DIE Pad Saam · Uile is by uitstek toegerus om in die nag hul jagwerk te doen. Hul groot, ronde oë, wat soos ons mense s’n, voor op sy gesig sit, maak dat hy uitstekend kan sien

Die Pad Saam | 1 Die Pad Saam | 1

Hoe goed sorg jy vir jou oë se gesondheid?

Johan van Zyl: Nasionale Aartappelboer van die Jaar

Proses van CCMA-sake

Uitgawe 21 Okt|Nov 2013

Pad SaamDIE Pad SaamDIE

Lees meer oor uile

Bek-en-klouseer

Brasiliaanse weidingsgras


Ondersteun NOU...Vrystaat se veiligheidsfonds

Ondersteun NOU...Vrystaat se Ondersteun NOU...Vrystaat se Ondersteun NOU...Vrystaat se Ondersteun NOU...Vrystaat se 500

430

360

250

140

70

10

Ondersteun Vrystaatsveiligheidsfonds en jy staan die kans of kanse om ’n week vakansie ter waarde van R15 000 by Villa

Candilabra by die Kuger-wildtuin te wen.Ontbyt en aandetes ingesluit. Prys sluit twee volwassenes in.

Spesiale korting indien jy vriende wil saamneem.

000.00

Ontspan volkome in absolute vier-

ster-weelde by Villa Candilabra waar jy

kan kies tussen bed-en-ontbyt of ‘n selfsorgeenheid

in die Villa Too-gastehuis.

In die luuksheid van uitstekende akkommodasie in Komatipoort waar jy oor die wêreldberoemde Kruger- nasionale wildtuin uitkyk, sorg Villa Candilabra dat uitvoerende sakemanne, voetseer reisigers en deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid kan ervaar.

By Villa Candilabra B&B in Komatipoort is daar vyf luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n onvergeetlike vakansie geniet.

Net langsaan is die selfsorg-gastehuis met agt slaapkamers waar altesaam 18 gaste wat deel, kan tuisgaan. Hierdie opsie is ideaal vir groot familiebyeenkomste of vir groepe wat saam wil uitspan. Boonop bied die Villa Too aan gaste die vryheid van selfsorg in die goed toegeruste kombuis met ‘n keuse van drie eetvertrekke. Word soggens wakker met die gekabbel van die Krokodilrivier en die geroep van visarende. Loer by jou venster uit vir die

onvergeetlike gesig van ‘n trop olifante in die naburige Kruger-wildtuin.

Die Mosambiekse kuslyn en Swaziland is slegs ‘n uur se ry van hier af, en die Krokodilbrug-ingang na die wildtuin is net 12 km weg. Dit maak Villa Candilabra die ideale blyplek vir ‘n uitgebreide ruskansie.

Aktiwiteite in die omgewing sluit in die Swaziland Kultuurdorpie en Piggs Peak-casino waar jy ‘n paspoort sal benodig. Dan kan jy ook vir die dag Maputo, die hoofstad van Mosambiek, besoek (onthou die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.

Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na [email protected].

Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.

NB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommerbyvoorbeeld: VF0833036117

SLEGS R100 VIR

WEEK LANGE

VAKANSIE TER

WAARDE VAN

R15 000!

Vir elke R100 wat jy

deponeer, staan jy

een kans.

Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal

getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 April 2014

deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid deurwinterde toeriste die Laeveld in al sy skoonheid

By Villa Candilabra B&B in Komatipoort is daar vyf By Villa Candilabra B&B in Komatipoort is daar vyf luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar luukse en suite-kamers met lugversorging waar daar tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n tot in die fynste besonderhede verseker word dat jy ‘n

Net langsaan is die selfsorg-gastehuis met agt Net langsaan is die selfsorg-gastehuis met agt Net langsaan is die selfsorg-gastehuis met agt Net langsaan is die selfsorg-gastehuis met agt slaapkamers waar altesaam 18 gaste wat deel, slaapkamers waar altesaam 18 gaste wat deel, kan tuisgaan. Hierdie opsie is ideaal vir groot familiebyeenkomste of vir groepe wat saam wil familiebyeenkomste of vir groepe wat saam wil uitspan. Boonop bied die Villa Too aan gaste die vryheid van selfsorg in die goed toegeruste kombuis vryheid van selfsorg in die goed toegeruste kombuis vryheid van selfsorg in die goed toegeruste kombuis met ‘n keuse van drie eetvertrekke. Word soggens wakker met die gekabbel van die Krokodilrivier en die geroep van visarende. Loer by jou venster uit vir die

die hoofstad van Mosambiek, besoek (onthou die hoofstad van Mosambiek, besoek (onthou die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die die paspoort!) of vir ‘n daguitstappie gaan na die historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s historiese dorpie Pelgrimsrus, die asemrowende God’s Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of Window besoek, na die Mac Mac-waterval gaan, of na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. na Graskop of Sabie toe ry vir smullekker pannekoek. En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.En dit is nie waar dit ophou nie; daar is nog vele meer.

Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 Vir meer besonderhede skakel 013 793 7463, 082 464 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na 6550/1 of stuur ‘n faks na 086 550 0579 of ‘n e-pos na [email protected]@[email protected]@[email protected]@[email protected]@[email protected]@[email protected]

Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Hoe om deel te neem: Betaal (veelvoude van R100) in VKB, Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.

NB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommerNB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommerNB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommerNB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommerNB: Jou verwysing moet wees VF, dan jou selfoon- of landlynnommer

Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil Reëls: Beoordeelaars se beslissing is fi naal. Die prys mag nie verruil word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal word vir kontant nie. Inskrywings sluit 18 April 2014. Die wenner sal

getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25 getrek word by ons jaarlikse VKB-Veiligheidsfonds se gholfdag op 25

[email protected]@[email protected]@webmail.co.za.

Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.Standardbank, Takkode 05-57-33 Rekeningnommer 04 227 6659.

draft.indd 1 27/09/2013 09:53:48


INHOUD

4 Voorwoord5 VKB Finansiële Resultate6 - 7 VKB Algemene Jaarvergadering8 Innovationanddiversification: Best route to farming9 -10 Landboubiotegnologie14-15 Wat kom die keiser toe?16-17 Wat is die beste - son, wind of water?18-19 Wat sê die wet?23-26 Dieregesondheid: Bek-en-klouseer28-29 Meganisasie30-31 JohanvanZyl:Aartappelboer van die Jaar34-35 Veevoere36-37 Hoenderbedryf38-39 AdvanceSeedsdiscusscover crops50-52 Kenners gesels oor sojas53-55 Vivoenaartappels56-58 Tuin64-68 VKB & NTK Nuus70 Die Pad Saam-bootrit

Brasiliaanse Weidinggras

40-42

Gesondheid: Die oog

60-62

Alle regte van Die Pad Saam word voorbehou

ingevolge Artikel 12(7) van dieWetopOuteursreg.

Die eienaar en uitgewer aanvaar nie

aanspreeklikheidvirenigeuitlatings deur skrywers of

medewerkersnie.

VKB beskik oor ‘n kliëntedienssentrum wat bestuur word deur die

groepseskakelbeampte,me.AnelieSwemmer.Kontak haar gerus by

058 863 8277 of pere-posby

[email protected]

Uitgewer: VKB en NTK

Redakteur: Hannelie Cronjé

Posbus 100Reitz 9810

Tel.:[email protected]

Eindredakteur: Koos Janse van Rensburg

Ontwerp en Uitleg: LokisaEnterprises

Taalversorging: Lize Mulder

Druk: OranjeDrukkers,Senekal

Advertensies: Hannelie Cronjé www.vkb.co.za

32-33

Goue wildebeeste

48-49Grenadellas in Limpopo

44-47

Uile

20

Limpopo Jongboer van die Jaar: Kobus de Beer


In vandeesmaand se uitgawe kyk ons onder andere so ’n bietjie meer na uile – die mites rondom uile, maar ook die nut van uile vir die boer. Toe ek aan hierdie artikel

begin werk, het ek onmiddellik teruggedink aan ’n insident waarvan ’n vriendin my ’n klompie jare gelede vertel het, en waarby ’n uil betrokke was. Al die jare nog bly die storie my by.

Die vriendin, Elsa, was ’n eiendomsagent en ontvang op ’n dag ’n oproep van ene Meneer Steyn wat vra dat Elsa na sy ma se huis op die plattelandse dorp waar sy woon, gaan kyk omdat hulle graag die huis wil verkoop. “Die oumens moet nou ouetehuis toe,” sê hy met min simpatie.

Dis ’n snikhete somersdag toe Elsa na die adres ry, en haar moed sak so ’n bietjie in haar skoene toe sy die buurt sien, want sy besef haar kommissie op dié eiendom gaan maar karig wees aangesien dit ’n ou en vervalle deel van die dorp is. By die adres gekom sien sy ’n ou vroutjie met ’n grasbesem naby die skewe tuinhekkie staan. Die heining is begroei met spekboompies – lanklaas gesnoei. Die krom lyfie is besig om iets onder die een boompie te probeer verwilder. Toe Elsa nader staan, sien sy dis ’n uil wat probeer skuiling vind teen die brutale hitte.

“Die verdomde uil,” reageer Mevrou Steyn op Elsa se groet. “Hy bring die dóód na hierdie huis.” Sy maak egter die hekkie oop en nooi Elsa binne toe dié die rede vir haar besoek verduidelik.

Die uil is heel verbouereerd. Sit daar met sy snawel oop, en die vliese skuif kort-kort oor sy groot ronde oë. Sy vlerke staan wyd langs sy lyf en hy spring-spring om die besem te ontduik.

Terwyl hulle in die paadjie opstap, sukkel Elsa om op die gesprek te konsentreer, want haar simpatie lê nog by die uil wat enersyds aan die hitte en andersyds van die besem probeer ontsnap.

Dis duidelik dat die huis jare laas ’n verfkwas gesien het. Hortjies hang skeef voor die vensters en in die stoep se hoeke lê hopies blare opgestapel. Die huis is donker binne, want die vuil gordyne is toegetrek om die koelte te probeer binne hou. Dit ruik nie net bedompig nie; die reuk van ou kos en stof en ja, die dood, hang in die huis. Vlieë vlieg lui-lui en kry ’n sitplek teen die plafon.

“Dis seker beter dat die huis verkoop word, want ek kan nie meer my hand op alles hou nie,” sê Mevrou Steyn. “My broer het soms nog gehelp, maar hy lê ook nou op sy laaste. Maar ek wil nie my aardse goedjies wegmaak en in ’n kamertjie in ’n oumenshuis gaan woon nie. Ek wil net hier bly. Ek wil hier my laaste asem uitblaas. Maar ’n mens se kinders verstaan mos nie daai deel van ’n oumens se denke nie.”

Vanuit ’n agterste vertrek hoor Elsa hoe ’n hoesbui iemand na asem laat hyg.

“Kan ons hom dalk help?” vra Elsa en beduie in die algemene rigting van waar die gehoes kom.

“Nee wat, daar’s niks meer wat hulle vir hom kan doen nie. Die hospies se mense sal nou-nou weer kom. Hy wil nie in ’n hospitaal wees nie. Dis nou net ’n kwessie van tyd. Ek het self ook emfiseem. Party dae klink ek net soos hy, maar vandag het ek ’n goeie dag. Die dood wag vir niemand, kind.”

In die motor begin Elsa die advertensie vir die eiendom in haar gedagtes verwoord. “Drieslaapkamerhuis met hope potensiaal. Sitkamer, kombuis, badkamer met bad, stort, wasbak en toilet, motorafdak en tuin. Selfdoener se droomhuis.” Op hierdie manier probeer sy haar afskakel van die hartseer van Mevrou Steyn, van die haglike toestand van die huis, van die knop in haar keel wat sy net nie afgesluk kry nie.

“Sou die dood wat die uil veronderstel is om na hierdie huis te bring, nie juis ’n verlossing van hul lyding wees vir Mevrou Steyn en haar broer nie?” wonder sy.

Ek het ‘n paar lesse uit hierdie verhaal geleer:

1. So dikwels kyk ons na ‘n situasie en sien net die een sy daarvan raak. Miskien moet ons onsself meer tyd gun om langer oor sake na te dink voordat ons onmiddellik die negatiewe aspekte raaksien.

2. Soms haal ons ons argwaan op die boodskapper uit – net omdat ons nie hou van wat ons hoor nie.

3. Ons is dikwels verknog aan die bekende en te bang om te erken dat ons hulp nodig het, of te bang om aan te beweeg. As ons die natuurlike loop van die lewe toelaat om met ons te gebeur, sal ons meer kere doen wat goed is vir ons persoonlike groei.

Op ’n vroliker noot: Geniet die lente wat oral begin kop uitsteek.

Tot volgende maand.

Groete

VoorwoordHannelie Cronje


’n Rekord mielie-oes van 840 000 ton isgestroopindieVKB-gebiedenditkan in die omsette en netto wins-syfers waargeneem word. Die sojaboon-en sonneblomoeste is ook beter as verlede jaar. Die resultate vir dieeerste vier maande tot einde Julie 2013 vertoon uitstekend en oorskry die vorige jaar en die begroting.Vir die vier maande behaal VKB ’n omset van R2 138 miljoen wat R614 miljoen beter is as die vorige jaar se ooreenstemmende tydperkenook

heelwat beter as die begroting.Hierdie styging is hoofsaaklik veroorsaak deur Graanbemarking weens die bemarking van heelwat meer tonne om plekte maak vir die groot mielie-oes.Aandiekommersiëlekanthet verhoogde volumes asook prysstygings van landbou-insette bygedra tot die styging inomsette.Dienuwebedrywewat divisies binne VKB is, naamlik dieveevoerfabriekopVredeen

dielogistiekedepartement,hetookbeginbydratotdieomsetstyging.

VKB FINANSIëLE RESULTATEAPRIL 2013 TOT JULIE 2013

Die netto wins van die VKB-groepvir die eerste vier maande van die finansiëlejaarvertoonuitstekendenoorskry die syfers van die vorige jaar en die begroting. Wat uitsonderlikis, is die feit dat alle afdelings binne VKB reeds vanaf die eerste maand ’n wins toon na koste van kapitaal. Die groot mielie-oes isprimêr verantwoordelik vir die feitdat die Graandienste-afdeling se resultate heelwat beter vertoon as verlede jaar asook die begroting.Graanbemarking se resultate word ook positief geraak deur die grootoes aangesien heelwat meer tonne bemark is as wat gewoonlik die geval is. Die Kommersiële Dienste-afdelings het almal ook uitstekend presteerindieviermaandetotJulie2013 en die netto winste is hoër as

dievorigejaar.VKB se winsdelingsmodel bly sy kompeterende voordeel en dit iseen van die grootste redes vir die uitsonderlikeresultate.Die VKB-groep se netto wins virdie vier maande geëindig 31 Julie 2013 is R75,6 miljoen teenoor die vorige jaar se R47,5 miljoen en die begrotingvanR64,7miljoen.Wat VKB se ander beleggings betref, dra al die gevestigde besighede by tot die goeie resultate. Dit sluit in die NTK-groep en die Nu-Pro-groepwie se resultate in lyn is met die vorige jaar. Vanaf 1 April2013isNTK’nvolfiliaalvanVKBen word 100% van sy resultate ingesluit by die VKB-groep seresultate, in teenstelling met die

50% van voorheen. Wat die nuwenywerhede betref, lewer Free State Oilreeds’nbydraetotdiewinssyfer,maarisGrainFieldChickensnogin’n verliessituasie hoofsaaklik weens die negatiewemarktoestande.Dieveevoerfabriek op Vrede asookdie Logistiek-afdeling, wat albei divisies binne VKB is, is ook reeds winsgewend ten spyte vandie feitdatvolumesnoggebouword.

VKB se totale kapitaal is hoër asdie vorige jaar asook die begroting soos in onderstaande grafiekwaargeneem kan word. Dieinvesterings in die nywerhede en ’n groter debiteureboek is grootliks vir diestygingverantwoordelik.Weensdie groeistrategie wat VKB volg is daar gevolglik ’n behoefte aan addisionele bedryfskapitaal. Dietotale kapitaal aan die einde vanJuliebeloopR2177miljoenwaarvan31% rentedraende skuld is. Hoeweldie totale kapitaal toegeneemhet teenoor die vorige jaar, het die opbrengs op die kapitaalegter gestyg, wat beteken dat die verhoogde kapitaal effektiefaangewendword.Dieopbrengsop

totalekapitaalasookdieopbrengsopeiekapitaalhetgestygteenoordievorigejaar.Die resultate vir die eerste vier maande van die nuwe finansiëlejaar is bo verwagting goed en daar word in afwagting uitgesien na die resvandiejaar.Diebogemiddeldemielieoes in die VKB-gebied het bygedra tot die uitstekende wegspring vir die huidige jaar.Soos genoem is van die nuwe nywerhede reeds winsgewend en hopelik kan die negatiewemarktoestande in die hoenderbedryf ook voor die einde van die jaar omswaai.VKB geniet ongekende ondersteuning en lojaliteit van

sy aandeelhouers en dit bly die hoofredevirdiegoeieresultate.

Vorige jaar

Huidige jaar

Opbrengsoptotalekapitaal 7,3% 9,8%

Opbrengsopeiekapitaal(Ekwiteit) 14,1% 19,1%

deur Markus Mittermaier

2013VKB Algemene JaarvergaderingVKB het 29 Augustus sy

Algemene Jaarvergadering gehouvirdiefinansiële jaarwatgeëindighetop31Maart2013.

Die AJV is voorafgegaan deur ses inligtingsvergaderings

op verskillende dorpe in onsbedieningsgebied. Die AJVen inligtingsvergaderings is bygewoondeur195 lede. Tydensdie vergaderings is aandeelhouers volledig ingelig oor die afgelopejaarsefinansiëleprestasievandieVKB-groepvanmaatskappye,diehuidigejaarsefinansiëleprestasie,die werksaamhede van elke departement en filiaal sowel as’nblikopdieontplooiingvanVKBse strategie.Nadie vergaderingssal geen lid wat die vergaderings bygewoon het, oningelig wees oorenigeaspek rakendeVKBensyaktiwiteitenie.

VKB het tans 3 856 aandeelhouers ná die inkorporasie van NTK selede as lede van VKB en 5% van die lede het die jaarvergadering en inligtingsvergaderings bygewoon. Ons wil werklik onsaandeelhouers versoek om in hulle eie belang die vergaderings by te woon en nie die geleentheid mis te loop om absolute deursigtigeen eerstehandse kennis oor hulle maatskappyintewinnie.

VKB se prestasie

Die nuus wat tydens die AJV oorgedra is, was goeie nuus.Die R168 miljoen se wins voor aansporingskortings en belastingvir die afgelope jaar wasrekordresultate en is die resultaat van ’n goeie bydrae deur die gevestigde bedrywe van graan, kommersiële dienste, finansieringen versekering, aangevul deur ’n uitstekende bydrae deur NTK se bedrywighede in die Limpopo-provinsie.

DieGraanhanteringsdepartement

het uitstekende resultate behaal.VKBwasdieafgelopeaantal jarebevoorreg om goeie oeste te ontvang. Die 2012-mielie-oes ensoja-oes in ’n groot deel van ons bedieningsgebied het gewissel van redelik tot goed. Hoewelkoringaanplantings laer was,was die opbrengste redelik. Dierelatiewe groot oeste het die tafel gedekvirgoeiefinansiëleresultatevir ons graanhanteringsafdeling sowelasvirgraanbemarking.

Die kommersiële afdelings van insethandel, algemene handel en meganisasie het eweneens groot groeiengoeie resultategelewer.Dit is ’n refleksie van die goeiekoopkrag van ons produsentemaar ongelukkig ook deels weens die hoë inflasie wat ervaar is opinsetkostevanlandbou-insette.

Die finansiering van produsentehet die afgelope jaar sterkgegroei en daar is goeie resultate behaal rakende renteverdienste.Die groei in die debiteureboek was hoofsaaklik ten opsigtevan uitgebreide finansiering enverhoogde koste van goedere wat gefinansieris,metslegs’ngeringetoenameinagterstalligheid.

Alhoewel die versekeringsmark gebuk gaan onder ’n tydperkwaarin premiegroei onderdruk verkeer, het VKB se Versekeringsafdeling gunstige gegroei beleef. Die verbeterdekommoditeitspryse het ’n grootaandeel daarin gehad dat versekering se winsresultate ten opsigte van oesversekeringuitstekendwas.Nuweuitbreidingshet ook gunstig bygedra tot die inkomste en verdere uitbreidings virdienuwejaarwordondersoek.

Ons bedrywighede in dieLimpopo-provinsiegaanvankragtotkrag.NTKlewerrekordresultategebaseer uit goeie groei in die

verbruikersmark en ook groei in die verskaffing van landbou-insettesowel as goeie prestasie van dieNTK-meulensenCrownBag.

Wanneer ’n nuwe projekaangepak word, neem ditgewoonlik ongeveer drie jaar vir die bedryf om sy potensiaalte toon. Die resultate van onsdrie nuwe bedrywe bevestig net weereensdat’nnuweprojekwatvanuit die grond ontwikkel word, ’n langsametaakis.DieprojektevanFreeStateOils,GrainfieldChickensen VKB Voere se produksie hetalmal later ’n aanvang geneem as beplan,weensvertragingstydenskonstruksie.

Soosverwaghetdievoorproduksie-uitgawes verbonde aan ons nuwe projekte met die braaikuiken-abattoir, veevoeraanleg en oliepers verliese tot gevolg watons inkomste vir die jaar afwater.By al hierdie projekte was daarook vestigingsprobleme en ’nsteil leerkurwe lê voor voordat die bedrywe ’n wesenlike bydrae tot VKBsewinssalmaak.

Die veevoeraanleg het volumegewys deur sy gelykbreekpunt gebreek engedurende die later maande van die finansiële jaar reedswinsgewendgedraai.

Die braaikuikenprojek lewer insekere opsigte briljante resultateen in ander weer teleurstellende resultate. Die prestasie van diekontrakgroeiers is uitstekend en hulle stel selfs nuwe industriestandaarde in terme vandiegroei van ’nbraaikuiken.Dit getuig van baie goeie boerderypraktyke en uitstekendevoer vervaardig deur VKB Voere.Die abattoir se slagproses enstelsels is binne ’n baie kort tydperk tot op aanvaarbarevlakke gebring. Die kwaliteit van


ons produk ontvang lof van oral.Die braaikuikenbedryf beleef ongelukkig ongekende problemeweens ingevoerde produktewat in die land gestort word.Dit plaas geweldige afwaartsedruk op die prys van binnelandsgeproduseerde produkte. Dit,saammetdielaatafskopvandieprojek,hetveroorsaakdatdiejaarafgesluit is met baie negatiewe resultate.

Die prestasie van ons verwantemaatskappye, Nu-Pro Veevoereen Nu-Pro Commodities, was sodanig dat hulle ’n billike bydrae totVKBseresultategelewerhet.

Ten spyte van die verliese vanons nuwe projekte realiseerVKB rekordresultate wat die vorige beste ver oorskry. VKBse besigheidsmodel waar aansporingskortings aan klantebetaalwordophulleinsettevanafVKB verkry, sowel as die graan wat deur ons hanteer, geberg en bemark word, is waarskynlik die stimulus wat gesorg het dat ons uitstekende resultate kon behaal inuitdagendeomstandighede.

VKB prognose vir die huidige jaar

VKB het gedurende 2013 sy grootste someroes ooit ontvang. Die oeswas veral beter in die gebiede waar dit die voorafgaande twee jaarniesogoedwasnie.Ditisdiestimulant vir uitstekende resultate wat gedurende die huidige finansiëlejaarbehaalworddeuraldiegevestigdebedrywe.

Die impak van die groot oesteis ook groot op die produsentewie se kredietwaardigheid en gevolglik ook hulle koopkragpositiefdeurdieoestegeaffekteerword. Oorlaatskuld het in dieprosesnoemenswaardigverbeter.

Dit gaan ook baie beter met ons nuwe bedrywe. Die oliepersse vestigingsprobleme blyk ookredelik uitgesorteer te wees en het ook vanaf die begin van die nuwe finansiële jaar winsgewendgedraai. Die veevoeraanlegop Vrede se winsgewendheidverbeter soos wat volumes toeneem.

Daar is positiewe tendense

in die hoendervleismark. Onstweede slagskof is suksesvol geïmplementeer en die volumessal eersdaags op die kapasiteitwees waarvoor ons beplanhet. Ons is vol vertroue dat dieGFC-projek op die medium- totlangtermyn goeie waarde vir ons besigheid, sowel as die besighede vanonsprodusente,saltoevoeg.

Rekonstituering van direksie

Mnre Johann Claasen, Pierre de Villiers en Dan Kriek is herkies as direkteure van hul onderskeie wykeindieaanlooptotdieAJVvir’ntermynvandriejaar.

Tydens die direksie se rekonstitueringsvergadering is mnr. Paul Carshagen herkies asvoorsitterenmnr.CoenraadFickasondervoorsitter.Mnr.KobieBekkerse termyn as onafhanklike nie-uitvoerende direkteur is verleng vir ’n verdere termyn van een jaar.Die direksie het voorts besluit om dr. Moses Maine te koöpteer asdirekteurvir’ntermynvaneenjaar.Die voormalige NTK-direkteure is volgens die reëlingskema aangestel as direkteure van VKB gedurendeJulie2013.

Die nominasiekomitee oorweeg jaarliks die samestelling en verteenwoordiging op komitees,met inagneming van vereiste kundigheid, vaardighede van direkteure en kontinuïteit, en maak dienooreenkomstig aanbevelings aan die direksie. Die voormaligeNTK-direkteure is hierdie jaar vir die eerste keer by VKB se komitees ingedeel. Die direksie het ookbesluit om ’n aparte komitee testigvirdieLimpopo-streekomsakeeieaandiestreektehanteer.Diedireksie wys ook uit sy geledere verteenwoordigers aan om VKB teverteenwoordigopdiedireksiesvan sy filiale en groepverwanteentiteite.

