ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda

MAHREMiYET ALGILARI

/

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

I

Editorler

Yawz Unal Yusuf Bahri Gtindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

Ozet

iSLAM D0~0NCESiNDE DiLiN AHLAKTLiGi ve 'MAHREMiYETi'

Tahsin YURTTAf

Bu c;ah~mada, sozlliklerde; "korunm~luk, dokunulmazhk, haya, yasak, mukaddes, haram k1lma, saygi suun, evlilik yasaklan" anlamlanna gelen mahremiyyet kavramm1 dille iJ4kisi baglammda ele almaktayiz. Bu baglamda dilin ama9.an ve mahremiyet s1mrlan, ~eriatm gayeleri ve dinin zaruri saydigi ilkeleri ilc belirlerunektedir. islam her iiriinii ile temelde soziin/dilin ablakiligine anfyapmaktadir.

Anabtar Kelimeler: Oil, AbJak, Mabrem, Mabremiyet.

Abstract

In this article, I examine that the concept of privacy having implication such as pro· tecting, sacrosanct, shame, forbidden, sacred, respect limit, marriage bans, etxc. as· sociated with language. In th.is sense, the objectives of the language and its limit of privacy arc determined by the aims of sharia such as the protection of nafs, religion, reason, honuor and goods. Jn islamic thought, literature which is based on language and derived from the concept, politeness, attributes basicly to the morality of word/language with its all products.

ICeyword.s: Language, Ethics, Privy, Priv,acy.

"Gordiigt.inii fat, gormedigini soyleme"

Hao Bekta~-1 Veil

Giri§

Biz bu bildiride, islarn dil~ilncesinde dilin, hakikati beyam gaye edinen canli bir arac;: olarak oncelikle dikey yonde (tenzil) ifade ed~ oldugunu ve insan/toplum tarafmdan kullanllirken bu aracrn ilkeleri­nin Allah tarafmdan belirlendigini soyliiyoruz. ~oyle ki: islam soz ko­nusu oldugunda, vahiy, yiice bir buyruk olarak saf, korunmu~, kotii niyetli insanlara ve cinlere kar§l ozel bir korumaya almffil~, sec;ilmi~

~· GOr., Ankara Y1ldmm Beyaz1t Oniversitesi islami ilimler Fakiiltesi Temel islam Bil.im· leri/Arap Dill ve Belagan, yurnastabsin@gmail.com

428

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGtAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

peygamberlere verilen metafizik bir bilgi, hakikat ya da deger olarak anla~thr. Boylece ilahi soziin ahlakf ve aktl tistti olan muhtevas1, yine belli bir 'mahremiyet' ic;erisinde bilttin peygamberlere Cebrail vas1tas1yla ula~t:lrllrr. Bu durum, ilahi dilin ahlfil<l muhtevas1 ve mahremiyetini ifade eder. Din dilinin -tabi ki burada din olarak islam'1 kast ediyoruz­Kuran baglammda ahlfil<l nitelilderini, Kuran'm mahremiyet ilkelerini dogrudan belirledigini bu sebeple dilin keyfi olarak bu s1mrlan a~ma­mas1 gerektigini ifade edecegiz. Kuran tarafmdan belirlenen bu mah­remiyet smrrlanrun ayru zamanda dilin ahlfil<.i gayeleri oldugunu soylti­yoruz.

I Dilin Ahlakiligi ve Mahremiyetinin Dikey Yonii

Dikey yon ifadesiyle; dilin ahlfild nitelikleri ve mahremiyec olc;ille­rinin ilahi ve felsefi gori.ini.irhigi.inii kastediyoruz. Bu boliimde Allah­Peygamber ileti~iminde ilahi sozi.in mabrem (gizli, kutsal, dokunulmaz, ozel ve s1rl1) bir ~ekilde intikalini; aynca metafizik yapmarun felsefi dildeki ahlaki kurallanm ele alacagiz.

a) Allahtan Peygamber/lere Yonelen ilahi Soz: Vahiy (Vahyin Mahremiyeti ve Ahlakiligi)

Sozliiklerde ilham, gizli konu§ma i~aret, yaz1, yazilrn1~ olan §ey ve ba~kasma iletilen ~ey gibi anlamlara gelen1 vahiy, islarn dininin en te­mel kavramlarmdan birisidir. Btiti.in peygarnberlerin Allah'la olan ileti­~imlerini temsil eden vahiy, Kuran'da kelamullah2 yani Allah'zn sozii olarak da isimlendirilir. Kurc1n, aynca Allah'm, peygamberin kalbine -diger ttim peygamberlerde oldugu gibi- Cebrail arac1hgiyla vahyettigin­den bahseder.3 Allah'm sozii olan vahiy, ilahi dilin muhtevas1ru temsil eder. Bu en kutsal emaneti de vahiy melegi Cebrail ta~rr.

Bu genel ac;tl<lamalardan sonra ilahi soz olan vahyin mahremiyeti konusuna gec;ebiliriz. Temel iddiamiz ilahi soztin peygambere belli bir mahremiyet ic;erisinde ula§tmldigidrr. Burada, her tiirlti eksiklikten miinezzeh olan Allah'a, -ha§a- insanlara ozgii olan bir ti.ir mahremiyet isnadi di.i§i.incesi kast edilmemektedir.

Daha once mahremiyeti, genel olarak, "gizli olan, korunmu§, ihlal edilemez, ozel alana ait, dini anlamda haram k:tlnum§ §ey'' §eklinde tarumlaml§tlk. Kuran, vahyin ini§ si.irecini ifade ederken yaptlan bu vahiy tammrna tamamen uyan bilgiler vermektedir. Ornegin §6yle bu-

1 ibnManzCtr, Ebu'l-Fadl Cemalii'd-Dfn, Li.sanul-Arah, DAr-u Lisani'l-Arab, Beyrut, 1992 c. 17, s. 379.

2 Kuran: 2/Bakara 57, 9/Tevbe6, 48/Fetih 15. 3 Kuran: 2/Bakara 97.

- - ---- ORDU 0 NIVERSITESI itAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- DIN, GELENEKVEAHLAK BA(iLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU - --

yurulur: "O, elbette degerli bir Kur'an'dir. (17) Korunm!J§ . bir kitapta­dtf .(78) Ona, ancak tertemiz olanlar dokunabilir. (19}Alemlerin Rabb'in­den indirilmedir. "4 Bu ayetlere gore vahiy kaynagmdan itibaren Allah'm korumasma ahnmakta, muhafaza edilmektedir. Yani herhangi bir cinin, §eytarun Allah ile peygamberi arasmdaki bu ileti§ime ve ilahi soze mi.i­dahale etmesi miimkilil degildir. Diger bir deyi§le peygamberin vahiy alma si.ireci ve bunun keyfiyeti gayb alamna giren ve ilahi sozi.in doku­nulmaz olan haiim-i ismetini ifade etmektedir. ilahi sozi.in dokunulmaz­hgi, onun uhThiyetini ifade eder; <;i.inki.i Allah'm, hakkmda bilgi sahibi olmaslill istemedigi ki§iler/varhl<lar i<;in kelamullah, asla ki.inhtine vaklf olamayacaklan gayba ait bir bilgidir.

"Kur'an'm, Yilce All'ah'm insanlann i<;lerinde bulunarak kattld1klan gidi§ata, onlann kulland1gi bir dilde (Arap<;a) lisanf bir mildahelesi ol­mas1, O'nun kelammm (kelam-1 nefsi anlarnmda) kendinde ne oldugu sorusunu soz konusu etmeksizin, bu kelarrun insanlara ula§rru§ oldugu hali esas olarak, meseleyi insamn idrak ve tecriibe sm1rlan i<;inde ele almayi miimki.in lalmaktadir. U<; unsurlu bir ili§kiyi (vahyeden-vahiy­kendisine vahyedilen) ifade eden 'vahyetmek', kendinde Allah ile Pey­gamber arasmda geri;ekl~en fOk ozel bir silref oldugu i<;in, bunun ma­hiyetini tesbit etmemiz -benzer bir tecriibeyi ya§amadigumz i<;in-, milmkiin olrnayacaktrr. Ancak bu durum bi.zirn 'vahiy' hakkmda konu§­mam1z1 irnkan d1§ma <;1karrnaz."5 Peygamberler, vahye muhatap olan ve lisani miidahale i<;in ozel se<;ilmi§ insanlar olarak Allah'm srrda§lan olurlar.

Diger taraftan Allah'm peygamberlerle konu§maslilln Kuran'a gore ancak bir arac1, gizlilik ya da aradaki bir orti.i/perde ile milmki.in olma­s16gaybi bir irnan alaru olarak ilahi dilin dikey yonli.i mahremiyeti­nVgizliligini ifade etmesi ac;1smdan son derece onemlidir. Vahyin geli~ §ekillerinin ifade edildigi ~fua suresinin 51. ayetinde gei;en hicab keli­mesinin Kuran'da, ezvac-1 tahiratm toplumla ileti§iminde gizliligi ve mahremiyeti saglayan ortil anlanunda kullantlmas1,7 aynca gi.inli.ik dilde de bir mahremiyet ifadesi olarak "hicap duymak'' §eklinde ifade

4 Kuran: 56/Valua 77-79. 5 Tahsin Gorgiin, "DH; Kavrayi§ ve Davram§; Kura'nm Vahyedilmesi vc islam Toplumunun

Ortaya <;tlo§1", Ill. Kunin Haftas1 ve Kun.in Sempozyumu, Ankara 1998, s. 137. 6 "AJJah bir insanla ancak vahiy suretiyle veya percle arkasmdan konu§ur, yahut bir el~

gonderir; izniyle, diledigi.ni vahyeder. Dogrusu 0 yiicedir, Hakim'dir." Kuran: 42/~lira 51; Bu ayete gore Allah'm insanla konu§mas1 dogrudan ve araos1z degil, tam tersi, belli bir gizliJik ve araci ile miimkiindiir. Bu da vahyin yani ilahi dilin mahremiyetini dikey yonde ifade etmesi ar;1sindan onemlidir.

7 Kuran: 33/Ahzab 53.

- ------ ORDU 0NiVERSITESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27·29 MART 2015 ------

429

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

edilmesi8ve peygamberin vahyin geli~ ~ekillerini anlat:rrken bunlan an­cak temsil ve te§bihlerle anlatabilmesi9 de ilahi dilin gizli ve mahrem yoniinil ortaya koyan son derece manidar omeklerdir. ·

Burada vahyin dokunulmazhg1m, gizliligini yani ilahi soziin mah­remiyetini ifade eden ve kendisiyle Tevrat ve onun yasalan kast edilen NO.mus kavram1m ac;iklamakta yarar gormekteyiz.

