinstva Kragujevac, ‘Golija’, Užice, i ‘Boranja’ 14 Izvor: ŠU "Gornji Milanovac" 15 Izvor: ŠU Kosjerić 16 Izvor: ŠU Kragujevac 17 Izvor: ŠG Čačak



18

U skladu sa iznesenim možemo zaključiti da u oblasti Gornjeg Milanovca ima 9.984 m³

drvnog ostatka u državnim i privatnim šumama (kako je prikazano u Tabeli 8 ispod).

Tabela u nastavku prikazuje kalorijsku vrednost i sadržaj pepela za drvna goriva od četinara

i lišćara:

Parametar

Jedinica Četinari Lišćari

Tipična vrednos

t Tipična varijacija

Tipična

vrednost

Tipična varijacija

Pepeo % 0,3 0,2 - 0,5 0,3 0,2 - 0,5

Bruto kalorijska vrednost MJ/kg 20,5 20,2 - 20,8 20,2 19,5 - 20,4

Neto kalorijska vrednost MJ/kg 19,2 18,8 - 19,8 19 18,5 - 19,2

Parametar

Jedinica Kora četinara Kora lišćara

Tipična vrednos


Tipična

vrednost

Tipična varijacija

Pepeo % 4 2 - 6 5 10

Bruto kalorijska vrednost MJ/kg 21 20 - 23 21 20 - 23

Neto kalorijska vrednost MJ/kg 20 19 - 21 20 19 - 21

Parametar

Jedinica Šumski ostaci četinara Šumski ostaci lišćara

Tipična vrednos


Tipična

vrednost

Tipična varijacija

Pepeo % 2 1 - 4 1,5 0,8 - 3

Bruto kalorijska vrednost MJ/kg 21 20,8 - 20,4 20 19,7 - 20,4

Neto kalorijska vrednost MJ/kg 20 19,5 - 20,0 19 18,4 - 19,1

Tabela 6: Kalorijska vrednost i sadržaj pepela za odabrana drvna goriva19

18 Izvor: Srbijašume 19 Wood Fuels Handbook, Nike Kranjc, FAO, 2015.



19

6.1 Procena biomase koja se prikuplja pored puteva i iz rečnih korita

Ukupna dužina puteva na teritoriji Opštine Gornji Milanovac iznosi 496 km. Ukupno postoji

38 km državnih puteva, 178 km regionalnih puteva i 282 km lokalnih puteva.

Odeljenje Zelenila je deo javnog preduzeća za urbanizam i održavanje javne infrastrukture u

Gornjem Milanovcu. Zaduženo je za održavanje zelenih površina u gradu, lokalnih puteva, i

rečnog korita (redovni pregled, sadnja, potkresivanje i sečenje). 50 m³ drvne biomase

prikupljene na godišnjem nivou sastoji se od granja i stabla drveća. Prikupljena biomasa

delom se distribuira lokalnom stanovništvu iz kategorije socijalno ugroženih za potpalu, a

delom se transportuje na opštinsku deponiju20. Mehanizacija JP za urbanizam i održavanje

javne infrastrukture koristi se za održavanje zelenila u gradu.

Fotografija 2: Održavanje površina pored puteva (Izvor: http://www.jp-gm.org)

7. Stanje na tržištu biomase u oblasti Gornjeg Milanovca i ulazne cene

Na Slici 6 prikazani su regionalni putevi koji povezuju Gornji Milanovac sa gradovima i

selima na udaljenosti od 50 km.

U ovoj oblasti ne postoji efikasan sistem putnog saobraćaja usled nepovoljnog terena i

nerazvijene putne infrastrukture. Šumski putevi su u veoma lošem stanju. Tu postoje i

veoma teško pristupačni tereni, kojima kamioni mogu prići tek na nekoliko tačaka. Drvni

ostaci uglavnom se iz šuma prevoze traktorima sa korpama kapaciteta 2-3 m³. Većinski deo

drvnog ostatka ostaje u šumama usled jako napornog procesa prikupljanja, problema u

transportu i neisplativnosti.

20 Izvor: Zelenilo Gornji Milanovac

http://www.jp-gm.org/



20

Šume u oblasti sela Družetići, Srednja Dobrinja (označeno na Slici 6), i Gojna Gora primeri

su teških uslova za rad21, iako je stanje u velikoj meri isto i na brdovitom i planinskom terenu.

Slika 5: Crvenim krugom označena je oblast koja je od Gornjeg Milanovca udaljena 50 km putem.

Ne postoji tačan Opšti plan upravljanja šumama (Plan razvoja šumske oblasti), a nova

inventura šuma u pogledu vlasništva i dalje nedostaje. Usled ove činjenice, kao i usled još

uvek nedovršenog procesa restitucije, prisutna je nedoslednost u pogledu podataka o

vlasništvu, kao i u vezi sa drvnom zapreminom i prirastom. Međutim, ova pitanja ne utiču na

preporuke za JKP "Gornji Milanovac", kako je i dokazano u narednim poglavljima.

Ukupna prodaja drveta ŠG ‘Golija’, Ivanjica, u 2016. godini iznosila je 198.716 m³. Tabela u

nastavku prikazuje podatke o prodaji tehničkog drveta i ogrevnog drveta u pet Šumskih

uprava ŠG "Golija".

Šumsko gazdinstvo Ivanjica: prodaja u 2016. (m³)

ŠU Tehničko drvo Ogrevno drvo Drvni ostatak

Golijska Reka 16.632 14.405 4.809

Devići 9.526 8.472 3.284

Ivanjica- Kušići 7.779 15.553 3.430

Sjenica 3.979 11.710 1.927

Čačak 1.165 10.137 1.309

Ukupno: 39.081 60.277 14.759

21 Izvor: ŠG Čačak

Aranđelovac

Kragujevac

Gornji

Milanovac

Kraljevo

Družetići

Srednja Dobrinja



21

Tabela 7: ŠG "Golija", Ivanjica: prodaja drveta u 2016.22

Opštine Tehničko drvo Ogrevno

drvo Drvni ostatak

Gornji Milanovac, Kragujevac, Topola, Aranđelovac, Knić

10.558 15.920 4.448

Požega 3.330 10.104 1.400

Čačak 1.165 10.137 1.309

Kraljevo 10.488 15.787 2.827

Ukupno: 25.541 51.948 9.984

Tabela 8: Ukupna prodaja drveta u prečniku od 50 km putevima od Gornjeg Milanovca23

Tabela 8 prikazuje da je 77.489 m³ tehničkog drveta i ogrevnog drveta iz državnih i privatnih

šuma prodato u prečniku od 50 km putem od Gornjeg Milanovca, sa 9.984 m³ drvnog

ostatka.

Procena je zasnovana na podacima DP "Srbijašume" i intervjuima sa stručnjacima u ovoj

oblasti, čije je jednoglasno mišljenje da u privatnim šumama ima više drvnog ostatka nego

što to pokazuju zvanični podaci, usled nelegalne seče koja je česta pojava u Srbiji.