Die huidige komitees sien as volg daaruit:

Oudit-enrisikokomitee–CoenraadFick(voorsitter),IzakDreyer,JohanduPlessis,KobieBekker,prof.BenMarx, Leon Eksteen en Human du Preez

Graanbedryfskomitee – Michael

de Klerk (voorsitter), Johan Claassen, Izak Dreyer en Gerrit Steyn

Menslike hulpbronne-komitee– Pierre de Villiers (voorsitter),MichaeldeKlerk,DanKriek,KobieBekkerenPierreJacobs

Sosiale- en etiekkomitee – DanKriek (voorsitter), Pierre de Villiers, Gerrit Steyn en Moses Maine

Limpopokomitee–PierreJacobs,Human du Preez en Leon Eksteen

Ons trek bykans halfpadmet die2014 finansiële jaar en beleef ’nuitstekende jaar. Die nuwe jaarse resultate behoort ons stoutste verwagtinge te oortref as die jaar sovoortduur.


Die Pad Saam | 9

Industryawardsforfarmersarebasedonproductionandfinancialperformanceindicators,sothefactthatawardwinnersareusuallyinnovatorsprovesthattakingafreshapproachtoprimaryproductionisthewaytoboostoutputandprofitability.

NicoGroenewald,HeadofAgribusinessatStandardBankSouthAfrica,says:“Thoseofourclientswhoareawardwinnershaveusedadverseconditionstotheiradvantage.Asaresult,theyhavedifferentiatedthemselvesfromcompetitors,enablingthemtograbmarketsandpushproductivitywellpastthoseoftheirpeers.”

“Theirsuccessgoesfarbeyondtheirownprofitability.Itservesastangibleproofthatsuccessisnotaboutresources.It’saboutcontinuousimprovement,beingopentonewideas,andthinkingonyourfeet.Itmeansproactivelyridingthewavesofchangethatthemarket,theweather,andthecompetitioncreate.”

Innovativeproductiontechniquesembracenewtechnologyandenablemanagementinformationtobeappropriatelyusedtoimproveefficiencyandproductivity.This,supplementedbycutting-edgefinancialsolutions,ensuresasustainablebusinessmodel.

StandardBankclients,GillyScheepersandIsraelMothlabane,whowonGrainSA’s2012ProducerandDevelopingProducerawardsrespectively,bothfarmininhospitableareasoftheFreeState.MrScheepersoperatesintherockyterrainofthe foothills of the Maluti Mountains where grain productionhasbeenconsideredimpossible.InWesselsbron,MrMothlabaneconfrontsextremelyunpredictableweather,makingtheaccuratetimingofplantingdifficult.

However, both farmers’ use of sustainable methodologieshasenabledthemtosucceedwhereothershavefearedtotreadorfailed.No-tillfarminghasenabledthemtosignificantlyincreasetheiryields.Precisionapplicationoflimehasimprovedsoilchemistryandthepresenceofbeneficialsoilmicrobes.

AnotherStandardBankclient,HendriJansevanRensburg, who won the Free State round of the national Toyota SA Young Farmer of the Year 2012award,alsoincreasedhismaizeyieldwithsustainablemethods.

In a gradual move to no-till farming, he alternates soyaandmaizecrops,usingthesoyatofixnitrogen

inthesoilandtherebyincreasethediseaseresistanceofthemaize.Usingno-tillforthesoyaalsoimproveswaterretentionandensuresthatthesoilisnutrientrich.

MrJansevanRensburgharveststhesoyabyApril,therebygainingextratimetopreparethelandforthemaize.Evenifthewinterrainsarenotparticularlygood,heisabletoplanthismaizeearlyandgethisproducttomarketearlierthanotherfarmers–andgetbetterthanaveragereturns.

DepartmentofAgriculture,Fisheries,andForestry’s2012 winner of the National Female Farmer of the Year award, Pam Fyvie, and her husband Neil, use datatrendsandtheEasternFreeState’sbitterlycoldwintersastheirdifferentiators.Theyswitchedfromthetraditionalregionalproductsofcattleandmaizetogrowingapplesandblackandredberries,withthecoldwintersoftheEasternFreeStateenablingthemtobringapplestomarkettwoweeksearlierthantherestofthecountry.TheirapplesarethefirsttoappearontheshelvesofretailerslikeMarks&SpencerintheUnitedKingdom.

They use data trends gathered over years to assess inputcostsandcultivarsuccessestoeradicateinefficienciesandmakeinformeddecisionsaboutthevalueoftheirmarkets.Theyalsousedetailedinformationtooptimallymanagetheiroperationandimproveefficiencies.Thisinformation,whencommunicatedappropriately,ultimatelysecuresbackingfromtheirfinancialpartner,enablingStandardBanktosupporttheirbusinessvisiongoingforward.

“Innovationisapartnership.Ifyourideasaregood,asensiblebankwillwanttofinancethem,”saysMrGroenewald.

Innovation and diversification is the best route to farming success

Die Pad Saam | 8

Die Pad Saam | 9

Kom ons praat besigheid.Ons landbou-besigheidspanne is nie net bankiers nie – hulle is ook landbou-spesialiste wat dié dinamiese sektor se unieke behoeftes verstaan. Ons landbou-kundigheid laat ons toe om oplossings vir voertuig-, bate- en vlootfinansiering te bied wat jou gewas-opbrengs op vindingryke maniere verbeter. Dis die rede waarom meer besighede saamspan met Standard Bank as met enige ander bank in Suid-Afrika.Vir meer inligting, besoek www.standardbank.co.za/business

Kom ons maak jou meer doeltreffend met vindingryke oplossings.

9%

GROEI

40%

80%

GROND PH

STIKSTOF43%

43%

33%

35%

8%

56%

20%

99%

68%

12%

TEIKEN

20%

11%

78%

Gemagtigde finansiëledienste�verskaffer en geregistreerde kredietverskaffer (NCRCP15)Die Standard Bank van Suid-Afrika Beperk (Reg.no. 1962/000738/06). SBSA 140107 03/13.Voluit Vorentoe is ’n handelsmerk van Die Standard Bank van Suid-Afrika Beperk. Voluit VorentoeTM

Die Pad Saam | 8


Die Pad Saam | 10

Landboubiotegnologie (GMO’s)het’nbelangrikerolomvolhoubareproduksievan voedsel te verbeter en so

armoede en voedselonsekerheid teverminder.Die gebruik van GM-tegnologie in afsondering is egter nie die allerlaaste woord nie; dit is slegs een van die baie stukke tegnologiehulpmiddelsbeskikbaarvirdielandbousektor.Daaromwordbepleitdatdieaanwendingdaarvan met behoorlike voorsorg geskied en dat dit in kombinasie met bestaande konvensionele praktykindielandbougedoenword,sêdr.PieterMulder,LPen adjunkminister van landbou, bosbouenvisserye.Dr.Mulderwasdiesprekertydens’nAfricaBio-simposiumin Pretoria oor voedselsekerheid en veiligheid van GM-gewasse en het gesê sedert 1996 se Wêreldvoedselberaad het wêreldwye voedselonsekerheid toegeneem van 800 miljoen mense tot ongeveer 925 miljoen in2011.Vanhulleleefsowat235miljoeninsub-Sahara-Afrika.Volgens die GeesteswetenskaplikeNavorsingsraad het voedselsekuriteit in Suid-Afrika sedert 2008 afgeneem van 48% tot 45,6%, terwyl 26% van Suid-Afrika se bevolking honger ly ennog28,6%dierisikoloopomhongerlydendteword.Geskikte grond vir gewasproduksieinSuid-Afrikawatdeur verstedeliking en mynbou al onherroeplikaangewendwordvir nie-landbougebruik, staan gelyk aan die Kruger-wildtuin se oppervlakte.“Hierdieareaisnielangerbeskikbaar vir die voedsel-, veevoer-enveselproduksiewatnodig is vir die voortgesette welsyn van die mense van

Suid-Afrikanie.SoweldieLandbousektorplan(2001)endieNasionale Biotegnologiestrategie vir Suid-Afrika (2001) erken die bydrae wat biotegnologie kan maak om ’n wêreldwye mededingende winsgewende en volhoubare landbousektor te bereik,”hetMuldergesê.Hyhetdaaropgewysdat,metdie groot getal voedselonseker Afrikalande, ons nie die luukse kan bekostig om beïnvloed te word deuremosioneleonwetenskaplikepropagandanie.DieWêreldgesondheidsorganisasie (WHO)hetdieversekeringgegeedat huidig beskikbare GM-voedsel waarskynlik nie meer risiko’s vir mensgesondheid inhou as hul konvensioneleekwivalentnie.DieEUhetnavorsingbefondswatbevindhetdatdaar“geenwetenskaplikegetuienisiswatGMO’sverbindmethoërrisiko’svir die omgewing of vir veiligheid van voedsel of veevoer teenoor konvensioneleplantenie.”

Suid-Afrika sal voortgaan met sy geval-tot-geval-benaderingenopsyhoedeblytenopsigtevanrelevanteenwetenskaplikgebaseerdeontwikkelingopdiegebiedvanassesseringvanGMO-voedselveiligheid, het Mulder beklemtoon.

GMO-wet verseker veilige tegnologiegebruik

Dr.JulianJaftha,direkteurvanGenetieseHulpbronnevandiedepartementvanlandbou,bosbou en visserye (DAFF) hetgesêdiedepartementvoorsien ’n magtigende reguleringsraamwerk ter steun vandiebiotegnologiebeleid.DieWetopGenetieseGemodifiseerdeOrganismes(1997) verseker die veilige gebruik vandietegnologieinSuid-Afrika.Inbesonderisdiewetsemikpuntom te verseker dat alle aktiwiteite rakendeGMO’ssóuitgevoer

Biotek kan armoede en voedsel onsekerheid help beveg

Die Pad Saam | 11

AfgeneemtydensdieGMO-voedselsimposiumisvanlinks:drPieterMulder LP, adjunkminister van landbou, bosbou en visserye; dr

NompumeleloObokohHUB,AfricaBio;endrJulianJaftha,direkteurgenetiesehulpbronne,departementvanlandbou,bosbouen

visserye.

Die Pad Saam | 12

word dat enige moontlike skadelike gevolge vir mens- en dieregesondheid, en ook die omgewing,sowelaspotensiëleinvloedeopdieSuid-Afrikaansehandelennywerheid,beperkword.Die wet voorsien ’n multidissiplinêreprosesvanwetenskaplikeevalueringdeur’npaneeldeskundigesinraadplegingmet’nadvieskomitee.Dieuitvoerenderaad word saamgestel uit die volgendedepartemente:landbou, bosbou en visserye; wetenskapentegnologie;handelen nywerheid; gesondheid; omgewingsake;enarbeid.Voorsiening is ook gemaak vir verteenwoordiging deur die departementevankunsenkultuurenvanwaterwese.Suid-Afrika is ook ’n kontrakterendepartytotdieCartagena-protokoloorBioveiligheid(CPB)“ombytedra om ’n voldoende vlak van beskermingtenopsigtevandie veilige oordrag, hantering en gebruik van lewende gemodifiseerdeorganismes

(GMO’s)voortspruitenduitbiotegnologie, wat nadelige gevolge kan inhou vir die bewaring en volhoubare gebruik van biologiese diversiteit soos risiko’s vir mensgesondheid, enwatspesifiekgerigisopoorgrensbeweging”.

GM-gewasse verhoog plaasinkomste met R6,479 miljard

Die geraamde regstreekse verhoogdeplaasinkomsteinSuid-Afrika deur die aanvaarding van GM-gewasse oor ’n 12-jaar-tydperkhetR6,479miljardbeloop(Brookes&Barfoot),sêdr.MarnusGousevandieUniversiteitvanPretoriaseDepartementLandbou-ekonomie, Voorligting enLandelikeOntwikkeling.“Gegrondopoesopbrengs,besparingopaanwendingvan insekdoders, onkruidbeheermiddels, brandstof, masjinerie en arbeid, het GM-gewasseŉbetekenisvollesosio-ekonomieseinvloedopboerderygehad,”hetGouseopdiesimposiumoorvoedselveiligheidgesê.

Die geraamde verhoogde plaasinkomsteuit• Bt-katoenoordietydperk

1998-2011 was R221 miljoen (Brookes & Barfoot, 2013);

• HT-sojabonevirdietydperk2001 tot 2011 (elf jaar) R49 miljoen (Brookes & Barfoot, 2013); en

• Bt-mieliesgegrondop’naanvaarde oesverhoging van minder as 12% tussen 2000 en 2011R6.209miljardoor12jaar.

Selfonderhoudende kleinboere

Die beraming is dat ongeveer 10 500 kleinboere in 2007 Bt-mieliesgeplanthet(Gouse,KirstenenVanderWalt,2008).Bt-mielies het in die ses seisoene 2002/03 tot 2007/08 ’n statistiese betekenisvolleopbrengsvoordeelvan 12% teenoor konvensionele bastermieliesgetoon.Boere wat onkruiddoderverdraagsame (HT) produkteaanvaarhet,hettussen119en147uurperhektaarophandskoffelbespaar.Vrouehet70-80minderuurperhektaargeskoffel.

NUUT, DINAMIESE EN KRAAK VARS

Vir meer inligting, Besoek gerus VKB se webblad by

www.vkb.co.za

Die Pad Saam | 12

By Santam weet ons hoe belangrik dit is om op hoogte te bly van die risiko’s wat die moderne boer moet trotseer. Dit is waarom ons ’n diepgaande wetenskaplike benadering

volg om al die ongunstige faktore te ontleed wat jou oes en bates kan raak. As die leierin gespesialiseerde oes- en bateversekering het ons die vermoë om innoverende

risiko-oplossings te ontwikkel. Dus, ongeag watter risiko jou plaas bedreig,ons het dit onder beheer. Santam. Regte, egte versekering.

Gesels met jou makelaar oor ons Oes- en Bateversekering of besoek www.santam.co.za

Santam is ’n gemagtigde finansiële diensverskaffer (lisensienommer 3416).

KIN

GJA

MES

25

23

4/A


Vir baie jare het belastingbetalers wêreldwyd die fundamentele reg gehad om hulle handelsaktiwiteiteopso’nwysebinne die belastingstelsel te kon bedryf dat hulle so min as moontlikbelastingbetaal.Hierdiebeginselisplaaslikenookoorseegereeld deur verskeie howe bevestig.Daarmeesaamhetdiegroot verskeidenheid belastings waarmee belastingbetalers toenemend belas word, tot gevolg gehad dat die totale belastinglas nie meer as ’n blotepersentasievaninkomstebeskou kan word nie maar as ’n beduidende uitgawe wat aggressiefbestuurmoetword.Die aggressie waarmee hierdie “uitgawe”bestuurmoetwordtrek ’n dun lyn tussen die regte kant van die wet en oortreding vandiewet.Eersgenoemdewordbeskou as belastingvermyding terwyl laasgenoemde as belastingontduiking gesien word.Wanneerbelastingvermyword, word die wet nie oortree nie.Jybetaalminderbelastingdeur al die wettige maatreëls totjoubeskikkingtegebruik.Jyhet jou betaalbare belasting verminder en sodoende ’n hoë belastingaanslag vermy deur niks meer belasting te betaal as wat die wet van jou vereis hetnie.Daarteenoorbehelsbelastingontduiking vervalste inligting, onderskatte inkomste, oorskatte uitgawes, en dit is ’n krimineleoortreding.Die strafmaatreëls vir belastingontduiking is baie duidelik, maar in Suid-Afrika het die belastingowerheid

toenemendmeerbehepbeginraak met die vermydingsdeel vanbelasting.SARS-segsman,LoganWortsêonlangs:“SARSwas looking at both legal tax avoidanceandillegaltaxevasion”.Syminister,PravinGordhan,sê“Throughelaboratestructuring,thesedealsseekto deliberately avoid the tax consequencethatshouldflowfromassociatedtransactions,thereby robbing not only the fiscusoftaxrevenue,butallSouthAfricans.”Hyisverdervanmening:“ThisisacompleteandrecklessdisregardfortaxmoralityandSouthAfricantaxlaw”.Belastingbetalers, hetsy individue ofmaatskappye,seprimêredoel is nie om die regering te versorgnie.Hulleeerstedoelwitis om vir hulleself te sorg en daarom is dit belastingbetalers sepligombelastingtotdieminimumtebeperk,solankaswat die wet nie oortree word nie.Ditsouinteendeeleerdermoreel onaanvaarbaar wees as belastingbetalers méér betaalaswatnodigis.Geenbelastingowerheid kan enigsins minderófmeerbelastingvorderas wat wetlik voorgeskryf word nie.

Morele verpligting

Diemoraliteitvanbelastingisopsigselfreedsdebateerbaar.Opwatter gronde kan ’n regering sy burgers, bykans met geweld, dwing om ’n gedeelte van hul wetlik en moreel eerlik verdiende geld aan die staat te oorhandig? Uiteraardisburgersveronderstel

om aan die regering vir wie hulle gestem het, geld te gee sodat sekere dienste aan hulle gelewerword,maarop’npuntraak belasting niks anders as wettige diefstal deur die staat nie.Belastingbetalerssalverskiloorwaarhierdiepuntspesifiekis,maar vir die meerderheid het ons in Suid-Afrika waarskynlik reeds hierdiepuntverbygesteek,wattot gevolg het dat wesentlike morele vraagstukke aan die belastingowerheid gerig kan word:• Is dit aanvaarbaar dat mense

met ernstige dreigemente gedwing word om hulle geld vir die staat te gee?

• Is dit aanvaarbaar dat sommige landsburgers, in’nlandwathomopgelyke menseregte roem, proporsioneelmeerbelastingmoet betaal as ander?

• Is dit aanvaarbaar dat diegene wat geen belasting betaal nie, deur middel van hullestemreg,kanbepaalhoeveel belasting dié moet betaal wat wel kan betaal?

• Is dit aanvaarbaar vir belastingbetalersomprojektetefinansierwaarmeehulleniesaamstem nie?

• Is dit ’n aanvaarbare reaksie van belastingbetalers om meer oneerlik te raak hoe meer belasting hulle moet betaal?

• Is dit aanvaarbaar dat mense almindertenopsigtevanbarmhartigheid doen namate hulle meer belasting moet betaal?

• Is dit aanvaarbaar dat mense

WATKOMDIE TOE?

deurdr.PhilipTheunissen,ComputusBestuursburo


geneig raak om nie nog meer werk te doen nie namate hulle al meer belasting moet betaal?

Dit is belastingbetalers se normaleplig,nienoodwendigmoreleplignie,ombelastingtebetaal in ruil vir dienste wat die regeringaanhulleverskaf.Asjy belasting betaal, ondersteun jy die regering, sy beleid en sy agenda.Wanneerjybelastingbetaal, bekragtig jy dus in wese ditwatdieregering“injounaam”metjoubelastinggelddoen.Daarisbeslis’nmorelepligopdieregeringombelastingop’nregverdigewysetevorderenopmoreel aanvaarbare maniere aantewend.Geenindividubehoort afgedreig te word, hetsy deur wetgewing of deur te sinspeeldatditsymorelepligis,omprojektetefinansierwathyasmoreel onaanvaarbaar beskou nie.

Regstellende aksie

Dit is moreel net so aanvegbaar om landsburgers aan te moedig omdielandswetteteignoreer.Daarom is die weerhouding

vanbelastingnie’noplossingnie indien dit tot die oortreding vanbelastingwettelei.Belastingontduiking is dus teen die wet en moet dienooreenkomstig hanteerword.Dieverondersteldemanier om die belastingstelsel tewysig,isominvloedopdie wetgewer uit te oefen om die belastingwette binne aanvaarbarebeginselstebedryf.DiejongsteamptelikesyfersgeeSuid-Afrika se bevolking as 51,8 miljoenmenseaan.VolgensSARS se syfers is 13,7 miljoen daarvan vir inkomstebelasting geregistreer.Hiervanis3,3miljoenvir 99% van die inkomstebelasting verantwoordelik wat van individuegevorderword.Daaris2,3 miljoen belastingbetalers wat 93% van die totale individuele inkomstebelasting betaal terwyl 1,5miljoen84%daarvanbetaal.In sy begroting van 2013 het dieministervanfinansiesaangedui dat 16,1 miljoen mense gedurende2012/13maatskapliketoelaes van een of ander aard ontvanghet.Virmeeras22%vandie land se huishoudings is hierdie toelaes die vernaamste bron van inkomste en dit word direk deur

belastinggeldgefinansier.Daar is ’n totale wanbalans tussen dié wat belasting betaal en dié wat daardeur bevoordeel word.Diéwatbelastingvoordeleontvang, het via die stembus by verre meer invloed in hoe die belastingwetteopgestelwordasdiéwatbelastingbetaal.InSuid-Afrika het belastingbetalers dus bykans geen morele vermoë om die belastingstelsel te verandernie.Hulleisinteendeeltotaal uitgelewer aan welke immorele belastingvorm ook alophulleafdwingword.Belastingvermyding is dus die enigste morele metode om weerstanddaarteentebied.Ditisbelastingbetalerssepligom weerstand teen die betaling vanbelastingtebied.Ditisslegsdeur te weier om te veel geld te gee dat die regering gedwing kan word om versigtig te werk te gaanmetditwathywelontvang.Daarkannooit’n“morele”of“patriotiese”verpligtingopenigiemandgeplaaswordommeer belasting te betaal as wat wetlikvanhomverwagwordnie.

BELASTING

WATKOMDIE TOE?


Alternatiewe energieDeesdae is alternatiewe energie die gonswoord in baie kringe, en metgoeieredeook.Soosalmalweet is elektrisiteit tans baie duur en die vooruitskatting is dat dit nog baie duurder en skaarser ook gaan word indien Eskom nie die maskanopkomnie.Alternatieweenergieis,perdefinisie,enigeenergiebronwat fossielbrandstowwe soos steenkoolenru-oliekanvervang.Soms staan alternatiewe energie ook bekend as hernubareenergiebronne.Fossielbrandstowwe is ’n nie-hernubare bron vanweë die feit datdituitoeroueplantmateriaalgevorm was wat oor duisende jarechemieseveranderingondergaanhet.Hierdieprosessekan derhalwe nie in ons leeftyd weer geregenereer word nie, wat beteken dat fossielbrandstowwe ’nbeperktebronvanenergieis.Afgesien van die feit dat fossielbrandstowwe dalk eendag kanopraak,isditdieekonomieseaspektevanalternatieweenergiewattans’ngroterrolspeel.Alhoemeer instansies oorweeg dit of het reeds stelsels geïnstalleer om hulleeiekragoptewek,maardit behels heelwat ondersoek en besluitneming voordat daar weggespringkanword.

Verskillende opsiesOnsdinkdikwelsdatalternatiewe energie ’n nuwe of onlangse neiging is, maar die geskiedenis strek veel verder terug as wat algemeen gedinkword.Dietegnologievan sonwaterverwarmers was byvoorbeeld reeds in 1960 verfyn en wiskundige modelle ontwikkel om die werking daarvan te ontleed.Windpompeisookmaar ’n vorm van alternatiewe energie wat al jare lank in gebruik is.Alternatieweenergiebronneisdusniksnuutsnie.Ditwasblootmaaropsygeskuifomdatfossielbrandstowwegoedkoperen eenvoudiger was om te

benuthoeweldieprentjienouweer verander as gevolg van fossielbrandstowwe se koste asook omgewingsvriendelike oorwegings.Die bekendste alternatiewe of hernubare energiebronne is sekerlikson,windenwater.Sonenergie is ’n kragtige bron en kanoptweewysesvasgevangword–onderskeidelikdeurmiddelvantermieseóffotovoltaïeseomskakeling.Termieseomskakeling is die eenvoudigste en maak gebruik van ’n oppervlakmet’nlaerefleksieomdiehittevandiesonoptevang.Die eenvoudigste voorbeeld hiervanissonwaterverwarmers.Fotovoltaïese omskakeling daarenteen geskied deur middel van semi-geleidende materiale wat elektrisiteit direk beskikbaar stelenwatmetbehulpvanomsetters(oftewel“inverters”)enbatterybanke ’n konstante vloei vanhoëspanningelektrisiteitkanvoorsien.Wind is ’n ander baie eenvoudige bron van alternatiewe energie om te gebruik, maar die wisselvalligheid daarvan bemoeilikdiebenuttingdaarvan.Windturbines skakel eenvoudig die kinetiese energie van wind om in elektriese energie deur ’n generator aan te dryf en die stelsels kan wissel van uitgestrekte windplasetotindividuelestelselswatop’nhuissedakgemonteerkanword.Water of hidro-energie is een van die beste bronne van hernubare energie en word al vir honderde jare gebruik in watermeulens ofwaterwieleasvoorbeeld.Deesdaewordgesofistikeerdeturbines gebruik om die energie inwaterstrometeontgin.Diehoogteenvloeitempovan’nwaterstroomisdiebepalendefaktore van die hoeveelheid energie wat beskikbaar is en dit is nie altyd maklik om beide gelyktydigtehênie.Nog ’n vorm van alternatiewe energie wat soms oorgesien word,

Son, wind of water. Wat is die beste?DeurRuhanTheunissen(M.Ingmeganies)


isbiomassa.Biomassakanintweegroepeverdeelword,naamlikdroëofnatbiomassa.Droëbiomassa is bronne soos hout of oesreste en word benut deur middelvandirekteverbranding.Nat biomassa is bronne soos diere-afval en moet deur middel vanbiologieseprosessesoosfermentasie eers omgeskakel word na ’n brandbare samestellingsoosmetaangas.’nAnder vorm van nat biomassa isenergierykeplantesoossonneblom wat hoë hoeveelhede natuurlike olie bevat wat deur middel van ekstraksie ontgin kan word.