Arap<;a'daki nfunfis kelimesinin ash "kanun-yasa" anlammdaki Grek<;e nomos tur. Ancak baz1 Arap<;a sozlilklerde kelimenin "sir sakla­mak, gizli soz soylemek" manasmda kin-m-s masdanndan isim oldugu ve "sir ortagi; hile, tuzak; saklanllan yer" gibi manalara geldigi, hayirh srrlann ortagma namus, kotii sirlann ortagma casus denildigi belirtil­mektedir.1°Kuran'da ge<;en vahiy kelimesinin burada ifade edilen nfunus kavrarrurun anlamlanyla uyu~mas1 da son derece onemlidir; <;iinkii vahiy kelimesi, nfunus kelimesiyle "i§aret ilham, gizli konu~ma ve ba§kasma iletilen §ey1111 vb. anlamlan yontinden rnti§terektir. Bun­dan hareketle ba§kasma gizli ~olarak aktar1lan her §eye vahiy denilmi§­tir.12 Bu da ileride i§aret edecegimiz ilzere btitiin peygamberlerin· ilahi

430 bilgilere mahrem/gizli bir §ekilde muttali olduklanm gostermektedir. Bu yorum, hadislerde ge<;en ve Musa'ya inen Tevrat ve yasa anlamm­daki Namus kavrami i<;in de ge<;erlidir.13

Nfunus kavramiyla ister baz1 islam kaynaklannda ge<;tigi gibi Mu­sa'ya vahiy getiren melek/Cebrail kast edilsin; isterse de bu kavramla Yahudi ve Hristiyanlann kulland1gi ~ekliyle "iktidar , kanun, kural" an-

8 Hid\b kavranu ve i:irnekleri ic;in bkz. http://www.tclk.gov. tr/index. php ?option= com _gts&arama = gts&guid = TDK. GTS. 54b90d4 c8532c6.3752302416/11/2015.

9 "Haris bin Hi§am Peygamber Efendimiz 'e (s.a. v.): "Sana vahiy nas!I geliyor?" diye sordu. Peygamberimiz de buyurdu ki: "Bazan c;mgirak sesi gibi gelir, baoa en agir geleni de bu­dur. Sonra vahiy benden kesilir, ben de bana si:iyleneni aynen ahp ezberlem~ olurum. BAzan da mclek bana bir insan suretine ccmessill etrni§ olarak gelir ve bana si:iyler, ben de onun soyledigini aynen ogre~ olurum." Buhan, Muhammed b. ismail b. ibrahim, el.Camiu's-Sahfh, el-Mektebecii'l-islfuniyye, iscanbul, 1979 Bed'ii'l-Vahy, 1/ 2.

1° Fuac Aydin, "Namfis" Maddesi, DiA, c. 32, s.381. 11 ibnManzflr, Lisdnul·Arab c. 17, s. 379. 12 Cemalettin Demirci, "Kelam ilminde Vahiy", Milel ve Nihal, ytl/sayi: 8/ 1, s. 121. 13 "Buhllrl, Sahih'inin daha onceki bi:iliimlerinde gec;mi~ olmasma ragmen ac;1klama geregi

duymad1g1 bu kelimeyi, "Kirabµ 'l-Enbiya"da ilgili hadisi naklettikten sonra: "en-N!lmus: Ba~kasmdan gizlcdigme muctali kl.ld1g1 sir dostu (s11da§1)" ~eklinde bir §erh d~er. ibn I-la­cer de ayru kelime haklanda, "Bir kimsenin b~kalanndan gizledigi srrlanna ve i§inin ic; yiiziine valof ktldt&i k.imseye namus dendigi gibi, Allah'm ba~kalanndan gizledigi gayba ve vahye muttali ktlmas1 sebebiyle Cebrail'e de ayru isim verilir. Ehl-i kicap, onu nilmOs-u ek­ber diye isimlendinnekcedir" Bkz. Fuat Aydlll, "Namfis Cebrail mi Tevrat nu? Bed'illVahy Hadisindeki Namus Kavranu Uzerine" Divan ilmi ArCI§ttrmalar Dergisi, sayi: 12, ytl: 2003/ 2. .

------- ORDU ONiVERSirrsl ILAHIYAT FAKOLTESI I 27-29 MART 2015 -------

---- Di N, GELENEK VE AHi.AK BA~l.AMINpA MAHREMiYET AlGll.ARI SEMPOZYUMU ---

lammda Eski Ahid'in Tevrat klsffil ve 'Yasa'lan kast edilsin her iki halde ' de bu kavramrn onun gayb~ gizl~ korunmu§, kesin bir usul ve ic;erikle

Hz. Musa'ya vahyedilen ilahi bir soz oldugunu anlamaktayiz. Aynca, namus kelimesinin srrda§ ve fis1ldayan anlamm1 esas ald1gumzda Ceb­rail'in Hz. Musa'ya (a.s.) hayirh srrda§ olan bir melek oldugunu da soy­leyebiliriz. Bu anlamda Cebrail sozi.in namusuna sahip c;Ikan, bu bilgiyi saklay~n, ozel koruma altma alan bir melektir.

Dilimizde daha· c;ok "Bir toplum ic;inde ahlak kurallarina ve toplum­sal degerlere baghlik, iffet"14 uz, §eref, saygmhk, anlamlannda.kullaru­lan namus kelimesinin Tevrat/Yasa anlam1yla Yahudi dinsel gelenegin­den islami literati.ire, buradan da anlam daralmasma ugrayarak dilimi­ze gec;tigi kanaatindeyiz. Bu baglamda "Namus kelimesi muhtemelen aslmdaki "srr, gizlilik" gibi manalanndan dolayi Ttirkc;e'de "ki§inin manevi ~ahsiyetinin, aile §erefinin saygmhgi ve dokunulmaz4g1,_ iffet ve haya duygusu, dogruluk, diiriistli.ik" gibi anlamlarda kullarnlmaktad1r. islam ahlfil< literatilri.inde rrz, iffet, edep, haya, istikamet gibi terimler Ti.irkc;e'deki anlam1yla namus kavramnn da ifade etmektedir."15

Nfunus keliffiesi, ister Ehli Kitap literatilri.inde oldugu gibi Eski 431 Ahid'in Tevrat(Tora) k.Ism1 ic;in kullarulsm isterse de islami kaynaklarda gec;tigi iizere Musa'ya vahiy getiren Cebrail anlammda kullarnlsm her iki durumda da bu kavram Musa'ya (a.s.) verilen vahiy, daha somut §ekliyle de Yasa/$eriat anlamrnda .kullarnlmaktadrr. Dilimiide kullan­d18im1z "Namus sozii" kavraffilnm biz, ba§lang1c;ta, ''Yasamn sozi.i" yani "Kitabm sozi.i" anlammda, namus iizerine yernin etrneyi de, Kitap/Yasa olarak tezahi.ir eden ilahi soz iizerine yemin etmek §eklinde kullamld18i-ru; fakat zaman ic;erisinde ' bu kavramrn bir mahremiyet tabiri olarak insan §erefi, onuru ve izzeti ~eklinde Ti.irkc;ede anlam degi~imine ugra­<llgim iddia etmekteyiz. Yani gi.inliik dilde insan onurunun en saf ve dokunulmaz saygmhg1 anlammda kulland1giffilz namus kavram1 etimo-lojik ve filolojik olarak bize dilin mahremiyet ifadelerini nihai noktada Namustan/Yasadan yani peygamberlere gelen vahiylerden aldi&im telmihte bulunmaktadu. Bu, dilin mahremiyetin dikey yoniini.1 ifade etmesi ac;ismdan son derece onemlidir. Ac;Iklamalardan hareketle dilin namusu tarnlamas1yla da dilin yasa/lanm (namus/nevam1s) kast ediyor ve dilin bu kullamlma olc;iilerinin akll tistii olan vahiy /yasa tarafmdan belirlendigini soyli.lyoruz.

M http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gtS&arama= gts&guid=TDKGTS.54aaa 3Sal06el 7.5283174705/01/2015.

15 Fuat Aydm "!;Jam Os'' Maddesi, TDV jsfam An.siklopedi.si, istanbul 2006, c. 32, s.382.

------- ORDU ONIVERSiTESI ILAHiYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 -------

432

DiN, GELENEK VE A.HLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

b) Felsefi Dilin Ahlak.i Kodlarmdan Armdtrtlmas1: Bir Sofistlik Delil Olarak Miigfilata

.Bu ba§hkta ozellikle dil-ahlak ili§kisini ele alacag1z. Felsefi dilin ahlfil<l kodlanndan anndmlmas1 ile sofistlik delilleri.ve miigalatayi kast ediyoruz. "Sofistlik, belli bir dogruya ula~·mak ic;in degil de tartl§IIll§ olmak i<;in tartl§ma tavn; aldatmayi, ikna etmeyi, soziln tesiriyle inan­drrmayi hedefleyen alul ytiriltme tarzi; maddi c;Ikar saglamak amac1yla kandrrma faaliyeti ve Sofistler tarafmdan kullarulan tartl~rna , incelikli ve yarulnc1 argi.iman teknikleri i<;in kullarulan terirn. Buna gore dogru­yu soylemeyi, dogrulan ifade etmeyi degil de, yalmzca tisti.in c;1kmay1, kazanmayi amac;layan tartl§ma tiiri.ine, gorilni.i~te dogru olmakla bii-lik­te, gerc;ekte, bi.iytik bir dikkatle incelendigi zaman gori.ilecek ince bir yanh~ ic;eren aldatma ya da en azmdan yarultma amac;h alal yi.iriltme ti.iri.ine sofistlik denir."16Sofistlik dilin mi.igalata omegine gec;rneden once miigfilatayi tammlamak yararh olacaktrr:"Mugalata, galattari ti.i­remi~tir: Galat ise nutuk ve kelamda yamlmak demektir. Bir mantik terimi olarak mi.igalata dogruya benzeyen yanh~ oncilllerden veya me~hurattan olan yanh~ onci.illerden yahut da yanh~ olan vehmi onci.il­lerden kurulan kiyasnr."17

"Ornegin: "Her varhgm bir yeri ve yoni.i vardrr; Allal1 da vardir; Oyleyse Allah'm da bir yeri ve yonti vardrr" kiyas1 islam mant1kc;1la­

nna gore vehrne dayah onci.illerderi kurulu bir kiyastir."18 Gori.ildtigti gibi burada gerc;ekte boyle olrnad1gi halde sadece zahirde bir neticenin c;1kanld1gi bir muhakeme ~~kli vardrr. Omekte metafizigin en temel meselesi olan Tann hakkmda konu~urken son derece ytizeysel ve sahte bir dil kullarnlmakta bu da. dilin ahlak1 kodlarmdan anndmld1gm1 ve sofistlik dilin/delilin metafizigi.n mahremiyetini haksizca ve futursuzca tiikettigini gostermektedir.

ibn Sina'run soyledigi gibi, Islam felsefesinde felsefenin nihai ama­c1, ilk felsefe ve mutlak hikmeti temsil eden ilk iikenin/ Tann'nm bilgi­sine ula~mak yani metafizik yaprnaktlr. Felsefenin en me~Tu ve en ytik­sek gayesi budur:19 Ki~inin filozof olarak bu en ytiksek metafizik mese­lelere yogunla~maya hak kazanmas1 ancak felsefenin pratik boyutu

16 Cevizci, Felsefe Terimleri Sozliigi~ s.360; Aynca, Yunan sofistleri hak.kmda aynntlli bilgi ic;in bkz.:Dawid Diwyer Corey, TheGreekSophis: Teachers of Virtue, M. A Loisiana State University, May-2002.

17 ibrahim Emiroglu, Klasik Mantiga Gili§, Elis Yay., Ankara 2007, s. 244. 18 Emiroglu, Klasik Mantzga Giri§, s. 246. 19 ibn Sina Kitabu'§-$ifa: Metafizik, Litera Yay., istanbul 2013, C- 1, ss. 3-7.

