DIŞ TİCARET STRATEJİSİ VE · Bu çalışma GMKA tarafından Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)'na yaptırılmıştır. Tüm hakları Güney Marmara Kalkınma

TR22 (BALIKESİR, ÇANAKKALE)GÜNEY MARMARA BÖLGESİDIŞ TİCARET STRATEJİSİ VE

EYLEM PLANI

Bu çalışma GMKA tarafından Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)'na yaptırılmıştır.

Tüm hakları Güney Marmara Kalkınma Ajansı’na aittir.

1 TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGESİDIŞ TİCARET STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI

Tablo Listesi ............................................................................................................................................... 2

Şekil Listesi ................................................................................................................................................ 3

Tanımlar ....................................................................................................................................................12

Kısaltmalar ............................................................................................................................................... 13

Önsöz ........................................................................................................................................................ 14

Sunuş ........................................................................................................................................................ 15

Yönetici Özeti............................................................................................................................................. 16

Giriş .......................................................................................................................................................... 23

1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Ticaret Eğilimleri ve Bu Eğilimlerin TR22 Bölgesi’ne Yansımaları ....... 24

2. Mevcut Durum Analizi ................................................................................................................. 31

2.1. TR22Bölgesi’ninİmalatSanayiYapısı........................................................................................32

2.1.1. SanayiSektörüneİlişkinGenelDeğerlendirme............................................................32

2.1.2. SektörelDağılımveİstihdam........................................................................................32

2.1.3. TR22Bölgesi’ninEkonomikYapısıveRekabetGücü....................................................41

2.2. BölgedekiDışTicaretEğilimleri.................................................................................................50

2.3. DoğrudanYabancıYatırımlar......................................................................................................56

2.4. SektörelYapı...............................................................................................................................57

2.5. DışPazarlarınAnalizi..................................................................................................................71

2.5.1. MevcutPazarlarveSınırÖtesineİlişkinDeğerlendirme..............................................71

2.5.2. PotansiyelPazarlar........................................................................................................80

2.5.3. ÜrünBazlıAnaliz............................................................................................................88

2.6. YatayAlanlar ............................................................................................................................221

2.6.1. UlaşımveLojistikAltyapısı .............................................................................................221

2.6.2. YasalveKurumsalPlatformlar .......................................................................................227

2.6.3. KurumsalAltyapı .............................................................................................................230

3. Dış Ticaret Stratejisi ................................................................................................................. 235

3.1. GenelYaklaşım ........................................................................................................................236

3.2. Tipoloji .....................................................................................................................................238

3.3. StratejikSektörler ...................................................................................................................246

3.4. İlkeler.......................................................................................................................................247

3.5. Araçlar .....................................................................................................................................247

4. Dış Ticaret Eylem Planı ............................................................................................................. 249

Ekler .................................................................................................................................................... 255

Kaynakça ................................................................................................................................................ 256

İÇİN

DEK

İLER

2

Tablo 1: BalıkesirveÇanakkale’deSektörlerdeÇalışanKişiSayısıveSektörlerinYerelleşmeKatsayısı .....18

Tablo 2:UluslararasıKoşullarınAnalizEdildiğiSeçilmişÜrünler ....................................................................21

Tablo 3:İşyeriSayılarınaGöreSektörelDağılım,Yüzde .....................................................................................33

Tablo 4: ÇalışanSayılarınaGöreSektörelDağılım,Yüzde .................................................................................34

Tablo 5:CiroDeğerineGöreSektörelDağılım,Yüzde ........................................................................................35

Tablo 6: TR22Bölgesi’ndeİmalatınSektörelDağılımı,2014 .............................................................................39

Tablo 7: Türkiye’ninDünyada İlk10YatırımcıArasındaYerAldığıSektörlerde İlk10Yatırımcı veYatırımMiktarları,MilyonDolar,kümülatif2003-2014 ....................................................................................................56

Tablo 8: EtlerveYenilenSakatatlarSektöründeYıllaraGöreEnÇokİhracatYapan10İlveİhracatDeğerleri,MilyarDolar,2002-2014 ........................................................................................................................................64

Tablo 9: ElektrikliMakina veCihazlar, SesKaydetme-Verme, TelevizyonGörüntü-SesKaydetme-VermeCihazları,Aksam-Parça-AksesuarıSektöründeYıllaraGöreEnÇokİhracatYapan10İlveİhracatDeğerleri,MilyonDolar,2005-2014........................................................................................................................................65

Tablo 10: SeramikMamulleriSektöründeYıllaraGöreEnÇokİhracatYapanİlk10İlveİhracatDeğerleri,MilyarDolar,2002-2014 ........................................................................................................................................66

Tablo 11: Balıkesir’inRekabetçiÜstünlüğeSahipOlduğuSektörlerdekiRCADeğeri,İhracatı,(MilyonDolar)veEnÇokİhracatYapanÜçİlinPayları,%,2014 ................................................................................................68

Tablo 12:Çanakkale’ninİhracattaRekabetçiÜstünlüğeSahipOlduğuSektörler,2014 .................................69

Tablo 13: TR22Bölgesi’ninİhracatınınYoğunlaştığıSektörler,2013-2014 ......................................................70

Tablo 14:SektörlereGörePotansiyelPazarSayısıveEnBüyük5Pazar .........................................................82

Tablo 15: TalebiABveMENAÜlkelerindeAzalan,UzakDoğuÜlkelerindeArtanveBölgedePotansiyeliOlanSektörler.................................................................................................................................................................83

Tablo 16:TarımSektörününAltSektörKırılımı ..................................................................................................85

Tablo 17: GıdaSektörününAltSektörKırılımı ....................................................................................................85

Tablo 18:SeçilmişTarımÜrünlerindePotansiyelPazarlar,2013 .....................................................................86

Tablo 19:UluslararasıKoşullarınAnalizEdildiğiSeçilmiş19Ürün ..................................................................88

Tablo 20: LimanBaşkanlıklarıBazındaToplamElleçlemeDağılımı,İthalat-İhracat ................................... 225

Tablo 21:TarımveGıdaMakineleriÜrünAnalizi,DışTicaretSınıflandırması ...............................................255

TAB

LO LİSTESİ


Şekil 1:İhracattaYabancıKatmaDeğer,Yüzde ................................................................................................. 25

Şekil 2: TeknolojiDüzeylerineGöreOecdveBrııcsÜlkelerininİmalatSektörüİhracatArtışOranları,Yüzde,1995-2009 ...............................................................................................................................................................26

Şekil 3: TeknolojiDüzeylerineGöreİhracatınDağılımı,Yüzde,2014 ................................................................26

Şekil 4: TeknolojiDüzeylerineGöreİhracatınDağılımı,Yüzde,2002-2014 .......................................................27

Şekil 5: TürkiyeGenelindeveGüneyMarmaraBölgesiİllerindeTeknolojiDüzeylerineGöreİstihdamınArtışı,Yüzde,2008-2014 ...................................................................................................................................................28

Şekil 6: BölgeİllerindeBilgiHizmetFaaliyetleriYürütenİşletmelerdekiİstihdamınGelişimi(2008-2014) ..29

Şekil 7: Türkiye2014E-TicaretHaritası ..............................................................................................................30

Şekil 8: İllerinİSO1000ListesindekiFirmaSayıları,2014 .................................................................................36

Şekil 9: İllereGöre1000KişiBaşınaDüşenİmalatGirişimSayıları,2014 ........................................................37

Şekil 10:GSKD’deBölgelerinSanayiPayıYüzde,2011 ......................................................................................38

Şekil 11:BölgeGSKD’sindeTarımınPayı,Yüzde,2011 ......................................................................................38

Şekil 12: TR22veÇevreBölgelerdeSanayiİstihdamı ........................................................................................39

Şekil 13: Düzey2BölgelerineGöreİmalatSanayiİşyerlerininTümİşyerleriİçindekiPayı,Yüzde,2012 ......41

Şekil 14:Düzey2BölgelerineGöreMesleki,BilimselveTeknikFaaliyetGösterenİşyerlerininTümİşyerleriİçindekiPayı,Yüzde,2012 .....................................................................................................................................41

Şekil 15: Düzey2BölgelerineGöreİmalatSanayiİstihdamınınTümİstihdamİçindekiPayıYüzde,2012 .....42

Şekil 16:81İldeİstihdamdaSektörelYoğunlaşma,CR3,Oran,2014................................................................43

Şekil 17:İllereGöreHerfindahl-HirschmanEndeksiDeğerleri,2014 ..............................................................43

Şekil 18:İllereGöreYüksekveOrtaYüksekTeknolojiliSektörİstihdamı,2014 ..............................................44

Şekil 19:Balıkesir’inEnÇokKatmaDeğerEldeEttiğiİlk10SektörveBalıkesir’inTürkiyeGenelindekiPayı,2014.........................................................................................................................................................................45

Şekil 20: Çanakkale’ninEnÇokKatmaDeğerEldeEttiğiİlk10SektörveÇanakkale’ninTürkiyeGenelindekiPayı,2014................................................................................................................................................................46

Şekil 21: Türkiye’ninEnÇokKatmaDeğerEldeEttiğiİlk10SektörünToplamKatmaDeğerİçindekiPaylarıveBuSektörlerinTR22İllerininİmalatındakiPayları,Yüzde,2014 ...................................................................47

Şekil 22:TR22İllerindeÇalışanBaşınaKatmaDeğeriEnYüksekOlanİlk10Sektör,BinTL,2014 ..............47

Şekil 23: 81İlinStratejiMatrisiÜzerindekiKonumu,2014 ................................................................................49

Şekil 24:TR22Bölgesi’ndekiİlçelerinStratejiMatrisiÜzerindekiKonumu,2014 ...........................................50

Şekil 25: GüneyMarmaraBölgesiİllerininİhracatEğilimleri,MilyonDolar,2004-2014 .................................51

Şekil 26:GüneyMarmaraBölgesiİllerininİthalatEğilimleri,MilyonDolar,2004-2014 ..................................51

ŞEKİLLER

LİSTESİ

4

Şekil 27:GüneyMarmaraBölgesi’nden2014’teİlk1.000İhracatçıArasınaGirenYerel İşletmelerin2004,2009ve2014YıllarındakiİhracatDeğerleri(MilyonDolar).................................................................................52

Şekil 28: ÜretimTesislerininBirBölümüGüneyMarmaraBölgesi’ndeBulunanveİlk1.000İhracatçıArasınaGirenİşletmelerin2004,2009ve2014YıllarındakiİhracatDeğerleri,MilyonDolar ........................................52

Şekil 29:ÜretimTesislerininTamamıGüneyMarmaraBölgesi’ndeBulunanveİlk1.000İhracatçıArasınaGirenİşletmelerin2004,2009ve2014YıllarındakiİhracatDeğerleri,MilyonDolar ........................................53

Şekil 30:Türkiye’deDüzey2BölgelerininTicareteAçıklığıİleKişiBaşınaGayriSafiKatmaDeğerİlişkisi,2011 ......54

Şekil 31:TR22veÇevresindekiDüzey2BölgelerindeDışTicareteAçıklıkOranınınYıllaraGöreDeğişimi,2004-2011 ...............................................................................................................................................................55

Şekil 32: İngiltere’deBölgelerinTicareteAçıklığı,2008-2013 ...........................................................................55

Şekil 33: ToplamODI’nınYatırımcıÜlkeGruplarınaGöreDağılımı,Yüzde,1970-2013 ...................................56

Şekil 34: Türkiye’ninEvSahibiÜlkedeLiderYatırımcıOlduğuSektörler,Kümülatif2003-2014 ....................57

Şekil 35: BalıkesirveÇanakkale’ninİhracatınınSektörelDağılımı,Yüzde,2014 .............................................58

Şekil 36: BalıkesirveÇanakkale’ninİthalatınınSektörelDağılımı,Yüzde,2014 ..............................................58

Şekil 37: Türkiye’ninİhracatınınSektörelDağılımıveSektörelBüyümeHızları,2014 ....................................59

Şekil 38:Türkiye’ninİthalatınınSektörelDağılımıveSektörelBüyümeHızları,2014 .....................................60

Şekil 39:TR22BölgesiveÇevreİllerdeİhracatınSektörelYoğunlaşmaları,2002-2014 .................................61

Şekil 40:FaktörKullanımYoğunluklarınaGöreBalıkesirveÇanakkale’ninİhracatı,Yüzde,2004,2009,2014 .........62

Şekil 41:FaktörKullanımYoğunluklarınaGöreTR22BölgesiÇevreİlleriveTürkiye’ninİhracatı,Yüzde,2014 .........63

Şekil 42: YıllaraGöreTürkiyeEtlerveYenilenSakatatlarİhracatıveİlk10İlinPayı,Yüzde,MilyonDolar ....63

Şekil 43: YıllaraGöreTürkiyeSeramikMamulleriİhracatıveİlk10İlinPayı,YüzdeMilyonDolar .................66

Şekil 44: TürkiyeİhracatınınPazarlaraGöreDağılımı,2014 ..............................................................................72

Şekil 45: TR22BölgesiİhracatınınPazarlaraGöreDağılımı,2014 ....................................................................72

Şekil 46: TR22BölgesiveÇevreİllerinBölgeselİhracatPartnerleri,MilyonDolar,2014...............................73

Şekil 47: Türkiye’ninBölgeselİhracatPartnerleri,MilyonDolar;2004,2009,2014 .........................................73

Şekil 48: TR22Bölgesi’ninBölgeselİhracatPartnerleri,MilyarDolar;2004,2009,2014 ................................74

Şekil 49: KüreselGSYH’ninveİthalatının,TR22BölgesiİhracatınınKıtalar/BölgelerArasındaDağılımı,Yüzde...........75

Şekil 50: Balıkesir’inAlmanya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ..........................................................75

Şekil 51: Balıkesir’inİtalya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ................................................................76

Şekil 52: Balıkesir’inABD’yleTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ..................................................................76

Şekil 53:Balıkesir’inIrak’laTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ....................................................................76


Şekil 54: Balıkesir’inRusya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde)Kaynak:TÜİK,TEPAVHesaplamaları ...77

Şekil 55: Çanakkale’ninİtalya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ...........................................................77

Şekil 56: Çanakkale’ninAlmanya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) .....................................................78

Şekil 57: Çanakkale’ninİspanya’ylaTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) .......................................................78

Şekil 58:Çanakkale’ninYunanistan’laTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ...................................................78

Şekil 59: Çanakkale’ninİngiltere’yleTicaretHacmivePayı(Dolar,Yüzde) ......................................................79

Şekil 60: HedefPazarlarındaBulunanBölgeler .................................................................................................79

Şekil 61: HedefPazarlarındaBuBölgelerinBulunmaNedenleri .....................................................................80

Şekil 62:PotansiyelPazarAnalizindekiFiltrelemeSüreci ................................................................................81

Şekil 63:PotansiyelPazarlar,2014 ......................................................................................................................81

Şekil 64: PotansiyelPazarAnalizindekiÜçlüFiltrelemeSüreci ........................................................................84

Şekil 65:Türkiye’ninKümesHayvanlarıDışTicareti ..........................................................................................89

Şekil 66:KümesHayvanlarıEtiniTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ..................................90

Şekil 67: UzakDoğu’daKümesHayvanlarıEtiniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke................................................91

Şekil 68:UzakDoğu’daKümesHayvanlarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ....................................................92

Şekil 69: UzakDoğu’daKümesHayvanlarıİçinPotansiyelPazarlar .................................................................93

Şekil 70: MENA’daKümesHayvanlarıEtiniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .......................................................94

Şekil 71: MENA’daKümesHayvanlarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ............................................................95

Şekil 72: MENA’daKümesHayvanlarıİçinPotansiyelPazarlar ........................................................................96

Şekil 73:Türkiye’ninZeytinyağıDışTicareti ........................................................................................................97

Şekil 74: ZeytinyağıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .........................................................98

Şekil 75: AB28’deZeytinyağınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...........................................................................99

Şekil 76:AB28’deZeytinyağıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .........................................................................100

Şekil 77:AB28’deZeytinyağıİçinPotansiyelPazarlar .....................................................................................101

Şekil 78:KuzeyAmerika’daZeytinyağınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ..........................................................102

Şekil 79: KuzeyAmerika’daZeytinyağıİçinPotansiyelPazarlar .....................................................................102

Şekil 80: Türkiye’nin Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması DışTicareti ..................................................................................................................................................................103

Şekil 81:Balık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesiveSaklanmasıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ..........................................................................................................................104

6

Şekil 82:Mena’daBalık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesiveSaklanmasınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...........................................................................................................................................105

Şekil 83: Mena’daBalık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesiveSaklanmasıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ................................................................................................................................................106

Şekil 84: Mena’daBalık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesi .......................................107

Şekil 85:AB28’deBalık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesiveSaklanmasıÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ..............................................................................................................................108

Şekil 86: AB28’deBalık,KabukluDenizHayvanlarıveYumuşakçalarınİşlenmesiveSaklanmasıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ................................................................................................................................................109

Şekil 87: AB 28’de Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması İçinPotansiyelPazarlar .............................................................................................................................................110

Şekil 88: Türkiye’ninSütÜrünleriDışTicareti ..................................................................................................111

Şekil 89: SütÜrünleriniTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ................................................112

Şekil 90:Mena’daSütÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ......................................................................113

Şekil 91:Mena’daSütÜrünleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .....................................................................114

Şekil 92: Mena’daSütÜrünleriİçinPotansiyelPazarlar ..................................................................................115

Şekil 93: Türkiye’ninKakao,ÇikolataveŞekerlemeDışTicareti ....................................................................116

Şekil 94: Kakao,ÇikolataveŞekerlemeTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .....................117

Şekil 95:AB’deKakao,ÇikolataveŞekerlemeyiEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .............................................118

Şekil 96: AB’deKakao,ÇikolataveŞekerlemeTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ............................................119

Şekil 97:AB’deKakao,ÇikolataveŞekerlemeİçinPotansiyelPazarlar ........................................................120

Şekil 98:Mena’daKakao,ÇikolataveŞekerlemeyiEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .........................................121

Şekil 99:Mena’daKakao,ÇikolataveŞekerlemeTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .......................................122

Şekil 100: Mena’daKakao,ÇikolataveŞekerlemeİçinPotansiyelPazarlar ..................................................123

Şekil 101: Türkiye’ninKonserveDışTicareti .....................................................................................................124

Şekil 102: KonserveÜrünleriniİthalEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .....................................125

Şekil 103:AB’deKonserveÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ..............................................................126

Şekil 104:AB’deKonserveTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .............................................................................126

Şekil 105: AB’deKonserveÜrünleriİçinPotansiyelPazarlar ..........................................................................127

Şekil 106:KuzeyAmerika’daKonserveÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .........................................128

Şekil 107: Türkiye’ninSeramikSıhhiÜrünlerDışTicareti ...............................................................................129

Şekil 108:SeramikSıhhiÜrünlerTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ................................130


Şekil 109:AB28’deSeramikSıhhiÜrünleriEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ....................................................131

Şekil 110: AB28’deSeramikSıhhiÜrünlerTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..................................................132

Şekil 111: AB28’deSeramikSıhhiÜrünlerİçinPotansiyelPazarlar ..............................................................133

Şekil 112:Türkiye’ninSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarıDışTicareti ..........................................134

Şekil 113:SeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarınıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ........... 135

Şekil 114:AB’deSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...................136

Şekil 115: AB’deSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..................137

Şekil 116:AB’deSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarıİçinPotansiyelPazarlar ...............................138

Şekil 117:Mena’daSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...............139

Şekil 118: Mena’daSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..............140

Şekil 119: Mena’daSeramiktenDöşemeveyaKaplamaKarolarıİçinPotansiyelPazarlar ..........................141

Şekil 120: Türkiye’ninKimyasalGübreveAzotBileşikleriDışTicareti ...........................................................142

Şekil 121: KimyasalGübreveAzotBileşikleriniTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ..................143

Şekil 122:AB’deKimyasalGübreveAzotBileşikleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...................................144

Şekil 123: UzakDoğu’daKimyasalGübreveAzotBileşikleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .....................145

Şekil 124: UzakDoğu’daKimyasalGübreveAzotBileşikleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ......................146

Şekil 125: Mena’daKimyasalGübreveAzotBileşikleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..............................146

Şekil 126: Türkiye’ninPlastikTabaka,Levha,TüpveProfilİmalatıDışTicareti ............................................147

Şekil 127: PlastikTabaka,Levha,TüpveProfilTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ...................148

Şekil 128: AB28’dePlastikTabaka,Levha,TüpveProfiliEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ..............................149

Şekil 129: AB28’dePlastikTabaka,Levha,TüpveProfilTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...........................150

Şekil 130:AB28’dePlastikTabaka,Levha,TüpveProfilİçinPotansiyelPazarlar ........................................151

Şekil 131:Mena’daPlastikTabaka,Levha,TüpveProfilEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ................................152

Şekil 132: Mena’daPlastikTabaka,Levha,TüpVeProfilTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ............................153

Şekil 133:Mena’daPlastikTabaka,Levha,TüpveProfilİçinPotansiyelPazarlar ........................................154

Şekil 134: Türkiye’ninDemirÇelikDışTicareti .................................................................................................155

Şekil 135:DemirÇelikÜrünleriTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ..................................156

Şekil 136: Mena’daDemirÇelikÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .....................................................157

Şekil 137: Mena’daDemirÇelikÜrünleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .....................................................158

8

Şekil 138: Mena’daDemirÇelikİçinPotansiyelPazarlar ................................................................................159

Şekil 139:KuzeyAmerika’daDemirÇelikÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .....................................160

Şekil 140: KuzeyAmerika’daDemirÇelikTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ....................................................161

Şekil 141:KuzeyAmerika’daDemirÇelikİçinPotansiyelPazarlar ................................................................161

Şekil 142:Türkiye’ninDiğerFabrikasyonMetalÜrünlerDışTicareti .............................................................162

Şekil 143: DiğerFabrikasyonMetalÜrünleriTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .............163

Şekil 144: Mena’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünleriEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...................................164

Şekil 145:Mena’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...............................165

Şekil 146: Mena’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünleriİçinPotansiyelPazarlar ............................................166

Şekil 147:GüneyAmerika’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...............167

Şekil 148: GüneyAmerika’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...............168

Şekil 149: GüneyAmerika’daDiğerFabrikasyonMetalÜrünlerİçinPotansiyelPazarlar ............................169

Şekil 150: Türkiye’ninFerroAlyajlarDışTicareti ..............................................................................................170

Şekil 151: FerroAlyajlarıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .............................................171

Şekil 152:UzakDoğu’daFerroAlyajlarınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ........................................................172

Şekil 153:UzakDoğu’daFerroAlyajlarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .......................................................173

Şekil 154:UzakDoğu’DaFerroAlyajlarıİçinPotansiyelPazarlar ...................................................................174

Şekil 155:AB28’deFerroAlyajlarıÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .................................................175

Şekil 156: AB28’deFerroAlyajlarıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...............................................................176

Şekil 157:AB28’deFerroAlyajlarıİçinPotansiyelPazarlar ............................................................................177

Şekil 158:Türkiye’ninMetalYapıveYapıParçalarıİmalatıDışTicareti .........................................................178

Şekil 159:MetalYapıveYapıParçalarıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ......................179

Şekil 160:AB28’deMetalYapıveYapıParçalarınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke..........................................180

Şekil 161:AB28’deMetalYapıveYapıParçalarıİçinPotansiyelPazarlar .....................................................181

Şekil 162: UzakDoğu’daMetalYapıveYapıParçalarınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke .................................182

Şekil 163:UzakDoğu’daMetalYapıveYapıParçalarınıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .............................183

Şekil 164:UzakDoğu’daMetalYapıveYapıParçalarınıİçinPotansiyelPazarlar ..........................................184

Şekil 165:Türkiye’ninTarımveGıdaMakineleriDışTicareti ...........................................................................185

Şekil 166: TarımveGıdaMakineleriTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ...........................186


Şekil 167:AB’deTarımveGıdaMakineleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ...................................................187

Şekil 168:AB’deTarımveGıdaMakineleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..................................................188

Şekil 169: AB’deTarımveGıdaMakineleriİçinPotansiyelPazarlar ...............................................................189

Şekil 170:Mena’daTarımveGıdaMakineleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ..............................................190

Şekil 171:Mena’daTarımveGıdaMakineleriTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ..............................................191

Şekil 172: Mena’daTarımveGıdaMakineleriİçinPotansiyelPazarlar ..........................................................192

Şekil 173: MotorluKaraTaşıtlarıKaroseriİmalatı;TreylerVeYarıTreylerİmalatıDışTicareti ...................193

Şekil 174: MotorluKaraTaşıtlarıKaroseriİmalatı;TreylerveYarıTreylerTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ..................................................................................................................................................194

Şekil 175: OrtaAsya’daMotorluKaraTaşıtlarıKaroseriİmalatı;TreylerveYarıTreylerEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ....................................................................................................................................................................195

Şekil 176: OrtaAsya’daMotorluKaraTaşıtlarıKaroseriİmalatı;TreylerveYarıTreylerTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ........................................................................................................................................................196

Şekil 177: Orta Asya’daMotorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler İçin PotansiyelPazarlar ................................................................................................................................................................197

Şekil 178: MotorluKaraTaşıtlarıİçinDiğerParçaveAksesuarlarınDışTicareti ..........................................198

Şekil 179: MotorluKaraTaşıtlarıİçinDiğerParçaveAksesuarlarınıTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları ...............................................................................................................................................................199

Şekil 180:AB28’deMotorluKaraTaşıtlarıİçinDiğerParçaveAksesuarlarınİmalatınıEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ....................................................................................................................................................................200

Şekil 181:AB28’deMotorluKaraTaşıtlarıİçinDiğerParçaveAksesuarlarınİmalatıTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ....................................................................................................................................................................201

Şekil 182:AB28’deMotorluKaraTaşıtlarıKaroseriİmalatı;TreylerveYarıTreylerİçinPotansiyelPazarlar203

Şekil 183:KuzeyAmerika’daMotorluKaraTaşıtlarıKaroseri (Kaporta) İmalatı;Treyler (Römork)veYarıTreyler(YarıRömork)EnÇokTalepEdenİlk5Ülke ........................................................................................204

Şekil 184: KuzeyAmerika’daMotorluKaraTaşıtlarıKaroseri (Kaporta) İmalatı;Treyler (Römork)veYarıTreyler(YarıRömork)TalebininEnHızlıArttığı5Ülke .....................................................................................205

Şekil 185: KuzeyAmerika’daMotorluKaraTaşıtlarıKaroseri (Kaporta) İmalatı;Treyler (Römork)veYarıTreyler(YarıRömorkİçinPotansiyelPazarlar .............................................................................................. 206

Şekil 186: Türkiye’ninMobilyaDışTicareti ........................................................................................................207

Şekil 187: MobilyaÜrünleriTalepEdenÜlkelerveTürkiye’ninİhracatPazarları .........................................208

Şekil 188: Mena’daMobilyaÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ............................................................209

Şekil 189:Mena’daMobilyaTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...........................................................................210

Şekil 190: Mena’daMobilyaİçinPotansiyelPazarlar .......................................................................................211

10

Şekil 191:AB28’deMobilyaÜrünleriniEnÇokTalepEdenİlk5Ülke ............................................................211

Şekil 192: AB28’deMobilyaTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...........................................................................212

Şekil 193: AB28’deMobilyaİçinPotansiyelPazarlar .......................................................................................213

Şekil 194:KırmızıEtDışTicareti ........................................................................................................................214

Şekil 195:Türkiye’ninKırmızıEtteİhracatPazarları ........................................................................................215

Şekil 196: AB28’deKırmızıEtÇokTalepEdenİlk5Ülke ................................................................................216

Şekil 197:AB28’deKırmızıEtTalebininEnHızlıArttığı5Ülke .......................................................................217

Şekil 198:AB28’deKırmızıEtİçinPotansiyelPazarlar ...................................................................................218

Şekil 199:UzakDoğu’daKırmızıEtÇokTalepEdenİlk5Ülke ........................................................................219

Şekil 200: UzakDoğu’daKırmızıEtTalebininEnHızlıArttığı5Ülke ...............................................................220

Şekil 201:UzakDoğu’daKırmızıEtİçinPotansiyelPazarlar ...........................................................................221

Şekil 202: 81İldeİhracattaDenizyoluKullanımı,BinDolar,2013 ...................................................................222

Şekil 203: BüyüklüklerineGöreTR22Bölgesi’ndeveÇevresindeBulunanLimanlar ...................................222

Şekil 204:EnFazlaKonteynerElleçleyenİlk10İlinEkonomikBüyüklükleri,2013 .......................................223

Şekil 205: EnFazlaYükElleçleyenİlk10İlinEkonomikBüyüklükleri,2013 ..................................................224

Şekil 206: TR22BölgesiveÇevresindekiLimanlarınDemiryoluBağlantısı ...................................................226

Şekil 207: 2002ve2014YıllarıArasındaTR22Bölgesi’ndeAraziFiyatlarıDüzeyArtışı .................................227

Şekil 208: TürkiyeİleYasalDüzlemdePartnerlikleriBulunanÜlkeler,2015 ................................................228

Şekil 209: TürkiyeİleAvrupaBirliğiÜlkeleriArasındakiDışTicaretinGelişimi(1957-2011) ........................228

Şekil 210: Karadeniz Ekonomik İşbirliği ÖrgütüÜyesi Ülkelere Yapılan İhracat,Milyar Dolar ve ToplamİhracatİçindekiPayınınGelişimi,1985-2014 .....................................................................................................229

Şekil 211:KaradenizEkonomikİşbirliğiÖrgütüÜyesiÜlkeler ........................................................................230

Şekil 212:Türkiye’dekiASınıfıGümrüklerinKonumları ..................................................................................231

Şekil 213: TR22Bölgesi’nde YerAlanGümrüklerden Yapılan İhracatın YıllaraGöreGelişimi (2010-2014,MilyonDolar) ........................................................................................................................................................231

Şekil 214:YıllaraGöreSerbestBölgelerdenYapılanİhracat,Dolar,1996-2014, ...........................................232

Şekil 215:SerbestBölgelerin2014YılıİhracatDeğerlerive2010-2014YıllarıArasındakiYıllıkOrtalamaArtışOranları .................................................................................................................................................................233

Şekil 216:Türkiye’dekiSerbestBölgelerinKonumları ....................................................................................233

Şekil 217:SerbestBölgesiBulunmayanİllerinSerbestBölgelereYaptığıİhracat(Dolar,2010-2014) ........234


Şekil 218:SektörlereGöreAnketKapsamındakiFirmalardaOrtalamaCiroDeğerleriveStandartSapmaları(BinTl) ..................................................................................................................................................................239

Şekil 219: MakineÜreticisiTürleriveÜreticilerinDeğerZinciriHalkalarındakiRekabetGüçleri...............240

Şekil 220:WorldManagementSurvey–FirmaYönetimininÖlçülebilirKaliteGöstergeleri ..........................241

Şekil 221: GüneyMarmaraBölgesindeKurumsallıkDerecelerineGöreFirmaSayıları ...............................242

Şekil 222:GüneyMarmaraBölgesindeCiroAralığınaGöreOrtalamaKurumsallıkEndeksiDeğerleri ......242

Şekil 223: Güney Marmara Bölgesinde 2013-2014 Ciro Aralığı Değişimine Göre Ortalama KurumsallıkEndeksiDeğerleri ................................................................................................................................................243

Şekil 224: Kurumsallaşma Düzeylerine Göre Firmaların Ürünlerini Sattığı ve Aynı Pazara Hitap EttiğiRakiplerinBulunduklarıKonumları(Yüzde) ......................................................................................................243

Şekil 225:KurumsallaşmaDüzeylerineGöreDışTicaretYapıları(Yüzde) .....................................................244

Şekil 226:KurumsallaşmaDüzeylerineGöreDışTicaretBirimiBulunanFirmalarınOranı(Yüzde) .......................... 245

Şekil 227: KurumsallaşmaDüzeylerine İngilizceDışındaki YabancıDilleriBilenPersonele İhtiyaçDuyanFirmalarınOranı(Yüzde) .....................................................................................................................................245

12

AB28 :2015yılıitibarıylaAvrupaBirliğiüyesiolan28ülke

BACI :FransızResearchandExpertiseontheWorldEconomy(CEPII) tarafındanoluşturulandışticaretveritabanı

BatıMarmara :İstanbul,Tekirdağ,Edirne,Kırklareli,BalıkesirveÇanakkaleillerinikapsayanbölge

Bölge :BalıkesirveÇanakkaleillerinikapsayanTR22Bölgesi

DünyaEkonomikForumu :Heryılİsviçre’ninDavoskentindeekonomikzirvedüzenleyenvakıf

GEODIST :FransızResearchandExpertiseontheWorldEconomy(CEPII) tarafındanoluşturulanülkelerarasımesafelerveritabanı

HS :UyumlaştırılmışMalTanımveKodSistemi

İmalatsanayi :Tarımvemadençıkarılmasıylaeldeedilenmaddelerinişlendiği,bu maddelerinişeyararvefarklıyerlerdekullanılabilirhalegetirildiği, NACERev.2koduCharfiilebaşlayansektörler

İSO1000 :İstanbulSanayiOdasıtarafındanheryıloluşturulanveen fazlaciroyasahip1000firmayıgösterenliste

MENA :OrtaDoğuveKuzeyAfrika

NACE :AltılıEkonomikFaaliyetSınıflaması

TR10Bölgesi :İstanbulilinikapsayanbölge

TR21Bölgesi :Tekirdağ,EdirneveKırklareliillerinikapsayanbölge

TR22Bölgesi :BalıkesirveÇanakkaleillerinikapsayanbölge

TR31Bölgesi :İzmirilinikapsayanbölge

TR32Bölgesi :Aydın,DenizliveMuğlaillerinikapsayanbölge

TR33Bölgesi: :Manisa,Afyonkarahisar,KütahyaveUşakillerinikapsayanbölge

TR41Bölgesi :Bursa,EskişehirveBilecikillerinikapsayanbölge

TR42Bölgesi :Kocaeli,Sakarya,Düzce,BoluveYalovaillerinikapsayanbölge

TR63Bölgesi :Hatay,KahramanmaraşveOsmaniyeillerinikapsayanbölge

TR81Bölgesi :Zonguldak,BartınveKarabükillerinikapsayanbölge

TRC1 Bölgesi :Gaziantep,AdıyamanveKilisillerinikapsayanbölge

YoğunlaşmaOranı(CR3) :İlküçsektörünpaylarıtoplamınıgösterenoran

TAN

IMLA

R


AB :AvrupaBirliği

ABD :AmerikaBirleşikDevletleri

BAE :BirleşikArapEmirlikleri

BAGFAŞ :BandırmaGübreFabrikalarıA.Ş.

BALO :BüyükAnadoluLojistikOrganizasyonlar

BRIICS :Brezilya,Rusya,Hindistan,Endonezya,ÇinveHindistan

FDI :DoğrudanYabancıYatırım(yurtiçineyapılan)

GSKD :GayriSafiKatmaDeğer

HHE :Hirschman-HerfindalEndeksi

İÇDAŞ :Çelik,Enerji,TersaneveUlaşımSanayiA.Ş.

KEİÖ :KaradenizEkonomikİşbirliğiÖrgütü

KOBİ :KüçükveOrtaBüyüklüktekiİşletmeler

KSS :KüçükSanayiSitesi

LQ :LocationQuotient(YerelleşmeKatsayısı)

LSE :LondonSchoolofEconomics

ODI :OutwardForeignDirectInvestment(yurtdışına yapılandoğrudanyabancıyatırım)

OECD :EkonomikKalkınmaveİşbirliğiÖrgütü

OSB :OrganizeSanayiBölgesi

PECR :İlİhracatYoğunlaşmaKatsayısı

RCA :RevealedComperativeAdvantage(AçıklanmışMukayeseliÜstünlük)

SEKA :TürkiyeSelülözveKağıtFabrikaları

SGK :SosyalGüvenlikKurumu

STA :SerbestTicaretAnlaşması

TEPAV :TürkiyeEkonomiPolitikalarıAraştırmaVakfı

TÜPRAŞ :TürkiyePetrolRafinerileriA.Ş.

WTO :WorldTradeOrganization(DünyaTicaretÖrgütü)

KISA

LTMA

LAR

OrhanTAVLIÇanakkale Valisi

GMKA Yönetim Kurulu Başkanı

Küreselleşmenin hız kazanmasıyla dış ticaret politikalarının önemi artmıştır. 20. yüzyılın sonlarına kadar genellikle iç pazardaki üreticileri korumaya odaklanan dış ticaret politikaları, bu dönemden sonra dış ticarete açık olmayı destekleyen bir yapıya dönüşmüştür. Dolayısıyla dış ticaret kavramı devletlerin ekonomik politikalarına yön veren bir ağırlığa kavuşmuştur.

Bu doğrultuda Ekonomi Bakanlığı ve Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin ortak çalışmasıyla 2023 Türkiye İhracat Stratejisi oluşturulmuştur. Strateji ile “2023 yılında 500 milyar ABD Doları ihracata ulaşarak, ülkemizin dünya ticaretinde lider ülkeler arasında yer alması” olarak belirlenen vizyon çerçevesinde 2023 yılında Türkiye’nin dünya ihracatından aldığı payın % 1,5’e ulaşması ve Türkiye’nin dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasında yer alması hedef leri ortaya konmuştur.

Bu hedeflere ulaşma yolunda Bölgemize de çok büyük görevler düşmektedir. Bölgemizdeki işletmelerin rekabet güçlerinin artırılarak uluslarası pazarlardaki etkinliklerinin artırılması firmaların uzun vadeli sürdürebilirliği ve Bölgemizin ekonomik istikrarı açısından oldukça önem taşımaktadır.

Balıkesir ve Çanakkale illerini içine alan TR22 Bölgesi için hazırlanan Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı çalışması Mayıs 2015’te başlamış Şubat 2016’da tamamlanmıştır. Bu çalışmada, nicel ve nitel yöntemler bir araya getirilerek Bölgedeki ihracat yapma potansiyeli olan firmalar eğilimlerine ışık tutabilmeyi mümkün hale getiren özgün bir araştırma yönteminin geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Bu vesileyle TR22 Güney Marmara Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı hazırlık safhasında katkısı olan tüm kurum ve kuruluşlara teşekkür eder ve Eylem Planının Bölgemizin yurt içinde ve yurt dışında hak ettiği konuma ulaşmasına katkıda bulunmasını temenni ederim.

ÖN

SÖZ

Dr.KasımÖZEKGMKA Genel Sekreter V.

Ülkemizin 2023 yılında 500 Milyar Dolar dış ticaret hedefine bölge olarak en üst düzeyde katılım sağlamak; TR22 Güney Marmara Bölgesi’nin dış ticaretini canlandırmak için öncelikle detaylı bir analiz çalışması yapılarak ortaya bir strateji konulması ve sonrasında bu stratejilerin hayata geçmesi için uygun eylem planlarının belirlenmesi gereği hasıl olmuştur. Bu bağlamda, Ajansımız tarafından, Bölgemizdeki firmalara ve ilgili kurum kuruluşlara yön göstermesi amacıyla TR22 Güney Marmara Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır.

Bu Eylem Planı kapsamında bölgesel, ulusal ve uluslararası verilerin yanında yeni nitel ve nicel veriler türetilmiştir. Bu bağlamda, 10 Kasım - 18 Aralık 2015 tarihleri arasında 450 firmaya Dış Ticaret Anketi uygulanarak Bölge için oldukça değerli bir veri seti oluşturulmuştur. Buna ek olarak, 61 adet derinlemesine mülakat gerçekleştirilmiştir. Haziran - Aralık 2015 döneminde yaklaşık altı farklı saha çalışması kapsamında, kamu ve özel sektör ile sivil toplum kuruluşlarıyla görüşülmüş; firma ziyaretlerinde mevcut iş modelleri, karşılaşılan sorunlar, geleceğe yönelik beklenti ve öngörüler not edilerek nitel veriler derlenmiştir. Bunların yanında 22 Kasım 2015’te Balıkesir’de, 30 Aralık 2015’te ise Çanakkale’de odak grup toplantıları düzenlenmiş, farklı kesimleri temsil eden katılımcıların görüşleri çalışmaya dahil edilmiştir. Son olarak, 30 Aralık 2015’te gerçekleştirilen strateji çalıştayında, stratejik gelişme eksenleri altında yer alan eylemler katılımcılarla tartışılmış ve bir önceliklendirme yapılmıştır.

TR22 Güney Marmara Bölgesi Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı’nın hazırlanmasında katkılarını ve desteklerini sunan tüm paydaşlara teşekkürlerimizi sunar, çalışmanın dış ticaretimizin artışına katkı sağlamasını dilerim.

SUN

UŞ

16

Bu rapor, Balıkesir ve Çanakkale illerini içine alan TR22 Bölgesi için hazırlanan Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı’nı sunmaktadır. Çalışma,Mayıs2015-Şubat2016dönemindeyürü-tülmüşveçalışmasonuçlarınıiçerenburaporŞubat2016’datamamlanmıştır.Ülkemizdeson30yıldagiderekdahafazlaönemkazanandışticaretolgusu,bölgeseldüzlemdeelealınmayayenibaşlanmıştır.Buçalışmanın,imalatsanayisibirsıçramaarifesindeolanTR22Bölgesi’ninyakıngeleceğinde,hemkamuhemdeözelsektöriçinbiryolharitasıişlevigörmesiarzuedil-mektedir.Ayrıca,çalışmanınhemyöntemihemdebulgularıitibarıylaülkemizdekibölgeseldışticaretstratejisihazırlıklarınadabirörnekteşkiletmesiamaçlanmıştır.

Genel Bağlam, Araştırma Yöntemi ve Literatür Taraması

TR22 Bölgesi, bugün ekonomik açından bir sıçrama yapmanın eşiğindedir. Bu sıçrama,bölgenin sanayi kapasitesinin artmasını, imalat kabiliyetlerinin güçlenmesini, yeni girişimveyatırımsayısınınartmasını,bölgedeyaratılannitelikli işlerinyaygınlaşmasınıvebunlarınsonucundakişi başıgelirin ve verimlilikdüzeyinin yükselmesini içermektedir.Gerekdışsalgerekse içseldinamikler,bölgeyiböylebirsıçramayapmayayakınlaştırmaktadır.Özellikle,yapımaşamasındaolanİzmir-İstanbulOtoyolununyakıngelecekteaçılmasıylaİstanbul-İzmirarasımesafeyi 9 saatten3,5saate indirecekolması, buotoyolüzerinde yeralanbölgedekiekonomikfırsatlarıkatlayarakartıracaktır.Budurum,bölgeningeleceğineyönelikbeklenti-lerideğerlendirmektedir.Örneğin,odakgruptoplantılarındakatılımcılarınbüyükçoğunluğu(yaklaşıkyüzde60’ı),bölgeninTürkiyeekonomisinekıyasladahahızlıgelişeceğinibekledik-lerinibelirtmişlerdir.Buçalışmakapsamındahazırlanandışticaretstratejisiveeylemplanı,sözkonususıçramaiçinbölgeyebiryolharitasısunmayıamaçlamaktadır.Buyolharitası,biryandanbölgedeimalatsanayialanındayenivenitelikliişimkânlarınınartmasını,diğeryan-dandabölgeekonomisininbugündinamosukonumundaolantarımveturizmgibisektörlerin,imalatsanayigelişimininyolaçabileceğiolumsuzdışsallıklardanasgaridüzeydeetkilenmesi-niamaçlamaktadır.

Bu çalışmada, nicel ve nitel yöntemler bir araya getirilerek bölgedeki imalat sanayinin ge-lişim eğilimlerine ışık tutabilmeyi mümkün hale getiren özgün bir araştırma yönteminin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bölgesel,ulusalveuluslararasıverilerinyanında,çalışmakap-samındayeninitelvenicelverilertüretilmiştir.Bubağlamda,10Kasım-18Aralık2015tarih-leri arasında İmalatSanayi veDışTicaretAnketi uygulanmıştır. Toplamsorusayısı 94-122arasındadeğişenve10başlıkaltında85sorulukanamodülilebirbirinealternatifüçdışticaret

YÖN

ETİCİ Ö

ZETİ


modülünden(1.Modül37,2.Modül10,3.Modül ise9sorudanoluşmaktadır)oluşananket,450 firmayabaşarıylauygulanarakbölge içinoldukçadeğerlibir veri setioluşturulmuştur.Bunaekolarak,61adetderinlemesinemülakatgerçekleştirilmiştir.Haziran-Aralık2015dö-nemindeyaklaşıkaltıfarklısahaçalışmasıkapsamında,kamuveözelsektörilesiviltoplumkuruluşlarıyla görüşülmüş; firma ziyaretlerindemevcut işmodelleri, karşılaşılan sorunlar,geleceğeyönelikbeklentiveöngörülernotedilereknitelverilerderlenmiştir.Bunlarınyanın-da,22Kasım2015’teBalıkesir’de,30Aralık2015’teiseÇanakkale’deodakgruptoplantılarıdüzenlenmiş,farklıkesimleritemsiledenkatılımcılarıngörüşleriçalışmayadâhiledilmiştir.Sonolarak,30Aralık2015’tegerçekleştirilenstratejiçalıştayında,stratejikgelişmeeksenlerialtındayeralaneylemlerkatılımcılarlatartışılmışvebirönceliklendirmeyapılmıştır.Tümbusüreçlerinsonucundaeldeedilenbulgularburapordaözetlenmektedir.

Bölgenin mevcut durumuna yönelik temel bulgular

Kişi başı gayri safi katma değer (GSKD) düzeyi açısından bölge, Türkiye ortalamasının al-tında olmakla beraber aradaki farkı yavaş da olsa kapatmaktadır.Ancak2004-2011döne-mindebölgenin,kişibaşıgelirdeTürkiyeekonomisineoldukçaparalelbirseyirizlediğigözeçarpmaktadır.Bölgedentoplananvergilerin,Türkiye’dekitoplamvergimatrahıiçindekipayınabakıldığındabutespitdoğrulanmaktadır.Bölgeninvergileri,Türkiye’dekitoplamvergininyak-laşıkyüzde1’initeşkiletmektedir.2000’liyıllardangünümüze,son15yıldabupaydaherhangibirdeğişiklikyaşanmaması,bölgeekonomisininTürkiyeekonomisininperformansınaparalelbirseyirizlemekteolduğutespitinigüçlendirmektedir.

Öte yandan, 1960’lardan günümüze, TR22 Bölgesi’nin Türkiye ekonomisi içinde sahip oldu-ğu göreceli önemin azalmakta olduğu söylenebilir. 1965’teTürkiye’dekiher10binkişiden338’i,TR22Bölgesi’nioluşturanBalıkesirveÇanakkaleillerindeyaşarkenbupaygünümüzde219’agerilemiştir.Bölgeninkomşusuolanve1960’lardansonrahızlıbirsanayileşmesüreciyaşayanBursa’da iseaynıpay1965’te241 ilebölgeningerisindeyken2014’te359’ayüksel-miştir.Bubasitkıyaslama,Türkiyegibihızlıkentleşenvebüyüyenbirekonomide,birbölgeninkendinüfusunubölgesindetutabilmesiiçinsanayininönemineişaretetmektedir.

Bölge, sanayileşme açısından komşu bölgelere kıyasla geride kalmıştır. BugünTR22Böl-gesi’ndeçalışanlarınsadeceyüzde22,5’isanayisektöründeçalışırkenbuoranBursa-Eskişe-hir-Bilecikillerindeyüzde44,Tekirdağ-Edirne-Kırklareliillerindeiseyüzde46düzeyindedir.Aynışekilde,Türkiye’ninenbüyüksanayikuruluşlarınındağılımıaçısındanbakıldığındabölge-dehenüzbirhareketlenmeolmadığıgörülmektedir.Bölgedebugünitibariyle,İstanbulSanayiOdası’nınEnbüyük1.000firmalistesinegirentoplam14büyüksanayiişletmesibulunmakta-dır.Ancakbusayısonyıllardaartmadeğil,azalmaeğilimindedir.İstanbulveİzmirgibifiyatla-rınhızlıyükseldiğikentlerdentaşınmaktaolanbüyükşirketler,geneldeotoyollarasahipolan,erişilebilirlikimkânıyüksekçevreillereyönelmektedir.İnşaatıdevamedenveyapılmasıplan-lananyeniotoyolprojelerinin,TR22Bölgesiiçinbenzerbireğilimbaşlatabileceğisöylenebilir.

Bölgede Çanakkale, Balıkesir, Bandırma ve Edremit olmak üzere dört farklı alt bölge bulun-makta ve ekonomik imkânlar bu alt bölgelerde farklılık göstermektedir. Birbirindenfarklı

18

coğrafiveekonomikyapısalözelliklerarzedenbudörtfarklıaltbölgede,imalatsanayigeli-şimpotansiyelivesektörelözelliklerdefarklılaşmaktadır.Dolasıyladışticaretstratejisinindefarklılıklarıhesabakatacakbirkurgudaolmasıgerekmektedir.Geçerliverilerbulunduğundaanalizler, bu alt bölgeler bazında yapılmış; anket, odakgrubu ve sahagörüşmelerinde, altbölgelereilişkintespitlerinderinleştirilmesihedeflenmiştir.Bualtbölgelerioluşturanilçeler;kaynağadayalı,verimliliğedayalıveyenilikçiliğedayalıolmaküzereüçfarklıgrubaayrılmışveönerilenstratejilerinbufarklılıklarıhesabakatmasıamaçlanmıştır.

Bölgenin sektörel yapısına ve çeşitlenme potansiyeline dair bulgular

Bölgede bugün kısıtlı olan sanayi üretiminin az sayıda sektörde yoğunlaşmış olduğu görül-mektedir. Balıkesir’inençokkatmadeğerürettiğisektörler,gıda,kimyavefabrikasyonmetalürünleridir.İlinülkeekonomisindekipayıençokolansektörleriisegıda,kimyasallarvekim-yasalürünler,ağaçürünlerivemantarürünleridir.Balıkesir’deenfazlabankakredisini,zira-at,balıkçılıkvegıda-meşrubat-tütüngibigıdasektörlerininkullandığıgörülmektedir.Devletinverdiğiyatırımteşviklerindeniseenfazlaenerjisektörüfaydalanmaktadır.Çanakkale’deençokkatmadeğerüretilensektörler,anametalsanayi,diğermetalikolmayanmineralürünlervegıdadır.Çanakkale’ninülkeekonomisindekipayıençokolansektörleri,anametalsana-yi,diğermetalikolmayanmineralürünlerdir.BankakredileriveteşviklerdağılımıaçısındanÇanakkale’dekidurumBalıkesirilebenzeryapıdadır.Sektörelkredilerdegıdasektörüağırlıkoluştururkenenfazlateşvik,enerjisektörüneverilmektedir.

Bölgedeki gelenekselleşmiş sektörler genellikle doğal kaynağa dayalı endüstrilerdir.Ba-lıkesir’degıda,metal,ağaçürünlerivekimya;Çanakkale’deisegıda,metal,mobilyaveağaçürünleri,hem istihdamınhemdeülkegenelinekıyasla imalatsanayi içindekipayınyüksekolduğusektörlerarasındadır.Busektörlerintamamınınbölgedekidoğalbirkaynakvasıtasıylagelişmesi,bölgeninsektörelyapısınımevcutkaynaklarınşekillendirdiğiniortayakoymaktadır.