Implikasies van alternatiewe energieHoewelalternatieweenergieopdie oog af baie aanloklik lyk, is daarwel’npaarbeperkendefaktorewaarnaopgeletmoetword.Een van die vernaamste beperkingsvanalternatieweenergie is die wisselvalligheid daarvan.Diesonskynniealtyd nie en die wind waai ookniekonstantelkedagnie.Energiebergingstelsels soos batterye, vliegwiele of hittestore wordbenodigomenergieopte gaar en beskikbaar te stel wanneer die bron nie kan bydra nie.Hidro-energieisdalkmeerstandhoudend as die son en wind maar almal het nie toegang tot standhoudende waterstrome nie.Tenspytehiervanmoetdaarboonopeerstoestemmingvandiedepartementvanwaterweseverkry word om riviere en strome teherlei,soosbesproeiingsboeresekerlikweet.Die ideaal is om ’n kombinasie van bronne te gebruik wat mekaarkanaanvul.Dieprobleemhiermeeisegterdat jy twee of drie stelsels benodig wat die werk van een moet doen wat gevolglik die kapitaleinvesteringastronomies duur maak.Een manier om die grootte van die stelsel en die meegaande kapitaleuitlegteverminder is om

jougebruikookteverminder.Dit sal beteken dat jy sonder ’n paarluukshedemoetklaarkom.Goedkoopstelselsiskommersieelbeskikbaar maar dit is dan net grootgenoegom’npaarligteen’nselfoonlaaieraantedryf.As jy jou yskaste en wasmasjien, wat nog te sê van ’n stoof, wil hou soos dit is, moet jy maar bereid weesomaansienlikmeergeldoptedokvir’nsterkerstelsel.

Terugverkoop van elektrisiteitSelfopwekkingbieddiegeleentheid om jouself onafhanklik van krag te voorsien en in baie gevalle kan instansiesselfsmeeropwekaswathullekangebruik.Sulkeprodusenteworddus’nnettouitvoerder van elektrisiteit wat kan bydra tot ’n land se totale elektrisiteitvoorsiening indien dit in die netwerk teruggevoer kan word.In verskeie oorsese lande word selfopwekkingdeurmiddelvanhernubare bronne aangemoedig en daar is selfs skemas beskikbaar om elektrisiteit aan die nasionale netwerkterugteverkoopindienjy’nsurplusopwek.Dítisegternog nie die geval in Suid-Afrika nie en verskeie instansies wat reeds’nsurpluskanopwek,loophullevasteen’ntraagheidvan die energiereguleerders om ’n mark beskikbaar te stel watelektrisiteitkanterugkoop.Daar word al lankal gesoebat enbeplanom’nonafhanklikeelektrisiteitverspreideropdiebeentebringwatelektrisiteitkankoopenverkoop,maarditwordnog

weensverskeieredesvertraag.Soos reeds genoem verg alternatiewe energiestelsels grootkapitaleuitlegendieterugverkoopvanelektrisiteitkanmaakdatditfinansieelmeerlonendis.Tottydenwylterugkoopskemasof’nonafhanklikeverspreiderbeskikbaar is, moet die koste maardeurdieprodusentselfgeabsorbeerword.

SlotsomAlternatiewe energie is nie ’n “onesizefitsall”-oplossingnieeneenpersoonsestelselengepaardgaandekostegaanvan’nanderverskilombysyspesifiekebehoeftes en beskikbaarheid van energiebronnetepas.Deeglikevoorafbeplanningennavorsingisdus nodig om te verseker dat ’n alternatiewe energiestelsel aan al hierdiebehoefteskanvoldoen.Dit is allermins ook nie heeltemal gratis en verniet of moeitevry soos watbaiemensedinknie.Omdatjy nou jou eie kragvoorsiener is, moet jý die onderhoud van die stelsel ook behartig en sommige stelselshet’nbeperkteleeftydook waarna dit vervang of oorgedoenmoetword.Alternatiewe energie in geheel hetmaarsyvoor-ennadele.Ditisdefinitiefdieenergiebronvan die toekoms mits ons ons huidige denkwyse rondom energievoorsiening kan verander om saam met hierdie bykomende implikasiestekansaamwerk.

Son

Wind

Reën


Wat is die CCMA en hoe werk die proses?

Die CCMA staan vir die “CommissionforConsiliationMediationandArbitration”ofinAfrikaansdieKVMA,“Kommissievir Versoening Mediasie en Arbitrasie”.Wanneer ’n werknemer van mening is dat sy/haar dienste onbillik beëindig is of dat daar ’nonbillikearbeidspraktykplaasgevindhet,kanso’npersoonhomtotdieCCMAwend en die saak sal kosteloos aangehoorword.

1. Die proses om ’n saak na die CCMA te verwys

Die werknemer moet ’n 7.11-verwysingsvormvoltooi.Hierdie vorms kan van die CCMA endiedepartementvanarbeidverkry word, of dit kan van die internetafgelaaiword.Diewerknemer moet die vorm voltooi enuiteensitwaaroordiedispuuthandel.Dievoorgenoemdevormmoetdanopdiewerkgewerbedien word deur middel van geregistreerdepos,perfaksofditkanperhandafgelewerwordeniemand by die werkgewer moet danvirontvangsdaarvanteken.Daarna moet die werknemer die7.11-verwysingnadieCCMA stuur, ook by wyse soos hierbo genoem met die nodige

bewysaangehegdatditopdiewerkgewerbedienis.DieCCMA sal dan die werknemer en werkgewer in kennis stel van die datum,plekentydwanneerdiesaakaangehoorword.Hierdiekennisgewing van die CCMA moet ten minste twee weke voor die aanhoor van die saak aan die tweepartyeuitgestuurword.DieCCMAstelgewoonlikdiepartyein kennis by wyse van ’n faks of “fastmail”.DieCCMApoogdielaastetydomdiepartyevoorafperSMSinteligoordiedatumvan die saak en dan volg hulle dit skriftelikop.Wanneer’nsaaknadie CCMA verwys is, kan daar nie vooraf vertoë gerig word nie en kanditslegsopdiedagwanneerdie saak geskeduleer is, tydens dieverhooraangespreekword.

2. Wie kan by die CCMA verteenwoordig:

’n Werknemer kan deur ’n vakbondverteenwoordiger verteenwoordig word of hy kansysaakselfstel.Wanneer’n werknemer versoek om deur ’nprokureurverteenwoordigte word, sal die kommissaris ’n besluitneemofhyditsaltoelaat.Die kommissaris sal voordat hy ’n besluit neem, na die volgende kyk:

• Diewerknemer(applikant)segeletterdheidsvlak

• Die ingewikkeldheid van die saak

• Is die aangeleentheid in openbarebelang?

• Kan die aangeleentheid ook tot kriminele aksie teen die werknemer lei?

’n Prokureur kan nie die werknemer tydens die eerste fasevandieCCMA-proses,naamlik konsiliasie/versoening verteenwoordignie.Indiendieprosestotarbitrasieoorgaan,kandieprokureurwelverteenwoordigindien die kommissaris daartoe instem.Baiewerknemerssluitdeesdae aan by instansies soos LegalWiseendieScorpionswat as deel van hulle dienste ’n regsverteenwoordigeraanwys.So’nregspersoonmoetaan’nregspraktykverbondewees.Daar is verskeie instansies wat sake namens die werknemer na die CCMA verwys, soos byvoorbeeldamptenarebyplaaslikeANC-kantore,raadsledevanmunisipaliteiteasookarbeidskonsultante.InsekeredorpeisdaarookvandieANCJeugligawatsakeverwys.Nieeenvan voorgenoemde instansies het die reg tot verteenwoordiging by dieCCMAnie.Die werkgewer kan self sy saak behartig of deur ’n werkgewersorganisasie verteenwoordigword.DieCCMAis nie geneë om die werkgewer

WAT Sê DIE WET?

Wanneer ’n saak by die CCMA gaan draaiInhierdieuitgaweworddaargefokusopdieproseswatgevolgwordwanneer’ndispuutnadieCCMA

verwysword.


regsverteenwoordiging toe te laat nie.Ditsalmiskienweltoegelaatword indien die werknemer ook regsverteenwoordiginghet.

3. Wat gebeur as een van die partye nie vir ’n geskeduleerde saak opdaag nie?

Asdiewerknemer(applikant)nieopdaagnie,saldiekommissarisdiesaakvandierolskrapindiendie werkgewer wel aangemeld hetvirdiesaak.Indiendiewerkgewer(respondent)niesouopdaagnieendiewerknemeris wel daar, sal die kommissaris voortgaan met arbitrasie en dan’nuitspraakgeeopgrondevandítwatdiewerknemerhommeegedeelhet.Hulleverwysnaso’nuitspraakas’n“DefaultAward”.Diewerkgewerkanwelso’nuitspraakteenstaandeurmiddelvan’n“Rescision”-aansoek, maar dan moet die werkgewer kan bewys dat hy glad nie die kennisgewing ontvanghetnie.Deurblootaante voer dat jy die aansoek eers indieposgekryhetnadatdiesaak aangehoor is, word nie aanvaarnie.Daarkanwel’nsaak uitgemaak word dat dit eers injouposbusgekomhetnádiesaakdatum, soos byvoorbeeld tydens die jongste staking van

diepossorteerders,ofdatjyoorsee was en daar niemand was watdieposkonuithaalofdiesaakhanteernie.’n“Rescision”-aansoek moet gedoen word binne 14 dae nadat jy van die “DefaultAward”bewusgewordhet.

4. Die proses wat gevolg word tydens die CCMA saak

Toe die CCMA-stelsel ingestel is,wasdaartweeapartefaseswaarin die saak aangehoor word, naamlik konsiliasie/versoening en arbitrasie.Tydensdieeerstefaseisdaargepoogomtekykofdietweepartyenietot’nskikkingkankomnie.Indiennie,isdaar’nsertifikaatuitgereikdatdiesaakonopgelosisendanisdiesaak weer geskeduleer vir die arbitrasieproses.Omdieprosestebespoedig,isdietweefasesgekombineerenkanalbeiopdieselfdedaghanteerword.Asdaar nie ’n ooreenkoms is nie, reik diekommissaris’nsertifikaatuitengaandieprosesoortotarbitrasie.Diearbitrasieproseswordgehanteersoosin’nhofsaak.Elkepartyleisyopeningsredeen daarna moet die werkgewer (respondent)beginomsysaaktestel.Getuieniswordgeleien kruisondervraging word gedoen.Nadatdiewerkgewer

se deel afgehandel is, moet die werknemer(applikant)sysaakstelengetuieslei.Aandieeindevan die saak sal slotargumente deurbeidepartyegelewerword.Ditneemgewoonlik14dae vir die kommissaris om die uitspraaktefinaliseerenditworddanaanbeidepartyegestuur.Wanneer enige een van die partyenietevredeisnie,kanhulledieuitspraakophersieningneemnadiearbeidshof.So’nprosesisegterbaieduurendaar moet baie goeie redes aangevoerword.Indien’nhersieningsaansoek verloor sou word, kan daar ook ’n kostebevel gedoen word en in totaal kan dit duisenderandebeloop.

Ten slotte

Wanneer ’n werknemer ontslaan word, maak seker dat die regteproseduregevolgissoosuiteengesit in die vorige uitgawes van Die Pad Saam.Wanneer’nfout begaan is, kan dit nie by die CCMAreggestelwordnie.Indien daar onsekerheid bestaan ofdieontslagtepersoondietoetsby die CCMA sou deurstaan, is u welkomomFEOSAteskakelby017 634 8760 of 0588632964.

Volgens Kobus boer die De Beer-familievirdieafgelope45jaar reeds in hierdie omgewing en volg hy en sy broer Willem, wattanssaammethomopdieplaasboer,inhulpaenoupasevoetspore.Virdieafgelope12jaarboerKobushieropdieplaaswaar hy en vroulief, Erna, hul seunsRichard,WilliamenWilkegrootmaak.OphierdieplaasverbouKobus-hulle en die sowat 350 werkers in huldiensgroente–hoofsaaklikmielies, boontjies, babamielies, rissies,eiervrugensoetrissies–enookmango’s.Grootveevormdieanderbeenvandieboerdery.Kobus vertel dat hulle die groente inhuleiepakhuisverpakvirwaardetoevoeging.Die groente en vrugte word aan diekettingwinkelsFreshmark,PicknPayendieSpar-groepgelewer.Hulle maak ook atjar wat hulle in grootmaatverkoop.Vir Kobus is die toekenning as JongboervandieJaar’nbonus.“Ekdinkditis’ngrootaanwinsvironsboerdery,veraltenopsigtevanbemarking.Dietoekenninglaat ’n mens tog ook voel of jy erkenning ontvang vir jou harde werk.”Hy skryf dan ook hul sukses toe aanhardewerk.“Onspawas

nog altyd vir my ’n voorbeeld inhierdieopsig.Asditbytoegewydheid kom, volg ek beslis issyvoetspore.Ekisaltydbereidomteluisterenaanpasbaartewees.Virmyisboerdery’nbesigheidmetspesifiekereëlsinplekwatdieordehandhaaf,enstruktuurwataanmens’nplangeewaarvolgensjywerk.“Asekaananderboereraadkangee,isditdathulleaanpasbaarmoet wees, en daar moet wees

waardiedingegebeur.EenvanCJ Langenhoven se aanhalings wat vir my van baie waarde is, isdat’nboersevoetsporediebestebemestingvirsygrondis.Daarbenewens moet ’n mens net sohardbemarkaswatjyboer.”Hyisookbaiebeslisenpositiefoordierolwat’nboersevrouopdieplaasenindielandbouspeel.“Dievrouspeel’ngrootrol,”sêhy.“Dieonderskragingvanjoulewensmaatisbaiebelangrik.Die wete dat my vrou betrokke is by die boerdery, is ’n toonbeeld van haar ondersteuning en toewyding.Daarisdaagliksuitdagingsop’nplaas,maardieleefstylwatdieplaasvironsen

ons kindersgee,isopdieoueindediegrootprys.“Opdieoomblikisdaarbaieonsekerhedetenopsigtevandielandboubedryf in ons land, veral oor die grondeise en ook oor die lonevandiewerkers.Maaropdie lang duur dink ek dat daar altydpleksalweesvirdieboer,want mense moet eet, en as die landbou nie die kos voorsien nie, salonsopinvoereaangewesewees, wat lewenskoste net eenvoudigtehoogsalmaak.”WatterrolspeelmeganisasieopBeerseun Boerdery, wou ons van homweet.“Onshetreedsbelêinmeganiseringopdieplaasenditiseenvanonsprioriteiteomindiekomendeseisoenmeerdaaropstaattemaak.Ditsalonsinstaatstelomonsproduksiekosteteverlaag.”

“Die beste bemesting is ’n boer se voetspore”

Limpopo se Jongboer sien langtermyntoekoms vir boere

Kobus se gunstelinge:

Kos: PastaDrankie: ’nLekkersauvignonblancVakansiebestemming: MosambiekTV-program: TopGearLeesstof: Landbou Weekblad

KobusdeBeervanBeerseunBoerdery indieOfcolaco,Harmonie-omgewing, is onlangs as Limpopo se Jongboer van die Jaaraangewys.Hannelie CronjéhetmetKobusgesels.

Die Pad Saam | 20

1871_NAMPO LEAFLET_AFR_P.fh11 11/5/08 2:57 PM Page 1

Die Pad Saam | 20



’n Uitbraak van bek-en-klouseer is in Julie vanjaar in die noordelike distrik van Phalaborwa deur die Limpopo provinsialeveeartsenykundige dienste geïdentifiseer en onmiddellikdaarna aan die wêreldorganisasie vir dieregesondheid gerapporteer, lees ons op diewebblad http://diepos.co.za. “Die siekte het ontstaan opgronde wat binne die Suid-Afrikaanse bek-en-klouseer sone val. Inentingindiéareawordwelgereeld toegepas,” lui die berig. “Ten einde die verspreiding vandiesiektetebeperk,isdiereonderkwarantyn geplaas en daar isonmiddellik ondersoek ingestel na diebronvandiesiekte.Veeboerein die omgewing is ook onmiddellik gemaan om hul diere in te ent teendiesiekte.”

Die nuus dat die siekte uitgebreek het, laat veeboere erg bekommerd omdat belangrike geleenthede soos wolveilings uitgestel moet word en uitvoere van diere en diereprodukteonmiddellikopgeskortmoetwordin sulke gevalle.

Antoinette Fourie, uitvoerende direkteur in kommunikasie by die departement van landbou, hetegter gesê die geaffekteerde diere word aangehou binne die beskermingsones en sal geen impakhêopSuid-Afrikaseuitvoerenie.

Bek-en-klouseer (Aphtae epizooticae in Latyns) is volgens die webblad http://af.m.wikipedia.org/wiki/Bek-en-klouseer ’n uiters aansteeklike en selfs dodelike virussiekte wat veral onder beeste en varke voorkom, maar ook ander hoefdiere soos wildsbokke, bokke, skape en ander gespletehoefdiere kan deur hierdie siekte aangeval word. Daar is selfs algevalle van olifante en rotte met hierdiesiekteaangeteken.

Ene Friedrich Loeffler is dieeerste

persoonwat in1897virdieeerstekeer aangedui het dat dit ’n virus is wat die siekte veroorsaak. Insy navorsing het hy bloed van ’n besmette dier deur ’n fyn porseleinfilter gestuur en gevinddat die oorblywende vloeistof steeds die siekte in gesonde diere konlaatontstaan.

“Bek-en-klouseerkomregdeurdiewêreld voor en terwyl sommige lande vir ’n redelike lang tyd vry was van die siekte, bly die siekte steeds ’n bron van kommer vanweë sy wye gasheerbasis en vinnige verspreiding. Na afloopvan die Tweede Wêreldoorlog was die siekte wyd oor die wêreld versprei. In 1996 het endemiesegebiede Asië, Afrika en dele van Suid-Amerika ingesluit. Nieu-Seeland het nog nooit ’n uitbraak van bek-en-klouseer gehad nie,”leesonsopdiewebblad.

Diemeeste landeinEuropawordas vry van die siekte beskou en die lidlande van die Europese Uniehet selfs sover gegaan om hul inentingsprogrammetestaak.

Toe daar in so onlangs as 2001 ’n ernstige uitbraak van bek-en-klouseer in Brittanje was, is ’n groot klomp diere van kantgemaak. Die Britte het selfs hulverkiesing uitgestel en ook talle sportgeleenthede gekanselleeruit vrees vir verspreiding van diesiekte.

“Vanweë streng regeringbeleidop die verkoop van lewendehawe, die ontsmetting van alle mensewatplaseingaanofverlaathet,is’npotensieelrampspoedigeepidemie in die Republiek vanIerland vermy. In Augustus 2007is bek-en-klouseer gevind optweeplase in Surrey in Engeland.Alle lewende hawe is van kant gemaak en ’n kwarantyn is oor die helegebiedvankraggemaak.”

Bek-en-klouseer word in sewe serotipes onderskei, naamlik O,

A, C, S A T -1, SAT-2, SAT-3 en Asië-1. Hierdie serotipes toon ’nmatevan streeksgebondenheid en dieO-serotipe is dieeenwatdiealgemeenstevoorkom.

Die bek-en-klouseervirus ontkiem normaalweg oor ’n tydperk vandrie tot agt dae, waartydens die simptomegewoonlik’nhoëkoors(wat na twee of drie dae weer vinnig afneem), blase in die bek wat daartoe lei dat die diere baie skuimerigespeekselafskeienkwyl,en ook blase op die pote (watbars en lamheid kan veroorsaak) insluit. By volwasse diere sal hulleook merkbaar gewig verloor en bulleenbere se testikels sal swel.By koeie sal melkproduksie ’nmerkbareafnametoon.

“Hoewel die meeste diereuiteindelik van bek-en-klouseer herstel, kan die siekte lei tot miokarditis (inflammasie van diehartspier) en die dood, veral bypasgeborediere.“Sommige besmette diere blyasimptomaties – dit wil sê hulletoon geen tekens van die siekte nie.Sulkedierekanegterdiesiekteoordraaananderdiere.

“Bek-en-klouseer-besmetting neigom plaaslik voor te kom – dit wilsê, die virus word oorgedra aan vatbare diere deur direkte kontak met besmette diere of besmette stalle of voertuie wat vir die vervoer vanlewendehawegebruikword.Die klere en vel van mense wat diere hanteer, stilstaande water en ongekookte voedselreste en byvoedings wat besmette diereproduktebevat,kanookdievirusoordra.Beheermaatreëlssluitin kwarantyn en die vernietiging van besmette lewende hawe en die verbod op uitvoere van vleisenanderproduktena landewatniemetdie siektebesmet is nie,”leesonsopdiewebblad.

Bek-en-klouseer bedreig vee in Limpopo

deur Hannelie Cronjé


“Bek-en-klouseerwordveroorsaakdeur ’n Aphtho-virus uit diePicornaviridae-virusfamilie. Dielede van die familie is klein (25-30 nm), nie-omvoude ikosahedrale virusse wat ’n enkele string RNS (ribonukleïensuur, die genetiese materiaal van ’n virus) bevat.Wanneer so ’n virus in kontak kom met ’n gasheersel, bind dit aan ’n reseptorvlak enontketen ’n invouing van die selmembraan. Wanneer die virusdie gasheersel binnegedring het, los sy proteïenhulsel op. Nuwevirus-RNS en komponente vandie proteïenhulsel word dangesintetiseer in groot hoeveelhede en saamgestel om nuwe virusse tevorm.Nasamestellingbarsdie

gasheersel en stel die nuwe virusse vry.”

Dit gebeur ook dat mense met die siekte besmet kan word wanneer hulle in aanraking met besmette diere kom, maar dit gebeur gelukkig baie selde. Omdat dieAphtho-virus baie sensitief is virmaagsuur, kan dit nie verspreiword na mense wanneer hulle vandiebesmettevleiseetnie.Dielaaste geval van ’n mens wat die siekteopgedoenhet, is in1967 inEngeland aangeteken en daar was al enkele gevalle in die res van Europa, Afrika en Suid-Amerika.Simptome by mense sal koors,braking, rooi sweeragtige letsels in diemonden somsblasiesopdie

velwees.’nAndervirussiektemetsoortgelyke simptome wat meerdikwels by mense, en veral by jonger kinders sal voorkom, word hand-voet-mondsiekte genoem, maar is nie verwant aan bek-en-klouseer nie, en word deur ’n ander virus in die Picornaviridae-familieveroorsaak.“Omdat bek-en-klouseer seldemense besmet, maar vinnig onder diereversprei, isdit ’nveelgroterrisiko vir die landboubedryf as vir menslikewelsyn.Boerediewêreldoor kan groot hoeveelhede geld verloor tydens bek-en-klouseer epidemies, wanneer groothoeveelhede diere vernietig word endieopbrengsuitmelkenvleisdaal.”

Inenting teen bek-en-klouseer

Volgens http://af.m.wikipedia.org bestaan daar na beweringsewehoofsoortebek-en-klouseervirusse.

“Soosandervirusse,ondergaandiebek-en-klouseervirusvoortdurend’newolusieprosesen muteer wat dit moeilik maak om ’n entstof te ontwikkel omdat daar groot variasies tussenserotipesvoorkom.Daarbestaangeenkruisbeskermingtussenserotipesnie(watbeteken

dat’nentstofvireenserotipenieteenandersalbeskerm nie) en verder kan die variante binne ’ngegeweserotipenukleotiedreeksehêwatmetsoveelas30%verskilvir’ngegewegeen.Ditbeteken dat ’n bek-en-klouseer entstof ’n hoogs spesifiekewerkingtenopsigtevandievariantbetrokkemoethê.Inentingverskafslegstydelikeimmuniteit wat kan duur vir etlike maande tot ’n paarjaar.TansverdeeldieWêreldorganisasievirDieregesondheid lande in drie kategorieë met


Simptome of tekens van bek-en-klouseer

Volgensdr.FaffaMalan,’nveeartskonsultant,word bek-en-klouseer gekenmerk deur koors enblasiesopdievoete,inenomdiemondenopdieuier.

“Partykeerkanblasiesooknogopanderdele van die liggaam voorkom soos die vulva,voorhuid,ofdrukpunteopdiebene.Blasiesbreekgouoopenerosiesontstaan.Pyn en ongemak, wat deur die letsels veroorsaakword,leitottekensvandepressie,anoreksie,toenameinspoegloop,mankheid

enonwilligheidomtebeweegofoptestaan.Letselsopdiekroonbandvandiehoewemagversteurdegroeilyneopdiehoeweveroorsaak.Inergegevallemagdiehoeweafgeskeiword,”verduidelikhy. “Ofskoondiebek-en-klouseervirusniedieplasentadeurdringnie,magaborsiesindragtigedierevoorkom.Meestevolwassediere herstel na twee tot drie weke hoewel sekondêre infeksies daartoemagleidatdierelangervatomteherstel.Moontlikekomplikasiessluittydelikeofpermanentevalinmelkproduksie,kroniese mankheid, mastitis, gewigsverlies en verlies in kondisie in.Vrekteskomgewoonlikvoorinjongdiereasgevolgvanhartspierontsteking.

“Blasieswordnieoralsgevindnie.Bysommigediereisdiegetaljongdierewataangetasis,baiehoog.Erge siekte mag ook tot skielike vrektes in ouer diere lei.Ditkomveralinsekerewildspesiesvoor,maarditisraar. “DiekliniesetekensenfelheidvanBK-siektevarieermetdiespesiewataangetasis,dieserotipeenstamvandievirus.

“Beestehetgewoonlikkoorsenontwikkelletselsopdie tong, tandvleis, sagte verhemelte, neusgate of neusspieël.Dieblasiesopdietongsmeltgewoonliksaam,barsgou,ispynlikendiedierwilnievreetnie.Ergespoegloopenneusloopisalgemeen;dieneusloopiseersslymerigenwordlateretterig. “Aangetastedierewordlusteloos,magkondisieverloor,melkproduksievalgeleidelikofvinnigenergevalinproduksiemagvoorkom.Hoefletselskom in die area van die hoefkroon en interdigitale (tussenklou)spasie,voor.Hoefletselsveroorsaakdatdiereniewilopstaannieendatdierehulbeneskudenstamp.

“Dragtigekoeiekanmoontlikaborteer.Jongkalwerskan as gevolg van hartversaking vrek sonder dat hulleblasiesontwikkel.