U skladu sa konsultacijama sa inženjerima šumarstva i drvoprerađivačima, teško je utvrditi

prosečnu težinu sirovog drvnog ostatka po m³, jer zavisi od vrste drveta i tipa ostatka (npr.

grane, stabla, panjevi). Uzevši u obzir činjenicu da većina drvnog ostatka u ovoj oblasti

potiče od listopadnog drveća, konzervativno smo procenili da 9.984 m³ drvnog ostatka na

teritoriji u prečniku od 50 km oko Gornjeg Milanovca teži oko 2.995 t (tj. 30% od ukupne

količine drvnog ostatka izraženog u m³). Pored toga, najmanje 1.550 t ostatka

drvnoprerađivačkih firmi prodaje se na tržištu u regionu, a to ukupno čini 4.495 t/a.

Važno je naglasiti činjenicu da velike količine drvnog ostatka ostaju raštrkane po šummama,

odnosno nesakupljene usled nepristupačnog terena i poteškoća u vezi sa radnom snagom i

transportom. Sušenje šuma i poljozaštitnih pojaseva dodatno povećava količinu drveta koja

je u šumama raspoloživa za prikupljanje. Uzevši u obzir sve ove činjenice, kao i da se drvni

otatak koristi i za druge namene (poput sagorevanja), i da se prodaju na tržištu raznim

kupcima, još uvek postoji dovoljno sirovina samo od drvnog ostatka za proizvodnju 2.900 t

drvne sečke neophodne za prelazak sa mazuta i uglja na drvnu sečku u kotlarnicama u

Železničkoj ulici i u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović".

22 ŠG ‘Golija’, Ivanjica 23 Srbijašume i upiti na terenu



22

7.1 Drvnoprerađivačka industrija i oblasti Gornjeg Milanovca i potencijal za

snabdevanje drvnom sečkom

Metaloprerađivačka i hemijska industrija dominantne su u Gornjem Milanovcu. U regionu

postoji 10 malih drvnoprerađivačkih kompanija (malog obima: proizvodnja nameštaja,

proizvodnja rezane građe); polovina ovih kompanija se većinski bave prodajom drveta. Tu je

i 50 preduzetničkih radnji registrovanih za preradu i prodaju drveta. Većina ovih radnji ima

jednog ili dva zaposlena. Neke od njih pružaju stolarske usluge, dok druge proizvode

suvenire24.

Primer uspešne (lokalne) preduzetničke radnje je porodično preduzeće "Drvoprerada" u selu

Klatićevo, 8 km od Gornjeg Milanovca. 'Drvoprerada' proizvodi preko 1.200 m³ hrastove

oblovine na godišnjem nivou, kao i drvnu građu koja se izvozi na Kosovo i u Bosnu i

Hercegovinu. Poseduju dve sušare za sušenje drveta i natkriveno skladište u dvorištu. Drvni

ostaci su piljevina i kora u količinama od oko 10% godišnje proizvodnje, i spaljuju se u

sušarama.

Fotografija 3, Fotografija 4: ‘Drvoprerada’, Klatićevo- sušare i natkriveno skladište

Fotografija 5: Hrastova oblovina u ‘Drvopreradi’

24 Izvor: 1. Opština Gornji Milanovac, Odeljenje lokalnog ekonomskog razvoja

2. Terenska ispitivanja



23

Na osnovu analize kapaciteta, broja i vrste drvoprerađivačkih preduzeća u oblasti Gornjeg

Milanovca, nameće se zaključak da je prisutan nedostatak lokalnih kapaciteta za

snabdevanje 2.900 t drvne sečke na godišnjem nivou, koja je neophodna za rad kotlova na

drvnu sečku u Železničkoj ulici i kotla u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović".

Vlasnik i menadžer drvnoprerađivačke firme ‘Prezentparket’, g. Pavlović, veoma je

zainteresovan za proizvodnju drvne sečke. Ova kompanija je osnovana 1993. godine, i do

2003. se bavila proizvodnjom parketa. Danas su njihovi glavni proizvodi drvene palete i

drveni elementi, koji se proizvode od bukovine sa manje od 30% vlage. ‘Prezentparket’ je

nosilac FSC serifikata. U dvorištu kompanija nalaze se sušara i natkriveno skladište.

Količina drvnog ostatka proizvedenog u ‘Prezentparket’-u iznosi 5 t po danu proizvodnje.

Prosečna dnevna potrošnja drvnog ostatka (sagorevanje) iznosi 2 t, dok se višak prodaje

raznim kupcima. G. Pavlović razmatra kupovinu drobilice. Na osnovu njegovog proračuna,

godišnja proizvodnja drvne sečke bila bi 1.000 t godišnje na trenutnom nivou proizvodnje

‘Prezentparket’-a. U pogledu njegovog plana za povećanje proizvodnje, buduća proizvodnja

drvne sečke mogla bi da dostigne 2.900 t godišnje.

Fotografije 6, 7, 8: Objekti ‘Prezentparket’-a



24

Kompanija BASNA d.o.o osnovana je 2010. godine za proizvodnju ćumura i biouglja od

biomase koji se prodaje na domaćem i izvozi na strano tržište. Vlasnik kompanije je inženjer

životne sredine sa bogatim radnim iskustvom u Srbiji. On je uspešno razvio i testirao

proizvodnju roštiljskog ćumura iz biomase, kao đubrivo i dodatak stočnoj hrani, a svi njegovi

proizvodi mogu se naći na tržištu. Kredit iz SECO Fonda za početnike u biznisu iskoristio je

za izgradnju postrojenja i kupovinu moderne proizvodne opreme. BASNA d.o.o. takođe

proizvodi drvnu sečku, a predstavnici kompanije zainteresovani su za potencijalno

snabdevanje JKP "Gornji Mianovac". Proizvodno postrojenje nalazi se u selu Viča, na 48 km

od Gornjeg Milanovca i 30 km od Lučana.

Za razliku od situacije na lokalnom tržištu, na tržištu drvne biomase konkurencija je jaka u

jugozapadnoj bolasti na udaljenosti od oko 80-150 km od Gornjeg Milanovca (Ivanjica,

Prijepolje). Kompanija "Špik Iverica" d.o.o specijalizovana je za proizvodnju sirove i

oplemenjene iverice, kao i drvnog peleta (165- 170 €/t, EXW Ivanjica)25. Od 2006. godine,

kompanija posluje u okviru italijanske Fantoni Grupe. Špik Iverica d.o.o je najveći kupac

"Srbijašuma" u regionu26. Proizvode 6 t drvnog peleta na sat. Prema rečima g. Duška

Minjovića, direktora kompanije, Špik Iverica d.o.o. polovinu neophodnih sirovina kupuje od

"Srbijašuma", a drugu polovinu od privatnih prodavaca. Špik Iverica drvne ostatke kupuje u

široj oblasti oko Ivanjice. Kompanija se suočava sa problemom nedostatka sirovina.

‘Jela Star’ d.o.o., Prijepolje (150 km od Gornjeg Milanovca) takođe je jedan od vodećih

proizvođača rezane građe, drvenog peleta, drvne sečke i briketa u Srbiji. Takođe je i

zvanični predstavnik HEZOMAT Gerätebau-Energiesysteme GmbH, Nemačka za Srbiju,

Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu. Cena drvne sečke EXW "Jele Star" po 1 prostorni metar

drvne sečke kreće se od 18- 25 €. Sirovine se kupuju u Srbiji, Crnoj Gori, i Bosni i

Hercegovini27.

