1

Digitale muziek, een kans voor de

openbare bibliotheek?

Dit is een onderzoek naar de eventuele meerwaarde van de AVM-afdeling binnen het proces van digitale muziekontlening.

Promotor: Karla De Greeve

Scriptie ingediend tot het verwerven van het diploma van Gegradueerde in het Bibliotheekwezen

en de Documentaire Informatiekunde September 2007 Wim Van Bael

Schooljaar: 2006 - 2007

2

Voorwoord. Deze scriptie dient als afsluiting van mijn vierjarige graduaatopleiding Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde. Bij de keuze van mijn onderwerp had ik al snel besloten om in de richting van muziek te zoeken. Muziek en andere audiovisuele media behoren immers ook tot mijn persoonlijke interessegebied. Ook op mijn werkplaats, de openbare bibliotheek van Overpelt, kom ik dagelijks in contact met audiovisuele media. Ik sta er ondermeer in voor de ontsluiting van DVD’s. Vervolgens heb ik mijn onderwerp geconcretiseerd, een onderzoek naar de eventuele meerwaarde van de AVM-afdeling binnen het proces van digitale muziekontlening. Het was reeds vanaf het begin duidelijk dat dit geen gemakkelijk onderwerp is. Het is een onderwerp dat momenteel wel speelt in Vlaanderen, maar naar de toekomst toe blijft het toch nog een vaag iets. Tijdens mijn zoektocht naar de nodige informatie kwam ik er al snel achter dat er niet zoveel informatie voorhanden was dan dat ik in eerste instantie had verwacht. Dit maakte de opdracht er niet makkelijker op en er is dan ook veel werk aan voorafgegaan om tot een mooi geheel te komen. Er werden reeds enkele studiedagen rond dit onderwerp ingericht, waarvan ik er ééntje zelf heb bijgewoond. De keuze van mijn promotor viel op Karla De Greeve omdat zij ook thuis is in de muziekwereld en dit onderwerp haar dan ook boeit. Graag wil ik mijn promotor dan ook bedanken voor de goede begeleiding. Verder ook dank aan iedereen die heeft geholpen bij het tot stand brengen van deze scriptie.

3

Inhoudstafel.

1. Toelichting bij de scriptie: 5 2. Problematiek: 5 3. Historisch overzicht van de verschillende dragers: 7

A. Grammofoonplaat: 7 B. Singles: 8 C. Muziekcassette: 9 D. Minidisc: 10 E. Compact Disc: 10

4. Hedendaagse tendensen binnen de muziekwereld: 12 A. Enkele begrippen: 12

• Downloaden: 12

• Uploaden: 12

• Webbrowser: 12

• IRC: 12

• Peer-to-peer: 12

• FTP: 13

• Podcasting: 13

• MP3: 14

• WMA: 14

• OGG: 15

• Streaming: 15 B. Apparatuur voor het afspelen van digitale muziekbestanden: 16

• MP3-speler: 16

• Ipod: 16 C. Peer-to-peer netwerken en downloadsoftware: 18

• Napster: 21 D. Online muziekwinkels: 22

• Wat is nu juist zo’n DRM-systeem? 22

• Voordelen van online muziekwinkels: 23

• Nadelen van online muziekwinkels: 23

• Voorbeelden van online muziekwinkels (nationaal): 24

• Voorbeelden van online muziekwinkels (internationaal): 24

• Voorbeelden van gespecialiseerde online muziekwinkels: 25 5. Internationale projecten binnen de bibliotheeksector: 27

A. Nederland: 28

• Digileen: 28

• Nederlandse online muziekbibliotheek van Buma/Stemra: 31 B. Denemarken: 32

• Netmusik: 32 C. Noorwegen: 34

• Latlan: 34 D. Zweden: 35

• E-Classical: 35

• E-bibliotek / Musikwebb: 36

4

E. Verenigde Staten: 37

• Naxos Classical Music Library: 37

• Classical Music Library: 38 6. Wat speelt er op de Vlaamse markt rond digitaal uitlenen van

muziek? Enkele issues en uitgangspunten: 39 A. Muziek.bibliotheek.be: 40 B. DEKKMMA project: 43 C. MAMI project: 43

7. Conclusie: Waar ligt de toekomst van de AVM-afdeling? 44 8. Bronnen: 47 9. Bijlagen: 49

5

1. Toelichting bij de scriptie.

Deze scriptie heeft als doel na te gaan door welke factoren de toekomst van de hedendaagse AVM-afdeling wordt bedreigd en in welke mate bibliotheken hierop kunnen inspelen. De scriptie spitst zich toe op het muziekgedeelte van de AVM-afdeling en niet zozeer op de gehele afdeling. Dit omwille van het gegeven dat muziek nog altijd de grootste vertegenwoordiger is binnen de AVM-afdeling van de doorsnee bibliotheek. Het onderzoek begint met een historisch overzicht van de verschillende dragers, gaande van de klassieke LP tot de hedendaagse Compact Disc. Vervolgens wordt er bekeken welke tendensen er spelen op de muziekmarkt de dag van vandaag. Welke moderne dragers zijn er voorhanden? Hoe zit het met de befaamde “downloadcultuur”? Wat leeft er binnen de digitale muziekwereld? Een derde deel geeft een overzicht van de verschillende systemen die reeds operationeel zijn in het buitenland met betrekking tot het ontlenen van digitale muziek. Meer bepaald in Nederland en Scandinavië. Ten slotte geeft deze scriptie een overzicht van wat er momenteel speelt binnen de Vlaamse bibliotheeksector op het gebied van digitale ontlening. Er wordt tevens bekeken welke meerwaarde de bibliotheek kan geven aan de downloadcultuur. De scriptie wordt afgerond met een concrete conclusie. Noot: Deze materie is geen exacte wetenschap. Het is slecht een bundeling van allerlei informatie. Deze scriptie geeft dus geen concreet toekomstbeeld voor de AVM-afdeling, enkel suggesties en mogelijke pistes.

2. Problematiek.

Is de CD als muziekdrager ten dode opgeschreven? Komen jongeren nog naar de bibliotheek om CD’s te ontlenen? Kan de klassieke AVM-afdeling opboksen tegen de stroom van digitale muziekaanbieders? Is er nog een toekomst weggelegd voor de bibliotheek in dit gehele digitale proces? Dit soort vragen hoor je frequent bij gesprekken rond de digitalisering van de AVM-afdeling. Maar loopt het nu werkelijk allemaal zo’n vaart? De laatste jaren is er een enorme ontwikkeling waarneembaar in de informatiemaatschappij. Vrijwel alles kan de dag van vandaag van het internet geplukt worden, al dan niet tegen betaling.

6

Jongeren groeien bijna letterlijk op met het hele downloadgebeuren. Het wordt hen, grotendeels dankzij de grote toegankelijkheid van het internet, met de paplepel ingegeven. Downloaden lijkt voor hen een dagelijkse bezigheid. Bovendien gebeurt dit doorgaans via het illegale circuit en kost het hen bijgevolg geen eurocent.

Het lijkt dus uit den boze dat deze doelgroep nog naar de bibliotheek afzakt om fysieke dragers te ontlenen, laat staan het aankopen ervan in een winkel.

De morele kwestie van legaal of illegaal lijkt weinig rol te spelen voor het downloadpubliek. Ook van auteursrechten en de schade die het illegaal downloaden toebrengt aan de muziekindustrie ligt men niet wakker. Waarom zou je trouwens nog een volledige CD ontlenen of aankopen als je maar op zoek bent naar één bepaalde track? Voor de meeste is dit idee op zich al absurd en je kunt ze niet geheel ongelijk geven. Al die moeite lijkt overbodig, het is immers veel makkelijker om met een enkele muisklik je favoriete track te downloaden van het internet. De uitleencijfers vormen het grootste bewijs dat ontlening van fysieke dragers sterk achteruit gaat in heel Vlaanderen. (1) Het downloaden en uitwisselen is nu eenmaal enorm populair geworden. Het is een begrip geworden en nog moeilijk weg te denken uit de hedendaagse maatschappij. Het lijkt dus voor bibliotheken ten zeerste aangewezen om mee te springen op deze kar.

(1) Zie bijlage 1: verwerkingscijfers Provinciale Bibliotheek Limburg.

7

3. Historisch overzicht van de verschillende dragers. (2)

Dit hoofdstuk geeft een ruim overzicht van de verschillende muziekdragers door de tijd heen. De uitleg bevat zowel een omschrijving als de verschillende technische aspecten, afspeelapparatuur, voor- en nadelen, etc.

A. Grammofoonplaat.

De grammofoonplaat is een schijf, doorgaans van kunststof, waarin geluidsinformatie is gegroefd, die mechanisch wordt afgetast. Hij bevat de mechanische afdruk van de ooit geklonken muziek. Op de plaat is met behulp van een vergrootglas duidelijk te zien hoe geluidstrillingen eruit zien. De grammofoonplaat is als het ware gestold geluid.

Bij weergave worden de mechanisch vastgelegde trillingen gelezen door middel van het pickup-element, een naald die de groef van de draaiende plaat aftast.

De uitslagen van de naald worden overgebracht op een gevoelige bewegingsdetector of element waar de mechanische uitslag wordt omgezet in een elektrisch signaal. Dit signaal kan worden versterkt en dan als geluid of muziek worden gehoord. De naald is van hard materiaal, meestal diamant.

Grammofoonplaten worden afgespeeld op een platenspeler, ook wel grammofoon of pick-up genoemd. Een draaitafel is een platenspeler zonder ingebouwde versterker. Om te zorgen dat een plaat op de juiste wijze op een speler gelegd wordt, wordt er een gaatje exact in het midden van een plaat gemaakt.