Tablo 1: Balıkesir ve Çanakkale’de Sektörlerde Çalışan Kişi Sayısı ve Sektörlerin Yerelleş-me Katsayısı

BalıkesirSektör Adı Çalışan Kişi Sayısı Yerelleşme Katsayısı

Gıdaürünlerininimalatı 14.881 3,25Fabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhi-zathariç)

4.2231,01

Tekstilürünlerininimalatı 2.337 0,49Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 2.323 0,99Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mo-bilyahariç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörülerekyapılaneşyalarınimalatı

1.9552,54

Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı

1.7071,19

Kimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 1.682 2,16Elektrikliteçhizatimalatı 1.555 1,18Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 1.362 0,74

19 TR22GÜNEYMARMARABÖLGESİDIŞTİCARETSTRATEJİSİVEEYLEMPLANI

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 1.162 0,56Mobilyaimalatı 1.079 0,61Giyimeşyalarınınimalatı 1.003 0,19Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı 644 0,39

Anametalsanayii 580 0,36Deriveilgiliürünlerinimalatı 530 0,77Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 378 0,55Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 258 0,53Diğerimalatlar 163 0,29Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı 157 0,42Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 139 0,25Temeleczacılıkürünlerininveeczacılığailişkinmal-zemelerinimalatı

930,45

İçeceklerinimalatı 78 0,5

Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 2 0,02

ÇanakkaleSektör Adı Çalışan Kişi Sayısı Yerelleşme Katsayısı

Gıdaürünlerininimalatı 3.840 2,14Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 3.156 3,42Anametalsanayii 2.715 4,33Mobilyaimalatı 1.378 1,99Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 842 1,17Giyimeşyalarınınimalatı 672 0,32Fabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhi-zathariç)

642 0,39

Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mo-bilyahariç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörülerekyapılaneşyalarınimalatı

510 1,69

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 313 0,39Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı

175 0,31

Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 158 0,59Kimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 101 0,33Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 89 0,46Deriveilgiliürünlerinimalatı 78 0,29


Tekstilürünlerininimalatı 43 0,02Diğerimalatlar 42 0,19Tütünürünleriimalatı 41 2,79Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı

34 0,05

Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 28 0,83Kâğıtvekağıtürünlerininimalatı 25 0,12Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı 23 0,16Elektrikliteçhizatimalatı 18 0,03

Kaynak:SGK/TEPAVÇalışmaları

20

Kapasite kullanım oranlarına ve beklentilerine bakıldığında önümüzdeki dönemde en bü-yük atılımın gıda sektöründen geleceği anlaşılmaktadır.BuçalışmakapsamındayapılanİmalatSanayiveDışTicaretAnketi’ninsonuçları,MerkezBankası’nınülkegeneliiçinyayım-ladığıkapasitekullanımverileriilebirlikteincelendiğindeTürkiyegenelinekıyaslabölgedekapasitekullanımoranınınyüksekolduğusektörler;metal,gıdavemobilyadır.Giyim,derivemotorlukarataşıtlarısektörlerindeisebölgenin,ülkegenelindendüşükbirkapasiteileüretimyapıldığıgörülmektedir.Gelecekikiyıliçerisindekapasitesiniartırmayıplanlayanfir-malarınyaklaşıküçtebirigıdasektöründeyken;bunufabrikasyonmetalürünleriveseramiksektörütakipetmektedir.

Anket verilerine göre bölgede yatırım ortamı kısıtı olarak görülen başlıca unsur, vergi oran-larıdır.Türkiye’ningenelindefirmalarınyüzde25’i,vergioranlarınıenönemlikısıtolarakgö-rürkenTR22Bölgesi’ndebuoranyüzde23ileTürkiyeortalamasınaçokyakındır.Bunundışın-da,makroekonomikbelirsizlik,mevcutişçilerinvasıfveeğitimseviyeleri, işgücümaliyetlerivefinansmanmaliyeti, firmalartarafındanyatırımlarıkısıtlayandiğerkritikunsurlarolarakdeğerlendirilmektedir.

Bölgede Gelişebilecek Yeni Üretim Alanları

Bu çalışma kapsamında bölge üretiminin ve ihracatının nasıl gelişebileceği, ürün bazında incelenmiştir. Temelde,ihracatınarttırılmasıiçindörtfarklıyolizlenebilir:(i)Mevcutürünlerimevcutpazarlarasatmak,(ii)Mevcutürünleriyenipazarlarasatmak,(iii)Yeniürünlerimevcutpazarlarasatmakve(iv)Yeniürünleriyenipazarlarasatmak.Buyaklaşımaparalelbirşekil-de,bölgedeöneçıkanmevcutvepotansiyelürünlertespitedilmiştir.12Mevcutvepotansiyelpazarları tespitetmekamacıylaseçilen19ürün içinuluslararasıkoşullaranalizedilmiştir.AnalizlerdeilkolarakTürkiye’ninhâlihazırdabuürünüençokihraçettiğipazarlar,dünyadaürünüençoktalepedenbölgeleryadatalebienhızlıartanbölgelertespitedilmiştir.Sonra-sındabupazarlardakirakipihracatçıülkelerinkimlerolduğubelirlenmiştir.Ensonaşamadaisemevcutvepotansiyelpazarlarda,Türkiye’ninuzaklıkvefiyataçısındanrekabettenegibiavantajlarayadadezavantajlarasahipolduğuanalizedilmiştir.Buanalizlerin,stratejigeliştir-meveplanlamasüreciniaydınlatmasıkadar,işdünyasınadayeniyatırımfırsatlarıiçinilhamvermesiamaçlanmıştır.

1 Bölgenin ihracatında öne çıkan ürünler, illerin en çok ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 sektör ve illerin ihracat sepe-tinde mukayeseli üstünlüğe sahip ilk 10 sektör arasından seçilmiştir. Bölge içerisinde üretim yapan bazı firmalar başka illerdeki vergi dairelerine kayıtlıdır. Bu firmaların ihracatı ise kayıtlı oldukları illerde kayıt altına alınmakta-dır. Ayrıca derinlemesine mülakatlar sırasında bölgede üretilen bazı ürünlerin başka iller üzerinden ihraç edildiği öğrenilmiştir. İhracat verilerindeki bu gibi eksikliklerden dolayı, ihracatta öne çıkan sektörler tespit edilirken imalatta öne çıkan sektörler ve derinlemesine mülakat sonuçlarına da başvurulmuştur.2 Potansiyel ürünlerin tespitinde, Güney Marmara Kalkınma Ajansı ve TEPAV tarafından hazırlanmış İmalat Sanayi Stratejisi ve Eylem Planı’nda ürün uzayı metodolojisi ile seçilmiş potansiyel sektörlerden ve derinlemesine mülakat sonuçlarından faydalanılmıştır.


Tablo 2: Uluslararası Koşulların Analiz Edildiği Seçilmiş Ürünler

Seçilmiş Ürünler ( HS)Kümeshayvanlarıetlerininişlenmesivesaklanması AlüminyumdançubuklarveprofillerKonserve(bitkiselürünler) DemirveçelikürünleriZeytinyağı DemirveyaalaşımsızçeliktenprofillerHazırlanmış/konserveedilmişbalıklarvb. FerroalyajlarSütürünleri MetalyapıveyapıparçalarıimalatıKakao,çikolataveşekerleme Tarımvegıdamakinelerininimalatı

SeramiksıhhiürünlerinimalatıKarayolunda kullanılanmotorlu taşıtlariçinkaroseriler

SeramikkarovekaldırımtaşlarıimalatıKarayolu taşıtları için aksam, parça veaksesuarlar

Kimyasallar MobilyaGübreler KırmızıetKaynak:TEPAVhesaplamaları

Stratejik Gelişme Eksenleri ve Eylem Planı

Raporun geri kalanında sunulan bulgular ışığında, beş farklı stratejik gelişme ekseni tes-pit edilmiştir.Bustratejikgelişmeeksenlerindekatedilecekmesafe,eylemplanlarınınetkinbirşekildehayatageçirilmesinebağlıdırvetümbunlarındışticaretingelişiminihızlandırma-sıöngörülmektedir.Sözkonusustratejikgelişmeeksenleriveeylemalanlarıaşağıdakişekil-dekurgulanmıştır.

• Dışticaretaltyapısınıngeliştirilmesi

• Mevcutfirmalarıngeliştirilmesi

• Doğrudanyabancıyatırımlarınartırılması

• Sınırötesiişbirlikleriningeliştirilmesi

• Yenipazarlaraaçılımsağlanması

Üst ölçekli planlar, bölgedeki mevcut durum ve eğilimler ile bölge paydaşlarıyla gerçek-leştirilen Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı Çalıştayı doğrultusunda bir eylem planı ha-zırlanmıştır. DışTicaretStratejisi’ndepaydaşlarınyüzde39’ununtercihettiği“Yenipazarlaraaçılımsağlanması”,yüzde24’ününtercihettiği“Dışticaretaltyapısınıngeliştirilmesi”veyüzde22’sinintercihettiği“Sınırötesi işbirlikleriningeliştirilmesi”,ençokağırlıkverilengelişmeeksenleriolmuştur.Sözkonusugelişmeeksenlerindekieylemlerveherbirgelişmeeksenin-depaydaşlarlabelirlenenbütçeağırlığıönerilerirapordasunulmaktadır.

22

TR22 Bölgesi Dış Ticaret Stratejisi gelişme eksenleri ve eylemlerine ek olarak, bazı ilkele-rin de tanımlanması faydalı olacaktır.Builkelere,bölgeseldışticaretstratejisininanayasasıolarakbakılabilir. Stratejinin odağı (firma tipolojisi, stratejik sektörler) zaman içindedoğalolarakdeğişirkenvegelişirkenbuilkelersabitkalabilir.Sanayistratejilerintemelilkelerin-denbiri, mevcut şartlar ve maliyet yapısı altında, bir girişimcinin gerçekleştirmeyeceği, an-cak gerçekleştirmesi durumunda arzulanan iktisadi yapıya erişilmesine katkı sağlayacak faaliyetin, devlet yardımıyla gerçekleştirilmesini sağlamak olmalıdır.Dış ticaret stratejisidoğrultusundadestekaraçlarınıtasarlarken,izlerkenvedeğerlendiripgözdengeçirirkenbutemel ilkeningözönündebulundurulması faydalıdır.Bu ilkelerarasındaaşağıdakilerin yeralmasıdüşünülebilir.

Rekabete ve dünyaya açıklık:Küresel ortamda rekabetgücüolmayacak yatırımlarıgerçekleştirmelerikonusundagirişimcileredestekvermemeyeözengösterilmelivegirişim-cilereyanlışyatırımsinyallerigönderilmemelidir.Günümüzdetemelöncelik,sanayileşmeyiteşviketmeninötesinegeçerekrekabetgücüolansanayiyatırımlarınıvefirmalarınverimlilik-leriniarttırmalarınısağlayacakprojeleriteşviketmekolmalıdır.

Sürdürülebilirlik:Yapılansahaçalışmalarında,bölgedesanayileşmeninönemininye-terinceiçselleştirilmişolduğu,ancakçevredetahribatayolaçacakbirsanayininhiçbirşekildearzulanmadığıgörülmüştür.21.yüzyılınkoşullarındabunuhayatageçirmekmümkündür.Son30yıldaTürkiye’ninbaşkabölgelerindeyapılanhatalarınTR22Bölgesi’ndeyapılamamasıiçinsürdürülebilirlikilkesininenönemliilkeolarakbenimsenmesişarttır.Sanayiningelişimininyeşilteknolojilerlebirliktedesteklenmesiöncelikliilkeolmalıdır.

Yetkinlik ve verimlilik artışına odaklılık (stratejik ayrımcılık): Firmalara doğrudandestekverilmesidurumunda,firmalardanbeklenenobjektifbaşarıkriterleribelirlenmeli;kri-terleriyerinegetirmeyenfirmalar,teşviksüresiiçindeizlenebilirolmalıvegereklidurumlardadesteklergeriçekilebilirolmalıdır.BubağlamdaAjanstakiizlemevedeğerlendirmealanında-kikurumsalkapasiteninönemiartacaktır.Birdiğerseçenekolarakbuişlev,programyürütmeilişkisikurulacakbirKalkınmaBankasıyadaKOBİBankasıaracılığıylagerçekleştirilebilir.

Katılımcılık, diyalog, öncelikleri şeffaf şekilde belirleme:Dışticaretstratejisininta-sarımındaveuygulamasında,konupaydaşlarıyladiyalogkanallarısürekliolarakaçıktutul-malıdır.Kamuileözelsektörarasında,sorunlarınvefırsatlarındoğruzamandaalgılanmasınaimkântanıyacakdiyalogmekanizmalarıolmalıvebumekanizmalardaşeffaflığaönemveril-medir.Bu,haksızrantarayışlarınınsınırlanmasınadaönemlibirkatkısağlayacaktır.

Sonolarakdışticaretstratejisinibaşarılıkılacakbirdiğertemelunsur,stratejikvizyonuhayatageçirecekaraçlarınvemekanizmalarıniyikurgulanmasıdır.Araçlarayönelikbusaptamalar,stratejilerinuzantısıolan“yolharitalarıveeylemplanlarının”oluşturulmasıiçingereklidir.

GİRİŞ

24

Dünyadaki ve Türkiye’deki Ticaret Eğilimleri ve Bu Eğilimlerin TR22 Bölgesi’ne Yansımaları

Küreselleşmenin hız kazanmasıyla dış ticaret politikalarının önemi artmıştır. 20. yüzyılın sonlarına kadar genellikle iç pazardaki üreticileri korumaya odaklanan dış ticaret politi-kaları, bu dönemden sonra dış ticaret açık olmayı destekleyen bir yapıya dönüşmüştür.Budönemdenitibarenküreselticaretinhacmigiderekartmışveküreseldeğerzincirlerineen-tegrasyonkavramıortayaçıkmıştır.Küreseldeğerzincirlerineentegrasyon,birürününüretimsürecindekiaşamalarınınfarklıülkelertarafındangerçekleştirilmesiolaraktanımlanabilir.3 Küreseldeğerzincirleri,bir firmanınüretiminbütünsüreçlerindeuzmanlaşmayıdenemesiyerine,üretiminbelirliaşamalarındarekabetüstünlüğükazanmasınayardımcıolur.Özellikle1990’lıyıllardansonraartanekonomikbütünleşmeile1950’live1990’lıyıllararasındasana-yileşmişülkelerindünyaimalatsanayiürünleri içerisindekipayıyüzde95’lerdenyüzde80’edüşmüş;bunakarşılıkgelişmekteolanülkelerinpayıyüzde5’tenyüzde20’yeyükselmiştir.4

Son yıllarda ülkelerin ihracatlarında yabancı katma değerin payı artarken Türkiye’nin de yabancı katma değerin payı yönünden AB (Avrupa Birliği) ve OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) ortalamasına yaklaştığı görülmektedir.Örneğin,ortalamadaABüyesibirülkedenihraçedilenbirürününüretimsürecininyüzde28’idiğerülkelertarafındanyapılır-ken;yüzde72’siihraçedilenülkeninkendisitarafındanüretilmiştir.1995’teABüyesiülkelerdeyerli-yabancıkatmadeğeroranıyüzde80’eyüzde20ikenOECDülkelerindebuoranyüzde85’eyüzde15olarakgerçekleşmiştir.Türkiye’deisesanayileşmeveküreselekonomilereenteg-rasyondüzeyidüşükolduğundanbuoranyüzde90’ayüzde10olarakgerçekleşmiştir.1995’tengünümüze,hemABveOECDülkelerindehemdeTürkiye’deyabancıkatmadeğerpayıyüzde20ileyüzde30arasındadeğişmeyebaşlamıştır.Türkiye’ninsözkonusugelişimindeGümrükBirliği’nindeetkisibulunmaktadır.

3 M.E. Porter. (1985). Competitive Advantage: Creatingand Sustaining Superior Performance. New York: The Free Press, 1985, s. 33-34.4 Dicken, P. (1998). Global Shift: Transformingthe World Economy. Third Edition.Paul Chapman Publishing Ltd.

1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Ticaret Eğilim

leri ve Bu Eğilim

lerin TR22 B

ölgesi’ne Yansımaları


Şekil 1: İhracatta Yabancı Katma Değer, Yüzde

Kaynak:OECDTIVA,TEPAVhesaplamaları

Küresel değer zincirlerine entegrasyon sonucunda ürünlerin üretim ve pazarlama aşamaları daha belirgin biçimde ayrışmaktadır.Gelişmekteolanülkeler,nispetendahaucuzateminet-tikleriişgücünedayalıkatmadeğeridüşüksektörlerdekaynağadayalıolaraküretimfaaliyetlerigerçekleştirmektedir.Teknolojigeliştirme,Ar-Ge,pazarlama,markalaşma,satışgibidahakat-madeğerlifaaliyetalanlarıisegelişmişülkelerdeyoğunlaşmaktadır.

Türkiye’nin, küresel değer zincirlerine entegrasyon yönünden halen gelişmekte olan ülke-lerdekine benzer bir yapıda olduğu görülmektedir. DünyaBankası’nın2014tarihliraporunagöre,Türkiye’dekipekçokfirmamontajveküreseldeğerzincirindedüşükkatmadeğerüretenfaaliyetlerdeuzmanlaşmıştır.5BuyüzdenTürkiye’ninküreseldeğerzincirlerinedahafazlauyumsağlamapotansiyelibulunmaktadır.TR22Bölgesi,Türkiyegenelinekıyaslaküreseldeğerzin-cirlerinedahaentegrehaldedir.Üretimdeküreseldeğerzincirineentegrasyonungöstergelerin-denbiriolanihracattayabancıiçerikoranı,2011yılındaTürkiyegenelindeyüzde25,7iken;TR22Bölgesi’nin ihracatınınyüzde26,2’siküreseldeğerzincirineentegrebiçimdeüretilen (üretimsüreçlerininbazıbölümlerifarklıülkelertarafındangerçekleştirilen)ürünlerdenoluşmaktadır.6

Gelişmekte olan ülkeler, üretim becerilerinde yapısal dönüşümler yaşayarak ihracatlarını, yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere yöneltmişlerdir. 1995-2009yıllarıarasındaOECDülkeleri farklı teknoloji düzeylerinde benzer bir ihracat artış hızı yaşarken; gelişmekte olanBRICS(Brezilya,Rusya,Hindistan,Endonezya,ÇinveGüneyAfrika)ülkelerininihracatıbüyükorandayüksek(ileri)teknolojilisektörlerdekiartışlagelişmiştir.Buyıllarda,OECDülkelerininihracatıyüzde100artarken,BRICSülkelerininihracatıyüzde421oranındaartışgöstermiştir.BRICSülkelerindekibuyüksekartışoranında,sözkonusuülkelerdeileriteknolojilisektörlerinihracatınınyaklaşık11katartmasıetkilidir.Türkiye’ninimalatsektörüihracatındakiartışoranıBRICSülkelerinindeüzerindeykenbuartışınbüyükorandaortadüşükteknolojilisektörlerdenkaynaklanmasıdikkatçekmektedir.Birbaşkadikkatçekennokta,Türkiye’deortaileriteknolojilisektörlerinihracatındakiartışoranınınOECDveBRICSülkelerindenyüksekolmasıdır.

5 Dünya Bankası. (2014): Tradingupto High Income, Turkey Country Economic Memorandum6 OECD.(2015): Trade in value added: Turkey, TEPAV hesaplamaları.

26

Şekil 2: Teknoloji Düzeylerine Göre OECD ve BRICS Ülkelerinin İmalat Sektörü İhracat Artış Oranları, Yüzde, 1995-2009

Kaynak:OECD,STANBilateralTradeDatabase,TÜİKveTEPAVHesaplamaları

Bölge illerinde yüksek teknolojili sektörlerin payı düşükken Balıkesir’in, orta yüksek tek-nolojili sektörlerde nispeten iyi durumda olduğu görülmektedir.Yapılananalizde,özellikleÇanakkale’ninyüksekveortayüksekteknolojilisektörlerdekipayınınçevreilleringerisindeolduğugörülmüştür.Balıkesir,ortayüksekteknolojilisektörlerinihracattakipayıyönündeniyidurumdaolsada ildedüşük teknolojilisektörlerinpayınınçevre illeregöre fazlaolmasıdikkatçekmektedir.ÇevreillerdenKocaeli’nin,İstanbulmetropolününbirparçasıolarakbumetropolünortadüşükteknolojiliüretimyapanihracatçılarınınyerleştiğibirşehirhalinegel-diğigörülmektedir.

Şekil 3: Teknoloji Düzeylerine Göre İhracatın Dağılımı, Yüzde, 2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri,OECDteknolojisınıflamasıveTEPAVHesaplamaları


Çevre illerle birlikte değerlendirildiğinde, 2002-2014 yılları arasında Balıkesir’in İzmir ile birlikte orta yüksek teknolojili sektörlerin ihracatına yöneldiği görülmektedir.2002’deyük-sekteknolojilisektörlerinihracattakipayıözellikleBursaveTekirdağ’dafazlaiken2014yılınagelindiğindebudeğerlerdegerilemegörülmüştür.ÖzellikleTekirdağ’dabudurumunnedeni,İstanbul’undesantralizasyonusürecindeildedüşükveortadüşüksektörlerdekiyatırımlarınyoğunlaşmasıdır.Budurum, İstanbul ve çevresindengelen yatırımların ildeki teknoloji dü-zeyinietkileyebildiğinigöstermektedir. İzmir veBalıkesir’de2002’deortayüksek teknolojilisektörlerinihracattakipaylarısırasıylayüzde20veyüzde16iken;budeğerler2014’tesıra-sıylayüzde31veyüzde33’eyükselmiştir.Buillerdeyüzde60’larseviyesindekidüşüktekno-lojili sektörlerin ihracat payları ise yüzde 40-50 dolaylarına çekilmiştir.Bu gelişmeler, sözkonusuikiilinihracatınınteknolojidüzeyiyönündenbirdönüşümyaşamaktaolduğunuortayakoymaktadır.Bölgenindiğer iliÇanakkale’de isedüşük teknolojili sektörlerdenortadüşükteknolojilisektörleregeçişeğilimigörülmektedir.Bununnedeni,büyükorandagıdasektörüihracatındakigerilemeileseramiksektörüihracatındakihızlıartıştır.

Düşük teknoloji

Orta düşük teknoloji

Orta yüksek teknolojiYüksek teknoloji

82%

18%

2002

17%

20142014

45%21%

20%38%

61%

33%18%

1%

2002

28%

77%

37%

2002

2%

16%

2014 2014

15%

16%

44%

23%

68%

33%31%

1%

52%

2002

Çanakkale Manisa İzmir Balıkesir

Orta düşük teknoloji

Düşük teknoloji

Yüksek teknoloji

58%

2002

64%

68%

24%

1%

2014

1%

7%30%

12%

33%

3%

2014

Orta yüksek teknoloji

3%

42%

46%

69%

26%

2002

27%

2014

29%

2002

44%

13%

Tekirdağ Kocaeli Bursa

Şekil 4: Teknoloji Düzeylerine Göre İhracatın Dağılımı, Yüzde, 2002-2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri,OECDteknolojisınıflamasıveTEPAVHesaplamaları

28

Balıkesir yüksek teknolojili, Çanakkale ise düşük teknolojili sektörlerde daha hızlı geliş-mektedir.Türkiyegenelinde2008-2014yıllarıarasındaSGK’yakayıtlıimalatsanayiistihdamıyüzde33artarkenbuartış,Balıkesir’deyüzde32,Çanakkale’deiseyüzde11oranındagerçek-leşmiştir.Teknolojidüzeylerinegörebakıldığında,Türkiyegenelindeözellikledüşükteknolo-jilisektörlerinistihdamıdahahızlıartarkenyüksekteknolojilisektörlerinistihdamındaazal-magörülmektedir.Çanakkale’debenzerbireğilimgörülürkenBalıkesir’deyüksekteknolojilisektörlerin istihdamındahızlıbirartışyaşanmıştır.Balıkesir,sonyıllardaki teknolojidüzeyiperformansıylagelişmekteolanBRICSülkelerindeolduğugibiyüksekteknolojilisektörlerinhızlıgeliştiğibirilolmuştur.

Şekil 5: Türkiye Genelinde ve Güney Marmara Bölgesi İllerinde Teknoloji Düzeylerine Göre İstihdamın Artışı, Yüzde, 2008-2014

Kaynak:SGK,2008-2014İstatistikYıllıkları,EurostatveTEPAVHesaplamaları

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ticari ilişkilerde kullanılmasıyla ortaya çıkan e-ticaretin yeri, küresel ticarette giderek önem kazanmaya başlamıştır. Küreselleşmenindeetkisiylehemüretilenürünleriuzakpazarlarasatmakhemdefarklıülkelerdeüretilenürünleredeğerkatarak farklıpazarlaragönderebilmek, ihracattaönemlistratejilerdenbirihalinegelmek-tedir.E-ticaretsayesinde,özellikleküreselpazarlardafaaliyetgösterenfirmalardahakolaypazarçeşitlendirmesiyapabilmekte,dahaetkindağıtımkanallarıileoperasyonelmaliyetlerinidüşürerekvemüşteriportföylerinigenişleterekriskyapısınıkontroledilirkonumagetirmek-tedir.7E-ihracatınişlemmaliyetleriniyüzde60azalttığıgörülmektedir.8

E-ticaret, Türkiye’de özellikle genç nüfusun fazla olmasının da etkisiyle hızlı bir artış gös-termektedir. KüreselpazararaştırmaşirketiEuromonitorInternational’agöre,Türkiyeçevri-miçiperakendesatışında2017yılınakadarsabitfiyatlarlayıllıkyüzde15,8,toplamdaiseyüzde107’likbirbüyümebeklenmektedir.9Aynıraporagöre,özellikleİnternetüzerindenalışverişinTürkiye’nine-ticaretinekatkıdabulunacağıöngörülmektedir.TR22Bölgesi’niniçindebulun-duğuDüzey1bölgesindeİnternetkullananlarınoranıyüzde59,7ikengenişbantbağlantıoranıyüzde64’tür.Sözkonusuoranlar,Türkiyegenelindesırasıylayüzde55,9veyüzde67,8’dir.Bu

7 http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/hizmetTicareti/eTicaret/eTicaret-Genel_Bilgi 27.11.2015 tarihinde elde edilmiştir.8 Şahbaz, U., Sökmen, A. ve Aytaç A. (2014) Türkiye’de E-İhracat: Fırsatlar ve Sorunlar, TEPAV9 E-commerce Europe. (2013).Turkey: Online retailtogrowover 100% in Turkey by 2017


durum,TR22Bölgesi’nidekapsayanBatıMarmara’da,altyapı imkânlarınarağmenİnternetkullanımoranınınülkegenelindekiseviyeyeulaşamadığınıgöstermektedir.Bunakarşınböl-gedekibireylerinyarısındanfazlasınınİnternetkullanıyorolması,e-ticaretinbölgeihracatınıarttırmakiçinkullanılabileceğinigöstermektedir.Ayrıca,sahaziyaretlerindedetespitedildiğiüzere,BalıkesirveÇanakkale’deyazılımşirketlerininsayısıgiderekartmaktadır.SGK İsta-tistikYıllıklarınagöre,2008’debölgeillerindebilgihizmetfaaliyetleriyürütenişletmemevcutdeğilken2014’tebualandaBalıkesir’de21,Çanakkale’deise9firmabulunmaktadır.İstihdamyönündeniseözellikleBalıkesir,2011’denitibarenhızlıbirgelişimgöstermiştir.

Şekil 6: Bölge İllerinde Bilgi Hizmet Faaliyetleri Yürüten İşletmelerdeki İstihdamın Gelişimi (2008-2014)

Kaynak:SGK,2008-2014İstatistikYıllıkları,EurostatveTEPAVHesaplamaları

Bölgede bilgi hizmet faaliyetlerinde öne çıkan Balıkesir’in e-ticarette de önde olduğu görül-mektedir. E-ticaretplatformlarındanSanalpazartarafındanoluşturulanharitayagöre,Türki-ye’dekie-ticaretinyüzde0,95’iBalıkesir,yüzde0,26’sıiseÇanakkaletarafındanyapılmaktadır.Balıkesir’inçevre illerdensadece İzmir’inveBursa’nıngerisindekalması,bualanda iyibirdurumdaolduğunugöstermektedir.ÇanakkaleiseçevreillerdensadeceEdirne’yiküçükbirfarklageridebırakabilmiştir.Budurum,Çanakkale’dee-ticaretinhemBalıkesir’ehemdeböl-gedışıillerekıyaslazayıfolduğunuortayakoymaktadır.

30

Şekil 7: Türkiye 2014 E-Ticaret Haritası

Kaynak:http://www.sanalpazar.com/eticaretharitasi/en_cok_satis_yapan_iller,7Aralık2015tarihindeerişilmiştir.

MEVCUT DURUM ANALİZİ

32

2.1. TR22 Bölgesi’nin İmalat Sanayi Yapısı

2.1.1. Sanayi Sektörüne İlişkin Genel Değerlendirme

2.1.1.1. Bölge Sanayisinin Tarihsel Gelişimi

Günümüzde, Balıkesir ve Çanakkale illerindeki imalat sanayinin geçirmiş olduğu dönüşümü 19. yüzyıldan başlayarak takip etmek mümkündür. TR22Bölgesi’nde,19.yüzyıldaimalatbe-cerileriözellikledokumavegıdailekısmendemadenciliğeyoğunlaşmıştır.1840’lıyıllardanitibarenözellikleBigaveBandırmaçevresindekurulanfabrikalarsadecebölgeninihtiyaçla-rınacevapvermekamacıyladeğil,İstanbul’unveülkeninihtiyaçlarınahitabenkurulmuştur.Örneğin,bölgedekipamukfabrikalarıordununkumaş ihtiyacınayönelikkabakumaş(çuha)imalederken10gıdaüretimi,İstanbul’unhububatihtiyacınıkarşılamayayönelmiştir.11

Bölgedeki tarihsel bir diğer üretim merkezi, bölgenin iç kısmında yer alan Balya ilçesidir. Balyayöresindekiimalat,ağırlıklıolarak19.yüzyılınikinciyarısındakurulanişletmelerceya-pılmıştır.BigaveBandırmaçevresindenfarklıolarakBalya’dakiimalat,özellikleAlmanlarınveFransızlarınyaptığıyabancıyatırımlarsonucundameydanagelmiştir.12

Ancak, Osmanlı’nın son döneminde bölgeye yapılan bu yatırımlar, Cumhuriyet Dönemi’nde süreklilik gösterememiştir. 1838 yılında İngiltere ile imzalananserbest ticaret antlaşması(Balta Limanı Antlaşması), sadece bölge sanayisinin değil, sanayileşme sürecine nispetenyenibaşlamışolanOsmanlısanayisinindegelişimineketvurmuştur.Buantlaşma,EmeklemeAşamasındakiEndüstriTezinde(InfantIndustry)savunulanyenisanayileşendevletlerinuygu-lamasıgerekenkorumacıpolitikanınsürdürülmesiniengellemiştir.13Buvebenzeriantlaşma-larıngetirdiğirekabetizorlayıcıfaktörler,bölgedeyenikurulmuşsanayilerin(bebeksanayiler)yerelleşmiş yabancı endüstrilerle rekabet etmesini zorlaştırmıştır. 1915 yılına gelindiğindebölgedebiriyünlüdokuma,birideğirmenolmaküzere iki fabrikakalmıştır.14Bölgesanayi-sindedevamlılığınenönemliistisnasınıiseMidilli’ninKomiköyündeKomiliHasantarafından

10 Giz, A. (1968). İslimiye Çuha Fabrikası, İSOD, 3 (27), s: 15-16.11 Genç, S. (2005). XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Karesi Sancağında Hububat Üretimi Ticareti ve İstanbul’un İaşesi-ne Katkısı, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, s: iv.12 Arslan, İ. (2010). Tanzimat’tan Cumhuriyete Bir Maden Şehri: Balya (1839-1923), International Journal of Social Science 3 (2), s:43.13 Melitz, M. J. (2004) When and how should infan tindustries be protected? Harvard University, Cambridge. 14 Yaşar, O. (2003). 1913 ve 1915 Yılları Sanayi Sayımı İstatistiklerine Göre Osmanlı Devleti’nde Tarıma Dayalı Sanayiler, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 40, s:52. Söz konusu sayımda sadece İstanbul, İzmir, Manisa, Bursa, İzmit, Karamürsel, Bandırma ve Uşak şehirlerinde sayım yapılmıştır.

2. MEVC

UT D

UR

UM

AN

ALİZİ


1878yılındakurulan,dahasonraAyvalık’ataşınanvebugündeüretimedevamedenKomiliZeytinyağıoluşturmaktadır.15

Cumhuriyet sonrasında bölgede çeşitli imalat işletmeleri kurulmuştur. Devlet öncülüğünde kurulan fabrikalara zamanla özel sektör işletmeleri de eklenmiştir.TR22Bölgesi’ndeCum-huriyetDönemi’ndedevlettarafındanaçılanfabrikalararasındasağladıklarıistihdamilegözeçarpanlar;ÇanakkaleŞarapveKanyakFabrikası,BalıkesirSEKAFabrikası,BalıkesirÇimentoFabrikası,ÇanakkalePlastikİşlemeFabrikası,BandırmaBorveAsitFabrikaları,ÇanakkaleSeramik,BandırmaYemFabrikası veÇanakkaleSentetikDeriFabrikası olaraksıralanabi-lir.SözkonusuişletmelerdensadeceBalıkesirÇimentoFabrikası(1989’taözelleştirilmiştir),BandırmaBorveAsitFabrikaları,ÇanakkaleSeramikveBandırmaYemFabrikasıhalafaaliyetgöstermektedir.Diğer fabrikalardanÇanakkalePlastik İşlemeFabrikası (2003’tePetkim’inAliağa tesisine taşınmıştır), Çanakkale SentetikDeri (2003’te özelleştirilmiş ve daha sonrakapanmıştır)ileÇanakkaleŞarapveKanyakFabrikası(2003’teözelleştirilmişve2006’daka-patılmıştır),bölgeninkapananfabrikalarıarasındadır.BalıkesirSEKAFabrikası,2003’teözel-leştirilmişolupişletmeninyenidenfaaliyetegeçmesigündemdedir.

2.1.1.2. Bölgedeki Sanayileşme Düzeyi

İşyeri Sayısı

Bölgede gıda, giyim ve mobilya gibi sektörlerdeki işyeri sayısı azalırken fabrikasyon me-tal ürünlerindeki işletme sayısında artış görülmektedir.2009yılındabölgedeki6.844imalatsanayi işletmesinin1.808’i gıda sektöründeykenbudeğerler 2012 yılındasırasıyla 7.234 ve1.672’dir.Bölgedekiişyerisayısıartarkengıdasektöründekiişyerlerininsayısıazalmıştır.Mo-bilyavegiyimsektörlerindededüşüşlergörülürkenbirçoksektörünbenzeribirorandakal-ması,2009ile2012yıllarıarasındaişyerisayısıyönündenbüyükbirdönüşümyaşanmadığınıgöstermektedir.Sadecefabrikasyonmetalürünleriimalatısektöründekiişyerisayısıyaklaşıkikikatınaçıkarak622’den1.176’yaulaşmıştır.

Tablo 3: İşyeri Sayılarına Göre Sektörel Dağılım, Yüzde

Sektör 2009 2010 2011 2012Gıdaürünlerininimalatı 26,4 20,3 20,5 23,1İçeceklerinimalatı 0,2 0,2 0,2 0,4Tekstilürünlerininimalatı 1,5 3,8 2,2 1,9Giyimeşyalarınınimalatı 12,7 13,7 10,9 9,1Deriveilgiliürünlerinimalatı 1,8 1,4 0,9 1,1Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mobil-yahariç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörü-lerekyapılaneşyalarınimalatı

16,4 16,5 5,6 17,3

Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 0,2 0,1 0,1 0,1Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 2,6 2,7 2,5 2,3

15 Komili Resmi Web Sitesi: http://www.komili.com.tr/html/general/komili.html

34

Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 0 c* cKimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 0,5 0,6 0,5 0,8Temeleczacılıkürünlerininveeczacılığailişkinmalze-melerinimalatı

c 0,0 c 0,1

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 2,9 9,3 4,9 4,4Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 8,4 7,4 6,9 8,6Anametalsanayii 0,3 0,3 0,3 0,2Fabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhizathariç)

9,1 10,2 24,1 16,3

Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı c 0,0 c cElektrikliteçhizatimalatı 0,6 0,9 3,3 1,5Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı

2,3 2,1 1,3 1,2

Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı

0,3 0,7 0,3 0,2

Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 0,2 0,5 0,2 0,2Mobilyaimalatı 10,3 5,9 11,1 7,1Diğerimalatlar 2,1 1,7 1,0 1,5Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 1,1 1,7 3,0 2,5

Kaynak:TÜİKYıllıkSanayiveHizmetİstatistikleriveTEPAVHesaplamaları *c=verigizliliğindendolayıgösterilememektedir.

Çalışan Sayısı

Bölgede ağaç ürünleri ve mobilya gibi sektörlerdeki işyeri sayısı azalırken fabrikasyon metal ürünleri ve diğer metalik olmayan mineral ürünlerdeki işletme sayısında artış görülmekte-dir. 2009-2012yıllarıarasındabölgedekiimalatsanayiistihdamı36.166’dan49.071’eçıkmıştır.İstihdamdakipayyönündenağaçürünleriyüzde9,8’denyüzde6,4’e,mobilyaiseyüzde6,7’denyüzde 4,4’e düşmüştür.Buna karşın, fabrikasyonmetal ürünlerinin payı yüzde 5,3’ten yüzde7,9’a,diğermetalikolmayanmineralürünlerinpayıiseyüzde10,2’denyüzde13’eyükselmiştir.Bölgedegıdasektörününyaklaşıkyüzde38’likpayıylailksıradakikonumunukorumasıdikkatçekmektedir.

Tablo 4: Çalışan Sayılarına Göre Sektörel Dağılım, Yüzde

Sektör 2009 2010 2011 2012Gıdaürünlerininimalatı 38,1 41,9 36,3 37,9İçeceklerinimalatı 0,4 0,3 0,4 0,6Tekstilürünlerininimalatı 1,8 3,7 4,4 1,6Giyimeşyalarınınimalatı 3,0 2,3 2,9 2,5Deriveilgiliürünlerinimalatı 1,4 1,5 1,1 1,6Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mobilyaha-riç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörülerekyapılaneşyalarınimalatı

9,8 5,6 3,5 6,4

Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 0,3 0,2 0,2 0,2


Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 1,2 1,1 2,7 1,1Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 0,0 0,0 c* cKimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 1,9 1,8 1,4 1,9Temeleczacılıkürünlerininveeczacılığailişkinmalzemele-rinimalatı

c 0,0 c 0,3

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 2,3 6,9 3,0 2,7Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 10,2 13,2 15,7 13,0Anametalsanayii c c c cFabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhizatha-riç)

5,3 4,4 7,3 7,9

Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı c c c cElektrikliteçhizatimalatı 2,8 2,4 1,9 2,5Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı 2,8 3,0 3,2 3,7Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırö-mork)imalatı

0,7 0,8 1,4 1,7

Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 0,6 0,7 0,5 0,6Mobilyaimalatı 6,7 2,8 5,9 4,4Diğerimalatlar 0,7 0,4 0,3 1,2Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 0,9 1,0 1,0 1,0


Ciro Değeri

Bölgede, gıda sektörünün istihdamdakine yakın oranda ciro değerine sahip olduğu, fabri-kasyon metal ürünlerinin ciro değerinin ise istihdama kıyasla epey geride kaldığı görül-mektedir. Bölgedebüyükölçekliişletmelerinbaskınolmasınedeniylebirçoksektöriçincirodeğeri,gizliverikategorisindedeğerlendirilmektedir.Kalansektörlerincelendiğindegıdanıntümimalatsanayisektörlerinincirolarıiçindeyüzde40’lıkbirpayasahipolduğuanlaşılmak-tadır.Ancak istihdamınyüzde7,9’unasahip fabrikasyonmetalürünlerinincirodeğerindekipayınınyüzde2,8olması,busektördekiçalışanverimliliğininimalatsanayiortalamasınagöredüşükolduğunuortayakoymaktadır.

Tablo 5: Ciro Değerine Göre Sektörel Dağılım, Yüzde

Sektör 2009 2010 2011 2012Gıdaürünlerininimalatı 37,4 42,2 39,2 40,1İçeceklerinimalatı 0,1 0,3 0,2 0,2Tekstilürünlerininimalatı 2,2 c c 1,9Giyimeşyalarınınimalatı 0,2 0,1 0,2 0,3Deriveilgiliürünlerinimalatı 0,3 0,4 0,3 0,6Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mobilyaha-riç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörülerekyapılaneşyalarınimalatı

8,0 3,0 2,5 2,6

Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 0,2 0,1 0,2 0,1

36

Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 0,3 0,2 0,6 0,1Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 0,0 0,0 c cKimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 4,6 4,5 3,6 4,1Temeleczacılıkürünlerininveeczacılığailişkinmalzemele-rinimalatı

c 0,0 c c

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 0,9 1,2 1,1 1,1Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 9,9 9,1 10,1 8,4Anametalsanayii c c c cFabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhizatha-riç)

2,0 1,8 2,3 2,8

Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı c 0,0 c cElektrikliteçhizatimalatı c 2,2 0,9 2,2Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı 1,1 1,8 1,4 2,4Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırö-mork)imalatı

0,7 c c c

Diğerulaşımaraçlarınınimalatı c 0,3 c 0,1Mobilyaimalatı 1,8 1,2 1,7 1,9Diğerimalatlar 0,1 0,1 0,0 0,1Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 0,1 0,2 0,1 0,1


Bölge illeri İSO 1000 listesine giren firma sayısı yönünden birçok komşu ilin gerisindedir. TR22Bölgesi,Türkiye’ninen fazlaciroyasahip işletmelerininyeraldığı İSO1000 listesinde2014yılında14firmayla26Düzey2Bölgesiiçerisinde16.sıradayeralmışvetümkomşuböl-geleriningerisindekalmıştır.Bölge illerindenBalıkesir’in12,Çanakkale’nin ise2 firma ilelisteyegirmesi,Balıkesir’inbuyöndendahabaşarılıolduğunugöstersedeil,İSO1000listesinefirmasokabilmekonusundakomşuillerdensadeceKütahya’yıgeridebırakabilmiştir.Kamu-nun17firmasınınbulunduğuİSO1000listesindeilksırayıalanil,365firmaylaİstanbul’dur.İstanbul’u76firmaylaİzmir,66firmaylaBursa,63firmaylaKocaelive56firmaylaGazianteptakipetmektedir.

Şekil 8: İllerin İSO 1000 Listesindeki Firma Sayıları, 2014

Kaynak:İSOverileriveTEPAVHesaplamaları


Şekil 9: İllere Göre 1000 Kişi Başına Düşen İmalat Girişim Sayıları, 2014

Kaynak:SGKverileriveTEPAVHesaplamaları

1915 yılında toplamda 2 fabrikası olan TR22 Bölgesi illeri, 2014 yılında toplam imalat girişim sayısına göre Türkiye’nin en büyük 15. (Balıkesir) ve 32. (Çanakkale) iline dönüşmüştür. 2014yılındaTürkiyegeneliortalamaimalatgirişimsayısı1911’dir.16BalıkesirveÇanakkaleisesıra-sıyla5.789ve2.314işletmeileTürkiye’ninsanayileşmişkentleriarasındayeralmaktadır.1000kişibaşınadüşenimalatgirişimsayısıÇanakkaleiçin25,Balıkesiriçin22olarakhesaplanmak-tadır.Ayrıca,imalathariciinşaat,ulaştırmagibifarklısektörlerindedâhiledildiğigirişimsayısısıralamasındaBalıkesir14.,Çanakkaleise30.sıradayeralmaktadır.Şekil9’dadagözlemlendiğigibi,imalatsanayininvarlığıaçısındanBalıkesirveÇanakkale,çevresindekiillereyakınbirper-formanssergilemektedir.

TR22 Bölgesi, ortalama üzeri sanayileşmiş bir bölge olarak görünse de katma değer üreti-mi yönünden istenilen düzeyde değildir. TR22Bölgesi’ndesanayinintoplamGSKDiçerisindekipayı yüzde22,2’dir.TürkiyegenelindeDüzey2BölgeleriarasındasanayininbölgeGSKD’sinekatkısıiseortalamadayüzde23,3olarakbulunmuştur.17Şekil10-a’dadagösterilmişolduğugibi,TR22Bölgesikatmadeğeryaratımıaçısındansanayiyedayalıolmayanekonomilerarasındayeralmaktadır.18YineaynıgörseldenyolaçıkarakBalıkesirveÇanakkaleillerininsanayidekatmadeğerüretmekonusundaçevresinegörezayıfkaldığısöylenebilir.Bursa,BilecikveEskişehirillerinikapsayanTR41Bölgesi’nde,yaratılankatmadeğerinyüzde41’isanayidengelmiştir.Ençokimalatgirişimininbulunduğuİstanbul’daisesanayininbölgeGSKD’sinekatkısıyüzde27’dir.BölgeekonomilerininboyutlarıgözönünealındığındaTürkiyesanayisininyüzde27’sininİstan-bul,yüzde10’ununiseTR41illeritarafındanüretildiğigörülmektedir.BalıkesirveÇanakkaleiseTürkiyesanayisininyüzde1,7’siniüreterekçevresindekibölgelerarasındansanayiGSKD’sineenazkatkısağlayanbölgeolmuştur.(Bkz.Şekil10-b)

16 Ortalama girişim sayısı, basit ortalama alınarak değil örneklemde ekstrem değerlerin olduğu durumlarda daha anlamlı sonuçlar veren medyan ortalama ile bulunmuştur. 17 Sanayinin bölge GSKD’sine ortalama katkısı, basit ortalama alınarak değil örneklemde ekstrem değerlerin olduğu durumlarda daha anlamlı sonuçlar veren medyan ortalama ile bulunmuştur.18 Düzey-2 ekonomileri, sanayinin katma değer içerisindeki payına göre gruplandırılmıştır. Gruplandırma yapı-lırken örneklemde Bursa, Bilecik ve Eskişehir (TR41) gibi ekstrem değerler olduğu için kartillere ayırma metodu kullanılmıştır.

38

a) Düzey-2 bölgelerinde sana-yinin toplam GSKD’deki payı

b) Türkiye’nin sanayi GSKD’si-ne Düzey-2 bölgelerinin katkıları

Şekil 10: GSKD’de Bölgelerin Sanayi Payı Yüzde, 2011

Kaynak:TÜİK,TEPAVhesaplamaları

TR22 Bölgesi’nde tarımın bölge ekonomisine katkısı, diğer bölgelere oranla fazladır. Bölge GSKD’sindeenetkilikalemolanhizmetler,bölgedekikatmadeğerinyüzde55,4’ünüyaratır-kentarımınetkisiyüzde22,3,sanayininetkisiiseyüzde22,2olarakbulunmuştur.Tarımınvesanayininbölgeekonomisinekatkısıbirbirlerineçokyakınolmaklaberaber,Türkiye’dekidiğerbölgelerilekıyaslandığındasanayideneldeedilenkatkınınaz,tarımdaneldeedilenkatkınınisefazlaolduğugözlemlenmiştir.2011’de,Türkiyegenelindebölgeekonomilerininortalamayüzde16’sıtarımdanbeslenmektedir.BalıkesirveÇanakkaleiseyüzde22,3ileTürkiyeortala-masınınbelirginbirşekildeüzerindedir.

Şekil 11: Bölge GSKD’sinde Tarımın Payı, Yüzde, 2011


2014 yılında imalatta toplam 128 bin kişiyi istihdam eden TR22 Bölgesi, sanayinin toplam istihdamdaki payına göre çevre illerden geride kalmıştır. (Bkz. Şekil 12-a)Ancaksanayideçalışankişibaşınaeldeedilenkatmadeğerebakıldığında,BalıkesirveÇanakkale’ninTürkiyeortalamasınınüstündebirverimliliğesahipolduğugözlemlenmektedir.Bölge;çevreillerdenAydın,Denizli,Muğla,İzmir,Tekirdağ,Edirne,Kırklareliveİstanbulbölgelerinenazarandahaverimlidir.Bursa,Eskişehir,Bilecik,Kocaeli,Sakarya,Düzce,Bolu,Yalova,Manisa,Afyon,Kü-tahya,UşakillerininoluşturduğubölgeleriniseTR22Bölgesi’negöreçalışanbaşınadahave-rimlibirimalatyapısınasahipolduğugözlemlenmiştir.(Bkz.Şekil12-b)


a) TR22 Bölgesi ile kıyaslanan komşu illerde ve Türkiye’de sanayinin toplam istihdamdaki payı, Yüzde, 2004-2011

b) Sanayide çalışan kişi başına katma değer, bin TL, 2011

Şekil 12: TR22 ve Çevre Bölgelerde Sanayi İstihdamı


2.1.2. Sektörel Dağılım ve İstihdam

Balıkesir ve Çanakkale illeri başta gıda ürünleri olmak üzere, ağaç ürünleri, mobilya, ana metal sanayi ve makine imalatında uzmanlaşmıştır. (Bkz. Tablo13)Herikiiliçindeyoğun-laşmayadayerelleşmekatsayılarına(LocationQuotient-LQ)göreimalatsektörlerisıralandı-ğında,sayılansektörlerinTürkiyegenelineoranlabölgededahayoğunolarakistihdamsağla-dığıgözlemlenmiştir.

Tablo 6: TR22 Bölgesi’nde İmalatın Sektörel Dağılımı, 2014

BalıkesirSektör Adı Çalışan Kişi Sayısı Yerelleşme Katsayısı

Gıdaürünlerininimalatı 14.881 3,25Fabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhi-zathariç)

4.223 1,01

Tekstilürünlerininimalatı 2.337 0,49Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 2.323 0,99Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mobil-yahariç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörü-lerekyapılaneşyalarınimalatı

1.955 2,54

Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı

1.707 1,19

Kimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 1.682 2,16Elektrikliteçhizatimalatı 1.555 1,18Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 1.362 0,74Kauçukveplastikürünlerinimalatı 1.162 0,56Mobilyaimalatı 1.079 0,61

40

Giyimeşyalarınınimalatı 1.003 0,19Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı

644 0,39

Anametalsanayii 580 0,36Deriveilgiliürünlerinimalatı 530 0,77Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 378 0,55Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 258 0,53Diğerimalatlar 163 0,29Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı 157 0,42Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 139 0,25Temeleczacılıkürünlerininveeczacılığailişkinmal-zemelerinimalatı

93 0,45


Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 2 0,02

ÇanakkaleSektör Adı Çalışan Kişi Sayısı Yerelleşme Katsayısı

Gıdaürünlerininimalatı 3.840 2,14Diğermetalikolmayanmineralürünlerinimalatı 3.156 3,42Anametalsanayii 2.715 4,33Mobilyaimalatı 1.378 1,99Makineveekipmanlarınkurulumuveonarımı 842 1,17Giyimeşyalarınınimalatı 672 0,32Fabrikasyonmetalürünleriimalatı(makineveteçhi-zathariç)

642 0,39

Ağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriimalatı(mobil-yahariç);saz,samanvebenzerimalzemelerdenörü-lerekyapılaneşyalarınimalatı

510 1,69

Kauçukveplastikürünlerinimalatı 313 0,39Başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipmanimalatı 175 0,31Kayıtlımedyanınbasılmasıveçoğaltılması 158 0,59Kimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatı 101 0,33Diğerulaşımaraçlarınınimalatı 89 0,46Deriveilgiliürünlerinimalatı 78 0,29


Tekstilürünlerininimalatı 43 0,02Diğerimalatlar 42 0,19Tütünürünleriimalatı 41 2,79Motorlukarataşıtı,treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı

34 0,05

Kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleriimalatı 28 0,83Kağıtvekağıtürünlerininimalatı 25 0,12Bilgisayarların,elektronikveoptikürünlerinimalatı 23 0,16Elektrikliteçhizatimalatı 18 0,03

Kaynak:SGK2014AralıkVerileri,TEPAVhesaplamaları


2.1.3. TR22 Bölgesi’nin Ekonomik Yapısı ve Rekabet Gücü

TR22 Bölgesi’nde ülke geneline göre imalat sanayi ile mesleki, bilimsel ve teknik faaliyet gösteren işletmelerin payı daha düşükken; konaklama ve yiyecek hizmeti ile ticaret faali-yeti gösteren işletmelerin payı yüksektir.TÜİKYıllıkSanayiveHizmetİstatistiklerinegöre,2012 yılında Türkiye genelinde 2.858.415 işletme faaliyet gösterirken TR22 Bölgesi’nde busayı 70.493’tür. Komşu bölgelerden TR21Bölgesi’nde (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) 70.653,TR31Bölgesi’nde(İzmir)174.185,TR33Bölgesi’nde(Manisa,Afyonkarahisar,Kütahya,Uşak)112.799veTR41Bölgesi’nde(Bursa,Eskişehir,Bilecik)ise144.168işyeribulunmaktadır.Böl-ge,işyerisayısıyönündenkomşularınıngerisindekalmaktadır.Bölgedekiişyerlerininsektöreldağılımınabakıldığında,yüzde42,2iletoptanveperakendeticaretileyüzde13,5ilekonaklamaveyiyecekhizmetleriöneçıkmaktadır.SözkonususektörlerinTürkiyegenelindekipaylarısı-rasıylayüzde40,9veyüzde8,9’dur.Budurum,busektörlerdebölgeninülkegenelinekıyasladaha fazlaoranda işyerinesahipolduğunugöstermektedir. İmalatsanayininyüzde10,3’lükpayasahipolduğubölgede,mesleki,bilimselveteknikfaaliyetgösterenişletmelerinpayıyüz-de3,8’dir.Busektörlerinülkegenelindekipaylarıisesırasıylayüzde13veyüzde5,2’dir.Böl-ge,Şekil13’tendegörüleceğiüzere,özelliklemesleki,bilimselveteknikfaaliyetlergösterenişletmelerinazlığıyönündenTR33,TR42veTR81 (Zonguldak,Karabük,Bartın,Kastamonu)bölgeleriylebirliktebatıdayeralanbölgelerdenfarklılaşmaktadır.