Osim kompanija "Špik iverica" i "Jela Star", ne postoje veći proizvođači drvenog peleta u

širem regionu oko Gornjeg Milanovca. Količina i različiti izvori drveta neki su od ključnih

elemenata za planiranje novog proizvodnog pogona za drvni pelet. Imajući u vidu 51.948 m³

ogrevnog drveta i 9.984 m³ drvnih ostataka koji su trenutno dostupni u državnim i privatnim

šumama u prečniku od 50 km udaljenosti putem od Gornjeg Milanovca, može se zaključiti da

postoji realni potencijal za uspostavljanje pažljivo dimenzionisanog pogona za proizvodnju

drvnog peleta u ovoj oblasti.

Iako konkurencija u oblasti biomase neće neophodno dovesti do nižih cena krajnjih

proizvoda (cene sirovina rastu) kako se to obično očekuje, jaka konkurencija korisna je za

obe strane: kako za potrošače tako i za preduzeća, i zapravo doprinosi ekonomskom rastu.

Takođe treba razmotriti činjenicu da bi dobro organizovano prikupljanje drvnog ostatka u

ovoj oblasti, u saradnji sa vlasnicima privatnih šuma i upravnicima šuma u vlasništvu crkve,

moglo značajno da doprinese povećanju raspoloživih količina biomase za potencijalnu novu

drvnoprerađivačku kompaniju. Sve veća tražnja za gorivima iz biomase takođe bi mogla da

utiče na to da se razmotri uspostavljanje energetskih zasada, kao što je već slučaj u AP

Vojvodini.

25 Izvor: ‘ Špik Iverica', Ivanjica; Odeljenje prodaje 26 Izvor: ŠG ‘Golija’, Ivanjica 27 Izvor: ‘Jela Star’ d.o.o., g. Mićo Živković



25

Potencijalni snabdevači drvne biomase za proizvodnju drvne sečke i drvog peleta u Gornjem

Milanovcu su kompanije koje upravljaju šumama u vlasništvu crkve. Nakon restitucije, 260

ha šuma vraćeno je manastiru ‘Vraćevšnica’, koji je 20 km udaljen od Gornjeg Milanovca. Na

teritoriji ŠU "Golija", crkvi je vraćeno 1.100 ha šuma28. Na teritoriji ŠU "Stolovi", manastiru

"Studenica" vraćeno je 1.400 ha prema Zakonu o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju29.

Šume u posedu crkve u ovoj oblasti uglavnom pripadaju Eparhiji žičkoj u Kraljevu. Crkvene

vlasti osnivaju kompanije koje upravljaju njihovim šumskim fondom koji je uvećan u procesu

restitucije, ili za to angažuju preduzeća koja su za to specijalizovana.

Na 30 km od Gornjeg Milanovca ima 11.384 ha pod voćnjacima na teritoriji opština Čačak,

Topola, Aranđelovac, uključujući i Gornji Milanovac30. Ne postoji procena količine drvnog

ostatka koji se prikupi tokom redovnog održavanja voćnjaka. Koristi se za grejanje u lokalnim

domaćinstvima. Uprkos niskoj kalorijskoj vrednosti takvih ostataka (u regionu se uglavnom

gaje jabuke), čini se da bi dobro organizovano prikupljanje ove vrste biomase moglo

značajno da doprinese količini prikupljenog drvnog ostatka u ovoj oblasti.

Fotografije 9, 10, 11: Drvni ostatak u voćnjaku pored puta u kome se uzgajaju jabuke u selu Vinča (Topola), 30 km od Gornjeg Milanovca, novembar 2017.

Postoji nekoliko važnih aspekata kada je reč o proizvodnji drvne biomase. Prvi se odnosi na

identifikovanje potreba za sirovinama (ogrevno drvo, drvna sečka i druga goriva na bazi

28 ŠU ‘Golija’ 29 Službeni glasnik RS br. 72/2011, 108/2013, 142/2014, i 88/2016- Odluka US 30 Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srbije



26

drveta), potom identifikovanje sirovina i na kraju mogućnosti za proizvodnju (ogrevno drvo,

šumski ostatak, ostaci i drvoprerađivačke industrije, drvna biomasa iz parkova i pored

obližnih puteva, itd.) i dodatnih zahteva kao što su mehanizacija i proizvodni kapaciteti.

Cena ogrevnog drveta zavisi od godišnjeg doba i opšte tražnje. U većem delu godine, cena

se kreće između 20- 30 €/m³. Kupac na duže staze trebalo bi da bude u mogućnosti da

ispregovara nižu od ove dve cene ili čak niže i od toga.

Objavljeni cenovnik "Srbijašuma" iznosi ~30 €/m³ za drvo lišćara i ~20 €/m³ za drvo četinara

na kamionu pored puta, bez troškova transporta. Na osnovu saznanja sa terena, cene drvnih

ostataka su sledeće: za piljevinu oko 2- 3 €/m³, cena ploča približno 10 €/m³, čvrsti suvi

otpad 5-10 €/m³. U procesu prikupljanja podataka o cenama, većina proizvođača drvne

sečke u oblasti Gornjeg Milanovca navodi uobičajene cene na tržištima Zapadne Srbije.

Prema tome, cene drvne sečke prikazane u tonama, su sledeće:

‒ Prosečna cena drvne sečke isporučene krajnjem korisniku (DAP) za drvo četinara

iznosi 40 €/t, dok je cena drveta lišćara 50 €/t.

‒ Cene prevoza na udaljenosti do 150 km kreću se oko 5-10 €/t..

8. Snabdevanje biomasom i logistika

8.1 Tehnički zahtevi i mehanizacija

Kada je reč o operacijama seče šuma, treba napraviti razliku između sledećih faza rada:

● seča: sečenje drveta iz korena tako da drvo padne na zemlju;

● prerada: odgranjivanje (uklanjanje grana od stabla i poravnavanje) i poprečna seča

(sečenje stabla na predefinisane dužine);

● privlačenje: prevoz drveta od mesta seče do puteva za izvlačenje i prevoz drveta

putevima za izvlačenje do skladišta;

● uklanjanje kore: delimično ili celokupno uklanjanje kore sa panja;

● transportovanje: pomeranje drveta korišćenjem šumskih puteva i javnih puteva;

● transformisanje: smanjivanje drveta za gorivo (sečenje, cepanje, drobljenje).

Značaj operacije drobljenja raste u poslednjih nekoliko godina usled činjenice da drobljenje

omogućava maksimalnu eksploataciju drvne biomase koja bi u suprotnom ostala

neiskorišćena.

U okviru operacije seče šuma postoje dva glavna sistema rada:

● Short Wood System - SWS (sistem niskog drveća): prerada se završava na lokaciji

seče u šumi, transportuju se komercijalni panjevi;

● Tree System- FTS (sistem punog drveta): nakon seče celo drvo se odvozi i prerada

se realizuje ili na šumskom putu ili na stovarištu.