“Ingebiedewaarbeesteintensiefteendiesiekteingeënt word en die virus die gebied binnekom, mag dit gebeur dat die tong van sommige diere swel met erge tekens, wat soos ’n allergiese reaksie lyk.”

Die siekte kom gewoonlik in ’n minder erge graad by skapeenbokkevoor.Algemenetekenssluitkoors,mildetotergemankheidineenofmeerbenein.

“Blasiesmagontwikkelindietussenklouspasie,opdiehielenkroonbandvandiehoewe.Dieblasiesmag bars en verberg word deur voetletsels, wat veroorsaakisdeuranderoorsake.Bekletselsisdikwels nie sigbaar nie en mag as vlak erosies voorkom.Blasiesmagopdiespeneenseldeopdievulvaenvoorhuidvoorkom.Melkproduksiemagvalenrammeisonwilligomtedek.

“Ooiemagaborteer.Tot25%vanskapetoongeenkliniesetekensnieen20%hetletselsslegsopeenplek.Jonglammersenbokkiesmagvrekasgevolgvanhartversaking,sonderblasies.Insommigeuitbrake mag groot getalle lammers omval en vrek wanneergestresword.”

betrekkingtotbek-en-klouseer:bek-en-klouseerteenwoordig met of sonder inenting, bek-en-klouseervry met inenting en bek-en-klouseervry sonderinenting.Landewataangewysisasbek-en-klouseervry sonder inenting het die grootste toegang tot uitvoermarkte en daarom werk ontwikkelde lande soos Kanada, die VSA en Brittanje hardomhullestatustebehou.

“Baievroeëentstowwehetdooiemonstersvandie bek-en-klouseervirus gebruik om diere mee inteent.Hierdieentstowwehetegtersomstotwerklikeuitbrakevandiesiektesgelei.Indie1970shetwetenskaplikesontdekdat’nentstofgemaak

konworddeurslegsvan’nenkelesleutelproteïengebruiktemaak.Diehooftaakwasomvoldoendehoeveelhedevandieproteïentekonvervaardigomvirinentingtegebruik.Op18Junie1981hetdie regering van die VSA aangekondig dat hulle ’nentstofontwikkelhetteenbek-en-klouseer.Ditwas dan ook die wêreld se eerste entstof wat met behulpvangenetiesemanipulasievervaardigis.”

Volgensdr.FaffaMalan,’nveeartskonsultant,is’n vinnige reaksie uiters belangrik om ’n uitbraak vanbekenklouseertebeperk.Staatsveeartseenprovinsialeveeartsemoetonmiddellikinkennisgestelwordvanenigevesikulêresiekte.


Geskiedenis van bek-en-klouseer Net soos in Europa is die beskikbare inligting oordie ontstaan van bek-en-klouseer in Suid-Afrika nie regtig toereikendnie.Daar iswelverskillendegevalle aangeteken van ’n siekte wat netsowel bek-en-klouseerkónwees,maarditkanookandersiektesmet soortgelyke simptomeweeswaaraandie diere gely het omdat die simptome nooitwetenskaplikenmetbaiedetailomskryfwasnie.

In 1780 het ene Le Vailant ’n ongesteldheid by sy beesteas“klowsiekte”beskryfengenoemdatdiésiektedieossesepoteaangetashetdeurdatdiepoteerggeswelhetendiehoewesomsafgevalhet.

Gordon Cumming het in 1850 ook ernstige verliese ondersyosseaangemeld.Volgenssyaantekeningehet hy bietjie rondgevra en het sy Hottentot-slawe vir homgesêdathullediesiektegoedken.

In 1858 het generaal SJP Kruger aangemeld dat hul beeste tydens die veldtog teen Mahura langs die Hartsrivieraan“tong-en-klou-siekte”gelyhet.

Volgens inligting wat van die oudste inwoners van die Transvaal en Oranje-Vrystaat ingewin is, het ’nsiekte wat baie ooreenstem met bek-en-klouseer vir ’n aansienlike tyd voorgekom voordat dit amptelikerken is.Aandieander kantblykditookdatpartyvorms van bloutong in die verlede vir bek-en-klouseer aangesienis.

Die eerste amptelike rekord van bek-en-klouseerin Suid-Afrika is egter in 1892 deur ene Hutcheonaangeteken toe die siekte in Griekwaland-Wes onder die diere uitgebreek het. Hoewel die oorsprongvan die siekte nie nagevolg kon word nie, het Hutcheon genoem dat die siekte eerste in delevan Masjonaland (Suid-Rhodesië) aangemeld is, van waar dit na bewering langs die verkeersroetes deur Betsjoeanaland tot in Griekwaland-Wes, die Transvaal, die Oranje-Vrystaat en Natal versprei is.Otto Henning,wat die uitbraak ondersoek het, hetbevind dat die siekte presies ooreenstem met dieEuropesesiekte,endatditvolgensdieouerinwonersvan hierdie gebiede al vir jare lank onder die diere voorkom.

Hoewel meer as 75% van die diere wat daarmee in aanraking gekom het, ook aangetas is, is nie meer as 3% van die volwasse diere dood nie, hoewel ’n aansienlike hoeveelheid kalwers dit nie oorleef het nie. Aanvanklik het die boere alles in hul vermoëgedoen om die siekte tot die noorde van die Oranjeriviertebeperkdeurtekeerdatenigeveeoordieriviergaan,maarditwasniebaiegeslaagdnie.Vir die volgende twee jaar was daar in verskillende dele van die land uitbrake van die siekte, maar na 1895 is geen meer gevalle aangeteken nie, en dit het ooknooiternstigeafmetingsaangeneemnie.In1896hetrunderpesdiediereafgemaaienditkanmoontlikweesdatdie vee toe sóuitgesterf hetdatbek-en-klouseernieweervoorgekomhetnie.

Volgensdieamptelike rekordhetdie siekte inApril1903 in die Kaapse Skiereiland uitgebreek – deurskeepsvragte beeste wat van Argentinië af hieraangekom het. Gelukkig was dit tot twee plekkebeperk – die plaas waar die ingevoerde diereaangehouis,en’nplaaslikemelkerywaarheeneenvan die Argentynse beeste weggeloop het. Albeidiegebiedeisonmiddellikonderkwarantyngeplaasen die siek diere is met antiseptiese salf behandelen onder skoon toestande gehou waarna die perselebehoorlikontsmetis.HoewelverskeievandieArgentynse beeste op die plaas gevrek hetweenssekondêre infeksie as gevolg van blootstelling aan vuil, modderige toestande, was daar geen sterftes onderdiebeestebydiemelkerynie.TeenJulievandieselfde jaar was daar weer voorvalle van die siekte, endiekwarantynisonmiddellikweergehef.

In April 1931 het die siekte weer in die suide vanRhodesië voorgekom, en later ook in ander dele van Suider-Afrika.Die teenwoordigheidvandie siekte inSuider-AfrikaisbepaaldeureksperimenteleinentingsdeurBevan(1932),Robinson(1933),Lawrence(1935,1937), Rossiter en Alberyn (1947), en deur die Bek-en-Klouseer-navorsingskomitee in 1937.De Kock (1946)en Rossiter en Albertyn (1947) glo dat die siekte ensoöties geword het onder party spesies wild, endat hierdie diere daarvoor verantwoordelik is dat die siektesteedsinsekeregebiedevoorkom.Deurkontakmetwildwatdiesiektedra,telveediesiekteopenkomdaarvantydtottydnuweuitbrakevoor.

Bron: http://www.nda.agric.za/vetweb/History/H_Diseases/H_Animal_Diseases_in%20SA9.htm



New Holland Suid Afrika (NHSA)spogmet’nnuwereeks trekkers waarvan diespesifikasiesdoelgerig

saamgestel is vir die gebruik van vakuumplanters.Die reeks New Holland TS6-trekkers bestaan uit vier modelle, naamlik dieTS6.110(82kw),TS6.120(88kw),TS6.125(93kw),TS6.140(104kw),enisinkajuit-ofplatform-weergawesbeskikbaar.Die twee kleiner modelle (TS6.110&TS6.120)istoegerusmet 4,5 liter viersilinder-FPT-enjins wat turbogedrewe en tussenverkoel is met meganiese brandstofinspuiting,waardietweegrotermodelle(TS6.125&TS6.140)toegerusismet6,7litersessilinder-FPT-enjins in dieselfde konfigurasie.Die hoofkenmerk aan die reeks trekkersisdie“powershuttle”vorentoe- agtertoe-skakeling, beterbekendas’nnatkoppelaarin die volksmond, wat die gebruik vandiekoppelaarpedaaluitskakel en onderhoudskoste dusdrastiesverlaag.Hiermeeworddraaieopdiewenakkermoeiteloos, om met gemak van rigting te verander en sodoendetydtebespaarwatkritiekistydensdieplantproses.Dieskakelingkomplimenteer’nongekompliseerde8x8-transmissie wat ten volle gesinkronisseer is, en die trekkers kanookmet’n16x8-opsiebestelword,metofsonderkruiprattewat ’n snelheid van so laag as 300 meterperuurtotgevolgkanhê.Die trekkers se hidrouliese stelsel lewer hidrouliese vloei van 84 literperminuutwatuitersgeskikisvirvakuumplanters.Hierdieolievloeiisverstelbaaropdie

twee geslote baan hidrouliese kleppewatvierkoppelpuntebevat.Metdievloeiverstellingisgeenaddisionelevloeibeperkersinlynnadieplantersehidrouliesemotor nodig nie, wat nie net komponenteuitskakelnie,maarook lewensduur verleng deur koelerolie.Standaardtoerustingopdietrekkerssedriepuntstelselis ’n addisionele eksterne silinder virverhoogdekapasiteit,endieaanhaakvanimplimentewordvergemaklikdeurballewatinknipaan die hyserarms in stede van tradisionelepenne.Hierdeurkandie kategorie van die betrokke implimentookmaklikaangepasword deur net die regte balle teverkryindienditvereisword.Enigeimplimentkanmetdietrekker aangedryf word danksy ’n 540/1000-omwenteling-kragaftakker wat veelsydigheid meebringtydensdieapplikasie.Dietrekkersseenjinkapkanheeltemaloopmaakomtoeganklikheid te verbeter en daardeur ook onderhoud te vergemaklik.Kruislaagbandeisstandaardopdietrekkerswat van die reeks ’n baie bekostigbare en aantreklike keusemaak.Dietrekkersspogook met ’n kort draaisirkel wat tydens die plantprosesbenodigword, en meganiese voorwielaandrywing deur ’n

swaardiensvooras verseker effektiewekragoordrag.Die TS6-reeks is werkesels wat eenvoud en ook gerief aan dieoperateurbiedmetdiegemoedsrus van New Holland Suid-Afrika se landswye handelaarsnetwerk wat die produkrugsteun.’nLandwyedemonstrasieprogrammetdieTS6.140besoektansverskeiedorpeenareas.Kontak u naaste New Holland-handelaar vir meer inligting en gaan ervaar self die werkverrigting van die uiters bekostigbaretrekkers.CNHCapitalbiedookverskeiepasmaakfinansieringopsiesopdiehele reeks New Holland-trekkers, waar rentekoerse tot so laag as primaminus3%verkrykanwordopdiebetrokkeTS6-reeks.Kontaku naaste handelaar vir meer besonderhede.Virmeerinligtingbesoekwww.nhsa.co.zaofkontakOckertScheepersby0823802405.

Sien uit na planttyd met New Holland-trekkers

Die Pad Saam | 28 Die Pad Saam | 29Tindrum 13/164

Die New Holland TD5 reeks gee ’n totaal nuwe betekenis aan landbou innovering. Die 66kw TD5.90 en 73kw TD5.100 beskikbaar in 2wd, 4wd, kajuit of ROPS konfigurasie. Die 82kw TD5.110 beskikbaar in 4wd kajuit of ROPS met 430nm wringkrag. Veelsydigheid sluit in ’n “power shuttle” transmissie en die opsie van ’n fabrieks-gemonteerde laaigraaf. Kontak vandag jou New Holland-handelaar of skakel 082 380 2405.Finansieringsopsies wat jou sak pas*

JOU SUKSES - ONS SPESIALITEIT

www.nhsa.co.zawww.newholland.com

Veelsydig.*Terme en voorwaardes geld. Gestruktureerde terugbetalings beskikbaar. Onderhewig aan finansiële status.

TD5

Sien uit na planttyd met New Holland-trekkers

• Myvrouspeel’nbelangrikerolinonsboerdery aangesien sy saam met my die beplanningdoenendieboerderyhelpbestuur.

• Onshetdriekinders,TokkievanZyl(17jaar),Tiaan(14jaar)enTimone(11jaar).HulleisalmalinBethlehemindieskool–dietweeseuns in Voortrekker en sussie Timone in TruidaKestell.

• Virontspanningboerons.Nee,ekspotnet!Onsontspannawekedeurdieseunsse rugby by te woon en gaan jaarliks gedurendediewinterbietjiewildtuintoe.InDesember gaan ons met die karavaan vir ’ntydHartenbostoe.

• As ek ’n drankie drink, hou ek van

bierofbrandewynenCoke.Virmygunstelingkossoort sal ek sê, daar is darem nikswatkomby’nvleisieopdiekolenie!

• Daar is min vrye tyd, so soos reeds gemeld, woon ons maar elke naweek die kinders se rugbybyenasdaar’nooptydjieis,speelonsso’nbietjiegholf.

• Onsluistergraagafrikaansemusiek.

• VKB is baie belangrik aangesien ons al ons trekkersenimplementebyhullekoopenhulleditversien.Verderkooponsook’nklompgoedbydiehandelstak.Ditisvirmylekker om met VKB besigheid te doen, want ditisonsmenseenasdaar’nprobleemis, kan jy hulle sommer skakel en elkeen is bereidom’noproepteontvangendieprobleemuittesorteer.

Virdieeerstekeeris‘ndroëland-aartappelboervanjaar as Aartappelboer van die jaaraangewys!Johan van Zyl, eienaar van die Van Zyl

BoerderynabyWardenindieOos-Vrystaat,meenhyis’naartappelboerenhywilniksandersweesnie.Van Zyl is op Aartappels SA se jaarlikse kongresin Kemptonpark as die organisasie se NasionaleAartappelboervandieJaaraangewys.Die wedstryd word deur Syngenta geborg en is daarop gemik om erkenning te gee aan daardieaartappelboere wie se boerderye volgens hullemedeboereuitsonderlikpresteer. ‘nBoerworddeursy medeboere in sy streek benoem, waarna ’n evaluasiekomitee die Aartappelboer van die Jaaraanwys.VanZylsêditisvirhom’ngrootvoorregomdieprystewen.“Dieaartappelbedryfisvoluitdagingsenhierdietoekenning is nie net deur my toedoen alleen verwerf nie. Dit is ’n spanpoging. Sonder die samewerkingen ondersteuning van my familie, die bedryf en die plaaswerkerssouditniemoontlikgeweeshetnie.Boalles moet ek erkenning gee aan ons Hemelse Vader virsygenadedatVanZylBoerdery’nsuksesis.”SedertdiestigtingvanAartappelboervandieJaarin1987, is Johan van Zyl (Van Zyl Boerdery) van Warden indieOos-Vrystaatdieeerstedroëlandboerwatdieeersteplekverowerhet.Dieuitsonderliketoekenningis tydens Aartappels Suid-Afrika se Kongres opWoensdag11September2013aanhomoorhandig.

By Van Zyl Boerdery word aartappels weens dietopografie van die aartappellande hoofsaaklikonder droëlandtoestande verbou. Deur die huurvan bykomende grond is dit moontlik om ‘n vierjaar-rotasietydperktevolg.Van Zyl is ten nouste betrokke by kultivar- en ander aartappelverbouingsproewe wat deur die Oos-Vrystaat Aartappelwerkgroep uitgevoer word.Alvorensenigekultivargeplantword,produkgebruikwordof verbouingspraktykegeïmplementeerword,wordditeersaanstrengprestasieproeweonderwerp.Die aartappeloes word hoofsaaklik via dievarsproduktemarkte bemark en aan dieaartappelverwerkingsbedryfgelewer.Die roomvandieoeswordinspesialevenstersakkiesbemark.

JohanvanZylvanWardenindieOos-VrystaatispasaangewysasAartappelboervandieJaar2013.Hannelie Cronjéhetmethomgeselsoorsytoekenningensygrootpassie–syaartappelboerdery.

Aartappelboer wil niks anders wees nie

Johan sê:

Die Pad Saam | 30

MrErnstYzel,ChairpersonofPotatoesSouthAfrica,thePotatoFarmeroftheYear,MrJohanvanZylandMrAntonieDelport,

ManagingDirectorofSyngenta,mainsponsorofPotatoesSouthAfricaCongressandPotatoFarmeroftheYear2013

Die Pad Saam | 30


Goue wildebees haal rekordprysopveiling

“Voordieveilingwas hy ’n luitenant,

maar daarna is hy tot generaal bevorder.”

SóhetNeilSwart,’nafslaervan Vleissentraal, gesê ná diewildveilinginLimpopoinJulie vanjaar waar Generaal Rommel, ’n goue wildebees, vir ’n rekordbedrag van R1,825 miljoenverkoopis.Voorwaar’nrekordprys!

VolgensSwartisdieprysbehaaldanksy die wildebeesbul se uitsonderlik lang horings van 73,45 cm(29⅜duim).

“Daarisbaiemingouewildebeeste met horings langer as dít,”beklemtoonSwart.

Generaal Rommel is deur Braam en Lelanie Groenewald van Bela-Belagekoop.

Diegemiddeldepryswatvirgouewildebeesbulle betaal is, was R894 000. Kopers het gemiddeldR455 833 vir dragtige koeie opgedok. Die hoogste bod vir ’ndragtigegouekoeiwasR580000.

Dit was Golden Breeders se tweede jaarlikse wildveiling in Modimolle en al 200 diere wat aangebied is, isverkoop.

Die eerste rekord van die dag is met die heel eerste lot behaal toe ’n swart rooibok vir R365 000 verkoopis.DitisR5000meerasdievorigeplaaslikerekord.

Bosbokke het ook vir rekords gesorg.TweeisteenonderskeidelikR20 000 en R24 000 elk verkoop.DievorigerekordwasR14000perbok.

Die totale omset vir die veiling was R31,3345miljoen.

Barry York, stigterslid van Golden Breeders, gesels as volg op die webblad http://www.golden-breeders.co.za oor die genetiese samestelling van goue wildebeeste:

’n Dier se fenotipe (hoe hy lyk,sy voorkoms) is die resultaat van ’n komplekse interaksie tussen syoorgeërfde genetiese samestelling (genotipe) en die omgewingwaarindiedierleef.

Genewerk in parewaarvaneenstel vanelkeoueroorgeërfword.Daar word geskat dat soogdiere

tot10000paregenekanhêwathul genotipe sal bepaal. Geneverbindenhetoptalleverskillendemaniere interaksie met mekaar wat lei tot die feit dat elke dier ’n uniekeindividuis.

’n Geen is volkome dominant as dit die resessiewe vennoot keer of verbloem en dan self sigbaar word in ’n organisme waar beide die dominante en die resessiewe gene teenwoordig is. Resessiewegene kan net na vore kom in die afwesigheid van dominante gene. Dit beteken egter nie datdominante gene nou goed of resessiewegeneslegisnie.

In Labradors byvoorbeeld, word geglo dat ’n swart pels totaaldominantisteenoordiegeelpels.Swart honde wat eenders lyk, kan homosigoties wees en het twee dominante swart gene (SS), of miskien is hulle heterosigoties en dra hulle beide die dominante éndieresessiewegeen(Ss).Geelhonde kan net die resessiewe gene dra en staan bekend as homosigoties resessief (ss)ten opsigtevanpelskleur.Wanneer’nswart Labrador wat homosigoties dominant (SS) is en ’n geel Labrador wat homosigoties resessief (ss) is, metmekaarpaar,saldit leitot’n

Hoe werk die genetika van goue wildebeeste?


werpsel swart hondjies wat almalheterosigoties(Ss)is.“SS+ss–Ss”

Wanneer ’n heterosigotiese swart reun (Ss) en ’n heterosigotiese teef (Ss)paar, saldit lei tot ’nwerpselwaarvan 25% homosigoties swart (SS) is, 50% heterosigoties swart (Ss) en25%homosigotiesgeel(ss).

’n Swart heterosigoot (Ss) wat paar met ’n geel homosigoot(ss) sal ’n werpsel gee wat 50%swart heterosigoties (Ss) en 50% homosigoties(ss)is.

’n Geel reun (ss) en ’n geel teef (ss) salvir’nwerpselgeel(ss)hondjiessorg.

Gedeeltelike dominansie kom voor wanneer die heterosigotiese kleintjie anders lyk as die homosigoties dominante of homosigoties resessiewe ouers.By korthoringbeeste byvoorbeeld sal ’n rooi dier homosigoties dominant (RR) wees en ’n wit dier homosigoties resessief (rr).Paring tussen hierdie diere lei tot heterosigotiese kalfies (Rr) watnie rooi of wit van kleur is nie, maar rooiskimmel. “RR + rr = Rr”Al die kalfies verskil van hul ouersaangesien die dominante en resessiewe gene kombineer om ’n nuwe kleur te vorm. Wanneertwee rooiskimmelouers (Rr)paar,sal 25% van die kalfies rooi (RR)wees, 50% rooiskimmel (Rr) en 25% wit(rr).

By mense is die genetiese kodes wat ons velkleur beïnvloed,

baie meer gekompliseerd. Daarword geglo dat tot ses paregene betrokke is, daarom wissel velkleur van donker Afrikane tot blonde, blouoogblankes. Kindersuit ’n huwelik tussen hierdie twee groepesalgekleurdwees.Kindersvan gekleurde ouers sal in kleur wissel van feitlik wit tot feitlik swart, metdiemeerderheidgekleurd.

Dit is maar net drie verskillende voorbeelde van hoe die velkleur van ’n dier deur sy genetiese samestellingbeïnvloedkanword.

Met goue wildebeeste moet daar nog wetenskaplik bewys wordhoe die gene optree of teenoormekaaroptreeteneindediegouekleur voort te bring. Dit kan diegevolgwees vaneengene-paarwaardiegouegeenófheeltemalófgedeeltelikdeurdieblougeengedomineer word. Andersins kanveelvoudige of additiewe gene betrokkewees.

Dieretelers ken ’n F-gradering toe aan verskillende generasies diere watin’neenrigting-telersprogrambetrokkeis.MetBonsmara-beestebyvoorbeeld, sal die kalwers van ’n Bonsmara-pa en ’n Afrikaner-ma F1’s genoemword.Wanneerhierdie F1-diere weer met ’n Bonsmarapaar,saldiegevolglikekalfies F2’s genoem word. Dievolgende generasies sal F3’s, F4’s ensovoortsgenoemword.

Telersverenigings erken diere gewoonlikasopregwanneerhulledieF3-totF5-fasebereikhet.

Indien additiewe of veelvoudige gene (soos by mense) verantwoordelik sou wees vir die goue wildebees se kleur, sou die vordering in die teling van hierdie diere veel stadiger gewees het aswanneer slegseenpaargenebetrokke was? As ’n goue bul (bb) met ’n heterosigotiese blou-kruising-wildebees-koei (Bb) sou paar, sou 50%goud (bb) en 50%blou(Bb)kalwerswees.Asditdiegeval was, sou ’n F-gradering nie belangrik wees nie. Metveelvoudige gene is ’n F-gradering belangrik aangesien ’n mens ’n beter kans sou hê om ’n goue kalf tekryvan’nF3-splitasvan’nF1-dier.

Dit sou ook moeiliker gewees het omtevoorspelwatterpersentasiegoue kalwers gebore sou word deur ’n goue bul met kruising-koeie te laat paar as daar baiegene-parebetrokkewas.

Lede van die Golden Breeders het nog altyd geglo dit is veiliger om aan die kant van versigtigheid foute te maak eerder as om verwagtinge te skep waarvoordaar geen bewyse is nie, omdat dit tot teleurstelling vir nuwe telers kan lei. York spreek die hoop uitdathullehierdiekompleksegene-struktuur in die nabye toekoms sal verstaan aangesien ander telers ook probeer om die raaisel teontrafel.

Die geskiedenis van die goue wildebeesVolgens http://www.golden-breeders.co.za het goue wildebeeste van nature langs die Limpoporivier-komvoorgekom,langsdieTuli-blokvanBotswana.Vroeëreboerevandie1920’shetnahierdiediereverwysas“voswildebeeste”vanweëhulkleur.

Die eerste goue wildebeesbul is in die vroeë 1990’sdeurAlecRoughaangekeeropdieplaasSwinburneindieLimpopo-vallei.Ditisdiegebiedwaardiemeestegouewildebeestehuloorspronghet.Hullehet’nintegraledeelvandiegrootmigrasiekuddesgevormwateensop’ntydvryliktussenSuid-AfrikaenBotswanabeweeghet.

Baie min mense is bewus van die enorme hoeveelheid werk wat gedoen is om die goue wildebees te kry tot waardierasvandagis.Pionierstelershetnahierdie

diereverwysasrooiofgeelwildebeeste.Diebesluitom die naam te verander was die direkte uitvloeisel van vals beskuldigings van kruistelery tussen swart- en blouwildebeeste. Amptenare van natuurbewaringhet na swart- en blouwildebeeskruisings verwys as rooi wildebeeste. Danksy uitgebreide werk deurdr. Antoinette Kotze met DNA-monsters kon daarduidelik aangetoon word dat daar geen teken van genevanswartwildebeesinenigevandieplaaslikewildebeeskuddesvoorkomnie.