Kenmerken: - zwarte schijf, diameter 30 cm. - dubbelzijdig geluid

- analoge info in de vorm van een groef - LP naald: beweegt van buiten naar binnen - speelduur: ca. 35 min. - aftasting: snelheid 16, 33, 45, 78 toeren/min. - verpakt in kartonnen hoes - kanaalscheiding: geen uitgesproken stereo-effect

(2) Zie bijlage 2 voor afbeeldingen van de verschillende dragers.

8

Voordelen: - je kan spotgoedkoop degelijke tweedehandsplaten aanschaffen. - de LP zou een ruimtelijker effect geven, omdat de kanaal- scheiding niet exact is en geen uitgesproken stereo-effect geeft. Nadelen: - stof en krassen veroorzaken storingen. - de LP is broos, gaat niet lang mee, iedere draaibeurt doet de groeven slijten en bijgevolg de geluidskwaliteit dalen. - de LP is niet praktisch in het gebruik. - beschikbaarheid van de afspeelapparatuur. - klankkwaliteit en dynamiek zijn beperkt.

De grammofoonplaat is lang het medium geweest dat het meest in trek was in de AVM-afdeling. Tegelijk is het ook het meest kwetsbare medium, waarvan het aantal afschrijvingen het hoogst was (krassen, krom, gebroken, enz.).

Momenteel is de rol van de grammofoonplaat echter uitgespeeld. Sinds in 1983 de compact-disc de markt begon te veroveren was het onherroepelijke einde van de LP al in zicht. Al vele jaren geleden zijn de meeste AVM-afdelingen gestopt met de aankoop van LP's. Vandaag hebben ze in het beste geval nog een aantal LP's in het magazijn bewaard.

Tegenwoordig worden ze niet veel meer gemaakt, maar ze zijn nog wel in gebruik vanwege het bredere geluidsspectrum. Vooral in discotheken worden grammofoonplaten nog veel gebruikt. Voor DJ’s heeft het bovendien het voordeel dat een plaat direct te manipuleren is. Veel moderne dansmuziek, maar ook underground gitaarmuziek wordt nog steeds behalve op CD ook als grammofoonplaat uitgebracht, soms zelfs uitsluitend op vinyl.

B. Singles

Daarnaast kwamen er ook singles, kleine grammofoonplaten met een diameter van 17,5 cm, waarop slechts een enkel liedje wordt opgenomen. Deze worden afgespeeld op 45 toeren per minuut. Ze hebben vaak een groter gat in het midden en moeten dan met een adapter worden opgezet omdat anders de arm van de pick-up gaat slingeren.

9

C. Muziekcassette.

De muziekcassette is een gesloten houder met een magnetische band De houder is voorzien van twee spoelen. De cassette kan worden afgespeeld in een daarvoor geschikte recorder zonder de band met de hand te moeten aanraken. Het op te nemen audiosignaal wordt in de opnamekop omgezet in evenredige magnetische variaties, welke de langs de kop lopende magnetiseerbare geluidsband, deeltje voor deeltje magnetiseren. Bij weergave worden de magnetische bandvariaties door de weergavekop weer in de oorspronkelijke elektrische trillingen omgezet. Tijdens de opname wordt een eventueel eerder gemaakte opname automatisch gewist. Kenmerken: - gestandaardiseerde vorm en snelheid, dus op elke cassetterecorder afspeelbaar. - magnetische geluidsregistratie en -weergave. - analoge signalen - speelduur: 60, 90 of 120 min.

Voordelen:

- zeer compact: handig om mee te nemen. - je hebt weinig apparatuur nodig (vb. walkman). - je kan zelf muziek opnemen, een MC kan steeds voor nieuwe opnames hergebruikt worden. - ze gaan langer mee dan de LP.

Nadelen: - kwaliteitsverlies + infoverlies op termijn. - kwaliteit is soms reeds bij aanschaf al niet te best. - gevoeligheid voor magnetische velden zorgt voor problemen bij beveiliging. - soms moeilijk te controleren op beschadiging (vb. band verwrongen, gebroken of gewist). Gedurende de jaren werden verschillende magnetische materialen ontwikkeld met steeds betere karakteristieken. Gebruik van deze materialen maakte de geluidskwaliteit van opnamen steeds beter.

10

D. Minidisc.

De minidisc is een in 1991 door Sony geïntroduceerd digitaal medium dat oorspronkelijk bedoeld was om de gewone muziekcassette te vervangen. De minidisc bestaat in twee uitvoeringen: een magneto-optische versie om te beschrijven en te lezen en een optische versie om alleen te lezen.

Door een ingebouwd buffergeheugen, Shock Resistant Memory genoemd, kan de minidisc in een draagbaar toestel gebruikt worden. Een minidisc-afspeler speelt niet rechtstreeks vanaf het schijfje zoals een cd-speler, maar vanuit het buffergeheugen. Voorbespeelde minidiscs zijn op de markt gekomen, maar zijn nooit een succes geworden vanwege het zeer beperkte aanbod in titels. De meeste voorbespeelde minidiscs zijn afkomstig van Sony's eigen platenmaatschappij.

Minidisc is nooit een groot succes geworden. Dit komt onder andere omdat al snel na de opkomst van de minidisc er mp3-spelers verschenen.

E. Compact Disc.

Letterlijk betekent compact disc: kleine plaat. De diameter bedraagt inderdaad slechts 12 cm, de dikte 1,2 mm en dit terwijl ze minder dan 2 gr weegt.

Ze is vervaardigd uit polycarbonaat, waar de informatie aan de onderkant is ingebrand m.b.v. een sterke laserstraal en eveneens met

een laser optisch wordt afgelezen. De informatie is opgesloten in een gealumineerd oppervlak, dat beschermd is tegen vuil en beschadiging door een laagje kunststof. De laserstraal dringt hier bij het aflezen ongehinderd door

en volgt het spiraalspoor van minuscule putjes ("pits"). Deze putjes zijn 0,6 mu breed (0,0006 mm).

De spiraalsporen zijn amper 1,6 mu van elkaar verwijderd, zodat in één groef van een gewone grammofoonplaat 60 CD-sporen kunnen passen, veel 'compacter' dus. Het spiraalspoor loopt van binnen- naar buitenzijde zodat een afnemend toerental van 500 naar 200 toeren per minuut vereist is om de laserpen in staat te stellen de plaat met lineaire snelheid af te tasten. De compact disc is een echte digitale grammofoonplaat, doordat de informatie zelf wordt aangebracht m.b.v. de digitale techniek, d.w.z. niet

11

meer waarheidsgetrouw (analoog), maar in getalvorm, nl. in binaire getallen,die opgebouwd zijn uit 'enen' en 'nullen'. Kenmerken: - zilverkleurig, diameter 12 cm

- enkelzijdig geluid - digitaal (putjes) - CD-laser tast af van binnen naar buiten - speelduur 60 à 70 min. - kanaalscheiding biedt uitgesproken stereo-effect - informatiedichtheid 50 à 100 keer groter dan bij de LP; daarom stofvrije productieverwerking - aftasting: snelheidsvariaties van 500 naar 200 omwentelingen per min. - op te bergen in plastic doosje Voordelen: - zuivere klankkwaliteit met zeer brede dynamiek en minieme achtergrondruis - duurzaamheid: veel minder gevoelig voor krassen, stof en vuil dan de LP en geen slijtage door de wrijving - de beschermende kunststoflaag zorgt voor gemakkelijke reiniging. - het publiek krijgt technische kwaliteit, het hoeft zich niet meer te ergeren aan 'tikkende' en 'ruisende' muziek. - gebruiksvriendelijke bediening: één speelzijde met langere speelduur met de daarbij horende zoek- en programmeermogelijkheden - foutcorrectie: de relatief dikke beschermlaag heeft als gevolg dat krasjes en stofdeeltjes ver buiten de focus van de laser vallen. Het correctieorgaan is in staat 3.500 bits (2,4 mm spoorlengte) direct te corrigeren. 12.000 bits kunnen nog gecorrigeerd worden d.m.v. interpolaties zonder dit aan het geluid te horen. Nadelen: - kwaliteitsverschillen, afhankelijk van de opnamekwaliteit of het proces van digitale mastering - kwaliteitsverschil tussen de toestellen, het foutcorrectiesysteem of de schokbestendigheid laten soms te wensen over. - piraatuitgaven en fabricagefouten: lucht tussen aluminiumfolie en kunststof maakt de laser stuurloos, het gaatje in het midden moet in een cilinder passen.

12

4. Hedendaagse tendensen binnen de muziekwereld.

Dit hoofdstuk geeft een gedetailleerd beeld van de hedendaagse downloadcultuur. Enkele begrippen, verschillende programma’s en hun werking, hedendaagse muziekapparatuur, voor- en nadelen, etc.

A. Enkele begrippen.

• Downloaden: Downloaden is een Engelse term die in het Nederlands overgenomen is. Downloaden is het overdragen van digitale gegevens van het internet naar een lokaal opslagmedium. Downloaden via een webbrowser komt het meest voor. Daarnaast kan men ook downloaden via IRC netwerken, peer-to-peer netwerken, FTP, nieuwsgroepen, etc.

• Uploaden:

Uploaden is het vanuit een lokale computer client op een server zetten van bestanden. Vaak is dit bedoeld om bestanden voor het internet toegankelijk te maken.

• Webbrowser:

Een webbrowser (ook webverkenner of bladerprogramma genoemd) is een computerprogramma om webpagina's te kunnen bekijken. Populaire browsers zijn Windows Internet Explorer, Mozilla Firefox en Safari. Minder bekende, alternatieve browsers zijn Opera, Camino, Konqueror of Netscape. De grootste verzameling gelinkte HTML-pagina's is het World Wide Web, een onderdeel van het internet. Het gebruik van een browser is in de volksmond synoniem aan surfen op het internet.

• IRC:

Internet Relay Chat is het achterliggende protocol van de gelijknamige vorm van chat over onder andere het Internet. Het is voornamelijk bedoeld voor groepsgewijze communicatie, maar laat ook directe communicatie tussen twee personen toe.