Iako se u jugoistočnoj Evropi najdominantnije koristi SWS sistem, FTS sistem postaje sve

uobičajeniji, posebno kada se koriste kablovske dizalice: primenom ovog metoda, šumski

ostaci (grane i krošnje) se prikupljaju bilo pored puta ili na stovarištu i spremni su za

drobljenje.



27

Pregled najznačajnijih mašina i opreme koji se koriste u operacijama drobljenja, uz

upućivanje na slovenačko i italijansko tržište, predstavljen je u sledećoj tabeli. Opseg

najučestalijih vrednosti naveden je za svaku mašinu. Troškovi po satu, u slučaju kada su

navedeni, uključuju troškove radne snage. Sve cene su navedene u evrima i bez PDV-a.

Motorna testera

Nabavna cena: 500–1.000 €

Produktivnost u visokim šumama:

0,8–1,2 m3/h (proreda)

2–2,5 m3/h (finalna seča)

Produktivnost u izdanačkim šumama:

0,4–0,7 prostorni m3/h (prosečni uslovi)

0,8-1,8 prostorni m3/h (dobri uslovi)

Potrošnja goriva na čas: 0,6–1 l/h (mešavina

benzina i ulja)

Cena po satu15–18 €

Traktor (poljoprivredni traktor prilagođen

za rad u šumi) i čekrk

Nabavna cena: traktor 45.000–80.000 €

Nabavna cena: čekrk 3.000–80.000 €

Produktivnost u visokim šumama: 3–8 m3/h

Produktivnost u izdanačkim šumama:

3-7 prostorni m3/h

Potrošnja goriva na čas: 4–8 l/h

Cena po satu 35–45 € (2 del.)

Traktor (poljoprivredni traktor prilagođen

za rad u šumi) i prikolica

Nabavna cena: traktor 45.000–80.000 €

Nabavna cena: prikolica 8.000–25.000 €

Nosivost: 5 – 15 t

Produktivnost: 5–12 m3/h (u zavisnosti od dužine

proklizavanja)

Potrošnja goriva na čas: 5-10 l/h

Cena po satu 40–50 €

Skider

Nabavna cena: 120.000–150.000 €

Kapacitet proklizavanja: do 3 t

Maks. prilagodljiv nagib 20%

Produktivnost: 8 - 12 m3/h (u zavisnosti od vučne

daljine)



Harvester

Nabavna cena (sa glavom procesora):

300.000–370.000 €

Maks. prečnik sečenja: 65–70 cm

Maks. prečnik odgranjivanja: 45-60 cm

Maks. prilagodljiv nagib 35% (točkovi)

i 60% (trag) (uz optimalnu nosivost zemlje)

Produktivnost u visokim šumama: 8–20 m3/h





28

Hibridni harvester

Nabavna cena: harvester sa procesorom: 240.000

€

Maks. prečnik sečenja: 55 cm

Maks. prečnik odgranjivanja: 50 cm

Maks. prilagodljiv nagib 45 - -60 %

Produktivnost: 10-15 m3/h



Bagerski procesor

Nabavna cena bagera: 170.000 €

Nabavna cena procesora: 60.000 €

Maks. prečnik sečenja: 65 cm

Maks. prečnik odgranjivanja: 60 cm

Produktivnost: 15-40 m3/h

Potrošnja goriva na čas: 15 - 17 l

Cena po satu 85 €

Kamion i prikolica (transport drvne sečke)

Nabavna cena kamiona: 100.000-115.000 €

Nabavna cena prikolice: 45.000 €

Nosivost: 20-22 t (85-90 naspipni m³)

Potrošnja goriva: 2.5-3.5 km/l

Cena po satu: ≈ 65-70 €

sa zahvatnom kašikom nabavna cena:

205.000 € nosivost: 81 nasipni m³ cena po satu: ≈

70-75 €

Forvarder

Nabavna cena: 180.000-270.000 €

Nosivost: 10 – 14 t

Maks. prilagodljiv nagib 30 - 35%

Dužina stabala: do 6 m

Produktivnost: 12 - 20 m3/h (u zavisnosti od vučne

daljine)

Potrošnja goriva na čas: 7 - 11 l


Izvor: Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008)



29

Vrste drobilica

Mala (traktorska)

Nabavna cena: 4.500–35.000 €

Radni prečnik: 20 cm

Produktivnost: 2-3 t/h

Potrošnja goriva na čas: 5– 8 l/h


Srednja (traktorska)

Nabavna cena: 20.000–85.000 €

Radni prečnik: maks. 30 cm

Produktivnost: 7-15 t/h



Velika

Nabavna cena: 85.000–400.000 €

Radni prečnik: > 30 cm

Produktivnost: 20–35 t/h


Izvor: Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008)

Među svim troškovnim kategorijama za drobilicu srednje veličine (prikazanu na slici) gorivo

predstavlja skoro 30%, a prate ga troškovi amortizacije i održavanja. Troškovi radne snage i

biomase nisu uzeti u obzir pri ovom obračunu troškova.

Kada je reč o mehanizaciji potrebnoj za snabdevanje 2.900 t drvne sečke za buduće kotlove

u Gornjem Milanovcu, činjenica je da bi mehanizacija navedena ispod mogla da proizvede

mnogo veće količine drvne sečke. Bez obzira na to, ove mašine su neophodne za

obezbeđivanje i manjih količina. Podaci prikazani u Tabeli 7 dokazuju da bi investicija u

neophodnu mehanizaciju iznosila 315.000 €.

Mehanizacija i oprema neophodni za mobilizaciju biomase

Ko

liči

na

Jedinična

cena (€) Ukupno

Traktor (80kW) 2 25.000 50.000

Čekrk 1 5.000 5.000

Teleskopski utovarivač 1 5.000 5.000

Kamion 2 100.000 200.000

Traktorska prikolica 1 10.000 10.000

Kamionska prikolica (kapacitet 85m³ drvne sečke)

2 15.000 30.000

Mala drobilica 1 15.000 15.000

UKUPNO 315.000

Tabela 9: Mehanizacija i oprema neophodni za mobilizaciju biomase31

31 Podaci prikupljeni onlajn i telefonom



30

JKP "Gornji Milanovac" trenutno zapošljava 2 radnika u kotlarnici i jednog električara. Bio bi

potreban još najmanje jedan dodatni radnik (utovar i istovar). Trenutno dodatno

zapošljavanje u javnim preduzećima u Srbiji podleže odobrenju nadležnog ministarstva (u

ovom slučaju, Ministarstva rudarstva i energetike). Osnovna škola "Desanka Maksimović" je

1,5 km udaljena od kotlarnice, tako da u školi neće biti potrebni dodatna oprema i zaposleni.

Imajući u vidu sve opisano u tekstu iznad, najbolje rešenje za JKP "Gornji Milanovac" je

kupovina drvne sečke od jednog ili više dobavljača koji ispunjavaju zahteve u pogledu

količine, kvaliteta i ostale zahteve koji se odnose na snabdevanje drvne sečke, a koji su

odabrani putem postupka javne nabavke.

