T. c.MtLLI EGiTiM BAKANUGI

DiN OGRETiMtDERGist

SAYI: 38 OCAK 1993

OLOMONON 56. YILINDA MEHMET AKiF ERSOY'UNHAYATI, EDEBi Ki~iLiGl VE ESERLERl

Adem ~ALISKANIspir Lisesi Edcbiyat

Ogretmeni

IstikllU Mars; ve Sefahat sam, biiyiik karakter abidesi, miisliiman Tiirkmilletinin sesi ve medar-i iftihan olan Mehmet Akif Ersoy'un cbediyete intika-linin 56. yihm yasamaktayiz.

Mehmet Akif Ersoy, 27 Arahk 1936'da diinyaya goz!eril" kapamisur, An-cak Akif bir karakter abidesi olarak, Iman ve Istiklal §airimjz olarak, sesimizve gururumuz olarak fikir ve cserleriyle milletimizle birlikte sanh bayragumzsemalarda dalgalandrgi miiddetce manen ebedi olarak gonullerde yasayacaktir.

iman ve Islam sairi Mchmet Akif Ersoy vefat ettigi zaman geride, sayisizmakale, tcrciime vel08 §iiri iceren yedi bolumden olusan Sefahat adh eseri bi-rakrnrsnr. Akif iizerine pek dcgcrli cahsrnalann yapildrgrnr biliyoruz. Bu yJl dahakkmda pek cok eser, inceleme ve makale yazilacaknr. Bu kervana biz de ka-tJlmak istcdiJ<. C;iinkii, onun hakkmda yazilanlan yeterli bulmak, onun biiyiik-liigiinii ve degerini anlamamak demektir. .. Akif iizerine hazirladigumz bu cahs-rna, onun (a) Hayati, (b) Edebi Ki§iligi, (c) Eserleri ve (d) Bibliyografya boliirn-lerini icerecektir.

A. HAYATI

Sefahat ve Istikldl Marsi §airi, Islam birlig! idea linin temsilcisi olan Meh-met Akif Ersoy, Arnavutluk'un Ipek kasabasmdan Tahir Efendi'nin ve aslenBuhara'h olup Tokat'ta dogmus olan Emine ~erife Hamm'm oglu oJarak, 1873yihnm Kasun veya Arahk aymda diinyaya geldi. Cocuklugunu annesi Emine~erife Hamm'a ait olan Fatih'te Sangiizel'deki evinde gecirdi. Naksi Seyhi Fey-zullah Efendi'nin miiridi olan ve kuvvetli bir medrese hocasi sifatiyla aym za-manda devrin ulema simfr icinde imtiyazh bir yere hiliz bulunan Fatih Dersi-amlanndan babasi Tahir Efendi, Akif'e ilk dini bilgileri verdi. Akif, 3. Safa-hat'taki (Hakkm Sesleri) manzumelerinden birinde, dipnot olarak "Babam Fa-tih miiderrislerinden Ipek'li Tahir Efendi merhumdur ki benim hem babam, hemhocamdir. Ne biliyorsam kendisinden ogrendim." demektedir. Tahir Efendi,

DIN Ol1RETIMI 77

1888'de oliimiine kadar, ogluna, seviyesi gelistikce frkrh, akaid gibi dinl bilgi-lerin yamnda Arapcasmm ilerlemesine dc biiyiik yardimlarda bulundu.

Akif, dort yasinda iken, Fatib Muvakkithanesi'nin yanmdaki Ibtidal Mek-teb'e basladi. iki yil sonra Emir Buhari Ibtidal Mektebi'ne gecti ve orayi bitir-di. Daha sonra yine Fatih'te, Otlakcilar Yokusu'ndaki Fatih Merkez Rilstiyesi"-ne yazildi. Devrine gore degerti hocalann bulundugu bu okulda, onun unuta-madlgl, belki sahsiyetinin tesekkiililnde miihim rolu olan son smiftaki hocasiKadri Efendi'den daha sonraki yillarda ~cyle bahsedecektir: "Hoca Kadri Efen-di, Abdtilhamid devrinin hiirriyetperver sahsiyetlerlndendlr. 0 devirde evvelaMisir'a kacn, Orada "Karuln-i Esasi" gazetesini crkardi. Sonra Paris'e gitti.Paris'te Harb-i VmOm1 ortalarma Kadar yasadi. limen ve ahlaken cok yuksekbir zal. Aslen Herseklidir. IngiHz Kerim Efendi'den, Hoea Tahsin Efendi'denokumus. Arapcasi, Aeemeesi cok kuvvetli. Fransizca da ogrenmi~, Paris'te iler-letmisti, BILzat lisan itibariyle cok miiessir oldu, 0 Kadar yuksek bir adarmnalelade bir nasihati bile tesir yapar. "Hoea Kadri Efendi'nin Akif iizerindekitesiri yalmz lisan itibariyle degildir, Kendisine hemen her bakrmdan ornek al-dlgl bu sahsiyer, onun i1imde ve ahlakta prensip sahibi olmasinda, bagh olduguidealde bile actk fikirli tavnnda (Hoea Tahsin, felsefi kanaat ve yazilanndandolayi suclanrmsti), istibdada karsr hiirriyet sevgisinde miihim rol oynamis 01-rnahdir.

Akif, Riistiye tahsiline devam ederken bir taraftan da Kur'an-i Kerim'ihifza ~ah~tl, Selap)kli Esad Dede'den Farscasmi, Hoea Halis Efendi'den Arap-casmi ilerletti. Bu- arada edebiyata da meylediyor, Hafiz'. (Divan), Sa'di'yi (Gu-listan), Mevlana'yl (Mesnev1), FuzOll'yi (Leyla vii MeenOn) okuyordu. Rii~tiye'-de Akif, her smrfta Tiirkce, Arapca, Farsca ve Fransizcada daima birinci oldu.