• Peer-to-peer:

In het algemeen verwijst een peer-to-peernetwerk (of P2P) naar een computernetwerk dat geen vaste werkstations en servers heeft, maar een aantal gelijkwaardige (Engels: peer = gelijke) aansluitingen die samen tegelijkertijd functioneren als server en werkstation voor de andere aansluitingen in het netwerk.

13

Elke aansluiting is in staat om een ondersteunde overdracht te starten en te beëindigen. Peer-to-peer aansluitingen kunnen verschillen in lokale configuratie, verwerkingssnelheid, bandbreedte van het netwerk en opslagcapaciteit. De term wordt het meest gebruikt als men het heeft over uitwisselingsnetwerken. Deze netwerken bieden de mogelijkheid om gratis en grotendeels anoniem bestanden of delen van bestanden over te zenden tussen PC’s die zijn verbonden met het internet. De Engelse benaming hiervoor is filesharing.

• FTP:

File Transfer Protocol is een protocol dat uitwisseling van bestanden tussen computers vergemakkelijkt. Het standaardiseert een aantal handelingen die tussen besturingssystemen vaak verschillen. Het concept FTP is gebaseerd op het client-servermodel dat ook andere delen van het internet kenmerkt. Zonder dat de gebruiker er veel van merkt maakt de clientsoftware een verbinding met de opgegeven FTP-server aan de andere kant van de 'lijn'. Deze antwoordt aan de client, waarna de client de gegevens aan de gebruiker toont.

• Podcasting:

De term podcasting is een samentrekking van iPod, de draagbare MP3-speler van Apple, en 'broadcasting' (Engels voor uitzenden). Hoewel de technologie niet alleen bruikbaar is met de iPod, was het succes ervan een belangrijke stap in de ontwikkeling van podcasting. Strikt genomen is er geen verschil tussen de term downloaden en podcasten, hoewel met podcasten ook de laagdrempeligere service-schil wordt aangegeven. De meer trendy term Podcast is echter helemaal doorgedrongen tot alle gebruikersgroepen, ook de niet-Apple en zelfs de niet iPod-gebruikers. Podcasting staat, in de meest strikte zin, voor een systeem waarin podcasters audiobestanden (MP3) met discussies, radioshows, muziekprogramma's enzovoort beschikbaar stellen via internet, en tevens een news feed in RSS-formaat creëren, die een verwijzing bevat naar de MP3-bestanden en automatisch verwerkt kan worden door podcast-aggregators of podcatchers. Deze laatste downloaden die audiobestanden dan automatisch en kopiëren ze onmiddellijk naar een mp3-speler of melden aan de gebruiker dat hij ze op de pc kan beluisteren. In de breedste zin staat podcasting voor het verspreiden van digitale bestanden die door speciale programma's afgehaald worden om ze later te gebruiken. Dus dit kan audio zijn (MP3, Windows Media, Real Media), video (MPEG, DivX, QuickTime enzovoort) of software.

14

• MP3:

MPEG-1 Layer 3 is een manier om geluid te comprimeren. De veel gebruikte afkorting is MP3. Dit is een MPEG (Moving Picture Experts Group) standaard uit 1992, waarvan implementaties bestaan sinds 1994. De uitvinder van het MP3-bestandsformaat is de Duitser Karlheinz Brandenburg. Hij vond het uit op aangeven van zijn promotor van zijn doctoraatsthesis. Met MP3 is het mogelijk de hoeveelheid opslagcapaciteit die nodig is voor het opslaan van geluid sterk te verminderen. Dit geschiedt door elementen uit het geluid die een mens toch niet echt waarneemt weg te laten. Als een bepaalde toon bijvoorbeeld luid is, zal een toon die er vlak naast ligt en minder luid is niet hoorbaar zijn. Deze kan men er dus uit filteren. Ook wordt er gebruikgemaakt van klassieke compressie, zodat informatie die zowel op het linker- als rechterkanaal voorkomt slechts eenmaal wordt opgeslagen. Dit laatste noemt men "joint stereo". MP3-compressie is “lossy”, dat wil zeggen dat er gegevens bij het comprimeren verloren gaan. Hierdoor kan de oorspronkelijke vorm niet meer worden teruggewonnen, alleen benaderd. Als gevolg kan een muziek-MP3-bestand bij afspelen wat verschillen van het origineel (vlakker, bijgeluiden), hoewel dat bij blinde luistertests en bij hoge bitrates met een goede encoder (zoals LAME) buitengewoon lastig aantoonbaar bleek. Dat er sprake is van verlies in kwaliteit zal in veel gevallen pas merkbaar zijn na een aaneenschakeling van encode-decode-encode-decode stappen. Het is wel mogelijk om MP3-bestanden verliesvrij (Engels: lossless) te bewerken. Een MP3-bestand bestaat uit kleine pakketjes van een fractie van een seconde. Bij elk pakketje wordt het volume aangegeven. Dat volume kan achteraf gewijzigd worden zonder de code van het gecomprimeerde geluid te wijzigen. Ook kunnen pakketjes worden verwijderd.

• WMA:

WMA is een compressievorm die door Microsoft is ontwikkeld en standaard met Windows Media Player wordt meegeleverd. Het is een gesloten formaat. Aangezien Microsoft's Windows een groot marktaandeel heeft, is deze codec snel een defacto standaard geworden. WMA staat voor Windows Media Audio en komt meestal voor samen met het WMV-formaat dat de video-tegenhanger is van het WMA-formaat. WMA is vooral bedoeld voor het streamen op lage bandbreedtes. Een groot verschil met andere formaten zoals MP3 is het mogelijke gebruik van DRM, een controversiële techniek die gebruikers

15

beperkt in de mogelijkheden bestanden te openen, kopiëren etc. als de auteur van die bestanden zulke beperkingen oplegt. De werking van WMA is voor een groot deel te vergelijken met die van het MP3-formaat. Het maakt ook gebruik van psycho-akoestische schema's maar filtert alleen het geluid weg waarvan de frequentie meer dan 20 KHz en minder dan 20 Hz bedraagt. WMA-bestanden zijn wel kleiner dan MP3-bestanden, dat weer een groot voordeel is, want er kunnen zo meer muzieknummers op een speler (vanaf ca. 2005 kunnen veel MP3-spelers ook WMA-bestanden afspelen). WMA is geen ideale standaard voor algemene internettoepassingen, aangezien het afspelen van dit formaat niet altijd onder alle besturingssystemen mogelijk is, maar slechts daar waar Microsoft het ondersteunt.

• OGG:

Ogg Vorbis is de open source-compressiemethode voor geluidsbestanden, die vrij is van patenten, dit in tegenstelling tot de audio-indelingen MP3 en WMA. Dat er alleen gepatenteerde audio-indelingen bestonden, was voor de ontwikkelaars van openbronsoftware aanleiding om van de grond af een nieuwe multimedia-indeling te definiëren, waarin geen enkel patent voor zou komen. Een bijkomend voordeel was, dat van de nieuwste inzichten gebruik kon worden gemaakt, waardoor de kwaliteit ten opzichte van de oudere MP3-indeling een stuk hoger kon zijn. 'Ogg' staat voor het algemene formaat dat op zich verschillende componenten kan omvatten, zoals Vorbis. Vorbis is het audiogedeelte. Ogg-vorbis is een compressietechniek die weinig relevante geluidsinformatie wegfiltert. Hierbij gaat dus net als bij MP3 weliswaar een deel van de geluidsinformatie verloren, maar door gebruik te maken van de fysiologische en psychologische kenmerken van ons gehoor is dat nauwelijks hoorbaar.

• Streaming: Twee soorten: - webcast of 'live' streaming: een uitzending wordt beluisterd op het

moment dat deze wordt uitgezonden. (Te vergelijken met radio.) - on demand streaming: een audiouitzending kan worden beluisterd

wanneer men wil, maar de audiobestanden worden niet naar de eigen pc gekopieerd. Men kan deze uitzendingen dus niet op de harde schijf bewaren en bewerken.

16

B. Apparatuur voor het afspelen van digitale muziekbestanden. (3)

• MP3-speler:

Een MP3-speler of MP3 player is een apparaat dat muziek bewaart, sorteert en muziekbestanden kan afspelen. Veel MP3-spelers zijn draagbaar en ontwikkeld als een soort walkman voor het afspelen van MP3-muziek, maar de MP3-afspeelfunctie kan ook geïntegreerd zijn in een DVD-speler, autoradio of in een mobiele telefoon. Hoewel "MP3-speler" de meest gangbare benaming is, kunnen de meeste apparaten ook andere muziekformaten afspelen, zoals WMA. Ook kunnen steeds meer apparaten beeldopnamen afspelen. Dit zijn de zogenaamde PMP-apparaten. De meeste MP3-spelers hebben een USB aansluiting, en kunnen ook gebruikt worden om allerlei digitale gegevens (bestanden) op te slaan. Een opnamemogelijkheid met een line-in, microfooningang of ingebouwde microfoon kan toegevoegd zijn. Sommige spelers kunnen alleen opnemen in het WAV-formaat, terwijl anderen het geluid meteen als een MP3-bestand wegschrijven. Dat laatste wordt aangeduid met de Engelse term: direct MP3 encoding.

• IPOD:

iPod is een draagbare muziek- en mediaspeler van het Amerikaanse technologiebedrijf Apple. De iPod is primair ontworpen om audiobestanden op af te spelen. De bestanden worden opgeslagen op een harde schijf (grote modellen) of op een flashgeheugen (kleine modellen).

De capaciteit van deze opslagmethoden is dusdanig groot dat duizenden nummers op een iPod geplaatst kunnen worden. Wereldwijd is de iPod een groot succesverhaal met in april 2007 al 100 miljoen verkochte exemplaren, daarmee is het de bestverkopende muziekspeler ter wereld.