8.2 Upravljanje lancem snabdevanja

Stanje na terenu opisano u prethodnim poglavljima odnosi se na rešenje koje podrazumeva

jednog ili više dobavljača, kao najočiglednije rešenje za snabdevanje buduće kotlarnice.

Postoje dve osnovne alternative koje se mogu razmotriti u pogledu upravljanja lancem

snabdevanja:

Slika 6: Snabdevanje drvetom direktno iz šume, opcija I32

Prva opcija je skladištenje sirovnog drvnog materijala na putu kojim prolazi kamion, sečenje

drveta na toj lokaciji i transport drvne sečke kao finalnog proizvoda do toplane. Druga opcija

podrazumeva dovoženje sirovina do centralnog skladišta, njegovo skladištenje tamo, i

sečenje kada se osuši i potom skladištenje drvne sečke za dodatno sušenje.

32Izvor: Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008)



31

Slika 7: Snabdevanje drvetom iz šuma u skladište logističkog centra i odatle nastavak toka do krajnjeg potrošača, opcija II33

Površina zemljišnih parcela na kojima se nalaze kotlarnice u Gornjem Milanovcu dovoljna je

za skladištenje tek mesečnih zaliha drvne sečke. Zato je potrebno da dobavljač ima

otvoreno natkriveno skladište drvne sečke zapremine najmanje 2.000m³ kako bi mogao da

skladišti dovoljnu količinu drvne sečke i tako omogući sušenje.

Slika 8: Opcije u pogledu logistike u lanca snabdevanja za snabdevanje drvnom sečkom34

33Izvor: Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008)



32

U većini slučajeva, preduzetnici sklapaju poslovne aranžmane za isporuku drvne sečke

direktno sa skladištima/ krajnjim korisnicima. Cena drvne sečke je najviša u takvim

aranžmanima (uključujući PDV). Bez obzira na to, preporuka donosiocima odluka u Gornjem

Milanovcu je da za snabdevanje drvnom sečkom angažuju treću stranu i zaključe

kupoprodajni ugovor za drvnu sečku sa najpovoljnijim ponuđačem (-ima). Kao javno

preduzeće, JKP "Gornji Milanovac" je odgovorno za sprovođenje zakonski predviđenog

postupka javnih nabavki35. Za JKP "Gornji Milanovac" nije finansijski opravdano da započne

sopstvenu proizvodnju drvne sečke usled previsoke potencijalne investicije (mehaizacija,

skladište) i malog obima (2.900 t) potencijalne proizvodnje. Upravljanje rizikom upućuje na

nekoliko dobavljača; na taj način rizik od potencijalnog nedostatka drvne sečke kod jednog

dobavljača (ili neodgovarajućeg kvaliteta, npr. sadržaja vlage) može da se nadoknadi

dodatnim porudžbinama kod drugog dobavljača. Zakon o javnim nabavkama predviđa

posebne oblike postupka javne nabavke poput Okvirnog sporazuma36, koji omogućava

zaključivanje ugovora sa nekoliko ponuđača, i može se primeniti u slučaju JKP "Gornji

Milanovac".

Ugovori o javnim nabavkama dobara i/ili usluga propisani su Zakonom o javnim nabavkama

kao i Zakonom o obligacijama37, koji propisuje uobičajene odredbe o takvim ugovorima

(predmet ugovora; cenu i uslove plaćanja; uslove isporuke; zahteve u pogledu kvaliteta;

količinu i kontrolu kvaliteta i posledice neispunjavanja obaveza; rizik od gubitka; izmene;

raskid). Međutim, mere kontrole kvaliteta drvne sečke i posledice neispunjavanja propisanog

kvaliteta. npr. definisanog sadržaja vlage u slučaju zaključivanja ugovora za snabdevanje

drvnom sečkom, neke su od ključnih odredaba budućeg ugovora. Kvalitet drvne sečke zavisi

od vrste drveta, granulacije i sadržaja vlage. Utvrđuje se standardom za čvrsta goriva SRPS

EN ISO 17225-1:2015. Standard SRPS EN ISO 17225-4:2015 utvrđuje klase kvaliteta goriva

i specifikacije o klasama drvne sečke. Tabela u nastavku prikazuje zahteve određene

standardima u Srbiji:

Tabela 10: Tabela - Zahtevi za drvnu sečku u skladu sa SRPS EN ISO 17225-4:2015

34Izvor: Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008) 35 Zakon o javnim nabavkama ("Službeni glasnik Republike Srbije" br. 124/2012, 14/2015, 68/2015) 36 Član 40. Zakona o javnim nabavkama 37 Zakon o obligacijama, "Službeni glasnik SFRJ", br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89; "Službeni glasnik

SRJ", br. 31/93)

Drvna sečka

Standard SRPS EN ISO 17225-1:2015

SRPS EN ISO 17225-4:2015

Veličina čestice

Amax = 6 cm2

L = 10 cm (max 10% - 35cm)

Sadržaj vlage W10 – W60

suiTabela: 40% max

Nasipna gustina < 350 kg/m3

Kalorijska vrednost 2,80-3,40 kWh/kg



33

8.3 Skladištenje biomase

Glavne preporuke za proizvodnju i skladištenje drvne sečke su:

- Drvo treba da se skladišti najmanje tri meseca (tokom letnjeg perioda) na suvom,

vetrovitom i sunčanom mestu (prirodno sušenje).

- Drvo koje je adekvatno skladišteno tokom leta trebalo bi da ima sadržaj vlage manji

od 30%.

- Nakon sušnog perioda (početkom jeseni) trebalo bi natkriti složaje drveta.

- Samo suva drvna sečka (sadržaj vode ispod 30 posto) može se skladištiti u

zatvorenom skladištu.

- Drvna sečka se iznosi iz skladišta prateći jednostavno FIFO pravilo (sečka koja je

prva skladištena, prva se iznosi).

- Neophodno je primeniti mere zaštite na radu za zaštitu zdravlja ljudi (nošenje maski

za zaštitu od sitnih čestica prašine i raznih mikroorganizama pri manipulaciji drvnom sečkom

u zatvorenim skladištima).

- Izbegavati skladištenje vlažne drvne sečke sa dosta iglica i lišća. Temperatura

složaja ove vrste drvne sečke (zelene drvne sečke) će rasti (aktivnost mikroorganizama).

- Drvna sečka treba da se skladišti u složajima maksimalne visine od 7 m samo 2-3 nedelje.

Fotografija 12, 13: Materijal za proizvodnju drvne sečke38

Oblovina koja će se koristiti za proizvodnju drvne sečke može se skladištiti pokraj šumskih

puteva, ali na sunčanom mestu koje će se smatrati privremenim skladištem. Preporučuje se

proizvodnja drvne sečke od suvog drvnog materijala. Materijal koji se najviše preporučuje za

proizvodnju drvne sečke je drvni ostatak (ostatak iz drvnoprerađivačke industrije). Ovaj

materijal treba da bude skladišten na suvom mestu, i sitni se tek kada se osuši.

