Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar Çerçevesinde Ilköğretim Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarının Incelenmesi

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL

(DN ETM) ANABLM DALI

DN RETMNDE YEN YAKLAIMLAR EREVESNDE

LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS DERS

RETM PROGRAMLARININ NCELENMES

Yksek Lisans Tezi

Fatma APCIOLU

Danman

Prof. Dr. Cemal TOSUN

Ankara- 2006

i

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL

(DN ETM) ANABLM DALI


LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS DERS

RETM PROGRAMLARININ NCELENMES

Yksek Lisans Tezi

Fatma APCIOLU

Tez Danman: Prof. Dr. Cemal TOSUN

Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad mzas

Prof.Dr. Mualla SELUK ........................................

Prof. Dr. Cemal TOSUN ........................................

Prof. Dr. Nahide BOZKURT ........................................

Tez Snav Tarihi: 06.07.2006

ii

N D E K L E R

NDEKLER .................................................................................................... ii

NSZ ................................................................................................................ v

GR

[1-10]

A. Aratrmann Problemi ................................................................................... 1

B. Aratrmann Amac ....................................................................................... 5

C. Aratrmann nemi....................................................................................... 6

D. Aratrmann Yntemi.................................................................................... 9

E. Aratrmann Sorular..................................................................................... 9

F. Kapsam ve Snrllklar ................................................................................ 10

BRNC BLM

DN RETMNDE YEN YAKLAIMLAR

[1562]

1. DOKTRNER DN RETM

1.1. Doktriner Din retimi ve Temel Nitelikleri ..................................... 15

1.2. Doktriner Din retimine Yneltilen Eletiriler ................................ 23

1.3. Doktriner Din retiminde Farkl Ynelimler ................................... 26

2. MEZHEPLERST DN RETM

2.1. Mezheplerst Din retimi ve Temel Nitelikleri ............................. 29

2.2. Mezheplerst Din retimine Yneltilen Eletiriler ........................ 33

iii

3. MEZHEPLERARASI DN RETM

3.1. Mezhepleraras Din retimi ve Temel Nitelikleri ............................ 34

3.2. Mezhepleraras Din retimine Yneltilen Eletiriler ....................... 36

4. SORGULAYICI METOD

4.1. Sorgulayc Metod ve Temel Nitelikleri ............................................. 39

4.2. Sorgulayc Metoda Yneltilen Eletiriler .......................................... 46

5. DNLERARASI DN RETM

5.1. Dinleraras Din retimi ve Temel Nitelikleri ................................... 48

5.2. Dinleraras Din retimine Yneltilen Eletiriler ............................. 53

6. FENOMENOLOJK DN RETM

6.1. Fenomenolojik Din retimi ve Temel Nitelikleri............................. 56

6.2. Fenomenolojik Din retimine Yneltilen Eletiriler........................ 60

7. Din retimindeki Yeni Yntemlerin Karlatrlmas .............................. 62

KNC BLM


LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS DERS RETM

PROGRAMLARI

[66-131]

A. PROGRAMA YN VEREN TEMEL LKELER ve DN RETMNDE

YEN YAKLAIMLAR .................................................................................... 66

B. PROGRAMIN RENME-RETME SRELER, GENEL VE ZEL

AMALARI ve DN RETMNDE YEN YAKLAIMLAR

1. Programn Uygulanmas Srecinde Uyulmas Gereken lkeler ............... 82

iv

2. Programn Genel Amalar .................................................................. 92

3. Programn zel Amalar ................................................................... 104

C. NTELER, AILIMLARI ve DN RETMNDE YEN

YAKLAIMLAR................................................................................. 109

SONU ................................................................................................ 119

KAYNAKA....................................................................................... 123

ZET.................................................................................................... 130

ABSTRACT......................................................................................... 131

v

NSZ

Kresel ve sekler bir dnyada, insanlarn deien ihtiyalarna cevap

verebilen, toplumsal gelimelere uyum salayabilen din retimi yaklamlar

gelitirebilmek iin youn bir aray vardr. Din retimindeki yeni yaklamlar

lkemizin iinde bulunduu farkl din ve kltrel yap ierisinde deerlendirilmekte

ve din retimi alannda bilimsel bir bak asyla gelitirilmektedir.

lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi retim program din eitimi

bilimi alannda lkemizde ve dnyada yaanan bilimsel gelimeler neticesinde 2000

ylnda yeni bir anlayla tekrar hazrlanmtr. Programn temel mantndan

konularn dalmna kadar lkemizde din ve din eitimi alannda yaanan bu

bilimsel gelimelerin etkisi hissedilmektedir.

Din retiminde yeni yaklamlar ile lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

ders program arasndaki paralelliin tespiti, din retimi alannda daha sonra

yaplacak olan gelimelere katk salamas asndan nemli grlmektedir. Bu ama

erevesinde ekillenen aratrmann ilk blmnde din retimi konusundaki farkl

yaklamlar, eletirilen ve tercih edilen ynleri dikkate alnarak tantlmtr.

kinci blmnde ise lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi retim

program incelenerek programn temel anlay, amalar, ierii ve uygulama

sreleri ile din retimindeki yeni yaklamlar arasndaki benzerlikler ya da

farkllklar rnekler verilerek ortaya konmaya allmtr.

Sonu blmnde, aratrma ile elde edilen bulgular maddeler halinde

sunulmutur.

alma srecinde, aratrmann her boyutunda tevik edici ve ufuk ac

ynlendirmelerinden dolay, ncelikle danman hocam sayn Prof. Dr. Cemal

vi

Tosuna teekkr bir bor bilirim. Ayrca ihtiya duyduum her an destekleri ile

yanmda olan hocam sayn Prof. Dr. Ahmet Nedim Serinsuya; aratrmann yntemi

konusunda yol gsterici aklamalarndan ve katklarndan dolay hocam sayn

Prof.Dr. Recai Doana ok teekkr ederim. Son bir teekkr de tezimi batan sona

okuyarak deerli aklamalar ile katkda bulunan sayn Ar. Gr. Yldz

Kzlabdulaha ve Ar. Gr. hsan apcoluna sunmak istiyorum.

Fatma APCIOLU

Ankara2006

1

GR

A. Aratrmann Problemi:

nsanlarn inandklar dini bilme ve sonraki nesillere aktarma ihtiyac sonucu

ortaya kan din eitimi, tarihten gnmze deien yaam koullar ile birlikte farkl

uygulamalar geirmitir. Yaygn ve yetikinlere ynelik olarak balayan ve

ounlukla eitimin tamamn oluturan din eitimi, eitimin kurumsallamas ile

yeni boyutlar kazanmtr. Okullarda verilen din dersleri bu boyutlardan biridir.

Din retimi alannda uygulanan en eski yntem insanlarn inandklar dini-

mezhebi gen nesillere retmek ve benimsetmek ihtiyacndan doan doktriner din

retimidir. En eski ve halen uygulama alan en geni din retimi yntemi olarak

nitelendirebileceimiz bu yaklam, zellikle son yllarda din eitimi, toplumsal

alandaki deiimler, teknolojik ilerlemeler, din alanndaki deimelerin etkisi ile

sorgulanmaktadr.

Din alannda yaanan teolojik tartmalar, verilmesi planlanan din retiminin

doasnda da deimeleri beraberinde getirmektedir. Geleneksel olarak inanlan dinin

sorgulanmas, kutsal metinlere bak asndaki farkllamalarn gndeme gelmesi,

din retiminin teorisinde de farkllklar meydana gelmesini ve doal olarak

uygulanmakta olan geleneksel yntem ve ieriklerin gzden geirilmesi sonucunu

ortaya kmaktadr.

Eitim bilimleri alanndaki deiimler de din retimi alannda uygulanmakta

olan yntemlerin tartlmasn gndeme getirmitir. renci merkezli bir eitim

anlaynn son dnemlerde vurgulanmas, metin ve retmen merkezli din retimi

uygulamalarnn da eletirilmesine sebep olmutur.

2

Pek ok alanda etkili olan modern dnemlerdeki farkl toplumsal ve kltrel

deiimler de din retimi alanndaki yeni yntem araylarnn sebeplerini

oluturmaktadr. zellikle kreselleme, seklerleme, demokrasi gibi kavramlarn

vurgulanmas din retimi alannda deiimlerin temel nedenleri arasnda

saylmaktadr. Seklerleen bir dnyada, insanlarn deien ihtiyalarna cevap

verme gereklilii din eitimcilerini de harekete geiren itici bir g olmutur.

Teknolojik alanda meydana gelen gelimeler de bu deiimlerle beraber

dnldnde, geleneksel olarak uygulana gelen bu yntemin, gen nesillerin

ihtiyalarn tam olarak karlayamad ne srlmektedir. Bu sebeplerden dolay

modern insann farkl ihtiyalarna cevap verecek yeni din retimi yaklamlar

gelitirilmektedir.

Trkiyede de din dersi uygulamalarnn farkl ekilleri tarih iinde tecrbe

edilmitir. Bu uygulamalar incelendiinde, din eitimi alanndaki deimelerin dier

gelimelerle birlikte daha ok lkenin iinde bulunduu siyasi gelimelere gre

ekillendii grlebilir. Cumhuriyetin ilk yllarnda eitimde birliin salanmas

amac ile karlan kanunda, din adam yetitirmek ve din alannda bilimsel

almalar yaplmasn salamak amacyla mam-hatip okullar ve lahiyat fakltesi

almas kararlatrlmtr.

Sonraki dnemlerde ise bu anlay zamanla deimeye balamtr. 1929

ylnda program iinde yer verilen din derslerinin, nce ehir ilkokullarnda olmak

zere snava tabi olmayacana, daha sonra 1930da anne babasnn isteine bal

3

olarak rencilere haftada bir gn program dnda yarm saat verilmesine karar

verilmitir.

1

1936 ilkokul programnda din dersleri ehir ilkretim okullarnda ne istee

bal ne de program dnda hibir ekilde yer almamtr. Ky ilkokullarnda ise

1938e kadar din dersleri program dnda okutulmaya devam etmitir. Bu tarihten

1949a kadar din derslerine program d da dahil olmak zere hi yer verilmemitir.

Bu tarihten itibaren, istee bal olarak okullarda verilmesi planlanan din dersleri ile

ilgili pek ok tartma, toplant ve komisyon almalar yaplmtr

2

.

1980lere kadar din retimi konusunda devam eden istee bal olunmas

gibi eitli uygulamalar sonucunda, 1982 ylnda anayasadaki deiiklikle birlikte din

dersleri ilk ve orta retim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer

almtr.

3

Gnmzde Trkiyede okullardaki din derslerinin stats ile ilgili farkl

uygulamalar ve tarihsel tecrbenin yan sra, dnyada din retimi alannda yaanan

yeni gelimeler de din eitimcileri tarafndan takip edilmektedir. Din retimi

alannda yaanan en son gelimelerden biri lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

ders programnn yenilenmesi ve gnmz insannn ihtiyalarn karlayabilecek

tarzda dzenlenmesidir. Hazrlanan yeni program Ekim 2000 tarihli ve 2517 sayl

Tebliler Dergisinde yaynlanarak uygulanmaya balamtr.

1

Recai Doan , 1980lere Kadar Trkiyede Din retimi Program Anlaylar (19241980) Din

retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar( 2830 Mart

2001) , MEB. Ankara, 2003, s. 616

2

Tartmalar iin Bkz. Halis Ayhan, Trkiyede Din Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2004.