Daha sonra girdigi Miilkiye Idlid1si'nin ii~ yrlhk ilk devresini bitirip yuk-sek kisrrumn ill; smrfma devam ederken babasi vefat etti; aynt yil buyuk Fatihyangirunda Sangiize!'deki evleri yandt (1888). Bu sartlar altmda gundiizlii ola-rak okurnasi zorlasan Akif, 0 yil ilk defa acilan Miilkiye Baytar Mektebi'ne ya-tih ogrenci olarak girdi. Mektebin iki yilhk yatrh kisrmm Halkah'da okudu. Buokulun da her snufinda fevkaliide basanh bir ogrenci olan Akif birincilikle me-zun oIdu (1893).

Mehmet Akif'in memuriyet hayali bu mezuniyetle basladi. 11k tayini Zi-raat Nezareti VmOr-1 Baytariye ve Islah-i Hayvanat Umum Mufettis Muavinli-gi'dir. Bu gorevle uzun veya kisa surelerle basta Edirne ve Adana olmak iizereAnadolu, Rumeli ve Arabistan'm ~e~itli kasaba ve koylerinde sari hayvan has-tahklan ile ilgili cahsrnalar yapli, hizmet verdi. Halki ve koyliiyu yakindan ta-nimasr bu gorevi sirasmda olmustur. Aynr gorevle istanbul'da bulundugu YII-larda Halkah Ziraat Mektebi.'nde (1906) ve Ciftcilik Makinist Mektebi'ndc

78 DIN O(;RETIMI

(1907) kitabet-i resmiyye (kompozisyon) muallimligi yapti. 1908'den itibarenDariilfiinun Edebiyat Subesi Birinci Sene Edebiyat-i Osmaniyye Muallimi oldu.Aym yillarda Ittihad ve Terakki Cemiyeti'nin Sehzadeba~I'ndaki Ilrniye Mah-feli'nde Arap Edebiyati dersleri ve Fatih, Bayezid, Suleymaniye camileri kiirsii-lerinde.-ccsitli konularda vaazlar verdi. 1913'te, Recaizade Ekrem, AbdiilhakHamid, ·Siileyman Nazif, Cenab Sehiibeddin'lc beraber, Mudafaa-i MiIliye He-yeti Nesriyat Subesi'nde cahsn, Bu kurulusun gayesi, halkr edebiyat yoluylauyandirmak ve aydmlatmakti.

1912 sonu ile 1913 baslannda Misir ve Medine'ye iki ayhk bir seyahatyapti. 1913'te Baytarhk mesleginden istifa etti. Buradaki son gorevi Umur-iBaytariye Muavinligi idi. Balkan Harbi facialan, yaklasmakta olan yeni bir sa-vasm (Birinci Diinya Savasi) belirtileri, devletin icindeki kansikhklar, onu va-tan hizmetinde daha aktif vazifelere zorluyordu. 1914'te, Harbiye Nezareti'ninkurdugu Teskilat-i Mahst1sa'nm verdigi gorevle Berlin'e gitti. MISJr ve Medineseyahati "EI - Uksur'da", Berlin seyahati de "Berlin Hatiralan" adiyla Safa-hat'm besinci kitabmda cikn. Yine Teskilat-r Mahsilsa'mn 'Yerdigi bir gorevle,Serif Hiiseyin isyam ile ilgili olarak 1917'de Arabistan'a bir gezi yapti. Doniis-te iki ay kadar Liibnan'da kaldr, Bu seyahatin edebi meyvesi, yine Hallralar'da"Necid Collerinden Medine'ye" siiriyle ortaya ~Ikll. Ertesi yil, Seyhulislamhgabagli olarak kuru Ian Darli'I - Hikmet-i lslamiyye Cemiyeti'nin baskatipliginiyapti; bu gorev uhdesinde kalmak iizere 4 Subat 1920'de azaliga da tayin edil-di. Bu gorevleri 16 Mayis 1920'ye kadar devam etti. Bu tarihte Bahkesir'e gi-disi, rnilli kurtulus hareketlerini yapanlarla ternasi ve Zaganos Pasa Camii'ndeverdigi vaazlardan kusku duyan Mesihat Dairesi'nin, Akif'i bu sebeplerden az-lettigi soylenir.

Mehmet Akif bu tarihten soma milli kurtulus hareketine fiilen katihyordu.Zaten gonlii Anadolu'da idi ve Istanbul'da kaldikca, yalmz yazmakla bu iljinhalledilecegine inanrmyordu. Ekim 1920'de Oskiidar - Alemdagi yoluyla Kara-deniz ktyisina ulasti. Oradan Inebolu'ya vardi. 19 Ekim'de Kastamonu'da Nas-rullah Camii kiirsiisiinden meshur vaazim verdi. Bu vaazda Devlet-i Aliyye'ninson dii~tiigii durum izah ediliyor, Sevr'i kabul etmenin devleti sona erdirmek de-mek oldugu, tek ~arenin medeniyet maskesiyle gelen ball somurgeciliginin kar-sisma imanla, silahla dikilmek oldugu hissi, mantiki ve heyecanh bir iislilpla,yeT yer ~ii.rlerle anlatiliyordu, Bu konusma, 0 Strada Ankara'da basilmakta olanSebilii'r - Resad dergisinde crkiyor, memleketin her tarafma suratle yayihyor,ordu kumandanlannca ayn risale olarak bastmhp askere ve halka dagrtihyor,minberlerde ve kiirsiilerde tekrar tekrar okunuyordu. tstiklal miiciidelelerindehalkm ve askerin biiyiik bir sevkle bir birlik rubu teskil etmesinde, MehmetAkif'in gerek bu miihim vaazmm, gerekse bundan sonraki vaazlanmn ve yazi-lannm onemli rolii vardir.

olJ'l O(;RETIMI 79

Ankara'ya geldiginde Konya isyarn patlak vermisti, lsyanm basttnlmasi19m giden asked birliklerle beraber Konya'ya varan Meclis heyeti 'icinde .Meh-met Akif de vardi. Orad a da, halkm silkfmetini teminde ve isyancilara katrlrna-masmda rniisbet calismalarda bulundu. 25 Arahk 1920'de Ankara'ya donup,Burdur mebusu olarak Biiyiik Millet Meclisi cahsrnalanna katildi. Bu arada za-man zaman yine Kastamonu kazalanna gidiyor ve vaazlar veriyordu. Bu yihnsonunda Maarif Vekaleti'nin a9ug1 milli mars metninin yazilmasi miisabakasm-da istenildigi gibi bir siir bulunarnaymca, miisabaka suresi uzatrldi ve MaarifVekili Hamdullah Subhi, ozel bir yazi ile Akif'in katilmasi ricasmda bulundulMehmet Akif'in !stiklal Marsi, biitiin katilanlar arasmda oybirligi ile birinci se-cildi ve 12 Mart 1921'de Biiyiik Millet Meclisi'ne milli mars metni olarak ka-bul edildi.