38 Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (2008)



34

Fotografija 14: Parking ispred kotlarnice u Železničkoj ulici

Predviđena količina biomase neophodne za godišnju potrošnju u obe kotlarnice iznosi 2.900

t: 2.500 t u kotlarnici u Železničkoj ulici i 400 t u kotlarnici u Osnovnoj školi "Desanka

Maksimović". Grejna sezona traje od polovine oktobra do polovine aprila. Prosečna

mesečna potrošnja u kotlarnici u Železničkoj ulici iznosi 483 t, a u Osnovnoj školi "Desanka

Maksimović" 66,7 t.

Na lokacijama obe kotlarnice ima dovoljno prostora za izgradnju natkrivenih skladišta

potrebnih za skladištenje drvne sečke (prikazano na Slici 6 iznad). Ispred kotlarnice u

Železničkoj ulici nalazi se parking površine 900 m² (Fotografija 21) čiji je vlasnik lokalna

samouprava. Ova površina je adekvatna za izgradnju natkrivenog skladišta, ali je dovoljna i

za potencijalnu rekonstrukciju kotlarnice (novi kotlovi i oprema ako to bude potrebno). U

pogledu buduće rekonstrukcije kotlarnice (u zavisnosti od tehničkog rešenja), bezbednosnih

mera i manipulativnog prostora za kamione i mehanizaciju, preporučuje se izgradnja

natkrivenog prostora površine 400 m² (npr. 20 m x 20 m x 5 m) i zapremine 2.000 m³ koji je

dovoljan za skladištenje 500 t drvne sečke, što za 17 t premašuje mesečnu potrošnju

(nasipna gustina drvne sečke= 250kg/m³).

Kotlarnica u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" nalazi se pored zgrade škole, sa

dvorištem od približno 200 m² i skladištem uglja pored kotlarnice (Fotografija 22). Tu ima

dovoljno prostora za izgradnju natkrivenog skladišta površine 100 m² i zapremine 500 m³, tj.

kapaciteta za 125 t drvne sečke, što je dovoljno za dvomesešnu potrošnju u školi (mesečna

potrošnja iznosi 66,7 t).



35

Fotografija 15: Kotlarnica pored zgrade Osnovne škole "Desanka Maksimović". Crvena strelica pokazuje ulaz u kotlarnicu. Sa leve strane nalazi se skladište uglja.

.

U pogledu naše preporuke koja se odnosi na kupovinu drvne sečke umesto njene

proizvodnje, dodatna preporuka JKP "Gornji Milanovac" je da se u tendersku dokumentaciju

unese dodatni zahtev za potencijalne dobavljače, odnosno da treba da poseduju/ iznajmljuju

skladište drvne sečke.

Fotografije 16, 17: Uskladištena drvna sečka 39

Manipulacija drvne sečke bi trebalo da se obavlja teleskopskim utovarivačem. Teleskopski

utovarivač treba da bude opremljen viljuškarom i utovarnom korpom. Teleskopski utovarivač

treba da poseduje mogućnost podešavanja visine od 4-5 m za utovar ili slaganje u složaj.

39 Source: https://greengain.eu/platform/exploitation/serra-biomass-energy-employment/ ; Storing of energy wood and wood fuel quality management; Timo Tahvanainen & Antti Asikainen, Finnish Forest Research Institute, 2006

https://greengain.eu/platform/exploitation/serra-biomass-energy-employment/



36

Fotografija 18; Prikolica sa hidrauličkim podizačem40

Fotografija 19: Traktor sa teleskopskim utovarivačem i viljuškarom41

40Izvor:https://turkish.alibaba.com/product-detail/tandem-farm-trailer-8-ton-farm-wagon-trailer-with-big-

wide-tire-trailer-1823687871.html 41 Izvor: http://www.ryetec.net/product.php?id_product=77

https://turkish.alibaba.com/product-detail/tandem-farm-trailer-8-ton-farm-wagon-trailer-with-big-wide-tire-trailer-1823687871.html

https://turkish.alibaba.com/product-detail/tandem-farm-trailer-8-ton-farm-wagon-trailer-with-big-wide-tire-trailer-1823687871.html

http://www.ryetec.net/product.php?id_product=77



37

9. Pravni aspekti korišćenja biomase

Pravni okvir u Srbiji koji se odnosi na korišćenje biomase obuhvata zakone, podzakonska

akta i pravilnike koji uređuju referentne sektore.

‒ Zakon o energetici ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 145/20014) uređuje

proizvodnju i distribuciju energije.

‒ Zakon o efikasnom korišćenju energije ("Službeni glasnik Republike Srbije", br.

25/2013) između ostalog uređuje merenje i naplatu na osnovu potrošnje; uvodi

ESCO i definiše energetske usluge.

‒ Zakon o javnim nabavkama ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 124/2012,

14/2015 i 68/2015) propisuje detaljne postupke za nabavku dobara, nabavku radova i

nabavku usluga za javna preduzeća, institucije i organizacije koji se finansiraju

sredstvima iz javnog budžeta.

‒ Zakon o privrednim društvima ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 36/2011,

99/2011, 83/2014, i 5/2015) definiše vrste privrednih društava, pravne postupke za

njihovo osnivanje i rad.

‒ Zakon o javnim preduzećima ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 15/2016)

uređuje osnivanje i funkcionisanje preduzeća koja je osnovala država i lokalne

samouprave u cilju vršenja poslova od javnog interesa.

‒ Zakon o obligacijama ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 29/78, 39/85, 45/89,

57/89, "Službeni glasnik Državne zajednice Srbije i Crne Gore", br. 31/93 i "Službeni

glasnik Državne zajednice Srbije i Crne Gore", br. 1/2003) uređuje ugovore i delikte.

‒ Zakon i javno-privatnim partnerstvima i koncesijama ("Službeni glasnik Republike

Srbije", br. 88/2011 i 15/2016) uređuje institucionalna i ugovorna JPP i koncesije

između javnih organa i privatnih partnera.

‒ Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 135/2004,

36/2009, 36/2009; 72/2009; 43/2011 – Odluka US i 14/2016) uređuje održivo

upravljanje integrisanim sistemom prirodnih resursa i zaštitom životne sredine.

‒ Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik Republike Srbije", br.

135/2004 i 36/2009) uređuje postupak procene uticaja za projekte koji mogu imati

značajne efekte na životnu sredinu.

‒ Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik Republike

Srbije", br. 135/2004 i 88/2010) propisuje zahteve i procedure za procenu uticaja

određenih planova i programa na životnu sredinu.

‒ Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine ("Službeni

glasnik Republike Srbije", br. 135/2004 i 25/2015)

‒ Zakon o upravljanju otpadom ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 36/2009,

88/2010 i 14/2016)



38

‒ Zakon o šumama ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 30/2010, 93/2012 i

89/2015) uređuje očuvanje, zaštitu, planiranje, gajenje, korišćenje šuma,

raspolaganje šumama i šumskim zemljištem na teritoriji Republike Srbije, nadzor nad

sprovođenjem ovog zakona, praćenje, nadzor, kao i druga pitanja značajna za šume

i šumsko zemljište. Odredbe ovog Zakona odnose se na šume i šumsko zemljište u

svim vidovima vlasništva.