3

rgn eitim kurumlarndaki programlarda din derslerinin durumu ile ilgili bkz. Recai Doan,

a.g.m., 2003

4

Din retimi alannda lkemizde olduu gibi dnyada da yeni gelimeler

yaanmaktadr. Bu gelimeler erevesinde geleneksel olarak uygulanmakta olan

doktriner din retimi, gerek din ve eitim alanndaki farkl ynelimlerin gerekse

toplumsal ve teknolojik alandaki deiimlerin etkisi ile zellikle son dnemlerde

eletirilmeye balamtr. Kreselleme, okkltrllk, demokrasi, laiklik gibi

kavramlar pek ok alanda olduu gibi din retimi alannda da yeni fikirlerin

olumasn gndeme getirmitir. Bununla birlikte eitim anlayndaki farkl fikirler

ve din alanndaki tartmalar da din retimi zerinde yeni yntem araylarn

etkilemektedir. zellikle Batda okullardaki din derslerinin nitelii zerinde yeni

araylar gelitirme abalar dikkat ekmektedir. Bu gelimeler btn dnyada

olduu gibi lkemizde de izlenmekte ve bu alana lkemizden de farkl almlar

getirme abas grlmektedir. Bu abalarn bir sonucu olarak lkretim Din Kltr

ve Ahlak Bilgisi ders program yeni bir anlay ile gelitirilmitir

Son dnemlerde din eitimi alannda yaanan dnyadaki bu program

gelitirme abalarnn etkisi, hazrlanm olan lkretim Din Kltr ve Ahlak

Bilgisi ders program zerinde de hissedilmektedir. Bunun yannda din alanndaki

bilimsel almalarn, dini yeniden anlama abalarnn ve Trkiyenin iinde

bulunduu zel kltrel ve din artlarn programn hazrlanmas aamasnda etkili

olduu grlmektedir.

Aratrmann problemi, dnyann eitli lkelerinde din retimi alannda

ortaya konulmu din retimi yaklamlarn tespit ederek, Trkiyede din eitimi

bilimi ve ilahiyat alanndaki bilimsel gelimelerin din retimi alanndaki araylara

katks ile ortaya kan lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi retim

5

programnn bu tespitler dorultusunda deerlendirilmesi ve aralarndaki benzerlik

ve farkllklarn ortaya konmasdr.

B. Aratrmann Amac:

Trkiyede din retimi tarihi incelendiinde, pek ok lkede olduu gibi, din

ve siyaset ilikisinin din retimi konusunda belirleyici bir rol oynad grlr.

Siyasi deimeler btn olarak din eitimi faaliyetlerini ve zelde din derslerinin

konumunu belirlemitir. Halen okullarda verilen Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

dersleri eitli alardan tartlmaya devam etmektedir.

Yasal stats, niin verildii, amalar, uygulama srecinde dikkat edilecek

ilkeleri, yntemleri ve ierii konusunda okullardaki din dersleri zerinde tarihte

devam eden tartmalar gncelliini korumaktadr. Din dersleri konusunda yaanan

en nemli tartmalar laiklik ilkesi ve zorunlu bir ders olmas etrafnda

younlamaktadr.

Din Kltr ve Ahlak Bilgisi derslerinin 1982 anayasas ile birlikte zorunlu

bir okul dersi olmasnn ardndan program zerinde baz deiiklikler yaplmasna

ramen, program anlay bakmndan kapsaml bir deiim 2000 ylnda hazrlanan

lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi ders program ile yaplmtr. Hazrlanan bu

program lkemizde ilahiyat ve din eitimi bilimi alanndaki bilimsel almalarn bir

rndr.

Aratrma ile, programn teorik bir erevede lkemizde ve dnyada yaanan

gelimelerle paralellii, din retimindeki yeni yaklamlarla benzer ynleri

aratrlarak, lkemiz artlarna en uygun, rencilerin din alannda gerekli olan her

trl ihtiyalarn karlayacak daha iyi eitim programlarnn oluturulmasna katk

6

salayacak sonularn elde edilmesi amalanmaktadr. Ayrca byk bir hzla

deien dnyada eitim programlarnn da bu deiime ayak uydurmas hatta bu

gelimelere yn verebilmesi gerekmektedir. Bu adan bakldnda hazrlanan

programn dnyadaki gelimelerle benzerlikleri ortaya koymaya allmaktadr.

Aratrmamz, hazrlanan bu programn temel felsefesini esas olarak, daha

nce uygulanmakta olan program ile yer yer karlatrarak; din retimi alanndaki

yeni yntemlerin; programn ama, uygulama sreci, yntem ve ierik zerinde ne

lde etkisi olduunu ortaya koymay amalamaktadr.

C. Aratrmann nemi:

Trkiye din eitimi alannda tarihi bir tecrbeye sahiptir. Eitimin din olarak

nitelendirilebilecei Osmanlda, din eitimi Mslman rencilere slam dininin ve

Kuran n retilmesi olarak dnlm ve uygulanmtr. Trkiye Cumhuriyeti,

laik bir eitim anlayn kabul etmi ve Tanzimatta ilk admlar atlmasna ramen

retim birlii kanunu ile birlikte din, dier dersler arasnda bir ders olarak

okutulmaya balamtr. Bunun yannda tarihsel bir birikim olarak din dersleri

doktriner karakterini srdrmeye devam etmitir. Bunun yannda yeni kurulan

lkenin benimsedii ilkelerdeki yorum farkllklar din derslerine verilen yasal

haklarn zaman iinde farkllamasna sebep olmutur. zellikle laiklik ve demokrasi

kavramlar etrafnda ekillenen eletiriler neticesinde din dersleri belli bir dnemde

programlarda hi yer almam, daha sonraki dnemlerde ise istee bal olarak

programda yer verilmitir. Son olarak 1982 ylnda zorunlu bir okul dersi statsne

kavumasna ramen tartmalar bitmemitir.

7

Eletirilerin odanda din derslerinin geleneksel yntem ve amalarla zorunlu

olarak btn rencilere verilmesinin laiklik ile badamayaca noktas

bulunmaktadr. lkemizin dini anlamda zengin yapsnn din derslerinin btn

rencilere zorunlu olarak okutulmas ile problem oluturabilecei belirtilmektedir.

Benzer eletiriler pek ok lkede uygulanan din dersleri iin de geerlidir.

Bunlarn yannda din retimi alanndaki bilimsel gelimelerle; btn rencileri

iine almay amalayan, ayn zamanda onlarn zgrlklerine de sayg duyan,

geliim zelliklerini dikkate alan, din retimi yntemleri gelitirilmektedir. Bu

abalar farkl lkelerde iinde bulunulan lkenin kltrel, dini, toplumsal ve anayasal

zelliklerindeki farkllklar sonucu yeni din retimi yntemlerinin olumasna ve

uygulanmasna sebep olmutur.

lkemizde de 1982 tarihinden itibaren zorunlu olarak okutulmas

kararlatrlan Din Kltr ve Ahlak Bilgisi ders programnn, din alannda yaanan

gelimelerden ve eitim alanndaki yeni fikirlerden hareketle, toplumsal ve kltrel

olarak lkemizin iinde bulunduu yapy da dikkate alarak yenilenmesine ihtiya

duyulmakta idi. Hazrlanacak olan programn hem dnyadaki eitim alanndaki

yenilikleri din derslerine yanstmas beklenmekte; hem de bunu yaparken lkemizin

iinde bulunduu kendine has yapya uygun olmas istenmekteydi. Ayrca din

retimi konusunda yaplan ve yaplabilecek eletirilere cevap vermesi ve tabi ki

yasal dayana olmas gerekmekte idi. Tm bunlarn yannda zorunlu olmas

sebebiyle tm rencilere uygulanacak din dersinin ama, yntem ve ilkelerinin

seiminde demokrasi ve laiklik ilkelerine uygunluk esas kabul edilmekteydi.

lkemizin ABye yelik mzakerelerinin devam ettii srete, din alannn

birlie uyumu muhtemelen en zor gerekletirecek alan olarak dnlebilir.

8

Bununla birlikte din ve din eitimi alannn Avrupa Birliine uyum srecinde

nemli bir yeri olduu dnlmektedir. Zira bu srete tartlan bir konu da dinin

anlatm metodudur

4

. Okullardaki din dersleri de bu konu erevesinde

dnlmektedir. zellikle zorunlu bir okul dersi olarak okutulan din derslerinin

nitelii Avrupa Birliine uyum srecinde tartlacak konulardan biri olarak

dnlmektedir. Yeni bir anlayla hazrlanan lkretim Din Kltr ve Ahlak

Bilgisi dersi retim programnn bilimsel gelimeler dikkate alnarak, Batda din

retimi alannda yaanan gelimelerle paralelliinin tespiti, bu noktada nemli

grlmektedir.

Yaptmz alma hazrlanan bu program, lkemizin iinde bulunduu

kendine has yapsna uygunluu noktasnda incelemekle birlikte, esas olarak din

retiminde yeni yaklamlar asndan inceleyerek; program ile din retiminde

yaanan gelimeler arasndaki paralellii tespite almaktadr. Bylece lkemizin

laik ve demokratik bnyesine uygun, rencilerin zgr tercihlerini engellemeden ve

daha zelde rencileri gelecee hazrlamay amalayan eitim sistemi iinde

zerine den grevi yapacak din dersi programlarnn hazrlanmasnda nclk

edecek bu program deerlendirerek; bu hedefe katkda bulunmay istemektedir. Bu

adan hazrlanan programn yeni gelimeler erevesinde deerlendirilmesi son

derece nemli grlmektedir.

4

Diyanet leri Bakanl tarafndan dzenlenen Avrupa Birlii rasnda oluturulan

komisyonlardan biri de Dini Araylar ve Dinin Anlatm Metodudur. Bkz. Uluslar Aras Avrupa

Birlii ras Tebli ve Mzakereleri (37 Mays 2000), DB. Yay., Ankara 2000.

9

D. Aratrmann Yntemi:

Aratrmann iki boyutu vardr. ncelikle din retiminde dnyada (Bat da)

ortaya kan yeni ynelimlerin tespit edilmesi amacyla bu alanla ilgili yaynlanan

makale ve kitaplar taranmtr. Bu konuda hareket noktas 2001 tarihinde stanbulda

dzenlenmi olan Din retiminde Yeni Yntem Araylar uluslararas

sempozyumunda tartlan yntem ve yeni fikirlerdir. Aratrma bu noktadan

hareketle geniletilmi, ortaya kan yeni yaklamlarn tarihsel arkaplan, amalar

ve uygulanlar, eletirilen ve tercih edilen ynleriyle ulalabilen kaynaklar

erevesinde aklanmtr. Elde edilen bilgiler blm sonunda bir tablo halinde

zetlenmitir.

Daha sonra lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Dersi program,

yaynland Ekim 2000 tarihli ve 2517 sayl Tebliler Dergisinden incelenerek, elde

edilen veriler nda, aratrma kapsam ve snrllklarna bal kalnarak, yer yer

karlatrma, sonu karma metotlar kullanlarak incelenmi; program ile yeni

yaklamlarn benzerlik ve farkllklar rnekler verilerek ortaya konmutur.

E.Aratrmann Sorular:

Aratrma srasnda aadaki sorulara cevap aranmtr:

1.Dnyada din retimi alannda ne kan yaklamlar nelerdir?

2.lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi dersi retim program ile

dnyadaki din retimi alannda yaanan bu yeni yaklamlarn benzerlikleri ve

farkllklar nelerdir?

10

F. Kapsam ve Snrllklar:

Din retiminde yeni yaklamlar lkemiz iin yeni saylabilecek bir alma

alandr. Bu alandaki kaynaklar byk lde Avrupa lkelerinde yaynlanan kitap,

makale ve sempozyum bildirileridir. 2001 tarihinde stanbulda dzenlenen Din

retiminde Yeni Yaklamlar Uluslararas Sempozyumu dnyada din retimi

alannda yaanan gelimeleri lkemize tamas asndan nemli grlmektedir. Bu

sebeple konu, din retiminde yeni yntem araylar uluslararas sempozyumunda

sunulan bildiriler erevesinde ekillenmitir.

Elde edilen veriler nda lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi ders

program Ekim 2000 tarihli ve 2517 sayl tebliler dergisinden incelenmi,

programn temel mant, yeni ynelimler ile programn ama, ierik ve uygulama

aamalaryla benzerlikleri, daha nceki programlarla da yer yer karlatrlarak ve

rnekler verilerek ortaya konmaya allmtr.

11

I. BLM

DN RETMNDE YEN YAKLAIMLAR

Din eitiminin tarihi ok eskilere dayanmaktadr. Peygamberlerin birer

eitimci ve ilk insann bir peygamber olduu dnlrse din eitimi faaliyetinin ilk

insanla baladn syleyebiliriz. Ancak uygulama olarak ok eskilere dayansa da

din eitiminin bir bilim olarak kabul olduka yenidir.