Mehmet Akif, Birinci Biiyiik Millet Meclisi'nde muhalefet grubu icindeYOI' alrmsn. Bu yiizden Istiklal Savasi'mn sona ermesinden sonra yeniden kuru-Ian ikinci meclise katilmadr. Esasen yeni hiikfimet, onun ideal edindigi islambirligi fikrinde olmadigi gibi, laik devlet prensipleriyle harekct etmek diisiin-cesinde idi. Akif, bu yeis ve bedbinlikle, 1923 yihnda Abbas Halim Pasa'rundaveti iizerine Misir'a gitti. KI~I orada gecirdi, Birkac sene yazlan istanbul'da,kislan Misir'da kaldiktan soora 1926 k,~mdan itibaren siirekli Misir'a yerlesti.Kahire Universitesi'nde Tiirk Edcbiyati dersleri veriyor ve sehrin uzak bir ban-liyii koyii olan Hilvan'da kaliyordu. Bir taraftan da Diyanet Isleri Riyascti ta-rafmdan kendisine verilmis alan Kur'an-i Kerim'in terciimesi iizerinde ugrasr-yordu .

• 1935 yihnda gittigi Liibnan'da sumaya yakalandi, 0 yilm sonuna dogruhastahgi agrrtasn. Vatan topraklarmdan uzakta olmek korkusuyla Istanbul'ageldigi zaman bir kemik kiilcesi halinde idi. Siroz teshisi konmustu. Alemda-gl'nda Prens Halim Bey'in ciftligmde ve Nisantasi Sihhat Yurdu'nda bir miid-det kaldr, Fakat iyilesemiyordu, 27 Arahk 1936'da, ikamet ettigi Beyoglu'ndakiMisrr 'Apartrnam'nda oldii. istiklal Marst sairinin cenazesine hiikfimet hie ilgigostermedi, hatta duyurularnadi. Neredeyse birkac vefah dostunun himmetiyledefnedilecekti. Kadirsinas Tiirk gencliginin, Akif'in iiliimiinii haber almasryla,hadise biiyiik bir cenaze rnerasimine doniistii ve Akif'in tabutu eller iizerindeEdirnekapi ijehitligine tasmdr (I).

B. EDEBi KiSiL!C!:1. Servet-i Filmm hareketinin gelistigi devirde, ayru nesilden

halde, bu topluluga katrlrms olanlarm edebiyat ve sanat anlayislanruyerek, degisik anlayista edebi eserler veren bircok sanatcilar vardir,

olduklanbenimse-

(l) Buytik TUrk Klasiklcri. Oruken-Sogut, istanbul 1990, c. 10, s. 340·341

W DIN bQRETIMI

Bunlann bir kismr, Tiirk edebiyatmm baulilasrnasim istemeyenlerdir. Busebeple, siirekli olarak Servet-i Fiinfmculara hucum ederler ...

Servet-i Ftinun hareketine katilrnayanlann bir kisrm ise, banlrlasmaya mu-halif o)makla beraber, ~eJgek edebiyatm ancak genis kitlelere hitap eden ede-biyat olabileccgi dii~iin\,~~i ile hareket ederek, yalmz aydmlar ziimresinin degil,biiyiik halk kiitlelerini"l!Je anlayabilecegi bir edebiyat kurmaya ~ah~1flar. Buanlayrs, tabiidir ki, ont~tr sosyal fayda prensiplerine de goturur. Biiylelikle, sa-natlanni toplulugun hizfuetine vermis olurlar ve bazilan, ancak baglandiklanideolojiler bakimmdan birbirinden aynlrrlar (2). Iste bunlardan biri de" baziarasnrmaci ve edebiyat tarihcilerince bagimsizlar ya da Servet-i Fiinun edebiyatidrsindaki edebiyal kategorisinde degerlendirilen Mehmet Akif Ersoy'dur.

2. 1913 senesinde Ismet Hamm'la evlenerek bu izdivactan Cemile, Feride,Suat ve Emine isimli kizlan, Ibrahim Naim ve Tahir isminde ogullan diinyayagelen Mehmet Akif, biitiin yakmlan tarafmdan, hayatr boyunca be'li ahlakiprensiplerin adami olarak yasamis, diiriist, soziine giivenilir, islam'm ruhunason derece bagh bir karakter abidesi olarak tavsif edilmistir. Hususi h~. atmdapehlivan yapih, yiiriimeye, yiizmeye ve guresc merakh, musikiyi, dogu ve banedebiyatmr seven' ve okuyan, yakmlanyla sakalasmasmr seven bir insan olaraktanmmrsur .

3. Akif Halkah'da okurken, Ispartah Hakkr'mn tesvikleriyle Fransizca'yada merak sarrms, gerek ~iir, gerekse roman olarak bilhassa romantikleri bol bolokumustur. Bunlar arasmda Victor Hugo, Ernest Renan, Anatole France, La-martine, Dousseau, Sienkiewicz, Alphonse Daudet, Emile Zola, Alexandre Du-ma Fils Akif'in gerek daha sonraki makalelerinde, gerekse dostlan ile ya,ptlglkonusmalarda adlanni takdirle zikrettigi sanatkarlardir (3).