Voor het bewaren van muziekbestanden op de iPod gebruikt men meestal het computerprogramma iTunes, een ander Apple-product. Hiermee kan de muziek van een persoonlijke verzameling cd's in een iPod worden opgeslagen en kunnen muziek-, videobestanden en spellen van het internet worden gedownload en bewaard via de iTunes Store.

(3)

Zie bijlage 3 voor afbeeldingen.

17

Begin maart 2006 werd de één-miljardste song van de online-muziekwinkel gedownload: "Speed of Sound" van Coldplay. De iTunes Stores in Europa hebben begin augustus 2006 de kaap van tweehonderd miljoen downloads bereikt. Ook ingesproken teksten kunnen op een iPod worden opgeslagen, om op een, voor de gebruiker, geschikt tijdstip later afgespeeld te worden. Dit heeft tot de rage podcasting geleid. De iPod kan men ook aanwenden als externe harde schijf waarop allerlei andere bestanden bewaard kunnen worden. Sinds de introductie van de iPod Photo (met kleurenscherm) kunnen er ook foto’s op bekeken worden. Sinds de introductie van de vijfde generatie-iPod kunnen er ook filmpjes bekeken en zelfs op een televisie getoond worden. Speciale versies: - iPod mini: In februari 2004 introduceerde Apple de iPod mini, een compactere versie van zijn voorgangers, uitgerust met een 4 GB harde schijf en verkrijgbaar in 5 pastelkleuren. Critici vonden hem wederom te duur, maar dat stond ook deze keer een succes niet in de weg. Wederom was de bediening aangepast: het scrollwiel werd vervangen door een klikwiel: de toetsen zijn in het scrollwiel zelf geplaatst, en het duwen op de rand boven, onder, links of rechts werkte als een kliktoets. In februari 2005 bracht Apple een nieuwe versie uit van de iPod mini. De consument kan een keuze maken uit vier kleuren en nu ook uit de opslagruimte, namelijk uit 4 GB of 6 GB. Deze nieuwe lijn van iPod mini's heeft een batterij met een werkduur van 18 uur, een stuk langer dan de eerste generatie iPod mini. - iPod Nano: Op 7 september 2005 lanceerde Apple op een door haar georganiseerde bijeenkomst de iPod nano. Deze iPod verving de iPod mini, waarvan de productie met onmiddellijke ingang werd gestopt. De naam nano kreeg hij door zijn grootte. De nano is 8.9 x 4,1 x 0,69 cm groot en weegt 42 gram. De nano is qua afmetingen ongeveer 80% kleiner dan de normale iPod en was hoogstens half zo groot als 95% van de concurrenten met dezelfde opslagcapaciteit op de datum van lancering. Voor het maken van zo'n dunne mp3-speler was het gebruik van een ultradunne flash geheugenkaart nodig. De iPod nano was oorspronkelijk verkrijgbaar in een 1, een 2 en een 4 GB versie. In 2006 werd de 1 GB versie vervangen door een 8 GB versie. De iPod Nano is voorzien van een kleurenscherm van 1,5" en het inmiddels bekende gebruiksvriendelijke iPod ClickWheel. Het is ook

18

mogelijk om foto's op de nano te bekijken, maar helaas kan het apparaatje ze niet op een televisie vertonen. Naast het kleine formaat, heeft de iPod nano ook nieuwe mogelijkheden. Allereerst heeft de iPod nano een wereldklok waarmee de tijd in diverse steden bekeken kan worden. Daarnaast is ook in een stopwatch voorzien en kan het beeldscherm beveiligd worden met een pincode. Opvallend is tenslotte de hoofdtelefoonaansluiting: die bevindt zich aan de onderkant van de nano. Dit is een zeer logische plek indien de nano via de optioneel verkrijgbare hoofdtelefoon om de nek wordt gedragen.

C. Peer-to-peer netwerken en downloadsoftware.

Er bestaan tal van P2P netwerken en de bijhorende softwareprogramma’s voor het downloaden van muziekbestanden. Veel van hen behoren tot het illegale downloadcircuit. Er wordt geen rekening gehouden met auteursrechten en er staat geen betaling tegenover het downloaden. Veel gebruikers beseffen ook niet dat ze via het uitwisselen van bestanden met andere gebruikers de kans om virussen op te lopen aanzienlijk verhogen. Het downloaden via deze software is dus niet enkel illegaal, maar kan ook ernstige schade aan je PC veroorzaken. Bovendien kan je niet vertrouwen op de metadata die verbonden zijn aan een bestand, aangezien deze metadata werden toegekend door de verspreider van het bestand. Achter een bepaalde artiest of track kan dus vaak een heel ander bestand schuil gaan. De grootste P2P netwerken en hun software zijn:

- eDonkeynetwerk (eDonkey2000, eMule, MLDonkey, Shareaza) - FastTrack protocol (KaZaA, Kazaa Lite K++, Kazaa Lite

Resurrection, K-Lite, Diet Kaza, Kazaa Lite Revolution) - Gnutella netwerk (Acquisition, BearShare, Cabos, GnucDNA,

Gnucleus, LimeWire, Morpheus, Phex )

19

Afbeelding: homepage van eDonkey 2000 (www.edonkey2000.com)

Afbeelding: screenshot van eDonkey2000

20

Afbeelding: homepage van Bearshare (www.bearshare.com)

Afbeelding: homepage van LimeWire (www.limewire.com)

21

• Napster:

Napster was de eerste wereldwijde gebruikte peer-to-peer-muziekdeelservice, en heeft een grote invloed gehad op hoe mensen, vooral studenten, het internet gebruiken. Het succes van napster zat hem daarin dat het mensen toeliet om muzieknummers te verkrijgen zonder te moeten betalen zoals bij een volledig album. Napster liet ook mensen toe om oudere muziek en niet verschenen opnamen te verkrijgen. Met de bestanden die door gebruik van Napster werden verkregen kon men zijn eigen compilatie-albums maken, zonder enige betaling aan de artiest/componist die de muziek had gemaakt. De metalband Metallica spande in 1999 een rechtszaak aan tegen Napster. Daardoor werd de dienst juist groter vanwege de publiciteit: spoedig kwamen er miljoenen gebruikers op het netwerk bij, veel van hen studenten. Napster bereikte met 13,6 miljoen gebruikers in februari 2001 een hoogtepunt. Tegelijkertijd bracht het proces tegen Napster gebruikers en verdedigers in verwarring. De gebruikers bekeken Napster als een eenvoudige zoekmachine. Velen debatteerden over het feit dat bij de sluiting van Napster men zou overstappen op een ander systeem om aan zijn bestanden te komen. De vele verdedigers van Napster waren bezorgd over het constante gebruik van het woord "site" rondom de dienst. Dit woord doet vermoeden dat Napster de bestanden zelf verspreidde. Dit was echter niet waar, want de gebruikers deelden hun eigen bestanden en Napster vergemakkelijkte dit proces alleen. Napster is sinds 2004 een betaalsite waar men muziek kan downloaden. Als men op de site komt kan men kiezen om naar de 'New Releases', 'Playlists' of 'Staff Picks' te gaan. - New Releases: Hier kan men de meest recente muziek beluisteren.

De muziek staat op chronologische volgorde gerangschikt in verschillende kolommen.

- Playlists: Hier heeft men de muziek gerangschikt volgens verschillende criteria. Je kan ze volgens genre, thema of jaartal beluisteren.

- Staff Picks: Hier kan men muziek beluisteren die door de medewerkers van Napster gekozen zijn. Vaak zijn dit populaire liedjes van bekende artiesten.

Zodra je op een liedje klikt dat interessant lijkt opent er een nieuw venster waar een audioplayer verschijnt. Hierin wordt een fragment van het gekozen lied afgespeeld. Helaas is dit soms te kort en altijd van een verminderde kwaliteit.

22

D. Online muziekwinkels.

Online muziekwinkels zijn een recent opkomend fenomeen. Deze sites bieden de gebruiker de mogelijkheid om tracks naar keuze tegen betaling te downloaden. Eens er voor de track betaald is kan de gebruiker er mee doen wat hij wil. De track kan op je PC worden afgespeeld of je kan hem overzetten naar een draagbare speler. Het grote verschil met een P2P net werk is dat de verschillende tracks niet door andere gebruikers ter beschikking worden gesteld, maar wel door een centrale dienst. De tracks zijn in beperkte mate beveiligd door een DRM-systeem.

• Wat is nu juist zo’n DRM-systeem?

DRM staat voor “Digital Rights Management”. Het is een techniek om het beheer van digitale rechten van makers of uitgevers van werken (b.v. muziek, afbeeldingen, teksten) te vereenvoudigen. Die rechthebbenden kunnen met deze techniek namelijk aangeven welke handelingen met hun werk toegestaan zijn zonder dat daar apart toestemming voor hoeft te worden verkregen door de gebruiker. Zo kan een uitgever een aantal prints of kopieen toestaan, of bepalen dat een muziekstuk gratis vijftig keer beluisterd kan worden. Een belangrijk punt van kritiek is dat de rechthebbende middels de toepassing van beveilingstechnieken die gekoppeld zijn aan DRM de wettelijke rechten van gebruikers zou kunnen inperken en dat de gebruiker vaak niet eens weet heeft van de hem opgelegde beperkingen. De toepassing van DRM geschiedt lang niet altijd door de rechthebbende. Meestal wordt DRM toegepast door een intermediair, een online distributeur bijvoorbeeld. De directe relatie met de eindgebruiker is typerend voor DRM; ze manifesteert zich in een ‘gebruikslicentie’, waarin de rechten en plichten van de gebruiker van de content contractueel zijn vastgelegd. De gebruikslicentie is idealiter geïntegreerd in het DRM-systeem; de licentie zit als het ware in het product of de dienst ‘ingebakken’. Voor het goed functioneren van DRM is het dus belangrijk dat de licentievoorwaarden, tezamen met andere zogeheten metadata, aan de ‘content’ vast verbonden blijven. Het sluitstuk van ieder DRM-systeem wordt gevormd door de techniek. Er vindt ‘automatische handhaving’ plaats door toepassing van technische maatregelen. Enkele problemen i.v.m. DRM zijn:

- Interoperabiliteit: Consumenten kunnen hun gekochte muziek, video en elektronische boeken maar op bepaalde toestellen consumeren.