Din eitiminin farkl toplumlarda ve ayn toplum iinde farkl zamanlarda

farkl uygulamalarn grmek mmkndr. Bu uygulamalardan biri genel olarak her

toplumda grlen, devlet ve din kurumlar arasnda birlikteliin bulunduu

dnemlerden beri uygulana gelen mezhebe dayal din retimidir. Dier bir

yaklam ise, eski yntemin deien sosyal ve kltrel gelimelere uyum

salayamad son dnemlerde ortaya kan ve din eitiminin doasnda deiiklikler

ngren mezhebe bal olmayan din retimidir.

Din eitimi uygulamalarnda meydana gelen bu deiimlerde; toplumlarn

artk din ve kltrel anlamda homojenlikten uzaklaarak okkltrl/okinanl hale

gelmesi ve bunun yannda devletin din ile ilikisinde grlen deiimler etkili

olmutur.

Devletin resmi bir dini benimsedii ve toplumun din adan homojen bir

yapya sahip olduu lkelerde ki belli bir dnemde pek ok lkenin bu nitelikte

olduu sylenebilir- genellikle devletin resmi olarak benimsedii dinin eitimi

verilmektedir (doktriner/mezhebe dayal din eitimi). Toplumlarn giderek oulcu

bir yapya brnmesi, din alannda yaanan teolojik deimeler, devletlerin laik ve

demokratik bir ynetimi benimsemeye balamas geleneksel olarak uygulanan bu

yntemin tartlmaya balamasna sebep olmutur.

12

Sosyal, politik ve kltrel deimeler din eitimini etkisi altna almtr. Din

eitiminin nerede ve nasl verileceine ilikin tartmalar, farkl zmlerin

retilmesine yol amtr. Bu balamda pek ok Avrupa lkesi devlet okullar ve

kilise okullar arasnda din eitimi asndan bir ayrm yapmaktadr. Kilise

okullarnn din eitimine karlmam, ancak devlet okullarndaki din dersleri ya

tamamen kaldrlma yoluna gidilmi (Fransa gibi) ya da semeli hale getirilmitir

(Almanya gibi). Baz lkelerde kiliseye bal olan rencilere Hristiyan eitimi

verilirken, farkl dinlere/mezheplere bal renciler bu dersten muaf tutulmu ve

1997 ylndan nce Norveteki uygulamada olduu gibi, onlar iin alternatif Etik

Dersleri mfredata konulmutur. Din derslerinin kimin tarafndan ve nerede

verilecei ile ilgili sorular zaman iinde yntem ile ilgili sorular da gndeme

tamtr.

Son yllarda pek ok lke din dersinin nasl verilmesi gerektii ile ilgili

deiik yntemler gelitirme abas iindedir. Bu deiim abalarnn balca sebebi

farkl dinlere/mezheplere bal rencilerin farkl snf veya yerlerde din dersi

grmelerini temel alan mezhebe dayal din retiminin belli noktalarda yeterli

grlmemesidir. okkltrl bir toplumda yaayan rencilerin, konu din olduunda

farkl snflarda eitim almalar, birbirlerine sayg ve hogr ile yaklamay

renebilmelerini en azndan uygulama noktasnda- engellemektedir

5

. Bu

sebeplerden dolay Norve ve Hamburgda dini arkaplann nemsemeksizin tm

rencileri ayn snf ortamnda bir araya getirmeyi amalayan ve herhangi bir din ya

da mezhebi dayatma abas olmayan din dersi trleri gelitirilmektedir.

5

Tarald Rasmussen, The New Norwegian KRL Subject and Religious Freedom: a Report, Studia

Theologica 54, 2000, s. 19.

13

rnein, Hamburgda, bamsz olarak btn rencileri dini arkaplanlaryla birlikte

iine almaya alan bir din dersi uygulanmaktadr

6

. Herkes iin din dersi olarak

isimlendirilen bu uygulama, rencilerin dnya grlerinden ve bal olduklar

dinden etkilenmeden tm rencilere yneliktir. Farkl din ve mezheplerden

rencileri mezhepleraras ve dinleraras bir diyaloga hazrlamak, onlarn kiilik

geliimine katkda bulunmak, kendi kanaatlerinin olumasnda ve bunlar savunmada

kendine gven duygusunu gelitirmek, Tanr sorusuna beraber cevap aramak ve

Avrupa kltrnn unsuru olarak Hristiyanl dikkate almak Hamburgda

uygulanan din dersi modelinin amalardr

7

. Burada, rencilerin tamamn iine alan

ve hepsinin ortak olarak sorduklar sorulara ve ihtiyalarna cevap verebilecek, ortak

hususlarn, eitlilik iinde arand

8

bir din dersi verilmesi amalanmaktadr.

Herhangi bir mezhebi dayatma amac olmadan btn rencilerin bir arada

din dersi almalar fikrinden hareket eden Norve de; KRL olarak isimlendirilen,

kiliseye bal olmayan (non-coffessional) bir din dersi modelini 1997den beri

zorunlu bir okul dersi olarak uygulamaktadr. Derste programn %55i Hristiyanla,

%25i dier din ve sekler dnya grlerine ve kalan %20si ahlak ve felsefeye

6

Friedrich Schweitzer -Reinhold Boschki, What Children Need: Cooperative Religious Education in

German Schools- Results from an Emprical Study, British Journal of Religious Education, Vol. 26,

No.1, March 2004, s. 35.

7

Folkert Doedens, Gemeinsame Grundsatze der Religionsgemeinschaften fr einen interreligiosen

Religionsunterricht? Der Hamburger Weg: Religionsunterricht fr alle, Sipiritualitat und Ethische

Eriehung, Referate und Ergebnise des Nrnberg Forums 2001, iinde (ed. Johannes Lhnemann),

Hamburg 2001, s. 354.

8

Harry Noormann, Almanyada Hristiyan Din Dersinin Hukuksal ereve Koullar ve slam Din

Dersi in Olas Modeller,Trkiye ve Almanyada slam Din Dersi Tartmalar iinde (ed.Hasan

Cokun ve dierleri), Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi, Ankara, 2000, s. 25.

14

ayrlmaktadr

9

. Bu ders ile hem Norvein kltrnde byk rol olan Hristiyanlk

retilmekte hem de toplumdaki oulculuk snf ortamna yanstlmaktadr

10

.

Bu noktada Michael Grimmitin, din renme, din hakknda renme ve

dinden renme olarak ortaya koyduu l ayrm, Bat toplumlarndaki din

eitiminin temel trlerini belirleyebilmek asndan nemli grlmektedir. Din

renme tek bir dinin eitiminin yapld, o dine inanan bir kii tarafndan verilen

ve hedefi, o dine inanan rencileri yetitirmek, dine olan inanc ve faaliyetleri

artrmak olan din eitimidir. Din hakknda renme, bu din eitiminin yaanan

sosyal, politik ve kltrel gelimeler karsnda yetersiz kald inanc sonucunda

ortaya kan; kiiyi herhangi bir dinin inanr yapmay deil, ona din hakknda bilgi

vermeyi amalayan; betimsel, tarihi ve eletirel bir din eitimi anlaydr.

Tarafszl sebebiyle devletin verecei bir din eitimi asndan daha uygun olduu

kabul edilmektedir

11

. Bununla birlikte, her iki din eitimi eklinin de yetersiz kald

noktada Hull tarafndan da tercih edilen dinden renme modeli ortaya atlmaktadr.

Bu model, her iki yaklamda grlen eksikliklerin, renciler ve retmenler temel

alnarak dzenlendii, din eitimi ile rencilere neler kazandrlabilecei sorusuna

cevap arad bir din eitimi anlayn yanstmaktadr. Burada ama, rencileri

insancllatrmaktr

12

.

9

Marit Svare, Primary and Lower Secondary School, Report from Norway 2003, http://re-

xs.ucsm.ac.uk//eftre/europe/nor03.html, 25.08.2005.

10

Rasmussen, a.g.m. s. 20

11

John Hull, Demokratik oulcu Toplumlarda Din Eitimi zerine Genel Deerlendirmeler Din

retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar 2830 Mart

2001, MEB, Ankara 2003, s. 44.

12

Hull, a.g.m. , s. 45.

15

leride daha ayrntl bir ekilde sunulaca gibi, her lke iinde bulunduu

sosyal ve kltrel zellikler, anayasasndaki dzenlemeler ve din alanndaki yeni

aratrmalar erevesinde kendi toplum yapsna uygun, farkl uygulamalardan bir ya

da bir kan semekte, daha iyi ve daha uygun din retimi modelleri

aratrmaktadr.

Bu blmde farkl din retimi yaklamlar eletirilen ve tercih edilen

ynleriyle tantlmaya allacaktr.

1.DOKTRNER DN RETM

1.1.Doktriner Din retimi ve Temel Nitelikleri

Doktriner din retimi; ounlukla toplumda tek bir din ya da mezhebin

mensuplarnn yaad, o din ya da mezhebin devlet tarafndan tannd ve o din ya

da mezhebin retiminin yapld din eitimidir

13

. Bu din eitimi Avrupa

lkelerinde genellikle kiliseler tarafndan verilmektedir. Dersin konularn belli bir

din ya da mezhep oluturmakta ve o dinin ya da mezhebin benimsetilmesi

hedeflenmektedir. Byle bir din dersi, Almanyadaki Katolik ve Protestan din dersi

gibi, ilgili dinin ya da mezhebin ad ile anlmaktadr.

Genellikle bu tarz bir din retiminde her mezhep ya da din ayr din eitimi

snflarn oluturur ve ders, o din ya da mezhebin yesi bir retmen tarafndan

verilir. rnein, Protestan renciler kendi din eitimi gruplarn olutururlar ve

Protestan bir retmen tarafndan eitilirler

14

. Ama, rencilere o dini sevdirmek,

retmek ve rencileri o dinin inanr yapmaktr. Bu ama kilisenin amac ile

13

Cemal Tosun, Din Eitimi Bilimine Giri, Pegem A Yaynclk, Ankara 2001, s. 134.

14

Schweitzer- Boschki, a.g.m. s. 34.

16

rtmekte ve ders, din organizasyonlarn grevi olarak grlmektedir. rnein,

Almanyada bir din dersi retmeni resmi retmenlik formasyonundan baka, sz

konusu cemaatin/mezhebin (Roma Katolik Kilisesi ve Protestan Kilisesi) onayna,

daha dorusu yetki vermesine ihtiya duymaktadr. Bu yetkilendirmenin amac,

kilisenin anlayna uygun din dersi verilmesi iin retmen ve cemaat/mezhep

arasnda bir gven ortamnn oluturulmasdr

15

. Almanyada tarihi bir gelenek

olarak din eitimi konusunda kilise yetkili klnmtr

16

. Bu durum doktriner din

derslerinin okul dersi olmaktan ziyade kilise dersi olarak alglanmasn gndeme

getirir. Din eitiminin pratik teolojinin mi, yoksa eitim biliminin mi bir dal olduu

tartmas ise halen srmektedir

17

. Din eitimi konusundaki bu bak as farkll,

din derslerinin nitelii ile ilgili farkl yaklamlarn olumasnda etkili olmaktadr.

Nitekim din dersinin eitimin bir dal olarak dnlmesi onun tarafszln da

yanstmaktadr. rnein, Norvete uygulanan doktriner olmayan din dersinin srarla

kilise dersi deil, okul dersi olarak nitelendirilmesi, verilen din dersinin kilise

otoritesinden bamszln ve tarafszln vurgulamak iindir. Zira bu ders tm

renciler iin zorunludur ve dolaysyla okulun dersi olmaldr

18

.

Doktriner din retiminin tarihi arkaplan dinin devlet ile sk bir iliki iinde

olduu, devletin pek ok kademesinde olduu gibi eitimde de din kurumlarn

15

Noormann, a.g.m. s. 1516.

16

Mustafa Kyl, ada Din Eitimi Teorileri: Bat rnei, Din Kltr ve Ahlak Bilgisi alma

Toplants 1, DEM Yay., stanbul 2004, s. 229, Ayrca rfan Bakurt, Almanyada Din Eitimi, Din

Kltr ve Ahlak Bilgisi alma Toplants 1, DEM Yay., stanbul 2004, s. 232.

17

John M. Hull, Religious Education in Germany and England: The Recent Work of Hans-Georg

Ziebertz, British Journal of Religious Education, Vol.27, No.1, January 2005, s. 1314.

18

Bkz. Rasmussen, a.g.m. s. 1934.