------- ORDU ONIVERSiTESi ILAHIYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 -------

---- OIN, GELENEK VE AHlAK BAGlAMINOA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

olan amelt hikrneti yani ahlaki i~selle§tirmesi ile miimkiindiir.20 "Bu anlamda filozof safsataodan amac1yla aynlrr. <;i.inkii metafizik~i bizzat hakikatin kendisini ama9ar; safsataci ise filozof olmasa bile hakikati soyleyen filozof zannedilmesini ama~lar."21 Bu tiir bir sofistlik, zikredi­len bilgiler I§1gmda ele ald1gumzda, gayeden sapmaSI ve yamlt1c1 bir dil kullarunas1 yoniiyle Metafizigi ahlakl bir krize siiriikler. DolaylSlyla safsatao dil, felsefi dilin me§ru dairesi ve ilk felsefe olan Tann'yi bilme, varhgi varhk olmas1 bakurundan inceleme gibi yiice gayeleri tahrif eden bir yap1dad1r. Bu sebeple safsata dili, hakikattenmi§ gibi kendini goste­rirken, ashnda hakikati egip biiken ve onu Sirf bir kazan~ arac1 olmaya indirgeyen gayn ahlfil<i bir dil olmaktadrr. Oyleyse klasik Aristo ve is­lam felsefesine gore, dili ahlili kodlanndan (ameli hikmet) anndirarak tamamen ki§isel c;tl<arlar ve yapmaok bir tarzda kullanmak, sadece felSefi anlamda gayn me§ru degil aym zamanda metafizik yapmaya miistehak olmayan safsatac1 ve mi.igfilatac1 dilin ilk felsefenin yani me­tafizigin harimine haks1z bir tecavi.iziidilr. <;i.inkii safsatac1 ve rniigfila­tac1 dil - mannk yanh§lanndan uzak dunnak i~in i§e yaramal<la bera­ber- hakikati temsil kabiliyeti olmayan ve metafizikten tamamen annd1-nlmas1 gereken gayn ahlili bir dildir. 433

n Dilin Ahlakiligi ve Mahremiyetinin Yatay Yonii

Biz yatay yon ifadesiyle, dilin ahlakl kodlanrun ve bahsedecegimiz rnahrerniyet ilkelerinin islam dii§iincesindeki bireysel ve toplumsal tezahiirlerini; bunun din dilindeki yans1IIlalar1ru ve tabi ki dil ve edebi­yattaki gori.ini.irli.igiinii kast ediyoruz.

A) Din Dilinin M.lfild Kodlar1 ve Mahremiyet ilkeleri

Kanaatirniz odur ki; bi.itiin dinler di.inya kapsammda var olmas1 yoni.iyle di.inyevidir. Kuran'da pek ~ok kez hayatil'd-diinya22 ifadesi kul­larulmas1 bundandrr. ~eriat, dilnya hayatuun kapsarrunda ge~erlilige sahiptir. Ahirette §eriat yoktur. Yani dinin ya§am alam diinya hayandrr. Bu sebeple dinler ve ozellikle de islam, dilnya hayat::ull en insani ve hakiki §ekilde dilzenleyen bir ya§am bi~ini ifade eder. islam'm diinya hayatiru tanzim gayesi ise ebedi olan ahiret hayanrun kazarulrnas1-dir.''Dilnya hayan Kuran'da genellikle ahiret bayatl ile birlikte arulrnI§, c;ok kere ikisi arasmda ·kaq1la§t1rma yapilarak ahiret hayattmn rnutlak

20 ibn Sina, Metafizik c. 1, ss. 11·13. 21 ibn Sina, Metafizik c. 1, s. 14. 22 Bkz. Kuriln: 3/85, 4/77, 6/ 32, 10/24, 13/26, 18/7-8, 29/64, 40/ 38.

- - - --- OROU ONIVERSiTESI iLAHiYAT FAK0LTESI I 27·29 MART 2015 ------

434

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU --- -

iistiin oldugu vurgulanmt§tJ.r."23 Bu anlamda din dili fizikle metafizigin birle§tigi bir alanda yani diinya hayatmda me§ruiyet kazamr.

a) Kuran Baglammda Dilin Ahlaki Kodlan ve Mahremi­yet ilkeleri

Kuran'da oteki hakkmda konU§IDanlil ahlaki s1mrlan nelerdir? Di­ger bir deyi§le dilin, hakkmda soz tasarrufunda bulu­nup/bulunamayacagi mahremiyet ilkeleri ya da olc;illeri var m1drr? Bu sorulardan hareketle dilin ahlaki sl.Illilarlilln ve ozgiirli.iguniin oncelikle Kuran tarafmdan belirlendigini ve ozellikle haram kavramlyla belirle­nen bu esaslann Miisliiman alimler tarafmdan zaruriyyat, maslahat­mefsedet ve mekdsid-1 §eria ba§hklan altmda mahremiyet ilkeleri olarak somutla§t1nld1&1m soyliiyoruz. islam hukukc;ularmm genel uzla§1sma gore zarflriyyat, -hepsinin korunmas1 zorunlu ve gerekli- be§ tiimel ve genel unsurdan meydana gelmektedir. Usulci.iler arasmda 'ed­darfuatu'l-hamse=be§ zorunlu ilke' §eklinde ifade edilen korunmas1 oncelikli ama<;lar §ttnlardrr. 1.Dinin korunmas1 2. Hayatm (Canm) ko­runmas1 3.Aklm korunmas14.Neslin korunmas1 5.Malm korunmasidrr.24

Bu kavramlar mahremiyetin hem bireysel hem de toplumsal ozellikleri­ni kapsar. 6zet olarak iddiam1z; dilin mahremiyet s1mrlarmm ve gaye­lerinin bu be§ ilke oldugudur.

Dilin, kalp gibi notr olu§u on planda oldugundan, kotii ve zararh amac;lar i<;in kolayhkla rnanipille edilebilir oldugunu dti§iinmekteyiz. Dilin insani ili§kilerde kullaruhrken birinci olarak dikkat edecegi kural, hakkmda konu§tugu konu ya da ki§inin mahremiyetini yani yukar1da sayilan be§ ilkeyi ihlal etmemesidir. Bu anlamda dilin mahremiyet ilke­lerini ve slillrlanm ifade etmesi ac;1smdan mahrem/muharrem kavrarn­lanru konumuza fikhi bir temel olmas1 ac;1smdan ele almak istiyoruz.

Mahrem/Muharrem: Sozliikte ''helal olmayan, yasaklanan §ey" anlamlildaki mahrem kelimesi, flklh terimi olarak kendileriyle evlenil­mesi dinen yasaklanm1§ bulunan belli derecelerdeki akrabayi ifade eder. Farsc;a bir terkip olan namahrem ise "aralannda evlenme yasag1 bulunmayan ki§iler" demektir. FOOhta mahremiyet, genellikle evWik yasaklar1 §eklinde ele ahrur ve bu muharremat kavraffilyla ifade edilir.25

Yani ki§inin rnahremi ifadesiyle, kendisiyle arasmda evlenme yasagi olan ki§i kast edilir. Bu anlamda Kuran bizzat mahremiyet yasaklanm

23 Mustafa Oz.tiirk, •Kuran'm Deger Sisteminde Diinya ve Diinyevi Hayaun Anlanu", Tasawuf ilmi ve Akademik ArCl§trnna Dergisi, ytl: 7 / 2006, sayi: 16, s. 76.

~ Ali Pekcan, "Zan'.lriyyat Diizeyindeki Gfil Degerlerin Mahiyeti ve Evrensel Niteligi Uterine", islami .ilimler Dergisi, 2008, yil:3, sa}'I 1, s.145.

25 Salim Ogut, "Mahrem", DiA, ytl: 2003, cilt: 27, sayfa: 388-389.

- - ---- ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 ----- --

DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMlYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

tesis edicidir.26 Fiklh, nikah ve evlilik hayatmm smrrlanru tespit etrneye <;ah§rrken dogal olarak Kuran'm belirledigi bir mahremiyet alam olu§ur. Kuran'm belirledigi mahrem alan avret mahremiyeti i<;in de ge<;erlidir. Art1k bu mahrem alanm i<;i, d1§anya nispetle dokunulmaz, ozel, mu­kaddes ve hukuken korunmu§ olur. Aile i<;i mahremiyeti bu ilkeler be­lirler. Fikhm Kuran'dan ald1g1 haramllk delili mahremiyetin de delili olur.

Modem hukukta mahremiyet, "genel olarak, ki§ilerin yalmz ba§ma kalabildikleri, istedikleri gibi di.i§i.iniip davranabild1kleri, ba§kalar1yla hangi yer, zaman ve ko§ullarda ne ol<;iide ili§ki ve ileti§im kuracaklan­na bizzat kendilerinin karar verebildikleri bir alam ve bu alan iizerinde sahip olunan hakkI ifade eder"27 §eklinde tarumlanmaktadrr. •jradi olarak korunan ve payla§ilabilen ozel alan' yakla§rrnm1 kabul etmekle beraber bu tammda mahremiyetin kaynag1 dolayis1yla da ol<;iisii be§eri olarak gosterilmektedir. Biz mahremiyet ol<;iilerinde ki§isel ve toplum­sal olarak uzla§1msal ve orfi niteliklerin de olabilecegini kabul etmekle beraber; mahremiyetin ilahi ve nebev1 kaynak11 olu§unu goz ard1 et-memeliyiz. /

MahreTTiiyet kavrarm, f1kth kitaplannda mahrem kavram1 gibi tek­nik bir terim olarak kullamlmaktadrr. Ancak §Unu ifade etrnek gereki­yor ki bizim "mahremiyet ilkesi" olarak ele alacagimiz konular, sadece fikih kitaplarmda kullamlan ve dar anlanu ifade eden mahremiyeti degil ayru zamanda geni§ anlama sahip olan mahremiyeti de i<;ermek­tedir.28'Mahremiyetin daha geni§ aniami'yla ise temel insan haklanmn ve toplumun mlilkiyet ve zimmetinin muhafazas1ru kast etmekteyiz. Yani bu kavramm hukuki bir i<;erigini kabul etrnekle beraber ahlakla olan ili§kisini de ele al1yoruz. Bu baglamda yukanda Kuran'm <;izdigi mahrefniyet smrrlarmm sadece evlilik ve aile hayanru degil aym za­manda ki§inin ve toplumun dokunulmazlanm yani ahlal<l olarak sadece onun miilkiyeti/zimmeti kapsammda degerlendirilen 'camn/hayatm,

26 ''Sizlere, analanmz, lazlanmz, k.Jz karde§leriniz, halalanmz, teyzeleriniz, karde:ilerinizin k.Jzlan, kiz karde§lerinizin lozlan, sizi emziren si.itanneleriniz, siitkarde§leriniz, kanlanm· zm anneleri, kendileriyle gerdege girdiginiz kadmlanmzm yammzda kalan ilvey klzlar1ruz ki onlarla gerdege girmemi§seniz size bir engel yoktur, oz ogullanruzm e§leri ve iki !oz karde§i bir arada almak suretiyle evlenmek, -gec;mi§te olanlar art1k gec;mi§tir- size haram k1lind1. Dogrusu Allah bagi§lar ve merhamet eder." Kuran: 4/ Nisa 23b

27 Mehmet Yilksel, "Mahremiyet Hakk1 ve Sosyo-Tarihsel Gel~imi", Ankara Universitesi SBF Dergisi, 58-1, s. 182.

28 ismail Giilli.ik, "Avret Mahremiyeti Prensipleri Ai;ismdan Goriinti.i Gen;eklik Sana! Alem ve Cinsellik Ozerine·F1khi Bir Analiz", islam Hukuku Ar~ttrmalan Dergisi, yil: 2014, sayi: 23, s. sob

------- ORDU 0NiVERSiTESi lLAHiYAT FAK0LTESi / 27·29 MART 2015 ---- ---

435

436

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAlllAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

dinin, aklm, neslin, irzm-namusun ve malm korunmas1m'29 da kapsad1-giru d~nmekteyiz.