Om hierdie beskuldiging dus in die reine te bring,het Barry York, die stigterslid van die organisasie Golden Breeders, besluit om alle verwarring uit die wegteruimenopdiebenaming“gouewildebees”besluit. Die hele wildbedryf het hierdie naam soaangeneemenvandagwordditas’nrasopsyeieonderSuid-Afrikasewildsoortebeskou.


l i dv a n d i e

GROUP / GROEP

www.nupro.co.za

• Alle grane (prysbestuur)• Oliekoeke (soja, sonneblom en katoen)• Volvet-soja• Katoensaad en koringsemels• Vismeel, Gluten 60, gluten 20• Ureum, MCP, sout, molasse• Lisien, methionine, voormengsels in rumeninerte vet (Nutracor 88)• Lusern, Lusernmeel, grondbonehooi.• Inerte vet• Landboukalk

Ons dryf handel in:

Grane:Chris Schoonraad, Arnold Bender,Lex du Preez, Deonè SchoemanProteine en Vullers:Kobus Brand, Anton Loubser.

Handelaars:

Joubertstraat, Bethlehem, 9700 • Tel: 058 303 9587/9 • Faks: 058 303 7062


l i dv a n d i e

GROUP / GROEP

www.nupro.co.za

• Alle grane (prysbestuur)• Oliekoeke (soja, sonneblom en katoen)• Volvet-soja• Katoensaad en koringsemels• Vismeel, Gluten 60, gluten 20• Ureum, MCP, sout, molasse• Lisien, methionine, voormengsels in rumeninerte vet (Nutracor 88)• Lusern, Lusernmeel, grondbonehooi.• Inerte vet• Landboukalk

Ons dryf handel in:

Grane:Chris Schoonraad, Arnold Bender,Lex du Preez, Deonè SchoemanProteine en Vullers:Kobus Brand, Anton Loubser.

Handelaars:

Joubertstraat, Bethlehem, 9700 • Tel: 058 303 9587/9 • Faks: 058 303 7062

l i dv a n d i e

GROUP / GROEP

• Suiwel• Braaikuikens & lêhoenders• Skape en beeste• Lekke

Ons vervaardig volledige reekse vir:

Noord van Bethlehem:George Delport - 073 255 0350Suid van Bethlehem:Jaco Delport - 082 889 7200

Bemarkers:

www.nupro.co.zaJoubertstraat, Bethlehem, 9700 • Tel: 058 303 9587/9 • Faks: 058 303 7062


Insulated Panel Manufacturers

Echo spesialiseer in geïsoleerde hoenderhuise

Staalstrukture, geïsoleerde panele, IBR “widespan”-sinke, betonvloere van gehalte

Skakel Echo vir ‘n volledige “turn-key”-projek vir hoenderhuise landwyd

EIPM kan werklik die volledige konstruksie van ‘n pluimveehok hanteer en ‘n suksesvolle projek lewer binne redelike tydskale, teen die regte prys en met uitstekende afwerking

en die gehalte wat EIPM van die res onderskei.

Pieter BuitendagTel.:082 803 1104E-pos:[email protected]

Hannes NelTel.:082 808 8353E-pos:[email protected]

ECHO SMOOTH 200ECHO SMOOTH 100

SIDECHO

SidEchoEcho se nuwe “side ventilation”-huise bied baie voordele aan die moderne hoenderboere. Hierdie hok neutraliseer die buite-temperatuur in uitermate koue of warm areas en het dus die vermoë om konstant beter te presteer ten spyte van weersomstandighede. Kontak Echo vir die totale oplossing.

Straatadres:Solidum-gebouMundtstraat 328, WaltooPretoria, Suid-Afrika

webblad:www.echocoldrooms.co.za

Posadres:Posbus 1860, Silverton0127, Suid-Afrika

Kantoornommers:+27 12 803 9490+27 12 803 0605

Faksnommer:+27 12 803 7621

Echo Smooth 200 en 100 albei met Chromadek-plafonne en afwerking van hoë gehalte.

Admin en kwotasies: Lizelle Kritzinger: 012 803 9490 of [email protected]


Pieter BuitendagTel.:082 803 1104E-pos:[email protected]

Hannes NelTel.:082 808 8353E-pos:[email protected]

ECHO SMOOTH 200ECHO SMOOTH 100

SIDECHO

SidEchoEcho se nuwe “side ventilation”-huise bied baie voordele aan die moderne hoenderboere. Hierdie hok neutraliseer die buite-temperatuur in uitermate koue of warm areas en het dus die vermoë om konstant beter te presteer ten spyte van weersomstandighede. Kontak Echo vir die totale oplossing.

Straatadres:Solidum-gebouMundtstraat 328, WaltooPretoria, Suid-Afrika

webblad:www.echocoldrooms.co.za

Posadres:Posbus 1860, Silverton0127, Suid-Afrika

Kantoornommers:+27 12 803 9490+27 12 803 0605

Faksnommer:+27 12 803 7621

Echo Smooth 200 en 100 albei met Chromadek-plafonne en afwerking van hoë gehalte.

Admin en kwotasies: Lizelle Kritzinger: 012 803 9490 of [email protected]


Soil fertility management

Oneoftheprimaryusesofcovercropsis to increase soil fertility. These typesof cover crops are known as “greenmanure”. They are used tomanage arangeofsoilmacroandmicronutrients,aswellastostimulatethelivingmicrobial

biomass,whichisallimportantwhentryingtoincreasesoilfertilityandsoilproductivity.Theprimaryintentionofcovercroppingistoprovidefoodfortheunseenmicrobesworkingforusinthesoil.

Green manure crops are commonly leguminous.They are high in nitrogen,which is fixed in nodulesfromtheavailableatmosphericN,bydifferingstrainsof Rhizobium spp. bacteria and can often providesome of the required quantity of nitrogen for cropproduction.

Greenmanurecropsaregrownforaspecificperiodandthenploughedunderor leftonthesoil surfaceasamulch,beforereachingfullmaturityinordertoimprovesoilfertilityandquality.

Legumes have the unique ability to convertbiologically unavailable atmospheric nitrogen gas(N2) to plant available nitrates (NO³) through theprocesses of immobilization and mineralization in

conjunctionwiththeRhizobiumstrainsofsoilbacteria.Cover crops canalsobe usedas “catchcrops”whichareusedtoretainandrecyclesoilnitrogenas well as the other macro nutrients and micronutrients already present in the soil profile. Thecatchcropinthiscasetakesupresidualnitrogenremaining from fertilisation of the previous crop,as well as all other nutrients necessary for plantgrowth. This prevents loss of nitrogen throughleaching,gaseousde-nitrificationorvolatilisation.

The nitrogen tied up in the catch crop biomass isreleased back into the soil once the catch cropis managed, and begins to be digested by the soil microbes.

Soil quality management

Covercropscanalsoimprovesoilqualitybyincreasingsoilorganicmatterlevels.

Increasedsoilorganicmatterenhancessoil structure, as well as thewater andnutrientholdingandbufferingcapacityofsoil.

Cover crops can perform multiple functions in anagro ecosystem simultaneously. However they canbe grown for the sole purpose of preventing soil

Advance Seeds discuss cover

crops

Theworldpopulationcurrentlystandsatapproximatelysevenbillionpeople,andwillincrease

significantlyinthenextdecadeortwo.Thismeansthatournaturalresourceswillbeplacedunderincreasingpressuretoprovideforthemassesatlarge.Oneofthesenaturalresourcesistheavailablearableagriculturallandtoprovideaneverincreasingsupplyoffoodtofeedthisgrowingpopulation.Itmaynotcomeasasurprisetomostthatsevenbillionpeoplegettheirsustenancefromthe20cmoftop-soilthathasbeenprovidedforbyMotherNature.Itisthereforeimperativethatthisnaturalresourceiscaredfornowmoresothaneverbefore.Covercroppingcanprovideoneofthemeansofcaringforourarableland.Cover

croppingisanold, sustainable, goodagriculturalpracticewhichhas been used forcenturies,butinrecenttimes has been largely forgotten asatechnique.Todaycovercroppingisgrowing in its use in small scaleaswellascommercialagricultureassoilsbecomedepletedthroughlessthanoptimummanagementtechniquesthewholeworldover.Acovercropisacropplantedprimarilytomanagesoilfertility,soilquality,water,weeds,pests,diseases, biodiversity and wildlife inanagro-ecosystem.This

ecologicalsystemismanagedandshapedlargelybyhumansacrossarangeofintensitiestoproducefood,feedandfibre.Farmerschoosetogrowandmanagespecificcovercroptypesbasedontheirownneedsandgoals,influencedbythebiological,social,cultural,andeconomicfactorsofthefoodsysteminwhichfarmersoperate.


erosion.Soil quality is managed to provide optimumconditionsforcropstoflourish,andcanbedefinedas:

Soil quality is thecapacity of a specific kindof soilto function, within natural or managed ecosystemboundaries,tosustainplantandanimalproductivity,maintain or enhance water and air quality, andsupporthumanhealthandhabitation.

Water management

According to the United StatesDepartment of Agriculture Natural Resources Conservation Service, covercrop biomass, which is mulched ontothesoilsurfaceactsasaphysicalbarrierbetween rainfall and the soil surface,

allowing raindrops to steadily trickle down throughthesoilprofile.

Covercroprootgrowthresultsintheformationofsoilcanals (pores) which in addition to enhancing soilmacrofaunahabitatprovidespathwaysforwatertofilter into the soil profile rather thandrainingoff thefieldassurfaceflow.

Covercropscanbeusedasmulchtoconservewaterbyshadingandcoolingthesoilsurface,bycreatinga micro-climate between the top of the soil andthebottomofthemulch layer,especially in regionswherewaterforcropproductionisinshortsupply.

Weed management

Athickcovercropstandoftencompeteswell with weeds and will prevent mostgerminatedweedseedsfromcompletingtheirlifecycleandreproducing.

Cover crops left on the soil surfacedrasticallyreducelighttransmittancetoweedseedsandthereforereduceweedseedgerminationrates.

Certain cover crops are known to suppress weedsthroughallelopathy.

Allelopathyreferstothebeneficialorharmfuleffectsofoneplantonanotherplant,bothcropandweedspecies,bythereleaseofchemicalsfromplantpartsby leaching, root exudation, volatilization, residuedecompositionandotherprocesses inbothnaturalandagriculturalsystems.

This occurs when certain biochemical cropcompoundsaredegradedthathappentobetoxic

to,orinhibitseedgerminationofotherplantspecies.SomeexamplesofallelopathiccovercropsareAvena strigosa (Saia oats or Black Oats), Secale cereale (Rye), Vicia Villosa (Hairy Vetch), Trifolium pratense (RedClover),ForageSorghumspp.(Sorghum-Sudangrass hybrids) and certain species in the Brassica family,particularlymustards.

Disease management

Allelopathic properties of cover cropscanalsobreakdiseasecyclesandreducepopulations of bacterial and fungaldiseases and plantparasiticnematodes.

Pest management

Somecovercropsareusedasso-called“trap crops”, to attract pests from thecropofvaluetowardwhatthepestseesasamorefavourablehabitat.Trapcropscan be established within crops, withinfarmsorwithinlandscapes,aspartofan

IntegratedPestManagement(IPM)program.

Other cover crops are used to attract naturalpredators of pests by providing elements of theirhabitat.Thisisaformofbiologicalcontrolknownashabitataugmentation.

Diversity and wildlife

Covercropsmaybeusedforanumberof different purposes, such as the onesmentioned above. When consideringHabitat Diversity and Wildlife on the farm,suitablecovercropsoftenproducehavens for wildlife as well as varied feed

opportunities.Covercropmixesarebetteremployedifthis isthepurposeonthefarm.Thediversity intheabove ground matter is mirrored with the diversity in thebelowground,rootmaterialandstructuresforthesoilmicrobestofeedonsuccessfullyandmaintainsoilfertility.

Conclusions

Cover crops are a sustainable management tool;they are not quick fixes or “silver bullets” for yearsof soilabuse,and shouldbe incorporated intoanycroppingprogramwheretimingsandrotationsallow.

FormoreInformationcontact:NielsHarmuth–AdvanceSeed–0117625261SimonHodgson–SACCS–0317851581DeanMiller–AdvanceSeed–0117682561

Die Brasiliaanse grasse Brachiaria brizantha (marandu) en Panicum

maximumcvMombasakanboerese drakrag drasties verhoog, is in plaasliketoestandegevind.Diéversekering kom van boere wat dit reedsgevestighet.Meeras15000hadaarvanisreedsgeplant.Ditkan groot voordele vir Suid-Afrika seveebedryfinhou.

Gielie Nieuwoudt, bemarkingsdirekteur van Brazseed, die alleenverskaffer van die grassaad van ’n Brasiliaanse saadmaatskappyFacholiinSuid-Afrika en die res van Afrika, sê dat hierdiegeen“wondergras”isnie.Maarasditopdieregtemaniergevestig en bewei word, kan dit vir ’n omwenteling in die veebedryf sorg–enditisreedsbesigomdittedoen.“Ditworddaagliksduidelik uit die meer as 15 000 ha wattussenOktoberverledejaaren Februarie vanjaar gevestig is en weeklikstoeneem.”

Toetse wat in Pretoria gedoen is by die Labworld-laboratorium, ’n verskaffer van ontledingstoestelle en gebruik word deur Animal Nutrition and Health (’n maatskappywatadviesoordierevoeding gee), toon dat die

proteïeninhoudvan Panicum maximumcvmombasasowat12%(droëmateriaal,(DM))is–dit is ongekend vir meerjarige grasse.Plaaslikeeenjarigegrassesegemiddeldeproteïeninhoudwissel tussen 8,6% en 16,9%, maar dit moet jaarliks teen groot produksiekostehervestigword.Plaaslike meerjarige grasse se proteïeninhoudisgemiddeld8,8%.

“Hierdiegrassemoetelkeagttottien jaar hervestig word, maar stofdieplaaslikegrasse–selfsdieeenjariges–uitwatproteïeninhoudbetref.Diésyfersisnieuitdieduimgesuignie;ditiswetenskaplikbepaalenbeskikbaar,”sêhy.

Omwenteling

Onderbesproeiingisdiegemiddeldeopbrengsvanmombasa30t/hatot40t/ha.In droëlandtoestande toets Brachiaria brizantha (marandu) ’nproteïeninhoudvan10%DM.Innormaletoestandewordgemiddeld14t/haopdroëlandgeproduseer,maardiemarandu word net aanbeveel vir omgewings waar die gemiddelde jaarlikse reënval bo 300 mm is.Metbuitengewonegoeiereëntoestande–700mm–isdieproduksietot20t/ha.

Dit blyk selfs in dié vroeë stadium dat die grasse vir ’n drakrag-omwenteling in Suid-Afrika kan sorg.Inminderas40jaarhetdieselfdegrassegehelpomdieBrasiliaansebeesstapelvanminderas 10 miljoen tot die huidige meer as205miljoentelaatklim.

“Suid-Afrikahetasontwikkelendeland ’n groot behoefte aan vleisproduksie,”meenNieuwoudt.“’nBeesboerwatniegenoegweiding het nie, word dikwels gedwingomsyspeenkalwersteverkoop,entussenFebruarieenAprilvanjaarhetspeenkalfprysevolgensdieRooivleisprodusente-organisasie van R18/kg tot R14,99/kggedaal.Ditbeteken’nverliesvanR660op’ngemiddeldespeenkalfvan220kg.

“’nBoermet150speenkalwersse verliese kan net daardeur ’n reusagtigeR100000beloop.Deuregterdié150dierevir150daeopdie Brasiliaanse gras te laat wei, kan’nboergemiddeldR3500perkalfmeerkry,”meenNieuwoudt.Dit beteken dat waar hy R495 000virsy150speenkalwerssoukry(150x220kg=33000kgvleis,vermenigvuldig met R15/kg), hy R525 000 kon kry (R3 500 ekstra x 150kalwers).

Plant grasse só Mnr.EduardvanRensburg,plaasbestuurderopRoodepoort,Mookgopong,dieplaasvanmnr.JacovanderWalt,het20hamombasaonderbesproeiingen20hamaranduopdroëland. Aandiebeginisproblemeondervind,“wantonshetverstaandat dié gras álle mededinging oorkom,”maarjongosgras,wat’nalgemeneprobleemdaaris,hetdiegrasseuitgedruk.“Wanneerons dit nou vestig, laat ons eers diejongosgrasopkomnadatdiesaadbedgemaakisenspuitalles

Johan Coetsee van Landbouweekblad gesels met die mense van Brazseed

Is Brasiliaanse grasse die antwoord vir beesboere se weidingkwessies?


dood voor ons die Brasiliaanse gras plant.” Hulbesproeiingslandewordgedisenomgeploeg,’nfynsaadbedword gemaak, daarna word die saadmet’nplantergesaai,met’negtoegesleependiegrondmettrekkersvasgetrap,spoorlangsspoor.

Watdroëlandbetref,isstappeeen en twee dieselfde, waarna die marandu met ’n Monosem-plantergesaaiwordinryevan0,9muitmekaar.

“Onsplantdubbelomop0,45ryetekom–dieekstra‘trap’vandietrekker- en werktuigwiele verseker goeieverdigtingbo-opdiesaaden dit is dus nie nodig om agterna diegrondvastetrapnie.”

Wat bemesting betref, word 150 kg4:3:4metplanttydtoegedienentweewekenáopkoms100kgammoniumnitraatsulfaat(ANS).Verder kry die gras 15 kg KCl deur diespilpuntbesproeiingstelsel.Vierwekenáopkomskrydit’n vloeibare mengsel van CAAN+B+MOteen200l/ha.Náelke sny en/of beweiding kry dit ’n vloeibare mengsel, bekend as 5-0-1,teen200l/ha.

Nadat die gras die eerste keer gevestig is, is gevind dat dit nie vantéveelwaterhounie–ditwil eers vir sowat twee tot drie wekenáopkomsvogstreservaar.“Daarnakanjy1200mmwaterpergroeityd gee, want wanneer die grasvolwasseis,soekditwater.Asjyditietwatwilrem–ditmagsomsnodig wees, want die gras groei maklikonderjouuit–moetjynetdiewaterverminder.

“Soosenigenuwegewas,isdaarskoolgeldbetrokke.Onshetaandie begin duur betaal, maar gou geleer,”sêVanRensburg.

’nPaaraspektewaaropgeletmoetword:

• Verdig lande goed ná vestiging.“Wanneerjydeurjoulandloop,moetjynet’nvoetspoorkanlaatenditnieintrapnie.’nRoller werk nie goed nie, maar met dietrekkerwielspoorkanjynievirbetervranie.”

• Moenienáopkomsteveelwatergeenie.“Onsondervindingis dat as dit te vinnig te veel water kry, die grasse nie genoeg

weerstand teen breëblaaronkruide hetnie.”

• Moenie dat breëblaaronkruid jou bekommer nie.Spuitbloot’ndoderteen4l/haas onkruide by die sesblaarstadium kom.

• Hy meen die grasse moenietedrukbeweiwordnie.“Andersasmetvingergrasse,hetons ’n vinnige beweidingstelsel van‘topping’,waarditnietekortbeweiwordnie.Beesteroteervinnigdeurkampeendiegras word nie tot laer as 300 mm afgeweinie.”

• Stingels moet so min moontlikafgetrapwordommaksimum vegetatiewe groei teverseker.“Waardiestingelsafgetrapis,moet’nnuwespruitvormpleksdaarvanomregstreeksuit die bestaande stingel te groei –vandaardie‘topping’-stelsel.”Hyroteer200kalwersop’nspilpuntsirkelvan20hatussen12en16dae.’n‘Koekskyf’-stelselwordgebruik, met verskuifbare elektriese heinings.Houkralerondomdielandis’naanbeveling,“wantjywilnieregtigdiebeesteopdiegraslaatslaapnie”.

• Wat dragkrag betref, gaanditopelkeplaasverskilvanweë bestuur, bemesting en grondvrugbaarheid.

Het dié grasse ’n hoër drakrag as ander grassoorte? Van Rensburg meen met kommersiële beeste gaan dit ’n ander storie wees asmetkalwerswatopdiegrasuitgroei.“Kommersiëlebeesboeresal ’n akkurater syfer kan gee van hoeveel GVE/ha bereikbaar is, maar ek meen ek sal met gemak 5 GVE/haonderbesproeiingdra”.

By droëland-beweiding is waargeneem dat beeste die Brasiliaanse gras bo ander

aangeplantegrasseverkiesendat dié gras minder verwelk as die anderaangeplantegrasse.

By hooimaak moes hulle by een geleentheid die helfte van ’n sirkel snyenbaalomdatdiegras“onderonsuitgegroeihet”.Dieopbrengswasgoed–sowat8tonDM/ha.

Aanvanklikhetdiegrasse“niegoed gelyk na die sny, baal en die uitrydaarvannie.Totonsverbasinghet die gras ná vier weke mooier asoorspronklikgestaan.”

Omdatdiesaadprysredelikhoogis, is die gras duur om te vestig, maar as dit egter 10 jaar kan hou, is dit deur en deur die moeite werd, meenVanRensburg.

Vereistes

Grondontledings is belangrik voor vestiging, want baie geld wordvir’nlangtydperkbelê,sêmnr.WernherOtten,tegniesebestuurdervirBrazseed.Ditisbelangrik dat die bestaande grasse en/of onkruid eerstens


Die Pad Saam | 43

behoorlikmet’nchemiesedoder behandel en daarna uitgedisword.Daarisgevinddatmededinging ontstaan wanneer onkruid en bestaande veldgrasse tussen jong, gevestigde Brasiliaanse gras voorkom, wat die graskanbenadeel.

Die saadbed moet fyn en ferm wees,waarnaaanplantingkanplaasvind.Tiendaenadatonkruiddoderfinaalgespuitis,is die land gereed om die gras tevestig.Vanafplanttydtot

die eerste beweiding kan 70 daeduurmetbesproeiing,en90daeopdroëlandinnormalereëntoestande.

Boere moet daarteen waak om diegrasoptekleinlappiesgrondte vestig en dan wonderwerke teverwag–sowat15habehoortdie minimum te wees vir goeie resultate.Marginalegronde–soosuitgewerktegraanlande–isideaalomdiegrasoptevestig,want ná ’n siklus van die gras daarop,isdieorganieselewein

diegrondteruggeplaasenkanditweer vir iets anders aangewend word.

Mombasa word teen ’n plantdigtheidvan10kg/havirspilpuntbesproeiingaanbeveel,terwyl marandu ideaal is vir droëlandtoestande.Marandumaak wêreldwyd sowat 45% uit van alle grasse van die BrasiliaansemaatskappyFacholiindroëlandtoestande.Dieeienskappevandietweegrassewordindietabelsaamgevat.

Opsomming

• Die Brasiliaanse grasse moet elke agt jaar tot tien jaar hervestig word, maar stof selfs eenjarige gewasse uit wat proteïeninhoudbetref.Ditisegtergeen“wondergras”nie,enmoetregbestuurword.

• Van die boere meen die Brasiliaanse grasse kan boere instaatstelommeerveeopmindergrondaantehou,veralonderkleinbesproeiingstelsels.

• Uitstekendegroeiisbygroepekalwersverkry–selfsaskompensatoriesegroeiinaggeneemword,saldaargroepeweeswatmet’nfosfaatlekasbyvoedingtussen1,2kg/dier/dagen1,5kg/dier/dagingewigtoeneem.

Brachiaria marandu Panicum maximum cv MombasaKaraktereienskappeGroeisiklus Meerjarig–8jaartot10jaar Meerjarig–8jaartot10jaarGroeiwyse Stoel StoelGroeitempo 80 dae 80 daeWeiding/snyhoogte 25cm–beweitotenkelhoogte(30cm) 30cm–beweitotenkelhoogteDM 14 t/ha/jaar 20 t/ha/jaar - 28t/ha/jaarRu-proteïeneasDM 10% 12-13%Aanvaarbaarheid:Goed Goed GoedVerteerbaarheid Goed Goed Groeiwyse Stoel Stoel

VerdraagsaamheidDroogte:Medium Medium MediumNattigheid(vloed):Laag Laag LaagKoue:MediumDroogte:Me-dium Medium Medium

Aanplanting/saaiGrondvrugbaarheidvereiste Medium, 3% tot 7% klei HoogPlanttyd:Reën Sept.totFeb.–droëland Aug.totMrt.besproeiingBemesting Volgens grondontleding (wissel) Volgens grondontleding (wissel)Plantdiepte 2cm 2cm

Plantmetode Rye, uitsaai, regstreeks (onbewerk) of enige konvensionele metodes

Rye, uitsaai, regstreeks (onbewerk) of enige konvensionele metodes

Gebruike Voer, kuilvoer, deklaag Voer, kuilvoer, hooi en weiding

Die Pad Saam | 42

Die Pad Saam | 43Die Pad Saam | 42

Die Pad Saam | 45

Hoe-hoe-hoe sêjy,OupaUil?

Totophierdiedagentydkry’nuilsehoe-hoe-hoeditregom’ngeselskapstiltemaak,ofjou onrustig in die klein ure van die nag te laat rondrol.Wantjyverwagnoumaareenmaal

slegtetydingasjydiekenmerkendegeroephoor.Maar ook hier is dit ’n geval van onbekend maak onbemind, want uile berokken ons geen skade nie.Inteendeel,hullehelpkeerjuisdatmuise,rotte,molle, slange en insekte skade aanrig, want hierdie diereisdieuilsestapelvoedsel.

DisomtrentnetdiesprokieskarakterWinniethePoohwat ’n uil as beste vriend het, en uit my kinderdae onthou ek stories waar die diereryk hulle dikwels tot OupaUilgewendhetvir’nstukkiewyseraad.Uileisbyuitstektoegerusomindienaghuljagwerktedoen.Hulgroot,rondeoë,watsoosonsmenses’n,vooropsygesigsit,maakdathyuitstekendkansienindienag.Dieoëworddeuroogledeenook’nknipvliesbeskerm,enonsleesopwww.mieliestronk.comdatuilehuloëtoemaakwanneerhullehulprooiindiehandehet.Hullesinvirrigtingengehooris net so fyn ontwikkel sodat hulle die fynste geritsel van’nslangof’nmolkanoptel.Hullesterkvlerkehelphulleomgeruisloosenblitssnelopdieprooiaf te vlieg, en hul kloue is sterk genoeg om selfs ’n haasoptetel.Methierdieklouedrukhysyprooivasterwylhymetsyskerpensterksnawelstukkevandievleisafskeuromteeet.