4. Mehmet Akif, islam dininin prensiplerine sadrk, Islam ahlaki ile ahlak-lanrms iyi bir Muslumandi. Mertligi, hayasi, haytrseverligi, alcakgontilluliigu,azmi, vefakarhgl, kanaatkarhgr onu tamyan herkesin dikkatini cekecek derece-de idi. Kisacasi 0, eskilerin "insan'l kamil" diye vasiflandirdrklan olgun, mu-kemmel bir insandi,

5. Edebiyatta Ommet9i1igin veya baska bir ifade ile Islamcihgm en kuv-vetli temsilcisi olan Akif, Miisliiman milletlerin maddi ve manevi kalkmmasricin iki temel diistinceyi savunur: 1. Miisliimanlar lslanun ilk yillanndaki saf-hga, samimiyete diinerek Kur'an prensiplerine sikr sikiya sanlmahdir. 2. Ban-mn ilmi ve teknolojisi siiratle ahnmahdrr. "!}iirlerinde ve nesirlerinde savundu-gu diisiinceler.,bunlardir. Akil'i bu giirii~ ve dusuncelere sevkedenler arasmda

(2) Kenan AkyUz, Modem TUrk Edebiyatmm Anio Cizgileri (1860- t923), c. 1, s. 121.(3) BUyUk TUrk Klasikleri, c. 10, s. 342 - 343.

DIN OGRETIMt 81

Cemaleddin-i Efganl (olm. 1897) ile Misirh Muhammed Abduh (l849-1905)'unisimleri zikredilir (4).

6. Akif'in gerek cevin ve gerekse telif manzum-mensur tiim eserleri "Ha-zine-i Fiimln, Mektep, Ma'arif, Resimli Gazete, Ma'Iumat, Servet-i Fiinilrr, SI-rat-r Miistakirn, Sebilu'r-Resad (ve 4 Haziran 1914 tarihli 299. sayismdan son-ra Sebilii-n-Necat adiyla) ..." gibi gazete, dergi ve mecmualarda yayinlanrmsnr.

7. Mehmet Akif'in edebi hayatmm baslangrci tamarmyla aydmhk degil-dir (5) denilmisse de, son yapilan arasnrmalar bu hususu giin l~!gma ~lkannak-tadrr, Fevziye Abdullah Tansel Akif hakkmdaki degerli arasnrmasmda, onunHalkah Baytar Mektebi'ndeki iigrencilik ydlannda yazdigi 22 Tesrln-i Evvel1308/3 Kasim 1892 tarihli "Diistfir" bashkh marrzumeyi vermektedir. Ondansonra Akif'in halen bilinen ilk matbu eseri, "Hazine-i Fiiniln, yd: 1, no: 25,s. 200, 16 Kamin-; Evvel 1309/28 Arahk 1893"te yaymlanan Celal TarakciBey tarafmdan bulunmus,

"Allah, seversen nazartmdan guzel etme,"lu~tiik,m bastn icin olsun heder etme"

matla'h "Gazel"dir (6). Akif'in "Hazine-i Fiiniln" mecmuasmm 18 Ekim 1894tarihinde cikan niishasmda bir "Gazel"i daha yayinlamr ... sonras!, devam eder.

8. Akif'in 1896 ydmdan itibaren Servet-i Fiiniln mecmuasmda Farscadanyaptigr bir takim ·manzum ~iir terciimeleri cikmaya baslar. Bunlar arasmdahayati boyunca bUyiik bir Islam sairi ve ahlakcisi olarak her zaman bas tactedinecegi Sa'di'nin Bostan'i gelir. Bu deneme devresini 1990, 1908 arasi uzuncabir siikilt takip eder. Akif bu yrllarda, ~agda~lan olan diger sairter gibi pek azsiir yazmisnr (7).

9. Mehmet Akif baslangicta bizim edebiyatrmizda Muallim Nac1 ile Abdiil-hak Harnid'in; Fars edebiyatmda da Sadi ile Hafiz'm tesirindeydi. Bu tesir 1908yihndan sonra tamamen kaybolmus ve sanatkar kendine mahsus ~iirler yazmis-tIr.

10. Akif Tiirkce'yi cok iyi bilir. Tekke'de, medresede, sokakta, aile icinde,konusulan Turkce'yi, Servet-i Fiiniln ve Tanzimat edebiyatmm siir ve nesir dili-ni biitiin niianslanyle, incelikleriyle bilir ve bunlan siirlerinde kullamr. Tiirkce"-nin sadelesmesi icin cahsan Milli edebiyatcilar ile organik bir bag! olmadigr hal-

(4) Metin Akar, Mehmet Akif Ersoy. Hayatt ve Eserleri (Tilrkce Aciklamalanyla), Istan-bul 1985, s. 7.

(5) Buytlk Turk Klasikleri, c. 10, s, 342.(6) Kaya Bitgegil, "Mehmet Akif". Erzurum Universitesi Edebiyat Faktlltesi Arasnrma

Dergisi, No: 3, 1972, s. 2.(7) Btiytik Turk KliisikJeri, c. 10, s. 343.

82 DIN OORETIMI

de, "halkm anlayabilecegi di!, ancak kendi dilidir" diyerek suni dilden uzak kal-rrustir.

11. Mehmet Akil'in dili, karsi koydugu Servet-i Fiinuncularm diline goresadedir ve giinliik konusmaya yakmdir. "Soziim odun gibi olsun hakikat olsuntek" diyen Mehmet Akif, yapmacikliktan hoslanmaz, Eski ve -yeni kelimelerikullanma meraki yoktur. Slirlerini 0 devrin orta tabaka aydimnm diliyle ya-zar (8).