Dilin mahremiyeti de bu anlamda, dilin, ftl<lnn zarilriyattan30 say­d1gi bu dokunulmaz, ozel, mukaddes alanm s1Ill!lanna riayet etmesi ve onlan ihlal etmemesiclir. Oil bu mahremiyet smrrlanm ihlal ettiginde insan onuru zedelenebilmekte, din tahrif edilmekte, toplumda giiven­sizlik ve fitne yaygmla§makta, giybet, laf ta~nna, iftira gibi ahlfil<l du­~iikliikler ~ogalmakta ve insanlann mah, cam, dini ve nesli zarar gore­bilmektedir. Toplumun ~ekirdegi son mahremiyet kalemiz olan ailele­rimiz ise bundan fazlas1yla etk.ilenebilmektedir. ~imdi dilin ahlfil<l ozel­likleri ve rnahremiyet ilkelerinin Kuran-1 Kerim'de nasil ele ahnd1giyla ilgili ornekler verebiliriz.

Dil ve Ahlak:

Dill ihlas ve iyi niyetle kullanmak gerekir: "Bedevilerin sa­v~tan geri kalml§ olanlan, sana: 'Bizi mallanmzz ve ailelerimiz altkoydu. Allah'tan bizim bagi§'lanmamizi dile' diyecekler. Dilleriyle, gonilllerinde bulunmayam soylerler; de ki: 'Allah size bir zarar gelmesini dilerse yahut bir fayda elde etmenizi di.lerse, O'na kar§t kimin gilcil bir §eye yeter? Kaldi ki, Allah yaptiklanmzdan haberdardir. 11131

Dill, inanflara saygt32 esast iizerine in§a etmeliyiz: Di! insanlann en rnahrem kutsallarmdan olan dinlerine kar~1 hassas olma­hdrr. Kuran mu~rik bile olsa onlann putlanna dil uzatmayi bir mahre­miyet ihlali olarak saymaktadrr: "Allah'tan b~ka yalvardzklarma sovme­yin ki, onlar da cahilli.kle ileri giderek Allah'a sovmesinler. Boylece her ii.mmete i§ini giizel gosterdik, sonra donii§leri Rab'lerinedir. 0, i§ledikleri­ni haber verir. "33Bu anlamda bazi Miisliimanlann kendileii gibi dii~iin­rneyen, farkl1 mezhep ve anlayi§tan olan Musliimanlan tekfir ederken ashnda islam'a da zarar verdiklerini dii§iiniiyoruz. Tekfirci dil, inan~la­ra ve farkhhklara saygiyi esas alan Kurani dille .taban tabana z1ttir. Ne­bev1 dilin rahrnetle donarunt~ hayat §ekli olan si.inneti ise tekfirci dilin tamamen kaq1Slnda konumlandrrabiliriz. Hz. Muhammed (s.a.v.) Mus-

29 Rahini Yaran, "Karafi'den ~!inbi'ye Makas1d/Maslahat Soy!emi", Marmara Universitesi il.d.hiyat Fakiiltesi Dergi.s~ yil: EyltiV2013, sayi: 45, s. 7.

30 "Zarfl.riyyat: isl!im dininin toplum ve bireyler i~in vnzge~ilmez gordilgii degerlerin korun­mas1yla ilgili diizenlemeler ve bunlann saglad$ yararlax; dinin gozettigi gaye ve yararla· nn zarfl.riyyat-Mciyat-tahsiniyyiit ~eklindeki ii~il aymmmda en ilst dereceyi te§kil eden be~ temel deger anlammda ftlo.h ve usfrl-i flloh terimi" Ertugrul Boynukabn, "MaMs1dii'~­~eria',DiA, ytl: 2003, cilt: 27, sayfa: 423·427.

31 Kuran: 48/Fetih 11. 32 Yani dinin zarureclerinden olan dini koruma(<)µil .li.i.:..) temeli ilzerinc. 33 Kuran:-6/Enam 108.

------ OROU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAK0LTESI / 27·29 MART 2015 ------

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMi YET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

Ii.imam tekfir etrneyi yasaklami§trr. Mi.islilrnanm <linden 9kmas1 i<;in kendi azmi gerekir. Tekfir din hi.irriyetini yok sayd1gi ve zarurat-1 dmiyyeden olan "dini koruma" ilkesine aykm oldugu i<;in mahremiyet ihlali sayilir. ·

Sozleri asli baglam ve anlamlarmdan ~tkarmak gayn ahlfilddil':"Yahudilerden, sozleri yerlerinden degi§tirip: 'i§ittik ve kar§i geldik .. kulak vermeyerek dinle' ve dillerini egip biikerek ve dini yere­rek: 'Bizi de dinle' diyenler vardir ... "34 Yahudiler sapkm metin yorurnla­nyla Tora'yi (Tevrat) yani Namus'lanru dilleriyle kirlettiler.

6rnegin, Tevrat'ta ge<;en on emirden (decalogue) biri olan "Hifbir zaman ~alma!" (Mis1rdan <;iki§: 20/15) erirrini "Yahudi birinden hi<;bir zaman <;almayacaksm!" §eklinde yorumlayip 'Yahudi olmayandan <;al­mak' izin verilen mubah bir davram§ olarak sunulmu§tur. Yani, Yahudi olmayan birinden ~almak bi.iyiik gi.inah degildir!35 Yahudilerin din dili, Talmud'un talihsiz Tevrat tahrifleriyle maalesef dogmatik bir hurafeler sistemine donti§mi.i§ti.ir.36 ilgili ayette ele§til.ilen temel husus da Tev­rat'm asli bagl!lmmdan <;lkanlarak tefsir edilmesidir.

Akh ~eldiren yarultlCI SOZ soylemek zarilrat-1 dlniyyeden olan "akb koruma" ilkesine aylo.n oldugu i~in mahremiyet ihlali sayihr: "Ve i§te boylece, biz, hem insanlar hem de goriinmez var­liklar ifinden zihin felmeyi amaflayan yaldzzll/parlak yan hakikatleri birbirine fiscldayan §eytani giifleri peygambere dii§man kildik. Ama Rab­bin dilemedik~e onlar bunu yapamazlardi: o halde, onlardan ve onlarm mesnet.siz hayallerinden uzak durun!"37Gi.iniimiizde ak1I <;eldiren, haki­katlere zit bir §ekilde algtlar olu§turan aracm baz1 medya ara<;lan ve modern medya dill oldugunu dii§iinmekteyiz.

~er'i olarak dilin haram-helal koyma yetkisi yok­tur:"Dillerini.zin uydurdugu yalana dayanarak «Bu heldldir, §U da haramdtr» demeyin, fitnkii. Allah'a ·kar§t yalan uydurmU§ oluyorsunuz. KU§kusuz Allah' a kar§t yalan uyduranlar kurtulu§a eremezler. "38 A§a&'Ida belirtilecegi ilzere insani dilin ara<;salhgi ayrn zarnanda onun me§ruiyet smmd1r. Yani toplumsal hayatta, dilin haramllk tayin edici bir yetkilen­dirili§i soz konusu degildir. Bu anlamda dilin sosyolojik olarak, mahre­miyet ilkelerinj belirlemekten ziyade ancak bu ilkeleri ikrar ve tasdik

34 Kuran: 4/Nisa 46. 35 israel Shahak, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, ~ev. : Ahmet Emin Dag, Anka Ya~., istanbul,

2002, s. 75. 36 israel Shahak, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, s.91. 37 Kuran: 6/ Enam 112. '.l8 Kuran: 16/Nahl 116.

ORDU ONiVERSITESI ILAHiYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - -----

437

---- DIN, GELENEK VE AHlAK BA<'ilAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZYUMU ----

etrne gorevi vardrr. Fakat dilin bu i§levi basit bir madde seviyesinde degil; aksine bizatihi bir varhk olarak hakikati en parlak §ekilde ifade eden bir canh mesabesindedir.

Dil ve Mahremiyet:

Mahremiyetin f1khi ve ahlaki ilkeleri Kuran'da dogrudan ve a~tk bir iislupla tayin edilir:

"Sizlere, analanmz, kzzlanm.z, kzz karde§leriniz, halalarznzz, teyzele­riniz, karde§lerinizin kzzlan, kzz karde§lerinizin kzzlan, sizi emziren silt anneleriniz, silt karde§leriniz, kanlanmzzn anneleri, kendileriyle gerdege girdiginiz kadmlannzzzn yamnzzda kalan iivey kzzlanmz ki onlarla ger­dege girmemi§seniz size bir engel yoktur, oz ogullanmzm e§leri ve iki kiz lcarde§i bir arada almak suretiyle evlenmek, -ge~mi§te olanlar artik ge~­mi§tir- size haram ktltndt. Dogrusu Allah bagi§lar ve merhamet eder. "39Islam hukukunda IIJ.ahremiyetle ilgili alanlann belirlenrnesinde, ki§ilerin istekleri biiti.iniiyle dikkate ahnmamJ§tlr. ~ari Tefila, ki§ilerin mahremiyet sorumlulul<lanm belirlemi§ ve miikelleflere bir<;ok sorum-

438 luluk yiiklemi§tir. islam hukukuna gore miikellef, ilahl iradenin belir­lemi§ oldugu mahremiyet s1mrlanm korumakla sontmlu olan ki§idir. Sorumlulugun ne olduguna karar verip, bunu miikellefe yiikleyen irade ise Yiice Yaratm ve Hz_ Peygamber'dir (s.a.v.). DolaylSlyla, Islam huku­kunda mahremiyetin kaynagi, kanun koyucu ilahl iradedir. 40

Vahiy, mahremiyet ilkelerini belirlerken tayin edici bir iislup kullarur ve bu konuda bazen toplumun mahremiyet algtlar1m kokten de~tirecek emirler41 ortaya koyabilir: Bu hususa verilebilecek en ilgin~ orneklerden biri de Peygamberimizin evlathg1 Zeyd'le ilgili ayettir: "Evlatliklan babalanna nisbet edin, bu Allah katinda en dogru olandir. Eger babalarmm kim oldugunu bilmiyor­samz, bu takdirde onlan din karde§i ve dostlarmzz olarak kabul edin. jfinizden kastederek yaptiklarmzz bir yana, yamlmalanmzda size bir sorumluluk yolctur. Allah, bagi§lar ve merhamet eder"42Evlathk hakkmda inen bu ayet toplumda var olan "Evlatlik kendi evladzn gibidir; oyleyse

39 Kura:n: 4/Nisa 23. 40 ismail, Gulliik, "Avret Mahremiyeti Ac;1smdan Goruntii, Gerc;eklik, Sanal Alem ve Cinsellik

Uzerine F1khj Bir Analiz", islam Hukulru ArCl§ttnnalan Dergisi, 2014, sayi:23, s. 107 41 Kura:n: 33/ Ahzab 37: "Allah'm nimet verdigi ve senin de nimetlendircligm kimseye: 'E§ini

buakma, Allah'tan sakm' diyor, Allah'm a9ga vuracag1 §eyi ic;inde sa.khyordun. insanlardan c;ekiniyordun; oysa Allah'tan c;ekinmen daha uygundu. Sonunda Zeyd e§iyle ilgisini kesti­ginde onu seninle evlendirdik, ki evlathl<lan e§leriyle ilgilerini kestiklerinde onlarla evlen­rnek konusunda murninlere bir sorumluluk olmad1gi bilinsin. Allah'm buyrugu yerine gele­cektir."