- Veranderende DRM: Bedrijven zoals Microsoft moeten de gebruikte veiligheidstechnieken in hun DRM systeem kunnen veranderen omdat mensen deze proberen te kraken.

23

- Te sterke beperkingen: Een belangrijk punt van kritiek is dat de rechthebbende middels de toepassing van beveilingstechnieken die gekoppeld zijn aan DRM de wettelijke rechten van gebruikers zou kunnen inperken. Het is zaak dat hier een goed controlesysteem voor komt. Vooralsnog is hier geen sprake van. Critici noemen DRM ook wel Digital Restrictions Management.

- Verlopen van auteursrecht (copyright): Een ander belangrijk punt van zorg is dat niet is vastgelegd wat er met de kopieerbeveiliging gebeurt na het verlopen van het copyright. Ook zouden veel verstrekkers van inhoud (muziek, afbeeldingen, teksten, etc.) stukken die feitelijk al in het publieke domein zijn toch weer van digital rights management kunnen voorzien, waardoor dit publieke domein steeds kleiner zou kunnen worden. Ook hier zal - indien dit werkelijkheid wordt - op toegezien moeten worden.

Bekende DRM-systemen:

- Windows Media DRM is een DRM systeem voor audio en video, ontwikkeld door Microsoft.

- Fairplay is een DRM-systeem voor audio en video, ontwikkeld door Apple.

- HelixDRM is een DRM systeem voor audio en video, ontwikkeld door Real.

- Adobe PDF Merchant/web buy is een DRM systeem ontwikkeld door Adobe en ondersteunt digitale boeken (PDF’s).

• Voordelen van online muziekwinkels:

- Je kan letterlijk winkelen zonder je woning te verlaten. - De gewenste muziek is altijd voorradig. - Je kan de track (gedeeltelijk) beluisteren vooraleer je overgaat tot

aankopen. - Je kan een track naar keuze downloaden, je bent niet verplicht het

hele album aan te kopen. - De tracks zijn voorzien van metatags (uitvoerder, titel, etc.).

• Nadelen van online muziekwinkels:

- Er is een zeker kwaliteitsverlies door het comprimeren van de tracks.

- Er wordt geen gebruik gemaakt van een standaard DRM-systeem. - Er worden beperkingen opgelegd door de platenmaatschappijen. - Betaling kan enkel met betaalkaarten. - Vaak enkel populaire muziek in aanbieding.

24

• Voorbeelden van online muziekwinkels (nationaal). - http://entertainment.msn.be - www.belgianmusiconline.be - www.skynet.be/musicclub - www.freerecordshop.be - www.apple.com/benl/itunes/store

• Voorbeelden van online muziekwinkels (internationaal).

- MTV Digital Downloads www.mtv.nl/specials/index.php rechten: 3x branden 2,10 per nummer

- Tiscali Music Club www.tmc.tiscali.nl 3x branden € 2,10 per nummer - Weblisten www.weblisten.com onbeperkt abonnement € 0,75 - All of Mp3 www.allofmp3.com onbeperkt abonnement vanaf € 0,05 - Emusic www.emusic.com onbeperkt abonnement € 15,= p. mnd of € 120,= p.jaar - Yeahronimo

www.yeahronimo.nl 1x branden € 1,25 p.nummer - Chello Musiczone www.chello.nl/musiczone 3x branden vanaf € 0,82

25

• Voorbeelden van gespecialiseerde online muziekwinkels.

Twee voorbeelden van dit soort winkels worden even aangehaald. En dit omdat ze anders zijn dan de grote populaire online muziekwinkels en omdat ze nog een grote rol kunnen spelen in de toekomst om de bibliotheek van een meerwaarde te kunnen voorzien binnen het proces van digitaal muziek uitlenen. - www.calabashmusic.com

Calabash is een online muziekwinkel die zich specialiseert in het digitaal aanbieden van wereldmuziek. Het gaat om specifieke wereldmuziek die zeer moeilijk is terug te vinden in het aanbod van de grote commerciële online muziekwinkels. De tracks kosten 0,99 EURO per stuk, maar ze worden goedkoper wanneer je een aantal tracks (10, 20, …) tegelijkertijd aanschaft. Nadien kan je onbeperkt branden en opslaan, de tracks zijn immers niet voorzien van een ingebouwd DRM-systeem. De opbrengsten van Calabash worden rechtstreeks overgemaakt aan de artiesten. Afbeelding: homepage van Calabash (www.calabashmusic.com)

26

- www.mondomix.com

Mondomix is vergelijkbaar met Calabash, beide winkels worden dan ook aan elkaar gelinkt. Ook de werkwijze van Mondomix is gelijkaardig aan die van Calabash. Afbeelding: homepage van Mondomix (www.mondomix.com)

27

5. Internationale projecten binnen de bibliotheeksector.

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van enkele projecten in het buitenland met betrekking tot de digitale uitlening van muziekbestanden binnen de bibliotheeksector. Gedurende de laatste 4 jaar zijn bibliotheken in Nederland en Scandinavië gestart met het aanbieden van virtuele muziekcollecties aan hun gebruikers. Deze service bestaat weliswaar uit de traditionele bibliotheek service in een nieuwe digitale vorm, maar de nieuwe service zorgt er wel voor dat er met andere ogen wordt gekeken naar zaken als catalogisering, presentatie en de circulatie. Er werd een samenwerking met nieuwe partners aangegaan om de nieuwe service te ontwikkelen en te onderhouden. Denemarken is als eerste gestart met het digitaal aanbod in 2004, gevolgd door de Noren. Daarna volgden Nederland en Zweden. Alle landen hebben iets andere keuzes gemaakt als het gaat om de techniek, partners, repertoire en allen hebben hun eigen ervaring opgedaan met copyrightorganisaties. Er zijn vragen gerezen zoals, wie deze service zal ondersteunen en wie er gaat betalen, wat zal de balans zijn tussen de digitale en de fysieke muziekcollectie, hoe zit het met de rechten en de verschillen in de nationale wetgeving?

28

A. Nederland.

• Digileen.

Digileen is een project van de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) in samenwerking met bibliotheek.nl en a-select.

____________________________________________________________

Wat is de CDR? De CDR is een in Rotterdam gevestigde stichting zonder winstoogmerk. Ooit begonnen in 1961 met het uitlenen van lp’s met klassieke muziek, is de CDR in 44 jaar uitgegroeid tot een muziekinstituut van landelijk belang, met Europa’s grootste muziekcollectie van 300.000 cd’s, 300.000 lp’s en 10.000 muziek-dvd’s. Deze collectie kan nog steeds door iedereen in de regio Rotterdam worden geleend. Ook maken steeds meer mensen buiten Rotterdam inmiddels gebruik van de mogelijkheid om 24 uur per dag, 7 dagen per week via MuziekWeb.nl (MuziekWeb), de site van de CDR, een cd te lenen uit de collectie van de CDR via de eigen lokale bibliotheek. Een uitzondering op de beschikbaarheid buiten Rotterdam zijn de recent verschenen cd’s en de cd’s die regelmatig door de Rotterdamse leners worden geleend. De CDR kent in totaal 45.000 geregistreerde gebruikers, die jaarlijks meer dan 500.000 cd’s en muziek-dvd’s lenen. Juist bij de beschikbaarheid van een grote collectie muziek, ontstaat bij veel mensen de behoefte aan een wegwijzer binnen dit enorme aanbod. De CDR rekent het tot haar taak om het publiek hierin op weg te helpen. Alle ICT toepassingen die hiervoor worden gebruikt zijn geheel in eigen beheer ontwikkeld. De bezoeker van MuziekWeb kan op een aantal slimme en innovatieve manieren zijn weg vinden en zo zijn muzieksmaak verder ontwikkelen en verdiepen. MuziekWeb trekt hierdoor al meer dan 1 miljoen unieke bezoekers per jaar. ___________________________________________________________

Het Digileenproject werd op 4 november 2005 opgestart als een éénjarig proefproject. Nauwelijks een maand later werden er reeds meer dan 100 000 tracks ontleend door ruim 3000 gebruikers. Mede dankzij het grote enthousiasme waarmee muziekliefhebbers gebruik maakten van Digileen, werd de proefperiode verlengd tot 1 januari 2008. Bovendien is het ontlenen van digitale tracks tijdens de proefperiode volledig gratis. Er wordt wel een beperking opgelegd van 100 uitleningen per week.

29

Muziek lenen met DigiLeen houdt in dat een muziekbestand van hoge kwaliteit (256 kbps)(4) wordt gedownload van het internet en wordt opgeslagen op je computer. Het bestand is van het type WMA. Dit bestand is gecodeerd, daarom wordt bij het downloaden automatisch een sleutel toegezonden. Hiermee kan de muziek gedurende een week, of maximaal 70 maal beluisterd worden. Voor de codering wordt gebruikt gemaakt van het Microsoft DRM-systeem. Iedereen in Nederland met een internetverbinding kan digitaal muziek lenen. Het enige wat je ervoor hoeft te doen is het DigiLeenprogramma downloaden en installeren. Dit programma werd door de CDR zelf ontwikkeld Met dit programma kan de gebruiker de gewenste muziek opzoeken, downloaden en afspelen. Alvorens je kan gaan downloaden moet je beschikken over een login. Gebruikers die al beschikken over een login voor muziekweb, dit zijn leden van de CDR en de Bibliotheek Rotterdam of gebruikers van Leendirect, kunnen dezelfde login probleemloos gebruiken voor Digileen. Gebruikers die nog niet beschikken over een login kunnen een gratis account aanmaken via het Digileenprogramma. Vanaf de start kan de gebruiker kiezen uit titels die zijn uitgebracht door de platenlabels Naxos, Marco Polo, (klassieke muziek), Chesky en Challenge (jazz). Inmiddels zijn daar de labels ECM, Pentatone en Dox aan toegevoegd. Hiermee komt het totale aanbod inmiddels op 6000 albums of ruim 375 000 tracks. Twee grote nadelen aan het digileenproject:

- Het digitaal lenen van muziek bij de CDR is uitsluitend toegestaan in Nederland.