Syonheilspellendegeroepismeestal’ngesprekmetander uile, met wie hy volgens navorsing uitstekend kankommunikeer.Volgens die bron is daar sowat twaalf verskillende soorteuileinSuider-Afrika.Alhierdiespesieseetslegslewendediere,“vaninsektetotsoogdieresogrootsooshase.’nPaarsoortevreethoofsaaklikvisse.Hulleslukgewoonlikhulprooiheelin.Onverteerbaredele van hul kos, soos bene, hare en vere, word saamgepersenaskleinkompaktebolletjies

opgebring.Ditworduilballegenoem.

“Diemeesteuilehetookdiegewoonteomaltydopdieselfdeplektegaansitwanneerhullehulprooiverslindhetendiekosverteer.As’nmensweetwaarsó’nplekis,kanjydaarbaievandieuilballebymekaarmaakensaamneemomteondersoek.Dieballekanontleedwordomtebepaalwattersoortprooidieredieuilalmalgevanghet.”

Die feit dat uile se vlerke baie groot is in verhouding tot die res van die uil se lyf, is die rede dat uile so saggies kan beweeg, want hulle het nie nodig om hulvlerkevreeslikbaieteklapomtebeweegnie.Methierdiesagte“aanval”oorrompelhulledusmaklikhulleprooiomdatdieprooihulleniekanhooraankomnie.Ná die nag se jagtogkniphierdie roofvoëls bedag ’n uiltjie enkamoefleerhulself goed tussen bome se takke, blare, rotse en skadukolle.Wanneer jy volgende keer die uilseroephoor,wees dus gerus dat hy nie daar is om vir jou slegte nuus te bring nie, maar jou eerder van die rotte en molle in jou tuin teverlos.Bron:www.mieliestronk.com

Waarsoudiestommeuiltogsyslegtereputasievandaan kry? Hierdie voël wat sy bedrywighede indienaguitvoer,wordasboodskappervanonheilbeskou,asvoorbodevandiedood.Entogis hy nie die enigste voël wat die donker bo die ligverkiesnie,envervulhyboonop’nbelangriketaakwanneerhygeruisloosneerswiepominsekteenknaagdierewatskadeaanrig,teverslind.Hannelie Cronjé het gaan nalees oor hierdie misterieusevoël.

Die Pad Saam | 44

Die Pad Saam | 45

Die nonnetjiesuil

Die vaal nonnetjiesuil met sy lang vlerke, lang bene en kort vierkantige stert is die algemeenste van die uilsoorte wat in Die Pad Saamseverspreidingsgebiedvoorkom.Afhangendevandiesubspesieishierdieuilesowat25tot45cmhoogmet’nvlerkspanvan75tot110cm.Dienonnetjiesuilsestertse vorm is die een kenmerk wat hom van ander uile onderskei wanneer hy in vlug is, en ook die swaaibewegings van die geveerdebene.Hierdie uile verkies om aan die some van bossebometejag.Hullegeluidlosegevliegword toegeskryf aan die getande voorkoms vandievlerkverewathelpomdielugvloeioordievlerkeoptebreekomsodoendeturbulensie en die geraas wat daarmee gepaardgaan,teverminder.Disveralknaagdieresoosrottewatdeurloopwanneernonnetjiesuileopetebesluit.Navorsinghetdaaropgeduidat’nuil’nknaagdierpernagkaneet,terwyl’nbroeipaarenhulkleintjiesmaklikkortemettekanmaakvantot1000diertjiesperjaar.Die nonnetjiesuil se broeiseisoen begin gewoonliklaatinMaartofvroeginApril.Wanneer daar baie kos is, en in die warmer gedeeltes van die streek sal hulle enige tyd vandiejaarbroei.Diewyfielênormaalwegsotussenvierenseweeiers.Virdietydterwyldiewyfiebroeiendiekleintjiesversorg,sorgdiemannetjiedatdaarkosopdietafelis.

Knip knaagdiere se draadjie kort met uilkaste

Een van die grootste bedreigings vir boere is knaagdierbesmettings wat elke jaar oesverliese van miljoene rand veroorsaak. En dit gaangeensinsbeterinonsstedenie–beideKaapstad

enJohannesburghetreedsopenlikoorlogteenrotteverklaar.Die ideale manier om knaagdierbevolkings op dieplaas én in die stad te beheer, is om ’n nonnetjie-uil-kas te installeer. Die nonnetjie-uil is een van diesuksesvolste en mees wydverspreide predatore opaardeen’nenkelepaarkanmeeras2000knaagdiereperjaarverslind.EnomdiéredeisJoJoTanksgaandeoorsynonnetjie-uilkaswatnoubeskikbaaris.Rod Cairns, besturende direkteur van JoJo Tanks,

verduidelik: “Die beheer van knaagdiere metkonvensionele metodes, soos gifstowwe, is nie net duur nie, maar kan ook ’n reuse- negatiewe invloed opdieplaneetenonsekostelselshê.Gifstowwesteldie gehalte van gewasse, plaaslike watervoorraaden die bevolking van gewenste makgemaakte en

Die Pad Saam | 44

Riglyne om roofvoëls en uile aan te moedig om met knaagdierbestuur te help

• Plantsitplekkerondomenindielanderyeomdievoëlstehelpomknaagdiereindiegewaslanderyetevang.

• Dit is raadsaam om ’n skoongemaakte strook van ten minste 2 m breed rondom die landerye tehê,metsitplekkeindiéstrook.

• Sitplekkevirroofvoëlskanvan3mx50mmbloekomofpopulierpalegemaakwordengeplantwordsodathulle2,4mbokantdiegrondoppervlakuitsteek.

• Sitplekkeviruilekankorterwees–1,6mx30mmbloekomofpopulierpalewattot’nhoogtevan1,4mgeplantword.

• Langbloei-assevandiesisalplantkanookviralbeisoortesitplekkegebruikwordomkostetebespaar.Langenkortpalebehoortop50mafstandeopdiebuiterandevandiebewerktesonegeplantteword.

• Geendwarsarmsmoetopdiesitplekkeaangebring word nie omdat vorige ervaring daaropduidatdievoëlsreguitpaleverkies.Onbehandeldehoutisdiebeste.

• Omuileendagroofvoëlsnadiesitplekketelok,isditraadsaamomlaatmiddag’npaarhandevolgebreektegraanrondomdiesitplekketestrooi.

Nagmuise sal gou genoeg die kos ontdek en uile enroofvoëlsnadiesitplekketoelok.

• Waarsitplekkenabyheiningsopgerigword,isdit raadsaam om lemmetjiesdraad van heinings af te verwyder omdat uile dikwels in die dorings vasgevangwordwanneerhulleprobeeromopdieheiningstegaansit.Ditgeldveralvlei-uile,nonnetjie-uileengevlekteooruile.

• Indien gewaslanderye se heinings gladde draad het,kandieheiningssestutpalegemodifiseerwordomasuil-enroofvoëlsitplekketedien.Geen knaagdierdoders behoort gebruik te wordsolankdaarroofvoëlsitplekkeisnie.Indienknaagdierdoders nodig word, moet diesitplekkeverwyder word.

• Knaag-dierkos-voorraad. Dit kan die moeite werd wees om ‘n bietjie graan rondomdieroofvoëlsitplekkebuite die grensheining te strooi sodat knaagdiere aan die onmiddellike gebiede rondom diesitplekkegewoondkanraak.

Kontakbesonderhede vir meer inligting oor ’n knaagdierbestuursprogram

• Dr.GerhardHVerdoorn(PhDSintetieseOrganieseChemie,UniversiteitvanJohannesburg),GriffonGifinligtingsentrum,Mozartweg6,Risidale2195,Johannesburg,Suid-Afrika,ofskakel0824468946,stuur’nfaksna0118052222of’[email protected].

• DieGriffonGifinligtingsentrumhet’n24uurvergiftigingsnoodhulplyn,naamlik0824468946.

wilde diere en voëls in gevaar. DieJoJo-uilkas bied aan beide boere en omgewingsbewuste stadsbewoners ’n kostedoeltreffende en ekovriendelike manier om van rotte ontslaeteraaksonderomdieplaneettebenadeel.Enomdatnonnetjie-uilenie so territoriaal soos ander roofvoëls isnie,kanjy’npaarkasteoralopjoueiendom installeer om jou groeiende knaagdierbevolking doeltreffend te beheer.”Nonnetjie-uile reguleer ook self hoe hulle aanteel in ooreenstemming met die rotbevolking van ’n spesifiekejaar. Indien daar ’n ontploffing inknaagdierbevolkings is, kan hulle tot 20 kuikens uitbroei omdat kos dan volop is. In die maer jare lê hullemindereiersensóishulledusperfektebondgenote.Nonnetjie-uileteelveralvan Augustus tot September in die

Wes-KaapaanenvanMaarttotMeielders.Dr. Gerhard H. Verdoorn en dr.Rudi Erasmus, beide uilkenners, het meegehelpmetdieontwikkelingvandieJoJo-uilkas.Die ontwerp van die uilkas maakdit uiters geskik om teen ’n muur gemonteerteword,ofop’npaalteplaas (die paal se steunplaat wordingesluit wanneer jy een van die uilkaste koop), of om dit op ’n platoppervlakteteplaasdeurdiepaalsesteunplaataftesnyendieonderkantwaterpastemaak.Kryvandag’nJoJo-uilkas–disregtigdie verstandigste manier om rotte te beheer.Vir meer inligting, besoek die webblad by www.jojotanks.co.za of skakel die kantoor by 013 262 3021

Die Pad Saam | 46

JoJo Tanks is Suid-Afrika se voorste verskaffer van oplossings vir vloeistofberging in poliëtileentenks vir die gebruik van water, kunsmis, chemikalieë, sanitasie en brandstof van tot

20 000 liter.

Die landboureeks sluit in silotenks (200 liter tot 17 000 liter), vertikale tenks (750 liter tot 20 000 liter), tenkstaanders vir beide silo’s en vertikale tenks, horisontale tenks, septiese tenks en ’n

verskeidenheid drinktrôe en voerbakke, hondehokke, dromme en blikke.

Alle JoJo Tanks het ’n agtjaarwaarborg en die vertikale, horisontale en septiese tenks spog met gehaltesertifisering van die Agrémentraad van Suid-Afrika. Dié sertifisering verteenwoordig die

amptelike onderskrywing van die tegniese meriete van JoJo Tanks se produkte.

LANDBOUPRODUKTE IS ONS BESIGHEID

013 262 3021 www.jojotanks.co.zaJoJo-Tanks-South-Africa @JoJo_Tanks

Die Pad Saam | 46

KobusGermishuysis’nplaasseunwat in die Rust de Winter-omgewinggrootgewordhet.Sypamoeshulleplaasin1989prysgeetoedituitgekoopisvirdiedestydseKwandebele-tuisland.Hyhet in 1994 grond tussen Nylstroom (Modimolle) en Warmbad (Bela Bela)gekoop.InOktober1996hethullenederig met grenadellas begin eksperimenteer.100planteisaangeplantomtekykofditin die omgewing sou aard en hoediedrakragsouwees.Metkontantgewassewatgeplantis, het hulle geld gegenereer ensoplekgemaakvirmeergrenadellas.Van die begin af was Kobus positiefoordieaanplantings,of dalk, sê hy, was hy net dom genoeg! “Daarwasmaarminboereindieomgewing wat met grenadellas geboer het, so daar was nie veel kansvirkersopsteeknie,soonshetmaarsoopdiehardemaniergeleer.Enbaieskoolgeldbetaal!”vertelKobus.Aanvanklikhetdiepaargrenadellaboere in die omgewing saamhulproduktegelewerom’nbeterbedingingsmagtehê.Die instansie waaraan hulle hulle pulpgelewerhet,hetin1998grenadellapulpvanafThailandafingevoer.“Dithetonsbestaandepulpmarkoornagvernietig.Ekhettoeby’nmaatskappyindieKaapuitgekom en, met genoeg produkteomselftebemark,lewerek sedertdien my grenadellas aan hulle.”Die Stilhoek Boerdery het stelselmatig uitgebrei en meer hektare onder grenadellas geplant.In1999wasditongeveer10hektaar.Omdatdieboerderytoe vinnig uitgebrei het, het Kobus ensypasybroerPietergenaderominteskakel.In2003hetPieter

bydieboerderyaangesluit.Vandagstaanhulleopongeveer70hektaarenbreisteedsuit.Intussenmoeshullegrondbykoopomdieuitbreidingstekondoen.“Onshetnou365werkersindienswatopdiedrieplase,indiepakstoor,diepulpfabriekofindiebouspanwerk.Verderis daar twee voormanne wat nadieproduksieomsienentwee voormanne vir herstel en onderhoud.“BesproeiingentegnologieisdietweepilarewaaropStilhoekBoerderyfunksioneer.”

GrenadellasKobus Germishuys het sy kennis van grenadellas verkry deur eie ondervinding, maar ook deur inligting en kennis daarvan in tewin.Vandagishynienet’ngrenadellaboer van formaat nie,maarisindieprosesomdievrug verder te ontwikkel deur deurlopendeproeweopkultivarstedoen.Eenvandiedeurbrakeis twee variëteite wat onlangs deur Kobus geregistreer is en wat ’n vrug sal lewer van 200 gram teenoor die standaard 80 gram-vrug wat tans kommersieel beskikbaaris.Hoeweldienuwevariëteitnognieopdierakkeisniemaarnoginproefstadium,beloof dit ’n nuwe rigting te wees virgrenadellasinSuid-Afrika.“So‘ngrenadellaboerderyisgeweldigarbeidsintensief,”sêhy.“OpStilhoekworddaarsewedae’nweekgewerk.’nSkofstelselwatgeïmplementeerisenwatnagskofinsluit,werkgoedopdieplase.Diepakhuisfunksioneerooksewe dae ’n week en die seisoen duurongeveeragtmaande.“In‘njaarsetydwordsowat2400tonvrugteopStilhoekgeproduseer.Ongeveerdiehelfte daarvan word verwerk en diereswordvarsbemark.Bykans70% van die vars vrugte is vir die

uitvoermark.DiereswordaanplaaslikegroepesoosWoolworths,Pick&PayenFreshMarkgelewer.”’n Fyn balans moet gehandhaaf word tussen die bemarking vanvarsvrugteenpulpsodatkettingwinkels tevrede bly maar diepulpmarkooktenvollebedienword.Hierdiepulpwordgebruikinonderanderevrugtesappeenjoghurt.Om’nplantmaksimaaltelaatdra, is dit baie belangrik om die regteplantmateriaaltebekom.Omdatdiesaadvaneenvrugbaievariantekanoplewer,gebruik Kobus stiggies om so huleiemateriaaltekweek.Ophierdie manier word net die besteplantegebruikviroptimaleproduksie.Vir die eerste 18 maande nadat so’nplantindiegrondgeplantis,isdaarmaarminproduksieen is dit ’n groot uitgawe om die planttotbyproduksietebring.Dis is dus belangrik om dit in ag te neem veral aan die hand van die arbeidsintensiewe aard van die plant.Hoewel die gebied waarin die Germishuyse die grenadellas verbou in die winter redelik koud raak, is die siektes wat die plantkankry,heelwatminderasinwarmergebiede.Omdierisikovanrypteverminder,word

Stilhoek Boerdery, geleë tussen Bela Bela en Modimolle inLimpopo,isdiehoogsteproduserendegrenadella-boerderyinSuid-Afrika.Delene Snyman het met Kobus Germishuys van Stilhoek Boerdery gesels oor Stilhoek, grenadellas,landbouindiealgemeenenoorNTK.

Grenadellas groei geil in Limpopo


dieplantegedurendedienagbesproeisoudietemperaturetelaagdaal.Grenadellas se geur ontwikkel nie verder of word nie soeter as dit eersgeplukissooswatdiegevalmetpartyandervrugteisnie.Vir’nprodukomopsybesteteweeswat smaak en kwaliteit aanbetref, moetdievrugaandieplantblytotdatditvanselfafval.Danmoetdievrugsogoumoontlikopgetelwordsodatditniekrimpofindiegrondbeskadigraaknie.Ditgaandus alles oor tydsberekening om ’nprodukopdiemarktesitwatas“vineripened”geklassifiseerkanword.Omdiegrenadellasuittevoer,moet daar aan internasionale standaarde voldoen word, maar ookomaandieplaaslikemarkte lewer, is daar baie vereistes watnagekommoetword.Ouditswordop’ngereeldebasisdeur kettingwinkels uitgevoer en daar moet aan standaarde soosGlobalGapvoldoenwordsodat net die beste, skoonste en gesondstevrugteopdierakkeinSuid-Afrika asook in die buiteland verskyn.Grenadellaboerdery is beslis nie ’n katjie om sonder handskoene aantepaknie,maarKobushet’npassiedaarvoor.Behalwevirdieboerdery, kyk hy na alternatiewe moontlikhederondomdieproduksoos om natuurlike kleurstof uit dieskiltebenut.Navorsingenuitbreiding van grenadellas lê homnaaandiehart.

LandbouKobus is baie ten gunste daarvan dat boere kennis onder mekaar moet uitruil want, ongeag die landbougewas, die basiese beginselsblydieselfde.As hy aan ander boere wenke kan verskaf oor landbou, sal dit dievolgendewees:

• Besluitopeengewasofdankomplementerendegewasse,en sit dan jou tyd, energie en gelddaarin.

• Moenierondspringtussengewasse nie al beleef jy ’n “afjaar”,wantjymoetditeers goed leer ken sodat jydieprobleme,risiko’senaanpassingskanbestuur.Eenslegte jaar beteken nie dat die gewas ’n mislukking is nie; volgende jaar gaan dit weer beter.Niksinlandboukomvinnignajoukanttoenie.

• Beproefeersnuwegewassevoordatjyditimplementeer.Doenjouhuiswerk–nienetdeur marknavorsing nie, maar ook deur saam met die gewas tegroei.Betaalskoolgeldopkleinskaal.

• Bestuurisbaiebelangrik.Ofditnou bemesting, siektebeheer of administrasie betref, spandeergenoegtydaandiebestuurvandieboerdery.Goeie bestuur is die sleutel tot sukses.

• Hoe groter die boerdery, hoe meer raak die administrasie endiebestuurdaarvan–weetditbetyds.

• Alle boere in Suid-Afrika is in dieselfdesituasie.Gebruikdit tot jou voordeel om markaandeel te wen, uit te brei en geleenthede te benut wat ontstaan as gevolg van ander boere wat nie daarvoor kanssiennie.

• Arbeid bly ’n baie groot bateinSuid-Afrika.Watonsin Suid-Afrika kan doen met genoeg arbeiders beskikbaar, sal jy moeilik kan doen in ’n ander land waar jy nie die luuksevanarbeidershetnie.Boereisalmalonderworpeaan wetlike vereistes rakendearbeid–gebruikjou arbeid doeltreffend deur dieregtearbeidspraktyketeimplementeerinjoubestuurstelsel.OpStilhoekhet’nskofstelselproduksieverbeter,produktiwiteitverhoog en die styging in lone effektiefbestuur.

• Baie reëls en regulasies waaraan boere onderwerpword,het’nlangtermynvoordeelviralmal.Een voorbeeld daarvan is die

beskerming van waterregte waarbyalmalopdieouendgebaathet.Kykaltydnadiegroter,positieweprentjie.

• Maak gebruik van kundigheid enkundigeadvies.

• Dinkpositief!KyknadieweervoorspellingopTVmaar nie na te veel ander dinge wat jou negatief kan maaknie.Dismaklikomaldie negatiewe raak te sien endanvandiepositiewetevergeet.Suid-Afrikaisenblydiebesteplek!

NTKNTK beskik oor baie kundige mense en die boer moet gerus daarvan gebruik maak, beveel Kobusaan.“Eenso’nafdelingisNTKsebesproeiingsafdeling.LammieHennensypersoneeldoenmoeitevirdieboer–somaakgebruikdaarvan.Besproeiingisbaiemeertegniesas wat baie boere dink en dit is dus noodsaaklik om kundige menseseadviestebekom.“StilhoekBoerderydoenbesigheidmetNTKsehandelstakkeopWarmbadenNylstroom.Onsis baie tevrede met die diens en moedig ander boere aan omNTKteondersteunenophierdiemanierprysstabiliteitindielandbouteverseker.”

Ten slotteDie Germishuyse het nie oornag die grootste grenadellaboere in Suid-Afrikagewordnie.Dithetharde werk, goeie bemarking en ’n intense belangstelling gevergomdittebereik.Metdieondersteuningenhulpvanmedeboere, deur die sweet van baie arbeiders en met die kennis van kundiges rondom hulle, het Stilhoek Boerdery hulself gevestig as ’n toonbeeld van ’n suksesverhaalinLimpopo.



Kenners gesels met VKB- en NTK-lede oor produksie van soja

‘nBaiegeslaagdeSoja-weekisvan3tot11SeptemberopverskeiedorpeindieVKB-enNTK-gebiedaangebied.Diedaglangeverrigtingeopelkedorpisbeginmet‘noorsigvandieSuid-AfrikaanseenwêreldmarkteasookvoorraadenverbruikindieVKB-enNTK-gebied.

Jaco Hekroodt,VKBseLandbouekonoom,hetdievolgendegeïllustreer:

VKB het die Argentynse landbou-ingenieur,FranciscoLafuente,oor wie Die Pad Saam in die vorige uitgawe berig het, genooi om sy ondervinding en inligting metonsledetedeel.Franciscois een van die stigterslede van SouthernHemisphereSeedswatin2011indielewegeroepisenmet verskaffers van sojasaad in Argentinië, Brasilië en Paraguay onderhandel om saad aan Suid-Afrikatelewer.

Suid-Amerika en die VSA is die belangrikste sojaboon-produksiegebiede.Vanaf1970hetdieproduksieinSuid-Amerikaskerptoegeneem.

OpbrengsteinSAtoon‘nstygingvanaf1980.Wategterkommerwekkendis,isdatproduksieniegroei

nieendatklimaatfaktore‘ngrootrolspeel.

SojaproduksieinSAhetvanaf2010skerptoegeneem.Nuwetegnologieen‘ngroteraanvraag

nasojaensojaprodukteisdieredehiervoor.

Meer as 80 000 ton is vanaf 2009 by VKB se silo’s gelewer.

Volgens BFAP-vooruitskatting behoort sojaboon-produktedievlakvan2100000tonin2020tebereik

A

C

E

B

D


Franciscohetwaardevolleinligtingverskafoordiedryfverewatgeleihettotdieontwikkeling,groeienverbouingvansojaboneinArgentinië,enookdieverskilleenooreenkomstemetSuidAfrika.

Bepaaldeenonbepaaldegroeiers,waardiebepaaldegroeiersseopbrengsbeperksal

word sodra die groeifaktore gestrem word, soos byvoorbeeld reën wat twee tot drie weke wegbly, terwylonbepaaldegroeiersmetreënnatweetot

driewekenodusseenblommesalmaak.

Dieperiodevanfotosinteseensonliggebruikteenoordiestadiumsvanplantgroei

Die belangrike 7de-stadium waar die spuitprogrambegin

word, asook die 8ste- tot 10de-stadium

waarindieoesopbrengs“gemaak”word.


Goeierisikoverskansingin‘nboerderyomdatmieliesensojasekritiesetyd(bestuiwingstyd)nieopdieselfdetydvalnie.

Ry-wydtes en die doeltreffende vorming van n “afdakkie”omsonligte“oes”wordduidelikindie

boonstevierfoto’suitgewys.

‘nSojakompleksaandiekusinArgentiniëwat750000tonsojahanteer,metstaanplekvir700vragmotors.Letveralopnadiehorisontale

kapasiteitewatdiegrootstegedeeltevandieopberginguitmaak.Verdereuitbreidingsisopdie

voorgrondinaanbou.

AnderonderwerpewatFranciscoookaangeraakhet,wasdiewetenskapagtersojasaad,asookpraktiesetoepassingvansojaverbouingindieVKB/NTK-gebied. Dr.HelgaDagutathet‘nbaieinsiggewendepraatjieoordieinvloedvansiektesopsoja–metspesiale

fokusopnematodesenSkleratiniagelewer.MartiensdeBruinvanFarmquiphet“No-Till”-plantersvanuitArgentiniëtentoongestel. Hierdie baie insiggewende dag is afgesluit met ‘n lekker middagete/braaien‘n“koue”.


DiebekoringvanLimpopoendieBosveldindienoordevindgestalteinkleindorpiessoos Alldays, Bela-Bela, Bosbokrand, Ellisras, Modimolleennogtalleander.Endanis

daarVivoindiegapingwaardieSoutpansbergendieBloubergbymekaarkom.’nDorpiewaaralmaljougroetenwaardiewinkelstoep’nvrolikegedruis van mensestemme is; waar die dokter sespreekkamersaammet’nklereboetiekengeskenkwinkel’nperseeldeel,enwaartweeyslikekokerbomeopdieskoolwerfdieverhaalvertelvan’ngemeenskapmet’nlanggeskiedenis.Diedorpiewordomringdeur’nheleklompplasemetooglopendvrugbaregrond,wantdielanderyelê in al die skakerings van groen aan weerskante vandiepad.DitishierwatHannelie Cronjé met Jo Hoogenboezem en sy kleindogter Jana White van VlielandBoerderygaangeselshet.