12. Sirat-r Miistakim (say: 56) ile Sebilii'r-Resad (say: 1, 8 Mart 1912)dergilerinde Akif sanat anlayisun soyle anlatir : "Sanat bir siis, bir eglence, hoscavakit gecirtecck bir sey degildir. Sanat icin sanat yapmak anlamsiz bir gayret-tir. Sanat cemiyet icindir, Sanat mahallidir. Bu sebeple baska milletIerin edebi-yatlan taklit edi!memelidir. Edebiyat ahlaka uygun olmah, okuyucnya giizelahlaki telkin etmelidir. Miistehcenlik edebiyat degildir; edepsizligin basladiginoktada edebiyat biter. Sanatkar cemiyetin biitiin dertIerini ortaya koymah, te-renniim etmelidir. Bilhassa bizim geri kalmarmza sebep olaii anlayislar, yanlisdiisiinceler gozoniine serilmelidir. Edebiyat halka hitap etmelidir, Aydmlar icinedebiyat yapmak abestir (9) ..."

13. Mehmet Akif toplumcu bir §airdir. islam dilnyasmm tamamina yone-len bu toplumculuk Miisliiman olan Tiirk milletini de icine alan bir toplumcu-luktu(r). Miisliiman milietIeri esit gorrnekle birlikte daha 90k bizim hayanrmzianlatrms, bizim dertIerimizi terenniim' ermistir (10) ...

14. Mehmet Akif'in siir diinyasr 90k genistir. 0, hayalla kendisini yakmdanilgilendiren her konuyu ele ahr.

15. Mehmet Akif, kelimenin tam manasiyla "sosyal" bir sairdir, Tiirkiye'-nin ve islam diinyasmm 0 yillarda icinde bulundugu geri!ik onu 90k iizer vebu gerilikten kurtulmarun carelerini arar.

16. Mehmet Akif, temel kiymetlerinc kuvvetli bir imanla baghdir. Fakatbazilannm haksiz yere sucladiklan gibi 0 "gerici" degildir. Ilrne de din kadarinarnr. Tiirkliik ve Islam aleminin kurtulusunu islam ahlakiyla cagdas ilimdebulur.

(8) Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Edebiyat Lise 3, M.E.a. Yaymlarr, Istanbul 1977, s.136· 137.

(9) Metin Akar, A. g. e., s. 6-7; Mehmet Akif Ersoy Safahat (Nesra Haz: M. ErtugrulDttzdag), Mehmet Akif Kiilliyatr I, Mehmet Akif Arasurma Merkezi Yaymlan: I,M. O. Ilahiyat Fakilltesi Vakf Yaymlan: 18, Istanbul 1987, s. Lxxxv yd.

(10) Melin Akar A.g.ge., s. 6.

DIN 6CRETIMI 83

17. Mehmet Akif, Islarniyeti cagm iuni dusuncesine gore yorumlar. islami-yetin oziine uymayan balll inanclann aleyhindedir. Fakat Ball taklitcisi de de-gildir (11).

18. Mehmet Akif, Tiirk milletinin sosyal hayatiru terenniim ederek mahal-li, yerli bir edebiyat yapmak gayesiyle yola ciknus, bunu gerceklestirmek i9mdevamh gozlem ve inceleme yapmisnr. Bu bakrmdan Akif ozellikle tasvir bu-lunduran siirlerinde realist bir ~air olarak goriiliir ... Denebilir ki gercek realisttasvir ~iirimize Mehmet Akif'le girmistir, Yapng; cazip ve renkli tasvirlerdekisamimi ve canli dil, hayalden uzak ifade ~airin en onemli vasiflanndandir. Busamimi dil sayesinde ~iire giren lirizm, tasvirleri yavanhktan kurtanr, Siirde butarz tasvir ve konusmalardaki realizmi hocasi Ali Ekrem Bolayir'm tesiri ileogrenmi~tir (12). Merhum Mehmet Kaplan da aym gorusii paylasir : "MehmetAkif edebiyat gorii§ii bakmundan "gercekci-realist'ttir. Bazi siirlerinde dl~ ger-gegi en kiiciik aynntilara kadar tasvir eder. Fakat Mehmet Akif'in gcrcekciligi,(Islami vel ahlaki fikirlerine baghdir."

19. Mehmet Akif, siirlerini aruz vezniyle yazmis, fakat ahenkten 90k fikreve tasvire onem vermistir. Bundan dolayi da nazmi nesre yaklastmlrmstir. Bu-nunla beraber Akif, heyecanh ve lirik konulan islerken onlara uygun bir ifadekullamr (13).

20. Mehmet Akif Ersoy'un siirlerlnin bir ozelligi de, bir islam sairindenumulur ve beklenir bir tarzda Hadis-i ~erif, Ayet-i Kerim'e iktibas ve tercii-melerinden teskil edilmis ya da ilham alnus olmasidir.

21. Akif vezne ve kafiyeye oylesine hakimdir ki, onun siirlerini okurken,90k defa insan bir nesir parcasi okudugu zehabma kapihr; ~iirin gidisi icinde birmusiki parcasmm kulaga hos gelen tarafrni bulur (14).

22. Akif, siirleriude maddi aski i§lemez. Onda tema olarak "hiirriyet, dog-ruluk, vefilkarhk, adalet, istiklal, islam dini, vatan sevgisi, ilim, cehalet diisman-hgl, vahdet, millet ..." gibi temalar bol bol goriilmektedir. Sair, riyakarhgm,dalkavuklugun, ternbelligin, miinafikhgin, din aleyhtarhgmm can dusmamdir. Bukonudaki hassasiyeti meshur "Akif-Fikret Kavgasr'tnda acikca gortiliir (15).

(11) Prof. Dr. Mehmct Kaplan A.g.c., s. 136 - 137.(12) MClinAkar, A.g.c., s. 7 - g.(13) Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Ag.e., s. 136 - 137.(14) Neola Pekclcay, Islami Turk Edebiyatr, Dergah Yaymlan, Istanbul 1981, c. '1, s. 346.(15) DoC;. Dr. Hikmet Tanyu, Tevfik Fikret ve Din, Irfan Yaymlan, istanbul 1972, s,

137 - 141: Siileyman Hayri Belay, "Dinsizlik - Dindarhk Yoniinden Akif - Fikret Mil-cadelesi", Turk Yurdu, c. 3, Ankara 1963, s. 6.