Şekil 13: Düzey 2 Bölgelerine Göre İmalat Sanayi İşyerlerinin Tüm İşyerleri İçindeki Payı, Yüzde, 2012

Kaynak:TÜİKYıllıkSanayiveHizmetİstatistikleriveTEPAVHesaplamaları

Şekil 14: Düzey 2 Bölgelerine Göre Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyet Gösteren İşyerleri-nin Tüm İşyerleri İçindeki Payı, Yüzde, 2012


42

Bölgede öne çıkan ve geride kalan sektörler, istihdam yönünden de benzerlik göstermek-tedir. Dahaöncedebelirtildiğiüzere,Türkiyegenelindeyüzde27,2olanimalatsektörüistih-damınınpayı,TR22Bölgesi’ndeyüzde22,5’tir.Buoran,komşubölgelerdenTR21Bölgesi’ndeyüzde46,TR33Bölgesi’ndeyüzde34,1veTR41Bölgesi’ndeyüzde43,8’dir.Bölgedeistihdamındaişyerlerisayısındaolduğugibiturizmveticaretsektörlerindeyoğunlaştığıgörülmektedir.Bölge,buyönüyleAydın,DenizliveMuğlaillerindenoluşanTR32Bölgesi’nebenzemektedir.DetaylısektöreldağılımEk1’desunulmaktadır.

Şekil 15: Düzey 2 Bölgelerine Göre İmalat Sanayi İstihdamının Tüm İstihdam İçindeki Payı Yüzde, 2012


Bölge illerinden Çanakkale’de sektörel yoğunlaşma daha yüksektir. Sektörel yoğunlaşma-lar, en çok istihdamın sağlandığı ilk üç sektörün toplam imalat istihdamındaki payı ile ifade edilmiştir.19 Bölgedeki24imalatsektörüarasındagıdaürünleri, fabrikasyonmetalürünleri,tekstilürünleriimalatındaçalışanlarınsayısıBalıkesir’inimalattakitoplamistihdamınınyüz-de56’sını oluştururken;gıdaürünleri, diğermetalikolmayanürünler, anametal sanayindeçalışanlar, Çanakkale’nin imalattaki toplam istihdamının yüzde 65’ini oluşturmaktadır.20 Birbaşkadeyişle,Balıkesir’desektörelyoğunlaşmaoranı(CR3)yüzde56ikenÇanakkale’deyüz-de65’tir. 81 il içerisindesektörel yoğunlaşmaoranı iseortalamayüzde63seviyelerindedir.Buoranagöre, imalattasektörelyoğunlaşma,Balıkesir’deTürkiyeortalamasıüzerindeykenÇanakkale’deTürkiyeortalamasınınaltındadır.ÇevreillerlekıyaslamayapıldığındaBalıkesir;Bursa,KütahyaveTekirdağillerineyakınbirsektörelyoğunlaşmayasahipolsadaManisa,Ko-caeli,İstanbulveİzmirilleriningerisindekalmaktadır.ÇanakkaleiseçevreillerdenKırklare-li’neveYalova’yabenzemekleberaberdiğerçevreillerindengeridekalmaktadır.(Bkz.Şekil16)

19 Yoğunlaşma Oranı (Concentration Ratio) yaygın olarak ilk 3, ilk 4 ya da ilk 8 sektörün toplam içerisindeki payı olarak hesaplanmaktadır. Bu oranda sektörlerin üretimdeki ya da istihdamdaki payları kullanılabileceği gibi oriji-nalinde bu oran, firmaların sektördeki pazar payları ile hesaplanmaktadır.20 Balıkesir’de tütün ürünleri imalatı, Çanakkale’de ise temel eczacılık ürünleri imalatı sektöründe çalışan bulun-mamaktadır.


Şekil 16: 81 İlde İstihdamda Sektörel Yoğunlaşma, CR3, Oran, 2014

Kaynak:SGK2014Aralıkverileri,TEPAVhesaplamaları

Balıkesir ve Çanakkale, ülke geneline kıyasla sektörel çeşitliliği dengeli dağılan iller ara-sında yer alırken; çevre illerden İzmir, Manisa ve Bursa’nın Güney Marmara Bölgesi ille-rinden daha dengeli bir sektörel dağılıma sahip oldukları görülmektedir.2122 YoğunlaşmaoranlarındanfarklıolarakHerfindahl-HirschmanEndeksi,ilk3sektöründeğil,istihdamıntümsektörlerarasındanekadareşitdağıldığınabakmaktadır.Endeksdeğerininyüksekolması,ildekiimalatsektörüistihdamınınbellialtsektörlerdeyoğunlaştığını,küçükolmasıiseildekisektöreldağılımındengeliolduğunugöstermektedir.Türkiye’deençeşitliimalatyapısınasa-hipillersırasıylaİzmir,AnkaraveKocaeliolaraklistelenmiştir.YinesırasıylaAğrı,Karaman,Ardahaniseistihdamdasektörelyığılmalarınençokgözlemlendiğiüçilolmuştur.Bölgeille-rindekideğerlerebakıldığındaiseİzmir,ManisaveBursa’nıngerisindeyeralanBalıkesirveÇanakkale’nin;Tekirdağ,KırklareliveKütahyailebenzerbirsektörelçeşitliliğesahipolduğugörülmektedir.

Şekil 17: İllere Göre Herfindahl-Hirschman Endeksi Değerleri, 2014

Kaynak:SGK2014İstatistikYıllığıveTEPAVhesaplamaları

Bölge illeri yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlerin istihdamında geride kalırken Ba-lıkesir bu yönden Çanakkale’nin önündedir.Eurostattarafındanyapılanteknolojidüzeyisı-

21 Hirschman, A. (1945). “National Power and the Structure of ForeignTrade”, University of California Press, 155-62. Herfindahl, O (1950). “Concentration in the Steel Industry”, Doktora tezi.22 Hirschman-Herfindahl Endeksi (HHE), ilk olarak Hirschmann (1945)’te tanıtılmakla beraber aynı yöntem, endeksin varlığından habersiz olarak Herfindahl (1950)’de tanıtıldığı için, endeks iki akademisyenin ortak çalışması kabul edilmiştir.

44

nıflamasına23göre,eczacılık,bilgisayarveelektronikürünleriimalatı(NACERev.2kodları21ve26)yüksek;kimya,elektrikliteçhizat,başkayerdesınıflandırılmamışmakineveekipman,motorlutaşıtlarileulaşımaraçlarıimalatısektörleri(NACERev.2kodu20,27,28,29ve30)iseorta-yüksekteknolojilisektörlerolaraktanımlanmaktadır.BusektörlerdeBalıkesir’inis-tihdamı6.222ikenÇanakkale’ninistihdamı440’tır.Bunakarşın,sözkonususektörlerinistih-damıBursa’da77.871,İzmir’de46.931,Manisa’da27.648veTekirdağ’da24.794’tür.BölgeninözellikleÇanakkale’deyüksekteknolojilisektörleregeçiştesorunyaşadığıgörülmektedir.

Şekil 18: İllere Göre Yüksek ve Orta Yüksek Teknolojili Sektör İstihdamı, 2014

Kaynak:SGK2014İstatistikYıllığıveTEPAVhesaplamaları

Sektörel katma değerler, TR22 Bölge Planı (2014-2023)’ndaki metodun uyarlanması ile ana-liz edilmiştir. Buanalizde,Türkiye’deçalışanbaşınasektörelkatmadeğerlerdörtbasamak-taTÜİKverileriilehesaplanmıştır.Verieksikliğindendolayı,ilbazındakianalizlerde,Türkiyegenelindekiçalışanbaşınadörtbasamaklısektörelkatmadeğerverilerikullanılmıştır.Dahasonrasında,ilbazındaSGK’danedinilmişçalışansayılarıveTürkiyegeneliçalışanbaşınakat-madeğerleri,ildekisektörelkatmadeğerlerihesaplamakiçinkullanılmıştır.24EnsonadımdaiseNACERev.2’yegöredörtbasamaktayapılananalizler,sektörbazlıkarşılaştırmalaryapa-bilmekiçinikibasamaktatoplulaştırılmıştır.Hesaplamalarınilkbaştadörtbasamaktayapılıpdahasonrasındaikibasamaktatoplulaştırılmasıylasektördekikatmadeğeriyüksekolanfaa-liyetleriledüşükolanfaaliyetlerinetkisiayrıştırılmıştır.Örneğingıdasektörü,ülkegenelindeçalışanbaşınakatmadeğeri37bin liraolanbirsektörken;Balıkesir’deaynısektördedahakatmadeğerlifaaliyetlerinyürütülmesiileilingıdasektöründekiçalışanbaşınakatmadeğeri39binliraolarakbulunmuştur.

Balıkesir’in ülke ekonomisinde en çok paya sahip olduğu ilk üç sektör; gıda, kimyasallar ve kimyasal ürünler, ağaç ürünleri ve mantar ürünleridir.Bölgedeki24sektörarasından ilk10sektördekifaaliyetler,Balıkesir’inimalattaneldeettiğikatmadeğerinyüzde89’unuoluş-turmaktadır.Balıkesir’deimalattaneldeedilenkatmadeğerinyüzde35’i,gıdaürünleriima-latındangelmektedir.Balıkesir,2014yılındagıdaürünleriimalatında590milyonliralıkkat-madeğeryaratarakTürkiyegenelindesektörelkatmadeğerinyüzde3,7’siniüretmiştir.Gıda

23 Eurostat, “High-technology” and “knowledge based services” aggregations based on NACE Rev. 2 (2009)24 TÜİK Yıllık ve Sanayi Hizmet İstatistiklerinde en güncel veri 2012 yılına aittir. SGK verileri ise 2014 yılına aittir. Veri eksikliğinden dolayı bu analizde çalışan başına sektörel katma değerin 2012-2014 arası sabit kaldığı varsayıl-mıştır.


ürünleriimalatındansonraise212milyonlirailekimyasallarınvekimyasalürünlerinimalatıilinençokkatmadeğeryarattığı ikincisektördür.BusektördedeBalıkesir,Türkiyegenelisektörelkatmadeğerinyüzde3,2’sinioluşturmuştur.Balıkesir’inençokkatmadeğereldeettiğiyedincisektörolanağaç,ağaçürünlerivemantarürünleriiseilinülkeekonomisindeençokkatmadeğeryarattığıüçüncüsektördür.Busektördeülkedekikatmadeğerinyüzde3,1’i,Balıkesirtarafındanoluşturulmuştur.(Bkz.Şekil19)

Şekil 19: Balıkesir’in En Çok Katma Değer Elde Ettiği İlk 10 Sektör ve Balıkesir’in Türkiye Genelindeki Payı, 2014Kaynak:TÜİKYıllıkveSanayiHizmetİstatistikleri(2012),SGK2014Aralıkverileri,TEPAVhesaplama-ları,TR22BölgePlanı2014-2023

Çanakkale’nin ülke ekonomisinde en çok paya sahip olduğu ilk üç sektör; ana metal sanayi, diğer metalik olmayan mineral ürünler ve tütün ürünleridir. Çanakkale’de imalattaneldeedilenkatmadeğerinyüzde18’ianametalsanayiimalatındangelmektedirveTürkiyegenelin-debusektördekikatmadeğerinyüzde2,2’siÇanakkaletarafındanüretilmektedir.Bölgedeki24sektörarasından ilk10sektördeki faaliyetler,Çanakkale’nin imalattaneldeettiğikatmadeğerinyüzde94’ünüoluşturmaktadır.Çanakkale,2014yılındagıdaürünleriimalatında247milyonliralıkkatmadeğeryaratarakTürkiyegenelindesektörelkatmadeğerinyüzde2,2’sinioluşturmuştur.Anametalsanayi imalatındansonraise195milyonlirailediğermetalikol-mayanmineralürünlerinimalatı,ilinençokkatmadeğeryarattığıikincisektördür.Busek-tördedeÇanakkale,Türkiyegenelisektörelkatmadeğerinyüzde2’sinioluşturmuştur.Tütünürünleri imalatındaise12milyonlira ileTürkiye’dekisektörelkatmadeğerinyüzde1,2’siniüretmiştir.(Bkz.Şekil20)

46

Şekil 20: Çanakkale’nin En Çok Katma Değer Elde Ettiği İlk 10 Sektör ve Çanakkale’nin Tür-kiye Genelindeki Payı, 2014

Kaynak:TÜİKYıllıkveSanayiHizmetİstatistikleri(2012),SGK2014Aralıkverileri,TEPAVhesaplama-ları,TR22BölgePlanı2014-2023

TR22 Bölgesi, imalatında katma değerde önde gelen sektörlerden gıda, fabrikasyon metal ürünleri ve ana metal sanayi ile Türkiye genelinde katma değerin yüzde 27’sini oluşturur-ken ülke genelinde daha çeşitli bir sektörel dağılım gözlemlenmiştir. Balıkesir’de imalat-taneldeedilenkatkıdeğerininyüzde35,5’ini,Çanakkale’deiseyüzde18,3’ünüoluşturangıdaürünleriimalatı,Türkiye’ninimalatınınsadeceyüzde11,3’ünüoluşturmaktadır.Ayrıca,yüzde11,3’lükpayilegıdaürünleriimalatı,Türkiyeimalatınadaençokkatkıverensektörkonumda-dır.Sektörpaylarınındağılımınabakıldığındaiseilk10sektörünpayı,Türkiyegenelindeyüzde74olarakgörülmektedir.Balıkesir’debuoranyüzde89iledahakonsantrebiryapıyaişaretetmektedir.Çanakkale’dedahadakonsantrebiryapıylabuoranyüzde94’tür.TürkiyegenelisektörelkatkıpaylarınınTR22Bölgesi’ndenfarklılaştığıbirdiğernoktaiseTürkiye’detekstil,giyimeşyaları,kauçukveplastikürünlervemakineekipmanlarıkurulumununveonarımınınekonomiyedahaçokkatkısağlamasıdır.(Bkz.Şekil21)


Şekil 21: Türkiye’nin En Çok Katma Değer Elde Ettiği İlk 10 Sektörün Toplam Katma Değer İçindeki Payları ve Bu Sektörlerin TR22 İllerinin İmalatındaki Payları, Yüzde, 2014


Balıkesir ve Çanakkale, çalışan başına daha verimsiz oldukları sektörlere yoğunlaşmıştır. Balıkesir’deçalışanbaşınaençokkatmadeğerineldeedildiğisektörler,kokkömürüvera-fineedilmişpetrolürünleri,kimyasallarvekimyasalürünler,temeleczacılıkürünleriolaraksıralanmaktadır.(Bkz.Şekil22-a)Çanakkale’deçalışanbaşınakatmadeğerinençokolduğusektörlerisetütünürünleri,kokkömürüverafineedilmişpetrolürünleri,kimyasallarvekim-yasalürünlerdir.(Bkz.Şekil22-b)BalıkesirveÇanakkale’ninsektörel istihdamdağılımındaisebusektörleroldukçagerilerdedir.Bazısektörlerdekiyüksekverimlilik,sektördeazsayıdaçalışanolmasınabağlıolabilir.BudurumaistisnaolarakBalıkesir’inkimyasallarvekimyasalürünlerdekiimalatıgösterilebilir.Busektör,Balıkesir’de1.682çalışanla,çalışanbaşınave-riminenfazlaolduğuveençokkatmadeğerineldeedildiğiikincisektörolarakbulunmuştur.

a) Balıkesir b) Çanakkale

Şekil 22: TR22 İllerinde Çalışan Başına Katma Değeri En Yüksek Olan İlk 10 Sektör, Bin TL, 2014


TR22 Bölgesi illerinden Balıkesir, daha sofistike bir imalat sepetine sahipken Çanakkale, düşük sofistikasyona sahiptir. DünyaEkonomikForumu,ülkelerirekabetgücüaçısındankay-nağadayalı,verimliliğedayalıveinovasyonadayalırekabetedenülkelerolaraküçayrıkate-gorialtındatoplayarakfarklıülkeler içinfarklıpolitikalarönermektedir.25 İmalatsanayiya-25 World Economic Forum. (2014). The Global Competitiveness Report 2014–2015. Geneva: WEF.

48

pısınıanlamakiçintekdüzlemliyaklaşımlaryerine,HarvardÜniversitesi’ndegeliştirilençokdüzlemlibiryaklaşımtemelalınmıştır.26Buyaklaşımagöreiller/ilçeler,(i)Üretimyapılarınınözgünlüğü,(ii)Ürettiğiürünlerinsofistikasyonu,(iii)Ekonomikçeşitlilikdüzeyive(iv)Sıçramayapabilmekabiliyeti (mevcutüretimsepetiyleüretilebilmeolasılığı yüksekürünlerinsayısı)parametrelerinegöredörtfarklımodelilestratejimatrisindeincelenmiştir.Şekil23’te,Türki-ye’nin81ili,üretiminniteliğiniarttırmakiçingerekenpolitikalarınniteliğinegöreçokdüzlemlistratejimatrisindekonumlandırılmıştır.Herfarklımodeliçinfarklıtürdegündemlerinolduğustratejimatrisindekibölgelerinözellikleriiseaşağıdakigibidir.

Temel model #1: Solüstköşedeyeralaniller,sıradanolmayan(azsayıdaildeüre-tilebilen),niteliği vebaşkasektörleresıçramapotansiyeli yüksekürünlerüretmektedir.Builler,sahipolduklarıüretimbecerileriyleüretimyapılarınınniteliğiniherhangibirmüdahaleolmaksızıngeliştirebilmeşansınasahiptir.Varolanbüyümedinamiğinigüçlendirmekiçinbuillerdeinovasyonekosisteminigeliştirecekrisksermayesi,özelsermayeortaklığı,fikrimülki-yethaklarıvb.,esnekbirsanayipolitikasıiledesteklenebilir.TR22Bölgesi’ndenBalıkesirbugruptayeralmaktadır.AynızamandaçevreillerdenTekirdağ,Kocaeliveİzmir’indebugruptayeralması,Balıkesir’ingelecektebölgedekirolünüetkileyebilecekbirdurumolarakdeğer-lendirilebilir.

Temel model #2: Solaltköşedeyeralaniller,sıradanolmayan(azsayıdaildeüretile-bilen)ancakmevcutbecerisetininbaşkasektörleregeçiştenispetenyetersizkaldığıürünler-deuzmanlaşmıştır.Builleriçinyenisektörleregeçişgörecezorolduğuiçinmevcutendüst-rilerde rekabet gücününarttırılması öncelikli politikadır. Ayrıca, niş sektörlerdeuzmanbuiller,piyasakoşullarınabağlıoluşacakriskleriazaltmakiçinpazarçeşitlendirmesineihtiyaçduymaktadırlar.

Temel model #3:Sağüstköşedeyeralaniller,diğerlerinenazarandahasıradansek-törlerdeuzmanlaşmıştır.Mevcutbecerisetiilenitelikseviyesidahayükseksektörleregeçişisenispetenkolaydır. Yapısal dönüşümpolitikalarına ihtiyaç duyanbu illerde, üretimin or-talamaniteliğiniarttırıcısektörlerindesteklenmesiuygunolacaktır.Varolanbeceriseti ilesıçramaihtimalininyüksekolduğuniteliklisektörlerodağaalınırkenişgücübecerileriveka-litealtyapısı,hedeflenensektörlerbazalınarakgeliştirilmelidir.Sektörlerarasıgeçiştehedefsektörler,yabancıyatırımlarvebuyatırımlarıdavetedebilecekyaşamkalitesistandartlarınınteminiiledesteklenmelidir.TR22Bölgesi’ndenÇanakkale,bugruptayeralmaktadır.

Temel model #4:Sağaltköşedeyeralaniller,üretimniteliğininveniteliklisektörleresıçramakabiliyetinindüşükolduğuürünlerdeuzmanlaşmıştır.Yapısaldönüşümpolitikalarınaençokihtiyaçduyanbuillerde,küreselveyereltalebinartışgösterdiğiherhangibirsektörüngelişiminimümkünkılacakşekildetemelaltyapıilebağlantı(connectivity)düzeyinivesınır-ö-tesiişbirlikleriniarttıracakpolitikalarıdesteklemekgerekir.İlköncegereklitalebiyaratmakiçinhizmetlersektörünü(dışkaynakkullanımıileçağrımerkezlerininkurulmasıvb.)destek-lemekdebiralternatifolabilir.

26 Hausmann, R. ve B. Klinger. (2006). Structural Transformation and Patterns of Comperative Advantage in the Product Space. Center for International Development, Harvard University, Working Paper No.128.


Şekil 23: 81 İlin Strateji Matrisi Üzerindeki Konumu, 2014

Kaynak:SGKAralık2014verileri,TÜİK,TEPAVhesaplamaları

Strateji matrisindeki konumlandırma sonucuna göre, hem Balıkesir hem de Çanakkale, mevcut durumdaki beceri setleri ile sofistike başka sektörlere “sıçrama” kabiliyetine sa-hiptir. Niteliği yükseksektörlerdeuzmanlaşmışBalıkesir’in yapısaldönüşümü, ilinmevcutüretimniteliğindendahaniteliklisektörlerindesteklenmesiylegeliştirilebilir.YenisektörleresıçrayıştaBalıkesir,inovasyonekosisteminigeliştirecekrisksermayesi,özelsermayeortaklı-ğı,fikrimülkiyethaklarıvb.’nidestekleyecekesnekbirsanayipolitikasıiledesteklenebilir.Ba-lıkesir’denfarklıüretimyapısınasahipÇanakkaleisenispetendahaazniteliklisektörlerdeuz-manlaşmışdurumdadır.YapısaldönüşümpolitikalarınaözellikleihtiyaçduyanÇanakkale’deüretiminortalamaniteliğiniarttırıcısektörlerindesteklenmesiuygunolacaktır.Çanakkale’nindönüşümünde,sıçrama ihtimalininyüksekolduğunitelikli sektörlereodaklanılırken işgücübecerilerininvekalitealtyapısınınhedeflenensektörlerbazalınarakgeliştirilmesigerekir.

Bölge ilçelerinin Türkiye’deki diğer iller ile kıyaslanmasıyla oluşturulan Strateji Matrisi, ilçelerin birbirlerinden oldukça farklılaştığını göz önüne sermektedir. Balıkesir Merkez(AltıeylülveKaresi),ÇanakkaleMerkez,BandırmaveEdremit ilçelerihemyükseksıçramakabiliyetinehemdenitelikliürünleredayalıbirüretimyapısınasahiptir.Diğertümilçelerisedüşüksıçramakabiliyetinesahiptir.Builçeler,mevcutbecerisetlerinikullanarakkendiiçdi-namikleriyleüretimdenitelikleriniarttırmaktagüçlükçekmektedir.Biga,Çan,Gönen,Erdek,KepsutveSusurlukisegörecenişsektörlerdeuzmanlaşmışilçelerdir.

50

Şekil 24: TR22 Bölgesi’ndeki İlçelerin Strateji Matrisi Üzerindeki Konumu, 2014

Kaynak:SGKAralık2014verileri,TÜİK,TEPAVhesaplamaları *SGKverilerininadapteedilmemişolmasındandolayıAltıeylülveKaresiilçeleri,12Kasım2012tarihli6360sayılıkanunundanöncekihaliyleBalıkesir’inMerkezilçesiolarakalınmıştır.

2.2. Bölgedeki Dış Ticaret Eğilimleri

Son 10 yıllık dönemde, Balıkesir’in ihracatının Çanakkale’ye kıyasla daha hızlı ve ülke or-talamasının üzerinde bir hızla geliştiği görülmektedir. TÜİKDışTicaretİstatistiklerinegöre,2014yılındaBalıkesir537,Çanakkaleise149milyondolarihracatgerçekleştirmiştir.Türki-yeihracatındaBalıkesir’inpayıyüzde0,34ikenÇanakkale’ninpayıyüzde0,09seviyesindedir.2004-2014 yılları arasındaki gelişime bakıldığında, Balıkesir’in yıllık ortalama yüzde 13’lükartışla,Çanakkale’ninyıllıkortalamaartışhızıolanyüzde8’igeridebıraktığıgörülmektedir.Türkiyegenelindeisebuoranyüzde11,5civarındadır.Bölgeihracatınındüşükgörünmesininnedenlerindenbiri,büyükölçekliişletmelerinyönetimmerkeziolarakİstanbul’ukullanmalarıveihracatlarınınİstanbulmerkezliolarakkayıtaltınaalınmasıdır.Gerçekleştirilenmülakat-lardadagörülenbudurumailişkinfirmabazlıdeğerlendirmelere,ilerleyenbölümlerdeyerverilecektir.


14917517014413786157971036269

537619

476409378365346317

228228158

2004 2008 2009200720062005 2012 2013 20142010 2011

Çanakkale Balıkesir

Şekil 25: Güney Marmara Bölgesi İllerinin İhracat Eğilimleri, Milyon Dolar, 2004-2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleriveTEPAVHesaplamaları

Bölge illerinin ithalatı, ihracatlarıyla benzer bir oranda artış göstermektedir.TÜİKDışTi-caretİstatistiklerinegöre,2014yılındaBalıkesir’in512,Çanakkale’ninise78milyondolarlıkithalatıvardır.Türkiye’nintoplamithalatındaBalıkesir’inpayıyüzde0,21ikenÇanakkale’ninpayıyüzde0,03’tür.2004-2014yıllarıarasındahemBalıkesir’inhemdeÇanakkale’ninithalat-larınınyıllıkartışhızı,ihracatlarınınartışhızınaeşittir.AncakaynıdönemdeTürkiyegenelindeithalatartışhızıyüzde9,5ikenihracatartışhızıyüzde11’dir.BirbaşkadeyişleTürkiye,ihra-catınıithalatındandahahızlıolarakbüyütebilirkenTR22Bölgesibueğilimdenfarklılaşmıştır.

78947216064223839303036

512598485441343309470

299173178146

2011 2012 2014201020092008 201320072004 2005 2006BalıkesirÇanakkale

Şekil 26: Güney Marmara Bölgesi İllerinin İthalat Eğilimleri, Milyon Dolar, 2004-2014


Bölgenin büyük yerel ihracatçılarının sayısı azalmaktadır. BölgedenTürkiye’nin enbüyük1.000ihracatçısıarasına2004’tegirenfirmasayısıBalıkesir’den7,Çanakkale’den2firmaol-maküzere9iken;busayının2014’tetümüBalıkesir’denolmaküzere5’edüştüğügörülmek-tedir.Sözkonusu5firmanın3’ü,2004’tenberibulistedeolanfirmalardır.Bu5firmanın2004,2009ve2014yıllarıarasındakiihracatdeğerlerinebakıldığında,Banvit,YarışKabinveBEST’inihracatınıgeliştirmeeğilimindeolduğu,yabancısermayeliSimtek’iniseilkkez2014’telisteyegirdiğigörülmektedir.Bölgenin2004’tekienbüyükyerelihracatçısıolanİşbirSentetik’insonyıllardabazıişkollarındançıktığı,gerçekleştirilenmülakattadadilegetirilmiştir.Böylecebuunvanıözellikle2009sonrasındakiperformansıileBanvitkazanmıştır.

52

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

BEST Yarış Kabin Simtekİşbir SentetikBanvit

2014

20042009

Şekil 27: Güney Marmara Bölgesi’nden 2014’te İlk 1.000 İhracatçı Arasına Giren Yerel İşlet-melerin 2004, 2009 ve 2014 Yıllarındaki İhracat Değerleri (Milyon Dolar)

Kaynak:TİM1000İhracatçıAraştırmalarıveTEPAVHesaplamaları

Bölgeyi hammadde nedeniyle kullanan ve yüksek ihracat değerlerine sahip işletmeler bu-lunmaktadır. 2004’te EtiMaden,KastamonuEntegre ve Eczacıbaşı gibi bölgenin yeraltı veyerüstü kaynaklarını kullanan büyük ihracatçılar görülmektedir. Bu işletmeler ülke gene-lindekifarklıbölgelerdekaynağadayalıüretimyapmaktadır.Sözkonusuişletmelerinsayısı2009ve2014yıllarındaartışgöstermiştir.2004-2014yıllarıarasındakiihracatdeğerleriartışeğilimindeolanbuişletmelerin,yerelişletmeleregöredahabaşarılıbirihracatperformansısergilemeleridikkatçekmektedir.Buşekildeihracatyapan8işletmenin6’sıBalıkesir’debu-lunmaktadır.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Eti Maden Akçansa Çimento

Kastamonu Entegre

Kaleseramik Sarten Ambalaj

Eczacıbaşı Başhan Tarımsal Ürünler

Hastavuk Gıda

200420092014

Şekil 28: Üretim Tesislerinin Bir Bölümü Güney Marmara Bölgesi’nde Bulunan ve İlk 1.000 İhracatçı Arasına Giren İşletmelerin 2004, 2009 ve 2014 Yıllarındaki İhracat Değerleri, Milyon Dolar



Bölgenin kuzey kıyısındaki büyük ihracatçıların, İstanbul’u yönetim merkezi olarak kullan-ma eğilimleri görülmektedir. Bueğilimdeki firmalar,Bandırma’dakiBAĞFAŞ veBiga’dakiİÇDAŞ’tır.Buişletmelerinüretimtesislerinintümübölgeillerindeyeralmasınarağmenih-racatları, yönetimmerkezleri olan İstanbul’da kayıtlı durumdadır. Söz konusu işletmelerinikisinindeistikrarlıbirbiçimdeihracatgerçekleştirdiği,hattabuihracatınyavaşdaolsabirartışeğilimindeolduğuanlaşılmaktadır.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

İÇDAŞBAĞFAŞ

20092014

2004

Şekil 29: Üretim Tesislerinin Tamamı Güney Marmara Bölgesi’nde Bulunan ve İlk 1.000 İhracatçı Arasına Giren İşletmelerin 2004, 2009 ve 2014 Yıllarındaki İhracat Değerleri, Milyon Dolar


Bölgenin dış ticarete kapalı bir ekonomik yapıda olduğu görülmektedir.DünyaBankasıta-rafındandışticaretperformansınailişkinkullanılangöstergelerarasındadışticareteaçıklıkoranıbulunmaktadır.27Buoran,bölgelerindışticarethacimlerininekonomikbüyüklüklerinebölünmesiyleeldeedilmektedir.Düzey2bölgelerinegörebakıldığında,TR10(İstanbul),TR63(Hatay,Kahramanmaraş,Osmaniye)veTRC1(Gaziantep,Adıyaman,Kilis)bölgelerininkişiba-şınagayrisafikatmadeğerseviyelerinegöreyüksekbirdışticaretdeğerinesahipolduklarıgö-rülmektedir.Bunda,sözkonusubölgelerinekonomikyapılarınınyanındadışpazarlaraerişimimkânlarınındaetkisivardır.TR22Bölgesi’nindelimanlaravesınırbölgelerineyakınolması,bölgenindışticaretpotansiyelitaşıdığınaişaretetmektedir.Bunakarşın,güncelverilerileya-pılananalizlerdebölgeninkişibaşıgelirineoranladışticaretekapalıolduğugözlemlenmiştir.

27 Dünya Bankası. (2012). Trade Competitiveness Diagnostic Toolkit.

54

Şekil 30: Türkiye’de Düzey 2 Bölgelerinin Ticarete Açıklığı İle Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer İlişkisi, 2011

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri,BölgeselHesaplarveTEPAVHesaplamaları

Yakın çevresinde dış ticarete açıklığını artıran Düzey 2 bölgeleri bulunan TR22 Bölgesi’nin, mevcut yapısını değiştiremediği görülmektedir. Bölgenin2004yılındanberiyaklaşıkyüzde4civarındaolandışticareteaçıklıkoranı,TR21Bölgesi’ninbirazaltındakalmaktadır.Herikibölgededışticareteaçıklıkoranınıonyıllıksüreçtefazlaartıramamıştır.Bunakarşın,TR42(Kocaeli,Sakarya,Düzce,Bolu,Yalova)veTR32bölgelerinin2008krizidışında,TR33veTR41bölgelerinin ise kriz dönemindebile dış ticarete açıklık oranını artırdığı görülmektedir.BuçerçevedeTR22Bölgesi’ndedışticaretingeliştirilmesineihtiyaçduyulduğuanlaşılmaktadır.


Şekil 31: TR22 ve Çevresindeki Düzey 2 Bölgelerinde Dış Ticarete Açıklık Oranının Yıllara Göre Değişimi, 2004-2011

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri,BölgeselHesaplarveTEPAVHesaplamaları

Yurt içindeki bölgelere göre dış ticarete açıklık oranı düşük olan bölgenin, bu yönden yurt dışındaki bölgelerin de gerisinde kaldığı anlaşılmaktadır.İngiltere’dekibölgelerindıştica-reteaçıklıkoranınabakıldığında,genelliklebubölgelerinTürkiye’dekibölgelerinüzerindedışticareteaçıklıksergilediğigörülmektedir.Sözkonusubölgelerde,2008-2013yıllarıarasındadışticareteaçıklıkdahadaartmıştır.Budurum,genelolarakülkeekonomisinindışticareteaçıklığının,İngiltere’yekıyaslagerideolmasıyladailgilidir.

Şekil 32: İngiltere’de Bölgelerin Ticarete Açıklığı, 2008-2013

Kaynak:İngiltereBölgeselİstatistiklerHMRevenueandCustomsRegionalStatistics,TEPAVhesaplamaları

56

2.3. Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Doğrudan yabancı yatırımlar, dünyada gelişmekte olan ülkelere doğru kaymaktadır. Son10yıliçinde,yabancıyatırımcıprofilisadeceTürkiye’dedeğil,dünyagenelindededeğişmiştir.Ekonomikentegrasyonunartmasıylaözellikle1990vesonrasındahızkazananODI(Outwardforeigndirectinvestment)’lar,öncelerisadecegelişmişülkelertarafındanyapılırken;sondörtyılda,buyatırımlarınyaklaşıkyüzdeotuzunungelişmekteolanülkelertarafındangerçekleşti-rildiğigörülmüştür.(Bkz.Şekil33)

Şekil 33: Toplam ODI’nın Yatırımcı Ülke Gruplarına Göre Dağılımı, Yüzde, 1970-2013

Kaynak:BirleşmişMilletlerTicaretveKalkınmaKonferansı(UNCTAD),TEPAVhesaplamaları

Türkiye, dünya genelinde tekstil, cam ve mobilya olmak üzere üç sektörde önemli yatırım-cılar arasında yer almaktadır. (Bkz. Tablo 7)Hernekadargayrimenkul,kömür,petrolvedo-ğalgaz,Türkiye’ninençokyatırımyaptığısektörlerolsadabunlaraynızamandatümdünyadaençoktercihedilensektörlerarasındadır.Türkiye’ninençokyatırımyaptığıüçüncüvebeşincisektörlerolantekstilveseramik-camiseTürkiye’ninnispetenrekabetçigücesahipolduğusektörlerdir.AğaçürünleribaşkabirdeyişlemobilyasektörüiseTürkiye’ninyapmışolduğugöreceazyatırımınüstsıralardayeraldığıbirsektördür.Türkiye,toplamdaüçsektördedün-yadaönemliyatırımcılararasındayeralsadaBRICSülkelerinebakıldığındabusayınınnispe-tenyetersizkaldığıgözlemlenmektedir.BRICSülkelerindenGüneyAfrika’nın1,Rusya’nın6,Çin’in16,Hindistan’ınise17sektördedünyadailk10yatırımcıarasındalistelendiğigörülmüş-tür.

Tablo 7: Türkiye’nin dünyada ilk 10 yatırımcı arasında yer aldığı sektörlerde ilk 10 yatırımcı ve yatırım miktarları, Milyon Dolar, kümülatif 2003-2014

Tekstil AğaçÜrünleri SeramikveCam1 Amerika 6.319 Avusturya 5.272 Japonya 8.2612 Japonya 3.614 Finlandiya 5.007 Amerika 6.5523 Türkiye 3.284 İsveç 3.113 Fransa 4.7074 Tayvan 3.252 Almanya 2.223 BirleşikArapE. 3.9765 İtalya 2.774 İngiltere 2.211 Almanya 2.4936 Almanya 2.645 Japonya 1.727 Türkiye 2.423


7 HongKong 2.502 Amerika 1.484 Çin 1.9088 Çin 2.234 Türkiye 1.168 İtalya 1.7539 İngiltere 2.115 Polonya 980 İspanya 1.19410 GüneyKore 2.050 GüneyKore 963 İngiltere 1.140

ToplamODI 30.788 ToplamODI 24.149 ToplamODI 34.406

Kaynak:FDIMarkets,TEPAVhesaplamaları

Türkiye, bölge ülkelerinde belli sektörlerde lider yatırımcı konumundadır. Türkiye’ninODI’larınınyüzde43’üRusya,Romanya,Azerbaycan,BulgaristanvePakistan’dabulunmaklaberaber,Türkiye,buülkelereyapılantümFDI’lar(foreingdirectinvestment)arasındaönemlibir paya sahipdeğildir. Türkiye’nin yatırım yaptığı sektördeenbüyük yatırımcı konumundaolduğuülkeler iseağırlıklıolarakTürkiye’ninyakıncoğrafyasındayoğunlaşmaktadır.Türki-ye’nin,lideryatırımcıpozisyonundaolduğusektörlerincelendiğindehizmetveimalatsektör-lerindeçeşitlenmişbirportfolyodaküreseloyuncularasahipolduğudasöylenebilir.

Şekil 34: Türkiye’nin Ev Sahibi Ülkede Lider Yatırımcı Olduğu Sektörler, Kümülatif 2003-2014

Kaynak:FDIMarkets,TEPAVhesaplamaları

2.4. Sektörel Yapı

Balıkesir’in ihracatı başta etler ve yenilen sakatatlar olmak üzere farklı sektörlerde çeşitli-lik gösterirken Çanakkale, ağırlıklı olarak seramik mamulleri ihraç etmektedir. Balıkesir’in2014 yılı TÜİK istatistiklerinegöre toplam ihracatının yüzde18’i etler ve yenilen sakatatlarsektöründengerçekleşirken;busektörü,elektriklimakinevecihazlar,dokunabilirmadde-lerdenhazıreşyalarvemotorlukarataşıtlarınınaksamlarıtakipetmektedir.Çanakkale’ninihracatınınyüzde68’iniseramikmamullerioluşturmaktadır.Bölgeninençokistihdamolanağısağladığıikincisektörolanseramikmamullerini,ihracattaet,balık,kabukluhayvanlarveyadiğer omurgasızlarınmüstahzarları, yenilen sebzeler ve bazı kök yumrular ile tuz, kükürt,topraklarvetaşlar,alçılar,kireçlerveçimentosektörleritakipetmektedir.

58

Şekil a) Balıkesir Şekil b) Çanakkale

Şekil 35: Balıkesir ve Çanakkale’nin İhracatının Sektörel Dağılımı, Yüzde, 2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri,TEPAVhesaplamaları

Balıkesir ve Çanakkale’nin ithalatlarının sektörel dağılımı, bölgenin ara mal ve özellikle de makine konusundaki talebine işaret etmektedir.Yapılansahaçalışmalarında,Balıkesir’inençokistihdamsağladığısektörolangıdaimalatındaetvediğerhayvansalürünlerinişlenmesi-ninönemlibirpayasahipolduğugözlemlenmiştir.Yinebusektörünönemligirdilerindenbiriolanhayvanyemleri,ilinençokithalatgerçekleştirdiğisektördür.Benzerbirşekilde,Çanak-kale’nindeençokistihdamsağladığıikincisektörolanseramikmamullerindekiimalat,ithaledilenaramallariledesteklenmektedir.İllerinithalatlarınınsektöreldağılımı,ildeyoğunolansektörünihtiyaçlarıylaşekillenmekleberaber,herikiildemakineithalatındakiyüksektaleplebirbirlerinebenzerlikgöstermekte vebudurumbölgedebualandabirkümelenme ihtiyacıolabileceğineişaretetmektedir.

Şekil a) Balıkesir Şekil b) Çanakkale

Şekil 36: Balıkesir ve Çanakkale’nin İthalatının Sektörel Dağılımı, Yüzde, 2014



Türkiye genelinde en çok ihracat, motorlu kara taşıtları, makineler ve tekstilde gerçekle-şirken özellikle makine ihracatı son on yılda hızla artmıştır. Türkiye’nin ihracatının yüzde11,5’ini oluşturanmotorlu kara taşıtları, son on yılda yıllık yüzde 8,1 oranında bir büyümesergilemiştir.Ençokihracatıngerçekleştirildiğiikincisektörmakinedeisebüyümeoranıyıllıkyüzde12,7’dir.Türkiye’ningelenekselleşmişsektörlerindenolantekstil,örmegiyimeşyasıaltkırılımındaenbüyüküçüncüihracatkalemiykensektörünbüyümehızıdiğersektörleregöreyavaşkalmıştır.Türkiye’ninihracatsepetinindeğişimgeçirdiğinedikkatçekenbusıralama,aynızamandaBalıkesir’inveÇanakkale’ninçevreillerindeyoğunlaşmışsektörlerdekihızlıbü-yümeyeişaretetmektedir.

Şekil 37: Türkiye’nin İhracatının Sektörel Dağılımı ve Sektörel Büyüme Hızları, 2014


İthalatta öne çıkan sektörler, Türkiye üretiminin ithal ara malı bağımlılığını ortaya koymak-tadır. Türkiye’ninithalatsepeti,ağırlıklıolarakmineralyakıtlar,makineveelektriklicihazlar-danoluşmaktadır.Türkiye’ninihracatındaönemlirolesahipmakinesektöründe28,1milyardolarlıkithalatınbulunması,busektördenkaynaklı14,5milyardolarlıkdışticaretaçığıoluş-masınanedenolmaktadır.Bölgede teşviklerinençokkullanıldığıalanlardanolanenerjininiseTürkiye’ninenhızlıbüyüyentaleplerindenbiriolduğu,mineralyakıtlardakiyüzde14,3’lükbüyümehızındananlaşılmaktadır.

60

Şekil 38: Türkiye’nin İthalatının Sektörel Dağılımı ve Sektörel Büyüme Hızları, 2014


Bölge illerinden Balıkesir, çevre illerdeki gibi ihracattaki sektörel çeşitlenmesini geliş-tirirken Çanakkale’nin ihracatında belli sektörlerde yoğunlaşma görülmektedir. En çokkullanılançeşitlilikdeğişkenlerindenbiri,aynızamanda,rekabetliteratüründekiönemlide-ğişkenlerdenolanHirschman-HerfindahlEndeksi (HHE)’dir.28HHE, illerdesektörlerin ihra-cattaki paylarını kullanarak ildeki sektörel çeşitliliği/yoğunlaşmayı göstermektedir. Endek-sin0’ayakınolmasısektörelçeşitliliği,1’eyakınolmasıisebellisektörlerdekiyoğunlaşmayıifadeetmektedir.Bunagöre,bölge illerindenBalıkesir’in,Tekirdağ ilebirlikteçevresindekiillerarasında,ihracatınıfarklısektörleredağıtabilenbirilolduğugörülmektedir.Bunakar-şın,Çanakkale’nin,özellikleseramikmamulleriihracatınınpayınıngiderekartmasınedeniyle,ihracatındateksektördeyoğunlaşmaeğilimigörülmektedir.Budurum,Çanakkale’ninbusek-törünpazarındayaşanacakolasıbirkrizdeihracatyönündenbüyükkayıplaryaşamasıriskinidoğurmaktadır. İl ihracatında,sektörelçeşitliliğiartıracakpolitikalarınuygulanmasıgerek-mektedir.

28 HHE, ilk olarak Hirschman (1945)’te yer alsa da aynı yöntem, endeksin varlığından habersiz olarak Herfindahl (1950)’de de yer aldığından, endeks iki akademisyenin adını taşımaktadır.


Şekil 39: TR22 Bölgesi ve Çevre İllerde İhracatın Sektörel Yoğunlaşmaları, 2002-2014


Çanakkale’nin ihracatı madenciliğe dayalı endüstrilerde yoğunlaşırken Balıkesir’in ihraca-tının farklı faktörlere bağlı olduğu görülmektedir. İhracat ürünleri, farklı faktör kullanımyoğunluklarınagörekategorilereayrılabilmektedir.29Bunagöre,Çanakkale’nin2004ve2009yıllarındatarım,et,mandıravedenizürünlerindeyoğunlaşırken;2014’teseramiksektörününetkisiylemadenciliğedayalıendüstrilerdeyoğunlaşmayabaşladığıanlaşılmaktadır.Bunakar-şınBalıkesir,seçilmişüçyıldadafarklıfaktörkullanımyoğunluklarındaihracatgerçekleşti-rebilmiştir.Budurum,Çanakkale’ninihracatındayeraltıkaynaklarınabağımlılığınBalıkesir’ekıyasladahayüksekolduğunugöstermektedir.İlinihracatıgeliştirilirkenfarklıfaktörlereda-yalıendüstrilerinpaylarıartırılmalıdır.

29 Faktör kullanım yoğunlukları Hanson (2000)’deki metodoloji takip edilerek oluşturulmuştur.

62

Şekil 40: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre Balıkesir ve Çanakkale’nin İhracatı, Yüzde, 2004, 2009, 2014

Kaynak:TÜİK,Hanson(2000),TEPAVhesaplamaları

Madenciliğe dayalı endüstrilerin ağırlığı bakımından Çanakkale, Kocaeli’yle benzeşirken; tarım, et, mandıra ve deniz ürünleri haricindeki sektörler arası dağılımda Balıkesir, Tür-kiye ortalamasına benzemektedir.Faktörkullanımyoğunluğunagöre,Çanakkale’desera-miğinetkisiylemadenciliğedayalıendüstrilerilihracatındabaskındurumdaykenbenzerbirdurumKocaeli’ndedegözlemlenmektedir.Madenciliğedayalıendüstrilerin,Kocaeliihracatı-nınyüzde44’ünüoluşturması,mineralyakıtlarvebunlardaneldeedilenürünlerinihracattakiağırlığındankaynaklanmaktadır.Sözkonusuihracatınyaklaşıkyüzde96’sıTÜPRAŞtarafındangerçekleştirilmektedir.Ayrıca,Çanakkale’deençok istihdamsağlanananametalsanayi, ilihracatındaönemlibirkalemdeğilkenTürkiye’ninortalamadayüzde14’lükihracatınıdemir,çelikvediğermetalleroluşturmaktadır.Çevreillerarasında,ihracattatarım,et,mandıravedenizürünlerininağırlığıbakımındanbölgeyeençokbenzeyenilManisa’dır.Ancak,bölgeninönemli istihdamkaynaklarındanbiriolangıdasektöründebölgeihracatınınyüzde8ila10’ugerçekleşebilirkenManisa,ihracatınınyüzde11’inibusektördenyapmaktadır.


Şekil 41: Faktör Kullanım Yoğunluklarına Göre TR22 Bölgesi Çevre İlleri ve Türkiye’nin İh-racatı, Yüzde, 2014

Kaynak:TÜİK,Hanson(2000),TEPAVhesaplamaları

Balıkesir’in en fazla ihracat gerçekleştirdiği etler ve yenilen sakatatlar, ülke genelinde belli illerin öne çıktığı ve hızlı gelişen bir sektördür.Türkiye’de,yıllaragöreetlerveyenilensa-katatlarsektöründeençokihracatyapanillerincelendiğindesektörihracatınınbüyükorandabelliillerebağlıolduğudikkatçekmektedir.Türkiye’ninsektördekiihracatı2002-2014yıllarıarasında13,6milyondolardan659milyondolaraçıkarken;2010’akadarençokihracatyapan10ilinbuihracatınyüzde95’iniyaptığıgörülmektedir.Sektördeithalatınserbestleştiği2010yılındanitibareniseilk10ilinihracatınınpayındabirdüşmeeğilimibaşlamıştır.Bununnedeni,danaetiithalatserbestliğiylesektördekirekabetinartmasıdır.

Şekil 42: Yıllara Göre Türkiye Etler ve Yenilen Sakatatlar İhracatı ve İlk 10 İlin Payı, Yüzde, Milyon Dolar


64

Balıkesir, etler ve yenilen sakatatlar sektöründe ülke genelinden fazla ihracat gerçekleş-tirmiştir.2002-2003yıllarıarasındaİzmir’inardındanbusektördeikincisıradayeralanBalı-kesir,2004yılındabeyazetgrubundakigücününetkisiyleilksırayaçıkmıştır.Balıkesir,2005Ekim’indeTürkiye’deki ilkkuşgribivakasınınManyas’tagörülmesininetkisiyle2006yılındasektörihracatınınyarıyarıyadüşmesiyleikinciliğegerilesede2010’dayenidenilksırayayük-selmiştir.Gerçekleştirilenmülakatlarda,2015yılındaBandırmaEdincik’terastlanankuşgribivakasınınilkikadaretkiliolmadığıveihracattabüyükbirdüşmeyaşanmayacağınınbeklendiğiöğrenilmiştir.EtlerveyenilensakatatlarsektöründeençokihracatyapanillerlistesininilksıralarındaİstanbulveİzmirbulunurkensonyıllardaAdana’nındahızlayükselmekteolduğudikkatçekmektedir.Sektör,ürünlerininniteliğiitibarıylaözelliklelimanayakınşehirlerdege-lişmegöstermektedir.

Tablo 8: Etler ve Yenilen Sakatatlar Sektöründe Yıllara Göre En Çok İhracat Yapan 10 İl ve İhracat Değerleri, Milyar Dolar, 2002-2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri

Balıkesir, özellikle İstanbul çevresindeki illerin yoğunlaştığı elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü-ses kaydetme-verme cihazları, aksam-parça-ak-sesuarı sektöründe ilk 10 ihracatçı il arasındadır. 2002-2014yıllarıarasındaTürkiyeihracatı2,9milyardolardan9,7milyardolarayükselensektörün,nitelikliişgücütalebinindeetkisiylekentselhizmetleringelişmişolduğuİstanbulveyakınçevresindekiillerdeyoğunlaştığıgörül-mektedir. Sektördeki gereksinimlerden biri de ithal ara girdilere olan bağımlılık nedeniyleerişilebilirliktir.Bunedenleİstanbulçevresinindışındasektördeöneçıkanillerarasında,İz-mirveManisadabulunmaktadır.Listeye2005yılında10.sıradangirenBalıkesir’in,özellikleTekirdağveSakaryagibiillerleyarıştığıanlaşılmaktadır.İldeişgücümaliyetlerininnispetendüşükolmasınınveilinotoyollabüyükşehirlerebağlanmasınınetkisiyle,önümüzdekiyıllardasektörünildekigelişiminisürdürmesibeklenmektedir.