17

belirleyici etken olduu dnemlere dayanr. Batda eitimin tamamnn

Hristiyanlkla karakterize edildii ortaa, din bir eitimin verildii bu dnemlere

en uygun rnektir. Bu dnemde din dersleri ayr bir ders deildi; eitimin tamam

din olarak ifade ediliyordu. Ama, iyi Hristiyanlar yetitirmekti ve merkezde Tanr

yer alyordu. Ortaadaki eitimin dini bir eitim olduunu gsteren en belirgin

kant, James Kay Shuttlewortun btn renmeler dinin hizmetisidir szdr.

Yine zellikle ortaada ierisinde dinin yer almad bir eitimin eksik/kusurlu

olduu belirtilir. Zaten bu ada halk eitiminin tek sahibi kiliselerdir

19

. ok yakn

tarihlere kadar bu durumun devam ettii de belirtilmelidir. rnein ngilterede 1944

anayasas ile okullarda devlet veya kilise okulu olmasna baklmakszn eitime toplu

ibadet ile balanmas gerektii belirtilmektedir

20

.

Eitimin tamamen din olarak nitelendirildii bu dnemin ardndan, modern

dnyada sekler bir eitim erevesinde onun dini nitelii ortadan kalkm ve din,

eitimi verilecek bir konu haline dnmtr. zellikle devletin din eitimi iini

stlenmesi, onu kiliselerin etkisinden kurtarmtr. Ne var ki, din dersleri din

organizasyonlarn grevi olarak grlmeye devam etmitir. Bu durum din derslerinde

yntem olarak bir farklln yaanmasn engellemi ve bu derslerin doktriner bir

karaktere brnerek devam etmesine yol amtr. Gnmzde din derslerinde

yaplmas planlanan deiiklikler genelde sadece devlet okullarnda verilen derslerle

19

Lois M. R. Louden, The Conscience Clause in Religious Education and Collective Worship:

Conscientious Objection or Curriculum Choice?, British Journal of Religious Education, Vol.26,

No.3, September 2004, s. 274.

20

Recep Kaymakcan, Gnmz ngilteresinde Din Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2004, s. 23.

18

snrlandrlmakta; kilisenin kendi okullarnda vermekte olduu din dersleri doktriner

karakterini srdrmektedir

21

.

Benzer bir srecin slam eitim tarihi iin de geerli olduu sylenebilir.

slam dini balangcndan beri bir eitim-retim faaliyeti olarak gelimitir. Din

eitimi genel eitimin merkezinde yer almtr

22

. Devlet ile dinin i ie olduu

dnemlerde (Osmanl gibi) eitimin tm dini bir ierik tayordu. Eitim iini

stlenen ve her ilim daln bnyesinde barndran medreselerin dn /slam bir

karakteri vard. Medreseler ncelikle Fkh okutmak iin kurulmu olsalar da,

buralarda daha sonralar baka dersler de okutulmutur. Medreselerde, retim

programlar bir btnd, tek bana bir din dersi deil, dini bir eitim sz

konusuydu

23

. slam dinine dayal olarak yrtlen eitim Sbyan Mekteplerinde de

ayn ekildeydi. 56 yalarndan itibaren ocuklara bu okullarda Kurann yznden

tecvitle okunuu retiliyor, yalar ilerledike namazn kln ve namazda

okunacak dualarla birlikte grg kurallar programda yer alyordu

24

. Eitim grmek,

slam dinini bilmek ve uygulamak ile ayn anlama geliyordu.

Toplumun bnyesinde ve devletin niteliinde ortaya kan eitli deiimler

ve din eitimi iini devletin stlenmesi neticesinde, eitimin dini karakteri deierek

laik eitim anlay gelimitir. Devletin eitim retim faaliyetini eline alp zorunlu

hale getirmesi din derslerinde byk deiikliklere sebep olmutur. Tanzimat

ferman ile birlikte yeni mektepler alm bir dizi yeni bilgi programlara eklenmi ve

21

Louden, a.g.m., s. 276.

22

Beyza Bilgin- Mualla Seluk, Din retimi, Gn Yaynclk, Ankara 1999, s. 3.

23

Bilgin-Seluk, a.g.e,. s. 4.

24

Bilgin-Seluk, a.g.e,. s.56

19

din retimi de dersler arasnda bir ders olmutur

25

. Din eitim ve retimi,

bamsz bir disiplin olarak Trkiyede ilk defa geleneksel retim kurumlarnn

yannda modern retim kurumlarnn yer almas ve bu kurumlarda dinin dier

dersler arasnda zel bir ders olarak retilmeye balanmasyla ortaya kmtr.

26

Dier dersler arasnda bir ders olarak yer alan din derslerinin ama ve

yntemlerinde ise tam anlamyla bir deiiklik olmamtr. slam dininin merkezde

olduu, onun sevdirilmesinin ve temel ilkelerinin benimsetilmesinin amaland bir

program yrtlmtr. Bu durum, sadece Mslman ocuklarn eitim almalarnn

esas alnd bir program iin doal saylabilirdi. Bu konudaki 29 Nisan 1857deki

Maarifi Umumiye Nezaretinin grev ve yetkileri Mevad- lmhaber ile yle tesbit

edilmitir: Birinci derecedeki okullar okuma yazma ve din esaslarn belletmekle

grevli olduklarndan, Mslimler iin ayr, gayri Mslimler iin ayr olacaktr. Dier

aamalarda ise, retim Mslim ve gayr Mslim bir arada olacaktr.

27

Tevhid-i

Tedrisata kadar 1869 Nizamnamesine gre her Osmanl uyruklu ocuk ortak

program uygulayan Mekteb-i btidailere gidecek; dinlerine gre ayr binalar

kullanlabilecekti. Rtiyelerde ise, din dersi cemaatlerin kendi grevlilerince,

dinlere gre ayr ayr verilecekti

28

.

Tevhid-i Tedrisat kanunuyla eitimde birlik salanmas amalanmtr.

Kanunun kabulnden sonra yaplan ilk program 1924 tarihlidir. Programda din

derslerinin amac K. Kerim elifbas gsterildikten sonra Kuran- Kerim tedrisine

balanacak ve Amme Czne devam olunacaktr. Muallim bu derslerde mnasebet

25

Beyza Bilgin, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Gn Yaynclk, Ankara 1998, s. 47.

26

Bilgin, a.g.e., s. 1.

27

Cumhuriyetin 50. ylnda Milli Eitimimiz, MEB, stanbul 1973, s. 13.

28

Bilgin- Seluk, a.g.e., s. 89.

20

dtke Hz. Peygamberin menakb seniyyesini izah ederek slam muhabbetini

ocuklarn kalbinde yaatacak

29

eklinde belirtilmitir. Kuran ve ilmihal

bilgilerini renmek eklindeki bu ama, doktriner bir din retimini

yanstmaktadr. Grld gibi ama tm Mslman olan rencilere slam dininin

temel bilgilerini kazandrmak, onlarda slama ynelik sevgi ve muhabbeti

artrmaktr. Eitimin tamamen din eitimi olarak algland bu dnemin ardndan

din dersleri doktriner niteliini srdrmeye devam etmitir. Bu durum din konusunda

insanlarn inandklar dinin eitimini alma ihtiyalarndan kaynaklanmaktadr.

rencilere inandklar ve toplumun sahip olduu dinin eitimini vermek din

eitiminden karlamas beklenen doal bir ihtiya olarak deerlendirilebilir.

Eitim faaliyetini toplumun sahip olduu bilgi birikimi ve deerleri gen

nesillere aktarma abas, dier bir ifadeyle kltrleme olarak tanmladmzda

doktriner din retiminin kkl bir tarihe sahip olduunu da ifade edebiliriz. Nitekim

toplumlarn amalarndan birisi, mevcut deerleri gen nesillere alamak suretiyle

topluluun devamn ve gelimesini

30

salamaktr. Ayrca din retiminin

boyutlarndan biri doruluuna inanlan dinin retilmesi yani herkese kendi

dininin retilmesidir

31

.

Pek ok lke; dini, toplumun kltrn oluturan nemli bir para olarak

dnmekte ve kltrn yeni nesillere aktarlmas iin din eitimini gerekli

grmektedir. rnein, Finlandiyada kre bakmnn temel niteliini Hristiyan inanc

29

Nurullah Alta, lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retimi, Nobel Yaynclk, Ankara 2001,

s. 2.

30

Bedii Ziya Egemen, Terbiye lminin Problemleri ve Terbiye Felsefesi, Ankara niversitesi

Basmevi, 1965, s. 78.

31

Bilgin- Seluk, a.g.e,. s. 40.

21

oluturmaktadr. Okul ncesi mfredat programlarnda din eitiminin amac,

ocuklarn Hristiyanln geleneksel bayramlarna katlabilmesini ve onun kltrel

mirasnn ieriini renebilmesini salamak

32

olarak belirtilir. Bu amaca uygun

olarak kre retmenleri derslerde, ncil hikyeleri ve meleklerle ilgili hikyeler

okumak, Noel arklar sylemek, bayram kutlamalar ve kilise ziyaretleri organize

etmek, yemeklerden nce dua etmek gibi etkinliklere yer vermektedirler. renciler

Hristiyan adet ve bayramlaryla tanrlar. Dualar ve ilahiler okurlar. Ama,

ocuklarn Tanrnn sevgi ve korumasna inanmalarn, Ona gvenmelerini

salamaktr. Bunu gerekletirebilmek iin mfredatta sevecenlik ve minnettarlk

vurgulanr

33

.

inde yaanlan toplumun kltrn belirleyen dinin retilme ihtiyac, din

eitiminin temel amalarndan birini oluturur. yle ki; doktriner olmayan bir din

retimini ngren Norvete yaplan din dersi programlarnda da mfredatn byk

bir ksm Hristiyanla ayrlmtr

34

. Ayn ekilde Hamburgda tm renciler iin

hazrlanm olan ve kiliseye bal olmayan (non-confessionel) din dersinde Avrupa

kltrnn olumasnda zel bir yeri olan Hristiyanlk dikkate alnmaktadr

35

.

Yaadklar topluma uyum salayabilmek, o toplumun tarihini ve kltrn

anlayabilmek iin o kltr belirleyen unsurlardan biri olan dinin renilmesi

kanlmaz bir ihtiya olarak karmza kmaktadr.

32

Arto J. Kallioniemi, Multiculturalism and Religious Education in the Nursery: a Finnish approach

Journal of Beliefs and Values, Vol. 24, No. 3, December 2003, Carfax Publishing, s. 341.

33

Kallioniemi, a.g.m., s. 340.

34

Rasmussen, a.g.m., s. 32.

35

Doedens, a.g.m., s. 354.

22

Laehnemanna gre; okullarda verilen din dersleri ocuklarn kendi dinlerine

ait temel bilgileri almak amacyla kendilerine zg dini geleneklerini renmeleri

asndan nemlidir. stelik gnmzde ailelerin ocuklarna dini inanlar hakknda

yeterli bilgi verebilecek durumda olmamalar nedeniyle de okullarda din retimi

nem tamaktadr

36

.

nsann kendi dinini iyi renmesi, baka kiilerce din konusunda istismar

edilmemesi ve dini hakknda yanl fikir ve yorumlarn farkna varabilmesi asndan

nemlidir. Kiilik geliimi iin de toplum iinde kendilerini tanmlayabilmeleri

asndan, rencilerin sahip olduklar dini renmeleri nemli grlmektedir.

Bilindii gibi kiilik geliimini ve kiilik zelliklerini etkileyen pek ok faktrden

biri de dindir

37

.

Ayrca, insann bakalarnn dinini renmesi, onlara sayg duyabilmesi ve

karlkl ibirlii ve anlay gelitirebilmesi iin kendi dinini iyi renmesi

gereklidir.

Bunun yan sra, farkl din retimi yntemlerinin pek ounun uygulama

imkn bulabilmesi iin rencilerin kendi din ya da mezhepleri ile ilgili konularda

bilgi sahibi olmalar gerekir. Bu sebeple insanlarn kendi dinlerini renme ihtiyac,

din derslerinin nemli bir boyutunu oluturur.

36

Johannes Lhnemann, Almanyada Din Eitimi, Din Dersi Kitaplar ve Ders Programlarndan

rnekler, Uluslar Aras Din Eitimi Sempozyumu (2021 Kasm 1997), Ankara 1999, s. 71.