- Ontleende tracks kunnen enkel op de eigen PC worden afgespeeld, het is niet mogelijk om ze af te spelen op draagbare apparatuur.

(4)

De kwaliteitswaarde van een gemiddeld MP3 bestand bedraagt 128 kbps.

30

Op dinsdag 16 mei werd in de Centrale Bibliotheek van Amsterdam (OBA) de Amsterdamse versie van DigiLeen gelanceerd. Leden van de OBA kunnen voortaan via www.oba.nl putten uit de collectie van 5000 platen die via DigiLeen gedownload kunnen worden. Al het materiaal is 24 uur per dag, 7 dagen per week opvraagbaar via oba.nl zonder tusssenkomst van een bibliothecaris. De tracks kunnen gratis worden gedownload en vervolgens een week lang worden afgespeeld via de eigen pc. Het is een proef van een jaar, mede mogelijk gemaakt door bibliotheek.nl en Buma/Stemra. Doordat de collecties van OBA en CDR zijn samengevoegd hoef je niet meer in verschillende catalogi en systemen te zoeken naar een bepaald muziekstuk; dat kan nu in één keer via de nieuwe aquabrowser van OBA. Dit voordeel geniet je alleen wanneer je lid bent van de Amsterdamse bibliotheek. Muziekweb van het CDR is wel gewoon te doorzoeken door niet-leden. Afbeelding: homepage van Digileen. (www.muziekweb.nl/digileen)

31

• Nederlandse online muziekbibliotheek van Buma/Stemra. (5)

Tijdens een seminar op 16 januari introduceerde Buma/Stemra de aftrap van een Nederlandse onlinemuziekbibliotheek. Via dit virtueel podium kunnen componisten, tekstschrijvers en muziekuitgevers hun muziek gemakkelijk, veilig, goedkoop en vindbaar etaleren. De componist dan wel tekstdichter besluit zelf welke werken hij openbaar wenst te maken en draagt op die manier bij aan een unieke digitale muziekbibliotheek die, zonder tussenkomst van derden, het gehele Nederlandse copyright ontsluit, of het nu gaat om bekende muziekauteurs of minder bekende, van klassiek tot urban. De onlinemuziekbibliotheek maakt onderdeel uit van het project Flexco (Flexibel Collectief Beheer), een project dat Buma/Stemra in 2005 lanceerde. Binnen dit project onderzoekt Buma/Stemra de mogelijkheden om aan de hand van nieuwe technologische ontwikkelingen meer maatwerk te leveren, zonder dat dit ten koste gaat van het collectief.

Voor de meer dan 16.000 muziekauteurs en –uitgevers die bij Buma/Stemra zijn aangesloten, biedt de online muziekbibliotheek veel mogelijkheden en flexibiliteit. De bibliotheek voorziet in het plaatsen van diverse producten zoals het beluisteren van muziek, het lezen van songteksten, korte biografieën van de desbetreffende muziekauteur, discografieën, speellijsten, optreeddata en contactmogelijkheden. De componist of tekstschrijver bepaalt zelf of, hoe en wanneer hij deze producten beschikbaar stelt. Daarnaast profiteert de muziekauteur van de collectieve promotie die zal worden verzorgd omtrent het project en de uiteindelijke site, waardoor een breed publiek kennis kan maken met zijn of haar werken. Tenslotte biedt de online bibliotheek ondersteuning in facilitaire zin, zoals het gebruik van standaard sjablonen, de mogelijkheid om online je eigen werken te beheren, gebruik van een collectieve optimale beveiliging van de site, en dat alles tegen relatief lage kosten (deelname tegen kostprijs).

(5) Nederlandse organisatie m.b.t. muziekauteurs en auteursrechten.

32

B. Denemarken.

• Netmusik.

Het Deense project Netmusik werd opgestart in september 2004. Het project wordt gedragen door een consortium van zes bibliotheken, de State en University bibliotheek, de Danish National library authority en Phonofile. Alle partijen werken in onderlinge overeenkomst. Phonofile is een van oorsprong Noors initiatief. Het is een digitaal muziek archief en tevens een centraal distributiepunt voor audiobestanden van onafhankelijke recordlabels. Deze database bevat ruim 800 000 tracks en zo’n 20 000 artiesten. Voor Denemarken behartigt Phonofile de Deense muziekbusiness. Concreet betekent dit dat Phonofile alle Deense muziek bevat. Het gaat om muziek die is gecomponeerd door, geschreven is door ofwel uitgevoerd is door Deense artiesten. Tegenwoordig bevat Netmusik zo’n 136 000 tracks en ruim 10 000 albums. Het aantal downloads overschreed onlangs de kaap van 1 000 000. Om te kunnen downloaden moet je net zoals bij Digileen beschikken over een login. Indien je reeds beschikt over een login voor de nationale portaalsites bibliotek.dk (6) of musikbibliotek.dk, dan kan je deze login probleemloos gebruiken voor Netmusik. Deze sites hebben Netmusik bovendien geïntegreerd in hun catalogi. De gebruiker kan ook hier een kort fragment van de gewenste track beluisteren alvorens over te gaan tot downloaden. Ook deze tracks zijn beveiligd met een ingebouwd DRM-systeem. Na het downloaden zijn ze exact één week afspeelbaar op je PC. Het leuke aan Netmusik is dat er een online winkel aan gekoppeld is. Indien de gebruiker dit wenst kan de geleende track nadien worden aangekocht. Zo kan hij/zij de track zonder limiet beluisteren en overzetten naar een draagbare speler. Het hele project wordt gefinancierd door de bibliotheken en een projectsubsidie. Deze projectsubsidie liep tot 1 januari 2007. Inmiddels werd de subsidie verlaagd waardoor het gebruik van Netmusik duurder geworden is.

(6)

Bevat de catalogi van alle Deense bibliotheken.

33

Afbeelding: Homepage Netmusik (www.bibliotekernesnetmusik.dk)

Afbeelding: homepage Phonofile (www.phonofile.dk)

34

C. Noorwegen.

• Latlan

Latlan is een project dat begin 2004 werd opgestart door de 2 grootste openbare bibliotheken van het land, Oslo ‘’Deichmanske Bibliotek’ en Bergen offentlige bibliotek, in samenwerking met de Norwegian Digital Library en Phonofile. Het gaat om een bibliotheekservice waarbij een lener kan inloggen bij de bibliotheek en zo Noorse muziek kan lenen. Oorspronkelijk werd er gebruik gemaakt van streaming in plaats van downloaden. Dit betekent dat de gebruiker gedurende een bepaalde periode naar de track kon luisteren in een directe verbinding. Nadien kon de gebruiker ook overgaan tot downloaden. Het ging om downloads beveiligd met een DRM-Systeem en een voorzien van een eigen afspeelsoftware. Latlan was een gratis proefproject van tien maanden. In september 2004 werd het uit de lucht gehaald wegens te hoge kosten. Momenteel probeert men Latlan te relanceren als een lokale service tussen de bibliotheken van Oslo en Bergen. Afbeelding: Homepage van het voormalige Latlan. (www.deich.folkebibl.no/llaatlaan.htm)

35

D. Zweden.

• E-Classical.

De Zweden zijn in 2004 gestart met een digitaal aanbod van klassieke muziek via E-Classical, de service is sinds februari 2006 uitgebreid en men is een samenwerking gestart met Phonofile. Hierdoor biedt men de gebruiker, naast E-Classical,een collectie van 220.000 muziektitels, waaronder 15% klassieke– en 85% populaire titels. Men heeft tevens 50% van het Top-10 aanbod van services als iTunes, Homedownloads en CDON in het eigen aanbod opgenomen. Men heeft nu ongeveer 15.000 downloads en 215.000 bezoekers per dag, waaronder zeker ook veel niet - bibliotheekleden.

Afbeelding: hompage van E-Classical. (www.eclassical.com)

36

• E-bibliotek / Musikwebb.

E-biblioteket / Musikwebb is een tweedelig project dat werd opgestart door Bibliotekstjänst AB (vergelijkbaar met een nationale bibliotheek) in samenwerking met Phonofile. E-biblioteket spitst zich vooral toe op klassieke muziek terwijl Musikwebb de meer populaire genres aandoet. Het project kan bestempeld worden als de Zweedse tegenhanger van het Deense Netmusik. Ook dit project wordt gefinancierd door de bibliotheken en een projectsubsidie. In februari 2006 is men overgestapt van streaming naar downloaden. De gebruiker moet beschikken over een login alvorens het downloaden kan worden aangevat. De gebruiker kan kiezen tussen een uitleentermijn van één dag of van zeven dagen. De downloads zijn van het type WMA en beveiligd door een ingebouwd DRM-systeem. De database bevat momenteel zo’n 220 000 tracks. Afbeelding: homepage van Musikwebb. (www.btj.se)

37

E. Verenigde Staten.

In de Verenigde Staten werkt men vooral met commerciële projecten. Het is op zich eigenlijk frappant dat er in de VS geen soortgelijke digitale uitleenprojecten bestaan zoals hier in Europa. Enkele grote commerciële spelers:

• Naxos Classical Music Library. (www.naxos.com)

Naxos is een internationale aanbieder van voornamelijk klassieke muziek. De organisatie bevat tal van labels en hun bijhorende artiesten en componisten. De gebruiker kan de catalogus doorzoeken aan de hand van verschillende metadata (uitvoerder, componist, titel, uitgever, etc.) Vervolgens kan men overgaan tot de aankoop aan de hand van een persoonlijke login. De database bevat momenteel ruim 140 000 tracks. Naxos werkt ook samen met projecten in Europa, zoals Digileen van de CDR. Afbeelding: homepage van Naxos. (www.naxos.com)

38

• Classical Music Library.

http://www.alexanderstreetpress.com/products/clmu.htm

Soortgelijk project als Naxos. CML maakt gebruik van streaming. Afbeelding: homepage van CML.