Tablo 9: Elektrikli Makina ve Cihazlar, Ses Kaydetme-Verme, Televizyon Görüntü-Ses Kay-detme-Verme Cihazları, Aksam-Parça-Aksesuarı Sektöründe Yıllara Göre En Çok İhracat Yapan 10 İl ve İhracat Değerleri, Milyon Dolar, 2005-2014

Kaynak:TÜİKDışTicaretİstatistikleri

Çanakkale, Çan ilçesinde seramik sektörünün yoğunlaşmasıyla 2010’da bu sektörde en çok ihracat yapan 3 il arasına girmiştir.Çanakkale’dekiseramikihracatının302002-2006yıllarında10milyondolarınaltındabirseviyeyesahipolduğu,bunakarşın2010’danitibarensektördehızlıbirgelişmeyaşandığıgörülmektedir.2008krizindenitibarenseramiksektörüihracatındailk10ilinpayındaistikrarlıbirazalmayaşanması,İstanbulsanayisiningiderekdesantralizeol-duğununbirgöstergesidir.BudesantralizasyonileAnkaraveZonguldakgibiillerinihracatın-daÇanakkale’yebenzerbirartışyaşanmıştır.Çanakkaleisebuillerinüzerindeİzmir’inhemenardındanüçüncüsıradayeralmıştır.Çanakkale’dekibugelişmedeÇanilçesindeüretimyapanancakyönetimmerkezinedeniyleİstanbul’dakayıtlıKaleSeramik’indolaylıetkisiolmuştur.Gerçekleştirilenmülakatlarda,KaleSeramik’invarlığınedeniyleoluşanyansanayiseramiksektörüçalışanlarınınildeyenigirişimlerkurduğugörülmüştür.Buişletmelerdenbiri,2009yılındabölünerekikiayrı işletmeolarakfaaliyetgöstermeyebaşlamıştır.İlçedebugelişimebağlıolarakseramiksektöründeemeklemeaşamasındabirkümelenmesözkonusudur.Ayrı-caÇanakkale’deüretimyapanKaleSeramik’inseramiksektöründegerçekleşen98,5milyondolarlıkihracatının31Çanakkale’dekayıtaltınaalınmasıhalinde,2014yılısıralamasındaÇa-nakkale’nin199,5milyondolarla,371,5milyondolarlailksıradayeralanİstanbul’unardındanikincisırayayükseleceğigörülmektedir.

30 Söz konusu ihracata, merkezi İstanbul’da bulunan Kaleseramik’in ihracatı dâhil değildir. Bu tip firmalara ilişkin analizler ilerleyen bölümlerde yapılacaktır.31 İM. (2014). Türkiye’nin İlk 1000 İhracatçı Araştırması.

66

Şekil 43: Yıllara göre Türkiye seramik mamulleri ihracatı ve ilk 10 ilin payı, yüzde, milyon dolar


Tablo 10: Seramik Mamulleri Sektöründe Yıllara Göre En Çok İhracat Yapan İlk 10 İl ve İhra-cat Değerleri, Milyar Dolar, 2002-2014


Ülkelerin dış ticarette sektörel rekabet güçlerinin ölçülmesinde genellikle Balassa Endeksi kullanılmaktadır.32 Balassa’nınliteratürekattığı“açıklanmışmukayeseliüstünlük”(revealedcomparative advantage -RCA), bir sektörünülke ihracatındaki payının dünya ihracatındakipayınaoranıylahesaplanmaktadır.Endeksin1’denbüyükbirdeğeresahipolması,ülkeninil-gilisektördemukayeselibirüstünlüğününolduğunugöstermektedir.Bunundışında,yaygınolarakkullanılmasadaVollrath’ıngeliştirdiğiveithalatıdadikkatealanbir“göreliticaretüs-

32 Balassa, B. (1965) Trade liberalization and Revealed Comparative Advantage. The ManchesterSchool of Economic and Social Studies 33: 92-123.


tünlüğü”(relativetradeadvantage)debulunmaktadır.33Türkiye’debölgeseldışticaretaraştır-malarındaBalassaEndeksi,Türkiyegenelinekıyaslabirhesaplamayaparakuyarlanmaktadır.ZaferKalkınmaAjansıveTEPAVtarafındanhazırlananTR33Bölgesi’ninÜretimYapısınınveDüzeyininTespitiveAnaliziçalışmasında,ilbazındaRCAdeğeri,ildekisektörihracatınınpayı-nınülkedekisektörihracatınınpayınabölünmesiylehesaplanmıştır.34AnkaraKalkınmaAjansıveTürkiyeKalkınmaBankasıtarafındanhazırlananAnkaraDışTicaretAnaliziçalışmasındadaİlİhracatYoğunlaşmaKatsayısı(PECR),sektörünilihracatındakipayınınTürkiyeihracatındakipayınaoranıolaraktanımlanmıştır.35

Balıkesir’in rekabetçi üstünlüğe sahip olduğu alt sektörler, bitkisel ve hayvansal ürünler, gıda, mineral-kimyasallar, metal ve makine sektörlerinde yoğunlaşmıştır. İl, ihracatının443,3milyondolarını(yüzde82,3’ünü)rekabetçiüstünlüğesahipolduğusektörlerdegerçek-leştirmiştir.İlin,dahaçokbitkiselvehayvansalürünlerinaltsektörlerinderekabetçiüstünlü-ğesahipolduğugörülmektedir.Et-sakatat,sütürünlerivedenizürünleri,ilinhemRCAdeğeriyüksekhemde ihracatı fazla olan sektörlerdir.Et-sakatat grubundadiğer en fazla ihracatyapan il olan Balıkesir’in, süt ürünleri grubunda İstanbul, Afyonkarahisar ve Konya; denizürünlerindeiseMuğla,İzmirveİstanbulillerininenbüyükrakibiolduğuanlaşılmaktadır.Di-ğersektörleriçerisindekiöneçıkanaltsektörleriseelektriklimakineteçhizat,et-balıkmüs-tahzarları,taş-alçı-çimentovb.maddeler,demir-çelik,metalvedokunabilirmaddedenhazıreşyadır.İlinrekabetçiüstünlüğesahipolduğubirçokaltsektörünihracatında,BatıAnadolu’dayeralanşehirlerinöneçıktığıgörülmektedir.

33 Vollrath, Thomas L., (1991). A Theoretical Evaluation of Alternative Trade Intensity Measures of Revealed Com-parative Advantage. Weltwirtschaftliches Archiv, 127: 265-280.34 Zafer Kalkınma Ajansı ve Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı. (2014). TR33 Bölgesi’nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi.35 Ankara Kalkınma Ajansı ve Türkiye Kalkınma Bankası. (2013). Ankara Dış Ticaret Analizi, sf. 47

68

Tablo 11: Balıkesir’in Rekabetçi Üstünlüğe Sahip Olduğu Sektörlerdeki RCA Değeri, İhraca-tı, (Milyon Dolar) ve En Çok İhracat Yapan Üç İlin Payları, %, 2014

Sektör HSKoduTanımı RCAİlinİhracatı,

MilyonDolar

EnÇokİhracatYapanÜçİl,Yüzde

Bitk

iselveha

yvan

salü

rünler

Etlerveyenilensakatat 44,2 99,4 Balıkesir(%15);Ada-na(%14);Bolu(%14);

Sütürünleri,yumurtalar,tabiibal,diğeryenilebilirhayvansalmenşeliürünler 13,2 32,8

İstanbul(%18);Afyonkarahisar(%15);Konya(%14);

Balıklar,kabukluhayvanlar,yumuşak-çalarvesudayaşayandiğeromurgasızhayvanlar

11,1 23,8 Muğla(%30);İz-mir(%25);İstanbul(%9);

Değirmencilikürünleri,malt,nişasta,inülin,buğdayglüteni 1,1 4,2

Mardin(%22);Gazi-antep(%12);İstan-bul(%12);

Canlıağaçlarvediğerbitkiler,yumru-lar,köklervebenzerleri,kesmeçiçek-lervesüsyaprakları

3,9 1,1 Antalya(%48);İstan-bul(%15);İzmir(%10);

Canlıhayvanlar 9,3 0,9 Adana(%23);İstan-bul(%17);Bursa(%15);

Diğerhayvansalmenşeliürünler(kıl,kemik,boynuz,fildişi,mercan,bağır-sak,vb,)

3,3 0,8 İstanbul(%62);Adana(%23);Konya(%4);

Lak,sakız,reçinevediğerbitkiselözsuvehülasalar 14,5 0,5 Mersin(%74);İstan-

bul(%17);Balıkesir(%4);

Gıda

Et,balık,kabukluhayvanlar,yumuşak-çalarveyadiğersuomurgasızlarınınmüstahzarlar

46,5 16İstanbul(%17);Balıkesir(%15);İzmir(%14);

Sebzeler,meyveler,sertkabuklumey-velervebitkilerindiğerkısımlarındaneldeedilenmüstahzarlar

1,7 12,1İstanbul(%28);Trabzon(%17);Gaziantep(%9);

Gıdasanayisininkalıntıvedöküntüleri,hayvanlariçinhazırlanmışkabayemler 2,1 1,2 Gaziantep(%23);Mar-

din(%19);Mersin(%10);

Meşrubat,alkollüiçkilervesirke 1,1 1,2İstanbul(%51);Bursa(%11);Gaziantep(%9);

Mineralürünler,k

imyasalla

r,ta

ş-lar

Taş,alçı,çimento,amyant,mikaveyabenzerimaddelerdeneşya 3,7 18,1

İstanbul(%29);Denizli(%11);Afyonkarahisar(%9);

Tuz,kükürt,topraklarvetaşlar,alçılar,kireçlerveçimento 1,7 15,2 İstanbul(%31);

Ankara(%13);İzmir(%9);İnorganikkimyasallar,kıymetlimetal,radyoaktifelement,metalveizotoplarınorganik-anorganikbileşikleri

1,4 6,4 Ankara(%46);İstan-bul(%38);Bursa(%5);

Gübreler 4,3 2,2 İstanbul(%57);İzmir(%9);Antalya(%9);

Barutvepatlayıcımaddeler,piroteknimamulleri,kibritler,piroforikalaşım-lar,ateşalıcımaddeler

6,3 0,6 Ankara(%62);İstan-bul(%20);Mardin(%6);


Metaller Demirveyaçelikteneşya 1,1 23,7

İstanbul(%46);Ankara(%12);Kocaeli(%6);

Adimetallerdenaletler,bıçakçıeşyasıvesofratakımları,adimetallerdenbunlarınaksamveparçaları

23,4 21,3İstanbul(%42);Bursa(%20);Balıkesir(%7);

Mak

i-ne

,elekt-

ronik

Elektriklimakinavecihazlar,seskay-detme-verme,televizyongörüntü-seskaydetme-vermecihazları,aksam-par-ça-aksesuarı

2,1 70,0İstanbul(%64);Kocaeli(%6);Ankara(%6);

Diğer

Dokunabilirmaddelerdenhazıreşya,takımlar,kullanılmışgiyimvedokun-muşdiğereşya,paçavralar

8,3 63,2İstanbul(%33);Denizli(%28);Bursa(%10);

Silahlarvemühimmat,bunlarınaksam,parçaveaksesuarı 8,3 14,5 Ankara(%43);İstan-

bul(%27);İzmir(%10);

Ağaçveahşapeşya,odunkömürü 4,9 14,1İstanbul(%38);Kocaeli(%8);Antalya(%7);


Balıkesir’e kıyasla daha az sayıda alt sektörde mukayeseli üstünlüğü olan Çanakkale’nin rekabetçi üstünlüğe sahip olduğu sektörler, seramik mamulleri, bitkisel ve hayvansal ürünler, gıda ile minerallerdir.Çanakkale’ninihracatındasektörelyoğunlaşmanınfazlaol-mamasınınveildekiihracatınsektörleredengelidağılmasınınetkisiyle,ilinRCAdeğeri1’denbüyükolan(rekabetçiüstünlüğesahip)sektörlerininsınırlıolduğugörülmektedir.Bunarağ-men,ilihracatınınyüzde92,2’sinibusektörlerdegerçekleştirmiştir.Buoranınyüksekolma-sında seramik sektörünün etkisi büyüktür. Bölge illerinin ikisinde de bitkisel ve hayvansalürünlerinişlenmedengönderildiğisektörlerinyoğunolması,bölgeillerininihracatürünleriniişleyipkatmadeğerartıramadığınıngöstergesidir.

Tablo 12: Çanakkale’nin İhracatta Rekabetçi Üstünlüğe Sahip Olduğu Sektörler, 2014

Sektör HSKoduTanımı RCA İlinİhracatı,MilyonDolar

EnÇokİhracatYapanÜçİl,Yüzde

Bitk

iselveha

yvan

salü

rün-

ler

Yenilensebzelervebazıkökveyumru-lar 7,2 7,4

Antalya(%22);Mer-sin(%18);Trab-zon(%15);

Balıklar,kabukluhayvanlar,yumuşak-çalarvesudayaşayandiğeromurgasızhayvanlar

7,4 4,4Muğla(%30);İz-mir(%25);İstan-bul(%9);

Sütürünleri,yumurtalar,tabiibal,diğeryenilebilirhayvansalmenşeliürünler 2,5 1,7

İstanbul(%18);Afyonkarahisar(%15);Konya(%14);

Gıda Et,balık,kabukluhayvanlar,yumuşak-çalarveyadiğersuomurgasızlarınınmüstahzarları

107,7 10,3İstanbul(%17);Balıkesir(%15);İzmir(%14);

70

Mineralürünler,k

imya-

salla

r,ta

şlar

Seramikmamulleri 104,2 100,6İstanbul(%45);İzmir(%9);Çanakkale(%9);

Tuz,kükürt,topraklarvetaşlar,alçılar,kireçlerveçimento 2,9 6,9

İstanbul(%31);Ankara(%13);İzmir(%9);

Metalcevherleri,cürufvekül 3,9 5,2İstanbul(%36);Ankara(%22);Rize(%15);

Diğer Kişiseleşyalar,denizvehavataşıtlarına

verilenkumanyavemalzeme(yakıtlarhariç)

1,5 0,8 Ankara(%60);İstan-bul(%33);İzmir(%3);


TR22 Bölgesi’nin ihracatı yirmi sektörde yoğunlaşmış ve yıllar içerisinde bu sektörler fazla değişmemiştir. TÜİKtarafından99altkategoriileHS2düzeyindepaylaşılanihracatverile-rinegörebölge,2014’te73sektördeürünihraçederkenihracatınınyüzde95’iniTablo13’tebelirtilen21sektördegerçekleştirmiştir.36 İkisektörharicindeilk20’dekisektörler,2013ile2014arasındaaynıkalmıştır.37İkidönemdedebölgeninihracatındaönemlipayasahipolan21sektör,bölgeninihracatındakitemelsektörlerolaraktanımlanabilir.

Tablo 13: TR22 Bölgesi’nin İhracatının Yoğunlaştığı Sektörler, 2013-2014

2013 2014

Sektörİhracat, Milyon Dolar

Sıraİhracat, Milyon

DolarSıra

Seramikmamulleri 103,5 3 100,7 1Etlerveyenilensakatat 107,0 2 99,4 2Elektriklimakinavecihazlar 127,8 1 70,0 3Dokunabilirmaddelerdenhazıreşya 50,9 5 63,2 4Motorlukarataşıtları,traktörlervb. 58,7 4 41,2 5Sütürünleri,yumurtalar,tabiibalvb. 32,4 7 34,5 6Kazanlar,makinalar,mekanikcihazlarvealet-lervb.

29,7 8 29,9 7

Balıklarvesudayaşayandiğeromurgasızhay-vanlar

26,8 10 28,2 8

Et,balıkveyadiğersuomurgasızlarınınmüs-tahzarları

17,0 14 26,3 9

Demirveyaçelikteneşya 23,0 11 23,9 10

36 2013’te, bölge, 78 sektörde ürün ihraç etmiş ve ilk 20 sektörde ihracatının yine yüzde 95’ini gerçekleştirmiştir.37 “Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları vb, prefabrik yapılar” 2013’te ilk 20 ihraç edilen sektör arasın-dayken bu sektördeki ihracat, 28 milyon ABD Doları’ndan 3 milyon dolara düşmüş ve 2014’te ilk 20 sektör listesine girememiştir. 2013’te ilk 20’de olmayan “Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü” ise bölgenin ihracat sepetinde 10 milyon ABD Doları’ndan 14 milyon ABD Doları’na sıçrayarak ilk 20’de yer almıştır.


Tuz,kükürt,topraklarvetaşlar,alçılar,kireçlerveçimento

34,3 6 22,0 11

Adimetallerdenaletlervb. 18,5 13 21,3 12Taş,alçı,çimentoveyabenzerimaddelerdeneşya

21,4 12 18,6 13

Silahlarvemühimmat,bunlarınaksam,parçaveaksesuarı

11,3 18 14,5 14

Ağaçveahşapeşya,odunkömürü 10,7 21 14,2 15Sebzeler,meyveler,sertkabuklumeyvelervb. 12,5 16 13,6 16Plastiklervemamulleri 12,0 17 10,0 17Yenilensebzelervebazıkökveyumrular 10,9 19 9,6 18İnorganikkimyasallar,kıymetlimetalvb. 12,5 15 6,4 19Metalcevherleri,cürufvekül 10,7 20 5,2 20Mobilyalar,yataktakımları,aydınlatmacihazlarıvb.prefabrikyapılar

28,1 9 3,3 22

21sektörünbölgeihracatındakipayı 95,6% 95,4%


2.5. Dış Pazarların Analizi

2.5.1. Mevcut Pazarlar ve Sınır Ötesine İlişkin Değerlendirme

TR22 Bölgesi’nin ihracatında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri ile Uzak Doğu’nun payı, ülke geneline kıyasla daha yüksekken AB ve Orta Asya ülkelerinin payı daha düşüktür. HemTürkiyegenelindehemdeTR22Bölgesi’ndeençokihracatgerçekleştirilenülkegrubununABülkeleriolduğugörülmektedir.Buülkegrubununihracattakipayıülkegenelindeyüzde45ikenbölgedeyüzde38,2civarındadır.MENAülkeleriolarakbahsedilenOrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerininihracattakipayıiseTürkiye’deyüzde26ikenbölgedeyüzde33,9’dur.BölgeninABpazarınayakınolmasınakarşınihracatsepetindebupazarındüşükkalmasındagıdasektörüihracatınınyoğunluğuetkilidir.Gerçekleştirilenmülakatlarda,tarımvegıdaürünlerininGüm-rükBirliği kapsamı dışında olması ve uygulanangümrük vergileri ve kalite standartlarınınyüksekliğinedeniylebuülkelereihracatgerçekleştirmeninzorluğudilegetirilmiştir.Bunundışında,bölgeninülkegenelinekıyaslaUzakDoğupazarındadahayüksek,OrtaAsyapazarın-daisedahadüşükpayasahipolması,konumundankaynaklanmaktadır.UzakDoğupazarınalimanlararacılığıylaerişimsağlanırkenOrtaAsyapazarınakarayoluylaulaşılabilmektedir.Bubağlamda,bölgeninUzakDoğuülkelerineyaptığı ihracattarekabetçigücünükoruyacakön-lemlerinalınmasıönemlidir.

72

Şekil 44: Türkiye İhracatının Pazarlara Göre Dağılımı, 2014

Kaynak:TÜİK,DünyaTicaretÖrgütü,TEPAVhesaplamaları

Şekil 45: TR22 Bölgesi İhracatının Pazarlara Göre Dağılımı, 2014


Balıkesir’in ihracatında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri ile Uzak Doğu ülkelerinin payı çevre illere göre yüksektir. Bölge illerindenÇanakkalededâhilolmaküzere İstanbul,Te-kirdağ,Eskişehir,Denizli,ManisaveBursagibiçevreillerinihracatındaöneçıkanülkegru-bununAB28ülkeleriolduğugörülmektedir.Buülkelerin ihracattakipayı,BursaveManisagibinispetenyüksekmiktardaveteknolojidüzeyindeihracatyapanillerdedahafazladır.Bunakarşın,Balıkesir’deenfazlaihracatgerçekleştirilenülkegrubununyüzde38’likpayıylaOrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerindenoluşanMENAülkeleriolduğugörülmektedir.Gerçekleş-tirilenmülakatlarda,budurumun,sözkonusuülkelerdekienerjihatlarınındağıtımişlerindeBalıkesir’dekibir firmanınetkinolmasındankaynaklandığıanlaşılmaktadır. İlin,UzakDoğuülkelerindeki ihracat payının da yüksek olmasının nedeni, Bandırma civarındaki firmalarınTürkiye’detalepedilmeyenbeyazetürünlerinibubölgedekiülkelere ihraçetmesidir.Bunarağmen,bölgeillerininABülkelerineçokyakınolduğuhaldeihraçpazarlarındabuülkelerinpayınınçevreillerinbirkısmındangeridekalmasıdikkatçekmektedir.


Şekil 46: TR22 Bölgesi ve Çevre İllerin Bölgesel İhracat Partnerleri, Milyon Dolar, 2014


Bölgede Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine yapılan ihracat, Türkiye geneline kıyasla daha hızlı artmıştır. 2004-2014yıllarıarasındaABülkelerineyapılanihracat,hemTürkiye’dehemdeTR22Bölgesi’ndeyüzde70civarındaartışgöstermiştir.Bunakarşın,MENAülkelerineyapı-lanihracattadahahızlıartışlargerçekleşmiştir.Türkiyegenelinde2004-2014yıllarıarasında10milyardolardan42milyardolaraçıkarakyaklaşık3katartanMENAülkeleriihracatı,aynıdönemdeTR22Bölgesi’nde28milyondolardanyaklaşık7katlıkbirartışla228milyondolaraulaşmıştır.Budurum,bölgeillerininsözkonusuülkelerdekiistikrarsızlıklarnedeniyleözel-liklekonservegıdaürünlerineduyulantalepartışınıkarşılamasındankaynaklanmaktadır.

Şekil 47: Türkiye’nin Bölgesel İhracat Partnerleri, Milyon Dolar; 2004, 2009,2014


74

Şekil 48: TR22 Bölgesi’nin Bölgesel İhracat Partnerleri, Milyar Dolar; 2004, 2009,2014


Bölge illerinin, Uzak Doğu pazarındaki hızlı gelişime rağmen bu ülkelere yaptığı ihracatının payını fazla artıramadığı görülmektedir.Küreselekonomikbüyüklüğünülkegruplarınagöredağılımında1970’lerdenitibarenAB’dedüzenlibirazalmayaşanırkenUzakDoğuülkelerininpayındahızlıbirartışsözkonusudur.Buülkelerdekigelirartışınıntemelsebebi,küreselde-ğerzincirlerineentegrasyonlarınınartmasıdır.Bunakarşın,bölgeninihracatındaUzakDoğuülkelerininpayındaciddibirartışolmamıştır.Diğerbirifadeyle,hızlıgelişenUzakDoğupa-zarının Türkiye genelinde de gözlemlendiği gibi bölgedeki ihracatçılar tarafından yeterincedeğerlendirilemediğigörülmektedir.


Şekil 49: Küresel GSYH’nin ve ithalatının, TR22 Bölgesi ihracatının kıtalar/bölgeler arasında dağılımı, Yüzde

Kaynak:TÜİK,BACIveritabanı,DünyaTicaretÖrgütü,TEPAVhesaplamaları

Ülkeler bazında bakıldığında Balıkesir’in Rusya ile dış ticaretinin hızlı geliştiği görülmekte-dir.İlin2002-2015yıllarıarasındakümülatifolarakençokdışticaretgerçekleştirdiğiülkelersırasıylaAlmanya,İtalya,ABD,IrakveRusya’dır.BudönemdeAlmanyaveİtalya’ylagerçek-leştirilenticaretin,Balıkesir’intoplamdışticaretindekipayındadurağanbireğilimdeolmasıdikkatçekmektedir.Budurum,sözkonusuülkelerileBalıkesir’dekibazıbüyükfirmalarara-sındakientegrasyondankaynaklanmaktadır.Bunundışında2008Krizi’ndenitibarenABD’nin,2012’denitibarensiyasiistikrarsızlıklarıngörüldüğüIrak’ınpaylarındahızlıbirazalmasözko-nusudur.BuikipazardanIrak’ın2006’denberiBalıkesirticaretindegiderekartanbirpayasa-hipolması,ilinyenipazarlaraaçılmaihtiyacınıdoğurmaktadır.Ayrıca2011’denitibarenRusyaileticariilişkilerinhızlıbirbiçimdearttığıgörülmektedir.Gerçekleştirilenmülakatlardansözkonusuülkeylegelişenticarettegıdasektörününetkiliolduğuanlaşılmaktadır.

Şekil 50: Balıkesir’in Almanya’yla Ticaret Hacmi Ve Payı (Dolar, Yüzde)


76

Şekil 51: Balıkesir’in İtalya’yla Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)


Şekil 52: Balıkesir’in ABD’yle Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)


Şekil 53: Balıkesir’in Irak’la Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)



Şekil 54: Balıkesir’in Rusya’yla Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde) Kaynak: TÜİK, TEPAV Hesaplamaları


Çanakkale’nin dış ticaretinde İtalya ve İngiltere’nin payının arttığı görülmektedir. İlin2002-2015yıllarıarasındakümülatifolarakençokdışticaretgerçekleştirdiğiülkelersırasıylaİtal-ya,Almanya, İspanya,Yunanistanveİngiltere’dir.BudönemdeAlmanya’ylagerçekleştirilenticaretin,Çanakkale’nintoplamdışticaretindekipayındadurağanbireğilimdeolmasıdikkatçekmektedir.AkdenizkıyısındakiİspanyaveYunanistanilegerçekleştirilenticaretin2008Krizisonrasındaazalmasınınnedenlerindenbiriildekibüyükbirüreticininiçpazarayönelmesidir.Ayrıca2008Krizisonrasındaİtalyaveİngiltere’ylegerçekleştirilenticarettekibüyükartışbü-yükorandaseramiksektörününgelişimindenkaynaklanmaktadır.

Şekil 55: Çanakkale’nin İtalya’yla Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)


78

Şekil 56: Çanakkale’nin Almanya’yla Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)


Şekil 57: Çanakkale’nin İspanya’yla Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde)


Şekil 58: Çanakkale’nin Yunanistan’la Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde) Kaynak:TÜİK,TEPAVhesaplamaları


Şekil 59: Çanakkale’nin İngiltere’yle Ticaret Hacmi ve Payı (Dolar, Yüzde) Kaynak:TÜİK,TEPAVhesaplamaları

Güney Marmara İmalat Sanayi ve Dış Ticaret anketine katılan firmaların yüzde 64’ü, ihra-catında bir hedef pazar belirlediğini söylemiş ve bu firmaların yüzde 52’si, Avrupa’yı hedef pazar olarak göstermiştir.HedefpazardaAvrupa’yıyüzde43 ileOrtadoğuveKuzeyAfrika,yüzde24ileOrtaAsya,yüzde16ileBalkanlarveyaDoğuAvrupaveDoğuAsyavePasifikveyüzde6ileAltSahraAfrikaizlemiştir.

Orta Asya

43%

16%

6%

16%

24%

Alt Sahra Afrika

Doğu Asya ve Pasifik

52%

Avrupa Balkanlar veya Doğu Avrupa

Ortadoğu ve Kuzey

Afrika

Şekil 60: Hedef Pazarlarında Bulunan BölgelerKaynak:GüneyMarmaraİmalatSanayiveDışTicaretAnketi,2015 *Birdençokseçenekseçilebildiğiiçintoplamyüzde100’ünüzerindedir.

Hedef pazarlarında belirtilen ülkelerin bulunmasının en önemli sebebi olarak pazar büyük-lüğü gösterilmiştir.Talepfazlalığıdiğerşıklararasındaençokbelirtilenseçenekolmuş,bunuyüzde 11 ile pazarın yakınlığı izlemiştir. Derinlemesinemülakatlarda sıklıkla dile getirilengümrükmevzuatlarınınuygunluğu,firmalarınyüzde8’itarafındanhedefpazarlarındatercihedilenülkelerinsebebiolarakgösterilmiştir.

80

Herhangi bir nedeni yok

29%

11%

64%

8%

Diğer

4%

Yakınlığı Gümrük mevzuatlarının

uygunluğu

Türklerin yoğun yaşadığı yerler olması

5%

Pazar büyüklüğü

Şekil 61: Hedef Pazarlarında Bu Bölgelerin Bulunma Nedenleri

Kaynak:GüneyMarmaraİmalatSanayiveDışTicaretAnketi,2015 *Birdençokseçenekseçilebildiğiiçintoplamyüzde100’ünüzerindedir.

2.5.2. Potansiyel Pazarlar

TR22 Bölgesi’nin yakın çevresinde ihracatını artırabileceği ülkeler arasında Avrupa Birliği üyeleri dikkat çekmektedir.Bölgeninpotansiyelpazarlarınınbelirlenmesiamacıylayapılananalizde4filtrelibirelemekullanılmıştır.Bunagöreilkaşamada,236ülkearasındanTR22Bölgesi’ninihracatınınyoğunlaştığı21sektörde38ortalamanınaltındaithalatgerçekleştiren-ler,buülkelerdekitalebinzayıflığınedeniyleelenmiştir.İkinciaşamadaisekalan183ülkedenbusektörlerdekitalebinbelliülkelertarafındanyoğunolarakkarşılandığıülkeler,pazaragir-meninzorluğunedeniyleelenmiştir.Üçüncüaşamadaisesözkonususektörlerindekiağırlık-lıortalamaithalatmesafesiTR22Bölgesi’nikapsamayanülkeler,ihracattakiyükseknavlunmaliyetlerinedeniyleelenmiştir.Sonaşamada,kalan56ülkeninTürkiye ilearasındayasalve kurumsal platformların bulunması durumunagörebir değerlendirme yapılarakplatfor-munbulunduğu41ülkelistedetutulmuştur.SözkonusupotansiyelpazarlarŞekil63’te,herbir sektör içinbelirlenenenbüyük5potansiyelpazar iseTablo14’tesunulmaktadır.Bunagöre,potansiyelpazarlarınarasındaAvrupaBirliğiüyelerinin fazlaolmasıdikkatçekerken;elektriklimakine-cihazlar,mekanikcihazlar,dokunabilirmaddedenhazıreşya(tekstil)veadimetallerdenaletlerin,diğersektörleregöredahafazlasayıdapotansiyelpazarınınbulunduğugörülmektedir.

38 Bölge ihracatının yoğunlaştığı 21 sektör, Tablo 13’te listelenmiştir.


Şekil 62: Potansiyel pazar analizindeki filtreleme süreci

Kaynak:BACI,GEODIST,RTAGateway,TÜİKveritabanları,EkonomiBakanlığı,TEPAVhesaplamaları

Şekil 63: Potansiyel Pazarlar, 2014

Kaynak:BACI,GEODIST,RTAGateway,TÜİKveritabanları,EkonomiBakanlığı,TEPAVhesaplamaları

82

Tablo 14: Sektörlere Göre Potansiyel Pazar Sayısı ve En Büyük 5 Pazar

Sektör Potansiyel Pazar Sayısı

İthalat Miktarına Göre İlk 5 Potansiyel Pazar

Elektriklimakinavecihazlar 31 Almanya,İngiltere,Fransa,Hollanda,İtalya

Etlerveyenilensakatat 13 Almanya,İtalya,Hollanda,İsviçre,Bul-garistan

Seramikmamulleri 18 Almanya,İngiltere,Belçika-Lüksem-burg,Hollanda,İtalya

Motorlukarataşıtları,traktörlervb. 21 Almanya,İtalya,Avusturya,Polonya,

ÇekCumhuriyetiDokunabilirmaddelerdenhazıreşya 30 Almanya,Fransa,İngiltere,Hollanda,

Belçika-LüksemburgTuz,kükürt,topraklarvetaşlarvb. 16 Almanya,Belçika–Lüksemburg,İtalya,

İngiltere,PolonyaSütürünleri,yumurtalar,tabiibalvb. 12 Yunanistan,Mısır,Bulgaristan,İsrail,

Kıbrıs,SuriyeMakinalar,mekanikcihazlarvealetlervb. 31 Almanya,Fransa,İngiltere,Hollanda,

İtalya,Belçika–LüksemburgMobilyalar,aydınlatmacihazlarıvb. 22 Almanya,Fransa,Hollanda,Belçika–

Lüksemburg,İtalyaBalıklarvesudayaşayandiğeromurgasızhayvanlar 25 İspanya,Fransa,İtalya,Almanya,İngil-

tereDemirveyaçelikteneşya 22 Almanya,İngiltere,Hollanda,İtalya,Po-

lonyaTaş,alçı,çimentoveyabenzerimaddelerdeneşya 18 Almanya,İngiltere,Belçika-Lüksem-

burg,İtalya,AvusturyaAdimetallerdenaletlervb. 29 Almanya,Hollanda,Fransa,İtalya,İngil-

tereEt,balıkveyadiğersuomurga-sızlarınınmüstahzarları 23 İngiltere,Almanya,Fransa,Hollanda,

İtalyaİnorganikkimyasallar,kıymetlimetalvb. 22 Almanya,Fransa,İngiltere,Hollanda,

Belçika-LüksemburgSebzeler,meyveler,sertkabuklumeyvelervb. 26 Hollanda,İtalya,Avusturya,Polonya,

İsviçrePlastiklervemamulleri 17 Belçika-Lüksemburg,İtalya,Polonya,

Macaristan,RomanyaSilahlarveparçaları 15 Almanya,Norveç,Fransa,İngiltere,Bel-

çika-LüksemburgYenilensebzelervebazıkökveyumrular 14 İtalya,Polonya,İsviçre,Yunanistan,

Romanya,MacaristanMetalcevherleri,cürufvekül 13 Almanya,Hollanda,Belçika-Lüksem-

burg,İspanya,BulgaristanAğaçveahşapeşya,odunkömü-rü 10 İtalya,Belçika-Lüksemburg,İspanya,

Bulgaristan,İngiltereKaynak:BACI,GEODIST,RTAGateway,TÜİKveritabanları,EkonomiBakanlığı,TEPAVhesaplamaları


Bölgenin plastik-kauçuk işleme makinesi, kimyasal ürünler ve tekstil makineleri gibi sek-törlerde Uzak Doğu pazarına yönelmesi mümkündür. Bölgeninihracatındaöneçıkansektör-lerdenbirbölümününABveOrtaDoğupiyasalarındakitalebi(ithalatı)azalırkenbusektörlereUzakDoğuülkelerindekitalebininarttığıgörülmektedir.Örneğin,dünyadışticaretindekibü-yüklüğü26,5milyardolarolankauçukveyaplastiğinişlenmesineimaliiçinkullanılanmaki-nelerininithalatıUzakDoğuülkelerindeartarken,ABveOrtaDoğuülkelerindeazalmaktadır.Budurum,bölgedebusektördeihracatyapanlarınUzakDoğupazarınayönelmesininfaydalıolacağınıortayakoymaktadır.Listedekisektörleringenellikle,UzakDoğuülkelerindeartangelirvekentleşmedüzeyinedeniyleoluşanaltyapıyayönelikürünlerolduğugörülmektedir.ButipürünlereAB’nintalebininazalmasınınnedeni,buülkelerdekikentleşmeoranınınartıkfazlaartmamasıiken;OrtaDoğu’daazalmasınınnedeniisebuülkelerdesonyıllardagözlem-lenenistikrarsızlıklardır.

Tablo 15: Talebi AB ve MENA Ülkelerinde Azalan, Uzak Doğu Ülkelerinde Artan ve Bölgede Potansiyeli Olan Sektörler

SektörSektörelİthalatınBüyümeHızı,

Yüzde,2007-2014 SektörBüyüklüğü,MilyarDolar,2014

UzakDoğu AB28 OrtaDoğuKauçukveyaplastiğinişlenmesineimaliiçinmakineler 6% -1,5% -1,0% 26,5

Fotoğrafçılıktakullanılankimyasalürün-ler 5% -0,3% -1,3% 6,9

Tekstilmakinalarıiçinyardımcımakineler 3% -3,3% -5,2% 5,1Demirveyaçeliktendemiryoluvetramvayhattımalzemesi 6% -2,7% -1,9% 4,9

Karayolutaşıtlarıiçinmotorladonatılmışşasiler 7% -8,4% -3,6% 3,9

Elektrikpilleri,bataryalarıveakümüla-törler 5% -4,5% -7,0% 3,3

Kalenderlervediğerhaddemakinaları 6% -3,8% -0,2% 1,4Diğeretlerveyenilensakatat,dondurul-muş 12% -1,2% -2,1% 0,9

Seramiktenborular,oluklarveborubağ-lantıparçaları 2% -2,1% -12,0% 0,2

Kaynak:BACIveriseti,TEPAVhesaplamaları

Bölgedeki tarım ve gıda ürünleri potansiyelinin değerlendirilebilmesi amacıyla, söz konu-su ürünlerle ilgili detaylı bir pazar analizi yapılmıştır.Potansiyelürünvehedefpazarlarınbelirlenmesindeüçaşamalıbirsüreçizlenmiştir.BirinciAşamada,küreseltalep,Türkiye’ninoüründekidışticareteeğilimi,ürüneaitküreselpazarınrekabeteaçıklığıvebölgeninüretimdesenineparalellikkıstasolarakkullanılıppotansiyelarzedentarımürünleritespitedilmiştir.İkinciAşamada,TR22Bölgesi’ninbuürünlerdeüretimininve ihracatınınartmasıdurumun-dahangigıdasektörleriningelişebileceğibelirlenmiştir.ÜçüncüAşamadaisepotansiyelarzedentarımürünleriiçinhangipazarlarınhedeflenebileceğisaptanmıştır.

84

Şekil 64: Potansiyel Pazar Analizindeki Üçlü Filtreleme Süreci

Kaynak:BACIveGEODISTveritabanı,TEPAVhesaplamaları

Kullanılan küresel dış ticaret verileri, HS 1996 sınıflamasında 6 basamaklı sektörel detayda analize dâhil edilmiştir.Busınıflamaiçerisindetarımvegıdasektörü,aşağıdakitablolardakigruplamalarkullanılarakayrıayrıelealınmıştır.(Bkz.Tablo16veTablo17)Nadasabırakma,havakoşullarınabağlırandımandüşüşügibinedenlerletarımsalüretimveihracatverisibelir-sizliktaşımaktadır.Bubelirsizliğiazaltmakiçinihracatverilerinin5yıllıkortalamasıalınmış-tır.Dolayısıylaihracatanalizindekullanılanengüncelkonsolideedilmişveriolan2013verisi,2009-2013ortalamasıdır.İhracatverileriileyapılananalizlerikontroletmekamacıylaiseengüncelveriolan2014bitkiselüretimverileri,ildüzeyindeanalizedâhiledilmiştir.


Tablo 16: Tarım Sektörünün Alt Sektör Kırılımı

Sektör Kodu Sektör Adı Ürün Sayısı

6 Canlıağaçlarvediğerbitkiler,yumrular,köklervebenzer-leri,kesmeçiçeklervesüsyaprakları 12

7 Yenilensebzelervebazıkökveyumrular 568 Yenilenmeyvelervesertkabuklumeyveler 549 Kahve,çay,paraguayçayıvebaharat 3210 Hububat 16

12 Yağlıtohumvemeyveler,muhteliftane,tohumvemeyvel-er,sanayiidevetıptakullanılanbitkiler,samanvekabayem 43

13 Lak,sakız,reçinevediğerbitkiselözsuvehülasalar 12

14Örülmeyeelverişlibitkiselmaddeler,tarifeninbaşkayerindebelirtilmeyenveyayeralmayanbitkiselürünler 9

Toplam 234Kaynak:BACIveritabanı,TEPAVhesaplamaları

Tablo 17: Gıda Sektörünün Alt Sektör Kırılımı

Sektör Kodu Sektör Adı Ürün Sayısı

11 Değirmencilikürünleri,malt,nişasta,inülin,buğdaygluteni 33

15 Hayvansalvebitkiselkatıvesıvıyağlar,yemeklikkatıyağ-lar,hayvansalvebitkiselmumlar 46

16 Et,balık,kabukluhayvanlar,yumuşakçalarveyadiğersuomurgasızlarınınmüstahzarları 26

17 Şekerveşekermamulleri 1618 Kakaovekakaomüstahzarları 11

19 Hububat,un,nişastaveyasütmüstahzarları,pastacılıkürünleri 17

20 Sebzeler,meyveler,sertkabuklumeyvelervebitkilerindi-ğerkısımlarındaneldeedilenmüstahzarlar 44

21 Yenilençeşitligıdamüstahzarları(kahvehülasaları,çayhü-lasaları,mayalar,soslar,diyetmamaları,vb.) 16

22 Meşrubat,alkollüiçkilervesirke 22

23 Gıdasanayiininkalıntıvedöküntüleri,hayvanlariçinhazır-lanmışkabayemler 24

Toplam 255Kaynak:BACIveritabanı,TEPAVhesaplamaları

Bölgenin tarım ve gıda sektörü ihracatı için potansiyel ürünler arpa, elma, biber ve üzüm iken bu ürünler için potansiyel pazarın AB ülkeleri olarak görünmesi, bu ürünlerdeki stan-dartların arttırılması ihtiyacını doğurmaktadır. KüreseltalepveTürkiye’ninsektöreldıştica-reteğilimigözönündebulundurularak231tarımürünüarasından48tarımürünü,potansiyeltarımürünüolarakseçilmiştir.Filtrelemesürecisonucundabulunan48ürün, tümTürkiyeiçinpotansiyelarzedentarımürünleridir.Ancak,bölgenincoğrafikoşullarıgözönündebulun-

86

durulduğundabazıürünlerinTR22Bölgesi’ndeyetiştirilmesienuygunkoşulolmayabilir.Buyüzden,bölgeninhâlihazırdakiüretimdeseninebakarakbölgedeüretimiolasıtarımürünleritespitedilmişveüretimimümkünolmayanürünleranalizdenelenmiştir.39Sonuçolarakböl-genintarımvegıdaihracatınıarttırmakamacıylaBalıkesiriçinbaklagiller,incir,üzüm,biber,arpa,kavunvekarpuz;Çanakkaleiçinbaklagiller,elma,armut,ayvaveüzümseçilmiştarımürünleridir.Dahasonrasında255farklıgıdaürünüarasından129farklıgıdaürünününpotan-siyeltarımürünleriileberabergelişmesininmuhtemelolduğubulunmuştur.Seçilmiştarımürünleri ile bağlantısı en fazla olan gıda sektörleri arasında konservecilikle ilgili sektörleröneçıkmıştır.Bağlıolduğugıdasektörüenbüyükolanürünlerisearpa,elma,biberveüzümolaraksıralanmaktadır.Buürünler,hemihracatıarttırmahemdegıdasanayinidesteklemeaçısındanbölgeiçinönemtaşımaktadır.Ensonaşamadaiseseçilmiştarımürünleriiçin1803adetihracatrotasıarasından59ülkeyikapsayan198adetihracatrotasıseçilmiştir.Seçilmiştarımürünleriiçinpotansiyelpazar,Türkiye’nintarımürünlerindegörecedahayoğunnüfuzettiğiOrtadoğuveKuzeyAfrikapazarındandahaçokAvrupaBirliğipazarıçıkmıştır.

Tablo 18: Seçilmiş Tarım Ürünlerinde Potansiyel Pazarlar, 2013

HS 6 Ürün Adı Potansiyel Pazarlar

Potansiyel Pazarın

Büyüklüğü, Milyon Dolar

Türkiye’nin Potansiyel

Pazara Ihracatı, Milyon Dolar

Türki-ye’nin Payı,

Yüzde

100300

Arpa

Cezayir,Kıbrıs,Yunanistan,İsrail,İran,Ürdün,Libya,Malta,Fas,Romanya,Rusya,SuudiArabistan,Suriye,Tunus,Ukrayna,

4392.1 6.4 0.10%

80810 Elma

Avusturya,Azerbaycan,Bahreyn,Bel-çika-Lüksemburg,Danimarka,Mısır,Finlandiya,Fransa,Almanya,İzlanda,İran,İrlanda,İtalya,Ürdün,Kuveyt,Hollanda,Norveç,Umman,Polonya,Portekiz,Katar,Romanya,Rusya,Su-udiArabistan,İspanya,İsveç,İsviçre,BirleşikArapEmirlikleri,İngiltere,Yemen,

4257.4 24.9 0.60%

39 Bitkisel üretim istatistikleri ve ihracat verileri aynı sınıflandırma ile sunulmadığı için, bu iki analiz sonucunda elde edilen ürünleri birebir eşleştirmek mümkün değildir. Filtre sürecinde elde edilen 48 ürünün ve sektörel yakın-lık eşik değerleri ile edilen 63’er ürünün eşleştirilmesi sırasında her il için ön plana çıkan ve iki sınıflandırmada da benzer şekilde yer alan ürünler seçilmiştir.


80610 Üzüm,taze

Avusturya,Belarus,Belçika-Lüksem-burg,Hırvatistan,ÇekCumhuriyeti,Estonya,Finlandiya,Almanya,Yuna-nistan,İzlanda,İrlanda,İtalya,Kuveyt,Letonya,Litvanya,Hollanda,Norveç,Polonya,Romanya,Rusya,SuudiAra-bistan,Slovenya,Slovekya,İspanya,SriLanka,İsviçre,Ukrayna,BirleşikArapEmirlikleri,İngiltere,

3775 206.7 5.50%

80820 Armut,Ayva

Avusturya,Belçika-Lüksemburg,Hırva-tistan,Kıbrıs,ÇekCumhuriyeti,Estonya,Fransa,Almanya,Yunanistan,Kuveyt,Hollanda,Polonya,Romanya,Rusya,SuudiArabistan,Slovenya,Slovekya,İspanya,İsviçre,İsveç,Ukrayna,BirleşikArapEmirlikleri,İngiltere,Yemen,

1508.8 15.5 1.00%

80719 Kavun

Avusturya,Hırvatistan,ÇekCumhu-riyeti,Estonya,Almanya,Yunanistan,Macaristan,İrlanda,İtalya,Polonya,Romanya,Katar,Slovenya,Slovekya,BirleşikArapEmirlikleri,İngiltere,

398.2 2.3 0.60%

80711 Karpuz

Avusturya,ÇekCumhuriyeti,Estonya,Finlandiya,Yunanistan,Hollanda,Nor-veç,Polonya,Romanya,Rusya,Slovek-ya,İspanya,İngiltere,

277.9 4.1 1.50%

70820 Baklagiller

Avusturya,Belçika-Lüksemburg,Bul-garistan,ÇekCumhuriyeti,Finlandiya,Almanya,Yunanistan,Hollanda,Nor-veç,Romanya,Rusya,Slovenya,İsviçre,

273 0.8 0.30%

90412

Öğütülmüş

biber

Cezayir,Avusturya,Belarus,Bel-çika-Lüksemburg,BosnaHersek,Bulgaristan,Şili,Hırvatistan,Kıbrıs,ÇekCumhuriyeti,Danimarka,Mısır,Estonya,Finlandiya,Fransa,Almanya,Yunanistan,İsrail,İtalya,Ürdün,Molda-va,Hollanda,NiheryaNorveç,Polonya,Romanya,Katar,Rusya,SuudiArabis-tan,Slovenya,Slovekya,İspanya,İsveç,İsviçre,Ukrayna,BirleşikArapEmirlik-leri,İngiltere,

242 1 0.40%

80410 İncir

Bulgaristan,Kıbrıs,ÇekCumhuriyet,Danimarka,Finlandiya,Macaristan,İzlanda,Hollanda,Nijerya,Norveç,Polanya,Romanya,Slovenya,İngiltere,İsveç,Amerika,

129.5 0.9 0.70%

Kaynak:BACIveGEODISTveritabanı,TEPAVhesaplamaları

88

2.5.3. Ürün Bazlı Analiz

Bölge ihracatının nasıl gelişebileceği, ürün bazında incelenmiştir. Temelde,ihracatınarttı-rılmasıiçindörtfarklıyolizlenebilir:(i)Mevcutürünlerimevcutpazarlarasatmak,(ii)Mevcutürünleriyenipazarlarasatmak,(iii)Yeniürünlerimevcutpazarlarasatmakve(iv)Yeniürünleriyenipazarlarasatmak.Buyaklaşımaparalelbirşekilde,bölgedeöneçıkanmevcutvepotan-siyelürünlertespitedilmiştir.4041Mevcutvepotansiyelpazarlarıntespitiamacıyla,seçilen19ürüniçinuluslararasıkoşullaranalizedilmiştir.

Tablo 19: Uluslararası Koşulların Analiz Edildiği Seçilmiş 19 Ürün

Ürün Adı Ürün Sınıflandırılmış Ürün Kodu (HS)Kümeshayvanlarıetlerininişlenmesivesaklanması NACE 207Sıvıvekatıyağimalatı(Zeytinyağı) Toplulaştırılmış 1509-1510Balık,kabukludenizhayvanlarıveyumuşakçalarınişlenmesivesaklanması NACE 1604

Sütürünleri Toplulaştırılmış 0403,0404,0405,0406

Kakao,çikolataveşekerleme NACE 1806Konserve(HS-Sebzeler,meyveler,sertkabuklumeyvelervebitkilerindiğerkısımlarındaneldeedi-lenmüstahzarlar)

HS-Kısaltılmış 20

Seramiksıhhiürünlerinimalatı NACE 6910Seramiktendöşemeveyakaplamakaroları NACE 6908Kimyasalgübreveazotbileşiklerininimalatı NACE 31Plastiktabaka,levha,tüpveprofilimalatı NACE 7604Demirveçelik HS(Kümelendirilmiş) 72Diğerfabrikasyonmetalürünler NACE 7216Ferroalyajlar HS(Kümelendirilmiş) 7202Metalyapıveyapıparçalarıimalatı NACE 7308

Tarımvegıdamakinelerininimalatı Toplulaştırılmış8432,8433,8434,8435,8436,8437,

8438Motorlukarataşıtlarıkaroseri(kaporta)imalatı;treyler(römork)veyarıtreyler(yarırömork)imalatı NACE 8707

Motorlukarataşıtlarıiçindiğerparçaveaksesuarla-rınimalatı NACE 8708

Mobilya HS(Kümelendirilmiş) 94

Kırmızıet(HS-Etlerveyenilensakatat) Toplulaştırılmış 201,202,204,206,208,210

Kaynak:TEPAVhesaplamaları40 Bölgenin ihracatında öne çıkan ürünler, illerin en çok ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 sektör ve illerin ihracat sepetinde mukayeseli üstünlüğe sahip ilk 10 sektör arasından seçilmiştir. Bölge içerisinde üretim yapan bazı firmalar başka illerdeki vergi dairelerine kayıtlıdır. Bu firmaların ihracatı ise kayıtlı oldukları illerde kayıt altına alınmaktadır. Ayrıca derinlemesine mülakatlar sırasında bölgede üretilen bazı ürünlerin başka iller üzerinden ihraç edildiği öğrenilmiştir. İhracat verilerindeki bu gibi eksikliklerden dolayı, ihracatta öne çıkan sektörler tespit edilirken imalatta öne çıkan sektörler ve derinlemesine mülakat sonuçlarına da başvurulmuştur.41 Potansiyel ürünlerin tespitinde, Güney Marmara Kalkınma Ajansı ve TEPAV tarafından hazırlanmış İmalat Sanayi Stratejisi ve Eylem Planı’nda ürün uzayı metodolojisi ile seçilmiş potansiyel sektörlerden ve derinlemesine mülakat sonuçlarından faydalanılmıştır.