37

Ali Ulvi Mehmedolu, Kiilik ve Din, DEM Yaynlar, stanbul 2004, s. 5.

23

1.2.Doktriner Din retimine Yneltilen Eletiriler:

Doktriner din retiminin tarihi srecine baktmzda, bu tip bir din

retiminin vazgeilmezlii bir yana- baz eletirileri de beraberinde getirdii

grlmektedir. Din retiminde doktrinerciliin artk yeterli grlmeyip

eletirilmeye balamasnn sebeplerinden biri, toplumlarn dn ve kltrel anlamda

homojenlikten uzaklaarak okkltrl bir yapya brnmesidir. Farkl inanlara

sahip ocuklarn bir arada bulunduu bir snfta tek bir dinin tevik edilmesi, dier

dinlerin ya hi retilmemesi ya da inanlmas istenilen dinin bak asyla retime

konu yaplmasn dourmaktadr. Byle bir durum kii haklarnn korunmasna

dayanan demokrasi ilkesi ile badamamaktadr. Ayrca tek bir mezhep ya da dinin

anlatld din dersi programlarnn toplumun aynas olmas gerektii sylenilen

eitim anlayna ters dt de ifade edilmektedir.

okkltrl bir toplumda, farkl dini inanlara mensup rencilerin yer ald

bir snfta doktriner ya da mezhebe dayal bir din eitimi dersinin planlanmas

olduka zordur. ou zaman bu durumda yaplan, din eitiminden ya tamamen

vazgemek ya da herkese kendi dininin retildii ayr din eitimi snflar

oluturmaktr. Toplumdaki her dini inan iin farkl din eitimi snflarnn almas

ise ou zaman mmkn olmamaktadr

38

. Ayrca eitimin amalarndan biri,

rencilerin toplumla btnlemesini salamak, onlar topluma sndrmaktr. Farkl

snflarda ders gren farkl kltrlere ait rencilerin yaadklar topluma

sndrlmalarnn ne derece mmkn olabilecei de yine bu tip bir din eitimine

38


24

yneltilen eletiriler arasndadr

39

. Farkl dinlere/inanlara mensup rencilerin bu tip

bir din eitimi ile haklarnn korunamad da ifade edilmektedir

40

.

Demokrasi ilkesiyle balantl olarak ele alnan bir dier konu ise doktriner

din retiminin amalardr. Her eyden nce bu eit bir din retiminde hedef iyi

bir Mslman, iyi bir Hristiyan, iyi bir Katolik vb. yetitirmektir

41

. Dersin bu ama

erevesinde ekillendii gz nne alndnda rencilerin derste baarl

olabilmeleri iin tevik edilen dine inanmalar gerekir. Kiinin inanp inanmadnn

nasl deerlendirilecei ya da deerlendirilip deerlendirilemeyecei sorunu, eitim

bilimleri asndan doktriner din eitimine yneltilen eletirilerden biridir. Amalar

arasnda inanmak ifadesinin yer almas ve bu yklemin nasl deerlendirilecei

tartlan bir konudur.

Kiinin inanp inanmadnn nasl deerlendirilecei probleminden baka

byle bir amacn kiinin inanma ya da inanmama tercihlerini bir anlamda engelledii

ve insann zgrl ile badaamayaca eletirileri doktriner din eitimine

yneltilen eletirilerin banda gelmektedir. Her eyden nce insanlara inanmadklar

ya da kendi inanlarnn dnda bir inanc benimsetmeye almak, onlarn

zgrlklerini kstlamak olarak deerlendirilmektedir. Bu durumda genelde yaplan,

lkemizde de olduu gibi, farkl inanlara mensup insanlar bu dersten muaf

tutmaktr. Ancak, toplumlar laikletike belli bir dini benimsetmeyi amalayan

doktriner din eitimine tepkiler sadece farkl dinleri benimseyen insanlardan deil,

39


40


41

John Shepherd, Fenomonolojik Bak As: Eletirel Anlamda Sorgulayc Din Eitimi, Din

retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar, 2830 Mart

2001, MEB Yay., Ankara 2003, s. 33.

25

bizzat o toplumun dinine inanan insanlardan da gelmektedir. Bu konuda Shepherdin

tespiti u ekildedir: Dahas, toplum artan dzeyde laikletike, Hristiyan inan ve

deerlerini reddedenler sadece dier inanlara bal insanlardan ibaret kalmyordu.

Geleneksel ve mezhebe dayal din eitimi metodu dier ocuklar da

yabanclatryordu; onu dogmatik, cesaretten yoksun ve bu nedenle can skc

bulanlara iyi Hristiyan ailelerin kiliseye devam eden ocuklar da dhildir

42

.

Doktriner din retimine yaplan eletirilerin nemli bir blm laiklik ilkesi

ve seklerleme temel alnarak yaplr. Laiklik ilkesini benimseyen lkelerin din

konusunda tarafsz olmas gerektii ve mezhebe dayal/doktriner bir din retiminin

bu ilke ile eliecei iddia edilir. Laiklik ilkesi ile ilgili yneltilen eletiriler zellikle

lkemiz iin daha byk bir neme sahiptir. nk Avrupa lkelerinde doktriner din

retimi eletirilirken genelde insan haklar ve okkltrllk ilkeleri temel

alnmaktadr. lkemizde ise, bu eletirilerin kayna ounlukla laiklik ilkesi

olmaktadr

43

. Elbette laiklik ilkesi ile ilgili eletiriler Avrupa lkelerinde de

yaplmaktadr. Bununla birlikte, bat toplumlarnda olduu gibi okkltrl bir yapy

lkemizde grmek daha zordur. lkemizde din retimi ile ilgili tartmalarda

okkltrllkten ziyade laikliin temel alnmasnda; tarihi, sosyal, kltrel ve

politik tecrbelerin nemli etkisi olduu muhakkaktr. Bu sebeplerden dolay din

dersi programlarnda her dnemde laiklik ilkesi iin ayr bir blm oluturulmakta,

mfredat iinde laiklik ile ilgili konulara yer verilmekte ve uygulama ile ilgili

konularda laiklik ilkesine en bata yer verilmektedir.

42

John Shepherd, slam ve Din Eitimi (Mezhebe Dayal Olmayan Yaklam), I.Din retimi ve

Din Hizmetleri Semineri (810 Nisan 1988), D..B. Yay., Ankara 1991, s. 371.

43

Hseyin Batuhan, Din, Bilim ve Eitim zerine Dnceler, (2.Bask),YKY, stanbul 1998, s. 151.

26

1.3.Doktriner Din retiminde Farkl Ynelimler

Doktriner din retimi kendisine yneltilen tm eletirilere ramen halen

uygulama alan olarak en ok tercih edilen din dersi eklidir. Pek ok lke yeni

yntemler gelitirme abalarna devam etmekle birlikte insanlarn inandklar dinin

eitimini vermekten vazgememektedir. Zira insanlarn kendi dinlerinin eitimini

almalar doal bir ihtiya ve hak olarak grlmektedir. Toplumun kltrne etki

eden din hakknda bilgi sahibi olunmas da eitimin amalarndan birini oluturur.

Bu temel ihtiyatan dolay doktriner din retimine yneltilen eletiriler dikkate

alnarak bu tip bir din retiminin farkl ekillerinin olabilecei fikri zerinde

durulmaktadr. rnein mezhep merkezli dinler aras alml din dersi byle bir

ihtiya zerine ekillenmitir. Dnya zerinde yaanan pek ok olumsuz durum, din

konusunda yaplan almalar, kreselleme ve seklerleme karsnda geleneksel

din derslerinin gen nesillerin sorularn ve ihtiyalarn karlayamamas ve farkl

din ve mezheplerin renilmesi ihtiyac gibi pek ok sebep Lhnemann dinler aras

alml Protestan din dersi fikrine gtrmektedir. Bu din retimi, kendine zg

alandan yola karak, gnmz gerekliklerinin meydan okumalarndan hareketle

farkl inantan insanlarn tecrbe ve sorunlarna bir alm salanmas gereini dile

getirmektedir

44

. Yani kiinin hem kendi geleneine kkten bal olmas hem de dier

din ve mezheplerin sunduu yeni ufuklara ak olmas amalanmaktadr. Mezhebe

dayal bir din dersi olmas gerektii konusunda srar edilmekle birlikte, ayn zamanda

dier Hristiyanlk mezhepleriyle ibirliini glendirmeyi ve daha temelde okulda

dinler aras renme deneyimlerinin elde edilmesinin olanakl klnmas arzu

44

Bkz. Johannes Lhnemann, Evangelische Religionspdagogik in nterreligiser Perspektive,

Vandenhoeck&Ruprecht, Gttingen 1998.

27

edilmektedir. Protestan din dersinin btn renciler iin davet edici ve ak olmas

istenmektedir

45

. Bylece dier mezheplere/dinlere program iinde yer verilerek ve bu

din ya da mezheplere bak asnda objektif olunarak, doktriner din retimine

yneltilen bu tarz eletirilerden uzaklamaya almaktadr.

Doktriner din eitiminin vazgeilemezliinden hareket eden Shepherd da

doktriner din retiminin farkl ekillerinin olabileceini belirterek yle der:

Biri, Vatikan ncesi II. Roma Katolik eitimi gibi tek bak asnn

retilmesi kendi deimiyle- at gzl takm bir doktrinciliktir. Bir dieri ise

Britanyada yeni doktrincilik diye anlan daha ak ulu bir yaklamdr.

46

Shepherd, 1988deki Din retimi ve Din Hizmetleri Seminerinde ve

1997deki Uluslar Aras Din Eitimi Sempozyumundaki iki tebliinde, doktriner din

eitimi ve doktriner olmayan din eitimi arasndaki farklar sunarak, doktriner

olmayan din eitimini srarla tavsiye etmektedir. Ancak 2001 ylnda dzenlenen Din

retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslar Aras Sempozyumunda sunduu

bildirisinde, dier bildirilerinde eksik kalan bir yne iaret etmek istediini

belirterek; her iki yaklamn da istenmedik olumsuz sonulara sahip olabileceini

ifade etmektedir. Aslnda o, her iki yaklamn sahip olmas gereken ortak niteliklere

vurgu yaparak, doktriner din eitiminin de iyi bir din eitimi olabileceini

belirtmektedir

47

.

Grld gibi Shepherd, doktrinciliin nyarg iermesi ve stesinden

gelinmesi zor olgular veya sorular hesaba katmamasndan dolay yzeysel olmas

45

Noormann, a.g.m., s. 28.

46

Shepherd, a.g.m., 2003, s. 331.

47

Shepherd a.g.m., 2003, s. 324.

28

dolaysyla iyi bir eitim olmadn belirtir. Bununla birlikte, bu eletirilerinin

dnda kalan bir doktrincilikten bahseder ki, bunun ad eletirel doktrincilik tir.

Shepherd bu din eitimi modelini yle aklar:

Belirli bir dini grn deerinin arttrlmasn isterken, rakip grlere de

adil yaklalmasn ister. stesinden gelinmesi zor olgu ve sorular ortaya atmaktan

ve onlarla yzlemekten ekinmez ve de idealizasyon yanlgsndan kanarak

genleri gerek dnyaya hazrlar

Eletirel doktrincilii uygulayanlar, doktriner olmayan din eitimini

uygulayan meslektalar gibi, dier dinlere kar doru bir anlay kazanmak ve bu

dinlerle iletiim kurabilmek iin paranteze alma ve empatiden yararlanrlar.

48

Grld gibi Shepherd temelde fenomonolojinin iki nemli kavramnn

(paranteze alma ve empati) kullanlmasyla, eletirel bir boyut kazanacak olan

doktriner din retiminin de iyi bir eitim modeli olabileceini belirtmitir. nemli

olan dier dinleri deerlendirirken adil ve drst olunabilmesidir.

Bylece Shepherd, bilinen en eski din eitimi modeli olan doktriner din

retiminin, deien dnya ve toplum ihtiyalarna gre baz ilkeleri edinerek ve

dier dinlere yaklamnda adil davranarak kendisine yneltilen pek ok eletiriden

kurtulabileceini belirtir. Aslnda burada vurgulanan doktriner din eitimi

modelinden ziyade aklda tutulmas gereken adalet, tarafszlk, sayg ve empati

kavramlardr.