39

6. Wat speelt er op de Vlaamse markt rond digitaal uitlenen van muziek? Enkele issues en uitgangspunten.

In Vlaanderen bestaat er momenteel nog geen concreet project rond het digitaal uitlenen van muziek. Wel zijn er reeds enkele studiedagen rond dit thema geweest. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van enkele uitgangspunten en issues die er tijdens deze studiedagen ter sprake zijn gekomen.

• Enkele vragen die de Vlaamse bibliotheeksector bezighoudt:

- Is er nog toekomst voor de AVM-afdeling in de bibliotheek? - Is de cd als bibliotheekmateriaal ten dode opgeschreven? - Hoe kan een bibliotheek reageren? - Welke meerwaarde kan de bibliotheek bieden binnen het digitale

proces?

De belangrijkste vraag die men zich kan stellen is misschien nog altijd of de bibliotheek een rol kan spelen binnen de verschuiving van fysieke naar online verspreiding van muziek?

• Enkele uitgangspunten:

- De bibliotheken kunnen samenwerken met externe partners om een alternatief te bieden voor het massale illegaal downloaden.

- Moeten de kosten die hier aan verbonden zijn doorgespeeld worden naar de lener? Druist men in dat geval niet in tegen het leenrecht?

- De bibliotheek moet zorg dragen voor het muzikale erfgoed en dit ook promoten.

- De bibliotheek heeft een begeleidende rol binnen het proces van het digitaal aanbieden van muziek.

- De bibliotheek heeft nog altijd een sociale functie. Men moet de muziek blijven toegankelijk maken voor het publiek en dit op een laagdrempelig niveau.

- Het cultuuraspect zal een grote rol spelen. - Men kan gebruik maken van het “try before you buy” concept. De

bibliotheek biedt tracks aan waarna de gebruiker eventueel kan overgaan tot een definitieve aankoop.

40

• Enkele issues die spelen bij het opstarten van een eventueel project:

- Het opstellen van een kosten en business model (naar analogie van de internationale projecten).

- Hoe zit het met de authenticatie? - Er moet een degelijke technologie zijn met betrekking tot een

standaard DRM-systeem. - Hoe zit het met de gebruikissues? Enkel op de PC? (Windows of

Mac of …) Ook op draagbare spelers? Etc. - Hoe lang kan de gebruiker lenen? - Wordt er een downloadlimiet ingevoerd? - Is er een mogelijkheid tot verlengen? - Kiezen we voor downloaden of streaming (goedkoper)?

• Enkele bestaande databases en projecten in Vlaanderen.

A. muziek.bibliotheek.be

Deze database bevat momenteel de gegevens van de grootste cd-collectie van Europa: de collectie van de Centrale Discotheek van Rotterdam. In het najaar van 2007 starten ook Vlaamse bibliotheken met het toevoegen van beschrijvingen van hun muziekdragers. Het is een uitstekende en innovatieve zoekmachine die zoekt in een bestand van een kwart miljoen cd’s en muziek-dvd’s over alle muziekgenres en platenlabels heen. Dit project maakt deel uit van het project Open Vlacc, een initiatief van de Vlaamse overheid en een realisatie van het Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken. Muziek.bibliotheek.be toont niet de collecties van de openbare bibliotheken in Vlaanderen. Je kan dus niet meteen zien welke bibliotheken welke cd’s in huis hebben.

Het zoeken in de reusachtige muziekdatabank wordt, net als op Zoeken.bibliotheek.be, optimaal mogelijk gemaakt door de zoekmachine Aquabrowser, ontwikkeld door de Nederlandse firma Medialab.

In heel Vlaanderen zijn er ongeveer 200 bibliotheken met een muziekafdeling - in hoofdzaak cd's en muziek-dvd's. Die bibliotheken beschikken samen over meer dan 2,5 miljoen audiovisuele materialen die in 2005 samen 7,8 miljoen keer zijn uitgeleend.

41

Bij het opbouwen van de muziekcollecties in de bibliotheken worden de materialen met grote zorg geselecteerd en gecatalogiseerd. Er wordt traditioneel ook veel aandacht besteed aan minder commerciële genres als klassiek, jazz en wereldmuziek. Wat is vernieuwend aan muziek.bibliotheek.be?

- Een zeer uitgebreide en goed gestructureerde databank met informatie over muziekdragers. - Een heel eigentijdse, transparante ‘look-and-feel’. - Verrijkt met een uitgebreide collectie covers. - de doelstelling is aangenamer en vooral makkelijker en vollediger zoeken: - Eén zoekactie geeft één overzichtelijk scherm met duidelijke

mogelijkheden om je zoekresultaten te verfijnen of intuïtief te verkennen aan de hand van suggesties. Geen eindeloos doorklikken nodig.

- Verschillende uitvoeringen van dezelfde track of hetzelfde werk worden overzichtelijk gegroepeerd. - Zoekresultaten worden gesorteerd volgens relevantie, zoals in

de vertrouwde internetzoekmachines. - Het is voor een breed publiek, met aandacht voor alle

muziekgenres van alle platenlabels. Ook toegankelijk voor blinden en slechtzienden. Beter zoeken door gestructureerde data: Online muziekwinkels als iTunes scoren minder goed bij kenners van minder commerciële muziekgenres. Naast het feit dat alleen bepaalde opnames of platenlabels worden aangeboden, is het online aanbod bovendien maar matig doorzoekbaar. De metadata (titels, uitvoerders, componisten, muziekgenres, …) over de aangeboden muziek zijn te weinig gestructureerd en geüniformiseerd.

Muziek.bibliotheek.be staat niet stil. Wekelijks worden de nieuw aangekochte cd’s en muziek-dvd’s van de Centrale Discotheek Rotterdam (CDR) toegevoegd. In het najaar van 2007 zullen ook Vlaamse bibliotheken starten met de invoer van beschrijvingen van muziekdragers, zodat de databank nog vollediger wordt. Verder zijn er plannen voor de koppeling met verrijkende bronnen, bijvoorbeeld recensies of luisterfragmenten. De samenwerking met CDR opent ook perspectieven op het digitaal uitlenen van muziek.

42

Afbeelding: hompage van muziek.bibliotheek.be (www.bibliotheek.be)

43

B. DEKKMMA project DEKKMMA staat voor Digitalisatie van het Etnomusicologisch Klankarchief van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Doelstellingen van dit project:

- Klankdigitalisatie: Digitalisatie van het volledige klankarchief van de Dienst Etnomusicologie van het KMMA - Metadata Digitalisatie: Digitalisatie van de beschikbare metadata

verbonden met het audio-archief, wat het terugvinden van de audiobestanden toelaat

- Ontwikkeling van een Databank en Integratie: Een databank moet ontwikkeld worden en volledig geïntegreerd in de huidige beschikbare infrastructuur voor informatie, communicatie en technologie (ICT) binnen het KMMA

- Contextuele Digitalisatie: Metadata productie en digitalisatie van de contextuele informatie verbonden met het klankarchief - Muzikale Informatie: Verkenning van data-mining technieken en

het operationeel maken ervan als een muzikaal informatiesysteem voor verdere toepassingen

C. MAMI project.

Het MAMI-project verricht onderzoek naar alternatieve manieren om muziek terug te vinden in grote databanken.

Traditioneel gebeurt dat via metadata (titel, componist, jaar...) maar MAMI zoekt alternatieve methodes die gebaseerd zijn op muzikale inhouden (melodie, ritme, harmonie). Zo wordt het mogelijk om muziek terug te vinden door het opgeven van audio-fragmenten.

44

7. Conclusie: Waar ligt de toekomst van de AVM-afdeling?

De evolutie van dragers naar het dragerloze binnen de bibliotheeksector is onafwendbaar. Deze evolutie zal echter gestaag verlopen, fysieke dragers zullen niet zomaar van de één op andere dag verdwijnen. Veel mensen hebben tegenwoordig nog altijd behoefte aan een tastbaar product. Toch kunnen we deze evolutie niet beschouwen als een probleem voor de toekomst. Uitleencijfers bewijzen immers de dalende populariteit van fysieke dragers en bepaalde doelgroepen, vooral jongeren, worden nagenoeg niet meer bereikt. De grote vraag blijft dan hoe de bibliotheek zich kan voorbereiden op deze evolutie, die zonder twijfel veel veranderingen met zich meebrengt, en welke meerwaarde men kan geven aan dit hele digitale gebeuren. Allereerst moeten we dit gegeven niet beschouwen als een “probleem”, maar als een soort modernisering waarin de bibliotheek zeker een rol te spelen heeft.

• Hoe kan de directe toekomst er uitzien?

De AVM-afdeling van de toekomst zal er, meer dan waarschijnlijk, één met twee aspecten zijn. Langs de ene kant zal het aanbod van fysieke dragers stand houden. Langs de andere kant komt er een digitaal aanbod. Dit digitale aanbod zal geleidelijk aan zijn plaats veroveren net zoals destijds de CD ook geleidelijk de LP heeft verdrongen. Om een minimum aan meerwaarde te bieden zal dit tweede aspect zich moeten uiten in de vorm van een online dienst. Het is immers zo dat een bibliotheekbezoek nog altijd een zekere inspanning vereist. De gebruiker moet zich verplaatsen en bovendien bestaat de kans dat hetgeen hij/zij zoekt is uitgeleend. Een online dienst zorgt voor een “directe bevrediging” van de gebruiker en het kan allemaal vanuit de luie stoel.