Seçilmiş 19 ürün için Türkiye’deki ve dünyadaki arz ve talep detaylı olarak incelenmiştir. Analizlerdeöncelikle,Türkiye’ninhâlihazırdabuürünüençokihraçettiğipazarlar,dünyadaürünüençoktalepedenyadatalebienhızlıartanbölgelertespitedilmiştir.Dahasonrabupa-zarlardakirakipihracatçıülkelerinkimlerolduğubelirlenmiştir.Ensonaşamadaisemevcutvepotansiyelpazarlarda,Türkiye’ninuzaklıkvefiyataçısındanrekabettenegibiavantajlarayadadezavantajlarasahipolduğuanalizedilmiştir.

Kümes Hayvanlarının Etleri ve Yenilen Sakatatı

Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatının üretimi, 4027 çalışanla Balıkesir’de en çok istihdamın sağlandığı üretim koludur. Aynı zamanda Türkiye genelinde Balıkesir, bu sektörde en çok istihdam sağlayan ildir.

Türkiye, kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatlarındaki ihracatını 2010’dan itibaren hızlı biçimde artırırken en büyük ihracat pazarı Irak’tır. Türkiye’ninihraçettiğikümeshay-vanlarıveetininyüzde65’iIraktarafındansatınalınmaktadır.Irak’ınbölgeninönemliihracatpartnerlerindenbiriolmasınınyanında,ürününençok ihraçedildiği ikincipazarolanHongKong’undaBalıkesir’inticaretpartneriolduğu,gerçekleştirilenmülakatlardadilegetirilmiş-tir.2010sonrasıihracatartışınaekolarakürün,Türkiye’nindevamlıolarakdışticaretfazlasıverdiğiürünlerdenbiridir.

Şekil 65: Türkiye’nin Kümes Hayvanları Dış Ticareti

Kaynak:BirleşmişMilletlerCOMTRADE,TEPAVhesaplamaları

90

Dünyada kümes hayvanları eti ithalatını ağırlıklı olarak AB ve Uzak Doğu ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin öne çıktığı görül-mektedir.2014yılındadünyadatoplamda22milyardolarlıkticarethacminesahipürünün9,7milyarı,AB28üyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniUzakDoğuveMENAülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde6,8büyür-kenUzakDoğuveMENApazarlarındakihızlı talepartışı,ürününtoplamdayüzde8,1büyü-mesinekatkısağlamıştır.Türkiye’denABüyelerine2014’te,2004’eoranladahaazürünihraçedilirken;MENA’yayapılanihracatyüzde72,UzakDoğu’yayapılanihracatiseyüzde22büyü-müştür.ÜrününküreseltalebindeüçtebirindendahabüyükbirpazaroluşturanABülkelerininTürkiye ihracatındaanapartnerolmaması ise tarımürünlerininGümrükBirliği kapsamınagirmemesiyleaçıklanabilir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanUzakDoğuileOrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerineodaklanılacaktır.

Şekil 66: Kümes Hayvanları Etini Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Kümes Hayvanlarının Etleri ve Yenilen Sakatatı ve Uzak Doğu Pazarı

Uzak Doğu’daki ithalatın yüzde 33,4’ünü oluşturan Hong Kong, Uzak Doğu’da ürünü en çok talep eden ülkedir.HongKong’un1,67dolarlıkithalatını,1,4milyarlıkithalatıylaJaponyata-kipetmektedir.HemHongKonghemJaponyahemdeürünüUzakDoğu’daençoktalepedendiğerülkelerarasındayeralanÇin,SingapurveKore’ninithalatlarınıBrezilyadomineetmek-tedir.GerçekleştirilenmülakatlardaBalıkesir’inUzakDoğuülkelerinedahaçokTürkiye’detalepgörmeyenürüngruplarınıihraçettiğiöğrenilmiştir.


Şekil 67: Uzak Doğu’da Kümes Hayvanları Etini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Uzak Doğu’da Çin Makau Bölgesi ile Vietnam, Hindistan, Solomon Adaları ve Filipinler gibi ithalatın görece düşük olduğu ülkelerde talep daha hızlı artmaktadır.UzakDoğu’nunürün-dekiithalatınınyüzde2,1’inigerçekleştirenVietnam’ınithalatı,sononyıldayıllıkyüzde43bü-yümüştür.Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebil-diklerigözlemlenmiştir.Talebienyüksekolanülkelerdenfarklıolarakbuülkelerin,ürünlerinienfazlaAmerika,Çin,AvusturalyaveTaylandgibiülkelerdentalepettiklerigözlemlenmek-tedir.

92

Şekil 68: Uzak Doğu’da Kümes Hayvanları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Üründe Uzak Doğu pazarına girmek için bir fırsat görülürken bu fırsatın katma değeri yük-sek ürünler üretilerek değerlendirilebileceği ortaya çıkmaktadır. Bu üründe, UzakDoğuülkelerinin genellikle Brezilya’dan ithalat gerçekleştirmesi, ortalama ithalatmesafelerininuzakolmasınanedenolmaktadır.Türkiye,buülkeleresözkonusumesafedenyakındır.Ürü-nünTürkiye’dekiihracatbirimdeğeriverisibulunmamaktadır.


Şekil 69: Uzak Doğu’da Kümes Hayvanları İçin Potansiyel Pazarlar

Kaynak:BirleşmişMilletlerCOMTRADE,BACI,GEODISTveritabanları,TEPAVhesaplamaları

Kümes Hayvanlarının Etleri ve Yenilen Sakatatı ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Pazarı

MENA’daki ithalatının yüzde 34,7’sini oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), MENA’da ürünü en çok talep eden ülkedir.750milyondolarlıkithalatyapanBAE’yi,287milyonlukit-halatıylaKuveyttakipetmektedir.UzakDoğu’dakipazardağılımınabenzerbirşekildeMENApazarıdaithalatınınçoğunuBrezilya’dankarşılamaktadır.UzakDoğupazarındanfarklıolarakMENA,kendibölgesiiçerisindekiBAEveSuudiArabistan’dandaürünithaletmektedir.Brezil-ya’nınpazarabudenlihâkimolmasınınnedeni,kümeshayvanlarısektöründeönemlibirgirdiolangübreninsoyadanimaledilmesidir.DünyasoyaüretimininbüyükbirkısmınınkarşılandığıBrezilya,buavantajıylasektördekirekabetgücünüartırmıştır.Gerçekleştirilenmülakatlarda,bölgedekifirmalarınsoyasızgübreüretimiiçinaraştırmalaryaptığıdilegetirilmiştir.

94

Şekil 70: MENA’da Kümes Hayvanları Etini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


BAE, aynı zamanda talebi en hızlı büyüyen ülkelerden biridir. Ürünündünyadakiticaretisononyıldayıllıkyüzde8,1’likbirbüyümegösterirkenBAE’nintalebi,yüzde16büyümüştür.Yüzde18’likbüyümeiletalebihızlaartanbirdiğerülkeiseKatar’dır.Talebinhızlaarttığıdiğerülke-leriniseufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.Talebienyüksekolanülke-lerebenzerşekilde,buülkelerdeağırlıklıolarakBrezilya’dan,dahaazoranlardaiseAmerikaveSuudiArabistan’danürünithaletmektedirler.


Şekil 71: MENA’da Kümes Hayvanları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Bölgedeki soya üretimi sorunun çözülmesi halinde, katma değeri düşük ürünleri talep eden Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine kümes hayvanları etinin ihracatı artırılabilir.Türkiye,OrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerineortalamaithalatmesafelerindenyakınkonumdaolması-narağmenbuülkeler,GüneyAmerikaülkelerindendahaucuzamalithaletmektedir.Örneğin,Ürdün,Türkiye’ye2.159kmmesafedeykenkümeshayvanlarıetininithalatınıortalama9.889kmmesafeden ve neredeyse yarı fiyatına gerçekleştirebilmektedir. Daha uzakmesafedendahaucuzaürünithaledebilmeleri,ithalatıngerçekleştirildiğiBrezilyagibiülkelerinsahipol-duğugirdiavantajındankaynaklanmaktadır.Balıkesir’in,OrtaDoğuveKuzeyAfrikapazarındapayınıarttırabilmesiiçinsoyaüretiminigeliştirmesiveyaüründeverimliliğiarttıracakalter-natifçözümlerbulmasıgerekmektedir.BusayedemaliyetlerdüşürülerekBrezilyailerekabetedilebilir.

96

Şekil 72: MENA’da Kümes Hayvanları İçin Potansiyel Pazarlar


Zeytinyağı

Dünya ticaretindeki büyüklüğü 2014 senesinde 7,1 milyar dolar olan zeytinyağı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 4,5’tir. Zeytinyağı, dünyada ortalama 3.887 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, ürünü ortalama 6.682 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’de zeytinyağı ihracatı 2005 senesinden 2012’ye kadar durgun ve düşük seviyelerde seyretmiş olmasına rağmen, 2012 senesinde artış göstermiş ve 2013’ten sonra tekrar düş-müştür. Türkiye’ninenfazlazeytinyağı ihraçettiği ilk5ülkeyebakıldığında, ilksırayıyüzde15,1’likpayileAmerikaBirleşikDevletleri’ninaldığıgörülmektedir.SuudiArabistan’ayapılanihracatiseyüzde14,8’likbirpaylaABD’ninpayınaoldukçayakındır.Zeytinyağıüretimininül-kedeyüksekolması,Türkiye’ninzeytinyağı ithalatınındüşükolmasınıdaberaberindegetir-mektedir.Ençokzeytinyağıithaledilenülke,2014senesindeyüzde24payileİtalyaolmuştur.İtalya’yıÇin,SuudiArabistanveIrakgibiMENAülkeleritakipetmektedir.


Şekil 73: Türkiye’nin Zeytinyağı Dış Ticareti


Dünyada zeytinyağı ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Kuzey Amerika ülkeleri yaparken Tür-kiye’de bu ürünün ihracatında da MENA ve Uzak Doğu ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda7,2milyondolarlıkticarethacminesahipürünün4,1milyonu,AB28üyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniKuzeyAmerikaveUzakDoğuülkeleri izlemektedir.OrtaAsya,MENAveGüneyAmerika isesononyıldazeytinyağıtalebi yüzde 10’un üzerinde artan bölgelerdir. Türkiye’denAB 28 üyelerine 2014’te, 2004’eoranladahaazürünihraçedilirkenMENA,OrtaAsyaveUzakDoğu’yayapılanihracatınartışgöstermesi,Türkiyezeytinyağıihracatınındaartmasınakatkısunmuştur.Bubölgelerdışındaihracatyapılanbütünbölgelereihracatdüşmüştür.BuverilerışığındazeytinyağıürünüiçinAB28veKuzeyAmerikabölgelerineodaklanılacaktır.

98

Şekil 74: Zeytinyağı Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Zeytinyağı ve AB 28 Pazarı

AB 28 pazarında zeytinyağını en çok talep eden ülke, 2014 senesinde 2.006 milyon dolar it-halat ile İtalya olmuştur.İtalya’nınbölgedekizeytinyağıithalatıdiğerbütünAB28ülkelerininithalatınaneredeyseeşittir.İtalya’yıFransa,Almanya,PortekizveBirleşikKrallıktakipetmek-tedir.ÖzelliklePortekizveAlmanya’nın2004-2014yıllarıarasındazeytinyağı talepleridiğerilkbeşülkeyegöredahafazlaartmıştır.ZeytinyağıithalatınınenyüksekolduğubuilkbeşAB28ülkesi içinTürkiyeönemli ihracatçılararasındadeğildir.Sayılan ilkbeşülkeninen fazlazeytinyağıaldığıülkeİspanyaolaraköneçıkmaktadır.SadeceAlmanyabirinciihracatçıolarakyüzde27ileİtalya’danzeytinyağıithaletmekte,ilkbeştekidiğerbütünülkelerinhepsizeytin-yağıithalatlarınınyarısındançokdahafazlasınıİspanya’dangerçekleştirmektedir.İspanya’nınyüzde98’likbiroranlaPortekizzeytinyağıpazarınıişgaletmesi,birdiğerönemlinoktaolarakdikkatçekmektedir.


Şekil 75: AB 28’de Zeytinyağını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB 28 ülkeleri arasında zeytinyağı ithalatında en büyük alıcılar dışında kalan Romanya, Lit-vanya, Slovakya, Güney Kıbrıs ve Estonya gibi ülkelerde talep oldukça hızlı büyümektedir. AB28’inüründekiithalatınıntoplamdayüzde11’iniyapanbubeşülkedetalep,sononyıldayıl-lıkortalamayüzde17-18civarındabüyümüştür.Talebinhızlaarttığıbuülkelerinnispetenufakmiktarlardamal ithaledebildiklerigözlemlenmiştir.Talebienyüksekolanülkelerebenzerşekilde,buülkelerdezeytinyağıithalatınıağırlıklıolarakİspanya’danithaletmektedir.İtalyaveYunanistanisebupazarlarıdomineedebilendiğerikiülkeolarakkarşımızaçıkmaktadır.

100

Şekil 76: AB 28’de Zeytinyağı Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Son on yılda talebi hızla artan AB 28 ülkeleri incelendiğinde bu ülkelerin beşinin de Türki-ye’ye daha yakın mesafede olduğu gözlemlenmektedir.İspanya,İtalyaveYunanistan’ınpa-zardakiüstünlükleriABekonomikbirliğininiçerisindeyeralmalarındanvebunedenlebirlikiçindekiülkeler iledahakolay ticaretyapabilmelerindenkaynaklanmaktadır.GümrükBirli-ği’ninhenüzgıdaürünlerinikapsamamasıdabukonudaTürkiye içinbirdezavantajdır.Fa-katşekildegörüldüğüüzere,talebiençokartanülkeleriçinmesafeilehâlihazırdatalebienyüksekolanülkeleriçinbirimfiyat,Türkiye’denzeytinyağıithaletmeyidahaavantajlıdurumagetirmektedir.


Şekil 77: AB 28’de Zeytinyağı İçin Potansiyel Pazarlar


Zeytinyağı ve Kuzey Amerika Pazarı

Kuzey Amerika pazarında ithalatının yüzde 82,4’ünü oluşturan Amerika Birleşik Devletleri, Kuzey Amerika’da en fazla zeytinyağı ithal eden ülkedir. ABD,sadece2014senesinde1.132milyondolarzeytinyağıithalatıyapmıştırvesononyıldakitalebiniyüzde4oranındaartırmıştır.AmerikaBirleşikDevletleri’ni178ve63milyondolarlıkithalatlarlaKanadaveMeksikatakipetmektedir.AB28’ebenzerbirşekilde,buüçpazarı İtalyave İspanyazeytinyağlarıdomineetmektedir.YineAB28’ebenzerbirşekilde,Türkiye’nin2014senesindeKuzeyAmerika’daenfazlazeytinyağı ithaleden ilkbeşülkeninticaretpartnerleriarasınagiremediğigözlemlen-mektedir.

102

Şekil 78: Kuzey Amerika’da Zeytinyağını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Kuzey Amerika pazarı için mesafenin uzak olması bir sorun teşkil etmesine rağmen birim fiyatı, Türkiye’yi zeytinyağı ithalatı için daha rekabetçi bir konuma getirebilmektedir. KuzeyAmerika’dazeytinyağıithalatçılarındanKanada,MeksikaveABD’ninzeytinyağınıithalettikleriortalamamesafeTürkiye’yeolanuzaklıklarınakıyasladüşükolmasınarağmen,yaklaşık2.000kmilebölgede ikimesafearasındaki farkınenazolduğuyerlerdir.BupazarlardanABDveMeksikaiçinTürkiye,zeytinyağıbirimfiyatındaavantajlıkonumageçmektedir.

Şekil 79: Kuzey Amerika’da Zeytinyağı İçin Potansiyel Pazarlar



Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması

Dünya ticaret büyüklüğü 14,7 milyar dolar olan balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşak-çaların işlenmesi ve saklanması sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 6,4’tür. Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçalar, dünyada ortalama 5.510 km me-safeye ihraç edilirken Türkiye, bu ürün grubunu ortalama 2.012 km mesafeye ihraç etmek-tedir.

Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanmasında Türkiye’nin ihracatı ve ithalatı 2012’den itibaren çok hızlı bir atış göstermiştir. 2012senesindenöncehemithalathemdeihracatdurgunseyretmektedir.2014senesindeTürkiye’ninüründeihra-catıenfazlaİtalya,Belçika,Fransa,SuriyeveAlmanya’yagitmiştir.Türkiye’ninbalık,kabukludenizhayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi vesaklanması ithalatının yaklaşık yüzde28’iIrak’aaittir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıiseyüzde67,8oranlaenfazlaÇin’denolmakta-dır.

Şekil 80: Türkiye’nin Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Sak-lanması Dış Ticareti


Dünyada balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması itha-latı ağırlıklı olarak AB 28, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından yapılırken Tür-kiye’de bu ürünün ihracatında AB 28 ve MENA ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir.

104

2014yılındadünyadatoplamda14,7milyardolarlıkticarethacminesahipürünün7,3milyarı,AB28üyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyelerini2,8milyardolarlaUzakDoğuve2,1milyardolarileKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.AB28üyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde6,8büyürkenOrtaAsya,GüneyAmerikaveMENApazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde6,4büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında,10seneiçindeAB28’intalebininyüzde3,6büyüdüğü,OrtaAsyaveMENAtaleplerininisesıra-sıylayüzde18,1veyüzde19büyüdüğügözlemlenmektedir.Mevcutdurumdaürününenfazlasatılabildiğipazar,MENAveAB28’dir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanMENAileAB28ülkelerineodaklanılacaktır.

Şekil 81: Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması Ta-lep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (Mena) Pazarı

MENA içerisinde ithalatın yüzde 28,8’ini oluşturan Mısır, 2014 senesinde ürünü en çok talep eden ülkedir. Mısır’ıyüzde15,3ve14,5ileİsrailveBAEtakipetmektedir.Mısır’ınbalık,kabuk-ludenizhayvanlarıveyumuşakçalarınişlenmesivesaklanmasıithalatı175milyondolar,İsrailveBAE’nindesırasıyla93ve88milyondolarkadardır.BölgetalebiniyüksekorandaTayland’ınkarşıladığıgözlemlenmektedir.İhracatçılarıngenellikleUzakDoğuülkelerindenoluştuğupa-zardaTürkiye,ürününönemliihracatçılarıarasındagörülmemektedir.


Şekil 82: MENA’da Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklan-masını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004 senesinden 2014 senesine balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlen-mesi ve saklanması talebinin en fazla arttığı ilk üç ülke, Cezayir, Katar ve Yemen’dir. Cezayiryüzde33,4ilebölgedeürünetalebienfazlaartanülkedir.Cezayir’iyüzde31,7ileKatarveyüz-de22,3ileYementakipetmektedir.Tayland,talebi2014senesindeenyüksekolanülkelerdeolduğugibitalebienfazlaartanülkelerinpazarlarınıdadomineetmektedir.BölgedekiönemlisatıcılararasındaTürkiyebulunmamaktadır.

106

Şekil 83: MENA’da Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklan-ması Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerin hepsinin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha fazladır.Budurum,bupazariçinTürkiye’yemesafe açısından avantaj sağlamaktadır. Bu nedenle, henüz en büyük ihracatçılar arasınagirmemişolmasınarağmenTürkiye’ninbupazardaözellikleyakınolmasıaçısındanLübnan,İsrail,ÜrdünveMısır’daşansıbulunmaktadır.


Şekil 84: MENA’da Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi


Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması ve AB 28 Pazarı

AB 28’deki ithalatının yüzde 17,5’ini oluşturan İtalya, AB 28 pazarında ürünü en çok talep eden ülke olmasına rağmen, ilk beş içerisindeki diğer dört ülkenin ürün talepleri de birbir-lerine oldukça yakındır.AB28pazarındatalebinyüzde15,2’siFransa’ya,yüzde15,1’iİngilte-re’ye,yüzde12,2’siAlmanya’yave10,2’sideİspanya’yaaittir.AB28pazarınabalık,kabukludenizhayvanlarıveyumuşakçalarınişlenmesivesaklanmasındatekbirhâkimülkebulunma-makta;pazartalebi,İspanya,Almanya,HollandaveEkvatortarafındankarşılanmaktadır.AB28pazarınaçokyakınolmasınarağmenTürkiyeüründeönemliihracatçılararasındabulun-mamaktadır.

108

Şekil 85: AB 28’de Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklan-ması Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede ürüne talebi en fazla artan ülkeler sırasıyla Litvanya, Bulgaristan, Romanya, Por-tekiz ve Slovakya’dır. Toplamdabölgetalebininyüzde4,5’inioluşturmalarınarağmenbuül-kelerdekitalepartışı,pazarınpotansiyelineişaretetmektedir.Talebisononyıldahızlıyükse-lenbuülkelerebalık,kabukludenizhayvanlarıveyumuşakçalarınişlenmesivesaklanmasıihracatıgerçekleştirenülkelerarasındaTürkiyebulunmamaktadır.İhracatkonusundaenfaz-laöneçıkanülkeler,İspanya,Almanya,PolonyaveLitvanya’dır.


Şekil 86: AB 28’de Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklan-ması Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması talebi ön plana çıkan AB 28 ülkelerinden Litvanya hariç hepsi, ürünü kendilerine Türkiye’den daha uzak

olan ülkelerden ithal etmektedir. Türkiye’ninbahsigeçenülkelerebalık,kabukludenizhayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması sektörü ürünleri ihracatı açısındanmesafeavantajıbulunmaktadır.ÖzellikleRomanyaveBulgaristan,çokyakınolmalarıveürü-nüTürkiye’yeolanuzaklıklarınınikiüçkatıuzaklıktanithaletmelerinedeniylepotansiyelola-rakdüşünülmelidir.Ülkelerin ithalatbirimdeğeriveTürkiye’nin ihracatbirimdeğerikarşı-laştırıldığındaiseTürkiye’deürünlerinbirimdeğerinindahapahalıolduğugözeçapmaktadır.

110

Şekil 87: AB 28’de Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklan-ması İçin Potansiyel Pazarlar


Süt Ürünleri

Dünya ticaret büyüklüğü 49,6 milyar dolar olan süt ürünleri sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 7,7’dir. Süt ürünleri, dünyada ortalama 3.700 km mesafeye ih-raç edilirken Türkiye, ürün grubunu ortalama 2.012 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin süt ürünleri ithalatı ve ihracatı 2002’den itibaren düzenli olarak atış göstermiş-tir. 2004senesindeneredeysesıfırolanihracatveithalatmakası,busenedensonraihracatındahahızlıartmasısebebiyleaçılmıştır.2014senesindeTürkiye’ninihraçettiğisütürünlerienfazlaIrak,SuudiArabistan,KuveytveÜrdüngibiMENAülkelerinegitmiştir.Türkiye’dengidensütürünlerininyaklaşıkyüzde26’sı Irak tarafındanalınmaktadır.Türkiye’ninbusektördekiithalatıiseyüzde34,5oranlaenfazlaYeniZelanda’danolmaktadır.ABD,AlmanyaveFransa,yinesütürünlerininülkemiz tarafından ithalatınıngerçekleştirildiğiülkelerolaraköneçık-maktadır.


Şekil 88: Türkiye’nin Süt Ürünleri Dış Ticareti


Dünyada süt ürünleri ithalatı ağırlıklı olarak AB 28 ve Uzak Doğu ülkeleri tarafından yapılır-ken Türkiye’de bu ürünün ihracatında MENA ülkeleri oldukça öne çıkmaktadır.2014yılındadünyadatoplamda49,6milyardolarlıkticarethacminesahipürünün30,6milyarı,AB28üyele-ritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyelerini6,9milyardolarlaUzakDoğuve3,1milyardolarileOrtaAsyaülkeleriizlemektedir.AB28üyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde6,4büyürkenOrtaAsya,UzakDoğu,GüneyAmerikaveMENApazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde7,7büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında10seneiçindeAB28’intalebininyüzde30,8küçüldüğügözlemlenmektedir.Budurum,üründeithalatıenfazlaolanülkegrubununTürkiye’denithalatıgiderekazalttığınıngöstergesidir.ÖteyandanUzakDoğu,OrtaAsyaveMENApazarlarındaTürkiye’dengidensütürünlerinetalephızlıart-maktadır.MENApazarı,hemTürkiye’deüretilensütürünlerinetalebininfazlaolmasıhemdesononyıldatalebininartmışolmasınedeniyleayrıcaincelenecektir.

112

Şekil 89: Süt Ürünlerini Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Süt Ürünleri ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Pazarı

MENA içerisinde süt ürünleri ithalatı en fazla olan ilk beş ülke, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Kuveyt, Fas ve Lübnan olarak sıralanmaktadır. Pazardaen fazla ithalatyapanülke,yüzde18,6ileBAEolmuştur.OnutakipedenMısır,Kuveyt,FasveLübnan’ınbölgedesütürün-lerindeki ithalatoranları iseyüzde15,3,yüzde11,6,yüzde10,0veyüzde8,1olaraksıralan-maktadır.Bölgeiçinsütürünlerindeöneçıkanpazarlar,SuudiArabistan,ABD,YeniZelandaveDanimarka gibi ülkelerdir. Türkiye,MENA’nın bahsedilen talebi yüksek ülkeleri arasınagirememektedir.


Şekil 90: MENA’da Süt Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004 senesinden 2014 senesine süt ürünleri talebinin en fazla arttığı ilk üç ülke, Katar, Bah-reyn ve Yemen’dir. BölgedesütürünlerinetalebienfazlaartanBAE’ninürünesononyıldagerçekleşentalepartışıdayüzde15,6olmuştur.Katar,YemenveBahreyn’insütürünlerineolantalepartışlarıisesırasıylayüzde26,2,yüzde16,7veyüzde16,4’tür.Sütürünlerindeta-lebiyüksekMENAülkelerindeolduğugibi,talebisononyıldaenfazlaartanMENAülkelerininürünüteminettikleriihracatçılararasındadaTürkiyebulunmamaktadır.

114

Şekil 91: MENA’da Süt Ürünleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerden bir tanesi hariç diğer hepsi, süt ürünle-rini ortalama olarak Türkiye’ye olan mesafelerinden daha uzak ülkelerden temin etmekte-dirler. Budurum,bupazariçinTürkiye’yemesafeaçısındanavantajsağlamaktadır.SadeceKatar’ınsütürünleriteminettiğiülkelerinortalamauzaklığı,Katar’ınTürkiye’yeolanuzak-lığındanazdır.Bunedenlehenüzenbüyükihracatçılararasınagirmemişolmasınarağmen,Türkiye’ninbupazardaözellikleyakınolmasıaçısındanMENAülkeleri içerisindeşansıbu-lunmaktadır.MENAbölgesisütürünleri ithalatbirimdeğeriveTürkiyesütürünleri ihracatbirimdeğerikarşılaştırıldığında,Türkiye’deçoğunluklaürünbirimfiyatınındahapahalıolduğugözlemlenmektedir.Budurum,pazardaTürkiye’ninrekabetgücünüazaltmaktadır.


Şekil 92: MENA’da Süt Ürünleri İçin Potansiyel Pazarlar


Kakao, Çikolata ve Şekerleme

Kakao, çikolata ve şekerleme sektörü, Balıkesir ve Çanakkale’nin ihracatında potansiyel arz eden sektörlerdendir.Ürünuzayımetodolojisiileyerellik,yakınlıkvenitelikfiltrelerindengeçensektör,herikiiliçindepotansiyelarzetmektedir.Mevcutdurumdasektörde,Balıke-sir’de54,Çanakkale’deise58kişiistihdamedilmektedir.Sektörelistihdamındağılımınagörebakıldığındayüzde36’lıkpayileİstanbul,yüzde9’lukpayileKocaeliveyüzde8’likpayileGa-ziantep,Türkiye’dekiliderüreticilerdir.

Türkiye, kakao, çikolata ve şekerleme ihracatını 2009’dan itibaren hızlı biçimde artırmakta-dır. SektörünenbüyükihracatpazarıolanIrak,Türkiye’ninihraçettiğikakao,çikolataveşe-kerlemeninyüzde18’inisatınalmaktadır.Irak’ınbölgeninönemliihracatpartnerlerindenbiriolmasınınyanında,ürününençokihraçedildiğiikincipazarolanSuudiArabistandaBalıkesirveÇanakkale’ninençokmalihraçettiğidördüncüpazardır.2009sonrasıihracatartışınaekolarakürün,Türkiye’nindevamlıolarakdışticaretfazlasıverdiğiürünlerdenbiridir.

116

Şekil 93: Türkiye’nin Kakao, Çikolata ve Şekerleme Dış Ticareti


Dünyada kakao, çikolata ve şekerleme ithalatını ağırlıklı olarak AB ve Kuzey Amerika ülke-leri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014 yılındadünyada toplamda26,2milyondolarlık ticarethacminesahipürünün14,7milyarıABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniKuzeyAmerikaveUzakDoğuülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortala-mayıllıkyüzde8,2büyürkenKuzeyAmerika’dayüzde7,3,UzakDoğu’daiseyüzde12,5’likbirbüyümeyaşanmıştır.Birbaşkadeyişle,ürününenbüyükikipazarıABülkelerininveKuzeyAmerika’nıntalebiçokhızlıbüyümezkenUzakDoğu,talebihızlaartanbölgelerdendir.Türki-ye’ninihracatında,ABüyeleriMENA’dansonraikincibüyükpazarikenbubölgeyeolanihracatyüzde4,5ileoldukçayavaşbirbüyümesergilemiştir.Aynıdönemde,KuzeyAmerika’yayapılanihracatyüzde10,7,UzakDoğu’yayapılanihracatiseyüzde15,4büyümüştür.Ürününküreseltalebinde üçte birinden daha büyük bir pazar oluşturanABülkelerinin Türkiye ihracatındaanapartnerolmaması,gıdaürünlerininGümrükBirliğikapsamınagirmemesiyleaçıklanabilir.Ürünanalizininbundansonrakikısmında,dünyatalebindeönemlibirpayasahipolanABpaza-rıveTürkiye’ninihracatındaöneçıkanOrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerineodaklanılacaktır.


Şekil 94: Kakao, Çikolata ve Şekerleme Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Kakao, Çikolata ve Şekerleme ve AB Pazarı

AB’deki ithalatın yüzde 46,9’unu oluşturan Almanya, İngiltere ve Fransa, AB’de ürünü en çok talep eden ülkelerdir. 2,6milyardolarlıkithalatyapanAlmanya’yı,2,2milyarlıkithalatıylaİngiltereve2milyardolarlık ithalatıylaFransa takipetmektedir.AB’deürünüençok talepedendiğerülkelerinithalatlarınıBelçikaveAlmanyadomineetmektedir.

118

Şekil 95: AB’de Kakao, Çikolata ve Şekerlemeyi En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB 28 üyesi yeni ülkelerde, kakao, çikolata ve şekerlemeye olan talep hızla artmaktadır. AB ithalatının yüzde 4’ünü yapan Polonya’nın ithalatı son on yılda yıllık yüzde 18 büyümüş-tür. Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.Talebienyüksekolanülkelerebenzerşekilde,buülkelerdeAlmanya’danürünithaletmektedir.DiğerlerindenfarklıolarakBelçika’nınvarlığınınbupazarlardanispe-tendahaazolduğusöylenebilir.Ayrıca,Polonya,RomanyaveÇekCumhuriyetigibiülkelerindebuülkeleremalihraçedebildiklerigözlemlenmiştir.


Şekil 96: AB’de Kakao, Çikolata ve Şekerleme Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Gümrük Birliği’nin kapsamının genişletilmesiyle AB pazarında kakao, çikolata ve şekerle-me için markalaşma ile yakalanabilecek bir fırsat alanı görülmektedir. Buüründe,ABülke-lerinin,BelçikaveAlmanyagibinispetenyakınmesafedekiülkelerdenithalatlarınıkarşılıyorolmaları,ithalatmenzillerinioldukçakısaltmaktadır.Türkiye;RomanyaveBulgaristanhari-cindekibuülkelerinmenzilleridışındadır.BirbaşkadeyişleTürkiye,büyükpazarlara ihra-cattamesafeaçısındandezavantajlı konumdadır.Türkiye’ninmesafeaçısındandezavantajlıolmadığıikipazardadaortalamaihracatbirimi,ülkelerinortalamaithalatbirimininoldukçagerisindedir.Budurum,Türkiye’ninkatmadeğerdeyadamarkalaşmadasorunlaryaşadığışeklindeyorumlanabilir.Örneğin,Bulgaristan,kakao,çikolataveşekerlemeürünleriiçintonbaşına4,784dolaröderken;Türkiye’ninBulgaristan’aihraçettiğiürünlerortalamadatonba-şına2,204dolara tekabületmektedir.Ancak,Türkiye’nin liderüreticilerdenolanBelçika’yaortalamada1tonu10,364dolarolanürünlerihraçedebildiğidegözlemlenmiştir.

120

Şekil 97: AB’de Kakao, Çikolata ve Şekerleme İçin Potansiyel Pazarlar


Kakao, Çikolata ve Şekerleme ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (Mena) Pazarı

MENA’daki ithalatının yüzde 29,3’ünü oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), MENA’da ürünü en çok talep eden ülkedir. 379milyondolarlıkithalatyapanBAE’yi,155milyonlukit-halatıylaKuveyttakipetmektedir.AB’dekipazardağılımındanfarklıbirşekilde,MENApazarı,ithalatınınçoğunuHollanda,İsviçre,BirleşikArapEmirlikleriveAlmanya’dankarşılamakta-dır.ABpazarındanfarklıolarakbölgedeürünüençokithaledenbeşinciülkeolanCezayir’de,Almanya’dansonraikincibüyükihracatçıTürkiye’dir.


Şekil 98: MENA’da Kakao, Çikolata ve Şekerlemeyi En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


BAE, aynı zamanda talebi en hızlı büyüyen ülkelerden biridir. Ürünün dünyadaki ticareti son on yılda yıllık yüzde 8,9’luk bir büyüme gösterirken BAE’nin talebi yüzde 16 büyümüştür. Yüzde30’lukbüyümeiletalebihızlaartanbirdiğerülkeiseCezayir’dir.Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.TalebienyüksekolanülkelerebenzerşekildebuülkelerdeağırlıklıolarakHollanda,İsviçre,BirleşikArapEmirlikleriveAlmanya’danürünithaletmektedirler.

122

Şekil 99: MENA’da Kakao, Çikolata ve Şekerleme Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


AB pazarında olduğu gibi Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine kakao, çikolata ve şekerleme ihracatını artırmak için kalitede iyileşme ve markalaşma ilk adım olarak görünmektedir. Türkiye,OrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerineortalamaithalatmesafelerindenyakınkonumdaolmasınarağmenbuülkeler,ABülkelerindenmalithaletmektedir.Örneğin,BAE,Türkiye’ye2.994kmmesafedeykenkakao,çikolataveşekerlemeithalatınıortalama4.989kmmesafedenveneredeyseikikatıfiyatınagerçekleştirmektedir.DahauzakmesafedendahapahalıyaürünithaledilmesiyaTürkiye’ninürünlerininistenenkalitedeolmamasındanyadamarkadeğeriileistenenkaliteyiyansıtamamasındankaynaklanmaktadır.BalıkesirveÇanakkale’nin,OrtaDoğuveKuzeyAfrikapazarındapayınıarttırabilmesiiçinmaliyetlerinartışıpahasınakalitevemarkadeğeriniyükseltmesigerekmektedir.


Şekil 100: MENA’da Kakao, Çikolata ve Şekerleme İçin Potansiyel Pazarlar


Konserve

Konserve ihracatını 2010’dan itibaren hızlı biçimde artıran Türkiye’nin sektörde en büyük ihracat pazarı Almanya’dır.Türkiye’ninihraçettiğikonserveürünlerininyüzde26,6’sıAlman-yatarafındansatınalınmaktadır.DerinlemesinemülakatlardadabölgedeüretilenkonserveürünlerineyurtdışındaülkemizvatandaşlarınınyoğunolarakyaşadığıAlmanyaveHollandagibi ülkelerden talep olduğubelirtilmiştir.Konserve, Türkiye’nin devamlı olarakdış ticaretfazlasıverdiğiürünlerdenbiridir.

124

İhracat payı2014, %

26.6

4.7

Irak

556,2

Hollanda

99,2

112,9

131,5

Almanya

Birleşik Krallık

A.B.D.

183,4

6.3

8.8

5.4

Türkiye’nin konserve ihracatının ülkelere dağılımı 2014, Milyon $

İthalat payı2014, %

13.2

7.3

8.6

9.3

Türkiye’nin konserve ithalatının ülkelere dağılımı 2014, Milyon $

A.B.D. 7,21

Brezilya 7,41

Almanya

Yunanistan

İspanya 13,01

9,13

8,47

7.5

İthalat

İhracat

0

500

1000

1500

2000

2500

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Şekil 101: Türkiye’nin Konserve Dış Ticareti


Konserve ithalatını ağırlıklı olarak AB ve Kuzey Amerika ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında AB ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir.2014yılındadünyadatoplamda55,8milyardolarlık ticarethacminesahipürünün28,5milyonu,ABüyeleri tarafından ithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniKuzeyAmerikaveUzakDoğuülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde6,1büyürkenUzakDoğupazarındakita-lepartışıiseyıllıkortalamayüzde7,3düzeyindedir.Türkiye’ninihracatındaABüyelerineyapı-lankısım,yıllıkortalamayüzde6,3ikenözellikleKuzeyAmerikapazarınınyüzde10,8oranıylahızlıbirbiçimdebüyüdüğügörülmektedir.Bundansonrakikısımda,ürününküreseltalebindeyarısındandahabüyükbirpazaroluşturanABülkeleriileülkemizihracatınınhızlıbirbiçimdegeliştiğiKuzeyAmerikapazarınaodaklanılacaktır.


Bölgelerin konserve ithalatı2014, Milyar ABD$

CAGR2004-2014

6.5

6.1

2,2

2,2

2,2

2,4

8,3

10,0

AB-28 28,5

Dünya 55,8

Diğer

MENA

Güney Amerika

Orta Asya

Uzak Doğu

Kuzey Amerika

6.9

Türkiye’nin konserve ihracatı2014, Milyon ABD$

7.3

12.3

CAGR2004-2014

10.8

6.3

4,4Güney Amerika

336,1MENA

Orta Asya 104,5

Uzak Doğu 87,3

Kuzey Amerika 127,2

Diğer 116,1

AB-28 1315,8

Dünya 2091,3 7.9

6.6

2.8

7.211.0

9.1 16.6

45.5 42.4

Şekil 102: Konserve Ürünlerini İthal Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Konserve ve AB Pazarı

AB’deki ithalatın yüzde 19,1’ini oluşturan Almanya, AB’de ürünü en çok talep eden ülkedir. 5,4 milyar dolarlık ithalat yapan Almanya’yı, 4,4 milyarlık ithalatıyla Fransa takip etmekte-dir. Diğer3ülkenindeBirleşikKrallık,HollandaveBelçikaolması,ürününAB’deyüksekgelirgruplukişilerinyoğunlaştığıBatıAvrupaülkeleritarafındandahafazlatalepedildiğiniortayakoymaktadır.

126

Belçika 2552

Hollanda 3255

Birleşik Krallık 3746

Fransa 4400

Almanya 5444 18% 14% 10% 58%

Hollanda İtalya Türkiye Diğer

AB’de en çok ithalat yapanlar2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %

İthalatın yapıldığı ülkeler2014, % dağılım

Bölgesel %2014

19% 16% 15% 51%

Belçika Hollanda İspanya Diğer

20% 15% 14% 52%

Hollanda Belçika İtalya Diğer

19% 15% 15% 50%

Brezilya Belçika Almanya Diğer

38% 16% 13% 33%

FransaBrezilya DiğerHollanda

5.6

8.1

9.4

5.1

4.2 9.0

19.1

15.5

13.2

11.4

Şekil 103: AB’de Konserve Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB’de konserve talebi hızlı artan ülkeler, genellikle 2000’den sonra üye olan ve tarım sek-töründen hızlı biçimde sanayiye geçen ülkelerdir.AB’ninüründekiithalatınınyüzde2,7’siniyapanPolonya’nın ithalatısononyıldayıllıkyüzde13,9oranındabüyümüştür.Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.ÜrünüyoğunluklaABiçerisindenteminedenbuülkelerdeAB’yeentegrasyonsonucundaar-tanrefahdüzeyinin,bubüyümedeetkiliolduğudüşünülmektedir.

Litvanya 118

Bulgaristan 139

Slovakya 194

Romanya 253

Polonya 776 16% 14% 7% 63%

Almanya Hollanda DiğerTürkiye

AB’de ithalatı en hızlı büyüyenler2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

13% 13% 11% 63%

Polanya Almanya Türkiye Diğer

19% 16% 11% 54%

Çek Cumhuriyeti Polonya DiğerAlmanya

16% 16% 10% 58%

Yunanistan Türkiye DiğerRomanya

19% 18% 9% 54% 1

DiğerİspanyaLitvanyaPolonya

13.9

12.9

9.7

14.0

10.3 0.4

2.7

0.9

0.7

0.5

Şekil 104: AB’de Konserve Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke



Üründe Uzak Doğu pazarına girmek için bir fırsat görülürken bu fırsatın katma değeri yük-sek ürünler üretilerek değerlendirilebileceği ortaya çıkmaktadır. Bu üründe, Uzak Doğuülkelerinin genellikle Brezilya’dan ithalat gerçekleştirmesi, ortalama ithalatmesafelerininuzakolmasınanedenolmaktadır.Türkiye,buülkeleresözkonusumesafedenyakınolsadabirimdeğeridahadüşükürünleriihraçediyorolmasıönünütıkamaktadır.Örneğin,Kore’ninbuürününithalatındakibirimdeğeritonbaşına2.094dolarken;Türkiye’ninKore’yebuürün-dekiihracatbirimdeğeritonbaşına1.265dolardır.Bölgeülkeleriningenellikle2-3bindolar/tonbirimdeğeresahipürünlerithalettiğigörülmektedir.

Ortalama ne kadar uzaklıktan ithal ediyor

(km)İhracat birim değerimiz

($/ton )Türkiye’ye uzaklığı (km) İthalat birim değeri

($/ton )

ü Türkiye’nin uzaklığı ortalama ithalat mesafesinden daha az ü Türkiye’nin ülkeye ihracatının birim değeri,

ülkenin ithalatının ortalama birim değerinden daha yüksekse

Romanya 442 1384

Bulgaristan 502 1440

Slovakya 1223 1459

Polonya 1386 2885

Litvanya 1543 1388

Almanya 2038 2676

Belçika 2179 2968

Hollanda 2210 4943

Fransa 2256 2311

Birleşik Krallık 2502 1932

ü

üü

ü

ü

ü

ü

ü

Şekil 105: AB’de Konserve Ürünleri İçin Potansiyel Pazarlar


Konserve ve Kuzey Amerika Pazarı

Kuzey Amerika’da ithalatının yüzde 69,6’sını oluşturan ABD, bu bölgede ürünü en çok talep eden ülkedir. Yaklaşık7milyardolarlıkithalatyapanABD’yi,yineyaklaşık2,4milyarlıkitha-latıylaKanadatakipetmektedir.KuzeyAmerikapazarınınbüyükbirkısmınıoluşturanABD,konserveyiKanada,ÇinveMeksikagibiçeşitliülkelerdenteminetmektedir.

128

0

12

Montserrat

Bermuda

Meksika 676

Kanada 2358

A.B.D. 6963 18% 15% 14% 53%

Kanada Çin Meksika Diğer

Kuzey Amerika’da en çok ithalat yapanlar2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

66%6%

23%

A.B.D. Çin Brezilya Diğer

5%

64% 12% 7% 18%

A.B.D. Şili Kanada Diğer

91%

2%

DiğerA.B.D. Birleşik Krallık Kanada

14%

3%

6.0

8.7

5.5

0

2.1 0.0

69.6

23.6

6.8

0.1

Şekil 106: Kuzey Amerika’da Konserve Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Seramik Sıhhi Ürünlerin İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 5 milyar dolar olan seramik sıhhi ürünlerin imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 48’dir. Seramik sıhhi ürünlerin imalatı, dün-yada ortalama 4.620 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, bu ürün grubunu ortalama 2.796 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin seramik sıhhi ürünlerin ihracatı 2002’den itibaren sürekli artış gösterirken it-halatı yavaş bir hızla artmaktadır. Özellikle2009senesindensonraüründeTürkiye’ninihra-catıoldukçahızlıbirşekildeartmıştır.2014senesindeTürkiye’ninihraçettiğiseramiksıhhiürünlerdenenfazlaAlmanya,İngiltere,İtalya,FransaveABD’yegitmiştir.Türkiye’dengidenseramiksıhhiürünleriithalatınınyaklaşıkyüzde14,2’siAlmanya’yagitmektedir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıiseyüzde26,1oranlaenfazlaAlmanya’yaolmaktadır.


Şekil 107: Türkiye’nin Seramik Sıhhi Ürünler Dış Ticareti


Dünyada seramik sıhhi ürünler ithalatı ağırlıklı olarak AB 28 ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında AB 28 ülkelerinin öne çıktığı görül-mektedir. 2014yılındadünyadatoplamda4,9milyardolarlıkticarethacminesahipürünün2milyarı,AB28üyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyelerini1,2milyardolarileKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.AB28üyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde2,9büyürkenGüneyAmerikaveUzakDoğupazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebin toplamda yüzde 4,8 büyümesine katkı sağlamıştır. 2004 ve 2014 yılları arasında bubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıkları ihracatkarşılaştırıldığında10sene içindeAB28’intalebininyüzde1,3büyüdüğü,OrtaAsyaveGüneyAmerikataleplerininsırasıylayüzde12,1veyüzde16,7büyüdüğügözlemlenmektedir.MevcutdurumdaürününenfazlasatılabildiğipazarAB28’dir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanAB28ülkelerineodaklanılacaktır.

130

Şekil 108: Seramik Sıhhi Ürünler Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Seramik Sıhhi Ürünlerin İmalatı ve AB 28 Pazarı

AB 28 içerisinde ithalatın yüzde 17’sini oluşturan Almanya, 2014 senesinde ürünü en çok talep eden ülkedir. Almanya’yıhemenardındanyüzde16,4ve14,3ileİngiltereveFransatakipetmektedir.Almanya’nınseramiksıhhiürünleri ithalatı340milyondolar, İngiltereveFran-sa’nınisesırasıyla328ve285milyondolardır.BölgetalebinindağılımınabakıldığındaFransa,Çin,PortekizveTürkiye’ninihracatçıolarakpazardaöneçıktıklarıfarkedilmektedir.AlmanyaveFransa,seramiksıhhiürünlerininyüzde10’unu;İtalyaiseyüzde22’siniTürkiye’dengerçek-leştirmektedir.


Şekil 109: AB 28’de Seramik Sıhhi Ürünleri En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004 senesinden 2014 senesine seramik sıhhi ürünleri talebinin en fazla arttığı ülkeler, sırasıyla Bulgaristan, Romanya, İsveç, Hollanda ve Avusturya’dır. Bölgede seramik sıhhiürünleri talebien fazlaartanBulgaristan’ın talepartışı yüzde17,2, takipedenRomanyaveİsveç’intalepartışlarısırasıylayüzde11,1veyüzde10,2’dir.TalebihızlayükselenbuülkelerincelendiğindeAlmanya,Finlandiya,İtalyaveBulgaristanönemliihracatçılarolaraköneçık-makta;Türkiye,enbüyükalıcılardakipazarhâkimiyetinibuülkelerkarşısındakoruyamamak-tadır. YinedeBulgaristan veRomanyaseramiksıhhiürünlerinin yüzde13’ünüTürkiye’denithaletmektedir.

132

Şekil 110: AB 28’de Seramik Sıhhi Ürünler Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


AB 28 pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerden Avusturya, Almanya, İsveç ve Hollanda hariç hepsinin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha fazladır. Bu durum, bu pazar için Türkiye’yemesafe açısından avantaj sağlamaktadır. AB28’deseramiksıhhiürünlerininithalatbirimdeğeriveTürkiye’deseramiksıhhiürünlerihra-catbirimdeğerikarşılaştırıldığındaTürkiye’deürünbirimfiyatınındahaucuzolduğugözlem-lenmektedir.Budurum,pazardaTürkiye’nin rekabetgücünüartırabilecekbirbaşkaunsurolarakgörülebilir.


Şekil 111: AB 28’de Seramik Sıhhi Ürünler İçin Potansiyel Pazarlar


Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları

Seramik mamulleri, 100 milyon dolarlık hacimle Çanakkale’nin toplam ihracatının yüzde 68’ini oluşturmaktadır. Türkiye’detoplamda1milyardolarlıkihracatıngerçekleştiğisektörde“cilalıveyasırlıseramiktendöşemeveyakaplamakarolarıvekaldırımtaşları;cilalıveyasırlımozaikküplervb.’nin”ihracatı,sektördekitoplamihracatınyüzde50’sinetekabületmektedir.Çanakkale’ninistihdamdağılımındaseramiksıhhiürünler,seramikkarovekaldırımtaşlarınagöredahaçokpayasahipolsadagerçekleştirilenmülakatlarda, ihracattaseramikdöşemeveyakaplamakarolarınınönemlibirpayasahipolduğuöğrenilmiştir.

Türkiye’nin seramikten döşeme veya kaplama karoları ihracatı, yavaş bir artışla sabit bir eğilim gösterirken Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı, İsrail, İngiltere ve Kanada’dır.Tür-kiye’ninihraçettiğiseramiktendöşemeveyakaplamakarolarınınyüzde12’siİsrail,yüzde10’uİngiltereveyüzde9’uKanadatarafındansatınalınmaktadır.Aynızamanda,İngiltere,Çanak-kale’nin2014’teençokürünihraçettiğipazardır.2002’deilin ihracatındaenbüyükpartnerAlmanyaiken2009yılısonrasındaildeartanseramikkümelenmesininardındanİngiltere’yeolanihracatartışageçmiştir.Türkiye’nindışticaretfazlasıverdiğisektördeenbüyükithalatpartneriiseÇin’dir.

134

Şekil 112: Türkiye’nin Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları Dış Ticareti


Dünyada seramikten döşeme veya kaplama karoları ithalatını ağırlıklı olarak AB ülkeleri yaparken son on yılda ürünün talebinde pazar kayması gözlemlenmiştir. 2014yılında11,3milyardolarlıkpazarıolanürününyüzde30’uABüyeleritarafındansatınalınmıştır.Ancaksononyıldakieğilimebakıldığında,ürüneolantalebinABülkelerindeveKuzeyAmerika’daazal-dığı;MENA,UzakDoğuveOrtaAsya’daisehızlaarttığıgözlemlenmiştir.Türkiye’ninihracatpazarlarıarasındadaABhalenenbüyükpazarkenbupazaraolanihracatınzamaniçindeazal-dığıgözlemlenmiştir.DünyagenelindeürünüençoktalepedenikincipazarolanMENA,Tür-kiye’nindeençokürünihraçettiğipazardır.MENAveOrtaAsyapazarlarınaolanihracatsononyıldahızkazanmıştır.Birbaşkadeyişle,dünyagenelindeseramiktendöşemeveyakaplamakarolarınıntalebiOrtaAsyaveMENAülkelerinekaymayabaşlamışvebueğilimTürkiye’ninihracatpazarlarınıdaetkilemiştir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTür-kiye’ninihracatındaöneçıkanABülkeleriveMENAülkelerineodaklanılacaktır.