42 Kurfui: 33/ Ahzab 5.

------- ORDU ONiVERSITESI ilAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 -------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU --- -

onlarm e§leriyle evlilik te haramdir" §eklindeki mahremiyet algmm de­gi§tirmekte ve yeni ilahi bir mahremiyet ilkesi belirlemektedir. 43 Pey­gamberimiz Zeyd'i evlathk ahrken §6yle demi§tir: "Ey Kurey§ toplulugu, §ahit olunuz ki Zeyd benirn oglurndur; o bana, hen de ona varis olaca­gun," diyerek, o zamanm geleneklerine gore onu evlat edindigini ilan etmi§ti.44 Bu baglamda dil i~in belirlenen ilke ise ''Evlathk ki§inin kendi evlad1 olmad1&J i~in ona, 'babasmm fOcugu' veya 'Milsliiman karde§' §eklinde hitap edilmelidir" §eklinde olur. Dilin mahremiyet ilkesi boyle­ce dogrudan vahiy tarafmdan belirlenmi§ olur. Kuran'm ~ogunlugun 'ayip' ya da 'haram' olarak isimlendirdigi bir meselede toplumsal mah­rerniyet algis1m dikkate almadan yeni bir paradigma ortaya koydugunu bu sebeple giinilmi.izde Mi.isli.imanlann da bu dilsel mahrerniyet kodla­nm tartl§mas1 gerektigini dii§iinmekteyiz.

Dilin mahremiyeti, soziln edebini gerekli lular: Biitiin miimin kadmlara omek olan Peygamberin e§leri sozlerini edeple soy­lemelidirler: "Ey Peygamber e§leri! Siz (oteki) kadmlar gibi degilsiniz, eger Allah'a kar§l sorumlulugunuzun bilincine (hakkl}'la) sahip olursamz. 0 halde, edalt bir §ekilde konUfmaym ki kalplerinde maraz olanlar (size kar§t) bir arzuya kapilmasm, daima yerinde ve uygun §ekilde konu­§Un. "45 Ayet, Mi.isli.imamn diger insanlarla olan ileti§iminde onu tohmet altmda brrakacak ve mahremiyet ihlaline sebep olacak soz ve yakla§lffi­lardan uzak durmayi tembihlernektedir. ileti§imde Miisli.irnanm dil kahplanrnn ol~i.isi.ini.i vahyin bu mahremiyet ilkeleri belirler.

Kotii sozii ve iftirayi yaymak dilin, mahremiyeti ihlali­dir: "<;'ilnkii siz bu iftirayz, dilden dile birbirinize aktanyor, hakkmda bilgi sahibi olmadigzmz §eyi a~larmizda geveleyip duruyorsu­nuz. Bunun onemsiz oldugunu sanl}'orsunuz. Halbuki bu, Allah katznda ~ok bilyilk (bir SUf)tur. "46 iftira, insamn ~ahsiyetini rencide edici, onu rnanevi olarak tahrip eden bir giinahtlr. Bu giinah kamu hukukuna da girer; c;ilnki.i toplurnda infiale neden olur. Bir nevi manevi olilm ferrna­md1r. Bu sebeple iftira islarn'da bi.iyi.ik gilnahlardan saytlrm§tlr. ilgili ayet oteki hakkmda zan ilreterek konu§manm ve dill iftira atmak i~in kullanmarun ahJaki sorurnlulugundan ve cezasmdan bahsetmekte ve ilkeyi belirlernektedir. Bu ayetlere gore rnahremiyet ilkesi, insan onu-

13 H. ibrahim Acar, "islam Hukuku A95mdan Evlat Edinme ve Hz. Peygamberin Zeynep1e Evliligi", islam Hukuku ArCJ§tumalan Dergisi, sayi: 7, Nisan/2006, s. 100.

44 Nurettin Turgay, "Kurw'a Gore Evlat Edinme Meselesi", Dicle Univ. i. F. Dergisi, 2005, cilt: 7, sayi: 2, s. 87

45 Kuran: 33/Ahzab 32. 46 Kuran: 24/Nur 15.

------- ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 ----- --

439

440

---- DIN, GELEN EK VE AlilAK 8A~lAMINOA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU - ---

runu/§erefini ayaklar altma alan ve onu toplumda tahkir ve tedhi§ eden sozlerin Miisltimanm diline yasaklanmas1drr.

Dil giybetten uzak ve masumiyet ilkesine gore soylen­melidir:"Ey inananlar! Zanmn fOgundan sakmm, zira zanmn bir k1.Sm1 giinahtir. Birbirinizin su01nu arCJ.§tirmaym; kimse kimseyi feki.§tirmesin; hangi birini.z olil karde§inin etini yemekten ho§lamr? Ondan tiksinirsiniz; Allah'tan sakmm, §iiphesiz Allah tevbeleri daima kabul edendir, aciyan­dir. "47Ba§kalarmm gizli hallerini ara§tlrarak silrekli bunlan dile getir­mek, kusurlanru ayiplarrm ve gizli hallerini de§ifre etmeye ~ah~mak, iki ki§inin konu§masma kulak kabartarak onlar hakkmda yanh§ bir algi olu§turmak bilyilk bir ahlaksizhktrr.48 islam'a gore astl olan ki§inin su~­suzlugudur."9 Yani evrensel olan masumiyet ilkesi, islam fikhmda da onemsenir. Bu ki§inin onurunu ve toplum i~inde mahrerniyetini koru­mak i~indir. Diger taraftan Mi.islilmanlar birbirlerinin mahremiyetini de§ifre eden konu§malardan da sakmmali ve toplumda o ki§i hakkmda kotii bir algi olu~turacak ifadelerden ka9fllllahd1r.

Dil, ahlaki gayelere (camn, neslin, dogamn korunmas1 vb.) hizmet etmezse fesat ortaya -;tkar:"Dilnya hayatina dair komt§mast senin ho§una giden, pek azzlr dil§man iken, kalbinde olana Allah'z §ahid tutan, i.§bG.§ma gefince, yeryi.i.zilnde bozgunculuk yapmaya, ekin ve nesli yok etmege fabalayan insanlar vardir. Allah bozgunculu­gu sevmez. 1150 Dilin nihfil gayesi di.inya hayanrun nizarmrn saglamaya yardima olmaktrr.

Dil, hilsnil zan, yani, "berat-1 zimmet asdchr" ilkesine gore hareket etmezse mahremiyet ihlaline sebep olabi­lir:"Onu i.§ittigi.niz zaman, erkek kadm milminleiin, kendiliklerinden hilsnii zanda bulunup da: 'Bu apapk bir iftiradzr' demeleri gerekmez miy­di?"51Bu ayetin ini§ sebebi Hz. Ai§e'ye (r.a.) aolan iftira ve dolayis1yla ifk hadisesidir. 52 Peygamberimizin pak e§i olan Hz. Ai§e (r.a.) validemi­zin ya§ad1g1 bu olay, islam tarihinde mahremiyet ihlallerinden en agrr bir imtihan olarak kabul edilir. Bu elim olaym ya§anma sebebi, dilin kotii niyetli ki§ilerce toplumda bir ifsad arac1 ve silah1 olarak kullaml­mas1drr.

47 Kuran: 49/Hiicurat 12. 48 Davut Aydiiz, Hucurat Suresi Tefsiri, Akademi Yay., izmir, 2010 s. 141. 49 Komisyon, Apklamalt Mecelle, Hikmer Yay.,trsz., s. 18. so KurAn: 2/Bakara 205. 51 Kurfui: 24/Nur 12. 52 Abdulfettah el-f<ad1, Esbdb-1 Niizul, <;ev.: Salill Akdemir, Fecr. Yay., Ankara 1986 s. 268.

------ OROU ONIVERSITESI ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 - -----

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

b) Silnnette Dilin Ahlalu Kodlar1 ve Mahremiyet ilkeleri "Ahlfil<i davraru§lar a<;lSlndan "dil"in diger uzuvlar i<;erisinde ayn

bir yeri ve onemi vard1r. Dil, diger organlara nispetle daha biiyi.ik, de­rin, tesirli ve kalia fonksiyonlara sahiptir. Fonksiyonlan biiyilk olan "dil"insorumlulugu da o nispette bi.iyilktilr. "Dil"den sadir olan her §ey, insanm lehinde veya aleyhinde neticeler dogurur. Resfilullah, (s.a.v.) ahlakl davraru§lar i<;erisindeki yeri ve onemi biiyiik olan dil konusunda pek <;ok ikaz ve tavsiyede bulunmu§tur. Bir hadiste 0 (s.a.v.): "insan sabahlaymca biltiin organlar, dile yalvararak §Oyle derler: Bizim hakla­nmzzi korumakta AUah'tan kork. Biz ancak senin soyleyeceklerinle ceza gorilrilz. Biz sana bagliyzz. Eger sen dogru olursan, biz de dogru oluru.z. Eger sen egrilir, yoldan ftkarsan biz de sana uyar, senin gibi oluruz." bu­yurmu§tur. Restllullah (s.a.v.), kendisine "Benim ifin en fOk korkulacak ~ey nedir?" diye soran Siifyan b. Abdullah'a (r.a.) miibarek dilini goste­rerek "i§te budur!" cevabiru vermi§tir."53

Peygambe1imizin soz, fiil, takrir ve vasiflanru ifade eden hadis54

kavrammdan farkh olarak siinnet, bir hayat §ekli/ya§am bi<;imi olarak vahyin serimidir. Hz. Peygamberin (s.a.v.) vahye dayanan nebev1 dill - 441 siinnet olarak- dilin ahlfil<iligi ve mahremiyetini ifade eden en insani ve ac;1k ornekligi te§kil eder. Dolayis1yla Hz. Peygamberin (s.a.v.) ornekligi c;er<;evesinde kullandigi dil/soz tarzlan yani nebevi dill, yukanda bah­settigimiz Kuraru dilin ahlfil<l kodlan ve mahremiyet ilkelerine gore §ekillenmi§tir. NebeVi dilin mahremiyet egitimi (tedib) Allah tarafmdan icra edilmi§tir diyebiliriz. 'Zira onun dili, her tiirlti keyfi ve niteliksiz konu§malardan anndmlrm§tir.'55 Bu sebeple Peygamberimizin (s.a.v.) dilin ahlaki kodlar1 ve mahremiyet ilkelerine dair buyurdugu her soz, fill ve takrirleri de bu ilahi referansm/vahyin te§ahhus etmi§ ornekligi-~ .