Een groot deel van het publiek dat nu nog CD’s ontleent doet dit doorgaans met twee bedoelingen. Enerzijds wil men de bewuste CD uitproberen alvorens men over gaat tot de aankoop van een eigen exemplaar. Anderzijds worden er vaak thuis kopieën gebrand voor eigen gebruik. Als we de doelgroep jongeren bekijken kunnen we stellen dat de meeste geen behoefte meer hebben aan het beluisteren of kopiëren van een gewone CD. Deze doelgroep is bijna louter nog geïnteresseerd in digitale bestanden, zoals MP3. Deze bestanden zijn immers zowel afspeelbaar op de PC als op hun draagbare speler, ze zijn klein in formaat en overal te vinden op het internet.

Ook hier kan de bibliotheek momenteel nog op inspelen met zijn collectie fysieke dragers. Vaak beschikken bibliotheken nog over een collectie die de gewone populaire muziek overstijgt met daarin albums en tracks die niet zo makkelijk te vinden zijn op het net en binnen de doorsnee P2P netwerken. De bibliotheek kan dit deel van de collectie extra promoten en daarbij verwijzen naar softwareprogramma’s als Cdex. Dit is een programma dat vrij en legaal te downloaden is op het internet. Met dit programma kan de gebruiker de tracks op

45

een gewone CD comprimeren tot MP3 of WMA bestanden, die hij vervolgens kan opslaan op zijn PC of overzetten naar een draagbare speler. De gebruiker kan in dit proces zelf de grootte en kwaliteit van het bestand bepalen.

Dit gegeven is slechts een klein alternatief om, vanuit het oogpunt van jongeren, toch nog een “nut” te geven aan de fysieke CD.

• Wat moet de bibliotheek dan aanbieden in zijn online dienst?

De gewone populaire tracks en albums aanbieden lijkt weinig zin te hebben. Dit genre van muziek vindt men immers overal op het net. Het lijkt dan ook weinig waarschijnlijk dat men voor het downloaden hiervan nood heeft aan een dienst die wordt aangeboden door de bibliotheek. Wie deze muziek wil downloaden doet dat wel via een softwareprogramma waarmee men vertrouwd is te werken. De enige troef die de bibliotheek hier op tafel kan leggen is het feit dat men legaal kan downloaden en dat de tracks kwalitatief beter zijn. Men kan de gebruiker dus een democratische toegang bieden tot dit genre digitale muziekbestanden.

De bibliotheek zal zich moeten focussen op meer alternatieve genres en op de ruime en gespecialiseerde collecties klassieke muziek.

Dit is meteen ook een eerste antwoord op de vraag welke meerwaarde de bibliotheek kan bieden binnen het digitale proces. De dienst zal uiteraard ook ruim voorzien in populaire muziek, maar de nadruk moet toch liggen op de “andere” genres. Zo kan men een ruime en specifieke collectie klassieke muziek aanbieden, tracks met een kwalitatief hoog niveau en voorzien van uitgebreide metadata.

Kortom, het aanbod moet enerzijds blijven voorzien in de behoefte van de huidige bibliotheekbezoeker en anderzijds zo afgestemd zijn dat bepaalde doelgroepen zich wel moeten wenden tot de online dienst van de bibliotheek om hun gewenste muziek te bekomen. Enkel op deze manier kan men een meerwaarde bieden op het gebied van een digitale muziekcollectie.

• Welke rol kan de bibliotheek spelen?

We kunnen stellen dat de rol die voor de bibliotheek is weggelegd uit twee delen bestaat. Ten eerste gaat men een begeleidende rol spelen. Het gaat de taak van de bibliotheek zijn om de leden wegwijs te maken in het enorme digitale aanbod. Verder kan men advies en aanbevelingen geven en eventueel wisselend promoten van verschillende titels. De bibliotheek blijft ook een punt waar de lener terecht kan voor hulp en vragen omtrent bepaalde titels, de lener wordt dan zo goed mogelijk geholpen om zijn/haar gewenste doel te bereiken.

Ten tweede zal de bibliotheek haar sociale functie behouden. Men zal actief blijven participeren in het stimuleren van muziekbeleving. Zo kunnen er

46

bijvoorbeeld concerten of lezingen omtrent muziek georganiseerd worden of men kan zelfs gewoon muziek laten meespelen in de globale sfeer binnen het bibliotheekgebouw.

Een specifieke taak die is weggelegd voor sommige bibliotheken bestaat erin het muzikale erfgoed te bewaken. Verschillende bibliotheken beschikken immers nog over uiterst waardevolle collecties en dit zowel op LP als CD. Denken we bijvoorbeeld aan historische opnames of zeldzame jazz LP’s. Hieromtrent zullen afspraken moeten gemaakt worden zoals wie wat bewaart en hoe deze collecties blijvend kunnen ter beschikking gesteld worden.

• Hoe kan men een Vlaams project opstarten?

Het staat zo goed als zeker vast dat zulk een project bovenlokaal georganiseerd moet worden, dit is geen taak voor de individuele bibliotheek. Het VCOB zou deze taak op zich kunnen nemen. Allereerst moet men op zoek gaan naar externe partners zoals grote online-muziekaanbieders (voor elk van de verschillende genres) en auteursrechtenverenigingen. Ook de catalografie dient bovenlokaal te gebeuren. Metadata kunnen uit bestaande databanken worden gehaald zoals muziek.bibliotheek.be (bestand van de CDR).

Het is niet zo dat men het warm water moet uitvinden. Er zijn inmiddels een aantal internationale projecten die als voorbeeld kunnen dienen. In Vlaanderen zou men kunnen werken naar analogie van deze systemen.

Er is natuurlijk geen waterdicht systeem, elk van de bestaande projecten kan verbeterd worden om de dienstverlening naar de gebruiker toe te optimaliseren. Er zijn enkele overwegingen die men kan maken, maar die op het moment zelf moeten worden behandeld. Bijvoorbeeld de mogelijkheid om tracks af te spelen op een draagbare speler.

Een project van deze omvang is uiteraard voorzien van een riant prijskaartje. De kans van slagen zal afhangen van het budget en de subsidies die men voorhanden heeft. Dit zal zonder twijfel leiden tot de discussie over wie deze kosten zal dragen en of ze eventueel verhaald worden op de lener.

We kunnen besluiten dat er zeker nog een toekomst is weggelegd voor de AVM-afdeling. Het zal nog een tijdje duren eer men in Vlaanderen zal starten met een digitaal uitleenproject en het verdwijnen van fysieke dragers uit onze AVM zal niet voor vandaag zijn. Het is echter wel raadzaam om de internationale projecten te blijven opvolgen en te blijven onderzoeken hoe men in Vlaanderen mee op deze kar kan springen.

47

8. Bronnen.

• Bibliotheek- & archiefgids, nr 1 / 2006

• Cursus audiovisuele media in de openbare bibliotheek, Karla De Greeve.

• www.vvbad.be

• www.vcob.be

• Eigen nota’s van de studiedag op 30 mei 2006, organisatie PSLB.

• Nieuwsbrief NVMB, Nr 2 / september 2006 Nr 1 / april 2006

Nr 2 / September 2004

• Verslag van het IAML-IAMIC-IMS congers te Göteborg (18-23 juni 2006)

• Johan Mijs, projectmanager ICT bij het VCOB

• Tine Englebert, OB Gent

• www.bibliotheek.be

• www.microsoft.com

• www.apple.com

• www.muziekweb.nl/digileen

• www.bibliotekernesnetmusik.dk

• http://www.alexanderstreetpress.com/products/clmu.htm

• http://www.naxos.com/

• http://www.deich.folkebibl.no/llaatlaan.htm

• http://www.deichmanske-bibliotek.oslo.kommune.no/

• http://www.interactivemusicnetwork.org/

• www.phonofile.dk

• http://www.btj.se/

• http://www.btj.se/musikwebb/FrontServlet

48

9. Bijlagen.

1. Werkingscijfers van de Provinciale Bibliotheek Limburg. 2. Afbeeldingen historische dragers. 3. Afbeeldingen hedendaagse dragers. 4. Powerpointpresentatie: audiovisuele materialen in een digitaal formaat, Johan Mijs.

49

Digitale muziek, een kans voor de openbare bibliotheek?: Dit is een onderzoek naar de eventuele meerwaarde van de AVM-afdeling binnen het proces van digitale muziekontlening. Scriptie ingediend tot het verwerven van het diploma van Gegradueerde in het Bibliotheekwezen en de Documentaire Informatiekunde/ Van Bael, Wim. - Genk : Vrije Leergangen Limburg, 2007. – 49p. Eindwerk CVO Vrije Leergangen Limburg – Genk Abstract: Deze scriptie heeft als doel na te gaan door welke factoren de toekomst van de hedendaagse AVM-afdeling wordt bedreigd en in welke mate bibliotheken hierop kunnen inspelen. Het onderzoek begint met een historisch overzicht van de verschillende dragers, gaande van de klassieke LP tot de hedendaagse Compact Disc. Vervolgens wordt er bekeken welke tendensen er spelen op de muziekmarkt de dag van vandaag. Welke moderne dragers zijn er voorhanden? Hoe zit het met de befaamde “downloadcultuur”? Wat leeft er binnen de digitale muziekwereld? Een derde deel geeft een overzicht van de verschillende systemen die reeds operationeel zijn in het buitenland met betrekking tot het ontlenen van digitale muziek. Meer bepaald in Nederland en Scandinavië. Ten slotte geeft deze scriptie een overzicht van wat er momenteel speelt binnen de Vlaamse bibliotheeksector op het gebied van digitale ontlening. Er wordt tevens bekeken welke meerwaarde de bibliotheek kan geven aan de downloadcultuur. De scriptie wordt afgerond met een concrete conclusie. Trefwoorden: digitale muziek, audiovisuele media, muziekbibliotheek. SISO: 780 Titel: Digitale muziek, een kans voor de openbare bibliotheek? Auteur: Wim Van Bael