Die naam Vivo is waarskynlik ‘n vervorming van dieSothowoordphofo(kouewind),watverwysnadiewindwatdiehelejaarlankdeurdiegapingin die berge waai, verduidelik die 76-jarige Jo Hoogenboezem wat nog elke oggend halfsewe saammetdieandermanneinklok.Joselysvanpligteopdieplaassluitdieaankopeenvoervandiewildopdieplaasenookdieinstandhoudingvandiewildkampein.Volgens Jana White sou dinge beslis heelwat moeilikergeweeshetsonderOupaJoseraadoordieaartappels,watdiehoofprioriteitophierdie

plaasis.“Myoupais’nwysemanenkanviralmalvanonsnog’ndingoftweeleer,”sêsy.“OpsydagwashyAartappelboervandieJaarenookMusgrave-jagtervandieJaar,”spogsymet’nvonkelindieoog.Vlieland Boerdery is ’n familieboerdery wat volgens Join1952ontstaanhetmetdieaankoopvan’ngedeeltevandieplaas,Vlieland,deurJoseoupaPieterHoogenboezem.In1952hetJopermanentplaastoegetrekomdiebestuurvandieboerderyoorteneem.

“MyseunPieterenskoondogterTrudieHoogenboezemhetin1985opVlielandkomwoon.IntussenhetonsdieresvandieplaasVlielandenookdiebuurplaasSterkstroomaangekoop.NadatPieter hom tot die boerdery gevoeg het, is ook die buurplaseTerSchelligerenAmelandbygevoeg.Omdiefamiliespantevoltooi,hetookJojuniorin2010asook Jana en haar man, Shaun, in 2011 deel van VlielandBoerderygeword,”lêJo(senior)dieheleopsetvandiemooiplaasuit.Jana vertel dat twee of drie van die sowat 60 permanentewerkerswattansopVlielandwerk,reedssederthaaroupasebegindaeopdieplaasaldeelisvandieboerdery.Virdiesowatsesmaandewanneerdieaartappelsuitdiegrondgehaalmoetword,isdaarsowat220werkersopdieplaas.SaammetdieplaasbestuurderswatopVlielandenopdieplaasopTolwesorgdatsakereg

Vlieland Boerdery sehou Vivo se naam hoog

hartlike mense


verloop,diebemarker,die“Bolvelder-beesman”,diemotorwerktuigkundige en nog handige all-rounders draalmaldaartoebydatdingeopgeoliedewieleverloop.Watdieaartappelboerderybetref,wasditvolgensJo’nlogiesekeuse.“DaarwasreedsaartappelsopkleinskaalopPietersburgaangeplant.OmdatVivoin’nredelikerypvryegebiedisenplaaslikeprodusentegoeieprysebuiteseisoenbehaalhet,isbesluitomafgesienvandroëlandgraanookaartappelsteverbouonderbesproeiing.

“DieDendron-Vivo-gebiedhetmininfrastruktuurgehad.DaarwasgeenteerpaaievanafPietersburgofLouisTrichardtof’nplaaslikekoöperasienie.Insette moes vanaf Pietersburg bekom word en produktedaarheenvervoerword.KunsmisisdeurdieSuid-AfrikaanseSpoorweëenHawens(SAS&H)metdietreintotopPietersburgendaarnametspoorwegvragmotorstotopdieplaasvervoer.AartappelsisookdeurspoorwegvragmotorstotopPietersburg vervoer en daarna na die verskillende nasionalemarktepergoederetrein.Diesel,mielies,spuitstowwe,spaardele,ensovoorts,isweekliksgehaalopPietersburg.Met’nenkeleboorgatasbronvanbesproeiingswatervirvloedbesproeiingopaartappels,wasdaaraanvankliknettienhektaarperjaaraangeplant.“MetdievoltooiingvandieteerpadnaVivoenopeningvandieNTK-takopVivoindiesestigerjare,konaartappelverbouingstelselmatiguitbrei.“Masjinerievirdieverbouingvanaartappelswasookmeergeredelikbeskikbaar.Besproeiingdeurmiddelvanverskuifbarepypeenlaterspilpuntehetbesproeiingvergemaklikenverbeter.NádiekomsvanEVKOM-krag(Eskomsevoorloper)in1979kondieselenjinsvervangword.Besproeiinghetookgoedkopergeword.DieinisiatiefomEVKOMin ons gebied te bring, was dié van die Dendron Boerevereniging, wat ook Kalkbank, Dendron, Vivo, MaraenAlldaysingesluithet.“Metdieaankoopvangrond–omniediemikpuntvanslegs4%vandietotalegrondonderbesproeiingteoorskrynie–konaanplantingsuitgebreiwordtotdiehuidige±300haperjaar.WaardaaraanvankliknetUptoDate-saadaangeplantisenlaterBPI,worddaarnouhoofsaaklikMondialaangeplant.Metbeterbewerkingenbesproeiingwasditmoontlikomopbrengsteoptestootvan35tontot65tonper

hektaar.“MetdiegereeldeopgraderingvandiewasmasjienenpakstoorwilVlielandBoerderysteedsprobeeromdiebesteproduktebemark.Totvyftienduisend10kg-sakkieswordperdagversendnamarkteinGauteng,NatalenVrystaat.’nBaiegrootpersentasieKlas1-aartappelswordsobemark.Klas3-aartappelswordhoofsaaklikaanplaaslikehandelaarsbemark.Afvalaartappelswatniegeskikisvirbemarkingnie,wordaandiewildgevoer,watditverkiesbóenigeandervoer.”JanavertelhoediewildnadiedradelangsdiepadtoeaankomashulleJosebakkiehoor–metdieblyeverwagtingom’nklompieaartappelstekry!Dit maak ’n mens eintlik so ’n effe benoud wanneer Josêdatdiegeweldigestyginginproduksiekoste,soosdiestygingindieprysvanbrandstof,veevoer,Eskom-krag, kunsmis, lone en dies meer, baie hoë druk opwinsgewendheidplaas.“Nieteenstaandehoëopbrengstebestaandaar sterk twyfel oor die volhoubaarheid van aartappelverbouing,”sêhy.“Metdierotasievanvyfjaartussenaartappelaanplantingendieaanplantvanvoersurghumnáaartappels,plusdienormaleveldweiding, het beesboerdery altyd ’n groot komponentvandietotaleboerderyoponsplaasuitgemaak.Daarisnogaltydvangoeiegehalteaanteelveegebruikgemaakomweidingtebenut.“In1991hetVlielandopaanbevelingvanprof.Herman Venter begin met die gebruik van Bovelder-bullewatjaarliksgekoopisvandieRandseWaterraad.LaterisdaarookgereelduitsoekbulleopdieBovelder-veilingsvandieHoëveldseBeesstudiegroepgekoop.Dieafgelope10jaarisdaar ook meer as 400 uitsoekverse van lede van die studiegroepaangekoop.DiekwaliteitvanVlielandsebeeste is nou so hoog dat Vlieland se Texel Bovelders jaarliksinOktober’nveilingvanbulleopVivoaanbied.“WildboerderyonderdienaamvanVlielandWildhet ook so uitgebrei dat daar ook nou met skaars wildsoosbuffels,swartwitpense,njalasenLivingstoneelandegeboerword.”Met die vele vertakkings van hierdie boerdery is dit noodsaaklik dat die boerdery soos ’n sakeondernemingbedryfmoetword.Enom’nonderneming te laat slaag, is dit nodig dat die werkerskorpssoos’nfamiliemoetweessodatelkeeneienaarskapkanaanvaarensyenhaarheelbestemoetlewer.Daaromishierdieboerdery’nbesonderseeen–’nfamilieonderneminginalleopsigte.


Jo Hoogenboezem vertel die volgende oor die geskiedenisvanVivo:“DiedorpieVivohetopdieplaasAmesfordaandiewestepuntvandieSoutpansbergenopdiehorisonvandie Bloubergeontstaan. Sowat 20 kmoos vanVivo, net verby die Mara-polisiestasie, lê Buysdorpwat in 1818 deur die befaamde Coenraad Buys in die Soutpansbergegestigis.Vandagbestaandiedorpieuit’nkerken’nskool.“AandienoordekantvanSoutpansbergsewestelikekantkry’nmensdiesoutpanwatreedsin1818deurdie Buyse van Buysdorp bewerk is, wat die sout vironder andere ruilhandel gebruik het. In 1840 hethandelaarsvanPietersburgooksoutontgin. In1848hetdieblankeinwonersvanSchoemansdalooksoutontgin vir ruilhandel met Portugese handelaars vanaf Mosambiek. In 1886 was sout vanaf soutpan reedsbeskikbaaroordieheleTransvaal.Produksievansouthet toegeneem vanaf 10 202 sakke in 1932 tot 30 000sakke in1942.Vanaf1930 tot1952wasdaar ’nverderetoenamevan50000sakketot90110sakke.In 1952 het Crystal, wat ook ’n deel van die panontginhet,62000sakkeproduseer.“Die Bergpan-deel van die soutpan is in 1952 deurKlipfontein (K.O.P.) oorgeneem vir ontginning vansoutvirgebruikininsekdoders,waaronderD.D.T.“OpVivoisdieAmesfort189Goewermentskoolaandiebeginvan1818met16 leerdersbegin.Mnr.S.S.Viviers, vader van Basie Viviers, die oud-Springbok-kaptein,hetlaterdienaamVivoaandieposkantooropAmesfortgegee.OmdatdaarbaieverwarringwastussendieskoolenAmersfoortindieOos-Transvaal,isdienaamverandernaVivoSentraleskool.“Diekoshuiseenskoolisvanaf1938tot1942herbou.Dieopeningvandiehuidigeskoolwasin1942.“ ’n Kerksaal, tans die eiendom en kerk van dieHervormde kerk, is gesamentlik gebou deur die drie Susterkerke. Ná die sluiting van verskeieeenmanskooltjies in die omgewing, het Vivo nou die versamelpuntvandieomgewinggeword.“Landbou in die gebied het ook in die jare baieontwikkel vanaf hoofsaaklik veeboerdery na

droëland-graanproduksie soos grondbone, mieliesengraansorghum.Dieverbouingvangewasseonderbesproeiing het ook sterk toegeneem. Omdat dieproduksiehoofsaaklik inPieterburgenLouisTrichardgelewer moes word, het daar ’n groot behoefte ontstaan vir graandepots op Vivo en Dendron. NadieskenkingvangrondopVivoin1958,isdaarbeginmetdiebouvangraanstoreen’nwinkeldeurNTK.Intussenkonboereheelwatvanhulinsetteaankoopdeurdieplaaslikeboerevereniging,naamlikdieBo-Brakrivier Boerevereniging vir aflewering deur dieSuid-Afrikaanse Spoorweë (S.A.S) & Hawens watgereeldebusdienstenadieomgewinggehadhet.“Infrastruktuur is ook heelwat verbetermetdiebouvan teerpaaie in die sestigerjare vanaf PietersburgtotopVivoenookvanafLouisTrichardt.“Metdie feitdat insettesooskunsmisendieselnogmaklik beskikbaar was, is meer gewasse onder besproeiingverbou.Omdatonsgebiedrelatiefrypvryis,enaartappels indienajaar ’nbeterprysbehaalhet,hetdieverbouingvanaartappels toegeneem.Vanaf1979hetEVKOM-(deesdaeEskom)elektrisiteitbeskikbaar geword en met spilpunte en diebeskikbaarheidvanmasjinerieisalmeergeplant.“Omdat daar meer water gepomp is, hetkommer ontstaan oor die volhoubaarheid van besproeiing uit boorgate. In die vroeë sestigerjarehet ’n waterstudiekomitee van die Dendron Boerevereniging navorsing begin doen oor die langtermynbesproeiing uit boorgate in die gebied(Dendron, Vivo en Houtrivier). Na jare langemonitering van boorgate en watervlakke asook reënvalsyfers en die beweging van water na die ondergrond met die bou van keerwalle om die water te behou ná stortreëns, is gekyk na sinvolle gebruik vanboorgatwater,metdiebenuttingvanboorgate.Metdiehulpvandiedepartementvanwaterwese,geo-hidroloë, ensovoorts, is ’n aanbeveling deur die komiteegedoendat slegs 4%vandieplaas seoppervlakte jaarliks onder besproeiing behoort tekom.“Na al die jare is daar nog voldoende waterbeskikbaarwaardaarbydienormgehouword.”

Vivo het ryke geskiedenis

By Vivo-handelstak swaai die NTK-vlag hoog

Tydens Hannelie Cronjé se besoek aan Vivo vroeër vanjaar, het sy ook sommer by Mariëtte Muller, takbestuurder by NTK-handelstakgaaninloer.MariëtteenhaarspanhethulselfreedsinVivobewysasmensewatŉverskil wil maak deur die beste dienstelewer.HierisMariëtteseantwoordeop‘npaarvrae:

Hoe sien jy die dorp:DiedorpbestaanuitNTK-handelstak,ŉskool,poskantoor,kerke,vulstasiesenŉslaghuis.

NTK is die slagaar van die dorpenlewerŉnoodsaaklikediensaandiegemeenskap.Anderlandbouaktiwiteiteopdiedorpsluitinbeesboerdery,hoenderboerdery en groenteverbouing.Opkomendeboere neem ook toe in die gebied.Vertel vir ons lesers ‘n bietjie meer oor jouself: Marble Hall was my hele lewe lankmytuisdorpwaarekgebore,grootgeword en gematrikuleer het.Na my studies en ‘n kort werkgeskiedenis in Pretoria is ek getroudmetWimpieensaamhet

ons besluit om die stad te verruil virdieplatteland,dushetonsweeropMarbleHallgeëindig.Op1Mei2005hetekdiensaanvaar by NTK as takbestuurder bydieVivo-tak.Ditgaantanssommer voor die wind met die tak enonsbehaalgoeiefinansiëleresultate danksy ‘n baie lojale gemeenskap,‘n uiters bekwame personeelkorpsen ook baie genade van Bo!


Die Pad Saam | 56

In ’n vorige artikel oor kruie het onsdaaropgewysdat kruie indriehoofgroepe verdeel kan word,naamlikeenjarigeplantewatjaarliksgesaai moet word, meerjarige plante wat in die tweede jaarna plant blom en die meerjarigeplantewat vir ’n aantal jare groei.Inhierdieuitgawebespreekonsdielaasgenoemdetweegroepe.Ons het daarop gewys dat ditrelatief maklik is om kruie te groei weensdieaanpasbaarheidvandiemeeste soorte. Hulle groei stadigen ontwikkel nie ’n oormaat blare en vrugte nie. Hulle behoefte aanvrugbare grond en water is dus ook heelwat laer as die meeste groentesoorte. Alle kruie is moeilikom te her-verplant weens hullewortelstelsels. Goeie resultate wordverkry deur vestiging met steggies, direksaaiensekerlikdiebesteopsieblymaardiegebruikvansaailinge.*Meerjarige kruieplante kan feitlikenigetydvandiejaargeplantword.Die beste tyd bly egter van Augustus totSeptember.

Boontjiekruid, Tiemie, Marjolein en SalieHierdie variëteite groei in kleinerige, houtagtige struike met ’n relatiewe lae waterbehoefte. Hulle verkiesegter goed gedreineerde grond met ’ngoeiekalsiuminhoud.Diesaadjiesmoet verkieslik in saadbeddens gesaai word, aangesien dit maklik is omteverplant.Waarditdeurmiddelvan steggies voortgeplant word, isdit geneig om harde houtagtige stamme te ontwikkel. Die plantemoet twee tot drie keer per jaargesnoei word om nuwe sagte groei te bevorder. Na drie tot vier jaarworddieplanteegter sohoutagtigdat dit feitlik nie meer gebruik kan wordnie.Die blare en sagte lote van die boontjiekruid word gebruik in groenbone, vleisgeregte en sop.Jong tiemietakkies (vars of gedroog

en fyngemaal) word gebruik in pluimveevulsel, souse, in sop ensaammeteiers.Varsengedroogdemarjoleinblare word gebruik in vleisgeregte, sop, aartappelsen groenbone. Salie word ookgebruik as pluimveevulsel en diefyngemaakte droë blare is veral gewild oor varkvleis wat gebraai word.

Roosmaryn word soos die variëteite hierbo genoem verbou, maar word niesoerggesnoeinie.Diebarewordin sop en in vleissouse en brediesgebruik. Die fyngemaalde droëblare verleen ’n uitstekende smaak aan vis waar dit oor die vis gestrooi is voordatditgebraaiword. Dragon – Dragon groei goed in ’ngroot verskeidenheid grond mits dit goed gedreineer is. Daar istwee variëteite wat ’n groot verskil in geur en smaak kan maak. DieRussiese dragon is bitter en beskik oor ’n effense geur, terwyl die Duitse dragon soet is, oor ’n aangename geurbeskikengladniebitter isnie.Die Russiese variëteit kan van saad ofsteggiesverbouword.DieDuitsevariëteitproduseer nie saadnieenkan slegs vanaf steggies verbou word. Dit word gewoonlik in dievroeë lente (Augustus) gedoen.Dragon word gebruik as geurmiddel in asyn en die blare en sagte lote in sop,slaaiensouse.

Lavas verkies vrugbare grond wat goedbemesis.Ditkanvansaadofsteggies gegroei word in die vroeë lente. Die blare en sagte lote kangebruikwordinsop,slaaiensouse.

Vinkel behoort aan dieselfde plantfamilie as lavas met dieselfdegrondbehoeftes.Vinkelwordverbouvan saad wat in saadbeddings gesaai word in die lente en dan uitgeplantwordsodradie saailingesterkgenoegis.Hoewelsaadreeds

indieeerstejaargeproduseerword,worddiemaksimumopbrengs eersin die tweede jaar verkry. In diederdejaarneemdiesaadopbrengsso af dat dit nie meer ekonomies is omdieplant langertehounie.Diesaad word dikwels gebruik om geur teverleenaanbroodensoetgebak.

Kruisementfloreerinvrugbaregronden waar dit goed besproei word.Dit kan van saad of steggies verbou word, verkieslik in die vroeë lente.Die blare word gebruik om geur te verleen aan souse en veral aan skaapvleisdisse. Peperment beskik oor ’n sterker geur/smaak as kruisement. Ditverkies redelik baie water en goed gedreineerde grond. Die bestevariëteit is Mitcham (“Blackmint”)wat slegs van steggies in die vroeë lente verbou kan word. Mitchamof Japanese ment word verbouvir die produksie van mentolie. Ditbeskik oor ’n mentol-inhoud en word gebruikinmentteeenvrugtesappe. Grasuie groei maklik in enige tuingrond en produseer deur diejaargroenblaremet ’n uie-smaak.Grasuie is baie gewild in enige kruietuin.Ditwordvansaadverbouwat feitlik enige tyd van die jaar gesaai kan word, mits die grond nie te koud is nie. Die fyngekerfdeblarewordgebruikinslaaie,sopenomelette.

Lourier vorm ’n struik wat feitlik in enige grond groei. Dit is egtersensitief vir swaar ryp. Die struikword voortgeplant met steggies,ongeveer 10 cm lank, watgedurende Februarie tot Maart in sandgrond verbou word. Die blarewordgroenofgedrooggebruik.Diedroëblarebehousygeur.

* Bron: Vegetable Production inSouthAfricaBulletinNr.330

Kruie, ’n moet vir elke tuinDeel2:Meerjarige kruie

deurHannelie Cronje

Die Pad Saam | 57


DisOktober.Diewinterklereisweggepakenonsbleekvelletjies word weer aan die son blootgestel. Dis ooksommer weer lekker om in die tuingrond rond te woel noudat die koue die wyk geneem het en daar nie meer diegevaarvanrypisnie.Gedurende die volgende twee maande is dit die ideale tyd om grasperke aan te plant en daardiekollewatgevrekhet indiewintermaandeweeroptevul.Krisanteen irissewilnougeplantword,enas jy ’npaar mooi plantsteggies soos magrietjies, laventel,roosmaryn,krisante,fuchsias,pelargonium,riddersporeenimpatiënsgekryhet,kanjyhullegerusnouinlê.Tuinpestesoos slakke,miereenkriekesalnouuithullewinterslaap ontwaak en onder die nuwe plantjiesinvaar, so maak sommer gou reeds korte mette van hierdievernielers.Indiesubtropiesegedeeltesvanonsstreekisditnoudieidealetydvirdieaanplantvansoetrissies,suikermielies,radyseenkopkool,maarhoumaar’nwakendeoogvirswamsiekteswatooknouopplantesaluitslaan.In die gedeeltes wat winterreën gekry het, is dit raadsaam om deklaag te gooi sodat die grond nie weensdiehitteenwinduitdroognie.Asdaardelevandietuiniswatslegonderdiewinddeurloop,isditbeteromwindskermsoptesitsodatdieplantebeskermword.

Huisplantesewaardemoetooknieonderskatwordnie.’n Bos blomme om die huis te tooi is altyd mooi, maar as jy’npotoftweeblommein jouhuis laatgroei,hetjyaltydvarsblommewatboonopbaie funksioneel is.Daarbenewens isdit ’ngoeieoplossingvirmensewatnie’nstukkiegrondhetwaarhullekantuinmaaknie.Volgens die webblad http://www.stodels.com/index.php/binnenshuise-plante-maak-die-lug-skoon neemhuisplante koolsuurgas en ook ander onsuiwerhedeuit die lug op en sit dit om in suurstof. “Gewonehuisplantekanookdie lugsuiwerenselfschemikalieësoos formaldehied, ammoniak en bensien uit die lug opneem.Huisplanteverminderookdieaantalmikrobesindielug,”leesons.Opdiebladwordtienalgemenehuisplantevoorgestelwat nie net as versiering dien nie, maar ook binnenshuise besoedelingopklaar:• Krisante verwyder die gevaarlike verbinding bensien

uitdielug.• Aalwynisveralbekendvirsyvermoëombrandplekke

koel te maak en te streel, maar dit is ook doeltreffend omformaldehieduitdielugteverwyder.

• Bostonvarings is die doeltreffendste huisplante virdieverwyderingvanformaldehied.Ditisookgoedvir die verwydering van swaar metale soos kwik en arseen.

• Areca-palmbome is die beste algemenelugsuiwerendeplantbeskikbaar,volgensnavorsingdeurNASA.Ditisookbaiegoeielugbevogtigers.

• Rubberplantebevogtig,skakelbio-afvalstowweenvlugtige organiese verbindings uit en onderdruk selfs mikro-organismesindielug.Endiebestevanallesisdathulsuiweringseienskappeinwerklikheidmetdietydverbeterweens spesialebakterieë indieblarewatmikro-organismes“eet”.

• Seilbootjies is nie net maklik om te versorg nie, hulle is ookwonderlikealgemenelugsuiweraars.

• Spinnekopplante, algemeen bekend as hen-en-kuikens, is wonderlik om koolsuurgas en stikstofdioksied uit die lug te verwyder, sodat die vlakkenánet24uuropbynanulis.

• Skoonma-se-tong verwyder gifstowwe uit die lug engroeiookwaaranderplantenieaardnie,vanwarmvensterbanketotdonkerplekke.

• “Lady palms” kan in baie verskillende toestandegroei en is baie insekbestand. Hulle is ook goeiealgemenelugsuiweraars.

• BamboespalmswordhoogaangeskryfdeurNASAvir algemene lugsuiwering en verwyder veral formaldehied. Hulle het egter baie ruimte nodig.Plaashulledusbaieoordeelkundigindiehuis.

Saai Plant/saai PlantBoontjies Soetrissies AartappelsRadyse Blaarslaai PatatsSuikermielies Tamaties BeetMurgpampoentjies Eiervrug GeelwortelsVlapampoentjies Kopkool Rape

KomkommersSkorsies

Daar is wel ook gebiede in ons bedieningstreek wat somerreënskry.Virdaardietuiniersisditnoudieaangewese tyd om die volgende groente in die grondtekry:

Saai Plant/saai PlantBoontjies Kopkool AartappelsSkorsies Soetrissies PatatsMurgpampoentjies Tamaties Winterpampoen

EiervrugBlaarslaaiPietersielie

Nooi die lente na jou tuindeur Hannelie Cronjé


As jy hierdie artikel kan lees en jy is ’n werkende persoon,betekenditbes moontlik dat jy nie

meer jou werk sou kon doen as jyniemeerkonsiennie.Meestevan ons is totaal afhanklik van ons sig–nienetvironswerknie,maarook in die daaglikse gang van onslewe.Hoewelblindheidbeslisgeen doodsvonnis is nie, verkies ons almal om wel te kan sien, en moet ons alles in ons vermoë doen om die nodige oorsorg aan diedagtelêomditsotehou.InOktobermaandisdaareenweektoegewysasOogsorgweek,endaarom het Hannelie Cronjé ’n bietjiegaannaleesooroogsorg.

Net soos wat ’n mens, wanneer jy die middeljare tref, jaarliks jou huisdokter behoort te besoek om al die nodige toetse te laat doen om te sien dat jy gesond is, is dit ook goed om ’n tweejaarlikse afspraakmet’noogartstemaak

sodat die welstand van jou oë getoetskanword.Wanneer’n mens natuurlik reeds bril of kontaklense dra, kom jy baie gou agter wanneer hierdie hulpmiddelsniemeervoldoendeisnie,enwaarskudie“natuur”jouophierdiemanierwanneerjy die nodige oogtoetse moet ondergaan.Maar so dikwels laat jonger mense na om gereeld hul oë te laattoets.Swakoëkomdikwelsby kinders voor en dis gewoonlik eerswanneerhulskoolpunteswakker word, of wanneer hulle al hoe nader na die TV skuif of hul leesboeke naby die gesig hou dat ouers agterkom dat hul kinderssukkelomtesien.Daaromword aanbeveel dat kinders se oë van jongs af reeds gereeld getoetsword.Dienormiskort na geboorte, dan weeropsesmaande,driejaarenopagtjarigeouderdom.Daarnaiskinders oud genoeg om self te besef dat hul oë swakker raak wanneer hulle nie meer in die klaskamer lekkeropdiebordkansien nie, en kan hulle hul ouersdaaropattentmaaksodat’nafspraakby’noogarts

gereëlkanword.Siektetoestande soos diabetes hetook’ninvloedopjouoë,en kom veral dikwels onder mense in hul middeljare voor wanneer hierdie stil siekte ’n mens bekruip.Gloukoomiseenvandieoogsiektes wat met ’n oogtoets gediagnoseerkanword.Virwerkgewersopplaseworddit ook aanbeveel om werkers vanaf die ouderdom van 40 jaar tweejaarliks vir oogtoetse te neem sodat gloukoom en kataraktesospoedigmoontlikopgespoorkanwordsodatditonmiddellikbehandelkanword.Indien gloukoom vroeg genoeg gediagnoseer word, is dit volkome

Hoe goed sorg jy vir jou oë se gesondheid?