Hz. Peyga.mber (s.a.v.) dilin ahlakl kodlar1ru c;ok net belirler; yiice ve ornek ahnabilir ahlakiyla islam'1 ya§arken dilin mahremiyet ilkelerini de soyler. Biz bu kisunda Hz. Peygamber'in (s.a.v.) dilin ahlakl temelle­ri ve mahremiyet ilkeleri <;en;evesinde buyurdugu hadisleri birka~ alt ba§hkta sunmayi hedefliyoruz:

Dil ve Ahlak:

Dil, sadece ama sadece haldkati ifade etmelidir, yalan­dan sakmmabd1r: "ibniMes'ud rad~allahuanh'den rivayet edildigine

53 Yusuf Giine~. "Hadis-i ~eriflerde Oil Ahlalo", Yeni Omit Dergisi, sayi: 98 yil: 25/2012 s.20. S4 lsmail Liitfi <;akan, Hadis Usulii, Marmara 0. i. F. V. Yay., istanbul, 1999, s. 27. 55 "O, hevadan (kendi isrek, dii§iince ve tutkulanna gore) kon~maz. Onun konu~as1 ancak,

bildirilen bir vahiy iledir. • Kuran: 53/Necm 3-4.

------ ORDU ONiVERSITESl ILAHIYAT FAKULTESI I 27·29 MART 2015 -------

---- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIVET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

gore Nebf (s.a.v.): "Sozlerinde miibalagayapip haddi a§an kimseler helak oldular" buyurdu ve bu sozil Uf deja tekrarladi. 56Ba§ka bir hadis-i §erifte de §6yle buyurur: "$urasi muhakkak ki (§aka da olsa) ben sadece hakki soylerim!" buyurdular. "57

Hz. Peygamber ba§ka bir haclisi §erifte sahte ve yapmacik bir dil kullanarak hakikate sadakatsizligi yermektedir: "jfinizde en fOk sevdi­gim ve kiyamet gunil bana en yakm mesafede bulunacak kimseler gilzel ahlak sahibi olanlanmzdir. Giizel konu§uyor dedirtmek ifin uzun uzun konu§anlar, soziinii begendirmek ifin avurdunu §i§ire §i§ire laf edenler ve bilgiflik etmek ifin lugat paralayanlar ise en sevmedigim ve klyamet gflnii bana en uzak mesafede bulunacak kimselerdir. "58Hz. Peygamber (s.a.v.) dilini hi<;bir zaman yald1zh sozler soyleyerek abamh bir §ekilde kul­larunarm§trr. Nebevi dilin yegane hedefi ilahi ve fitri hakikatleri ifade etmektir. 0, baz1 konu§malann insanlan btiyilleyerek istenilen yere <;ekmede kullantld1giru bilmektedir. Boyle konu§malarla dil hakikatten sapabilir. 0, sozti az; anlarm <;ok olan sozler soylerdi. Nitekim kenclisini Cevamiu'l-kelfm olarak s1fatlandrrmas1 da bu ytizdendir.59 Az sozle <;ok

442 anlam ve hakikati beyan gayesi dilin vazife ahlakirun bir geregidir.

Dilin ~errinden selamette/giivende olmak Miisliim.a­mn/Miiminin dilinin ahlalundandtr:"Ebu Hureyre'den rivayet edilen bir hadis-i ~erifte: "Miisliiman, Miisliimanlarm elinden ve dilin­den selamette oldugu kimsedir; Miimin de diger insanlarm onun hakkm­da canlan ve mallan hususunda em in oldugu kirnsedir. 111160

Dil, degerden armdl.l'tbrsa ~ikar odakh olarak kullam­lan kolonyalist bir somiirii nesnesine donii~iir ve art1k teh­likeli bir ara~ olur: "Sigirlarm dilleriyle yalayarak yedigi gibi, dille­riyle gefimlerini temin eden birtakim insanlar ortaya pkmadikfa kiyamet kopmaz"61

56 Miislim, Ebu'l-Huseyn Miislim b. Haccac el-Ku~eyri, el-Cdmiu's-Sahth, <;ago Yay., istanbul 1992, ilim: 7 •

57 Tirmizi, Ebfilsa Muhammed b. Isa b. Sevre, es-Siinen, <;ago Yay., istanbul 1992, Birr: 57. 58 Tirmizt, Birr: 71. ' 59 Abdullah Ozbek, Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed (s.a.v.), Selam Yay., Konya, 1988, s.

147. 60 Buhiirl, Muhammed b. ismail b. ibrahim, el-Cdmiu's-Sahth,

el-Mektebetii'l-isliimiyye, istanbul, 1979. iman:3. iman: 4; Mlisllin, iman: 64.

61 Ahmed b. Hanbel, el-Miisned, <;agn Yay., istanbul 1992, 3/153.

------ ORDU ONIVERSITESi iLAHIVAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015 -------

---- DIN, GELEN EK VE AHlAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZYUMU

Dil ve Mahremiyet

Dilin hakkmda konu~amayaca&t konu/alan, insan onuru ve namusudur: Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurmu~tur ki: "Yilce Allah Miislilmamn kamnz, irzzm ve kendisine kotil zanda bulunulmasim haram kilml§tT.r. "62

insanlar1n en mahrem hususiyeti olan 1rz1 ve onuruna dil uzatmak biiyiik bir giinahtir:"Muhakkak kebairin (bilyiik gil­nahlann) en bilyiiklerinden bi1isi de, ki.§inin, Milslilman bir ki.§inin irzma haksiz yere dil uzatmas1d1r. Bir sovmeye kar§ilik iki kere (ard arda) sovmek de bfryilk gilnahlardandir. '~3'~abz en fOk arttzran gilnahlardan birisi de Miisliimamn zrzma (namus, onur ve haysiyetine) haksiz yere dil uzatmakttr. "64Hz. Peygamber (s.a.v.) insamn hiirmeti­nin/mahremiyetinin Kabe'nin hilrmetinden daha degerli oldugunu bize ogretirken insan merkezli nebev1 bir dil kullarur. <;iinkii insan ozi.i itiba­riyle deger yiikliidiir.

insanlann fltri ozellikleri hakkmda alay etmek mahre­miyet ihlalidir: "Ai§e'den (r.a); 0 §oyle anlatzyor; Resulullah'a (s.a.s.): - Safiyye'nin §U §U kusurlan (ve hele) boyunun kisa olmasi sana yeter, dedim. ResCtlullah (s.a.s.): - Oyle bir soz konU§tun k~ (onun gilnahz cisimlenip) denize atzlsa, denizi bulandznr ve kokuturdu, buyurdu. Ai§e (r.a): - Yine Resulullah (s.a.s.) 'a bir insandan bahsetmi§tim. Resulullah (s.a.s.): - Bana diinyaltktan birfok §ey verilse de kimseyi kotillilkle anma­yi sevmem", buyurdular. "65

Oliiniin aleyhinde konu~mak bile mahremiyet ihlalidir: "Af~e'den Cr.a.) ; ResUlullah (s.a.s.) ~oyle buyurur: "ArkadQ§lnlZ oldiigu zaman onu birakm, gr.ybetini yapmaym. ""66 Anadolu'da "oliiniin arka­smdan konu~ulmaz" sozii oliiniin gizli ve saghgmda da payla~tlmaslill istemedigi ozel bilgilerinin 0 oldilkten sonra da hassasiyetle korunacag1 ve onun mahrem alanmm asla dile getirilmeyecegi kast edilir. Boylece oliinlin ayiplan ortiiliir. Bu temelde ahlfil<l bir taVJrdrr ve onun rnahre­rniyetine saygidan kaynaklanrr.

Sir saklamak soziln mahremiyetine sahip ~aktl.r:

"SO.bit el-Biinanf'nin rivayet ettigine gore Enes ibni Malik ona §Unlan soyledi:

62 Miislim, Birr: 32. 63 EbO Davud, Edeb, 40/4877. 64 Ebu Davud, Edeb, 40/4876. 65 EbO Davud, Edcb, 40/4875. 66 EbO Oavud, 50/4899.

----- -- ORDU ONIVERSiTESI ILAHIYAT FAKOLTESI I 27-29 MART 2015 -------

443

444

- --- DIN, GELEN EK VE AHlAK BA~lAMINOA MAHREMiYET ALGllARI SEMPOZYUMU - ---

Ben fOcuklarla oynarken Resulullah (s.a.v.) yamma geldi, bize selam verdi ve beni bir i§e gonderdi. Bu sebeple annemin yamna gef dondiim. Eve vannca annem:

- Niye gef kaldm? diye sordu.

- Resulullah beni bir 4e gondermi$ti; onun ifin geciktim, dedim. An-nem:

-Neymi§ o i§? diye sorunca:

- Bu bir sirdzr, dedim. Bunun ii.zerine Annem:

- Resulullah'm sirnm kimseye soyleme, dedi.

Enes bu olayi anlatnktan sonra Sabit el-Bilnanf'ye §Unlari soyledi:

- $ayet bu sun birine afacak olsaydim, vallahi sana soylerdim, Sdbit!"67

Dilin mahremiyet egitimi soz konusu oldugunda c;ocuklanm1za srr saklamanm ona <;ok dost kazandiracaguu ve srrn soziln namusu olarak emanet bilinciyle ta§nnas1 gerektigini ogretmeliyiz.

Dil, egitilmesi gereken bir mahremiyet orgarudtr: "Kim iki fene kemigi arasmdaki dilini ve iki budu arasmda bulunan orgamm (§erden korumayi) bana garanti ederse, ben de ona Cennet'i garanti ede­rim!"68

A) Edebiyat ve Dilde Ahlaki ve 'Mahrem' Goriiniirliik Dilin hayati ara<;salhgi, istenilen referanslara ve niyetlere gore kul­

lamlabilmesini de beraberinde getirir. Dil-insan ili§kisi baglammda onu ahlaktan bag1ms1z ele almak imkans1z olur. Bu sebeple ister ilmi ve felsefi alanda, isterse dini ve sosyal hayatta olsun, dilin olgusalhgi ve arac;salhg1 onun ahlfil<iligi tartl§rnas1ru zorunlu kllar.

Dilin ahlaki referanslara atJ.fla kullamlch&i en onemli orneklerden biri de islarn Edebiyaayla dil arasmdaki ili§kide ac;1ga c;ikar. Dolayis1yla dilin ahlakiligi islami Edebiyatta en gorliniir halini ahr. Kuran ve Stin­netin muhtevasmdan kok alan islarn Edebiyat:l, dil ve sanatsal degerle­rini de daha c;ok bu iki kaynagm ahlaki ic;eriklerinden alrn1§tl.r.69 Dil ve edebiyat soz konusu oldugunda, bu iki arac; ve olgunun islam'm ahlaki ilkelerinden ba&trns1z olarak geli~mesi soz konusu olarnaz. <;i.inkti islam di.i§i.incesinde dil her zarnan kutsalla ic; ic;edir. Yukanda ayet ve hadis-

67 Muslim, Fezailil's-Sahabe: 145, 146. 68 Buhart, Rikak, 23. 69 Necip el-Kiylani, islamiEdebiyata G~, Risale Yay., i;ev.: Ali Nar, istanbul 1988, ss. 24-44.