Eletirel doktriner din retimi, Trkiyede 2000 ylndan itibaren okullardaki

din dersleri iin de kullanlan din eitimi ekli olarak deerlendirilmektedir

49

.

48

Shepherd a.g.m., 2003, s. 333.

29

Programda, dier dinlere ait bilgilerde objektif olunmas gerektiinin belirtilmesi

50

,

dinler aras alml din dersinde belirtilen amalarla da paralellik gstermektedir.

Ksaca, rencilere kendi dinleri hakknda bilgi edinecekleri ortam salanrken ayn

zamanda dier din ve mezheplerle ilgili bilgileri kendi kaynaklarndan renerek

farkl din ve kltrlerle bar iinde yaama bilincinin kazandrlmas

51

gibi amalara

ulalmak istenmektedir.

2.MEZHEPLERST DN RETM

2.1.Mezheplerst Din retimi ve Temel Nitelikleri

Pek ok Avrupa lkesinde mezhep ayrlklar tannmaktadr. Bu lkelerdeki

devlet okullarnda ve kiliselere bal okullardaki din derslerinde, renciler

ailelerinin yesi olduu kiliseye veya mezhebe gre ayr snflarda ders grmekte,

ayr kiliselerde eitim yapabilmektedirler

52

.

Bununla birlikte, mezheplere gre ayr kilise ve derslerin olduu lkelerde

mezhepleraras ayrlklar giderek bym ve mezhepler neredeyse ayr bir din

haline gelmitir

53

. rnein, Almanyada Katolik ve Protestan dersleri birbirinden kat

bir ekilde ayrlm olarak verilmektedir. Bu ayrm Hristiyan mezheplerinin

49

Recai Doan, a.g.m. ile ilgili tartmalar Din retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas

Sempozyum Bildiri ve Tartmalar, 2830 Mart 2001, MEB Yay., Ankara 2003, s. 745.

50

MEB, Tebliler Dergisi, Tarih: Ekim 2000, Say: 2517, s. 960.

51

MEB, Tebliler Dergisi, Tarih: Ekim 2000, Say: 2517, s. 913.

52


53

Bilgin, Mezhepler Aras ve Dinler Aras Din Eitimi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi

Dergisi, c. 39, s. 2

30

birbirinden ayrllarna sebep olan Luther olayna kadar dayanmaktadr

54

. nceleri

dou ve bat Hristiyan dnyasnda, daha sonra da Katolik ve Protestan dnyada

reformlar yoluyla etkili ve bilinli bir ekilde yrtlen inan ayrlklar, savalara ve

bunun sonucunda pek ok olumsuz sonulara yol amtr

55

. Bu olumsuzluklarn fark

edilmesi corafi keifler ve bilimsel gelimelerle Hristiyanln yeni bir sylem

gelitirme abas sonucunda dier dinlerle diyalogun gereklilii, her eyden nce

kendi iinde bir diyalog ve birlemeyi gndeme getirmitir. Kiliselerin birlikte

ibirlii iinde almalar, hem retmen hem de anne babalar tarafndan talep

edilmektedir

56

.

Mezheplerst ya da ekmenik bir Hristiyan din eitimi verilmesi ihtiyac,

Mokrosch tarafndan, her iki mezhebin (Katolik ve Protestan) olumasna neden olan

koullarn artk ortadan kalkarak iki mezhebin arasndaki snrlarn yok olmas, gen

nesillerdeki dini bilgisizlik, Hristiyanla yabanclama ve din oulculuun

artmas gibi sebeplere dayandrlmaktadr

57

.

Mezheplerst ya da ekmenik bir din retimi din alannda yaanan baz

teolojik tartmalarn bir yansmasdr. 1960dan sonra ve zellikle 1980lerde din

54

Reinhold Mokrosch, Luther mi Yoksa Papa m? Protestan ya da Katolik Din Eitimi mi ya da

Doktrinler Aras Birliine Dayanan Bir Din Eitimi mi? Alman Bak Asndan Ana Hatlar Din


2001, MEB Yay., Ankara 2003, s. 549.

55

Reinhard Kirste, Almanyada Dini oulculuk ve Dinler Aras retim nerileri, Din


2001, MEB Yay., Ankara 2003, s. 116.

56

Mokrosch, a.g.m., s. 550.

57

Mokrosch, a.g.m., s.550556.

31

alanndaki gelime ve teolojik tartmalar neticesinde farkl din retimi yaklamlar

ortaya kmaya balamtr. Bu gelimelerden biri Katolik ve Protestan kiliselerinin

karlkl ibirlii ve diyalog abas balatmalardr. Bu ibirlii neticesinde, kiliseler

kendi yaynevlerinde dier mezhebe bal yazarlarn kitaplarn basmlar, hatta her

iki mezhepten yazarlarn katlmyla temel bir din eitimi el kitab dahi

yaynlamlardr

58

. Elbette bu diyalog ve ibirlii abalar mezheplerst bir din

retimini de gndeme tamtr.

Mezhepler arasndaki bu ibirliinin sebebi, mezhepler arasndaki

farkllklarn, insanlar arasndaki atma ortamn krkleyebilecei endiesidir. Bu

endie ve farkl inanlara sahip insanlar arasnda -en azndan balangta Hristiyanlar

arasnda- bar ortamnn oluturulmak istenmesi mezheplerst din retiminin

temel ald fikirlerdendir. Dinin birletirici zelliinin ve tm mezheplerce kabul

edilen temel konularnn zellikle vurguland bir din retiminin, bar ortamn

salayabileceine duyulan inan, bu din retimi modelinin baz Avrupa lkelerinde

mezheplerst bir anlayla okutulmasna sebep olmutur

59

. Ayrca yasal

dzenlemelerle din eitiminin okullardaki stats, verilmesi ngrlen din

derslerinin niteliini belirlemede etkili olmaktadr. lkemizde de din dersleri, 1982

ylnda zorunlu hale getirilmesiyle birlikte, mezheplerst bir yaklamla okutulmaya

balamtr

60

. Din derslerinin mezheplerst bir yaklamla retilmesi, lkemizin bu

58

Friendrich-Bolschki, a.g.e,. s. 191.

59

Sleyman Hayri Bolay- Mmtazer Trkne, Din Eitimi Raporu, Ankara Merkez mam-Hatip

Lisesi Mezunlar Vakf Ankara 1995, s. 51; Ayrca bkz. Padre Hans Vocking, AB lkelerinde

Bulunan Devlet Okullarnda Din Dersleri Uluslar Aras Avrupa Birlii ras Tebli ve

Mzakereleri (37 Mays 2000), D..B. Yay., Ankara 2000, c.1 s. 403411.

60

Bilgin, a.g.m., s. 2.

32

dnemde birlik ve beraberlie daha fazla ihtiya duymas ile aklanabilir. Nitekim

Onat, Mslmanlarn yeni bir din anlay gelitirmeleri gerektiini dile getirirken,

mezheplerst bir tutuma ihtiya duyulduunu da belirtmektedir

61

.

Mezheplerst olarak verilen din dersleri ieriinde mezheplere ait zel

konular bilinli olarak yer almaz. Bu derslerde mezheplerden biri dayatlmadan,

mezheplerin hepsine temel oluturacak genel bir din ve ahlak kltrnn verilmesi

amalanr

62

.

Mezheplerst din retimi iin iki model sunulmaktadr. Birletirici

Model ve oulcu Model. Birletirici modele gre, din dersinde dinin z,

zerinde ayrlk bulunmayan ilkeleri okutulmal, mezheplerle ilgili ayrntlara

girilmemelidir

63

. Tosuna gre, bu yntem, Kuran merkezli din eitimi

anlayna benzemektedir

64

. Ayrca, sviredeki mezheplerst ncil dersi de bu

modele bir rnek olabilir

65

.

oulcu modele gre ise, din dersi toplumun aynas olmaldr. Baka bir

ifadeyle bu ders, her mezhebi olduu gibi her trl dini, dnya grn ve ahlak

anlayn da retim konusu yapmaldr

66

.

Bilgine gre;

Kk snflarn programlar, mezhepler ve dinler ile ilgili ayrntlara

girilmeden, btn dinlerin ve kltrlerin zerinde birletii inan ve davran

61

Hasan Onat, Kreselleme ve slam Yeniden Dnmek, Dini Aratrmalar, c. 6, Say: 17, s. 38.

62


63


64

Tosun, a.g.e., s. 134.

65

Bolay -Trkne, a.g.e., s. 64.

66

Bilgin, a.g.e,. s. 83.

33

kurallar olarak rencilerin btnne cevap verebilecek ekilde dzenlenebilir. leri

snflarda ise yine her mezhepten ve dinden renci bir arada ders grmeye devam

eder, fakat bu defa mezhepler ve dinler tantlp inceleme konusu yaptrlarak, onlarn

hakikati daha doru olarak tanmlayp yorumlayarak yaamak istemekten doan,

dindarlk farkllklar olduu vurgulanr. Bylece dindarlarn, dinlerin ve

mezheplerin ayn hedefe farkl yollardan ulamaya almakta birletikleri fark

ettirilerek, farkllklara kar sayg davran gelitirilmesi istenebilir.

67

Benzer bir model Mokrosch tarafndan mezhep dayanmal din dersi olarak

isimlendirilir. Model, Protestan, Katolik, Mslman ve Yahudi rencilerin bir

retim ylnn yarsn ayr ayr ve dier yarsn da birlikte geirmesini; Protestan,

Katolik, Mslman ve Yahudi din dersi retmenlerinin retmenler odasnda bir

zmre oluturmalarn ve srekli diyalog halinde olmalarn

68

ngrmektedir.

Mokroschun zerinde durduu ekmenik veya mezheplerst din retimi modeli,

aynen Bilginde de olduu gibi mezhepleraras ve daha da ileride dinleraras bir din

retimi modeline kaymaktadr.

2.2.Mezheplerst Din retimine Yneltilen Eletiriler:

Mezheplerst din retimi dinin sadece zerinde birleilen ortak

noktalarnn retime konu edilmesi, mezhepler arasndaki farkllklar yok saymas

olarak nitelendirilmekte; bunun ise dinin farkl yorumlar olabilecei gerei ile ters

debilecei belirtilmektedir. renciler din derslerinde ortak olduklar konular

ilemekte, ancak snf ortamndan ktklarnda, farkllklar ile yz yze

67

Bilgin, a.g.m. s. 2

68

Mokrosch, a.g.m. s. 557

34

gelmektedirler. Bu durum zellikle birlikteliin amaland mezheplerst din

retimini yetersiz hale getirmektedir. Zira birlikte yaayabilmek iin insanlarn

farkl olana saygy renmeleri gerekir. Farkllklar hakknda bilgi sahibi olmayan

rencilerin uygulamada farkllklara kar hogrl bir tutum sergilemelerini

beklemek gereki olmayacaktr.

Grld gibi rencilere sadece ortak olduklar ynler retilerek deil,

ayn zamanda farkl olduklar konular da retilerek, rencilerin bu farkllklara

sayg duymasnn hedeflenmesi gerektii belirtilmektedir. Esasen kiinin

karsndakinin, kendinden farkl dncelerini renerek kendi inancna anlam

verebilmesi ve kendi duruunu belirleyebilmesi mmkn olacaktr.

69

Farkllklar yok

sayarak farkl olana saygnn retilmesinin mmkn olamayaca iddias,

mezheplerst din retimine yneltilen eletiriler arasndadr. stelik bu durumun

bir dinin farkl yorumlama ekillerinin olabilecei olgusunu gz ard ettii de iddia

edilebilir.

Mezheplerst din eitiminin baz eksik ynleri vardr ve Bilginin de

belirttii gibi bu din eitiminin yan sra mezhepler aras din eitiminin verilmesi ile

bu eksikler giderilebilir

70

.

3.MEZHEPLERARASI DN RETM

3.1.Mezhepleraras Din retimi ve Temel Nitelikleri

Mezhepleraras din retimi anlay mezheplerst din retiminin baz

alardan yetersiz grlmesiyle birlikte ortaya konan bir yntemdir. Mezheplerst

69

Martin Buber, Ben ve Sen, Kitabiyat, Ankara 2003, s. 92.

70


35

veya mezheplere bal olmayan din retimi anlaynn mezhepleri grmezlikten

gelme eklinde yorumlanmas bu yeni kavramn ve anlayn ortaya kmasna sebep

olmutur

71

.