‒ Zakon o reproduktivnom materijalu šumskog drveća ("Službeni glasnik Republike

Srbije", br. 35/2004, 8/2005 –ispravka i 41/2009)

‒ Zakon o planiranju i izgradnji ("Službeni glasnik Republike Srbije" br. 72/2009,

81/2009-ispravka, 64/2010 – Odluka Ustavnog suda, 24/2011, 121/2012, 42/2013 –

Odluka Ustavnog suda, 50/2013 – Odluka Ustavnog suda, 98/2013 – Odluka

Ustavnog suda, 132/2014 i 145/2014). Ovim Zakonom uređuje se: uslovi i način

uređenja prostora, uređivanje i korišćenje građevinskog zemljišta i izgradnja

objekata; izgradnja objekata; vršenje nadzora nad primenom odredaba ovog Zakona

i inspekcijski nadzor; druga pitanja od značaja za uređenje prostora, uređivanje i

korišćenje građevinskog zemljišta i za izgradnju objekata.

‒ Zakon o zaštiti od požara ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 111/2009 i

20/2015)

‒ Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu ("Službeni glasnik Republike Srbije" br.

101/2005 i 91/2015)

‒ Zakon o lokalnoj samoupravi ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 129/2007 i

83/2014)

Ostali važni propisi i pravilnici su:

‒ Uredba o utvrđivanju metodologije za određivanje cene snabdevanja krajnjeg kupca

toplotnom energijom ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 63/2015)

‒ Uredba o određivanju aktivnosti čije obavljanje utiče na životnu sredinu ("Službeni

glasnik Republike Srbije", br. 109/2009 i 8/2010)

‒ Uredba o utvrđivanju liste projekata za koje je obavezna procena uticaja i liste

projekata za koje se može zahtevati procena uticaja na životnu sredinu ("Službeni

glasnik Republike Srbije", br. 114/2008)

‒ Uredba o lokacijskim uslovima ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 114/2008)

‒ Pravilnik o tehničkim zahtevima za projektovanje, izradu i ocenjivanje usaglašenosti

opreme pod pritiskom ("Službeni glasnik Republike Srbije", br. 87/2011)



39

10. Finansijska analiza i ekonomski pokazatelji organizacije snabdevanja

biomasom i alternative za finansiranje

10.1 Investicije u opremu i operativni troškovi

Rezultati istraživanja pokazuju da na tržištu postoji dovoljno drvnog ostatka za

zadovoljavanje potreba JKP "Gornji Milanovac".

Investiciono ulaganje u skladištenje i mehanizaciju procenjeni su na 155.000 €, dok su

operativni troškovi na godišnjem nivou procenjeni na 161.595 € – v. Tabele 10 i 11. Iz

razloga isplativnosti troškova, preporučuje se angažovanje jednog traktora sa teleskopskim

utovarivačem koji se u slučaju kvara privremeno može zameniti drugim vozilom u vlasništvu

lokalnih javnih preduzeća.

Mašine i oprema

Jedinična cena

(€) Br. jedinica

Ukupni

troškovi (€)

Traktor od 80 kW 25.000 1 25.000

Teleskopski utovarivač 5.000 1 5.000

Nadstrešnica za skladište u Železničkoj ulici 250/m² 400m² 100.000

Nadstrešnica za skladište u školskom dvorištu 250/m² 100m² 25.000

Ukupno: 155.000

Tabela 11: Mehanizacija neophodna za manipulaciju drvne sečke42

Operativni troškovi obuhvataju platu jednog novog radnika, drvnu sečku, manipulaciju,

održavanje i indirektne troškove. Cena drvne sečke konzervativno je izračunata na 50 €/t

isporučenoj na lokaciju kotlarnice.

Godišnji operativni troškovi

1 zaposleni 1 Godišnja bruto plata

500 €*12 6.000

Drvna sečka 2.900 50 145.000

Manipulacija, utovar, istovar 2.900t 1 2.900

Održavanje i indirektni troškovi 5% 7.695

Ukupno: 161.595

Tabela 12: Godišnji operativni troškovi za manipulaciju drvne sečke

42 Podaci prikupljeni onlajn i telefonom



40

10.2 Ekonomski indikatori

Ovaj projekat će finansirati Opština Gornji Milanovac iz bankarskog kredita. Kotlarnice u

Železničkoj ulici i u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" analizirane su sa aspekta

troškova, a ne sa aspekta profita. Posledično tome, u centru finansijske analize nalaze se

uštede umesto profita. Kompletna analiza profita treba da bude zasnovana na prihodnim

podacima- cenama i prihodima od prodaje toplotne energije, troškovima nove opreme i

troškovima finansiranja.

Cena mazuta varira: prosečna cena mazuta za JKP "Gornji Milanovac" je u 2016. godini

iznosila 46.390 RSD/t sa PDV-om, što iznosi 387 €/t43. Cena uglja je 7.728 RSD/t sa PDV-

om, što je u evrima 64 €/T44. Cena drvne sečke razlikuje se za drvo četinara (40 €/t) i za

drvo lišćara (50 €/t) na najbližem tržištu (Kolubarski region). U analizi koja sledi proračunate

su varijacije cene drvne sečke od drveta lišćara koje preovlađuju u regionu oko Gornjeg

Milanovca.

Drvna sečka: Cena u €

Mazut: Cena u €

Cena -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30%

271 310 348 387 426 464 503

30% 65 42.842 72.177 101.511 130.846 160.181 189.515 218.850

20% 60 55.342 84.677 114.011 143.346 172.681 202.015 231.350

10% 55 67.842 97.177 126.511 155.846 185.181 214.515 243.850

5% 52,5 74.092 103.427 132.761 162.096 191.431 220.765 250.100

0 50 71.944 100.079 139.011 168.346 197.681 227.015 256.350

-5% 38 110.342 139.677 169.011 198.346 227.681 257.015 286.350

-10% 45 92.842 122.177 151.511 180.846 210.181 239.515 268.850

Tabela 13: Analiza osetljivosti ušteda goriva u odnosu na promenu cene goriva- kotlarnica u Železničkoj ulici

Analiza osetljivosti cena za kotlarnicu u Železničkoj ulici pokazuje uštede od 168.346 € na

osnovu trenutnih cena goriva. Analiza osetljivosti cena takođe pretpostavlja promene cena

od +/- 30%. U najgorem pretpostavljenom scenariju, u kome istovremeno cena drvne sečke

raste za 30% a cena mazuta opada za 30%, uštede iznose 42.842 €/t. U suprotnom sučaju,

ukoliko bi cena mazuta porasla za 30% a cena drvne sečke pri konzervativnoj proceni opala

za 10%, uštede bi iznosile 268.850 €/t. Stoga je bezbedno pretpostaviti da bi investicija u

snabdevanje drvnom sečkom, koja je u fokusu ove studije, bila otplaćena za manje od dve

godine iz ušteda ostvarenih zamenom goriva.