Şekil 113: Seramikten Döşeme veya Kaplama Karolarını Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları ve AB Pazarı

AB içerisinde seramikten döşeme veya kaplama karoları ithalatının yüzde 26,4’ünü gerçek-leştiren Fransa, AB’de ürünü en çok talep eden ülkedir. 622 milyon dolarlık ithalat yapan Almanya’yı, 329 milyonluk ithalatıyla İngiltere takip etmektedir.AB’deürünüençoktalepedenilk5ülkenintalebiniağırlıklıolarakİtalya,sonrasındaiseİspanyakarşılamaktadır.Al-manya ve İngiltere’nin taleplerinde ise Türkiye önemli bir partnerdir. Türkiye’nin, İtalya veİspanya’yagörehammaddeyeyakınlıkvedüşükçevreselregülasyonlar(çevrekirliliğiniazalt-makamacıylagetirilenstandartvehükümler)açısındanavantajıbulunmaktadır.42Castellón(İspanya) ve Sassuolo (İtalya) seramik karo kümelenmeleri, ülkelerin başarılarında önemliroloynamaktadır.43Gerçekleştirilenmülakatlarda,İngiltere’nin,Çanakkale’ninönemliihracatpazarlarındanolduğuöğrenilmiştir. İngiltere’nin talebinin son yıllardadüşüyorolması,Ça-nakkale’ninihracatınıkorumakiçinyenipazarlarbulmayaihtiyaçduyduğunugöstermektedir.

42 Deloitte Danışmanlık. (2008). Seramik Sektörü Araştırma Raporu.43 T.C. Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2012). Türkiye Seramik Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı, 2012-2016.

136

Şekil 114: AB’de Seramikten Döşeme veya Kaplama Karolarını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB ülkeleri arasında seramikten döşeme veya kaplama karolarının talebi genel olarak dü-şerken daha az miktarlarda talebi olan Litvanya, Slovakya gibi yeni AB üyesi ülkelerde tale-bin arttığı görülmektedir. AB’ninüründekiithalatınınyüzde3,7’siniyapanRomanya’nıntalebisononyıldayüzde2artarkenÇekCumhuriyeti’nintalebiyüzde6artmıştır.TalebindahahızlıarttığıLitvanya,Slovakyagibiülkelerinisenispetenazmiktarlardamalithaledebildiklerigöz-lemlenmiştir.TalebiyüksekolanABülkelerinebenzerşekilde,buülkelerdeağırlıklıolarakİspanyaveİtalya’danmalithaletmektedir.Farklıolarakbupazarlarda,üretimdemaliyetiTür-kiye’denfazlaolanPolonyaaktifbirsatıcıykenTürkiye’ninentegreolmadığıgözlemlenmiştir.44

44 Deloitte Danışmanlık (2008). Seramik Sektör Araştırma Raporu.


Şekil 115: AB’de Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Seramikten döşeme veya kaplama karoları için uygun pazar İngiltere iken bu pazardaki talep daralması, Çanakkale’yi katma değer ve marka değerini yükselterek yeni pazarlar bulmaya itmektedir. Ürünlerdünyagenelindeortalama4.000km’denithaledilebilirkenİtal-yaveİspanya’nınABiçerisindekipazargücü,ABülkelerininithalatmenzilinikısaltmaktadır.Çanakkale,bukonudaİtalyaveİspanya’dakibaşarılıkümelenmelerlerekabetederekİngilterepazarındaaktif olsadapazardaki talebinküçülmeyebaşlaması,Çanakkale’yi yeni pazarlarbulmayaitmektedir.İspanyaveİtalya’nınetkisinindahasınırlıolduğuBelçikaveRomanyapa-zarlarınınticaretmenzilidahagenişolupÇanakkaleiçinpotansiyelarzetmektedir.AncakbuüründegenelolarakTürkiye’ninortalamaihracatbirimdeğeri,pazarlardakiortalamaithalatbirimdeğerindenazgelmektedir.Örneğin,ilinönemlibirpayasahipolduğuİngiltere’debileortalama567dolarlıkürünithaledilirkenTürkiye,aynıpazara460dolarlıkürünihraçedebil-mektedir.Seramiksektörügenelolarakihracattayerlikaynaklarıençokkullanan,ithalürün-lerebağımlılığıenazolansektörlerdenbiridir.Katmadeğeriarttırmak içinürünlerde leketutmayanvebakteribarındırmayannanoteknolojiyegeçiştavsiyeedilmektedir.45Gerçekleş-tirilenmülakatlarda,üstgelirgruplarınayönelikmarkalarınyaratılmamışolmasının,İtalyanrakiplerlerekabetetmeyigüçleştirdiği,buyüzdenüreticininfiyatkırmakzorundakaldığıöğ-renilmiştir.Buüründe,İngiltere’dekitalepdaralmasındansonra,markadeğerinivekullanılanteknolojiyiarttırarakRomanyaveBelçikahedefpazarolarakbelirlenebilir.

45 T.C. Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2014). Seramik Sektörü Raporu (2014/1).

138

Şekil 116: AB’de Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları İçin Potansiyel Pazarlar


Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Pazarı

MENA’daki ithalatının yüzde 15,5’ini oluşturan Umman, MENA’da ürünü en çok talep eden ülkedir. 272 milyon dolarlık ithalat yapan Umman’ı, 229 milyonluk ithalatıyla İsrail ve 228 milyonluk ithalatıyla Cezayir takip etmektedir.AB’dekipazardağılımınabenzerbirşekildeMENApazarındadaİspanyaönemlibirihracatçıdır.ABpazarındanfarklıolarakMENAken-dibölgesiiçerisindekiBAE’dendeürünithaletmektedir.Özellikleİsrail,CezayirveBAEpa-zarlarında,Çinönemlirakiplerdenbiridir.Türkiye isebeşpazardansadeceİsrail’deönemlioyunculardanbiriolabilmiştir.Çanakkale’ninisetoplamihracatınınsadeceyüzde5’iİsrail’eyapılmaktadır.


Şekil 117: MENA’da Seramikten Döşeme veya Kaplama Karolarını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede önemli ithalatçılardan olan Cezayir ve Umman, aynı zamanda talebi en hızlı büyüyen ülkelerdendir.Ürünündünyadakiticaretisononyıldayıllıkyüzde2,8’likbirbüyümegösterir-kenCezayir’intalebiyüzde27,Umman’ıntalebiiseyüzde23büyümüştür.Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.DünyagenelindetalebinAB’denMENA’yakaymasınınsebeplerindenbiri,sektörünönemligelişmedinamiklerindenolanşehirleşmeoranlarındakiartışolabilir.46Talebienyüksekolanülkelerebenzerşekilde,buülkelerdeağırlıklıolarakİspanya,BAEveÇin’denürünithaletmektedirler.

46 T.C. Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2014). Seramik Sektörü Raporu (2014/1).

140

Şekil 118: MENA’da Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Nispeten katma değeri düşük ürünleri talep eden Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine ih-racat, taşıma maliyetlerinin azaltılmasıyla artırılabilir. Türkiye;OrtaDoğuveKuzeyAfrikaülkelerineortalamaithalatmesafelerindenyakınkonumdaolmasınarağmenbuülkeler,ma-liyetdeğerleridahafazlaolanİtalyaveİspanya’danmalithaletmektedir.İspanyaveİtalya,de-nizyoluileihracatgerçekleştirebildiğiiçinyükseküretimmaliyetlerinerağmenbupazarlaraTürkiye’denucuzamalsatabilmektedir.Busorunuçözmekadına,TürkiyeSeramikSektörüStratejiBelgesiveEylemPlanı’nda,yüklemeboşaltmasayısınınazaltılmasıvemaliyetlerinkarayolunagöreyüzde50oranındadüşürülmesi içinlimanlarındemiryolu ilebağlantısınınsağlanmasınakararverilmiştir.47

47 T.C. Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2012). Türkiye Seramik Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı, 2012-2016.


Şekil 119: MENA’da Seramikten Döşeme veya Kaplama Karoları İçin Potansiyel Pazarlar


Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri İmalatı

Kimyasal gübre ve azot bileşikleri ihracatını 2007’den itibaren yavaş bir hızda artıran Türki-ye’nin, bu sektörde en büyük ihracat pazarı Mısır’dır. Türkiye,ihraçettiğikimyasalgübreveazotbileşiklerininyüzde9,6’sınıMısır’a,yüzde7,4’ünüFransa’ya,yüzde7’siniBelçika’ya,yüz-de6,6’sınıAlmanya’yaveyüzde5,8’iniÜrdün’egöndermektedir.Sözkonusuülkelerinbirbirinekomşuolması,buürüngrubundakiihracatınbellirotalaraodaklandığınıortayakoymaktadır.Türkiye’nindışticaretaçığıverdiğibuürüngrubundaenfazlaithalatgerçekleştirdiğiülkeler,sırasıylaRusya(yüzde12,8),Çin(yüzde11,4)veAlmanya(yüzde10,1)’dır.

142

Türkiye’nin kimyasal gübre ve azot bileşikleri imalatının dış ticareti2002-2014, Milyon $

İhracat payı2014, %

9.6

5.8

Fransa

37,7

Belçika

22,9

25,9

27,5

Mısır

Ürdün

Almanya

28,9

7.0

7.4

6.6

Türkiye’nin kimyasal gübre ve azot bileşikleri imalatıihracatının ülkelere dağılımı 2014, Milyon $ İthalat payı

2014, %

12.8

5.8

10.1

11.4

Türkiye’nin kimyasal gübre ve azot bileşikleri imalatıithalatının ülkelere dağılımı 2014, Milyon $

Ukrayna 91,8

Mısır 125,5

Almanya

Çin

Rusya Federasyonu 203,3

180,2

160,7

7.9

İthalat

İhracat

0200400600800

100012001400160018002000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Şekil 120: Türkiye’nin kimyasal gübre ve azot bileşikleri dış ticareti


Dünyada kimyasal gübre ve azot bileşikleri ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Uzak Doğu ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında AB ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülke-lerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda120,6milyardolarlıkticarethacminesahipürünün39,3milyardolarıUzakDoğu,39,1milyarıiseABüyeleritarafındanit-haledilmiştir.UzakDoğuülkelerinintalebininhızlıbirbiçimdeartması,bupazarileABpazarıarasındakifarkıngiderekaçılacağınıngöstergedir.Türkiye’ninihracatındaiseABülkeleriileOrtaDoğuveKuzeyAfrikapazarınınöndegittiğigörülmektedir.Buikigrubunihracattakipayıyaklaşıkyüzde70’ibulmaktadır.HemdünyadahemdeTürkiye’de,öndegelenABülkeleriiledünyadaithalatıhızlıbirbiçimdeartanUzakDoğuülkeleri,buüründeodaklanılacakpazarlarolacaktır.


Şekil 121: Kimyasal Gübre ve Azot Bileşiklerini Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri ve AB Pazarı

AB’deki ithalatın yüzde 20,3’ünü oluşturan Almanya, AB’de ürünü en çok talep eden ülkedir. 7,9 milyar dolarlık ithalat yapan Almanya’yı, 6,5 milyar dolarla Fransa takip etmektedir.İlksıralardakiülkelerdeAlmanya’nınenbüyükithalatpartneriolaraköneçıktığıgörülmektedir.

144

İtalya 3172

Belçika 3458

Hollanda 3497

Fransa 6548

Almanya 7925 13% 11% 8% 69%

İtalya Fransa A.B.D. Diğer

AB’de en çok ithalat yapanlar2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

17% 9% 8% 67%

Almanya Rusya Belçika Diğer

17% 15% 10% 58%

Almanya Belçika Birleşik Krallık Diğer

17% 15% 10% 58%

DiğerAlmanya Belçika Birleşik Krallık

31% 13% 8% 47%

Rusya Almanya Fransa Diğer

8.4

5.5

7.7

2.0

7.2 8.1

20.3

16.8

8.9

8.8

Şekil 122: AB’de Kimyasal Gübre ve Azot Bileşiklerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB ülkeleri arasında pazarı en hızlı büyüyenler Polonya, Portekiz ve Macaristan’dır. AB’nin üründeki ithalatının yüzde 3,5’ini yapan Polonya’nın ithalatı, son on yılda yıllık yüzde 12,3 büyümüştür. Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithalede-bildiklerigözlemlenmiştir.AyrıcaGüneyMarmaraBölgesi’ninyakınındakiBulgaristan’ınitha-latınınhızlıbirbiçimdeartması,önemlibirpotansiyelolarakgörülmektedir.


90Bulgaristan

Estonya 119

Macaristan 480

Portekiz 497

Polonya 1,361 26% 16% 6% 52%

Rusya Almanya Kazakistan Diğer

AB’de ithalatı en hızlı büyüyenler2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

46% 10% 10% 34%

İspanya CezayirFransa Diğer

22% 13% 9% 55%

Rusya Almanya Bosna Hersek Diğer

46% 13% 6% 34%

A.B.D. RusyaKazakistan Diğer

17% 9% 8% 66% 1

DiğerRomanya Almanya Fas

12.3

10.6

8.5

10.9

9.3 0.2

3.5

1.3

1.2

0.3

Şekil 123: Uzak Doğu’da Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri ve Uzak Doğu Pazarı

Uzak Doğu’daki ithalatının yüzde 26,4’ünü oluşturan Çin, bu ürünü bölgede en çok talep eden ülkedir.Yaklaşık10,4milyardolarlıkithalatyapanÇin’i,6,7milyardolarlıkithalatıylaJaponyatakipetmektedir.AB’deki ithalatınyapısınabenzerşekildeenbüyük ithalatçıkonumundakiÇin,diğerülkelerinenbüyük ihracatçısıdır.Budurum,sözkonusuürünündeğerzinciriyleilgilidir.AB’deAlmanya,UzakDoğu’daiseÇin,ürünüithalatettiktensonrazenginleştirerekbölgelerindekidiğerülkelereihraçetmektedir.

146

Malezya 2203

Hindistan 4992

Güney Kore 5861

Japonya 6693

Çin 10373 16% 12% 12% 60%

Kazakistan Güney Kore Avustralya Diğer

Uzak Doğu’da en çok ithalat yapanlar2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

31% 23% 6% 39%

Çin A.B.D. Almanya Diğer

34% 12% 10% 43%

JaponyaÇin A.B.D. Diğer

15% 13% 8% 64%

DiğerFasÇin İran

28% 17% 9% 46%

ÇinAvustralya DiğerJaponya

10.1

4.4

10.5

12.5

12.6 5.6

26.4

17.0

14.9

12.7

Şekil 124: Uzak Doğu’da Kimyasal Gübre ve Azot Bileşiklerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Hindistan, Malezya ve Vietnam, talebi en hızlı büyüyen ülkeler arasında öne çıkmaktadır. Ürünündünyadakiticaretisononyıldayıllıkyüzde7’likbirbüyümegösterirkenHindistan’ıntalebiyüzde12,5büyümüştür.SözkonusudeğerinMalezya’dayüzde12,6,Vietnam’daiseyüz-de13,9olması,UzakDoğu’nungüneykısmındayenibirodağınoluştuğunuortayakoymaktadır.

11

2Solomon Adaları

Makao

Vietnam 944

Malezya 2,203

Hindistan 4,992 15% 13% 8% 64%

Çin Fas İran Diğer

Uzak Doğu’da ithalatı en hızlı büyüyenler2014 ABD Milyon $

CAGR2004-2014, %


Bölgesel %2014

28% 17% 9% 46%

Avustralya Çin Japonya Diğer

42% 9% 7% 42%

Çin Japonya A.B.D. Diğer

49% 47%

Çin Hong Kong A.B.D. Diğer

2%

2%

67% 12% 8% 13%

Avustralya

1

Çin DiğerHindistan

12.5

12.6

13.9

12.4

14.9 0.0

12.7

5.6

2.4

0.0

Şekil 125: MENA’da Kimyasal Gübre ve Azot Bileşikleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke



Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 13.1 milyar dolar olan plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 6,5’tir. Plastiktabaka,levha,tüpveprofil imalatı ürünleri dünyadaortalama2.986kmmesafeye ihraçedilirkenTürkiye, buürünleriortalama1.849kmmesafeyeihraçetmektedir.

Türkiye’nin plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı ihracatı 2002 senesinden 2008 sene-sine kadar hızla artmış, 2008’den sonra daha durgun bir şekilde devam etmiştir. İthalatise2002’denitibarendüzenliolarakartmaktadır.Türkiye’ninihraçettiğiplastiktabaka,levha,tüpveprofilinyüzde25’iAlmanyatarafındansatınalınmaktadır.Almanya’yı IrakveAzerbaycantakipetmektedir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıisesırasıylayüzde17,6veyüzde14,8oran-larlaYunanistanveAlmanya’danyapılmaktadır.

Şekil 126: Türkiye’nin Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil İmalatı Dış Ticareti


Dünyada plastik tabaka, levha, tüp ve profil ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Uzak Doğu ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında AB 28 ve MENA ülkelerinin öne çıktı-ğı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda13,1milyondolarlıkticarethacminesahipürünün7,4milyonu,ABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniUzakDoğuveKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde5,6büyürkenUzakDoğuveMENApazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebin

148

toplamdayüzde6,5büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında10seneiçindeAB’nintalebininyüzde10,3,UzakDoğu’nuntalebininyüzde19,7,MENAtalebininiseyüzde22,5büyüdüğügözlemlen-mektedir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanAB28ileMENAülkelerineodaklanılacaktır.

Şekil 127: Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil ve AB 28 Pazarı

AB 28 içerisinde ithalatın yüzde 26,7’sini oluşturan Almanya, bölgede ürünü en çok talep eden ülkedir.2014senesindeAlmanya’nınüründekiihracatınınyüzde9’uTürkiyetarafındankarşılanmıştır.1,9milyardolarlıkithalatyapanAlmanya’yı1milyarlıkithalatıylaFransatakipetmektedir.ABpazarıbirülketarafındantamamendomineedilmişolarakgörülmesedeAl-manyaveHollanda,talebienfazlakarşılayanülkelerolaraköneçıkmaktadırlar.


Şekil 128: AB 28’de Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profili En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 yılları arasında plastik tabaka, levha, tüp ve profil talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke arasında ürünü en fazla ithal eden ilk beş ülke bulunmamaktadır. TalebinisononyıldaenfazlaartıranilkbeşülkeHollanda,ÇekCumhuriyeti,Polonya,SlovakyaveLitvanya’dır.Bubeşülke,ürünithalatlarıtoplamıAlmanya’nıntekbaşınaithalatıkadaretmesedetalepartışınınyüksekolmasınedeniyleönemlipazarlarolarakgörülmektedir.Talebienfazlaartanülkelerinnerelerdenplastiktabaka,levha,tüpveprofilithalettiğiincelendiğindebuülkeleriçinAlmanyavePolonya,enfazlatercihedilenihracatçıolaraköneçıkmaktadır.Türkiye,bah-sedilenülkelereenfazlaürüngönderenülkelerarasındayeralmamaktadır.

150

Şekil 129: AB 28’de Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


AB 28 pazarına bakıldığında listede yer alan ülkelerde Polonya hariç diğer bütün bahsi ge-çen ülkelerin Türkiye’ye oranla daha yakın pazarlardan plastik tabaka, levha, tüp ve profil ithal ettikleri ortaya çıkmaktadır. Türkiye,buülkeleresözkonusumesafedenuzakolmaklabirliktebölgeülkelerininçoğununbirimdeğeridahadüşükürünleri ihraçediyorolmasıdaTürkiyeihracatınınönünütıkamaktadır.İhraçettiğiürününbirimdeğeriürününTürkiyeihra-catbirimdeğerindenyüksekolanikiülke,LitvanyaveBelçika’dır.


Şekil 130: AB 28’de Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil İçin Potansiyel Pazarlar


Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (Mena) Pazarı

MENA’daki ithalatının yüzde 19,5’ini oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), MENA’da ürünü en çok talep eden ülkedir.155milyondolarlıkithalatyapanBAE’yiise100milyonlukithalatıylaİsrailtakipetmektedir.AB28pazarındanfarklıolarak,MENApazarındaithalatıkar-şılayanülkelerbirveyaikiülkeyeyoğunlaşmamaktadır.SuudiArabistan,ABD,Çin,BahreynveBAE,MENApazarınıpaylaşanülkelerolarakönplanaçıkmaktadır.Cezayir’in2014senesindeüründeyaptığıithalatınyüzde9’unuTürkiye’dengerçekleştirmesidikkatçekmektedir.

152

Şekil 131: MENA’da Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Üründe yaptığı ithalatın yüzde 9’unu Türkiye’den gerçekleştiren Cezayir, 2004 senesinden 2014 senesine kadar plastik tabaka, levha, tüp ve profil talebi en fazla artan ikinci ülke ol-muştur. Sononyıldatalebibölgedeenfazlaartanülke,aynızamandabölgeithalatınındaençoğunugerçekleştirenBirleşikArapEmirlikleriolmuştur.Yukarıdakigrafiktenfarklıolarakithalatısononyıldaenfazlaartanülkelerinoluşturduğupazarı,BAEenönemlisatıcıolarakdomineetmektedir.CezayirhariçbahsedilenülkelerinönemlialıcılarıarasındaTürkiyebu-lunmamaktadır.


Şekil 132: MENA’da Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarı incelendiğinde ürün ithalatında öne çıkan ülkelerin ürünü ithal ettikleri or-talama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha fazladır. Budurum,bupazarakarşıTürkiyesatıcılarınamesafeavantajıdoğurmaktadır.Bununlabirliktebölgeülkelerinin ithaletmeyi tercihettikleriülkelerdeürününbirimdeğeri,Ummanhariçdahadüşüktür.KatmadeğerinindahafazlaolmaihtimaliilebirlikteTürkiye’deüretilenplastiktabaka,levha,tüpveprofilindahapahalıolması,potansiyelalıcılarıdahauzakolsadadahaucuzpazarlarayönlen-dirmektedir.

154

Şekil 133: MENA’da Plastik Tabaka, Levha, Tüp ve Profil İçin Potansiyel Pazarlar


Demir Çelik

Dünya ticaret büyüklüğü 385,5 milyar dolar olan demir çelik imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 4,4’tür. Demir çelik, dünyada ortalama 3.738 km mesafe-ye ihraç edilirken Türkiye, ürünü ortalama 4.473 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin demir çelik ihracat ve ithalatı 2002’den bu yana birlikte hareket etmektedir. 2008senesindensonradüşüşgösterendemirçelik ticareti,2010’dansonratekrarartmayabaşlamıştır.2014senesindeTürkiye’ninihraçettiğidemirçelikenfazlaABD,BAE,Irak,İsrailveYemen’egitmiştir.ABDTürkiye’den1,1milyardolarlık,BAEise782milyondolarlıkihracatgerçekleştirmiştir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıisesırasıylayüzde15,3veyüzde13,5’likoranlarlaRusyaveUkrayna’yadır.


Şekil 134: Türkiye’nin Demir Çelik Dış Ticareti


Dünyada demir çelik ithalatı ağırlıklı olarak AB 28, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika ülkeleri ta-rafından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında MENA ve AB 28 ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda385milyardolarlıkticarethacminesahipürü-nün145milyarıABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyelerini112milyardolarlaUzakDoğuve52milyardolarlaKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerininta-lebisononyıldaortalamayıllıkyüzde3,1büyürkenOrtaAsyaveGüneyAmerikapazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde4,4büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında,10seneiçindeAB’nintalebininyüzde0,6küçüldüğü,GüneyAmerikaveOrtaAsyataleplerininsırasıylayüzde27veyüzde21büyüdüğügözlemlenmektedir.MevcutdurumdaürününenfazlasatılabildiğipazarMENAveKuzeyAmerika’dır.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’nin ihracatındaöneçıkanMENAileKuzeyAmerikaülkelerineodaklanıla-caktır.

156

Şekil 135: Demir Çelik Ürünleri Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Demir Çelik ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Pazarı

MENA içerisinde ithalatın yüzde 21’ini oluşturan Mısır ve yüzde 20’sini oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri, bölgede 2014 senesinde ürünü en çok talep eden iki ülkedir.BAE’yihemenardındanCezayir,Fasveİsrailtakipetmektedir.Mısır’ındemirçelikithalatı4,3milyardolar,BAE’ninyine4,3milyardolarveCezayir’in3,5milyardolardır.Türkiye, ithalatları toplamdayaklaşık1,5milyardolarıbulanFas’a ve İsrail’een fazlademirçelikürünügönderenülkeolaraköneçıkmaktadır.PazaraTürkiyedışındaİspanya,Çin,Ukraynaveİtalyahâkimdurum-dadır.


Şekil 136: MENA’da Demir Çelik Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 yılları arasında demir çelik ürünleri talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke ara-sında Cezayir, Umman, Yemen, Lübnan ve Katar bulunmaktadır. BupotansiyelteşkiledenülkelerarasındaYemen’in814milyondolarlıkihracatınınyüzde78’iniTürkiyekarşılamakta-dır.DiğertalebisononyıldahızlıartanMENAülkelerininpazarlarınıiseİspanya,BAE,Çinveİtalyadomineetmektedir.Yemen,Umman’dansonrasononyıldayüzde21,2iletalebienfazlabüyüyenikinciülkeolmuştur.Buülkelerinbirçoğuaynızamandaenfazlaithalatyapanülkelerdeolduklarından,MENApazarıürünaçısındanönemlibirpotansiyelteşkiletmektedir.Türkiyedışındabölgepazarınahâkimdiğerülkeler,İspanya,BirleşikArapEmirlikleriveÇin’dir.

158

Şekil 137: MENA’da Demir Çelik Ürünleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerden Fas ve Cezayir hariç diğer hepsinin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından fazladır.Özelliklepotansi-yelteşkiledenLübnan,İsrail,MısırgibiülkelerTürkiye’yeoldukçayakınolmalarındandolayıönemlipazarlardır.MENAülkelerininithalatlarınınortalamabirimdeğerveTürkiyeihracatı-nınortalamabirimdeğerihakkındaveribulunmamaktadır.


Şekil 138: MENA’da Demir Çelik İçin Potansiyel Pazarlar


Demir Çelik ve Kuzey Amerika Pazarı

Kuzey Amerika’daki ithalatının yüzde 65,3’ünü oluşturan ABD, Kuzey Amerika’da ürünü en çok talep eden ülkedir. 34milyardolarlık ithalat yapanKolombiya’yı ise9,5 ve8,6milyar-lıkithalatlarıylaMeksikaveKanadatakipetmektedir.KuzeyAmerikapazarınıağırlıklıolarakABDdomineetmektedir.SadeceenfazlatalebioluşturanABD,ürünleriniçoğunluklaKanada,BrezilyaveRusya’danalmaktadır.TürkiyeisetalebienyüksekolanKuzeyAmerikaülkelerininönemliticaretpartnerleriarasındayeralmamaktadır.

160

Şekil 139: Kuzey Amerika’da Demir Çelik Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede ürüne talebi en fazla artan ülke Meksika’dır. Son10yıldaMeksika’nındemirçeliğeolantalebiyüzde7artmıştır.TakipedenKanadaveABD’nintalepartışıisesırasıylayüzde3,8ve3,6olmuştur.Türkiye,bölgedekitalebihızlıartanülkelerinhiçbirindeönemliihracatçılararasındadeğildir.BupazarlarıdayineABDdomineetmektedir.ABDdışındabahsigeçenpa-zaraenfazlamalgönderenülkeler,Kanada,Japonya,İngiltere,ÇinveBrezilyaolmuştur.


Şekil 140: Kuzey Amerika’da Demir Çelik Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Demir çelik talebi ön plana çıkan ülkelerin hepsi, ürünü kendilerine Türkiye’den daha yakın olan ülkelerden ithal etmektedir.Türkiye’nin,bahsigeçenülkeleredemirçe-likürünündemesafeavantajıolmamasınarağmenfarklı ticaretyollarıdeneyerekvekatmadeğeri yüksekürünlerüreterekdâhilolmasımümkündür.Ülkelerin ithalatbirimdeğeri veTürkiye’ninihracatbirimdeğeriverileribulunmamaktadır.

Şekil 141: Kuzey Amerika’da Demir Çelik İçin Potansiyel Pazarlar

Kaynak:BirleşmişMilletlerCOMTRADE,BACI,GEODISTveritabanları,TEPAVhesaplamalar

162

Diğer Fabrikasyon Metal Ürünler

Dünya ticaret büyüklüğü 14 milyar dolar olan diğer fabrikasyon metal ürünler imalatı sek-törünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 3,7’dir. Diğerfabrikasyonmetalürün-lerdünyadaortalama2.724kmmesafeyeihraçedilirkenTürkiye,buürünleriortalama4.531kmmesafeyeihraçetmektedir.

Türkiye’nin diğer fabrikasyon metal ürünler ihracatı 2002 senesinden 2008’e kadar hızla artmış, 2008’den 2010 yılına kadar düşüş göstermiş ve 2011’den sonra durgun bir şekilde devam etmiştir. İthalatise2007’dekidüşüştensonra2010’dansonradüzenliolarakartmakta-dır.2014senesindeTürkiye’ninenfazlaihraçettiğidiğerfabrikasyonmetalürünlerIrak,Fas,SuudiArabistan,İngiltereveİran’ahemenhemenaynımiktarlardadağılmaktadır.Türkiye’ninbusektördeki ithalatı isesırasıylayüzde29,4veyüzde18,7’likoranlarla İspanyave İngilte-re’denyapılmaktadır.

Şekil 142: Türkiye’nin Diğer Fabrikasyon Metal Ürünler Dış Ticareti


Dünyada diğer fabrikasyon metal ürünler ithalatı ağırlıklı olarak AB 28, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında MENA ve AB 28 ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda14,1milyardolarlıkti-carethacminesahipürünün5,4milyarı,ABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniUzakDoğuveKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sonon


yıldaortalamayıllıkyüzde1,6büyürkenUzakDoğu,KuzeyAmerikaveGüneyAmerikapazarla-rındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde3,7büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıl-dığında,10seneiçindeAB’nintalebininyüzde4,8,GüneyAmerikatalebininyüzde70,1,MENAtalebininiseyüzde13,4büyüdüğügözlemlenmektedir.Mevcutdurumdaürününenfazlasatı-labildiğipazar,MENAveGüneyAmerika’dır.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikıs-mındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanMENAileGüneyAmerikaülkelerineodaklanılacaktır.

Şekil 143: Diğer Fabrikasyon Metal Ürünleri Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Diğer Fabrikasyon Metal Ürünler Ve Orta Doğu Ve Kuzey Afrika (Mena) Pazarı

MENA içerisinde ithalatın yüzde 30’unu oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri, bölgede 2014 senesinde ürünü en çok talep eden ülkedir.BAE’yihemenardındanyüzde24,4 ileCezayirtakipetmektedir.Fas,İsrailveKatar,2014senesindebölgedeenfazladiğerfabrikasyonmetalürünlertalepedenülkelerolaraksıralanmaktadır.Bupazarlarda,özellikleCezayir,Fasveİs-rail’deTürkiyemallarıtercihedilmekteolupTürkiye,Fastalebininyüzde46’sı,İsrailpazarınınyüzde34’ü,Cezayirpazarınıniseyüzde7’sioranındaürüntalebinikarşılamaktadır.

164

Şekil 144: MENA’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünleri En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 yılları arasında diğer fabrikasyon metal ürünleri talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke arasında Cezayir, Yemen ve Ürdün gibi Türkiye ürünlerinin önemli oranda tercih edil-diği pazarlar bulunmaktadır. MENAbölgesindeürüntalebinisononyıldaenfazlaartıranilkbeşülkeCezayir,Katar,Umman,YemenveÜrdün’dür.BuülkelerinbirçoğuaynızamandaenfazlaithalatyapanülkelerdeolduklarındanMENApazarı,ürünaçısındanönemlibirpotansiyelteşkiletmektedir.Türkiyedışındabölgepazarınahâkimdiğerülkeler,İspanya,BirleşikArapEmirlikleriveÇin’dir.


Şekil 145: MENA’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarına bakıldığında, sıralanan ülkelerden İsrail, Ürdün, BAE ve Yemen’in ortalama diğer fabrikasyon metal ürün ithal ettiği uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından fazladır. UmmanhariçtalebiönemteşkiledentümMENAülkelerinindiğerfabrikasyonmetalürünle-riniTürkiye’deihraçedilenbirimfiyatındandahapahalıyaalıyorolmalarıdazatenbupazardabellibirağırlıkteşkiledenTürkiyeiçinönemarzetmektedir.

166

Şekil 146: MENA’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünleri İçin Potansiyel Pazarlar


Diğer Fabrikasyon Metal Ürünler ve Güney Amerika Pazarı

Güney Amerika’daki ithalatının yüzde 19,3’ünü oluşturan Kolombiya, Güney Amerika’da ürünü en çok talep eden ülkedir. 135milyondolarlık ithalatyapanKolombiya’yı,77milyondolarileArjantin,72’şermilyondolarileBrezilyailePeruve53milyondolarlaPanamata-kipetmektedir.GüneyAmerikapazarınıağırlıklıolarak İspanya,ÇinveGüneyKoredomineetmektedir.ÜründetalebienyüksekolanKolombiya,ithalatınınyüzde15’ini,Peruiseürüneyönelikithalatınınyüzde28’niTürkiye’denkarşılamaktadır.Öneçıkanbeşalıcıarasındaböl-geseltalephemenhemenaynıdır.


Şekil 147: Güney Amerika’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Üründe yaptığı ithalatın yüzde 56’sını Türkiye’den gerçekleştiren Jamaika, 2004-2014 yılla-rı arasında diğer fabrikasyon metal ürünlere bölgede talebi en fazla artan ülke olmuştur. Jamaika’yıtakipedenKolombiyavePerupazarlarındadaTürkiyeönemlibirsatıcıdurumun-dadır.Türkiyedışındatalebisononyıldaenfazlaartanpazarlaramalgönderendiğerülkeler,İspanya,Çin,GüneyKoreveMeksika’dır.

168

Şekil 148: Güney Amerika’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Diğer fabrikasyon metal ürünlerde talebi ön plana çıkan ülkelerden Brezilya, Panama ve Peru, ürünü Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha uzak pazarlardan temin etmektedirler. HâlihazırdaTürkiye’denönemlimiktardaithalatgerçekleştirenPeru’nun,mesafeprobleminiortadankaldırmakadınaTürkiyepazarınadahafazladönmesibeklenebilir.Kolombiya,Jama-ikagibiTürkiyeiçinüründeönemoluşturanpazarlardaülkemizmesafekonusundadezavan-tajlı konumdadır. İhracatbirimdeğerinebakıldığında iseTürkiye’dekimallarındahakatmadeğerli olma ihtimaline karşın, Arjantin hariç diğer bölge ülkeleri için Türkiye’deki yüksekbirimfiyatlarınınrekabettedezavantajyarattığıgörülmektedir.


Şekil 149: Güney Amerika’da Diğer Fabrikasyon Metal Ürünler İçin Potansiyel Pazarlar


Ferro Alyajlar

Dünya ticaret büyüklüğü 27,5 milyar dolar olan ferro alyajlar sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 5’tir. Ferro alyajlar dünyada ortalama 5.782 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, ürünü ortalama 4.271 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin ferro alyajlar ihracatı 2002’den itibaren sürekli ve düzenli bir biçimde artar-ken ithalatı dalgalı bir şekilde ve ihracattan daha fazla artmaktadır. Özellikleithalat,2006senesinden2008senesinekadarhızlıbirartışyaşamış,dahasonraküreselkrizindeetkisiy-ledalgalansada2010senesindengünümüzekadarbelirlibirseviyededevametmiştir.2014senesindeTürkiye’nin ihraçettiği ferroalyajlar,en fazla Irak,HongKong,Rusya,SuriyeveLibya’yagitmiştir.Türkiye’ninferroalyajlarithalatınınyaklaşıkyüzde40’ıIrak’tangerçekleşti-rilmektedirveenfazlaihracatyapılanülkeyüzde64,7oranlayineIrakolmuştur.Ürünithala-tındaöneçıkanülkelergenellikleAvrupa’dan,ihracattaöneçıkanülkelerisegenellikleMENAbölgesindenveUzakDoğu’dandır.

170

Şekil 150: Türkiye’nin Ferro Alyajlar Dış Ticareti


Dünyada ferro alyajlar ithalatı ağırlıklı olarak Uzak Doğu, AB 28 ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında AB 28 ve Kuzey Amerika ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda27,5milyardolarlıkticarethacmi-nesahipürünün10,5milyarıUzakDoğuülkeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,UzakDoğuülkelerini9,9milyardolarlaAB28ve3,9milyardolarileKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.UzakDoğuüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde2,1büyürkenAB28veMENApazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneıolantalebintoplamdayüzde5büyümesinekatkı sağlamıştır. 2004 ve2014 yılları arasındabubölgelerinTürkiye’denüründe yaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında10seneiçindeGüneyAmerikatalebininyüzde51,2büyüdüğü,OrtaAsyaveMENAtaleplerininisesırasıylayüzde33,0veyüzde26,6ileGüneyAmerika’dakihız-lıartışı takipettiğigözlemlenmektedir.MevcutdurumdaürününenfazlasatılabildiğipazarUzakDoğuveAB28pazarlarıdır.Bunedenleürünanalizininbundansonrakikısmındabuikipazarincelenecektir.


Şekil 151: Ferro Alyajları Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Ferro Alyajları ve Uzak Doğu Pazarı

Uzak Doğu içerisinde ithalatın yüzde 35,9’unu oluşturan Çin, 2014 senesinde ürünü en çok talep eden ülkedir.Çin’inhemenardındanyüzde28ve18,6ileJaponyaveGüneyKoregel-mektedir.Çin’inferroalyajlarıithalatı3,7milyardolar,JaponyaveGüneyKore’nindesırasıyla2,9 ve 1,9milyar dolar kadardır.Bölge talebini yüksek orandaGüneyAfrika’nın karşıladığıgörülsedeKazakistan,ÇinveBrezilyadabölgedetalebiöneçıkanülkeleriçinönemliihracat-çılarolarakgörülmektedir.PazardaTürkiye,ürünününönemli ihracatçılarıarasındagörül-memektedir.

172

Şekil 152: Uzak Doğu’da Ferro Alyajlarını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004 senesinden 2014 senesine ferro alyajları talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke Vietnam, Singapur, Çin, Hindistan ve Sri Lanka olmuştur. Bölgedeferroalyajlaratalepartışıenfazlaolanülkeyüzde43,6 ileVietnam’dır.Bunuyüzde39ileSingapurveyüzde22,2 ileÇintakipetmektedir.Talebienhızlıartanülkelerinürünlerinerdenteminettiğiincelendiğinde,bölge-deürünütekbirihracatçıdanteminetmeninyaygınolduğugörülmektedir.ÖrneğinSingapur,ferroalyajlarınyüzde97’siniBrezilya’dan;Vietnam,yüzde98’iniÇin’den;SriLankaiseyüzde98’iniHindistan’danalmaktadır.ÇinveHindistan’ınferroalyajlarıalıcısıolduğuülkelerkendiiçerisindebirazdahaçeşitlilikgöstermesinerağmenTürkiyebuülkelerarasındabulunma-maktadır.


Şekil 153: Uzak Doğu’da Ferro Alyajları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Uzak Doğu pazarına bakıldığında talebi yüksek ve talebi artış gösteren ülkeler arasından Hindistan, Çin ve Sri Lanka, ürünü ortalama olarak Türkiye’ye olan mesafelerinden daha uzakta kalan pazarlardan tedarik etmektedirler. Budurum,bupazarlariçinTürkiye’yeavan-tajsağlamaktadır.HenüzenbüyükihracatçılararasındaolmamasınarağmenTürkiye’ninbupazarda,özellikleyakınolmasıaçısından,buüçülkeiçerisindeşansınınolduğugörülmekte-dir.UzakDoğubölgesi ferroalyajlarındabölgeithalatbirimdeğeriveTürkiye ihracatbirimdeğeriverieksikliğinedeniylesağlıklıolarakkarşılaştırılamasadaveribulunanülkeleriçinTürkiye’ninmevcutihracatçılardandahaucuzmalürettiğigözlemlenmektedir.Budurum,pa-zardaTürkiye’ninrekabetgücünüartıranbirbaşkaögedir.

174

Şekil 154: Uzak Doğu’da Ferro Alyajları İçin Potansiyel Pazarlar


Ferro Alyajları ve AB 28 Pazarı

AB 28’deki ithalatının yüzde 21,9’unu oluşturan Almanya, AB 28 pazarında ürünü en çok talep eden ülkedir. AlmanyadışındaAB28pazarında talebin yüzde17,2’si İtalya’ya, yüzde10,2’siBelçika’ya, yüzde9,1’iHollanda’yaveyüzde7’side İspanya’yaaittir.AB28pazarınaferroalyajlarıteminedentekbirhâkimülkebulunmamakta,pazartalebiçoğunluklaNorveç,GüneyAfrika veHollanda tarafından karşılanmaktadır. AB 28 pazarına çok yakın olmasınarağmenTürkiye,üründeönemliihracatçılararasındabulunmamaktadır.


Şekil 155: AB 28’de Ferro Alyajları Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede ürüne talebi en fazla artan Malta’dır.Malta’nınsononyıldatalebiyüzde54,8bü-yümüştür.Diğertalebihızlıartanülkeler,bölgetalebininçokazbirkısmınıoluşturmaktadır.İthalatlarınıağırlıklıolarakRusya,ABD,Almanyaveİtalya’dangerçekleştirenbuülkelerinherbirinitekbirihracatçıülkedomineetmektedir.

176

Şekil 156: AB 28’de Ferro Alyajları Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Ferro alyajları talebi ön plana çıkan AB 28 ülkelerinden Malta, Litvanya ve Letonya hariç hepsi, ürünü kendilerine Türkiye’den daha uzak olan ülkelerden ithal etmektedir. Türki-

ye’ninbahsigeçenüründemesafeavantajıbulunmaktadır.Özellikleİtalya,çokyakınolma-

sı veürünüTürkiye’yeolanuzaklığının yaklaşıküçkatıuzaklıktan ithal etmesinedeniylepotansiyelolarakdüşünülmelidir.ÜlkelerinithalatbirimdeğeriveTürkiye’ninihracatbirimdeğerikarşılaştırıldığında iseTürkiye’deürünlerinbirimdeğerinindahadüşükolduğugözeçapmaktadır.


Şekil 157: AB 28’de Ferro Alyajları İçin Potansiyel Pazarlar


Metal Yapı ve Yapı Parçaları İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 2014 yılında 40,9 milyar dolar olan metal yapı ve yapı parçaları imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 10,4’tür. Metal yapı ve yapı parçaları imalatı ürünleri dünyada ortalama 4.096 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, ürün grubunu ortalama 3.049 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin metal yapı ve yapı parçaları imalatı ihracatı, 2008’den sonra hafif bir dalgalan-ma göstermiş olsa da 2002 senesinden itibaren düzenli bir şekilde artmaktadır. Aynı şe-kilde, ürünün ithalatı da 2002’den itibarendüzenli olarak artış göstermektedir. Türkiye’ninihraçettiğimetalyapıveyapıparçalarınınyüzde25’iIraktarafındansatınalınmaktadır.Irak’ı,TürkmenistanveAzerbaycangibiülkelertakipetmektedir.Ürününençokihraçedildiğiülke-lerinyakıncoğrafyadabulunanülkelerolduğudikkatçekmektedir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıisesırasıylaenfazlayüzde22veyüzde8,4oranlarıylaAlmanya’danveÇin’denyapıl-maktadır.

178

Şekil 158: Türkiye’nin Metal Yapı ve Yapı Parçaları İmalatı Dış Ticareti


Dünyada metal yapı ve yapı parçaları ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Uzak Doğu ülke-leri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında MENA ve Orta Asya ülkelerinin öne çıktı-ğı görülmektedir.2014yılındadünyadatoplamda40,9milyondolarlıkticarethacminesahipürünün13,2milyonu,ABüyeleritarafındanithaledilmiştir.ABüyelerini,UzakDoğuveKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde5,8bü-yürken;UzakDoğu,GüneyAmerika,OrtaAsyavediğerpazarlardakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde10,4büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denyaptıklarımetalyapıveyapıparçalarıithalatı,ençokKuzeyAmeri-ka,MENA,GüneyAmerikaveOrtaAsyaülkelerindeartmıştır.Bunedenletalepfazlalığıvear-tışıgözönünealınarakbuürüniçinAB28veUzakDoğupazarlarıayrıntılıolarakincelenmiştir.


Şekil 159: Metal Yapı ve Yapı Parçaları Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Metal Yapı ve Yapı Parçaları ve AB 28 Pazarı

AB 28 içerisinde ithalatın yüzde 25’ini oluşturan Almanya, bölgede ürünü en çok talep eden ülkedir. Almanya’nınürünithalatındaöneçıkanülkeler2014senesindePolonya,ÇekCum-huriyetiveAvusturyaolmuştur.3,3milyardolarlık ithalatyapanAlmanya’yı1,7milyarlık it-halatıylaFransatakipetmektedir.Enfazlaithalatyapanbubeşülkeninsononyıldakiürüntaleplerinebakıldığında,Hollanda,İngiltereveAlmanya’daönemliartışlarolduğudagözlem-lenmektedir.ABpazarındaürününsatıcısıolarakbuilkbeşülkeyemalgönderenülkelerağır-lıklıolarakAlmanya,ÇekCumhuriyetiveBelçika’dır.Türkiyeenönemliihracatçılararasındagörülmemektedir.

180

Şekil 160: AB 28’de Metal Yapı ve Yapı Parçalarını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


AB 28 pazarında bulunan talebi ve talep artışı yüksek ülkeler, Finlandiya ve İngiltere hariç ürünlerini Türkiye’ye oranla daha yakın pazarlardan ithal etmektedirler. Türkiye’ninbuül-keleresözkonusumesafedenuzakolmasınınyanındaülkelerinçoğununbirimdeğeridahadüşükürünleri ihraçetmesideTürkiye ihracatınınönünü tıkamaktadır. İhraçettiğiürününbirimdeğeri,ürününTürkiyeihracatbirimdeğerindenyüksekolanüçülke,Almanya,Finlan-diyaveİsveç’tir.


Şekil 161: AB 28’de Metal Yapı ve Yapı Parçaları İçin Potansiyel Pazarlar


Metal Yapı ve Yapı Parçaları ve Uzak Doğu Pazarı

Metal yapı ve yapı parçalarına talebin ikinci en yüksek olduğu Uzak Doğu’daki ülkelerin it-halatının yüzde 20,7’sini Güney Kore oluşturmaktadır.2,2milyardolarlıkithalatyapanGüneyKore’yi ise1,6milyarlık ithalatlarıylaAvusturalyaveJaponyatakipetmektedir.AB28paza-rındanfarklıolarakUzakDoğupazarınınÇintarafındandomineedildiğigörülmektedir.UzakDoğu’dakialıcılaryineUzakDoğu’dakisatıcıları tercihetmektedirler.TürkiyemetalyapıveyapıparçalarıürünününUzakDoğu’dakiönemliihracatçılarıarasındagörülmemektedir.

182

Şekil 162: Uzak Doğu’da Metal Yapı ve Yapı Parçalarını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Ürünü Uzak Doğu pazarında en fazla talep eden Güney Kore, 2004 yılından 2014 yılına bakıl-dığında aynı zamanda en fazla talep artışı yaşayan ülkedir.BunundışındaithalatıJaponya,ÇinveAvusturalyakadaryüksekolmayanEndonezya,Vietnam,HindistanveMoğolistangibiülkelerinsononyıldaürüneolantalepartışlarıortalamayüzde30’larcivarındaveoldukçayüksekolmuştur.SononyıldakitalepartışıyüksekolanbuülkelerinbulunduğupazarıyineÇin’indomineettiği,metalyapıveyapıparçalarınınUzakDoğuülkeleri tarafındanen fazlaÇin’denteminedildiğigörülmektedir.


Şekil 163: Uzak Doğu’da Metal Yapı ve Yapı Parçalarını Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Uzak Doğu pazarı incelendiğinde, ürün ithalatında öne çıkan bütün ülkelerin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha azdır.Budu-rumbupazarakarşıTürkiyesatıcılarınamesafedezavantajıdoğurmaktadır.Bununlabirlikte,bölgeülkelerininithalatyapmayıtercihettikleriülkelerdeürününfiyatıdahadüşüktür.

184

Şekil 164: Uzak Doğu’da Metal Yapı ve Yapı Parçalarını İçin Potansiyel Pazarlar


Tarım ve Gıda Makineleri

Tarım ve gıda makineleri, Balıkesir’in imalat sektöründe önemli bir iş kolu olduğu kadar, bölgedeki gıda değer zinciri için de önemli bir halkadır.TarımveormancılıkmakinelerininimalatındaBalıkesir,Türkiye’deençokistihdamsağlayandördüncüildir.Konya,İzmirveŞan-lıurfaillerindensonragelenBalıkesir,busektördeManisaveAydıngibiçevreillerdendahafazlaistihdamsağlamaktadır.Aynızamanda,gıdaimalatındamakineveteçhizat,personeldensonra gelen en büyük harcama kalemidir.48 Dolayısıyla, sektörün ildeki gelişimi, bölgedekigıdaimalatınaverebileceğidestekiledeönemarzetmektedir.Türkiye’ninfarklıbölgeleriiçinyapılmıştarımmakinelerisektörraporlarında,ağırlıklıolaraktraktörlerüzerindedurulurken;Balıkesir’inbualtkoldayoğunlaşmamasınedeniyletraktörlervediğermotorluaraçlaranalizdışıbırakılarakdiğertarımmakinelerivegıdamakineleriincelenmiştir.49

Türkiye’nin tarım ve gıda makineleri ihracatı, hızlı bir şekilde artarak sektörde yapmış ol-duğu ithalata eşitlenmiştir.Türkiye’ninihraçettiğitarımvegıdamakinelerininyüzde10,5’iCezayir,yüzde6,6’sı Irak,yüzde5,6’sı ise İrantarafındansatınalınmaktadır.SektördeTür-kiye’ninithalatıihracatınaeşitkenTürkiye,ithalatınınyarısınıİtalya,AlmanyavePolonya’danyapmaktadır.BirbaşkadeyişleTürkiye,sektördeliderülkelerdenithalatyaparkenMENA’yadaihracatyapabilmektedir.

48 T.C. Bilim ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2013). Gıda ve İçecek Sektörü Raporu (2013/1).49 Traktör ağırlıklı analizler için TARMAKBİR. (2014), Konya Ticaret Odası. (2008) , Mevlana Kalkınma Ajansı. (2011)’na bakılabilir. Analize konu olan ürünler ise Ek’te listelenmiştir.


Şekil 165: Türkiye’nin Tarım ve Gıda Makineleri Dış Ticareti


Dünyada tarım ve gıda makineleri ithalatını ağırlıklı olarak AB ülkeleri yaparken son on yılda Orta Asya’nın, Uzak Doğu’nun ve Kuzey Amerika’nın talebi hızlı bir artış göstermiştir. 2014yılında50,4milyardolarlıkpazarıolanürününyüzde44’üABüyeleri tarafındansatınalınmıştır.Ancaksononyıldakieğilimebakıldığında,ABülkelerinintalebiyüzde6,4,sektöründünyagenelindeki talebi iseyüzde7,3artışgöstermiştir.Sektörün,AB’nin talebindendahahızlıartışgöstermesininnedeni iseKuzeyAmerika,OrtaAsyaveUzakDoğu’dakihızlıtalepartışıdır.Türkiye,tarımvegıdamakineleriihracatınıyüzde17,5oranındaartırsadaürününsa-tışınıdünyagenelindetalebiküçülenMENAülkelerineyapmaktadır.Bununlabirlikte,Türkiye,dünyagenelindekienbüyükalıcıolanABpazarınaMENA’yaveOrtaAsya’yayaptığıkadarsatışyapamamaktadır.ÜrünanalizininbundansonrakikısmındaürününithalatındaöneçıkanABülkeleriveTürkiye’ninihracatındaöneçıkanMENAülkelerineodaklanılacaktır.

186

Şekil 166: Tarım ve Gıda Makineleri Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Tarım ve Gıda Makineleri ve AB Pazarı

AB içerisinde tarım ve gıda makineleri ithalatının yüzde 15,9’unu gerçekleştiren Almanya, AB’de ürünü en çok talep eden ülkedir. 3,6milyardolarlıkithalatyapanAlmanya’yı,3,4milyardolarileFransatakipetmektedir.AB’deürünüençoktalepedenilk5ülkenintalebiniağırlıklıolarakAlmanya,Hollanda, İtalyaveAmerikakarşılamaktadır.Türkiye iseAB’deki talebienyüksek5ülkeninhiçbirindeönemlibirpartnerdeğildir.Gerçekleştirilenmülakatlarda,Türki-ye’dekiyerelüreticininiçpazardaİtalyanrakipleriylederekabetettiğiöğrenilmiştir.