Die Pad Saam | 60

Verminderde visie• Jy kom agter dat dit moeiliker

raak om te fokus wanneer jy lees,TVkyk,bestuur,opdierekenaarwerkofsportbeoefen

• Jy ondervind verlies aan perifereofsentralevisie

• Dit voel of daar ’n mistigheid of ’n vlies oor jou oë is

• Jy sukkel om aan weerskante van jou te sien wanneer jy byvoorbeeld links of regs kyk sonderomjoukoptedraai

• Jy sien met die een oog swakker as met die ander een

Pyn• Jy vind dat jou oogballe seer is• Jou oë is seer wanneer jy hulle

vryf• Ditvoelpermanentofdaariets

in jou oog is• Jou oë of een oog traan

gedurig• Jou oë dra, veral soggens

wanneer jy wakker word• Daar is ’n afskeiding uit jou oog

of oë

Beelde• Jy sien soms beelde soos

spinnerakkeofkolletjiesofietswatoorjouoogbal“dryf”

• Jysienspikkels

Stralekranse rondom ligte• Wanneer jy na ’n ligbron (soos

straatligte) kyk, lyk dit of daar ’n stralekrans om die lig is

• Die ligte van aankomende motors se beeld bly nog vir ’n tydjie in jou oog skyn selfs al is die motor reeds verby jou

Dubbelvisie• Jy sien twee van dieselfde

beeld langs mekaar of die eenbodieander.Kanookvoorkom al maak jy die een oogtoe.

Wat is die waarskuwingtekens?

Moontlikewaarskuwingstekensvanoogsiektessluitdievolgendein.Indienjyenigevanonderstaandesimptomeervaar,isditraadsaamom’noogartstebesoekenditpertinentaanhomofhaartenoemsodatdienodigetoetsegedoenkanword.

omkeerbaar.Kataraktewordookmet’nkleinoperasieverwydersodatdiepersoonweerfeitlikdievollegebruikvandieooghet.Daaris’npaarleefstylaanspassingswatonskanmaakomoogsiektestevermy:

Hou onmiddellik op met rookDaarwordbaieklemgelêoplongkanker en hartsiektes as gevolg van rook, maar ook oogsiektes is jou voorland as jy verslaafisaanhierdiegewoonte.

Handhaaf ’n gesonde gewigIndien jou ligaamsmassa-indeks hoër is as 25, veroorsaak dit nie net hartsiektes en artritis nie, maarleiookdikwelstottipe2diabetes.Na’npaarjaarwatjy

met hierdie siekte saamleef, kan jydikwelstoenemendproblememetjouoë,niere,hartenperiferesenuweestelsel ontwikkel (wat totamputasieskanlei).Indieoëspesifiek,veroorsaakdiabetesretinopatie(waardieretinaaangetasword)enookkatarakte.Daar is ook bewys dat oorgewig verband hou met ’n verhoogde risiko van ouderdomsverwante makulêredegenerasie.

Eet gesondBenewens al die ander gesondheidsvoordele wat dit vir

jou inhou, is ’n gebalanseerde dieet ook tot voordeel van jou oë en jou vermoë om goed te kansien.Voedselsoortewatkarotenoïed (oranje vrugte en groente soos sitrusvrugte, pampoenenwortels)en’npaaranderantioksidantebevat,blyk mense te beskerm teen ouderdomsverwante makulêre degenerasie(OMD)enkatarakte.Navorsing hieroor is nog nie voltooi nie en dit kon dus nog nie onomwonde bewys word nie, maar dit kan geen skade doen om wel seker te maak dat jy

hierdie groente en vrugte gereeld eetnie.Vermy te veel sonligLangdurige blootstelling aanskerpsonligisbeslisniebevorderlik vir ooggesondheid nie.Sonbrilleisbeslisnienet’nmodebykomstigheid nie, en dien ook nie net as verskansing vir dievelomjouoëwatplooitjiesontwikkelomdatjyjouoëopskrefiestrekteendieskepsonlignie; dit beskerm inderdaad die oogself.Kortikalekatarakteis een van die oogsiektes wat volgensnavorsingaangehelp

Die Pad Saam | 61

word deur blootstelling aan skerpsonlig.Diesomersoninonsverspreidingsgebiedisbeslisniegenadigopdieoënie.Dradusmaar daardie sonbril!

Algehele gesondheidBehalwe vir siektes soos diabetes en obesiteit, is ook mediese toestande soos hoë bloeddruk enhoëcholesterolbydraendefaktoretotretinopatieenookOMD.Luisterdusnajoudokterseadvies wanneer hy of sy sekere leefstylaanpassingsvoorstelom

hierdie toestande onder beheer te bring, en gebruik voorgeskrewe medikasie vir sulke toestande getrou om te verseker dat jy alles in jou vermoë doen om die agteruitgang van jou oë te vertraag.

By ouer vroue, waar beendigtheid vinniger afneem as by mans, is dit ook raadsaam om seker te maak datdiepersoonsebrilvoldoendeisomtehelpvoorkomdatso’npersoonvalenbeenbreukeofheupbreukeopdoen.

Uitbogenoemdeblykditdusdat ons veel meer beheer oor ooggesondheid het as wat ons dink.Behalwevirgenetieseoogkwale, soos swak sig, is daar wél heelwat wat ons self kan doen om te keer dat ons die slagoffer van enige van hierdie oogsiektesword.

Bron: Nasionale Ooginstituut van die Nasionale Instituut van Gesondheid

Oogsorg vir kinders

As ouers is dit ons plig om op te let na ons kinders se ooggesondheid. Hier is enkele wenke daarvoor:

Kyk uit vir waarskuwingstekens• Kindersseoëmoetblinkenhelderwees.• Toets om te kyk of jou kind se oë saam-saam in

dieselfderigtingbeweegdeur’nvoorwerpvoorhom/haarteswaaiof’nspeeldingvaneenpuntna’nanderteverskuif.Ditkanmetkindersvanalleouderdommegedoenword.

• Letopdaarnaofjoukindseoëofeenoogsomsskeeltrek.Laatkyksogoumoontlikdaarna.

• Letopnadievoorkomsvandieoë.Somslykditofdiepupilleofeenpupilwitis.Ditisdikwelsmeersigbaaropfoto’sasinwerklikheid.

• Kykofdieeenoogopmerklikgroterisasdieandereen,enofdiepupilledieselfdegrootteis.

• WeesbedagdaaropasjoukindsyofhaaroëopskrefiestrekwanneerhulleTVofopdierekenaarseskermkyk.Ditduidikwelsdaaropdathullesukkelomtekansien.

• Vra jou kinders of hulle die blare van ’n boom kansienwanneerhulleop’nredelikeafstandvandieboomafstaan.Onthou,kinders–veralwanneerhullekleinis–weetniehoedingeveronderstelisomtelyknie.Somssienhulle net ’n groen massa aan die

boom se takke en weet dat dit blare is, maar hullekanniedieindividueleblaresiennie.

Beskerm jou kind se oë• Eerstens teen die son deur hulle van kleins af

gewoond te maak daaraan om ’n sonbril of andersins’npetof’nhoedtedra.

• Beskermhuloëteenskerpvoorwerpsoospotlode,messeenvurke,skêre,endiesmeer.

• Maakjoukindersattentdaaropdathulleversigtigmoetweesmetskerpvoorwerpenabyhuloë.Indiemeestegevallewaarkindersoogbeseringsopdoen,konditvoorkomgeweeshet.

• Koopvalhelmswaarmeehullemoetfietsryofskaatsplankry,ensovoorts.

• Beskermkindersteenchemikalieëenskoonmaakmiddelswatsterkchemikalieëbevatwatindieoëkankom.Onthouookomspuitkannetjiesmetmeubelpolitoereninsekgifbuitehulbereiktebêre.Indienenigevanhierdiemiddelswelinhuloëkom,probeeromditsovinnig moontlik met koue water of melk uit te wasenkrydiekindsospoedigmoontlikby’ndokter.

Neem kinders gereeld om hul oë te laat toets• Kinders se oë moet kort na geboorte deur diepediaterofgesondheidsorgverskaffergetoets word en weer kort voor die eerste verjaardag.Laattoetsdieoëweeropdrie-ofvierjarigeouderdomdeur’noogarts.• Letookopnarooiheidengeïrriteerdheidvandieoog.Ditkanopinfeksiesofallergieëdui.Neemdiekinddokter toe sodat hy of sy behandeling daarvoorkanontvang.• Donker verkleuring onder die oë, geswelde ooglede, oë wat voortdurend traan of ’n afskeiding het, is ook tekens datallesniewelisnie.• Wanneer kinders oor gereelde of konstantehoofpynekla,kanhuloëdieoorsaakdaarvanwees.

• Nagblindheid by jou kind is nie normaalnie.



Koe

pelv

orm

ig G

azeb

o 3.

5m x

3.5

m -

V04

0245

1

V500

628

Viss

erm

an

Sak

- V50

0628

Buite

lewe

Kau

fman

n B

uite

lew

e pr

oduk

te w

ord

sorg

vuld

ig g

ekie

s va

nuit

die

best

e be

skik

baar

. Die

nuu

tste

ont

wer

pe e

n st

yle,

be

trou

bare

pro

dukt

e en

kw

alite

it af

rond

ing,

ond

erst

eun

ons

verb

inte

nis

om v

ir jo

u di

e be

ste

waa

rde

te b

ied.

ww

w.a

grin

et.c

o.za

Viss

erm

an D

elux

e G

roen

K

amps

toel

- V0

4020

14

Alu

min

ium

& K

aki K

ampe

er

Bed

- V0

8000

2


Die Pad Saam | 64

Coenrad Bruwer nou by Heelgoedere in Reitz

CoenradBuwerhetpasbydie Heelgoedere-afdeling by VKB in Reitz begin werk en vertel dat hy in Vryburg gebore en getoë is.Daarna het hy aan Kovies gestudeer en by Suidwes Landbou in Vryburg begin werk as heelgoedere-bemarker vir Case en New Holandseprodukte.Sy volgende skuif was die

bemarking van grondverskuiwingstoerusting vir die landboubedryf by New Holland Construction.Natwee jaar inhierdieposhetdie landbousektor hom teruggeroep en hethyNewHolland-landbouproduktebyNWK inDelareyvillebemark.InsynuweposbyVKBinReitzbemarkhynouweerCaseenNewHollandseprodukte.Coenrad sê hy sien vir homself ’n blink toekoms in die meganisasie-afdeling. “Landbouen meganisasie loop hand aan hand enAfrika is die plek om te wees vir volhoubarevoedselproduksie,”sêhy.

VKB Nuus

Lojaliteit vloei dik deur Daniëlsrust se

areVKB-lede se lojaliteit is een van die maatskappy seheelgrootstebates.Daniëlsrust het weer eens bewys dat hulle ’n oormaat hieraanhet.

Dit was Pierre de Villiers, die direkteur van Wyk 2 van VKB se openingswoorde tydens die onlangsebedankingsgeleentheidopDaniëlsrust.Hierdie funksie, wat reeds sedert 1994 gehou word, isaltydeenvandiejaarsehoogtepuntevirboereindiedistrik.Vanjaarishulleweereensgetrakteerop’nheerlike ete, ’n drinkdingetjie en ook vermaak deur die gewilde Thys die Bosveldklong wat deur Soygro geborgis.In Pierre se toespraakhet hymeldinggemaak vandie rekord hoeveelheid mielies van 80 000 ton wat vanjaar ontvang is. Die vorige rekord was sowat 62000ton.DiesiloopDaniëlsrustsekapasiteitisslegs65 000 ton vir koring, mielies, soja én sonneblom.Tussen 1 Junie en 15 Augustus is daar sowat 60 000 ton

uitgelaai.Virdievollejaarisongeveer120000graanontvang,amper200%meerasvorigejare.Pierre het ook genoem dat niks van al hierdie werk moontlik is sonderdie spanwatdie silobemannie.TillavanRensburgenhaarspan(DickGreef,PaulenCarlien Fick) is geloof vir die wonderlike werk wathulledoen.Tilla en Carlien het ook gesorg vir geskenkpakkiesviraldiegastevandie funksie.Aandiegeselsvanaldiegastewasditduidelikhoeveel respekTillaenhaarspangeniet.Aldieekstraurewathulleinsitendie eetgoed waarmee sy altyd regstaan word beslis raakgesienendieboereisopregdankbaardaarvoor.Doen so voort!

Agter:JapieSmit, Carlien Fick,DennisKumm, Tilla

van RensburgVoor Elisna vd Merwe en Thys

die bosveld klong

Die Pad Saam | 65

GFC kraai koning

Tydens die jaarlikse Golden Comb Award-seremonie wat by Velmore Estate in Pretoria gehou is, het Grainfield Chickens(GFC)weggestapmetdietoekenning vir die beste CobbGroupBoiler.Opdie

fotostaan(voorvanlinks)FrikkieOosthuizenensy vrou Elna (kontrakprodusent vanafVillliers),Sas Kasselman (besturende direkteur van GFC)enBenGrobler(operasionelebestuurderby GFC). Agter van links is Jan Oosthuizen(produksiebestuurder van GFC), Jaco Cronjé(kontrakprodusent van Vrede), Jurie Jonker(bestuuder-kontrakprodusentvanEdenville)enHennieduPlessis(bestuuder-kontrakprodusentvanPetrusSteyn).

Meganisasie hou demonstrasiedag met New Holland-trekkker

Daar was groot belangstelling onder die 31 besoekers wat onlangs opHanseWapenaarseplaasindieReitz-distrik na New Holland se twee nuwe reekse trekkers, die T6000 en die TD 5 gaankykhet.Diegastehetgeluister

na’npraatjieoordietrekkerswaarnahulle die geleentheid gekry het om dietrekkersopdieproeftestel.BelangstellendeskangerusmetNicovan der Walt in verbinding tree by 082 494 8907 of by Coenrad Bruwer by0832556223virmeerinligting.

VanLinksnaRegs:HennieVanZyl,PierreDe Villiers, Elisna vd Merwe, Koos Janse

Van Rensburg en Johan Fourie

Die Pad Saam | 67

Ons is die gesertifiseerde verspreider van SHELL-smeermiddel in

Limpopo en Pretoria.

23 Jaar ondervinding in die oliebedryf.

Ons doen gratis “lube survey’s” om jou toerusting doeltreffend te

beskerm.

Nuwe Beproefde Goedgekeurde OEM-Rimula R4 15W40 hoë verrigting

dieselenjinolie nou beskikbaar by NTK-Takke!

Kontak no:015 293 0113 - OIL SHOPPE - LIMPOPO012 548 2320 - OIL SHOPPE - GAUTENG

NTK-gholfdag op Sesambos smee stewiger bande

As jy deur Swartwater ry en afdraai na die Botswana-grens se kant toe, kan jy nooit dink dat ’npragtigegholfbaanaandieoewervandieLimpopo-rivierlênie.Boerengholf-entoesias,Hennie du Plessis, het ’n gholfbaanopsyplaasontwikkelwat terugstaan vir min bane enigeanderplekindieland.Metgenoeg water tot sy beskikking, het hy die Sesambos Gholfbaan totstandgebring.NTKhetonlangs’ngholfdagopSesambos aangebied wat deur boere van Tomburke, Baltimore, Marken, Tolwe en Alldays ondersteunis.Ditwas’nbaiesuksesvolle dag en takbestuurders van hierdie takke het baie positieweterugvoervandieboeregekry.VanNTKsepersoneelhetdeelgeneemdeursaamtespeelterwyl ander die reëlings hanteer hetofdienatgatbemanhet.Personeel van Hoofkantoor, Meganisasie,ProduksiefinansieringenBesproeiinghetsaamgewerkom die sukses van die dag te verseker.

Rudi van Deventer, Yolandi Pretorius, Louis van Deventer en

Pieter Thornhill

Polokwane Groothandel is

bedrywiger as ooit

Die groothandeltak in Polokwane het verskuif van Maize World na een van die store by Pietersburg-handelstak.Hierdieverskuiwingwas beslis die regte een en die groothandeltak gaan van krag totkrag.Die hele terrein tussen die

handelstak en groothandel is geplaveisodatditstofvryenbaienetjiesbybeidebesighedeis.Voertuiekannoudieproduktesonderenigemoeiteop-enaflaai.Die stoor waaruit Groothandelstak bedryf word, is ruim genoeg ombaievoorraadtehou.Diekoelkamer wat ingerig is, kan met gemak30palettehoenderberg.Ditisnoumaklikompalettetelaaimetbehulpvan’nvurkhyser–ietswatniebydieouperseelmoontlikwasnie.Produkte wat vanuit die groothandeltakverkoopword,is meel, hoender en diverse produkte(stapelvoedsel).HoenderwordvanafGrainfieldin Reitz na Polokwane gestuur en van daar word dit verder na meeste handelstakke endepotsversprei.Andergroothandelkliënte word van daar bedien met al die produktewatdaargehouword.Kleinhandel geskied steeds deur Pietersburg-handelstak.

Rowan Swartz en Christo le Roux

NTK Tolwe kraai koning by Koekoesrand Boeredag

Die Koedoesrand Boeredag was die breinkind van wyle WillemWagner.Synalatenskapleef voort in die boeredag watelketweedejaaropdiefamilieplaasaangebiedword.Die Koedoesrand Boeredag groei by elke geleentheid sodat daar al na die dag verwys word as die BosveldNampo.Omdatditdieeengeleentheidis waar byna al die boere van die omgewing en selfs

wyer byeen is, benut NTK die geleentheid om bemarking te doen.Tolwe-handelstak,enbyname Elize Pretorius, het dit in dieoortreffendetrapgedoen.Meganisasie was ook daar met trekkersenimplementeomNTKse beeld by die buite-uitstallings hoogtehou.OfskoondiewildveilingaldusBoeredag-voorsitter Henk van derWalt,niedieverwagteprysebehaal het nie, was die dag ’n reusesukses met duisende mense watdeurdiehekkeis.Elize Pretorius, takbestuurder van Tolwe, se afronding van die NTK-stalletjiehetbeslisdieknoopdeurgehak sodat NTK as wenner van die binne-uitstallers aangewys is.

Johan Smit, die heelgoederebemarker van NTK

Tolwe.

Second group of leaders

underway

23NTKemployeesrecentlystartedtheirLeadershipDevelopmentTraining at Weesgerus in Modimolle.Theywereallinhighspiritsafterbeingselectedtotakepartinthiscourse.Theyarethesecondgrouptodothistrainingthat will take just short of one year tocomplete.Besidestheparticipants,thelaunchwasalsoattendedbyTienie Ras, Barbara Hoek and Johan Groenewald from Head office.Johanwelcomedthemallandgaveabriefbackgroundofthecourseandwhatwillbeexpectedofthelearners.Heurgedthemtodotheirbest.TienieRasalsowishedthemwell.He started by saying that NTK’s biggestassetisitspeopleand

NTK Nuus

Die Pad Saam | 67

Die Pad Saam | 69

that is the reason why NTK is investinginthem.Itwillbehardworkbutiftheypassthecourse,theywilllookbackonapersonalachievement.

ThisgroupofemployeeswillattendtheLeadership

developmentProgram2013/2014

NTK celebrates Mandela Day

Onthe18thofJulypeoplearoundSouthAfricacelebratedMandelaDay by doing good to others, by caringandbyshowingthatweareresponsible.Tienie Ras, Elizabeth Tshabangu, LiezlBritzandDeleneSnymanfirststoppedatSonstraalSchoolforchallengedchildren.Thechildrenwerehavinglunchbuttooktimetoreceivetheirgiftpackets.

Liezl,Karin,Gerhard,Scharia,Estelle and Tienie

Head-mistress Hantie van Aard thanked NTK on behalf of the children.Then off the four went to the crècheinPhagameng.Thechildrenentertainedthemwithsongandwerecurioustoseewhat’sinsidethepackets.Atthechildren’swardatModimolleHospital,thedoctorinthewardexpressedherappreciation.Afewchildrengotoutoftheirbedstojointhegroupforaphoto.The team of four then joined the personnelofBelaBela.Estelle,Karin,Scharia,GerhardandJannemanpickedupgarbage

at the turn-off from the toll road toModimolle.Thiswasback-breakingwork,buteveryonekeptgoingtillalmost40blackbagswerefilledtothebrim.Anditlookedsomuchbetter!Ifwedon’treachoutandtrytomakeadifferenceinthisworld,whowill.

Tienie in the middle surrounded bythechildren,teachers,Liezl

and Elizabeth

Farmers’ Day at Pienaarsrivier

The goal of the farmers’ day recentlyheldatPienaarsrivier,was to give farmers information onawidespectrumoftopicsto assist them in their day to dayfarmingmethods.AndNTKsucceededindoingthisforthealmost 200 farmers that attended theday.DorcusSekatifromPienaarsrivierwas assisted by Johan Groenewald and Prozzy Ravele in organizingatwodayevent.Thefirstdaywastheinformationdaywithprominentsupplierstalkingaboutproductsandfarmingmethods.Theseconddaythefarmershadtheopportunitytobringtheirproducetothefarmwhereitwassoldtothepublic.Onthisdaythebranchtookmoremoneyina single day than was done in alongtime!ThismakesDorcusproudofNTKPienaarsrivier.Afteropeningthefirstdaywithsongandprayer,JohanGroenewaldwelcomedeveryoneand gave a brief overview on agricultureandeconomics.ProzzyRaveleactedasprogramdirectorandintroducedallthespeakersas they made their way to the front.Althoughallthepresentationswereofhighqualitywithrelevantinformation given to the farmers, theaddressbyDr.MoeraneofthefacultyofVeterinaryScienceat

theUniversityofPretoriamadeanimpressiononthefarmers.Thefeedbackfromthefarmerswasoverwhelming.Theyalreadyrequestedasimilardayinthenearfuture.ButthebiggestrewardforDorcus,thepersonnelof Pienaarsrivier and for the branchisthefactthatthefarmerscameintobuy.

Christo le Roux, Johan Groenewald,dr.Rebone

Moerane (on behalf of Afrivet) and Tienie Ras

LuckyPhewaofJonnson,Nthabiseng Mabelane and KeikanyemangRadipina

Vliegfees op Alldays

Die Alldays Vliegfees was ’n reusesukses met 7 000 voete wat oor die naweek die fees bygewoonhet.Takbestuurdervan Alldays, Christoff Smit, isinsynoppiesmetNTKsebetrokkenheid want al 7 000 voete het deur NTK se stalletjie beweeg.Still,CapeGate,Cipla,OilShoppeen Rooi Ivoor was deel van NTK se uitstalling.RooiIvoorhet’nnuwewildspilontwikkelwattentyevandie Wildsfees bekendgestel is by NTKsestalletjie.

CapeGateseuitstallingindietenthetgrootaftrekgekry.

Die Pad Saam | 68

Die Pad Saam | 69Die Pad Saam | 68


Vanaf R3 680 p.p.

Op Aanvraag van ons lesers“DIE PAD SAAM-LESERSTOER”

VAAR VANAF DURBAN NA PORTUGUESE EILAND AAN BOORD

VAN DIE MSC OPERA

PLEKKEMOETDIREKBYSACRUISESBESPREEKWORDENGEMERKWORD ‘“DIEPADSAAM”-LESERSTOERSPESIALEAANBOD’

Virbesprekingsofinligting,kontakasseblief:

[email protected](-722784).www.sacruises.co.za

ofskakelHannelieCronjé[email protected]

3 NAGTE 11 – 14 April 2014

11 April - Vertrek vanaf Durban (ongeveer 2nm)11 April - Portugese eiland11 April-Opsee11 April- Durban (vanaf 8vm)

*Minigholfbaan(“putt-putt”)*Spa*Gimnasium*Swembaddens*Jacuzzi’s*Kroeë*Winkels*Casinoen295seeuitsigkajuiteen200Eenhedemethuleieprivatebalkonne*Potjieringgooi*Skuifbord*Tafeltennis*Vlugbal*

Belastingvryeinkopies*Crèche*Fliek*Komedie-ofkabaretvertonings*Disko

Letwel:• Bepalingsenvoorwaardesgeld.BF&W.

• Hierdieaanbodisonderworpeaanbeskikbaarheidenkanniesaammetenigeanderafslagaanbodgebruikwordnie.

• HIERDIESPESIALEAANBODHANGAFVANHOEVEELHEDEENKANTEENIGERTYDOPGESKORTWORD.Beperktebeskikbaarheid–op‘neerstedaar,eersteklaargrondslag–SOMOENIEWAGNIE–BESPREEKVANDAGNOG!

Ingesluitbydietarief:• Akkommodasieindiekategoriebespreek• 3etesperdag,plusmiddernaghappiesdaagliks• Partytjievirenkellopendes• Vloervertonings elke aand• Diskoteek• Allespeletjiesendaaglikseaktiwiteite• Toegangtotcasino• Aërobiese oefeninge en gimnasium• Tarieweisperpersoonwatdubbelakkommodasiedeel.• **‘nMaksimumvan2kinders(onder18jaar)reis

GRATIS, maar betaal slegs hawe- en baggasie-fooie en die boot se diensgelde as hulle ‘n kajuit met 2 betalendepassasiersdeel!

ADDISIONELEKOSTEPERPERSOON:Hawe,bagasie,Versekering&Diensfooie-R590perpersoon.

BEPERKTEkajuite!

Familie en Vriende van VKB en NTK Welkom

Spaar tot 30% op normale pryse

(Buite-kajuit,andergoedkoperkajuiteookbeskikbaarindienditvooreindeDesemberbespreekword) Kinders onder 18 gratis**


Documents

DIE Pad Saam · Uile is by uitstek toegerus om in die nag hul jagwerk te doen. Hul groot, ronde oë, wat soos ons mense s’n, voor op sy gesig sit, maak dat hy uitstekend kan sien