43 Izvor: JKP "GOrnji Milanovac" Kurs za proračun: 1 € = 120 RSD 44 Ibid



41

Drvna sečka: Cena u €

Ugalj: Cena u €

Cena -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30%

49 56 63 70 77 84 91

30% 65 -9.928 -7.632 -5.336 -3.040 -744 1.552 3.848

20% 60 -7.928 -5.632 -3.336 -1.040 1.256 3.552 5.848

10% 55 -5.928 -3.632 -1.336 960 3.256 5.552 7.848

5% 52,5 -4.928 -2.632 -336 1.960 4.256 6.552 8.848

0 50 -3.928 -1.632 664 2.960 5.256 7.552 9.848

-5% 47,5 -2.928 -632 1.664 3.960 6.256 8.552 10.848

-10% 45 -1.928 368 2.664 4.960 7.256 9.552 11.848

Tabela 14: Analiza osetljivosti ušteda goriva u odnosu na promenu cene goriva- kotlarnica u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović"

Analiza osetljivosti cena za kotlarnicu u Osnovnoj školi "Desanka Maksimović" pokazuje

različite rezultate usled relativno sličnih cena goriva, slične kalorijske vrednosti (17.5 MJ/kg

za ugalj i 14.4 MJ/kg za drvnu sečku), i manjih neophodnih količina na godišnjem nivou za

grejanje škole. Trenutno bi, uz sadašnje cene goriva, mogle biti ostvarene uštede od 2.960

€. Analiza osetljivosti cena takođe pretpostavlja promene cena od +/- 30%. Ona pokazuje da

i uštede takođe mogle da budu ostvarene ukoliko bi cena drvne sečke porasla za 10%, a

cena uglja ostala na istom nivou. Prema analizi, najveće uštede (11.848 €/t) bi bile

ostvarene u slučaju kada bi cena drvne sečke pala za 10%, a cena uglja porasla za 30%.

Stoga je bezbedno pretpostaviti da bi investicija u snabdevanje drvnom sečkom, koja je u

fokusu ove studije, bila otplaćena u prvoj godini iz ušteda ostvarenih zamenom goriva.



42

11. Zaključci i preporuke

● Lokalne vlasti u Opštini Gornji Milanovac planiraju da realizuju projekat zamene

goriva koji će doneti prednosti za građane Gornjeg Milanovca. Projekat je u skladu sa

Nacionalnim planom za obnovljive izvore energije Republike Srbije.

● Ima više nego dovoljno količine drvne biomase u oblasti od 50 km putne udaljenosti

od Gornjeg Milanovca za snabdevanje potrebnih 2.900 t drvne sečke za ugradnju

kotlova 1 x 2.5 MW i 1 x 400 kW.

● Trenutno ne postoje lokalni kapaciteti za snabdevanje 2.900 t drvne sečke na

godišnjem nivou, neophodni za rad kotlova na drvnu sečku u Železničkoj ulici i u

Osnovnoj školi "Desanka Maksimović". Međutim, neki od postojećih prerađivača

drveta žele da prošire svoje kapacitete, što bi im omogućilo da se nadmeću u

postupku javnih nabavki koji bi bio raspisan u budućnosti.

● Ukupna investicija u snabdevanje drvnom sečkom može biti otplaćena iz ušteda

ostvarenih zamenom goriva za manje od dve godine.

● Uzevši u obzir navedeno iznad, kao i predmet ove Studije, možemo zaključiti da je

projekat zamene mazuta/uglja drvnom sečkom u dve kotlarnice u Gornjem Milanovcu

izvodljiv.

● U predmetnoj oblasti (50 km drumske udaljenosti od Gornjeg Milanovca) ne postoji

proizvodnja peleta u većem obimu, dok sa druge strane, ima raspoloživih sirovina za

proizvodnju drvnog peleta.

Preporuke:

● Donosiocima odluka u Gornjem Milanovcu se preporučuje da ugovore snabdevanje

drvnom sečkom za projekat ovog tipa (kotlovi 1 x 2.5 MW i 1 x 400 kW) umesto da

je sami proizvode, zbog previsoke potencijalne investicije (mehanizacija, skladišta) i

malih potrebnih količina (2.900 t/godišnje drvne sečke).

● Imajući u vidu nedostatak potencijalnih većih dobavljača drvne sečke na lokalnom

tržištu, trebalo bi da bude raspisan Javni poziv za podnošenje Pisma o namerama

za snabdevanje drvnom sečkom u cilju promocije projekta i preciznijeg utvrđivanja

budućih kriterijuma za javnu nabavku, kao i za olakšavanje priprema potencijalnih

dobavljača koji posluju na lokalnom tržištu.

● Najbolja opcija za JKP "Gornji Milanovac" je zaključivanje Okvirnog ugovora za

nabavku drvne sečke sa nekoliko dobavljača. Dobavljači bi trebalo da

poseduju/iznajmljuju adekvatno skladište drvne sečke, a Uslovi isporuke bi trebalo

da obuhvataju transport drvne sečke do skladišta na lokacijama dve kotlarnice.



43

12. Literatura

Banković S. i saradnici, (2008): Nacionalna inventura šuma Republike Srbije, Šumarski fakultet, Beograd Statistički godišnjak Republike Srbije, 2010-2016.

Vasiljević, A. (2015). Uticaj tržišta drveta na socio-ekonomske komponente održivog razvoja drvnog sektora u Srbiji, doktorska disertacija, Šumarski fakultet, Beograd Nike Kranjc: Wood Fuels Handbook, Nike Kranjc, FAO, 2015 Zagorka Tomić, Ljubinko Rakonjac, Vasilije Isajev (2011): Izbor vrsta za pošumljavanje i melioracije u Centralnoj Srbiji, Institut za šumarstvo, Beograd Studija "Potencijali i mogućnosti za komercijalno korišćenje drvne biomase za proizvodnju energije i ekonomski razvoj u Opštinama Nova Varoš, Priboj i Prijepolje", Šumarski fakultet, 2009. Mantau U.: Concept of the national wood resource balance - methodological introduction, UNECE, Geneva, Switzerland, 2008 Studija opravdanosti o korišćenju drvnog otpada u Srbiji, Energy Saving Group (Serbia), finansirao USAID, 2007. enewables and wastes in Serbia, http://www.iea.org/stats/renewdata.asp?COUNTRY_CODE=RS Stampfer K., Kanzian C., (2006): Current state and development possibilities of wood chip supply chains in Austria. Croatian Journal of Forest Engineering 27 (2): pp 135 – 144. Krajnc, Nike, Piškur, Mitja. (2009.): Proizvodnja in raba lesnebiomase v Sloveniji = Biomass production and use in Slovenia. Gozd. vestn., 2009, letn. 67, št. 9, str. 399-403, iustr Republički zavod za statistiku Republike Srbije Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2014, 2015, i 2016; http://webrzs.stat.gov.rs/ Francescato, V., at all, (2008): Wood Fuels Handbook (production, quality requirements, trading), AEBIOM (http://www.biomasstradecentreii.eu/available-literature )

http://webrzs.stat.gov.rs/

http://www.biomasstradecentreii.eu/available-literature



44

Documents

Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) …bioenergy-serbia.rs/images/Studija_potencijala_drvne... · 2018-10-22 · Deutsche Gesellschaft für Internationale