Şekil 167: AB’de Tarım ve Gıda Makinelerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Ekonomide tarımın daha fazla paya sahip olduğu Polonya, Çek Cumhuriyeti, Romanya gibi yeni AB üyesi ülkelerde tarım ve gıda makinelerine talep hızla artmaktadır. AB’ninüründekitoplamithalatınınyüzde5’iniyapanPolonya’nıntalebisononyıldayüzde9,9,ÇekCumhuriye-ti’nintalebiiseyüzde10artmıştır.TalebindahahızlıarttığıRomanya,BulgaristanveSlovak-yagibiülkelerin isenispetenazmiktarlardamal ithaledebildiklerigözlemlenmiştir.TalebiyüksekolanABülkelerinebenzerşekilde,buülkelerindeağırlıklıolarakAlmanya,Hollandaveİtalya’danmalithalettiği,bunakarşınAmerika’nınbuülkelerenispetendahaazentegreolduğugörülmüştür.Ayrıca,Romanya,ÇekCumhuriyetiveBulgaristan,talebihızlaartanABüyeülkelerindeönemliihracatçılararasındadır.

188

Şekil 168: AB’de Tarım ve Gıda Makineleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Tarım ve gıda makineleri dünya talebinin yüzde 44’ünü oluşturan AB ülkelerine ürün ihraç edebilmek için, öncelikle iç pazarda gıda kümelenmelerini güçlendirmek gerekmektedir. Ürünlerdünyagenelindeortalama3900km’denithaledilebilirkenAlmanya,İtalyaveHollan-da’nınABiçerisindekipazargücü,ABülkelerininithalatmenzilinikısaltmaktadır.Sektörde,Türkiye’ninihracatbirimkatmadeğeriçoğuzamanİtalyaveAlmanyagibiülkelerdentonba-şına1000-2000dolardahaazgelmektedir.İtalya’nınveHollanda’nınsektördekibaşarısıiseağırlıklıolarak tarımsalhammaddelerinolduğubölgelerdekigıdavegıda işlemekümelen-melerininbirlikteliğinebağlanabilir.İtalya’da,Bologna’dakipaketlememakinelerikümelen-mesiileEmiliaRomagna’dakigıdavegıdamakinelerindenoluşanortakKOBİkümelenmeleribunaörnekolarakgösterilebilir.HollandaisebukonudatümbilimselaraştırmalarıntekbirmerkezolanWageningen’denyürütmesiylegörecelibiravantajasahipkonumagelmiştir.5051 Hollanda’dakiuygulamanınbirbenzeri,TR22Bölgesi’ndegıdavemakinemühendisliklerininişbirlikleriylebaşlatılabilir.

50 Lagnevik, M. (2003). The Dynamics of Innovatio nClusters: A Study of the Food Industry. EdwarElgar Publishing.51 UNIDO. (1997). The Italian SME Experience and Possible Lessons for Emerging Countries.


Şekil 169: AB’de Tarım ve Gıda Makineleri İçin Potansiyel Pazarlar


Tarım ve Gıda Makineleri ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (Mena) Pazarı

MENA’daki ithalatının yüzde 32,3’ünü oluşturan Cezayir, MENA’da ürünü en çok talep eden ülkedir.426milyondolarlıkithalatyapanCezayir’i,199milyonlukithalatıylaBAEve164mil-yonlukithalatıylaİsrailtakipetmektedir.AB’dekipazardağılımınabenzerbirşekildeMENApazarındadaİtalya,AlmanyaveHollandaönemliihracatçılararasındadır.ABpazarındanfarklıolarak,Cezayir’inönemliithalatpartnerlerindenbiriTürkiye’dir.

190

Şekil 170: MENA’da Tarım ve Gıda Makinelerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede önemli ithalatçılardan olan Cezayir ve BAE, aynı zamanda talebi en hızlı büyüyen ülkelerdendir.Ürünündünyadakiticaretisononyıldayıllıkyüzde7,3’lükbirbüyümegöste-rirkenCezayir’intalebi,yüzde12,0,BAE’nintalebi iseyüzde12,2büyümüştür.Talebinhızlaarttığıdiğerülkelerinisenispetenufakmiktarlardamalithaledebildiklerigözlemlenmiştir.Talebienyüksekolanülkelerebenzerşekilde,buülkelerdeağırlıklıolarakİtalya,AlmanyaveHollanda’danürünithaletmektedirler.LübnanveKatar’daönemliithalatpartnerlerindenbiriiseÇin’dir.Çin’in,tarımvegıdamakineleriüreticileriarasındadünyadaüstsıralardayeralırkendiğerülkelerinönemliithalatpartnerlerindenbiriolmayışı,satışlarınıdahaçokkendiiçpazarınayöneltmesiyleaçıklanabilir.52

52 Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı. (2012). Tarım Makineleri Sektör Raporu.


Şekil 171: MENA’da Tarım ve Gıda Makineleri Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Çoğunlukla katma değeri düşük ürünleri talep eden MENA ülkeleri, tarım ve gıda maki-nelerinde katma değeri yüksek ürünler talep etmektedir. Türkiye,üretimdekatmadeğeriyükselterekbuülkelereolanihracatınıarttırabilir.Türkiye,MENAülkelerineortalamaithalatmesafelerindenyakınkonumdaolmasınarağmenbuülkeler,dahauzakpazarlardanürünit-haletmektedir.Özellikle,İsrail,BAEveKatargibiülkelerbuüründeABülkelerinegörekatmadeğeridahayüksekürünleritalepetmektedir.Türkiye’ninbuülkelereihraçettiğiürünlerisenispetenkatmadeğeridüşükürünlerdir.

192

Şekil 172: MENA’da Tarım ve Gıda Makineleri İçin Potansiyel Pazarlar


Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork) İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 10,3 milyar dolar olan motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; trey-ler ve yarı treyler imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 6,5’tir. Motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; treyler ve yarı treyler imalatı ürünleri dünyada or-talama 3.176 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, bu ürün grubunu ortalama 3.361 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin motorlu kara taşıtları karoseri; treyler ve yarı treyler ihracatı 2002 senesinden 2010 senesine kadar yavaş bir hızla büyümüş, 2011’den sonra hızlıca artmaya devam etmiş-tir. İthalatise2002’denitibarendalgalıbirseyirleartmaktadır.Türkiye’ninihraçettiğimotorlukarataşıtlarıkaroseri;treylerveyarıtreylerinyüzde29’uRusyatarafındansatınalınmaktadır.Rusya’yı,İtalya,Cezayir,BrezilyaveMeksikatakipetmektedir.Türkiye’ninbusektördekiitha-latıiseyüzde76,1gibibüyükbiroranlaAlmanya’dangerçekleştirilmektedir.


Şekil 173: Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler İmalatı Dış Ticareti


Dünyada motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; treyler ve yarı treyler ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Orta Asya ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında da yine Orta Asya ve AB 28 ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda10,4mil-yardolarlıkticarethacminesahipürünün4,7milyonu,AB28üyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyeleriniOrtaAsyaveKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde2,3büyürkenOrtaAsyaveMENApazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde6,5büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında10seneiçindeKuzeyAmerika’nıntalebininyüzde198,6oranındavehızlıbirbiçimdebüyüdüğügözeçapmaktadır.Ürünetalebihızlıbüyüyendiğerpazarlar,yüzde107,2ve891ileUzakDoğuveGüneyAmerikaolaraksıralanmaktadır.BirsonrakibölümdeOrtaAsyaveKuzeyAmerikapa-zarlarıtalebinfazlalığıvehızlıartışınedeniyleincelenecektir.

194

Şekil 174: Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler Talep Eden Ülke-ler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork) İmalatı ve Orta Asya Pazarı

Orta Asya içerisinde motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; treyler ve yarı treyler ithala-tının yüzde 37,9’unu oluşturan Rusya, bölgede ürünü en çok talep eden ülkedir. 2,8milyardolarlıkihracatyapanRusya’yıKazakistan,Ukrayna,BelarusveAzerbaycangibiülkelertakipetmektedir.TalebienyüksekolanilkdörtülkeninürünüihraçettiğiönemliülkelerarasındaTürkiyebulunmasadatalebienyüksekolanve4milyondolarlıkithalatıbulunanAzerbaycan,ürününyüzde3’ünüTürkiye’denteminetmektedir.Bunundışındaenönemlialıcılarıntalebinikarşılayanülkelerebakıldığında,OrtaAsyapazarınıÇin,ÇekCumhuriyeti,JaponyaveGüneyKore’nindomineettiğigörülmektedir.


Şekil 175: Orta Asya’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 arasında motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; treyler ve yarı treyler talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke yine ürünü en fazla ithal eden ilk beş ülke ile benzerdir. Tür-kiye’nindepazarınayüzde3orandadâhilolduğuAzerbaycan,sononyıldayüzde69ileürüntalebiniOrtaAsya’daen fazlaartıranülkeolmuştur.Buülke,Türkiye’ninürün ihracatı içinönemlibirnoktadır.Sononyıldakitalepartışıenfazlaolandiğerbeşülke,Moldova,Kazakis-tan,RusyaveBelarusolaraksıralanmaktadır.

196

Şekil 176: Orta Asya’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler Ta-lebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Orta Asya pazarında talebi yüksek ve yükselen olarak belirtilen ülkelerin Türkiye’ye oranla daha uzak pazarlardan motorlu kara taşıtları karoseri imalatı; treyler ve yarı treyler ithal ettikleri ortaya çıkmaktadır.Türkiyebuülkeleresözkonusumesafedenyakınolmaklabirlik-tebirimfiyatıaçısındanAzerbaycanveKazakistan’daavantajlıkonumdadır.Belarus,UkraynaveMoldovaiçinTürkiyeürünihracatbirimdeğeribulunmamaktadır.


Şekil 177: Orta Asya’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler İçin Potansiyel Pazarlar


Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 363,1 milyar dolar olan motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 6’dır. Mo-torlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı ürünleri dünyada ortalama 4.092 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, bu ürün grubunu ortalama 2.882 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların ihracatı 2002 senesin-den 2014 senesine kadar artarak devam etmiştir.İthalatdaaynışekildeihracatıizlemekte-dir.2008senesindekrizgerekçelibirdüşüşyaşayanithalatveihracat,2009’dansonraartmayadevametmiştir.Türkiye’ninihraçettiğimotorlukarataşıtlarıiçindiğerparçaveaksesuarla-rınyüzde19,8’iAlmanyatarafındansatınalınmaktadır.Almanya’yıFransa,İngiltere,İtalyaveRusya takip etmektedir. Türkiye’nin bu sektördeki en büyük ithalatı ise yüzde 25,3 gibi biroranlaAlmanya’dangerçekleştirilmektedir.

198

Şekil 178: Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların Dış Ticareti


Dünyada motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların ithalatını ağırlıklı olarak AB 28 ve Kuzey Amerika ülkeleri yaparken Türkiye’de bu ürünün ihracatında yine Orta Asya, AB 28 ve MENA ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir.2014yılındadünyadatoplamda363,2milyardolarlıkticarethacminesahipürünün156,2milyarı,AB28üyeleritarafındanithaledil-miştir.Talepaçısından,ABüyeleriniKuzeyAmerika,UzakDoğuveGüneyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde4,6büyürkenOrtaAsya,GüneyAmerika veUzakDoğupazarlarındakihızlı talepartışı,ürüneolan talebin toplamdayüzde6büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında,10seneiçindeAB28ülkelerininveKuzeyAmeri-ka’nıntaleplerindeyüzde13,5oranındabirbüyümegözeçapmaktadır.Ürünetalebihızlıbüyü-yenpazarlarsırasıyla,yüzde25,8ileOrtaAsya,yüzde15,6ileGüneyAmerikavesonrasındaAB28ileKuzeyAmerikaolaraksıralanmaktadır.BunedenlebirsonrakibölümdeAB28veKuzeyAmerikapazarlarıincelenecektir.


Şekil 179: Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarlarını Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların İmalatı ve AB 28 Pazarı

AB 28’deki motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların ithalatının yüzde 24,3’ünü oluşturan Almanya, bölgede ürünü en çok talep eden ülkedir. 38milyardolarlıkihracatya-panAlmanya’yıİspanya,İngiltere,FransaveBelçikagibiülkelertakipetmektedir.TalebienyüksekolanilkbeşülkeninürünüihraçettiğiönemliülkelerarasındaTürkiyebulunmamakta-dır.EnönemlialıcılarıntalebinikarşılayanülkelerebakıldığındaÇekCumhuriyeti,FransaveAlmanya’nınbölgedeağırlıkoluşturduğugörülmektedir.

200

Şekil 180: AB 28’de Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların İmalatını En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Litvanya olmuştur. Buülkelerarasındatalebienfazlaartanülke,onyıliçerisindeyüzde22,4ileRomanyaolma-sınarağmen,Romanya’nınürüntalebi2014senesinde3milyarcivarındaolmuştur.TalebienyüksekülkelerarasındaolduğugibitalebienhızlıyükselenülkelerinönemliithalatpartnerleriarasındadaTürkiyebulunmamaktadır.Pazarahâkimülkelerarasındaöneçıkanlar,Almanya,ÇekCumhuriyeti,Fransa,GüneyKorevePolonyaolmuştur.


Şekil 181: AB 28’de Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların İmalatı Talebi-nin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


AB 28 pazarında talebi yüksek ve yükselen olarak belirtilen ülkelerin yarısı, ürünlerini Tür-kiye’ye olan uzaklıklarından daha uzak ülkelerden temin etmektedirler. Türkiye,Romanya,Macaristan,Slovakya,ÇekCumhuriyetiveLitvanya’ya,yanitalebisononyıldahızlaartanül-kelereyakınlıkavantajınıkullanarakmotorlukarataşıtlarıiçindiğerparçaveaksesuarlarıih-racatıgerçekleştirebilir.AyrıcaSlovakyaveLitvanya,mevcutdurumdabirimfiyatıdahadüşük,diğerbirdeyişleTürkiye’deimaledilenürünleregörekatmadeğeridahadüşükürünlerithaletmektedir.FiyataçısındandiğersağlayıcılarlarekabetsözkonusuolmasınarağmenTürkiye,bahsedilenpazarlarakatmadeğerliürünlerihraçedebilir.

202

Şekil 182: AB 28’de Motorlu Kara Taşıtları Karoseri İmalatı; Treyler ve Yarı Treyler İçin Potansiyel Pazarlar


Motorlu Kara Taşıtları İçin Diğer Parça ve Aksesuarların İmalatı ve Kuzey Amerika Pazarı

Kuzey Amerika’daki ithalatının yüzde 84,6’sını oluşturan Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kuzey Amerika’da ürünü en çok talep eden ülkedir.819milyondolarlıkithalatyapanABD’yi94milyondolarlıkithalatıylaKanadave55milyondolarlıkithalatıylaMeksikatakipetmekte-dir.KuzeyAmerikapazarınıüründedomineedenihracatçılarınbirçoğununyineKuzeyAme-rika’dan olduğu gözlemlenmektedir. Örneğin, Kanada’nın en önemlimotorlu kara taşıtlarıkaroseriimalatı;treylerveyarıtreylersağlayıcısıyüzde68payla,Bermuda’nıniseyüzde81paylaABD’dir.KanadaileMeksikaveAvrupa’danAlmanyaileİngiltere,pazaraürünüsağlayanönemlisatıcılararasındadır.Türkiye,pazardasadeceMeksika ithalatındaöneçıkanülkelerarasındagörülebilmektedir.Meksika’nınmotorlukarataşıtlarıkaroseriimalatı;treylerveyarıtreylerithalatınınyüzde15’iTürkiye’denkarşılanmaktadır.


Şekil 183: Kuzey Amerika’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork) En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Kuzey Amerika pazarında ürüne talebin son on yılda en fazla yükseldiği ülke ABD olmuştur. Bölgeseltalebinyüzde84,6’sınıoluşturanABD’nintalebideyüzde2,1büyümüştür.PazardaABDdışındatalebibüyüyenülkebulunmamaktadır.HattaKanadaveMeksikagibiülkelerinta-leplerisononseneiçerisindesırasıylayüzde3,5ve7oranındadüşmüştür.Budurum,özellikleMeksikapazarındaağırlığıolanTürkiyeiçinbirdezavantajoluşturmaktadır.

204

Şekil 184: Kuzey Amerika’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Treyler (Rö-mork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork) Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Kuzey Amerika pazarı incelendiğinde ürün ithalatında öne çıkan ülkelerin ürünü

ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından daha azdır.Budu-rum,bupazarakarşıTürkiyesatıcılarınamesafedezavantajıdoğurmaktadır.Bununlabirliktebölgeülkelerininithalatyapmayıtercihettikleriülkelerdeürününbirimdeğe-ri,Türkiyeihracatbirimdeğerindendahayüksektir.Mesafedezavantajıbirimfiyatının

düşükolmasınedeniylefiyatavantajı ilekapatılabilir isehâlihazırdaTürkiye’nindeetkinolduğuKuzeyAmerikapazarıdahaiyideğerlendirilebilir.


Şekil 185: Kuzey Amerika’da Motorlu Kara Taşıtları Karoseri (Kaporta) İmalatı; Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork İçin Potansiyel Pazarlar


Mobilya İmalatı

Dünya ticaret büyüklüğü 205,7 milyar dolar olan mobilya imalatı sektörünün 2004-2014 yıl-ları arasında büyüme hızı yüzde 5,4’tür.Mobilya,dünyadaortalama5.392kmmesafeyeihraçedilirkenTürkiye,ürünüortalama2.608kmmesafeyeihraçetmektedir.

Türkiye’nin, mobilya ihracat ve ithalatı 2002’den bu yana sürekli artış göstermektedir. 2008 senesinde küresel krizin de etkisiyle hafif bir düşüş yaşanmasına rağmen hem ithalatta hem de ihracatta istikrarlı bir artış mevcuttur.2014senesindeTürkiye’ninihraçettiğimobil-yaenfazlaIrak,Azerbaycan,Libya,AlmanyaveTürkmenistan’agitmiştir.Türkiye’dengidenmobilyaithalatınınyaklaşıkyüzde20’siIrak’aaittir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıiseyüzde48,9oranlaenfazlaÇin’denolmaktadır.

206

Şekil 186: Türkiye’nin Mobilya Dış Ticareti


Dünyada mobilya ithalatı ağırlıklı olarak AB 28, Kuzey Amerika ve Uzak Doğu ülkeleri tara-fından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında MENA, AB 28 ve Orta Asya ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014yılındadünyadatoplamda205milyardolarlıkticarethacminesahipürünün82,5milyardolarıABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüye-lerini65milyardolarlaKuzeyAmerikave27,2milyardolarlaUzakDoğuülkeleriizlemektedir.ABüyelerinintalebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde4,5büyürkenOrtaAsya,GüneyAmerikaveMENApazarlarındakihızlıtalepartışıürüneolantalebintoplamdayüzde5,4büyümesinekatkı sağlamıştır. 2004 ve2014 yılları arasındabubölgelerinTürkiye’denüründe yaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında,10seneiçindeAB’nintalebininyüzde5,1arttığı,GüneyAmerika,OrtaAsyaveMENAtaleplerininsırasıylayüzde21,9,yüzde27,9veyüzde18,7büyüdüğügöz-lemlenmektedir.Mevcutdurumdaürününenfazlasatılabildiğipazarlar,MENAveAB28’dir.Bunedenle,ürünanalizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanMENAileAB28ülkelerineodaklanılacaktır.


Şekil 187: Mobilya Ürünleri Talep Eden Ülkeler ve Türkiye’nin İhracat Pazarları


Mobilya ve Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) Pazarı

MENA içerisinde ithalatın yüzde 32’sini oluşturan Birleşik Arap Emirlikleri, 2014 senesinde ürünü en çok talep eden ülkedir.BAE’yihemenardındanyüzde11 ile İsrailveKatar takipetmektedir.BAE’ninmobilyaithalatı2,3milyardolar,İsrailveKatar’ınkiyaklaşık800milyondolarkadardır.BölgetalebiniyüksekorandaÇinveBAE’ninkarşıladığıgözlemlenmektedir.Türkiyebahsedilenpazardamobilyaürünününönemliihracatçılarıarasındagörülmemekte-dir.

208

Şekil 188: MENA’da Mobilya Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 yılları arasında mobilya talebinin en fazla arttığı ilk üç ülke Katar, Umman ve Fas’tır. Bölgedemobilyayatalebienfazlaartanülkeyüzde23,3oranıileKatar’dır.Bunuyüzde22,5 ileUmmanveyüzde14,4 ileFastakipetmektedir.ÇinveBirleşikArapEmirlikleri’nin,talebi2014senesindeenyüksekolanülkelerdeolduğugibitalebisononyıldaenfazlaartanülkepazarlarınıdadomineettiklerigörülmektedir.BölgedekidiğerönemlisatıcılarAlmanya,Fransaveİtalya’dır.Türkiyebupazaramobilyagönderenönemlisatıcılararasındabulunma-maktadır.


Şekil 189: MENA’da Mobilya Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


MENA pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerden Umman hariç diğer hepsinin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından fazladır. Budurum,bupazariçinTürkiye’yemesafeaçısındanavantajsağlamaktadır.Özellikletalebienfazlayükselenülkelervetalebienfazlaülkeler,Türkiye’yeşuandaticaretilişkisi içerisindeolduklarıpazarlardandahayakındır.BunedenlehenüzenbüyükihracatçılararasındagirmemişolmasınarağmenTürkiye’ninbupazardaşansıbulunmaktadır.MENAbölgesimobilya ithalatbirimdeğeri veTürkiyemobilyaihracatbirimdeğerinedairveribulunmamaktadır.

210

Şekil 190: MENA’da Mobilya İçin Potansiyel Pazarlar


Mobilya ve AB 28 Pazarı

AB 28’deki ithalatının yüzde 24,7’sini oluşturan Almanya, AB 28 pazarında ürünü en çok ta-lep eden ülkedir. 20,5milyardolarlıkithalatyapanAlmanya’yı1,1ve1milyarlıkithalatlarıylaİngiltereveFransatakipetmektedir.AB28pazarındatalebiyüksekolanülkelerinenbüyükihracatçılarınınÇinolduğugörülmektedir.Almanya,İtalyavePolonya,bölgedekitalebibüyükolanülkeleresatışgerçekleştirendiğerülkelerdir.Türkiye isetalebienyüksekolanAB28ülkelerininönemliticaretpartnerleriarasındayeralmamaktadır.


Şekil 191: AB 28’de Mobilya Ürünlerini En Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


Bölgede ürüne talebi en fazla artan ülkeler sırasıyla yüzde 11,5 ve 11,6 ile Slovakya ve Lit-vanya’dır. FakattakipedenPolonya,ÇekCumhuriyetiveBulgaristan’ınsononyıldakitalepartışlarıdayüzde10,3ileSlovakyaveLitvanya’yaçokyakındır.Bubeşülke,bölgenintoplammobilyatalebininyüzde8,7’sinioluşturmaktadırlar.EnçokithalatyapanbölgeülkelerindenfaklıolarakbupazarınenbüyükmobilyasatıcısıtekbaşınaÇindeğildir.AlmanyavePolonya,büyüyenpazarıfarkederekticaretekatılandiğerülkelerolmuşlardır.Türkiyeisebölgeninenönemlimobilyatedarikçileriarasındasıralanmamaktadır.

212

Şekil 192: AB 28’de Mobilya Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Mobilya talebi ön plana çıkan AB 28 ülkelerinden Belçika hariç hepsi, ürünü kendi-lerine Türkiye’den daha uzak olan ülkelerden ithal etmektedirler. Türkiye’ninbahsigeçenülkeleremobilyaürünündemesafeavantajıbulunmaktadır.ÖzellikleBulgaris-tan,SlovakyavePolonyaçokyakınolmalarınedeniylepotansiyelolarakdüşünülme-lidir.ÜlkelerinithalatbirimdeğeriveTürkiye’ninihracatbirimdeğeriverileribulun-mamaktadır.


Şekil 193: AB 28’de Mobilya İçin Potansiyel Pazarlar


Kırmızı Et

Dünya ticaret büyüklüğü 59,9 milyar dolar olan kırmızı et imalatı sektörünün 2004-2014 yılları arasında büyüme hızı yüzde 8,5’tir. Kırmızı et dünyada ortalama 7.095 km mesafeye ihraç edilirken Türkiye, ürünü ortalama 3.956 km mesafeye ihraç etmektedir.

Türkiye’nin kırmızı et ihracatı düşük ve sabit seyrederken küresel kriz sonrası dönemde ithalatı hızla artmış, piyasaların sakinleşmesi ile 2012’de tekrar kriz öncesi seviyesine geri-lemiştir. 2014senesindeTürkiye’ninihraçettiğikırmızıetenfazlaHongKong,İtalya,Fransa,BAEveTayland’agitmiştir.HongKong,2014senesindeTürkiye’den2,87milyondolarlıkihra-catgerçekleştirmiştir.Türkiye’ninbusektördekiithalatıisesırasıylayüzde88,8gibibüyükbiroranileBosnaHersek’tengerçekleşmektedir.

214

Şekil 194: Kırmızı Et Dış Ticareti


Dünyada kırmızı et ithalatı ağırlıklı olarak AB 28, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika ülkeleri ta-rafından yapılırken Türkiye’de bu ürünün ihracatında Uzak Doğu ve AB 28 ülkelerinin öne çıktığı görülmektedir. 2014 yılında dünyada toplamda 59,9milyar dolarlık ticaret hacminesahipürünün22,8milyarı,ABüyeleritarafındanithaledilmiştir.Talepaçısından,ABüyelerini16,7milyardolarlaUzakDoğuve9milyardolarileKuzeyAmerikaülkeleriizlemektedir.ABüyelerinin talebi,sononyıldaortalamayıllıkyüzde5,5büyürkenMENA,OrtaAsyaveUzakDoğupazarlarındakihızlıtalepartışı,ürüneolantalebintoplamdayüzde8,5büyümesinekatkısağlamıştır.2004ve2014yıllarıarasındabubölgelerinTürkiye’denüründeyaptıklarıihracatkarşılaştırıldığında10seneiçindeAB’nintalebininsadeceyüzde1,7arttığı,OrtaAsyaveUzakDoğutaleplerininsırasıylayüzde74,3veyüzde36,7büyüdüğügözlemlenmektedir.Mevcutdu-rumdaürününenfazlasatılabildiğipazarUzakDoğuveAB28pazarıdır.Bunedenle,ürünana-lizininbundansonrakikısmındaTürkiye’ninihracatındaöneçıkanbuikipazarincelenecektir.


Şekil 195: Türkiye’nin Kırmızı Ette İhracat Pazarları


Kırmızı Et ve AB 28 Pazarı

AB 28’de ürünü en fazla ithal eden ilk beş ülkenin toplam ithalat içerisindeki payları hemen hemen birbirine eşittir. Bölgeithalatınınyüzde15,7’siniBirleşikKrallık,yüzde14,9’unuAl-manya,yüzde14,5’iniFransa,yüzde13,4’ünüİtalyaveyüzde12,9’unuHollandagerçekleştir-mektedir.KırmızıetsektöründeAB28ülkelerinintalebienyüksekolaraköneçıkanbubeşülkeninönemlisatıcılarıçoğunluklayineHollanda,İrlanda,Almanya,FransagibiAB28ülke-leridir.Türkiyebupazardatalebiyüksekülkelerinithalatınıgerçekleştirdiğiülkelerarasındagörülmemektedir.

216

Şekil 196: AB 28’de Kırmızı Et Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004-2014 yılları arasında kırmızı et ürünleri talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke arasın-da Polonya, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Slovakya ve Slovenya gibi ülkeler bulunmaktadır. TalebienfazlayükselenAB28ülkesi,yüzde25,4ileSlovakya’dır.Diğertalebihızlıartanül-kelerdekiartışoranıdaSlovakya’yaoldukçayakınolmasınarağmenbuülkelerintoplamtale-bi,bölgetalebininçokküçükbiryüzdesiniyansıtmaktadır.KırmızıettalebiyüksekülkelerdeolduğugibitalebihızlıartanülkelerekırmızıettedarikedenönemliihracatçılararasındadaTürkiyebulunmamaktadır.Bupazarıdomineedenülkeler,Polonya,Almanya,ÇekCumhuri-yetiveİtalyaolarakönplanaçıkmaktadır.


Şekil 197: AB 28’de Kırmızı Et Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


AB 28 pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerden Slovakya, Slovenya ve Fransa hariç diğer bütün ülkelerin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından faz-ladır. ÖzellikleRomanya,Türkiye’yeoldukçayakınolmasındandolayıönemlibirpotansiyelpazarolarakgörülebilir.AB28ülkelerininithalatlarınınortalamabirimdeğeriveTürkiyeih-racatınınortalamabirimdeğerihakkındakiverilerebakıldığında,kırmızıetteTürkiyeihracatbirimdeğerininortalamayagöreoldukçayüksekkaldığıgörülmektedir.Budurum,ihracatınönündebirengeloluşturmaktadır.PotansiyelpazarlarınbirçoğudahadüşükfiyattankırmızıettercihettiklerindenveuzakmesafedendeolsaedinebildiklerindenTürkiye’dekikırmızıetpiyasasınınçekiciliğidüşmektedir.

218

Şekil 198: AB 28’de Kırmızı Et İçin Potansiyel Pazarlar


Kırmızı Et ve Uzak Doğu Pazarı

Uzak Doğu’da kırmızı et ithalatında üç ülke oldukça öne çıkmakta ve bölgedeki talebin dört-te üçünü oluşturmaktadır. Bölgeithalatınınyüzde26,8’iniHongKong,yüzde23,4’ünüÇinveyüzde22,6’sınıJaponyagerçekleştirmektedir.KırmızıetsektöründeUzakDoğu’nuntalebienyüksekolaraköneçıkanbubeşülkesininönemlisatıcılarıçoğunluklaAvusturalya,Brezilya,ABDveHindistan’dır.Türkiye,bupazarda talebi yüksekülkelerin ithalatınıgerçekleştirdiğiülkelerarasındagörülmemektedir.


Şekil 199: Uzak Doğu’da Kırmızı Et Çok Talep Eden İlk 5 Ülke


2004 senesinden 2014 senesine kırmızı et ürünleri talebinin en fazla arttığı ilk beş ülke ara-sında Hindistan, Pakistan, Vietnam, Tayland ve Çin bulunmaktadır.Çin,bölgedekitalebi2014senesindeen yüksekülke olmasının yanı sıra talebi en fazla yükselenülkeler arasındadabeşincidir.DiğertalebihızlıartanülkelerdekiartışoranıdaÇin’eoldukçayakındır.BölgedesononyıliçerisindetalebienfazlayükselenülkeHindistanolmuştur.Kırmızıettalebiyüksekülkelerdeolduğugibi talebi hızlı artanülkelerekırmızı et tedarik edenönemli ihracatçılararasındadaTürkiyebulunmamaktadır.Bupazarıdomineedenülkeler,talebiyüksekülkelerebenzerbirşekildeAvusturalya,HindistanveYeniZelandaolaraköneçıkmaktadır.

220

Şekil 200: Uzak Doğu’da Kırmızı Et Talebinin En Hızlı Arttığı 5 Ülke


Uzak Doğu pazarına bakıldığında sıralanan ülkelerin ürünü ithal ettikleri ortalama uzaklık, Türkiye’ye olan uzaklıklarından az ya da çok yakındır.Fakatürününihracatbirimfiyatıince-lendiğindeTürkiye’de,AB28’dekidurumunaksinekırmızıetbirimfiyatınındahaucuzolduğugörülmektedir.UzakDoğu pazarımesafe açısından avantajlı görünmemesine rağmen fiyatavantajı,yerlimallarınbupazardaalıcıbulabilmesinekatkısunacakbiretkenolaraköneçık-maktadır.


Şekil 201: Uzak Doğu’da Kırmızı Et İçin Potansiyel Pazarlar


2.6. Yatay Alanlar

2.6.1. Ulaşım ve Lojistik Altyapısı

TR22 Bölgesi’nde dış ticareti etkileyen önemli altyapı olanaklarından biri ulaşım olarak öne çıkmaktadır.Projekapsamındagerçekleştirilensahaziyaretlerinde,ulaşımolanaklarıileil-giliİstanbul-İzmirOtoyoluProjesiilebirliktebölgesanayisiningelişeceğiyönündebirbeklentiolduğu,Bandırma’yahızlıferibotunyapılmasınınbölgedebeyazyakalıpersonelinistihdamınıkolaylaştırdığıveBandırmaLimanı’nınenkullanışlılimanolabilecekkenbazıaltyapıeksiklik-lerindendolayıçoğufirmatarafındankullanılamadığıtespitedilmiştir.

Balıkesir ve Çanakkale, konumları nedeniyle dış ticarette Türkiye’deki birçok ilden daha avantajlıdır.Sahaziyaretlerindedebelirtildiğigibihemdenizekıyılarınınolmasıhemdeİs-tanbul,İzmir,Ankara,Bursa,DenizligibisanayisigelişmişkentlerileAvrupaveBalkanlar’ayakınmesafedebulunmaları,TR22Bölgesi’ninbuikiilinidışticarettelojistikaçıdanavantajlıkılmaktadır.2013senesindedenizyoluileyapılanihracatincelendiğindeTR22Bölgesiçevre-sininihracattadenizyolunuaktifolarakkullandığıgörülmektedir.BunakarşınbölgeillerindenözellikleÇanakkale’nindenizyoluihracatındazayıfkaldığıanlaşılmaktadır.

222

Şekil 202: 81 İlde İhracatta Denizyolu Kullanımı, Bin Dolar, 2013

Kaynak:İstanbulveMarmara,Ege,Akdeniz,KaradenizBölgeleriDenizTicaretOdası

Denizyolu, Türkiye dış ticaretinde diğer ticaret yollarına göre yoğun bir şekilde kullanılmak-tadır. TÜİKdışticaretistatistiklerinegöre2014senesindeTürkiye,ihracatınınyüzde54,8’ini,ithalatınıniseyüzde58,4’ünüdenizyoluilegerçekleştirmiştir.TR22Bölgesiilleribazındaba-kıldığında2013yılındaÇanakkaledışticaretininyüzde62’si,Balıkesirdışticaretininiseyüzde58’idenizyoluilegerçekleşmiştir.TR22Bölgesi’ninenönemlilimanlarıÇanakkale’deÇanak-kale,Eceabat,Gelibolu veKarabigaLimanları;Balıkesir’de iseAyvalık,ErdekveBandırmaLimanlarıdır.BulimanlarTürkiye’ninenbüyüklimanlarıolmamalarınarağmenbölgeticaretiiçinönemarzetmektedirler.

Şekil 203: Büyüklüklerine Göre TR22 Bölgesi’nde ve Çevresinde Bulunan Limanlar

Kaynak:WorldPortIndex(TEPAVtarafındanharitalandırılmıştır)


Balıkesir 2013 senesinde en fazla konteyner elleçleyen ilk on il arasındadır. Ancakekono-mikbüyüklüklerdegözönünealınarakenfazlaelleçlemeyapanillerarasındabirkarşılaştır-mayagidildiğindeBalıkesir’in,ekonomikbüyüklüğükendisindendüşükolanHatay,SamsunveTrabzongibiillerdengeridekaldığıgözlemlenmektedir.AyrıcaBalıkesir’debulunanBandırmaLimanı,2013senesindeençokyükveyakonteynerelleçlemesiyapanlimanlararasındabulun-mamaktadır. İzmirveGemlikLimanları ilekarşılaştırıldığındaBandırmaLimanı’nıkullananaktiffirmasayısı80ikenİzmiriçinbusayının909,Gemlikiçinse1.219olduğuortayaçıkmakta-dır.53YineaynıkarşılaştırmayagöreBandırmaLimanı;Eskişehir,Kütahya,DenizligibidenizekıyısıolmayanamabatıyayakınillerdekifirmalarıİzmirveBursakadaretkileyememektedir.

Şekil 204: En Fazla Konteyner Elleçleyen İlk 10 İlin Ekonomik Büyüklükleri, 2013

Kaynak:TÜİK,ADNKS,UlaştırmaDenizcilikveHaberleşmeBakanlığıDenizTicaretiGenelMüdürlüğü*Ekonomikbüyüklükhesaplamasında2011nüfusveGSKDverilerikullanılmıştır.İstanbuliligrafiktegösterilmemektedir.

Çanakkale, yük elleçlemesi sıralamasında ilk onda bulunan bütün illerden hem ekonomik büyüklük hem de elleçleme sayısı bakımından geridedir. Çanakkale,2013senesindeenfazlayükelleçleyenilkonilarasınasonuncuolarakgirmiştir.Bukarşılaştırmalarda,İzmirveBur-sagibiTR22Bölgesikomşuillerininhemekonomikbüyüklükhemdeelleçlemeoranlarınınyüksekçıkması,BalıkesirveÇanakkale’ninetrafındakiişleklimanlarınbölgeillerineetkisininsınırlıdüzeydekaldığınaişaretetmektedir.

53 İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odası. (2015b).Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması Kapsamında Yapılan Anketler

224

Şekil 205: En fazla Yük Elleçleyen İlk 10 İlin Ekonomik Büyüklükleri, 2013

Kaynak:TÜİK,ADNKS,UlaştırmaDenizcilikveHaberleşmeBakanlığıDenizTicaretiGenelMüdürlüğü*Ekonomikbüyüklükhesaplamasında2011nüfusveGSKDverilerikullanılmıştır.İstanbuliligrafiktegösterilmemektedir.

Türkiye’de limanların ithalat ve ihracatlarına göre toplam elleçleme dağılımlarına bakıldı-ğında TR22 Bölgesi’nde ihracat ve ithalatta Karabiga, Çanakkale ve Bandırma limanlarının öne çıktığı görülmektedir. Karabiga,Çanakkale veBandırma limanları ithalat ve ihracattaen fazla elleçlemegerçekleştiren limanlar olaraköne çıkmaktadır. Fakat İzmir,Gemlik veAmbarlıgibiTR22Bölgesidışındabulunanlimanlarınelleçlemeoranı,TR22Bölgesilimanla-rındandahayüksektir.Gerçekleştirilenmülakatlarda,firmalarınihracatlarındadahaavantajlıolmasıvedahafazlaolanaksağladığıiçinkendiillerindekilimanlaryerineçevreillerdebulu-nanlimanlarıtercihettiklerihakkındabilgiedinilmiştir.


Tablo 20: Liman Başkanlıkları Bazında Toplam Elleçleme Dağılımı, İthalat-İhracat

Sıra Liman Başkanlığı İhracat (Ton)

1 Kocaeli 12.313.2252 Mersin 11.949.0033 Aliağa 11.135.0824 Ambarlı 9.028.8945 İskenderun 6.410.470

6 İzmir 5.300.412

7 Gemlik 4.785.3588 Antalya 4.649.7189 Güllük 4.344.86210 Tekirdağ 4.036.35511 Botaş(Ceyhan) 2.947.82212 Karabiga 1.852.84413 Çanakkale 1.835.999

14 Tuzla 1.558.39815 Samsun 966.44016 Bandırma 911.94617 MarmaraA. 676.56118 İstanbul 666.489

19 KaradenizEreğli 660.593

Sıra Liman Başkanlığı İthalat (Ton)

1 Kocaeli 40.407.1822 Aliağa 23.998.6473 İskenderun 21.293.3944 Mersin 18.858.2115 Ambarlı 12.848.1596 Tekirdağ 10.694.1647 Botaş(Ceyhan) 10.201.4878 Karadenizereğli 7.064.9919 Samsun 6.298.32410 Karabiga 6.044.42011 Gemlik 5.845.00412 Zonguldak 5.652.96813 İzmir 5.117.53714 Bandırma 3.434.06115 Tuzla 2.001.39916 Trabzon 1.997.12717 Antalya 1.546.20618 İstanbul 1.139.21419 Çanakkale 590.763

Kaynak:Ulaştırma,DenizcilikveHaberleşmeBakanlığıDenizTicareti2013İstatistikleri

Balıkesir ve Çanakkale limanlarının ithalat ve ihracatta çevre illerde bulunan limanlardan daha az tercih edilmesi, belli başlı altyapı eksikliklerinden kaynaklanmaktadır.Bueksiklik-lereilkörnekolarakyükkaldırmakapasitesigösterilebilir.BandırmaLimanı’nda25-49tonarasıyüklerkaldırılabilmektedir.Erdek,Karabiga,Bandırma,Gelibolu,ÇanakkaleveEceabatLimanlarında50-100tonarasıkaldırmayapılamazkenGemlik,İzmirgibiçevreillerinlimanla-rındabuağırlıktakiyüklerkaldırılabilmektedir.İkinciolarak,BandırmaLimanındakonteynerelleçlemesiyapılmamaktadır.Bunedenle,üretimvedepolamayapısısebebiylesadecekon-teynerilemalgönderebilenfirmalar,BandırmaLimanı’nıkullanamamaktadır.BandırmaLi-manı,yakınçevresindeİzmirLimanıhariçtekdemiryolubağlantısıbulunanlimandır.Bandır-maLimanı’nındemiryolubağlantısınınolmasılimaniçinbiravantajkenbelirtileneksiklikleryüzündendemiryolubağlantısı,limanıdahacazipkılamamaktadır.Özellikle,OSB’lerinvefir-malarındemiryoluhattınadoğrudanbağlıolmaması,demiryolukullanımıilelimanbirlikteliği-ninetkisiniazaltmaktadır.AyrıcaçevrederıhtımuzunluğuenfazlaolanBandırmaLimanı’nda,dökme,proje,konteyner,genelyükveRoRotaşımacılığınayönelikhizmetlersunulmaktadır.54

54 İMEAK Deniz Ticaret Odası, Deniz Ticareti Dergisi

226

Şekil 206: TR22 Bölgesi ve çevresindeki limanların demiryolu bağlantısı

Kaynak:WorldPortIndex(TEPAVtarafındanharitalandırılmıştır)

Bahsedilen lojistik problemlerini ortadan kaldırarak bölgenin dış ticaretine katkıda bulun-mak adına Balıkesir Gökköy Lojistik Merkezi projesi hayata geçirilmiştir.Kurulimanişleviatfedilenlojistikmerkezin,özellikleBandırmaLimanıileentegreçalışmasıbeklenmektedir.Bu proje sayesindeGüneyMarmara’nın dışarı açılan kapısı konumundaki Bandırma Lima-nı’nındahaetkinkullanımıamaçlanmaktadır.İnşaatçalışmaları2015yılıiçerisindetamam-lananlojistikmerkezde,otomobil,konteyner,sunta,MDF,mermerürünleri,gıdamaddesi(etvesütürünleri,kurugıdavb.),kaolin,elyafvesentetikmalzeme, içecekmaddeleri,kömür,askeriyükler,demircevheri,sanayiürünlerivb.taşımasıyapılmasıbeklenmektedir.55Gerçek-leştirilenmülakatlarda,özellikleBalıkesirOSB’dekiişletmelerinlojistikmerkezilebölgeninihracatınınartacağınadairbirbeklentisiolduğugörülmektedir.

Hâlihazırda bölgedeki altyapı eksikliklerini gidermek için gerçekleştirilen projelerin en ya-kın tarihli olanı, limanların karayolu bağlantısı ile ilgilidir.Bahsedilenaltyapıeksiklikleriningiderilmesinedairyürütülenenyakıntarihliproje,BALO(BüyükAnadoluLojistikOrganizas-yonlar)kapsamındaprojelendirilenBandırmaTrenFeribotİskelesi’ninyapımıprojesidir.BuprojekapsamındaBandırmaLimanıileTekirdağLimanıarasındatren-feribottaşımacılığınınhayatageçirilmesiplanlanmaktadır.Projenin2018 yılında tamamlanmasıöngörülmektedir.ÇanakkaleLimanıbölgesindekienyakıntarihli ikiprojeiseİçdaş-1LimanıBağlantıYoluveÇanakkaleAkçansaLimanıBağlantıYoluprojeleridir.

55 İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odası. (2015a). Limanlar Geri Saha Kara-yolu ve Demiryolu Bağlantıları Master Plan Çalışması Sonuç Raporu


İkiprojenindekapanıştarihi2018olarakbelirlenmiştirvebuprojelersonucundaBursaveİzmirdevletyollarınabağlantıgerçekleştirilmesibeklenmektedir.Bununlabirlikte,hemula-şımave lojistiğehemdekümelenmeyekatkısağlamasıplanlananChemportprojesinin ta-mamlanmasının,bölgekimyasanayisinedekatkısağlamasıbeklenmektedir.

Karayolu, hem iç ticarette hem de dış ticarette önem arz etmektedir.Otoyollarilebölgeeko-nomisindegözlenengelişimarasındapozitifbirkorelasyonvardır.Trafikyoğunluğuvezamankayıplarıticarettehesaplanmamışzararlarayolaçabilmektedir.Ayrıcayollarınyapısıileilgiliolarakmalkayıplarıfirmalarınzararınaolmaktadır.Giderekartmaktaolanotoyolyatırımları-nınTR22Bölgesi’ninticaretinincanlanmasındaetkisiolacağımuhakkaktır.2002ve2014yıllarıarasındaarsafiyatartışlarıincelendiğindebuartışlarınenfazla,otoyolungeçtiğiveözellikledebirkaçyolunkesiştiğinoktalardagörüldüğüortayaçıkmaktadır.

Şekil 207: 2002 ve 2014 Yılları Arasında TR22 Bölgesi’nde Arazi Fiyatları Düzey Artışı

Kaynak:GelirİdaresiBaşkanlığı,TEPAVHesaplamaları

2.6.2. Yasal ve Kurumsal Platformlar

Yasal ve kurumsal platformların varlığı ve ticaret bariyerlerinin minimize edilmesi, önce-likli olarak STA taraflarını, sonrasında ise WTO üyelerini, Türkiye ve TR22 Bölgesi illeri için dış ticarette daha cazip hale getirmektedir. SerbestbirticaretalanıoluşturulmasınısağlayanSerbestTicaretAntlaşması(STA),ticaretbariyerleriolarakadlandırılabilecekgümrükvergi-lerivetarifedışıengellerinkarşılıklıolarakkaldırılmasınıgerektirenantlaşmalardır.56Dünyagenelindetoplamda406SerbestTicaretAntlaşması(STA)hâlihazırdauygulamadaolup,Tür-kiyebuanlaşmaların18’indetarafkonumundadır.57

56 Gümrük Müsteşarlığı, 30 Soruda AT-Gümrük Birliği http://ab.gtb.gov.tr/ab-ile-iliskiler/30-soruda-gumruk-birligi adresine 19 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir.57 Yürürlükteki toplam STA sayısı, WTO ve Ekonomi Bakanlığının İnternet sitelerinden 19 Kasım 2015 tarihinde temin edilmiştir.http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/path/Contribution%20Folders/web/D%C4%B1%C5%9F%20%C4%B0li%C5%9Fkiler/Serbest%20Ticaret%20Anla%C5%9Fmalar%C4%B1/ekler/sta%20tablo.pdf?lvehttps://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/region_e.htm

20022014

228

Türkiye’nindekurucuüyeleriarasındayeraldığıDünyaTicaretÖrgütü (WTO) isebuanlaş-malarınuygulanmasınıvedenetlenmesinidesteklerkenolasıanlaşmazlıklariçindeyasalvekurumsalbirplatformişlevigörmektedir.

Şekil 208: Türkiye İle Yasal Düzlemde Partnerlikleri Bulunan Ülkeler, 2015

Kaynak:DünyaTicaretÖrgütüRegionalTradeAgreementsGateway,EkonomiBakanlığı,TEPAVgör-selleştirmesi

Gümrük Birliği Anlaşması’nın ardından Türkiye’nin Avrupa Birliği ülkeleriyle olan ihraca-tı hızlı bir biçimde artmaktadır.DünyaBankasıtarafındanhazırlananveGümrükBirliği’ninTürkiye’yeetkilerinindeğerlendirildiğiraporda58,TürkiyeileAvrupaBirliğiarasındakiGümrükBirliğiAnlaşması’nın yapıldığı1996’dan itibarenABülkeleriyleTürkiyearasındaki ihracatınhızlaarttığıortayakoyulmuştur.Sözkonusuanlaşmayaişlenmemiştarımürünlerinindâhilolmaması,özellikleBatıAnadolu’dayeralanGüneyMarmaragibitarımsalüretimdeiyiko-numdakibölgelerinaleyhineolmuştur.

Şekil 209: Türkiye ile Avrupa Birliği Ülkeleri Arasındaki Dış Ticaretin Gelişimi (1957-2011)

Kaynak:DünyaBankası(2014)AB-TürkiyeGümrükBirliğiDeğerlendirmesi

58 Dünya Bankası (2014) AB-Türkiye Gümrük Birliği Değerlendirmesi


Avrupa Birliği ile olduğu gibi Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİÖ)’nün kurulması-nın ardından da bu ülkelere yapılan ihracatın ağırlığı artmıştır.1992’deTürkiye’ninyanısıraArnavutluk,Azerbaycan,Bulgaristan,Ermenistan,Gürcistan,Moldova,Romanya,Rusya,Uk-raynaveYunanistan’ınkatılımıylaİstanbul’dakurulanKEİÖ,Karadenizhavzasındakiülkelerarasındaki işbirliğinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Örgüte sonradan Sırbistan da katı-lımgöstermiştir.Türkiyeihracatındabuülkelerinpayı,1991’ekadaryüzde3’ünaltındayken;1992’deyüzde6,8’e,2002’deyüzde10’a,2012’de ise yüzde12,3’eçıkmıştır.Budurum,sözkonusuülkelerleişbirliğiörgütününkurulmasınınihracataolumluyansıdığınıortayakoymak-tadır.

Şekil 210: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Üyesi Ülkelere Yapılan İhracat, Milyar Dolar ve Toplam İhracat İçindeki Payının Gelişimi, 1985-2014

Kaynak:TÜİKveTEPAVHesaplamaları

230

Şekil 211: Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Üyesi Ülkeler

Kaynak:http://www.mfa.gov.tr/karadeniz-ekonomik-isbirligi-orgutu-_kei_.tr.mfa/TEPAV.

2.6.3. Kurumsal Altyapı

Bölge illerinde, kıyı ilçelerinde bulunan ikişer gümrük müdürlüğü mevcuttur. Ülke gene-lindeki 133 A sınıfı gümrüğün 4’ü, TR22 Bölgesi’nde yer almaktadır.SözkonusugümrüklerBalıkesir’inAyvalıkveBandırmailçeleriileÇanakkale’ninMerkezveBigailçelerindebulun-maktadır.YineaynıgümrükmüdürlüklerindenAyvalık1933’te,Çanakkale1935’te,Bandırma1938’de, Biga ise 2012’de kurulmuştur. Alt bölgeler bazında değerlendirildiğinde Balıkesirharicindekitümaltbölgelerdegümrükmüdürlüğününbulunmasıdikkatçekmektedir.Balı-kesir’iniçkesimlerinekomşudurumdakiManisa’nınkuzeykesimlerindeveKütahya’nındoğukısmındagümrükmüdürlüğününbulunmaması,bualanlardaki firmalarındış ticaretle ilgilikamuhizmetlerini,kendilerineuzakilçelerdenteminetmelerinenedenolmaktadır.