84 DIN OORETIMI

23. Akif, nazirn seklllerlnde bir titizlik gostermez, eski nazmm mahdut ~e-killerini (gazel, terkib-i bend, terci-i bend, kit'a ... vb) kullamr. En 90k kullan-dlgl nazim sekli "Yeni mesnevi" J ikinci derecede "dortliik'ttiir,

24. Mehmet Akif'te konusma iislubunu, destan uslubunu ve mizah tislfibunuyanyana gormek milmkiindiir.

25. Mehmet Akif Ersoy, dil ve uslubunu ele aldigi konulara gore degistirrne-sini bilir. Safahat'ta lirik, komik, destan, hikaye, vaaz, gazete makalesi, hitabet,gunliik mizah kelimeleriyle vasrflandmlabilecek m'lnzum parcalar vardir, Turk~iir tarihinde ton ve iislubu, Mehmet Akif Ersoy kadar degisik baska bir sairgosterilemez (16).

26. Akif, plana 90k onem veren bir sanatcidir. Kompozisyon ogretmenligiyaprnanm tesirinde olmalrdir ki, hemen her siirinde bir kompozisyon giizelligibulunur.

27. Mehmet Akif Ersoy'un manzum hikayelerinin ozellikleri §oylece mala-nabilir :

a) Manzum hikayelerine bir uygun girisle baslar, sonra uzun bir tasviryapar; bilahare hikayenin olaylan anlatihr ve ahlllki bir ders vererek hikayeyibitirir.

b) Vakalar ve sahrslar gercek hayattan ahnrmsur.

c) Hikayelcrde sahrslar kendi dilleri ile konusturulur,9) Biitiin manzum hikayeleri sosyal konuludur.

d) Olaylar tam bir realist goriisle ve daha 90k sairin kendi gozlemle-rine dayamlarak anlanlmisnr.

e) Hikayeler karsihkh konusrnalar (diyalog) halinde gelistirilir. Bu se-beple sahnede temsile elverislidir.

f) Kullamlan dil, halkm konustugu dildir.

g) Hikayelerde, biiyiik bir tasvir ve hikaye etme giicii ile tam bir tek-nik miikemmeIlik goze carpar.

g) Hikayelerin hepsi, diger manzumeleri gibi aruz vezniyle yazrlmistir.

h) Akif'in bu sahadaki ustahgim ve manzum hikayeciligini sairligindenustun sayanlar vardrr,

I) Mehmet Akif Ersoy'un manzum hikayeleri konularma gore dort bo-

liime aynhr :

ia) t~timili manzum bikilyeler : Yemisci Ihtiyar, Kiife, Meyhane, Ma-halle Kahvesi, Ham, Istibdad, Kor Neyzen, Hiirriyet, Ahiret Yolu, t<;limlli hi-

(16) Prof. Dr. Mehme! Kaplan, A.g.e., s. 136·137.

DIN OGRETIMI85

kayelerin hepsi, 1908-1909 yillannda yaztlml~ ve nesredilmistir. Akif, 1909'dansonra, biitiin ~iirleri arasmda en giizel ornekleri teskil eden bu vadide, hi~ birornek vermemistir.

rb) Konulanm kendi hayatmdan ald.g. manznm hikayeler : Bunlar soy-Ieee siralanabllir : Fatih Camii, Said Pasa Imami, Hasta, Bebek-yahut-Hakk-iKarar, Seyfi Baba, Kose Imam, Dervis Ahmed.

ic) Tarihi maozum hikayeleri : Bunlar ~oyleee srralanabilir : Bir Geee,Vahdet, Koea Kan ile Orner, Siileymaniye Kiirsiisii'nde, Dirvas, Hiisam EfendiHoea. Mehmet Akif'in, tarihi manzum hikayeleri, Islam biiyiiklerinin hayati,bunlann giri~tigi miieadele ve miieilhedelerde gosterdikleri basan ile, Islam tim.meti arasmda yardim, feragat, vahdet gibi hislerin, vaktiyle nasil kuvvetle ya-~amakta oldugunu isbat eden vakalardir. Islam devlet adamlarmm hak gozetenidare tarzlanm, kendilerine tabi halki nasil koruduklanrn gosterir hadiselerdir.

Bu manzumelerden cogunun, Turkciiliik cereyanmm gelismege, tslambirliginin sarsilmaga basladigr 1908'den sonra 1912 yilmda yazrlmasi da mana-hdir. Biitiin bunlardan Mehmet Akif'in tarihi manzum hikayelerini tslam birli-gini temin, Islamlann mazilerindeki biiyiikliik ve kudreti ortaya koyarak bozul-mus maneviyatlanru kuvvetlendirmek maksadiyla yazrldig. da hatira gelir.

id) MaDzum seyahat hikayeleri : Akif, muhtelif seyahatlerine ait han-ralanm da, yine manzum hikayeler halinde tesbir etrnistir, Bunlardan en eskisi23 Kanun-I Evvel 1328/20 Subat 1329 (1912-1913) tarihleri arasmda, iki aykadar siiren Misrr-Medine seyahatine ait "EI-Uksur'da" adh manzumesidir,

Birinci Diinya Savasi'na Tiirkler Almanlarla birlikte katihrlar. Bu mii-nasebetle, Tiirklerle Almanlar arasinda bir dostluk bagr kurulur. Alman Dev-leti, .Almanya'daki Miisliiman esirlere yapilan iyi muameleyi yerinde gorup og-renmeleri icin Tiirkiye'den de delegeler cagmr. 1914 yili sonunda Osmanh Dev-leti tarafmdan gonderilen heyete (Teskilat-i Mahsusa Cemiyeti) Mehmet AkifErsoy da katihr. Bu suretle Safahat sairi ileri bir Avrupa sehrini yakindan gor-me imkani bulur. lste Mehmet Akif'in 18 Mart 1331 (l915)'te bitirdigi "Ber-lin Hatiralan" adh manzumesi bu .gezinin iiriiniidiir.