------- OROU ONiVERSiTESi itAHIYAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 - ------

---- DIN, GElENEK VE AHLAK BA~lAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

lerden vermi~ oldugumuz ornekler, islam di.i~i.incesinde ortaya konulan edebi i.iriin ve dil c;ab~malanrun gene! ahlfil<l c;erc;evesini olu~tunnu~tur. Bu baglamda edeb kelimesi, islam Edebiyatz tamlamasmm etimolojik kokeni ve, "bir toplumda orf, adet ve kural halini ahm§ iyi tutum ve davram§lar veya bunlan kazand1ran bilgi anlarmnda kullamlan terim"70

olarak ahlakl bir ic;erige at:lfta bulunmaktad1r. ·

Edep kelimesinin etimolojisi ve en eski anlamlan haklGnda farkh gorli§ler vardrr. "Ziyafete davet etmek" anlammdaki edb veya "zarif ve edepli olmak" anlarmndaki edeb masdanndan isirn olan kelimenin soz­li.iklerdeki ba§ltCa manalan "davet, iyi tutum, incelik Ve kibarhk, hay­ranhk ve takdir" §eklinde gosterilir. Biitlin Arap dilcileri edep kelimesi­nin e-d-b kokiinden geldigini kaydederler. Kokeni ne olursa olsun edeb kelimesi, yaytldigi isiam ki.iltiiri.i cografyasmda oldugu gibi dilimizde de birden c;ok ve zaman ic;inde geni§leyen anlamlarda kullamlm1§ttr. Soz gelimi, ilk zamanlarda "gelenek, gorenek, ahlak" gibi sade anlamlan ta§1makta iken; zamanla "ferdi ve toplumsal ili§kilerde uygulanmas1 gerekli bilgi ve davran1§ tarzlari" ic;in kullamlan geni§ kapsam.h bir te­rime donii§mil§tiir71

Edeb, islam oncesi donemden hicri ikinci asra kadar "giizel ahla.k" anlamma gelmesine ragroen hicri ikinci asrrda ilimler, din ve alet ilim­leri diye ikiye aynld1ginda sarf, li.igat, nahiv ve beyandan olu§an alet ilimleri arasmda da yer almaya ba§lamt§tlr. Bu ti.ir dil ilimlerinin d1~­da edeb kavrarru, hicri ii~cii ylizytlda geometri, aritmetik, hukuk ve tarih gibi mevzulan bile ic;ine almaktadrr. Bugiin Arapc;ada edebiyat ic;in sadece edep kelimesi kullamlmaktadrr.72

Edeb ve edebiyat kelimeleri hem lafiz hem de anlam balammdan ic; ic;e ·ge<;mi§ ve birlikte bir biitiinli.ik arz eder hale gelmi§tir. Bu iki kelime ic; ic;e gec;ip tek bir kelime olduklarmda, her ikisinin ayn ayn (miinferi­den) ta§1d1klan anlamlardan daha ulvi, daha derin, daha estetik bir anlam arz etmektedir. Zira edebiyat, en gene! anlamda "soziin ede­bi"dir. Edeple edebiyat arasmda ayru zamanda dairevi bir ili§ki oldugu­nu da soylemek miimkiindiir. Zira edebiyatm var olabilmesi ii;in sozde edep gerekir, edebiyat var oldugunda ise neza.ket, zarafet ve killtiirli.i­ltik anlammdaki edep ortaya c;lkar. Ede bi al1nm1~ bir edebiyat yani lafiz olarak ol~ii ta~1sa bile anlam olaral< edebi -bm-ada ahlak anlarrunda­bulunmayan bif. edebiyat, insana ulviligi ogretemeyecegi ic;in zevk-i selimi uyandrrma ozelliginden mahrum olacak ve misyonunu icra ede-

10 Mustafa <;agnci, "Edep", DiA, ytl: 1994, cilt: 10, s. 413. 71 Mustafa <;agr1ci, "Edep•, DiA, .YJI: 1994, cilt: 10, s. 413. 72 Vildan Serdaroglu, "Edeb Der Edebiyat", Dem Dergi, ytl: 1, sayi: 4, s.29.

- ----- OROU ONivrnsiTESi ILAHIYAT FAKOlTlSI / 27·29 MART 2015 ------

445

446

---- DIN, GELEN EK VE AH LAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU - ---

meyecektir. 73 Soz ve dilde ahlfil<l dti§ill<lill<lerden ve hatalardan uzak durmayi ifade eden edebiyat, etimolojik olarak ahlaklt ve edepli olmal<, erdernler ve iyiliklerle bezerunek, egitim ve ogretim, uygun kural ve ilke gibi anlarnlara gelen edep kelimesinden tiiredigi i<;in74 ortaya koy­dugu her tiriinle dil ahlak ili§kisini en ac;1k bir §ekilde gostermektedir. Aynca dilimizde bu kelime, "edebini takmma", ve kiifiirli.i ve argo ko­nu§manm z1dd1 anlammda "edepli soylemek" §eklinde dilin bir mahre­miyet ifadesi olarak da kullamlmaktad1r.

Bu orneklere benzer olarak edebin, insan bedeninin mahrem.iyetini saglayan giysi ve ortti anlammda kullamld1gi yerler de vardrr. "Bu bag­lamda edebin anlamlar1 srralamrken "elbise" ''kiyafet" anlarnma da yer verilir. Nitekim edebin bu anlam1 divan §iirindeki baz1 beyitlerde ede-bin ald1gi anlarnla ortti§tir: .

"Edebdirtac-1 Rabbani komazlar her ba§a am

Ola gor Gaybi ruharu edeb gozle edeb gozle

Sun'ullah Gaybi

(Edep Allah'm tacidu onu her ba§a koymazlar.

Ey Gaybi sen de ruhani ol ve edebi gozet.)

Setr eder ayb1m insamn hep

Ne gtizel came inti§ sevb-i edeb (Ziya Pa§a)

(Her zaman insarun ayibm1 orten edep, meger

ne gtizel bir elbise imi§!)"75

~imdi Arap dilindeki morfolojik mahremiyet yapilanndan olan mti­zekker ve mi.iennes konusuna k1saca deginebiliriz. Kelimeler arasmdaki cinsiyet kategorisinin, insanlann ve hayvanlarm erkekleriyle di§ileri arasmdaki cinsiyet farkmm ilkel insarun dikkatini c;ekmesi ve bunun sonucunda diline yansnnas1yla ortaya c;1kugi belirtilir. Bu sebeple diin­ya dillerinde en yaygm tasnif, eril ve di§il kabul edilen ogeler i<;in ayn kelimelerin kullanilmas1 §eklinde gori.iliir. Ancak bu durumun kelime sayismm artmasma yol ac;aglillil gorillmesi iizerine bin;ok dilde ayru kelime sadece taki ve al§.met farki ile her iki cins i<;in de kullarulmi§tlf. Dillerde eril as1l, di§il onun bir unsuru olarak kabul edildiginden takilar

73 Vildan Serdaroglu, "Edeb Der Edebiyat", s.29. 7~ Mehmet Yalar, ''Arap Edebiyao Ba~lannnda Edebiydt Kavranuna Analitik Bir B~", Uludag

Universitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, 2005, cilt: 14, sayt: 2, ss. 11-12. 75 Vildan Serdaroglu, "Edeb Der Edebiyat", s.29.

------ ORDU ONiVERSiTESI llAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

ve alametler di§il ogeye ait olur.76 Bu baglamda dilin mahremiyetle ili§hlsine ornek olarak Arap dilinde miizekkerlik (erillik) ve miienneslik (cli§illik) konusunu verebiliriz:

Arap<;ada miizekker, insan ve hayvanlann erkek olarum ve baz1 miifred cans1zlan gosteren isim olarak tammlan1r; ( - 01....o.:::.. -~.J - yl yl:iS - .Jfa..= gibi) insan ve hayvanlann di§isini (~\.! -W:..l- <'I gibi) ve

baz1 cans1zlan (<>.fi- <>.J_,....,. gibi) gosteren isimlere de miiennes denir.77

Erkek ve di§i arasmdal<.i cinsiyet aynmI, diger pek <;ok dilde oldugu gibi Arap dilinde de belirgin bir §ekilde vurgulamr. Her §eyden once "toplumsal" ozelligiyle dikkat <;eken dil, bir toplumun inan<;, ki.ilti.ir, gelenek ve kainata baki§ a<;1s1 gibi sosyal ve dii§i.insel faktorlere paralel olarak geli§mektedir. Dolayis1yla biz, Arap clilindel<.i mi.izekkerlik ve miienneslik ayinmmm da Araplann sosyal ve dii§i.insel hayat tarzlan dogrultusunda §ekillendigine inaruyoruz. 78 Arap<;adal<.i bu aynmrn sos­yo-ki.iltiirel nedeni, varhklarda bulunun erillik ve di§illik ozellil<lerinin hakikatlerine uygun bir §ekilde dille beyan etme hassasiyetinden kay­nakland1&tm dii§iinmekteyiz. Toplumda zaten var olan erillik di§illik aynm1 bir mahr~miyet ifadesi olarak dile de bu §ekilde yanslffit§trr. 447

Konuyla ilgili mi.istakil eseri olan ibnFaris, ilim ehlinin mi.izekker ve mi.iennesi tan1maya muhta<; oldugunu belirtirken, mi.izekkeri mi.ien­nes, miiennesi miizekker yapmayi <;irkin olarak nitelendirmektedir. 79

Aynca islam'm geli§iyle, hayat ve varhklardal<.i bu cinsiyet aymffilillil, dilin mahremiyet egitiminin bir par<;asma doni.i§tiiriildiigiinii gormek­teyiz. Hz. Peygamber cinsiyet aynrrum mahremiyet egitimi olarak onemsemekte ve erkek ve di§iligin kar1§arak bu titri yapmm bozulma­smdan sakmdirmaktadrr.80 Dolayis1yla dini kaynaklarda erillik ve di§il­lik olarak tezahiir eden cinsiyet aynm1 Arap dilinde zaten belirgin olan miizekl<erlik ve mi.ienneslik aynmma dini bir muhteva da kazandirm1§­tir. Bu, islam'm mahremiyet egitiminin dilbilime yans1mas1 olarak da gori.ilebilir.

Sonu~

islam di.i§iincesinde, dilin Bat1 di.i§i.incesindeki dil anlaYI§mdan te­melde -varhga baki§ a<;ISl yoniiyle- farkl1 algiland1&tm soyleyebiliriz.

76 ismail Durmu§, "Mtizekker Milennes", DiA, yil: 2006, cilt: 32, sayfa: 243-245. n AhmetY~ar,Arapfamn TemelKuraUan, izmir, 1996, s. 41. 78 Kadri Ytldmm, "Arap Dilinde Mi.izekkerlik Miienneslik Ayrumna Oil Felsefesi A9smdan Bir

Yakla§un", Ekev Akademi Dergisi, yil: 7 /2003 sayi: 15, s.196. 79 Ahmed e~-~arkavi ikbal, Mu 'cemu'l-Maacim, Beyrut 1993, s.268. so "Rasulullah (s.a.v.), erkeklerden kadmlara benzeyenlere ve kadmlardan erkeklere benze­

yenlere lanet etti." Ebu Davud: 4/355.