Artk tartlan, din eitiminin verilip verilmemesi deil, mezhepleraras,

kltrler aras hatta dinler aras eitimin eklidir. Deiik din ve kltrlere bal

insanlarn bir arada yaad lkelerde ayn okula giden ocuklarn din dersinde,

dinlerine veya mezheplerine gre ayr snflarda eitilmeleri yerine, ayn snfta

farkllklarnn bilincine vardrlarak, nasl bir arada, bar iinde yaayacaklarnn

deneyimini kazanmalar daha doru olmaz m?

72

Bilginin sorduu bu soruya cevap nitelii tayan mezhepleraras din

retimi, lkedeki mezhepsel oulculuu gz nne alarak ve dinin temel

kaynaklarndan hareket ederek dzenlenecektir. Ortaklktan hareket edilecek ancak

farkllklar yok saylmayacaktr. Ayn snfta okuyan farkl mezheplere bal

renciler iledikleri konuda kendi anlaylarn snfa tayacaklardr.

73

Aratrmalar gstermektedir ki tek mezhepli veya tek dinli din dersi genel

olarak rencilere skc gelmektedir. renciler temas halinde yaadklar dier

insanlarn hayat ve hakikat hakknda nasl dnp neye inandklarn, kendi dnce

ve inanlar ile mukayese edebilmeyi istemektedirler

74

.

Bir dinin farkl mezheplerinin bir arada yaad lkelerde mezheplerst din

retimi, bu farkllklar yok sayd iin yetersiz grlmektedir. Mezheplerst din

retiminin yetersiz olduu ve mezhepleraras din retiminin nerildii durum,

71


72


73


74


36

toplumdaki eitli din anlaylarna ramen din derslerinde bunlarn dile getirilmeden

bir dinin btn inananlarnn ayn olduu izlenimi yaratmasdr. Toplumun aynas

olmas gereken din derslerinin mezhepleri yok sayd srece bu vasf yerine

getiremedii gzlemlenmektedir.

Bir dinin farkl yorumlan ekillerinin bilinmesi gereklilii mezhepleraras

din retiminin k noktasdr. Yaklam, farkllklara sayg duyma anlayn

gelitirerek ve kendi mezhebinin tek doru olduu dncesinden syrlarak

taassuptan uzak ve farkl fikirlerin doruluunu da kabullenebilecek bir hogr

ortamn oluturmada etkili olabilir.

Zira zellikle Avrupa da mezheplerin ayr birer din gibi telakki edildii ve bu

durumun tarihte yol at atmalar hatta savalar bilinmektedir. Halen Avrupann

pek ok lkesinde mezheplere dayal olarak verilen din derslerinin yetersizlii

belirtilerek Hristiyanlk ats altnda farkl mezheplerin retildii din dersi

araylar devam etmektedir.

3.2.Mezhepleraras Din retimine Yneltilen Eletiriler:

Mezhepleraras din retiminin uygulanabilmesi iin baz n koullarn

yerine getirilmesi gereklilii bu tarz bir din retimi modeline yneltilebilecek

eletirilerin banda gelmektedir. Mezhepleraras din retiminin uyguland bir

derste rencilerin kendi mezheplerinin anlaylarn snfa yanstmalar

beklenmektedir. Bu durumun gerekleebilmesi iin rencilerin kendi mezhepleri

ile ilgili retime konu edilen bilgileri edinmi olmalar gereklidir. Bu n koul,

mezhepler aras din retimi yaklamndan nce rencilerin kendi mezhepleri ile

ilgili bilgileri alacaklar mezheplere ait bilgilerin retildii bir din dersini gerekli

37

klmaktadr. kinci bir seenek ise bu bilgilerin rencilerin aileleri tarafndan onlara

verilmi olmasn beklemektir ki bu durum retim asndan yeterli kabul

edilmemektedir. Yaplmas gereken rencilere kendi mezhepleri ile ilgili bilgileri

edinebilecekleri din dersi ortamnn salanmasdr. Bununla birlikte byle bir

eitimden gemi olsa dahi rencilerin kendi mezhepleri ile ilgili bilgileri hangi

dorulukta ve ne lde snf ortamna yanstabilecei de uygulamada ortaya

kabilecek sorunlardan biridir.

Grld gibi mezhepleraras din retimi iin mezheplerst bir din

retiminin bir n koul olarak kabul edilmektedir. Zira Bilginin de ifade ettii gibi

kk snflarda mezhep farkllklarna girilmeden verilecek mezheplerst din

dersinin daha ileri snflarda mezhep farkllklarna yer vererek farkl yorumlarn

olabileceini kabul eden mezhepleraras bir din dersi trne dnebilmektedir

75

.

Burada Bilgin, verilecek olan din dersi ile dinin btnlnn korunmasna vurgu

yapmaktadr

76

.

Grld gibi Bilgine gre mezheplerst din dersinin bir st basama

mezhepleraras din eitimidir. Ona gre bu iki din retimi modeli birbirine kar

deil bir arada ya da sra ile takip edildiinde birbirlerinin eksiklerini kapatabilir.

Mezhepleraras din retiminin yaplabilmesi ya da istenen hedeflere ulaabilmesi

iin hem bir n koul olarak hem de mezhepler aras din retiminin dourabilecei

baz ayrlk ve karklklar giderebilmek iin mezheplerst bir din retimine

ihtiya vardr. Bu ihtiya Mokrosch tarafndan da fark edilmi olmaldr. Zira

mezhep dayanmal din dersi olarak tanmlad din dersi modelinde renciler

75


76

Bilgin, a.g.e,. s. 83.

38

ncelikle kendi mezheplerinin eitimini alacaklar, daha sonraki dnemde ise ayn

snf ortamnda birlikte din dersine devam edeceklerdir. Bylece Mokrosch,

mezhepler hatta dinleraras din dersini mezhebe dayal bir din dersinden sonra

yaplmasn uygun grmektedir

77

. Bu iki yntem bir arada olduu zaman birbirinin

eksik ynlerini tamamlayabilmektedir.

Mezhepleraras din retiminin renciler asndan istenmeyen baz

sonulara sebep olabilecei de belirtilmektedir. Mezhepleraras din retimine

yneltilen bu yndeki eletiri, bir din iindeki farkl inan ve uygulamalar gren

rencilerin, dinin hakikat ve doruluk iddialarna kar gvensizlik iinde

olabilecekleridir. Nitekim Bilginin srarla mezhepleraras din dersinde, dinin

birletirici ynnn belirtilmesi gerekliliini vurgulamas, bu sakncann bir

gstergesi olabilir. stelik lkemiz tarihindeki baz olumsuz olaylar neticesinde din

derslerinde ayrln deil de birletiriciliin vurgulanmak istenmesi doaldr. Dinin

zerinde durduu noktann da bar olduu gz nne alndnda hangi model olursa

olsun din derslerinden beklenen temel gayenin, dinin insanlar arasndaki birletirici

roln retmek olmas gerektii belirtilmelidir. Bu noktada mezhepleraras din

retimi mezheplerst din retiminin birletirici zelliinden faydalanarak

uygulanmas srasnda kabilecek olumsuz dnceleri engelleyebilir.

Yaklamn uygulanmas noktasnda doabilecek skntlardan bir dieri de,

retmenlerin, derste eitimi verilecek mezheplerin tamam ile ilgili bilgilere sahip

ve bu ynde bir eitimden gemi olmalar gereidir. lkemiz asndan

77

Mokrosch, a.g.m., s. 557.

39

dnldnde bu din dersi retmeni yetitiren ilahiyat fakltelerindeki

programlarda bir deiiklii gerektirir

78

.

Tm bunlarn yannda hangi mezheplerin ne lde ve ne kadar etkinlikte

programa alnaca sorusu da uygulama srasnda ortaya kabilecek problemler

arasnda dnlebilir. Burada uygulama iin mezhepleraras din retiminin

yaplaca lkenin eitim politikasnda deiime ve yasal dzenlemelere ihtiya

olaca da belirtilmelidir. Zira bu yntemi uygulayan Almanyada, mezhepler devlet

tarafndan tannmakta ve din eitimi iin yetkili klnmaktadr. Ayn yasal

dzenlemenin mezhebe dayal din retimi iin de geerli olduu daha nce

belirtilmitir.

4.SORGULAYICI METOD

4.1.Sorgulayc Metod ve Temel Nitelikleri

Sorgulayc metod din eitiminde felsefenin kullanlmas fikrine dayanan bir

yntemdir. Felsefeyi din ve ahlak eitiminin bir temas olarak retmenin dnda

ocuklara felsefe yapmay retmeyi amalar.

Norvete pilot bir uygulama alan olan ve tartlan bu metod, doktriner

olmayan bunun da tesinde dini olmayan bir din retiminin gerei noktasnda

bavurulan bir metottur. Hedef farkl dinlere mensup renciler iin ve hatta hibir

dine mensup olmayan renciler iin de din ve ahlak eitimi salayabilmektir.

ocuklara felsefe retimi Amerikada Matthew Lipman nclnde

balayan bir almadr. Norveteki pilot uygulama iin Lipmann almalarndan

faydalanldn belirten Borresen, felsefenin din eitiminin bir paras olarak ele

78


40

alnmas gerekliliini iki sebebe dayanarak aklar: Bunlardan biri anne ve babalar

iin felsefenin daha tarafsz olarak dnlmesidir. Dieri ise, ok dinli toplumlarda

hogr ve anlayn gelimesine yardmc olma ve ocuklarn mantk ve ahlaki

yarglarnn glenmesinin salanmasdr

79

.

Sorgulayc metod, doktriner ya da mezhep merkezli din retimi

modellerinin eletirildii noktalarda farkl bir din retimi modeli olarak karmza

kmaktadr. Doktriner din retimine getirilen eletirilerden syrlarak tarafszlk

ilkesini temel alan bir yaklam sunma abas gzlemlenmektedir.

Bu yntemin amac u ekilde ifade edilmektedir: ocuklarn kavramlarn,

kelimelerini, bak alarn, dnme ve konumalarn gelitirmektir. Bylece

dnyay kendi kendilerine kefedebilmeleri ve bunun mantn kavrayabilmeleri

beklenir

80

.

lkokul seviyesinde (14. snf) hedef rencilerin ben ve tekiler arasndaki

farklln gl bir duyarlln salamaktr. Programda bu seviyedeki konular

arasnda doru, yanl, affetme, cesaret, merhamet gibi kavramlarn yannda, kendi

fikirlerini savunma, arkadalk, eitlik, bakalarnn istek ve ihtiyalarna kar

duyarllk gelitirebilme gibi baz yeteneklerin, eitli rneklerle tecrbe edilmesine

frsat verecek ekilde dzenlenmitir

81

.

Orta retim rencileri iin zerinde durulan nokta insani deer ve

normlarn felsefi olarak yorumlanmas dr. ocuklara insan doas, iyi ve kt,

79

Beate Borresen, Sorgulayc Metod: Din retiminde Norve Yaklam, Din retiminde Yeni

Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar, 2830 Mart 2001, MEB, Ankara

2003, s. 252.

80

Borresen, a.g.m., s. 253.

81


41

doru ve yanl hakknda felsefi tartmalar iinde baz (anlalmas kolay) kavram

ve teorilerle ilgili bilgiler verilmektedir. Ayrca, ocuklarn, hayat ve rehberlik

hakkndaki sorular iin bu felsefi kavram ve teorilere bavurmada deneyim

kazanmalar amalanmaktadr

82

. Bu seviyede hedef, rencilere ahlaki ztlklarn

gl bir farkndaln salamak ve onlara eitli seeneklerin olabileceini grmeyi

retmektir

83

. Drstlk, adalet, sorumluluk, onurlu olma, inanl olma gibi deer ve

kurallarn temelleri zerinde dnme, kendi tercihlerini ve davranlarn

savunabilme ve gerekelerini aklayabilme kabiliyetini gelitirmek hedeflenir.

Bununla balantl olarak, snfta ve okuldaki sosyal ilikiler, farkl kltrler

arasndaki ilikiler, rklk, doa, evre, aile iindeki ilikiler, cinsler arasndaki

ilikiler, alma yaam, sava, bar ve eitli ahlaki tercihler gibi konulara yer

verilir

84

.