Sairimiz, Berlin seyahatinden sonra 1916 veya 1917 yilmda yaptigr Ne-cid seyahatinin hikayesini ise "Neeld Collerinden Medine'ye" adh siiriyle ver-mistir.

Akif'in seyahat hatiralanm ihtiva eden manzumelerinin sonuneusu, MI-sir'da yazdigr "Firavun ile Yiizyiize"dir (17).

(17) Fevziye Abdullah Tansel, Mehmet Akif, Hayatr ve Eserleri, Kanaat Kitabevi, Istan-bul t945, s, 81 yd.

86 DIN OORETIMI

28. Safahat'i teskil eden yedi kitapta toplam 108 siir vardir. Bunlar, dortmisrahk kitalardan, 2292 misrahk miistakil bir manzume olan "Asun'ta kadar~~'tli uzunluklarda bulunmaktadrrlar. Yiizsekiz ~iirdeki misralann toplami -ki-taplann eski harfli son baskilarma gore- 11240'dlr.

29. Safahat'r teskil eden 11240 rmsram -1500 misra kadar tutan bir kis-mimn disinda-c-- tamami "Srrat-I Miistakim ve Sebilu'r-Resad" dergilerinde ya-yinlannusur,

30. Akif'in Istiklal Marsr, Biilbiil, Ordunun Duasi ve C;:anakkale ~ehitleri-ne isimli ~iirleri Osman Zeki Unger, Ali Rifat Bey ve Sadettin Kaynak gibi mes-hur miizisyenler tarafindan bestelenmistir,

C. ESERLERI

A. ~IIRLERI

"Safahat", bilindigi gibi Islikl1i1Marsr'mizm sairi Mehmet Akif Ersoy'unmanzum eserlerinden meydana gelen yedi kitaphk kiilliyatmm adidir.

1. Safahat : Tamami 3084 mrsradir. 44 manzumeden ibarettir, 1911, 1918ve 1928'de ohnak iizere ii~ kere basilmrstrr.

2. Siileymaoiye Kiilliiisii'nde : Tamami 1002 misradir, Tek bir manzu-meden ibarettir, 1912, 1916, 1918 ve 1928'de ohnak iizere dort kere basrlnusur.

3. Hakkm Sesleri : Tamami 482 mrsradtr, 10 manzumeden ibarettir, 1913,1918 ve 1928'de ii~ kere basrlmisnr.

4. Fatih Kiirsiisii'nde : Tamami 1692 misradir. Tek bir manzumeden iba-retlir. 1914'te ii~ defa ve 1924'te de bir defa olmak iizere toplam dort kez ba-silnnsnr.

5. Hatrralar : Tamami 1314 mrsradir. 10 manzumeden ibarettir, 1917,1918 ve 1928'de olmak uzere ii~ defa basilmistir.

6. Asun : Tamami 2292 misradir. Tek bir manzumeden ibarettir, 1924 ve1928'de olmak iizere iki kez basilrmsnr.

7. Glilgeler : Tamami 1374 misradrr. 41 manzumeden ibarellir. 1933'teMrstr'da basiltmstir.

Dordiincu kitabm 1924'te ve diger bes kitabm 1928'de eski harflerimizleyaprlan son baskilanndan sonra 1943'e kadar Tiirkiye'de "Safahat" yaymlanma-misnr. Mehmet Akif yedinci kitap olan "Golgeler"i, Mrsrrda 1933'te' bssnrmrsnr.

"Saf1ihat"m latin harfli ilk baskisi 1943 yih sonunda yaprlmis, cerhal sa-trhp bittigi i~o 1944 ortalannda tekrar basrlmistrr. Bundan sonraki ydlarda Sa-

DIN OORETIMI 1\7

filiat'm otuz kadar baskrsinm yapildrgim ve ucyuzbinden fazla niishasmm biitiinyurda dagrldiguu tahmin etmekteyiz (18).

Safahat'm tenkitli nesri, Kiiltiir ve Turizm Bakanhgi tarafmdan 1987 yilmdayapilrrustir (18. dipnotta adi gecen nesir.)

B. NEStRLERI

Akif'in, ~iirlerinin yarusrra Islam! ve sosyal konularda yazdigr, terciime et-tigi makaleleri de Sirat-: Miistakim ve Sebilu'r-Resad dergilerinde nesrolunmus-tur.

Terciimelerin bir kismi sonradan ayn kitap haline getirilmistir. Bunlar. Fe-rid Necmi Bey'den "Miisliiman Kadmi"; Muhammed Abduh'tan "Harotay'a Kar-~l Islarm Miidafaa"; Abdiilaziz Cavis'ten "Anglikan Kilisesine Cevap"; "lckininBeser Hayatma A~tlgl Rahneler"; Said Halim Pasa'dan "lslamlasmak, IslamdaTeskilat'r Siyasiye" isimli kitaplardir.

Kastamonu'da Nasrullah Camii'nde yapngi vaazi da Nihad Pasa tarafmdanDiyarbakir'da bastmhp dagiulnusur.

Akif'in mensur yazilanmn bir kismr, damadi Orner RIZa Dogrul tarafmdan"Kur'an-i Kerim'den Ayetler" (Nakislar Yaymevi, istanbul 1976) adiyla yaymlan-rmsnr.

Kiiltiir ve Turizm Bakanhgi Akif'in makalelerini yaymlamaya baslarrusti .(Abdiilkerim Abdiilkadiroglu'nun hazrrladigt bu eserlcrin iki cildi yaymlandi !)

Degerli Him adarm Ismail H. Sengiiler'in hazirladigt 10 ciltlik Mehmet AkifKiilliyatt yayinlandi.

Sairin yakinlan, lslarnm esaslanm ve basanlanru ifade etmek iizere, Pey-gamberimiz'in Veda, Hacci'nr ve hutbcsini konu edincn "Haccii'l-Veda"; Asimve arkadaslanrun Milli Milcadele ve hayat ve kahramanhklanm anlatmak iizere"lkinci Asim" adh manzumeler, lslarni Tiirk kahrarnanhgirn sahnede gosterrnekamaci He de "Selahaddin-i Eyy6bi" adh bir tiyatro eser] yazmak niyetinde 01-dugunu, fakat omiiriiniin kafi gelmedigini bildirirler.