------- ORDU 0NIVERSITESi iLAHiYAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015 -------

448

---- OiN, GELENEK VE AHLAI< BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU - ---

Dil, bizim gelenegimizde dikey yonde vahyin denetiminde olmu§, felse­fi anlamda ise metafizik yapmarun ahlaki ilkeleri §eklinde kayit altma almnu§tu. Bu anlamda miigalata felsefi dilin ahlaki kodlanndan annd1-nJarak sahte metafizik yapmayi ifade eder. islam Felsefesinde bu §ekil­de dilin sirf diinyevi c;tkarlar i~ ahlaki kodlarmdan anndmlarak kul­lamlmas1 mannga aykm kabul edilmi§ ve mtigfilata, bir mantik yanh§1 §eklinde degerlendirilm~tir. islam di.i§i.incesinde hem vahiy hem de metafizik/felsefe, dilin dikey yonde olmazsa olmaz ahlaki ilkelerini belirleyen iki kaynak kabul edilmi§tir. Bu ilkeler ve gayeler din dilinde takva, maruf, muharremat kavramlan ve mahremiyet sl.Illflan olan zanirat-1 dlniyye ile goriini.ir hale gelmi§tir.

islam di.i§iincesinde ahlfilci bir egitim arac1 ve hakikati beyan vesi­lesi olarak algtlanan dil, modem donemde bir ti.iketim arac1 olarak soy­suzla§rnl§tlr. Miisli.imartlar giincellenmemi§ geleneksel dil kahplarmi profanla§tmlnu§ bir tarzda dilden dile ta§irken, aslmda modernizmin­seki.iler i<;erikli kavramlanru i<;selle§tirerek ya§amlanm si.irdiirmektedir­ler. Kanaatimizce biz <;agda§ Mi.isli.imanlann en popiiler dilemmas1 bu­dur. Dini ya§arken <;ektigimiz stkmtilarm temelinde dili ya§atirken i<;ine dii§tiigumi.iz kavra.msal kaos vardir. Acaba Mtisltimanlar olarak bizzat tecri.ibe etmedigimiz ve gelenekten beslenmeyen ithal edilmi§ kavram­lan ID1 tiiketmekteyiz?

Miisli.imanlar olarak bu tartl§mayi saghkh bir §ekilde yapabilmek i<;in de ilk once dilin, din dilinin temel kaynaklanndan <;Ikaracagmuz ol<;i.ilerini ve ilkelerini tespit etmemiz gerekir. Dilin mahremiyet olc;Uleri yukanda bahsettigimiz temelde ahlakl; fakat sonuc;lan itibariyle hukuki olan ilkelerdir. Bunlar clilin etki alaru i<;erisinde olmayan ve ancak ken­disine izin verildiginde girebildigi ozel sahalardrr. Yukar1da bu ozel alanlan, korunmasi gereken be§ husus olarak a\tldaml§tlk. Dilin doku­nulamaz, kutsal, mahrem ilkeleri bunlardrr. Bu anlamda dil, ~eriatm gayelerine hizmet eden ve aym gayelerle slllflandmlan bir i§leve sahip olur.

islam bize oz kaynaklanyla -§im<li ve kiyamete kadar- ahlfilci sabi­teleri belli, fakat mubah alanlan sm1rs1z ve mahrem alanlan sayil1 olan bir dil.sel dun!§ one1mektedir. Bu dilsel duru~un en mtikemniel ve haki­ki omekligi Hz. Muhamrned'in (s.a.v.) nebevi dilinde ve dile dair ortaya koydugu ornekliklercle temsil edilir. Hz. Muhammed'in (s.a.v.) nebevi dili, Kurani clilin ya§ama bic;imini ifade eder. Bu mi.iminler ic;in en gtizel dil ornegidir. Hz. Muhammed'in (s.a.v.), toplumsal i§leve sahip olan dill, bir mahremiyet uzvu olarak, vahye dayanan ilkelerle s1rnrlandirdi­giru ve dil i<;in, dinin olmazsa olmaz kirm1Z1 <;izgileriyle (muharremat) bir mahremiyet egitimi ongordi.igiini.i ifade edebiliriz. Bu nebevi dilin

------ OROU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015 ------

----- DIN, GElENEK VE AHLAK BA<°llAMINOA MAHREMIYET AlGILARI SEMPOZYUMU

mahremiyet egitimidir. Bu dilsel duru~un ilkelerinin sayili ve belirli olmasmm yarunda, esnek manevra alanlan da srnirs1zdrr. Dolayis1yla islam'm ongordiigu dil, sonsuz ve me~ru imkanlar i~erisinde hayatm her alarunda herkese ve her zaman-zeminde kullarulabilir, ya~anabilir bir ya~am bi~imini ifade eder.

Kaynak~a

Acar, H. ibrahim, "islam Hukuku A~smdan Evlat Edinme ve Hz. Peygamberin Zeynep'le Evliligi", is/am 1-lukuku ArCl§ttrmalan Dergisi, Nisan/2006, sayi: 7

Ahmed b. Hanbel, el·Miisned, <;agn Yay., istanbul 1992 Akt~, Cihan, Mahremiyetin Ti.ikeni§i, Nehir Yay. istanbul 1995 Atatiirk Oniversitesi A91<ogretim Fakiiltesi, Tilrk Dili I, (internet Adr~

si:http://atauzem.atauni.edu.tr/dosya/ortak/materyal/fOA>C3%BCrk%20Dili%20I· %C3%9Cnite%202.pdf 16/11/ 2015)

Aydiiz, Davut, Hucurac Suresi Tefsiri, Akademi Yay. izmir, 2010 Ayik, Hasan, "Di.i~iinceden Dile Felsefe ve Metafor", Milel ve Nihal, 2009, sayi 6/1 Buhan, Muhammed b. ismail b. ibrahim, e/~dmiu's..Salzfh, el-Mektebetii'l-islfimiyye, istanbul,

1979 (cilt: 1-5) Cevizci, Ahmet, Felsefe Terimleri Sozli.igii, Paradigma Yay., istanbul 2003 <;agnc1, Mustafa, is/am Dil§iincesinde Ahlak, Dem Yay. istanbul 2012. 449 <;akan, ismail Liitfi, Hadis Usulil, Marmara 0. i. F. V. Yay. istanbul, 1999 <;etin, Nihad M., Eski Arap $iiri, Edebiyat Fakilltesi Mat., istanbul 1973 Ebu Dfivud, Silleyman b. ~·as es-Sicistacl, es·Silnen, (n~r. Muhammed Muhyiddin Abdul-

hamld), rv, istanbul, 1992 el-Kadi, Abdulfenah, Esbdb-1 Nilzul, i;ev.: Salih Akdemir, Fecr Yay., Ankara 1986 el-Kilani, Necip, islami Edebiyata Giri§, Risale Yay., i;ev.: Ali Nar, istanbul 1988 Erdem, Hi.isameddin, Ahlak Felsefesi, Hii·er Yay., Konya 2003 Erkilet, Alev, "Mahremiyetin Donii§iimii: Deger Taklit ve Gosteri§ Tiiketimi Baglarrunda "isla­

mi" Moda Dergileri", Birey ve Toplum Dergisi, 2012, cilt:2, sayi.: 4 Giilli.ik, ismail, "Avret Mahremiyeti Prensipleri Ai;mndan GOriintii Gerc;eklik Sanal Alem ve

Cinsellik Ozerine F1khi Bir Analiz", is/am Hukuku Ara§ttrmalan Dergisi, yil: 2014, sayi: 23

Giine§, Yusuf, "Hadis-i ~eriflerde Dil Ahlfila", Yeni Omit Dergisi, yil: 25/ 2012, sayi: 98 ibn Cinnl, Ebu'l-Feth Osman, el-Hasdis, (thk.: Muhammed Ali en-Neccar) Alemu'l-Kiitiib,

Beyrut, 1403/1983 ibn Manzfu, Ebu'l-Fadl Cemaliiddin, Lisdnul-Arab, Dar·u Lisani'l-Arab, Beyrut, 1992 ibn Sina, Ebu Ali el·Hiiseyn b. Abdillah b. Ali, Kitabu'§·$ifa: Metafizik, Lltera Yay., isranbul

2013, c. 1 ikbal, Ahmed e§-~arkavi, Mu'cemu'l-Maacim, Beyrut 1993 Kaimi, Muhammed Rlza, "Uygunsuz isim ve Lakap Koymak'', Misbah Dergisi, Klv'Bahar 2013,

ytl:l sayi:3-4 Karliga, Bekir, "islam Dii§i.incesinin Dogu§unu Etkileyen Sosyo-politik Killti.irel ve Ekonomik

Nedenler", Mannara Universitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, istanbul 1985, sayi: 3 Kasapoglu, Abdurrahman, "Kurin'da G1ybet Olgusu•, Firat ilahiyac Fakiiltesi Dergisi, ytl:2008,

sayi:ll/2 ·-········ ····· , Abdurrahman, "Kuran'da Haya/Utanma Duygusu", i.O. ilahiyat Fakilltesi Dergisi,

yil: 2011/ 2 sayi:2 Komisyon, Apklamali Mecel/e, Hilanet Yay. trsz.

OROU ONIVERSITESI ILAHiYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015

DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET AlGILARI SEMPOZYUMU

Komisyon: ibrahim Mustafa, Hamid Abdu!kadir, Ahmet Hasan ez-Zeyyat, Muhammed Ali en­Neccar, (Mecmeu'l-Lugatii'l-Arabiyye), el-Mu'cemu'l-Vasft, Miiessesetii's-Sad1k, Tah­ran 1972

Mut~ah, Serdar, AraPfll·Tiirlq:e Sozliik, Dagaretk Yay., istanbul 1995. Nisan, Fatrna, Basinm Farkl1 Fikirlere Yakl~um Omek Olay: Hrant Dink Suikastr, (Yiiksek

Lisans Tezi), Konya 2009 Ozbek. Abdullah, Bir Egitimci Olarak Hz. Muhammed (s.a.v.), Selam Yaymevi, Konya, 1988 Ozdemir, ibrahim, islam Di.i§iincesinde Dil ve Varlik: Vad 'hminin Temel Meseleled, iz Yay.,

istanbul 2006 Oztiirk, Mustafa, "Kuran'm Deger Sisteminde Dii.nya vc Diinyevi Hayatm Anlatru", Tasawuf

ilmi ve Akademik Ar~f:l.rma Dergisi, ytl: 7 /2006, sayi: 16 Pekcan, Ali, "Zariiriyyat Diizeyindeki Gfil Degerlerin Mahiyeti ve Evreosel Niteligi Ozerine",

islami himler Dergisi, 2008, ytl:3, sayi 1 Serdaroglu, Vildan, "Edeb Der E<lebiyat", Dem Dergi, ytl: 1, sayi: 4 Shahak, israel, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, ~ev.: Ahmet Emin Dag, Artka Yay., istanbw, 2002 Tahsin Gorgiin, "Oil; KavraN ve Davram~; Kura'run Vahyedilmesi ve islam Toplumunun

Ortaya <;1~1·, ill. Kuriln Haftas1 ve Kurdn Sempozyumu, Ankara 1998 Tinnizi, EbO isa Muhammed b. isa b. Scvre, es-Siinen, <;agn Yay., istanbul 1992 Turgay, Nurettin, "Kuran'a GOre Evlat Edinme Meselesi", Dicle Univ. i. F. Dergisi, 2005, cilt: 7,

sayi: 2 Tiirkiye Diyanet Vakfiislam Ansiklopedis~ istanbw 1988 Yalar, Mehmet, "Arap Edebiyat1 Baglanunda Edebiyac Kavranuna Analitik Bir Bakt§", Uludag

011 iversitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, 2005, cilt: 14, sayi: 2 450 Ya§ar, Ahmet, Arap~amn Temel Kurallari, izmir, 1996

Y1ldmro, Kadri, "Arap Dilinde Miizekkerlik Miienneslik Aymnma Oil Felsefesi A~1smdan Bir Yakla§tm", Ekev Akademi Dergisi, yil: 7 /2003 sayi: 15

Y11maz, Musa Kazun, "Kuran'm Zinaya Bala§1 vc Torenin Ongordiigu Namus Cinayetleri", Din ve Gelenek: Ta~mal1 ilmi Toplann, isranbul, 2010

ORDU 0NIVERSITESI iLAHiYAT FAK0lTESi / 27-29 MART 2015 --------