Şekil 212: Türkiye’deki A Sınıfı Gümrüklerin Konumları

Kaynak:GümrükveTicaretBakanlığı(http://ggm.gtb.gov.tr/gumruk-idareleriadresinden3Ocak2016’daalınmıştır)veTEPAVGösterimi

Gümrük müdürlüklerinin idari yapılanmasındaki değişiklikler sonrasında, ihracat zayıfla-mıştır. Bölgegümrüklerindenyapılanihracat,2010yılındayaklaşık1,8milyardolarikenbudeğer2014yılındayaklaşık1,5milyardolaragerilemiştir.SözkonusugerilemedeözellikleÇanakkaleGümrüğü’nün1,3milyardolardan123milyondolaradüşmesietkiliolmuştur.Budüşüşünnedenlerindenbiri, ilde yaklaşık 1milyar dolarlık ihracatta büyükbir demir-çeliküreticisinin2012’dekurulanBigaGümrüğü’nütercihetmeyebaşlamasıdır.Ayrıcabölgegüm-rüklerinden ihracatı düşenÇanakkale’nin2012’deBursaBölgeMüdürlüğü’ndenalınıp yenikurulanBatıMarmaraİpekyoluBölgeMüdürlüğü’neverilmesi,aynıyılAyvalıkGümrüğü’nündeİzmirBölgeMüdürlüğü’ndençıkarılıpBursaBölgeMüdürlüğü’nebağlanmasıdikkatçek-mektedir. Söz konusugümrüklerden yapılan ihracatın bu idari değişikliklerin gerçekleştiği2012yılındanitibarendüşmeyebaşlaması,budeğişiklerinolumsuzetkileriolduğunudüşün-dürmektedir.

Şekil 213: TR22 Bölgesi’nde Yer Alan Gümrüklerden Yapılan İhracatın Yıllara Göre Gelişimi (2010-2014, Milyon Dolar)


232

1996-2008 yılları arasında serbest bölgelerden yapılan ihracat hızlı bir artış eğiliminde iken bu yıldan sonraki dönemde bir duraklamaya girildiği görülmektedir. Serbestbölgeler,ihra-catayönelikyatırımveüretimiteşviketmek,doğrudanyabancıyatırımlarıveteknolojigirişinihızlandırmak,işletmeleriihracatayönlendirmekveuluslararasıticaretigeliştirmekamaçla-rıylakurulmuşyapılardır.Mevcutdurumdaülkegenelinde19adetserbestbölgebulunmakta-dır.2008-2014yıllarıarasındaihracatıençokazalanserbestbölgeler,İstanbulAtatürkHava-limanı,Samsun,ÇorluAvrupa,İstanbulEndüstriveTicaretileBursaserbestbölgeleriikenbuyıllararasındaKocaeli,Kayseri,Gaziantep,YumurtalıkveEgeserbestbölgelerininihracatındaartış görülmektedir.Budurumserbest bölgelerin, İstanbul çevresindeki sanayinindesant-ralizasyonundaetkinbiraraçolabileceğiningöstergesidir.BunedenleOSBveKSS’lerdeol-duğugibiserbestbölgelerininyerseçimindedestratejikdavranılmasıgerekmektedir.GüneyMarmaraBölgesiözelindedeğerlendirildiğindeBalıkesir’in,serbestbölgesibulunmayanillerarasındaSakarya,Hatay,Manisa,Konya,Tekirdağ,Eskişehir,Kahramanmaraş,AydınveŞır-nak’ınardından10.sıradayeraldığıgörülmektedir.Ancakbölgenindışticareteğilimlerininelealındığıbölümdebelirtildiğiüzere,üretiminibölgedeyapıpihraçkayıtlarıdiğerillerdeolanfirmalarındaeklenmesiylekurulacakbirserbestbölgeninişlerliğinindahayüksekolmasıön-görülebilmektedir.

Şekil 214: Yıllara Göre Serbest Bölgelerden Yapılan İhracat, Dolar, 1996-2014



-35-30-25-20-15-10

-505

1015202530354045505560

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

Tübitak MAM Teknoloji

Yumurtalık

Trakya

İzmir

İstanbul Endüstri ve Ticaret

Kayseri

Kocaeli

MersinRize

Samsun

Trabzon

İhracat (Milyon Dolar, 2014)

Yıllık Ortalama Değişim (2010-2014, Yüzde)

Gaziantep

AHL

AntalyaBursa

Çorlu Avrupa

Denizli Ege

Şekil 215: Serbest Bölgelerin 2014 Yılı İhracat Değerleri ve 2010-2014 Yılları Arasındaki Yıllık Ortalama Artış Oranları


Şekil 216: Türkiye’deki Serbest Bölgelerin Konumları

Kaynak:GümrükveTicaretBakanlığı(http://ggm.gtb.gov.tr/gumruk-idareleriadresinden3Ocak2016’daalınmıştır)veTEPAVGösterimi

234

Balıkesir, serbest bölgesi olmayan iller arasında serbest bölgelere en çok ihracat yapan 11. il konumundadır.2010-2014kümülatifverilerinegöreserbestbölgesibu-lunmayanillerdenAnkara,Burdur,Konya,Tekirdağ,Aydın,Hatay,Zonguldak,Kahra-manmaraş,ÇorumveEskişehir’inserbestbölgelereençokihracatgerçekleştirenillerolduğugörülmektedir.BuillerinardındangelenBalıkesir’in2010-2014yıllarıarasındaserbestbölgelereyaptığı30,2milyondolarlıkihracatın13,5milyondolarıEgeSerbestBölgesi’ne,10,2milyondolarıiseİstanbulEndüstriveTicaretSerbestBölgesi’neger-çekleştirilmiştir.Balıkesir’debirserbestbölgeninişletilebilmesihalindesözkonusuihracatın,bubölgedenyapılmasımümkünolabilecektir.

Şekil 217: Serbest Bölgesi Bulunmayan İllerin Serbest Bölgelere Yaptığı İhracat (Dolar, 2010-2014)

Kaynak:TÜİK,TEPAVHesaplamaları

STRATEJİ

236

3.1. Genel Yaklaşım

Bölge paydaşları ağırlıklı olarak Avrupa ve Orta Doğu pazarlarında ihracatın geliştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. 1.OdakGrup Toplantısı’nda bölge paydaşlarına, hangi coğraf-yalardabölge ihracatınıngeliştirilmesigerektiği sorulduğunda, yüzde37’sininAvrupa, yüz-de30’ununiseOrtaDoğucevabınıverdiğigörülmektedir.2.OdakGrupToplantısı’ndaisebuoranlaryüzde42ve18olaraksıralanmıştır.Yapılananalizlerde,uzunvadelidüşünüldüğündeönemlibirpazarhalinegelmesibeklenenUzakDoğuülkelericevabınıverenlerinoranıise1.OdakGrupToplantısı’ndayüzde10,2.OdakGrupToplantısı’ndaiseyüzde14’tekalmaktadır.Bölge,öncelikleyakıncoğrafyalardaihracatınıgeliştirmekistemektedir.

Odak Grup Toplantısı Sonuçları

10%

Sahra altı Afrika

3%

18%

30%

4% 5%

Orta DoğuAvrupa

42%

Kuzey Afrika

16%

3%

37%

14%

Orta Asya Uzakdoğu

2%7%10%

Amerika (Kuzey ve

Güney)

1.odak2.odak

Sizce Bölgenin Hangi Coğrafyalardaki İhracatını Geliştirmesi Gerekiyor?

Kaynak:TR22BölgesiDTSEPOdakGrupToplantıları

Bölge ihracatının geliştirilmesinde yerli KOBİ’lerin etkili olması beklenmektedir. Bölgeih-racatınınartırılmasındaenetkiliolacakfirmatipinin,küçükveortaölçekli işletmeleroldu-ğunubelirtenlerinoranı yüzde62’dir.Bunakarşın,bölgedeyabancı yatırımlarındahaetkiliolacağınıbelirtenlerinoranıiseyüzde7’dekalmıştır.BölgenindışticaretstratejisindebüyükölçüdeyerliKOBİ’lerindesteklenmesiönceliklendirilmelidir.

3. DIŞ TİC

AR

ET STRA

TEJİ



6%

Yabancı yatırımlarKüçük ve orta ölçekli firmalar

62%

Yerli büyük firmalar

32%

Sizce bölge ihracatının arttırılmasında hangi tip firmalar daha etkili olacaktır?

Kaynak:TR22BölgesiDTSEP1.OdakGrupToplantısı

Bölge ihracatının geliştirilmesi için bölgenin yeni ürün ve pazarlara açılması gerektiği dü-şünülmektedir. Bölgedekipaydaşlarınhiçbirininmevcutürünlerimevcutpazarlaradahafazlaihraçetmestratejisiolmadığıgibi,herhangibirihracatstratejisindekonsensüssağlanama-dığıdagörülmektedir.Aynıürünleri ihraçedenstratejileriönceliklendirenlerinoranıyüzde43iken,mevcutpazarlarıönceliklendirenlerinoranıyüzde27’dekalmaktadır.Budurum,yenipazarlaraaçılma ihtiyacının,yeniürünleri ihraçetmeyeduyulan ihtiyacagöreağırbastığınıortayakoymaktadır.


43%

Aynı ürünleri mevcut pazarlarda

Aynı ürünleri yeni pazarlarda

27%

Yeni ürünleri mevcut pazarlarda

Yeni ürünleri yeni pazarlarda

0%

30%

Bölge, Hangisinin Satışını Arttırarak İhracatını Geliştirmelidir?

Kaynak:TR22BölgesiDTSEP1.OdakGrupToplantısı

238

Bölge ihracatının geliştirilmesinde en çok desteklenmesi gereken alan, markalaşma olarak görülmektedir.Bualan,1.OdakGrupToplantısı’ndapaydaşlarınyüzde19’utarafındantercihedilirkenişgezileriilekümeyönetimivetanıtımıalanlarıfazlatercihedilmemektedir.Budu-rum, ihracatıngeliştirilmesine ilişkinpolitikalardamarkalaşmayaodaklanılmasıgerektiğiniortayakoymaktadır.Bualanınardındanyüzde13ileyenilikçilik,pazararaştırmaları,fuarlarakatılım,kurumsallaşmavepazarlamafaaliyetlerigelmektedir.2.OdakGrupToplantısı’ndaiseyenilikçilikkapasitesiningeliştirilmesininyüzde34ileilksırayaçıkması,toplantıdaÇanakkalealtbölgesindendahafazlakatılımcınınolmasıylailgilidir.Çanakkalealtbölgesindekibeşerialtyapınındiğeraltbölgelerekıyasladahaiyidurumdaolması,yenilikçilikfaaliyetlerinedahaçokodaklanılmasınısağlamıştır.


13%13%9%

5%7%0%

19%

0% 0% 2%

16%13% 11%

Yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi

İş gezileri Pazarlama faaliyetler

Diğer

9%

Süreç iyileştirme

Fuar katılımları

Potansiyel pazarlar için

araştırma

Küme yönetimi

ve tanıtımı

KurumsallaşmaMarkalaşma

6%13%

34%

10% 7%13%

2.odak1.odak

Bölge İhracatının Geliştirilmesi İçin En Çok Hangi Alan Desteklenmelidir?


3.2.Tipoloji

Firma bazlı veriler incelendiğinde bölgede sanayi sektöründeki verimliliğinin arttırılması için sektör seçimi yapmanın yeterli olmadığı görülmektedir. Anketverilerisektörelboyutuy-laelealındığındaelektrikliteçhizat,metalvekimyagibisektörlerdeki(çalışanbaşına)verim-liliğinbeklendiğigibiyüksekolduğugörülmektedir.Ancakbusektörlerdekiverimliliğinstan-dartsapmasınınyüksekolduğu,birbaşkadeyişlebusektörlerdedüşükverimlilikteüretimyapanfirmalarındabulunduğuanlaşılmaktadır.Budurum,sektörseçimiyleyapılanstratejileryerine,stratejiveihtiyaçlarıdahakapsayıcıbirşekildefirmatipolojilerinegörebelirlemeninuygunolacağınıortayakoymaktadır.Ziraverimlilik,teknolojidüzeyi,yenilikçilikkapasitesigibibirtakımtemalardoğrultusundabellisektörlerepozitifayrımcılıkgöstermek,hembusektör-lerdekibaşarısızfirmalarındadesteklenmesiylesonuçlanacakhemdegıdavetekstilgibige-lenekselancakkatmadeğerliüretimyapabilensektörlerdışlanmışolacaktır.Sanayipolitikasıliteratüründesondönemdeyapılançalışmalardasektörseçimiyapılmasınailişkinciddieleş-tirilerbulunmaktadır.59Bunedenle,buçalışmadafirmatipolojilerinegöredeğişenbirsanayipolitikasıyaklaşımıdaortayakoyulmuştur.

59 World Bank (2012) Does What You Export Matter? In Search of Empirical Guidance for Industrial Policies, s. 25-33


Şekil 218: Sektörlere Göre Anket Kapsamındaki Firmalarda Ortalama Ciro Değerleri ve Standart Sapmaları (Bin TL)

Kaynak:GüneyMarmaraİmalatSanayiveDışTicaretAnketi,2015 *Mikroölçeklifirmalaranalizedâhiledilmemiştir.

Firma içi yetkinliklerin nasıl geliştirilebileceği, kaç tipte firma olabileceği, bunların yet-kinlik açısından hangi özellikleri taşıyacağı ve bunlara yönelik özgün, odaklı destek meka-nizmalarının tasarlanıp tasarlanamayacağıyönündesorular,stratejigeliştirmeegzersizininmerkezinde yer alabilir. Geleneksel küçük/orta/büyük ve yerli/yabancı sektörel ayrımlarınötesinegeçipfirmalarınasılyönetildiklerineveverimlilikartışıperformanslarınadayalıolaraksınıflayabilmekmümkünolabilir.Örneğin,TEPAVtarafındanyürütülen,TOBBveEkonomiBa-kanlığı’nındesteklediğiMakineSektöründeRekabetçiliğinGeliştirilmesiÇalışmasındaböylebirfirmatipolojisiçalışmasıyapılmışvemakinesektöründebeşayrıtipfirmatanımlanmıştır:(i)Küreselliderler,(ii)Hızlıyükselenler,(iii)Fasonüreticiler,(iv)YenilikçiKOBİ’lerve(v)Ta-kipçiKOBİ’ler.Araştırmakapsamında,herfarklı işletmetürününözellikleritanımlanmışveEkonomiBakanlığı’nınsözkonusufirmalaradesteklerininfirmaihtiyaçlarınadahauygunhalegetirilmesisürecinekatkısunulmuştur.Böylebirfirmatipolojisinihazırlamakiçin,yedifarklıilde120’yeyakınfirmailegörüşülmüştür.

240

Şekil 219: Makine Üreticisi Türleri ve Üreticilerin Değer Zinciri Halkalarındaki Rekabet Güçleri

Kaynak:TEPAV,MakineSektöründeRekabetçiliğinGeliştirilmesiProjesi,İlİhtiyaçAnaliziRaporları(yayımlanmayanURGEProjesiRaporu)

TR22 Bölgesi’ndeki firmalar için de benzer bir tipoloji çalışması yapılabilir ve bu sayede firmaların yetkinlik geliştirme ihtiyacı, tiplerine göre farklılaşacak şekilde belirlenebilir. Firmayönetimkalitesiliteratüründenfaydalanarakveobjektifkriterleredayalıolarakanket-tendeyararlanmaksuretiylebenzerbirtanımlamaegzersiziyapılabilir.Şekil220’deyeralanşemada,WorldManagementSurveybünyesindegerçekleştirilensahaçalışmalarındavefirmamülakatlarında,buçalışmakapsamındadakısmenfaydalanılanbirçerçevesunulmaktadır.BuradakiölçülebilirgöstergelerkullanılarakTR22Bölgesi’ndekifirmalar içinfarklıgrupla-malaryapılıpbirtipolojioluşturabilir.Buegzersiz,Ajansınfirmalarıdahaiyitanımasınaimkânsağlayabileceğigibi,firmalaraverdiğidesteklerinhemdahaodaklıhemdedahadönüştürücüolmasınakatkısunabilir.


Şekil 220: World Management Survey–Firma Yönetiminin Ölçülebilir Kalite Göstergeleri

Kaynak:LSE(2010)ManagementMattersinNewZealand–Howdoesmanufacturingmeasureup?Fin-dingsfromtheNewZealandManagementPractivesandProductivityGlobalbenchmarkingproject

Güney Marmara Bölgesi’ndeki firmaları daha iyi anlamak ve uygun destek mekanizmaları tasarlamak amacıyla anket uygulanan 450 firmadan 430’u için kurumsallık endeksi geliş-tirilmiştir. Türkiyegibigelişmekteolanülkelerde,kamupolitikasıaçısındanbir“karakutu”niteliğindeolan“firmayönetimikalitesi”meselesininaydınlatılmasında,böylebirçalışmanınhemliteratürehemdeuygulamayaönemlibirkatkısıolacaktır.Bukapsamda,uygulananan-kettekibeşgöstergedenyararlanılarakbölgefirmalarındakiyönetimkalitesinitemsiletmesiamacıylakurumsallaşmadüzeyleribelirlenmiştir.Sözkonusugöstergeler;

• Firmanınhukukiyapısı(şahısşirketi/diğer),

• Firmasahibiilegenelmüdürarasındaakrabalık,

• Firmasahibinindahaöncekiiştecrübesi,

• Performanstakipsistemi,

• Genelmüdürüneğtimseviyesişeklindedir.

242

Güney Marmara Bölgesi’ndeki firmalar; kurumsal, kurumsal adayları ve kurumsal olma-yan firmalar olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır.Bölgedekifirmalariçintemelbileşenleranalizikullanılarakoluşturulankurumsallıkendeksideğerleri1’den20’yekadarderecelendi-rilmiştir.Sözkonusuderecelendirmeyegörefirmasayılarıaşağıdakişekildesunulmaktadır.Bunagöre,derecesi19-20arasındaki90firma“kurumsal”,11-18arasındaki130firma“ku-rumsal adayı”,1-10arasındaki210firma “kurumsal olmayan” olaraktanımlanmıştır.

Şekil 221: Güney Marmara Bölgesinde Kurumsallık Derecelerine Göre Firma Sayıları

Kaynak:GüneyMarmaraİmalatSanayiveDışTicaretAnketi,2015

Firmaların kurumsallık düzeylerinde, yıllık cirosu 1 milyon ve 20 milyon değerleri eşik gibi görünmektedir.Kurumsallıkendeksinindaharahatanlaşılabilmesiamacıylaendeksdeğer-lerimaksimumdeğeri100,minimumdeğeri0olacakşekilde100’enormalleştirilmiştir.Bunagöre,ciroaralıklarıbazındabakıldığında1milyonunaltıveüzerindekifirmalarınkurumsal-lıkdüzeyleriarasındagözlegörülürbirfarkbulunmaktadır.Ayrıca1-5,5-10,10-15ve15-20milyonciroaralığındakifirmalarınkurumsallıkendeksideğerleribirbirineyakındüzeydedir.Budurum,sözkonusuciroaralıklarındafirmabüyüklüğüilekurumsallaşmadüzeyiarasındaanlamlıbirilişkiolmadığınıortayakoymaktadır.Yıllıkcirosu20milyonveüzerindekifirmalarisedahaüstbirkurumsallaşmadüzeyinesahiptir.

Şekil 222: Güney Marmara Bölgesinde Ciro Aralığına Göre Ortalama Kurumsallık Endeksi Değerleri



Kurumsallık düzeyi ile rekabet gücü arasında ciddi bir ilişki olduğu görülmektedir. 2013-2014yıllarıarasındabölgefirmalarınınciroaralığındaolumluyöndebirdeğişimolanlarınku-rumsallıkendeksiortalama66iken,ciroaralığısabitkalanlardabudeğer56’dır.Kurumsal-laşmadüzeyiyüksekfirmalar,genellikleanlamlıölçüdebüyüyenfirmalarolmuştur.Ayrıca,kurumsallıkdüzeyinegöre firmalarınrakiplerininkonumlarındadeğişimolduğugörülmek-tedir.Kurumsallaşmadüzeyiarttıkçafirmalarınfarklışehirlerveyayurtdışındarakiplerininbulunmadurumuartmaktadır.

Şekil 223: Güney Marmara Bölgesinde 2013-2014 Ciro Aralığı Değişimine Göre Ortalama Kurumsallık Endeksi Değerleri


Şekil 224: Kurumsallaşma Düzeylerine Göre Firmaların Ürünlerini Sattığı ve Aynı Pazara Hitap Ettiği Rakiplerin Bulundukları Konumları (Yüzde)


Bölgede dış ticareti desteklemek amacıyla firma bazlı destekler kurgulanabilir.Firmalarınkurumsallık tipolojilerinegöredış ticaret yapılarınabakıldığındakurumsallaşmadüzeyi iledışticareteentegrasyonarasındapozitifbirilişkigörülmektedir.Budurum,kurumsallaşmadüzeyi yüksek firmaların rekabet gücü performanslarındaki avantajlarını kullanmalarındankaynaklanmaktadır. Dış ticaret yapan firmaların oranı, kurumsal firmalarda kurumsalolmayanlara göre daha yüksek iken kurumsal adaylarıyla benzer düzeydedir. Bir başkadeyişle,kurumsallaşmasürecinegirenfirmalarındışticaretentegrasyonunabaşlamışolduğugörülmektedir. Ayrıca kurumsallaşma düzeyi yüksek firmalarda dış ticaret birimine sahip

244

olma durumu da yüksektir. Bu durum, kurumsal olmayan firmalarda dış ticaret yapısınıniyileştirilmesindebağımsızdışticaretbirimininkurulmasınınönceliklendirilmesigerektiğiniortayakoymaktadır.Kurumsalfirmalardaiseİngilizcedışındakiyabancıbirdilibilenpersonelsayısına ihtiyacın daha yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Özellikle Almanca, İspanyolcave Çince dillerini bilen personele duyulan ihtiyaç açısından kurumsal firmalarla kurumsalolmayanfirmalararasındaciddifarklılıklarbulunmaktadır.Bunedenle,kurumsalfirmalarınpersonelinin söz konusu dillerde kendilerini geliştirmelerine yönelik destekler verilmesi

önerilmektedir.

Şekil 225: Kurumsallaşma Düzeylerine Göre Dış Ticaret Yapıları (Yüzde)



Şekil 226: Kurumsallaşma Düzeylerine Göre Dış Ticaret Birimi Bulunan Firmaların Oranı (Yüzde)


Şekil 227: Kurumsallaşma Düzeylerine İngilizce Dışındaki Yabancı Dilleri Bilen Personele İhtiyaç Duyan Firmaların Oranı (Yüzde)


246

3.3. Stratejik Sektörler

Bölgedeki saha çalışmalarında gelişme potansiyeli bulunan ve gelişmesi halinde bölgede gerekli ekonomik dönüşüm sürecinde kilit rol oynayabilecek sektörler tespit edilmiştir. Ürünuzayımetodolojisiyleherilçedekipotansiyelsektörlerinayrıayrıtespitedilmesininya-nında,gerçekleştirilenmülakatlardagelecektehangisektörleringelişmeihtimaliolduğuvegelişmesigerektiği de sorulmuştur.Mülakat yapılanların çoğunluğunun, faaliyetgösterdiğigıdasektörününgelişmesinedairbeklentisiolduğuanlaşılmıştır.Gıdavetarımsektöründekigelişmeyebağlıolarakmakineleşmeninartmasıvemakinesektörünündegelişimgösterme-sibeklenmektedir.Ayrıcabölgedeeksikliğihissedilenbilgiveiletişimsektörünündegelişi-miiçinpotansiyeltespitedilmiştir.Bununyanında,teşviklerinenerjialanındayoğunlaşmasıvebölgedeyenilenebilirenerjialanındadapotansiyelinbulunmasınedeniylebusektöredairbeklentilerdebulunmaktadır.SonolarakBandırma-Bigaarasındaplanlanankimyasektörüyatırımlarınıngerçekleşmesihalindebusektördedebüyükbirgelişmeyaşanacağıanlaşıl-maktadır.

Bölgedeki paydaşlar son 10 yılda yenilenebilir enerji sektörünün hızlı bir gelişim gösterdi-ğini belirtmişlerdir. 1.OdakGrupToplantısı’ndayukarıdabelirtilenbeşsektördenhangileri-nindahahızlıgeliştiğisorulduğundabölgepaydaşlarınınyüzde66’sıyenilenebilirenerji,yüzde34’üisegıdasektörücevabınıvermiştir.Budurum,yenilenebilirenerjialanındaözelliklebölgedışındangelmekteolanyatırımlardankaynaklanmaktadır.

13%

Bilgi ve İletişim Teknolojileri

0%6%

0%

19%

Yenilenebilir enerji Diğer

66%

32%

0%

Kimya MakineGıda

29%

0% 0%

34%

1.odak2.odak

Bölgede Son 10 Yılda Hangi Sektör Daha Hızlı Gelişmiştir?


Bölgede gelişmesi arzu edilen sektörler arasında makine ve gıda öne çıkarken kimyanın gelişmesinin istenmemesi dikkat çekmektedir.1.OdakGrupToplantısı’ndaönümüzdeki10yılda en çok gelişmesi istenen sektör sorulduğunda bölge paydaşlarının yüzde 32’simaki-ne,yüzde29’uisegıdasektörüyanıtınıvermiştir.Bölgeninyüzde61’i,birbirinidestekleyecekvedoğalkaynaklarınıdeğerlendirecekikisektöründahahızlıgelişmesiniistemektedir.Bunakarşın,kimyasektörününhiçbirpaydaştarafındanenhızlıgelişmesiarzuedilensektörolarakbelirtilmemesi,busektörünbölgeyeolumsuzçevreseletkilerininolacağıbeklentisiyleilgilidir.


3.4. İlkeler

Bölge paydaşları dış ticaret eylem planında en çok rekabete ve dünyaya açıklık ilkesine uyulması konusunda uzlaşmaktadır.Herikiodakgruptoplantısındadabuilke,paydaşlarınyüzde40’ındanfazlasıtarafındantercihedilmiştir.Balıkesir’deki1.OdakGrupToplantısı’ndayetkinlikveverimlilikartışınaodaklılık,Çanakkale’deki2.OdakGrupToplantısı’ndaisesür-dürülebilirliğinikinciilkeolaraktercihedilmesi,illerinküreselrekabetçiliğinardındangelenönceliklerinindeğiştiğiniortayakoymaktadır.


26% 25%18%

0% 2%

22%

Sürdürülebilirlik Katılımcılık, diyalog Rekabete ve dünyaya açıklık

DiğerYetkinlik ve verimlilik

artışına odaklılık

Şeffaflık ve hesap verebilirlik

6% 4%

42%47%

0%9%

1.odak2.odak

Sizce İmalat Sanayi ve Dış Ticaret Eylem Planlarında En Çok Hangi İlkelere Uyulmalıdır?


3.5. Araçlar

Bölge paydaşları dış ticaret eylem planında en çok Ar-Ge ve yenilikçilik sistemi ile firmalara doğrudan destek ve hibelerin verilmesi araçlarının kullanılması konusunda uzlaşmaktadır. Herikiodakgruptoplantısındadabuaraçlar,paydaşlarınyüzde20’sindenfazlasıtarafındantercihedilmiştir.Gerçekleştirilenderinlemesinemülakatlardabölgenin,Marmara’dayeral-masınakarşınİstanbul,BursaveKocaeliillerindekiyenilikçilikdüzeyiniyakalayamamışolma-sı,butercihteetkiliolmuştur.Bunedenleankettekiyenilikçilikleilgilibölümdengelensonuç-laraodaklanılmıştır.Ayrıcafirmalaradoğrudandestekvehibelerverilmesi,önceliklendirilenaraçlardanbiriolduğuiçinfirmabazlıdestekmekanizmalarınınoluşturulmasınayönelikku-rumsallıkendeksioluşturulmuştur.

248


Sizce İmalat Sanayi ve Dış Ticaret Eylem Planlarında Kullanılması Gereken En Öncelikli Araç Hangisi Olmalıdır?


Alt bölgelere göre değerlendirildiğinde Bandırma ve Edremit’te kullanılması istenen poli-tika araçlarının, bölgedeki diğer alt bölgelerden ayrışarak birbirine benzediği görülmek-tedir.Sözkonusualtbölgelerdeküçükveortaölçekliişletmelerinyoğunlaşmasındandolayıfinansmansorunununfazlaolduğugözlemlenmektedir.Bunedenlebualtbölgelerdegirişimsermayesiveteknoloji fonları ilefirmalaradoğrudandestekvekrediverilmesiaraçlarıöneçıkmaktadır.2.OdakGrupToplantısı’ndagirişimsermayesiveteknolojikurulmasıfonu,bölgegenelindekipaydaşlarınyüzde10’u tarafındantercihedilirkenbuoranBandırmaaltbölge-sindeyüzde17,Edremitaltbölgesindeiseyüzde22’dir.Benzerşekilde,firmalaradoğrudandestekvekrediverilmesindekioranlarsırasıylayüzde25,yüzde83veyüzde44’tür.Ar-GeveyeniliksistemiiseBalıkesirAltBölgesi’ndeyüzde44,Çanakkalealtbölgesindeiseyüzde46ileöneçıkanbirpolitikaaracıdır.Sonuçlarınbuyöndeolması,altbölgelerinkarakteristiközellik-lerindenkaynaklanmaktadır.BandırmaveEdremitaltbölgelerindenispetendahafazlatarımadayalı,küçükveortaölçeklifirmalaryoğunlaştığı için,bualtbölgelerdekifirmalardakapa-sitenin geliştirilmesine öncelik verilmiştir. Balıkesir ve Çanakkale alt bölgelerinde işletmeölçekleridahabüyükvesanayileşmedüzeyidahafazlaolduğundan,bualtbölgelerdeAr-Geveyenilikfaaliyetleriönceliklendirilmiştir.Bunedenle,bölgedeilerleyendönemlerdeBalıkesirveÇanakkalealtbölgeleriodağındabölgeselyenilikekosistemi,BandırmaveEdremitaltböl-geleriodağındaisebölgeselgirişimcilikekosistemiçalışmalarınınyapılmasıönerilmektedir.Ayrıca,destekmekanizmalarındaaltbölgelerbazındasözkonusutematik ihtisaslaşmagözönünealınmalıdır.

EYLEM PLANIEYLEM PLANI

250

Üst ölçekli planlar, bölgedeki mevcut durum ve eğilimler, bölge paydaşlarıyla gerçekleş-tirilen Dış Ticaret Stratejisi ve Eylem Planı Çalıştayı doğrultusunda bir eylem planı hazır-lanmıştır. DışTicaretStratejisi’ndepaydaşların yüzde39’unun tercihettiği “Yeni pazarlaraaçılımsağlanması”,yüzde24’ününtercihettiği“Dışticaretaltyapısınıngeliştirilmesi”veyüzde22’sinintercihettiği“Sınırötesi işbirlikleriningeliştirilmesi”,ençokağırlıkverilengelişmeeksenleriolmuştur.Sözkonusugelişmeeksenlerindekieylemlerveherbirgelişmeeksenin-depaydaşlarlabelirlenenbütçeağırlığıönerileriaşağıdasunulmaktadır.

Eylem Planı’nın hazırlanması için Türkiye’de hazırlanmış ulusal ve bölgesel strateji bel-gelerinden yararlanılarak geniş bir envanter kullanılmıştır. Envanterin oluşturulmasındaöncelikleaşağıdalistelenen26farklıbelgetaranaraksanayivedışticaretileilgiliolanlardan1.548eylemlikuzunbirlistehazırlanmıştır.Ardındansözkonusueylemlerdentemenninite-liğindeolanlarvemevcutdurumgözönünealındığındabölgedekiuzunvadelidışticarethe-deflerindeulaşılmasındafaydalıolamayacağıöngörülenlerelenmiştir.Ayrıcamevcutdurumveanalizlerdeneldeedilenbulgularla zenginleştirilen taslakeylemlerbeşbaşlıkta toplan-mıştır.DTSEPçalıştayındaherbirbaşlıktakieylemlerhakkındapaydaşlarınfikirlerialınmışveekleme-değişikliktalepleridoğrultusundanihailisteoluşturulmuştur.Sonolarakherbirpaydaştannihailistedekieylemlereellerindeki100TL’liksoyutkaynağıdağıtmalarıistenmiş-tir.Paydaşlarınbudağıtımıdoğrultusundaherbireylemiçinortalamadeğerlerhesaplanarakeylemlerinönceliksırasıbelirlenmiştir.Eylemlerinuzunlistesininhazırlanmasındakullanılanbelgeleraşağıdasunulmaktadır:

• TasarımStratejiBelgesiveEylemPlanı

• TürkiyeGirişimcilikStratejisiveEylemPlanı2015-2018

• TürkiyeTekstil,HazırGiyimveDeriÜrünleriSektörleriStratejiBelgesiveEylemPlanı 2015-2018

• UlusalCoğrafiİşaretStratejiBelgesiveEylemPlanı2015-2018

• UlusalGeriDönüşümStratejiBelgesiveEylemPlanı2014-2017

• TürkiyeSanayiStratejisiBelgesi2015-2018

• 2023İhracatStratejisi

4. DIŞ TİC

AR

ET EYLEM P

LAN

I


• ABEntegreÇevreUyumStratejisi

• BatıKaradenizKalkınmaAjansıStratejiPlanı

• ElektrikveElektronikSektörüStratejisi

• GirdiTedarikStratejisi

• İstanbulSanayiStratejisi

• KalkınmaAjanslarıBölgePlanlarıveStratejiBelgeleri

• KOBİStratejisiveEylemPlanı2015-2018

• ·MakineSanayiStratejisi

• OnuncuKalkınmaPlanı

• SeramikSektörüStratejisi

• Tekstil,HazırGiyimveDeriSektörüStratejiEylemPlanı

• TR22GüneyMarmaraBölgesi2014-2023BölgePlanı

• TürkiyeBiyoteknolojiStratejiBelgesiveEylemPlanı2015-2018

• TürkiyeİlaçSektörüStratejiEylemPlanı2015-2018

• TürkiyeKamu-Üniversite-Sanayiİşbirliği(KÜSİ)StratejisiveEylemPlanı(2015-2018)

• TürkiyeSanayiStratejisiBelgesi2015-2018

• UlusalFikriHaklarStratejiBelgesiveEylemPlanı2015-2018

• UlusalMetrolojiStratejisiveEylemPlanı2015-2018

• VerimlilikStratejisiveEylemPlanı2015-2018

Çalıştayda, dış ticaret altyapısının geliştirilmesi başlığı ile bu hususta hazırlanan eylem-lerin hangilerinin daha acil olduğu ve daha fazla kaynak ayırmaya değer olduğuna ilişkin bir beyin fırtınası gerçekleştirilmiştir. KonuözelindeTEPAVtarafındanönerilenbeşeylemplanınınüzerineTR22Bölgesi’ndeikametedenkatılımcılardanikieylemönerisidahagelmiş-tir.DışTicaretStratejisiRaporu’ndaaltyapıkonusuna,YatayAlanlarbaşlığıaltındaUlaşımveLojistikAltyapısıbölümündedeğinilmiştir.

Dış ticaret altyapısının geliştirilmesi konusunda masada üzerinde en fazla uzlaşılan ve her-kesin destek verdiği konu, TR22 Bölgesi içerisinde bir serbest bölge kurulması olmuştur. Katılımcılar özellikle yakın limanları kullanamamaktan şikâyet etmişler, bunedenledış ti-caretaltyapısınıngeliştirilmesi iledenizyoluvealtyapısınıngeliştirilmesiüzerineyoğunlaş-mışlardır.Katılımcılar, firmaziyaretlerinde veodakgrup toplantılarındadabelirtildiği gibi,

252

BandırmaLimanı’nınyakınolmasınarağmenkullanılmamasındanrahatsızlıklarınıdilegeti-rereklimanlardakitrafiksorunuvediğeraltyapıproblemlerininçözümüneyönelikeylemlerinhayatageçirilmesiningerekliliğinivurgulamışlardır.

1 Dışticaretaltyapısınıngeliştirilmesi Bütçe

1.1 SerbestBölgeKurulması 26,6%

1.2 Limanlarılojistiküshalinegetirmekamacıylagerisahalarındademiryoluaktarımterminalleriveyakaradakonteynerterminallerininkurulması 18,3%

1.3MarmaraBölgesiihracatınıkolaylaştıracakşekildelimanaltyapısıihtiyacınıkarşılamayayönelikyatırımlarınhayatageçirilmesi

16,6%

1.4 Karayolukullanımınınkolaylaşmasıiçinaltyapınıngüçlendirilmesi,karayoluağınıngenişletilmesi,mazotfiyatlarınındüşürülmesi 14,1%

1.5 Organizesanayibölgelerine,büyükfabrikalaravelimanlaraözelsektörkat-kısıiledemiryolubağlantıhatlarınınyapılması 12,5%

1.6 Kümelenmeanlayışınınihracatıartırmadabiraraçolarakkullanılmasıvekümelerinuluslararasınitelikkazanmasınayönelikfaaliyetlerinartırılması 7,5%

1.7 Transitgeçişlerdekigümrükuygulamalarınayönelikolarakkurumlararasıkoordinasyontoplantılarınındüzenlenmesi 4,1%

Katılımcıların konular hakkındaki düşüncelerini ve eylemler üzerindeki önceliklendirmele-rini ölçebilmek adına gerçekleştirilen çalıştayda, Mevcut Firmaların Geliştirilmesi konusu-nun ele alındığı masada 9 katılımcı bilgi paylaşımında bulunmuştur.Katılımcılarabölgeiçingeliştirileneylemplanlarınıönceliklendirebilmeleriiçinbiregzersizönerilmiştir.Buegzersizegöre,bölgedebuüstbaşlıkta8eylemplanınetleştirilmişönemsırasınagöresıralanmış,bazıeylemplanlarıhiçöncelikgörmemişkenkatılımcılartarafındaneklenenüçeylemolmuştur.

TR22 Bölgesi’nde Mevcut Firmaların Geliştirilmesi konusuna ilişkin bilgilere, Dış Ticaret Stratejisi Raporu’nun Mevcut Durum Analizi bölümünün TR22 Bölgesi’nin İmalat Sanayi Ya-pısı ve Sanayi Sektörüne İlişkin Genel Değerlendirme kısımlarında değinilmiştir. Bubilgilerışığındahazırlananeylemplanlarınınkatılımcılargözündekisıralamasıdadikkatealındığındamevcutfirmalarıngeliştirilmesikonusundabütünaltbölgelerdeçalışmalaryürütülmesige-rekmektedir.Çalıştaydatartışmalarenfazlakooperatifçilik,küreseltedarikağındayeralmaveihracatüzerineeğitimkonularındayoğunlaşmışvebukonularlailgilieylemlerindahaacilveöncelikliolduğunakararverilmiştir.

2 MevcutFirmalarınGeliştirilmesi Bütçe

2.1Kooperatifçiliğin yaygınlaşması için küçük üreticiler ve firma sahipleri ile rutinnetworkoluşturmatoplantılarınıngerçekleştirilmesi

28,3%

2.2Aramallarıüretimindeveihracatındaküreseltedarikağlarındadahafazlayeralı-nabilmesivebuamaçlamarkabilinilirliğivegüvenilirliğininartırılmasınadönüközendiricimekanizmalargeliştirilmesininsağlanması.

22,2%


2.3Henüz ihracat yapamayan yadadüzensiz ihracat yapan firmalara yönelikkuru-lacakportalüzerindenhedefpazarprofilleri,pazarlarailişkinkalitestandartları,ihracatplanlamasıvb.konulardabilgiveeğitimsunulması.

20,0%

2.4İhracat potansiyeli yüksek coğrafi işaretli ürünlerin ekonomik ve sosyalanalizçalışmalarınınyapılması

16,1%

2.5Dışticaretbirimibulunmayanihracatçıfirmalarayabancıdilbilendışticaretper-soneliistihdametmeleriiçindesteksunulması

13,3%

2.6 Mevzuatlailgiligereklidüzenlemeler 0,0%

2.7 Uluslararasıpiyasalardarekabetedilebilirlikiçinmaliyetkalemlerindeeşitlik 0,0%

2.8 Haksızrekabetinengellenmesi 0,0%

Bölgede çalıştay katılımcıları tarafından tartışılan bir diğer konu, doğrudan yabancı yatı-rımların artırılması olmuştur.Çalıştayesnasındaönerilenbeşeylemplanınakatılımcılarta-rafındanikieklemedahayapılmıştır.Eylemlerarasındaenönemligörülenler,bölgeninyük-sekpotansiyelibulunanyenilenebilirenerjiveborhususundadır.

TR22 Bölgesi, Türkiye içerisindeki stratejik konumu ve altyapı özellikleri dikkate alındı-ğında doğrudan yabancı yatırımlar için cazibe merkezi olabilecek bir bölgedir. Buhusus,rapordaDoğrudanYabancıYatırımlarbaşlığıaltındadetaylıca incelenmiştir.EylemPlanlarıarasındayapılanönceliklendirmedebölgedeteknolojidüzeyiyüksekvenitelikliprojeleringe-liştirilmesindedoğrudanyabancıyatırımlarınolumlukatkısıvurgulanmıştır.

3 DoğrudanYabancıYatırımlarınArtırılması Bütçe

3.1Teknolojidüzeyiyüksekdoğrudanyabancısermayeyatırımlarınınbölgeyeçekilmesininsağlanması

21,8%

3.2 Uluslararasıdoğrudanyatırımlarıçekebileceknitelikliprojelerinyeraldığıbirprojehavuzuoluşturulması 20,6%

3.3 Yabancıyatırımcılarınçekilmesineyöneliktanıtım,seminervb.organizas-yonlarınsayısıveetkinliklerininartırılması 17,5%

3.4 YurtdışındakiTürkvatandaşlarınınsermayelerininülkeyeçekilmesiiçinçalışmalaryürütülmesi

11,2%

3.5 Ulaşımvelojistikimkânlarınınartırılması 10,6%

3.6 Bölgedeyabancıortaklığınteşvikedilmesi 10%

3.7 Bürokratikengellerinazaltılması 8,1%

Çalıştayda, sınır ötesi işbirliklerinin geliştirilmesi konusunun ele alındığı masada 13 ka-tılımcı bilgi paylaşımında bulunmuştur.BölgedengelenkatılımcılarTEPAV’ınönerdiğibeşeylemeekolarakbaşkaeylemönerisi eklememişlerdir.Önerileneylemplanlarınınhemenhemenhepsinebenzerönematfedilmiştir.Eylemplanlarıarasındaenfazlaönemgösterilenveaciliyetatfedileneylemler,eşleştirmemerkezleri,deneyimliaktörlerleişbirliğivelobiça-lışmalarıüzerineolmuştur.SınırÖtesiİşbirliklerikonusunaDışTicaretStratejisiRaporu’nunYasalveKurumsalPlatformlarkısmındadeğinilmeyeçalışılmıştır.

254

4 Sınırötesiişbirlikleriningeliştirilmesi Bütçe

4.1HedefpazarlardaEşleştirmeMerkezleriaçılmasıvefirmalarınuluslarara-sılaşmasınayönelikfaaliyetlerinindesteklenmesi

25,1%

4.2Belirleneceksektörlerdeyurtdışındabulunandeneyimlikümelerileişbir-liğigeliştirilmesi,deneyimlerdenfaydalanılmasıiçinortakişyapmakültü-rününyerleştirilmesi

20,5%

4.3Uluslararası işbirliğine yönelik eğitim ve araştırma faaliyetlerinin artırıl-ması

20,1%

4.4Stratejiksektörlerdekifuarlarınbölgeyeçekilmesiiçinlobiçalışmalarıyapılması

20,1%

4.5Yurtdışındagerçekleştirilenfuarorganizasyonlardanfirmalarınhaberdarolmasınısağlayacakbilinçlendirmefaaliyetleriyürütülmesi

14,3%

Çalıştayda yeni pazarlara açılım sağlanması konusunun tartışıldığı masaya bölgeden 7 ka-tılımcı eşlik ederek eylemlerin önceliklendirilmelerinde rol almıştır. Gerçekleştirileneg-zersizvebeyinfırtınasısonrasıTEPAVekibitarafındanönerilen5eylemkabuledilmiş,üze-rinemasadanbireklemegelmemiştir.Katılımcılartarafındaneylemplanlarıönemsırasınakoyulurkenyerli firmalarınuluslararası ticaretağlarınaerişiminidestekleyenveyeni ihraçpazarlarınaaçılmayıteşvikedenilkikieylemindiğereylemleregöredahaacilolduğuvebueylemleredahafazlakaynakayrılmasıgerektiğinekararverilmiştir.

TR22 Bölgesi’nde yeni pazarlara açılım sağlanmasına ilişkin bilgilere bu raporun Dış Pazar Analizi bölümünün Potansiyel Pazarlar kısmında değinilmiştir.Derinlemesinemülakatlar,analizlerveodakgruptoplantılarıileçalıştaydanedinilenbilgilerdoğrultusunda,hemBalıke-sirhemdeÇanakkale’demevcutpazarlardan ziyade potansiyel olarak görülen pazarlar daayrıntılıolarakincelenmiştir.YenipazarlaraaçılımsağlanmasıvehangiürününhangipazarasatılıpsatılamayacağınınanalizineiseyineDışTicaretStratejisiveEylemPlanı’nınürünana-lizikısmındadeğinilmiştir.

5 Yenipazarlaraaçılımsağlanması Bütçe

5.1Türk firmalarının bilinen ve gelişme potansiyeli bulunan yabancı şirketleri vemarkaları satın alarak dış pazarlardaki dağıtım kanallarına doğrudan erişimsağlamalarınındesteklenmesi

28,8%

5.2İhracatta sektör ve ülke bağımlılıklarının azaltılması için yeni ihraç pazarlarıoluşturmayayöneliksektörveülkestratejilerininhazırlanması

27,0%

5.3Üreticilerin,coğrafiişaretliürünleriulusalveuluslararasıalandapazarlamavebuürünlerepazarbulmabecerilerininartırılmasınayönelikeğitimlerverilmesi

18,3%

5.4Türk firmalarının bilinen ve gelişme potansiyeli bulunan yabancı şirketleri vemarkaları satın alarak dış pazarlardaki dağıtım kanallarına doğrudan erişimsağlamalarınındesteklenmesi

14,9%

5.5ABProgramlarındanişletmelerinfaydalanmaoranlarınınartırılmasıiçintanıtımfaaliyetleriningerçekleştirilmesi

11,0%


Tablo 21: Tarım ve Gıda Makineleri Ürün Analizi, Dış Ticaret Sınıflandırması

HS4 Sektöradı

8432 Toprağıhazırlamaya,işlemeye,ekmeye,ormancılıktakullanılanmakinavecihazlar;çimen,sporsahalarıiçinsilindirler

8433 Hasatveharman,çimbiçmemakinalarıileyumurtavetarımürünlerinibüyüklüklerinegöreayıranvetemizleyenmakinalar

8434 Sütsağmamakinalarıvesütçülüktekullanılanmakinavecihazlar

8435 Şarap,elmaşarabı,meyvesularıveyabenzeriiçeceklerinimalinemahsuspresler,fulvarlarvebenzerimakinavecihazlar

8436 Tarlavebahçetarımına,ormancılığa,kümeshayvancılığına,arıcılığamahsusdiğermakinavecihazlar,civcivmakinaları

8437 Tohum,hububat,kurubaklagilleritemizleme,tasnifetmeayıklamaveöğütmeyemahsusmakinavecihazlar

8438 Yiyecekveiçeceklerinsınaiamaçlarlahazırlanmasıveyaimalinemahsusmakinavecihazlar

Kaynak:TÜİKDışTicaretSınıflandırmaları

EKLER

256

AnkaraKalkınmaAjansıveTürkiyeKalkınmaBankası.(2013).AnkaraDışTicaretAnalizi.

Balassa,B.(1965).TradeliberalizationandRevealedComparativeAdvantage.TheManchesterSchoolofEconomicandSocialStudies33:92-123.

BatıKaradenizKalkınmaAjansı.(2012).TarımMakineleriSektörRaporu.

DeloitteDanışmanlık(2008).SeramikSektörAraştırmaRaporu.

Dicken,P.(1998).GlobalShift:TransformingtheWorldEconomy.ThirdEdition.PaulChapmanPublishingLtd.

DünyaBankası.(2004).TradinguptoHighIncome,TurkeyCountryEconomicMemorandum.

DünyaBankası.(2012).TradeCompetitivenessDiagnosticToolkit.

DünyaBankası(2014).AB-TürkiyeGümrükBirliğiDeğerlendirmesi.

E-commerceEurope.(2013).Turkey:Onlineretailtogrowover100%inTurkeyby2017.

Hanson,G. (2010).SourcesofExportGrowth inDevelopingCountries.UniversityofCalifor-nia-SanDiego.

Herfindahl,O(1950).ConcentrationintheSteelIndustry.Doktoratezi.

Hirschman,A.(1945).NationalPowerandtheStructureofForeignTrade.UniversityofCali-forniaPress,155-62.

İMEAKDenizTicaretOdası,DenizTicaretiDergisi.

İstanbulveMarmara,Ege,Akdeniz,KaradenizBölgeleriDenizTicaretOdası.(2015a).LimanlarGeriSahaKarayoluveDemiryoluBağlantılarıMasterPlanÇalışmasıSonuçRaporu.

İstanbulveMarmara,Ege,Akdeniz,KaradenizBölgeleriDenizTicaretOdası.(2015b).Ulaştır-maKıyıYapılarıMasterPlanÇalışması.

KonyaTicaretOdası.(2008).TarımMakineleriSektörü.

Lagnevik,M.(2003).TheDynamicsofInnovationClusters:AStudyoftheFoodIndustry.EdwarElgarPublishing.

KAYNAKÇA


LSE(2010)ManagementMattersinNewZealand–Howdoesmanufacturingmeasureup?Fin-dings from theNewZealandManagementPractivesandProductivityGlobalbenchmarkingProject

M.E.Porter.(1985).CompetitiveAdvantage:CreatingandSustainingSuperiorPerformance.NewYork:TheFreePress,1985,s.33-34.

MevlanaKalkınmaAjansı. (2011).TarımAletveMakineleriSektörüDeğerZinciriAnalizi veKümelenmeÇalışmaları.

OECD.(2015):Tradeinvalueadded:Turkey.

TARMAKBİR.(2014).TürkiyeTarımMakineleriSektörü

T.C.BilimveSanayiveTeknolojiBakanlığı.(2012).TürkiyeSeramikSektörüStratejiBelgesiveEylemPlanı,2012-2016.

T.C.BilimveSanayiveTeknolojiBakanlığı.(2013).GıdaveİçecekSektörüRaporu(2013/1).

T.C.BilimveSanayiveTeknolojiBakanlığı.(2014).SeramikSektörüRaporu(2014/1).

TEPAV.MakineSektöründeRekabetçiliğinGeliştirilmesiProjesi, İl İhtiyaçAnaliziRaporları.(YayınlanmayanURGEProjesiRaporu).

TİM.(2014).Türkiye’ninİlk1000İhracatçıAraştırması.

UNIDO.(1997).TheItalianSMEExperienceandPossibleLessonsforEmergingCountries.

Vollrath,ThomasL.(1991).ATheoreticalEvaluationofAlternativeTradeIntensityMeasuresofRevealedComparativeAdvantage.WeltwirtschaftlichesArchiv,127:265-280.

ZaferKalkınmaAjansıveTürkiyeEkonomiPolitikalarıAraştırmaVakfı. (2014).TR33Bölge-si’ninÜretimYapısınınveDüzeyininTespitiveAnalizi

Güney Marmara Kalkınma AjansıPasaalanı Mahallesi A. Gaffar Okkan Caddesi No: 36 A Karesi-Balıkesir / Türkiye

www.gmka.gov.tr :+90 266 246 10 00:+90 266 246 17 00: [email protected]

/GMKAjansi

/GMKAjansi

/guzel_marmara

/GMKATV

Documents

DIŞ TİCARET STRATEJİSİ VE · Bu çalışma GMKA tarafından Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)'na yaptırılmıştır. Tüm hakları Güney Marmara Kalkınma