Lise dzeyinde (810) ise eletirel dnme ortamnn daha belirgin bir

ekilde ortaya konulduu grlmektedir. Ortaokul seviyesinde (57. snf) yaplan ve

hakl gsterilen baz kararlarla ilgili birtakm bilgileri edinmilerdir. Lise seviyesinde

rencilere bu tr seenekler iin daha iyi gereke salayabilen teori ve ifadeleri

(concept) beenmeleri (employ) konusunda yardm edilir. Bu ifade ve gerekelerden

bazlar felsefede bulunabilir. rnein insan doas, iyi ve ktnn ne olduu

konusunda felsefi teoriler gibi.

85

renciler bu seviyede, daha nce tecrbe etmi

olduklar iyi, kt, doru yanl hakkndaki tartmalarla ilgili felsefi teoriler ile

82


83


84

Bkz. The Royal Ministry of Education, Research and Church Affairs, The Curriculum For The 10-

Year Compulsory School in Norway, NLS, 1999, s. 102111.

85


42

karlarlar. Yaam ve davran hakkndaki sorunlar somutlatrmak iin bu felsefi

kavram ve teorilere bavurarak tecrbe kazanrlar. rnein, Platon, Aristo, Kant,

Mill gibi felsefe tarihinde nemli yeri olan kiilerin teorilerinin basit sunumlar

konular arasndadr. Ayrca, renciler Yunan mitolojisindeki baz nemli

hikyelerin anlatm, Hmanist gelenein sekler ve dini kkenleri, genetik

mhendislii, cinsellik gibi eitli konularda bilgi elde etme frsat bulurlar

86

.

Bununla birlikte Lise konularnn dier dinler ve dnya grleriyle ilgili retim

materyali ile devaml balant kurulmas da nemlidir

87

.

Sorgulayc metod temelde insann hayata bak ile ilgili temel konularda

rencilerin dnmesini ve ileri snflarda hayat ve insann kendisi ile ilgili bu

konularda felsefi teorileri renmelerini temel almaktadr. Hangi dinden olursa olsun

tm insanlarn sorduu temel sorular zerinde felsefi yorumlar renerek

rencilere dnme becerisini kazandrmay amalar.

Aslnda bu amalar ve hayata ilikin sorular insann anlam aray abasn

hatrlatmaktadr

88

. nsan zihni, reel hayatta olaylarn arka arkaya knda iinde

bulunduu dnyay, bu dnyann tesini, ncesini ve sonrasn; kendini evreleyen

varlk ve nesneleri, bunlar arasndaki yerini, onlarla olan ilikisini; kendi

ftratn/zn; dnce ve zanlarnn, duygu ve inanlarnn, istek ve eylemlerinin

kaynak ve gayesini hayat iin gerekli grerek anlamak istemitir. Ortaya att

saysz sorulara, din, mistisizm, metafizik felsefe ve ilim adna getirdii trl

86

The Royal Ministry of Education, Research and Church Affairs, The Curriculum For The 10-Year

Compulsory School in Norway, NLS, 1999, s. 113

87


88

Bkz. Ahmet Nedim Serinsu, Kuran Nedir, ule Yaynlar, Ankara 1997.

43

aklamalar iin bir sr cevaplar vermitir

89

. Serinsunun da belirttii gibi

insanolunun hayat anlamlandrmasnda, dinin, felsefenin ve bilimin verdii pek ok

cevap vardr. Bunlardan birini seen pek ok insann, setii alana gre hayatn

anlamlandrmas da farkllaacaktr. Serinsu bu durumu 29/Ankebut Suresinin 69.

ayetini rnek vererek aklamaktadr

90

.

nsanlar ilk alardan beri varolular ile ilgili sorular sormular ve bu

sorulara eitli cevaplar retmilerdir

91

. Hayatn anlam, dorunun ve iyinin nelii

gibi sorular gerek dinin gerekse felsefenin ortak sorulardr. Borresenin de belirttii

bu noktada sorgulayc metodun nerisi sorulan sorulara felsefenin verdii

cevaplardan yararlanarak din eitimi verebilmektir

92

.

Gerekte rencinin dnmesi, kendi kararlarn verebilmesi, zgr bir tavr

ierisinde seme hrriyetine sahip olabilmesi ve sonuta gl bir kiilik geliimi din

eitiminin amalarndan biri olmaldr. Bunlarn eitimin de amalar olduuna iaret

eden Seluka gre, din eitimi, bir bilgi vastas olmakla beraber, insann bilgi elde

etme yollarn, akln ve duygularn kullanma kabiliyetini gelitiren bir sre olarak

kabul edilmelidir

93

.

89

Serinsu, a.g.e., s.161.

90

Serinsu, a.g.e,. s. 170.

91


92

Borresen, a.g.m. ile ilgili tartmalar, Din retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas

Sempozyum Bildiri ve Tartmalar ierisinde, 2830 Mart 2001, MEB, Ankara 2003, s. 298.

93

Mualla Seluk, Din retimi zgrletiren Bir Sre Olabilir mi?, slamiyat, c.1, Say:1, s. 87.

44

Din eitimi, korkmadan tartmay, eletirel kabul etmeyi, dn olgunluu,

bilinli iman, kiisel sorumluluk gelitirmeyi ve bu gelimeyi kolaylatracak

uygulamalar (amel) tevik eder

94

.

Grld gibi eletirel bak asn gelitirme ve rencileri dnmeye

sevk etme sadece sorgulayc metodun bir zellii deildir. Shepherdin doktriner din

retiminin de eletirel olmasyla iyi bir din retimi olabileceini ifade etmesi,

eletirel bakn aslnda tm din renimi yaklamlarnn bir zellii olmas

gerektiini gstermektedir. Eletirel bak asna sahip olmak, kendini

gerekletiren bir insann zelliklerinden biri ise; bu bak asn salamann,

eitimin de amac olduunu sylemek mmkndr.

Nitekim felsefenin btn okulun bir paras olmas gerektiini ifade eden

Borresen de, eletirel dncenin sadece din retiminin deil, eitimin de bir

zellii olmas gerektiine iaret etmektedir

95

.

Eletirel bak asnn din retimi asndan nemi farkl ekillerde ortaya

konabilir. rencilerin zerinde dnmelerine frsat vermeksizin kesin dorular

olarak din bilgilerin retilmesi zellikle ergenlik andaki rencilerin din

eitiminde istenen amalar gerekletirememektedir

96

.

Ayn ekilde giderek seklerleen ve kreselleen dnyada genlerin din ile

ilgili konulara ynelik ilgilerinin azalmas ya da en azndan biim deitirmesi,

94


95


96

BilginSeluk, a.g.e., s. 8485.

45

onlarn ihtiyalarna uygun, zgrlklerini snrlamadan ve eletirel dnmelerini

engellemeden verilecek bir din eitimini gerekli klmaktadr

97

.

Bilgin, din eitiminin en nemli grevlerinden birinin insanlarn grdn

gerekten grr, dnr, anlar ve eletirdikten sonra kabul veya reddeder hale

getirilmesi

98

olarak tanmlamaktadr. Bu ama Kurann akln kullanan ibret alan

dnen insanlar istemesi ile de uyumludur.

99

Kuran temel alan bir din retimi

iin amalar arasnda yer alabilecek olan bu ifadeler amz insanna verilmesi

planlanan din retimi programlarnn da temelde ele ald amalar olarak

deerlendirilebilir. Zira geleneksel din retimi yntemlerinin eletirilmesinin

nedenlerinden biri onlarn rencilerin sorgulama isteklerinin nnde engel

olmalarndan kaynaklanmaktadr. Bu durum pek ok defa din alan iin de bir

eksiklik olarak dile getirilmi ve modern din retiminin rencileri, eletiren

bireyler olarak eitmesi gerei eitimin btn geneli iin de teklif edilmitir. Modern

din eitimcileri de din eitiminin teolojik olarak arkaplan ile ilgili fikir belirtirken,

din alannda yaanan ya da yaanmas gereken bak as deiimine de vurgu

yapmaktadrlar. Ziebertzin ifadeleri de bu konuda fikir verebilir: din eitimi

teorisini kurmak zorunda isek, Tanrnn rol kimliimizi balamak deildir. Ancak

sorular sormaktr. Din eitiminin objektiflii rencilere bir dinin sembol ve

kavramlarnn nda bu soru sorabilmeyi yorumlamaya yardmc olmaktr

100

.

97

Richard R. Osmer-Friendrich Schweitzer, Religious Education between Modernization and

Globalization, William B. Eerdmans Publisihng Co. Michigan/Cambridge 2003, s. 1320.

98

Bilgin, a.g.e,. s.18.

99

Bilgin, a.g.e., s.19.

100

Hans George Ziebhertz, Religious Education in a plural Western Society, Transaction Puplishers,

Hamburg 2003, s. 104.

46

Bylece din alannda olduu gibi din retimi alannda da eletirel bir bak

as gelitirmeye ynelik olarak, kutsal metinlerden de destek bulunmakta ve din

eitimi teolojileri iin eletiri kavram nem kazanmaktadr.

4.2.Sorgulayc Metoda Yneltilen Eletiriler:

Sorgulayc metodun zerinde durduu eletirel bak as ve felsefi

dnebilme kabiliyeti kazandrma amac din eitimi asndan son derece nemlidir.

Bununla birlikte din eitiminin nemli boyutlarndan biri de ahlak eitimidir. Din

eitiminin yerine getirmesi beklenen grevlerden biri, belki de en nemlisi de

rencilerin ahlakl davranlar edinmesi, yani gzel ahlaktr

101

. Sorgulayc metod

ile dinin bu boyutunun ele aln ekli, din retimi modeli olarak ortaya atlan bir

yntem asndan eksiklik olarak nitelendirilebilir. Bunun yannda rencilerde

otonom bir vicdan oluturma abasnn var olduunu kabul etsek bile sadece

filozoflarn grlerinin ele alnmas ile yeterli bir geliim salanmasn beklemek

iyimserlik olarak dnlebilir. Kln bu noktadaki grleri fikir verebilir: din

ile temellendirilmeyen teorilerin hemen hemen hepsinde eksik olan unsur, ahlak

ilkelerinin belirlenmesinde zaman ve zemine gre deimeyen, vahiy gibi, sabit bir

lnn olmaydr. Byle ahlaki bir ltten yoksunluk ise, ahlaki rlativizm ve

phecilie davet eder

102

. Bu ekilde eletirel dnme ve sorgulamann esas olmas

istenirken rencilerin hakikat, iyi ve dorunun ne olduu gibi konularda phecilie

dmeleri bir ihtimal olarak karmza kmaktadr. Bu noktada kesin dorular

101


102

Recep Kl, Ahlakn Dini Temel, TDV Yay., Ankara 1996, s. 161.

47

sunduunu syleyen din retiler olmakszn verilecek bir din eitiminin eksik

olduunu sylemek mmkndr.

Ayrca felsefe ile dinin tm boyutlarnn nasl verilecei sorusuyla birlikte,

sadece felsefe retimi ile din eitiminden anlalan ya da beklenen btn hedeflerin

gerekleemeyecei dncesi de yine bu yntem iin getirilebilecek eletiriler

arasndadr. Bu eksiklikten dolay, Norve programnda sadece felsefi konulara yer

verilmemi hatta dersin yarsndan fazlas lkenin kltrn oluturan Hristiyanla

ayrlmtr

103

.

Hayatn anlam ile ilgili Borresenin de ifade ettii gibi sadece felsefenin

verdii cevaplarla yetinerek bu konuda baz ynleriyle ok daha etkili olan dinin gz

ard edilmesi; sorgulayc metodun amalarna ulalmas asndan da eksiklik olarak

deerlendirilebilir. Nitekim Akncnn belirttii gibi, din, metafizik lemle ilgili

gizli srlara ve grnen yzyle dnya hakkndaki sorulara ve anlaylara cevap

vermektedir. Ayrca din insann yapsna uygun deerler sistemiyle ve gl bir

toplum yaps oluturma ynyle hayat ekillendirmekte, insanlara mutlu bir hayatn

yolunu amaktadr.

104

Zihinsel, ruhsal ve toplumsal alardan bir btn olarak

insann hayatn anlamlandran dinin verdii cevaplardan yararlanlm

Documents

Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar Çerçevesinde Ilköğretim Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarının Incelenmesi