Akif'in bugiin elde bulunmayan, kayip bir eseri daha vardir ki 0 da, "Tiirk-~e Kur'an Terciimesi'dir.

"Oliimiintin 56. Yrhnda Mehmet Akif Ersoy"a Allah (c.c)'tan rahmetdilerken, yazima onun ~iirlerinden sectigim misralarla son veriyorum:

(18) Mehmct Akif Ersoy, Sefflhat. (Edisyon Kritik. Haz: M. Ertugrul DiizdaA:) KUhUr veTurizm Bakanlrgt Yaytnlart, Istanbul 1987, s. XVII . XIX.

88 DIN OGRETIMI

"Imandtr 0 cevher ki iUlhl ne biiyiiktiir ...lmanstz olan posh yurek slnede yiiktlirl"

"Dogrudan dogruya J(ur'an'dan altp ilhiimtAsnn idtiikine soyletmeliyiz lsldmt"

"lnmemistir hele Kur'iin, bunu lay.k,yla bilinNe mezarltkta okumak, ne de tal bakmak icin"

"Nedense, vahdet-i islam' tarumsr edeli,Biiyuk tantndt, mukaddes bilindi zulmiin eli!"

"Gokten inmez bir de hicbir sey... Blitun yerden tasar;Kendi ahliiktyla bir millet oliir, yahut yasar:'

"Beyinler iirperir, ya Rab, ne korkunc inktltip olmus :Ne din kalmts, ne iman, din harap iman turap olmus!"

"Allah'a dayan, sa'ye sartl, hikmete ram 01...Y 01 varsa budur, bilmiyorum baska akar yol,'

'Bela m' kaldt ki diinya evinde gormedigim?'J"ak SU yaslan, hi, yoksa gorrneden gideyim!"

D. BtBLtYOGRAFYA

Biiyiik salr Mehmet Akif Ersoy hakkmda bu zamana degin pek cok kitap,makale, inceleme, roportaj ... vb. tiirlerde eser kaleme ahnrmstir. Bunlann herbiri, essiz birer deger olmakla birlikte, tamammm buraya siralanmasi, bu yazi-rmzin konusunnn imkanlan dismdadir. Biz bunlardan secmeler yaparak asagrdakilisteyi olusturduk.

Akar, Metin, Mehmet Akif Ersoy, Hayatt ve Eserleri, Istanbul 1985, 64 s.Akgiil, Dr. Ariz, "Mehmet Akif'in Ilim Anlayrsr". Din Ogretimi Dergisi, SaYI: 14, Ocak

Subat - Mart 1988, s. 83 - 87Akytiz, Kenan, Modern Ttlrk Edebiyattmn Ana Cizgileri (1860 - 1923), Mas Matbaacrhk

ve Aksesuvarlan, 4. Baskr Ankara 1982, c. 1, s. 128·132.AkyUz, Kenan, Batt Tesirinde'Turk Siiri Antolojisi, Inktlap Kitabevi, Istanbul 1986, s.

534 - 547.Ayvazo;!u. Besir, lstiklaJ Marsr Tarihi ve Manasr, Istanbul 1985, 64 s.Banach, Nihad Sami, Resimli TUrk Edebiyau Tarihi, Milli Egitim Basunevi, istanbul 1983,

s. 1151 vd.

DIN OORETIMI 89

Bilgegil, Kaya, "Mehmet Akif". Erzurum Oniversitesi Edebiyat Faktiltesi Arastrrma Der-gisi, no: .3. 1972, s, 2.

Bolay, SUleyman Hayti, "Dinsizlik - Dindarhk Yontlnden Akif _Fikret MUcadelesi" .TUrkYurdu, c. 3, Ankara 1963, s, 6.Btlyilk TUrk Klasikleri, OWken - SogU" Istanbul 1990, c. 10, s. 340 Yd.

Cenab Sehabeddin, "Safahat Mtibdii", Servet-i FOnOn, nr: 5, 1479, 18 KllnOn-1 Sani 1920.<;antay, Hasan Basri, Akifname, Istanbul 1966.

Davee, Abidin, "!stiklaI Cephesinin Manevi Cephesi Kahramam". Curnhurfyet gazetesi,29 Kdnun-r Evvel .1936.

DoAan. Dr. Ismail, "Mehmet Akif'i Sanati il~ Degerlendirmek". Milli Ktllttir, Sayt : 79,Arairk 1990, s. 42.

Diizdag, Mehmet Ertugrul, Mehmet Akif Hakkmda Arastrrmalar. M. O. Jlahiyat FakiiltesiVakfr Mehmet Akif Arasurmalarr Merkezi Yaymlan, Istanbul 1987, 416 s.

Dtlzdag, M. Ertugrul, Safahat Tedkikleri, MED Yayinlan, Birinci Baskt, Istanbul 1979,300 s.

Enginiin, Inci, "Mehmet Akif'in Sllrt". Yeni TUrk Edebiyan Arasurrnalan, Dergah Ya-yrnlarr, istanbul 1983, s. 170 yd.

Ersoy, Mehmet Akif, Kur'gn-r Kerlrn'den Ayetler, (Haz. Orner Rrza Dogrul), NakrslarYaymevi, Istanbul 1976, 333 s.

Ersoy, Mehmet Akif, Safahat. (Edisyon Kritik. Haz. M. Ertugrul Dtlzdag}, Killttlr veTurizm Bakanlrgr Yayrnlan, Istanbul 1987.

Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, Inkrlap ve Aka, 15. bask I. Istanbul 1982, 596 s.Ertan, Veli, Mehmet Akifin Hayan, Eserleri ve Tesirleri, Istanbul 1969.Erisirgil, M. Emin, Mehmet Akif. liJarncl Bir Sairin Romaru, Istanbul 1954.Esref Edip, [nkrlap Karsrsmda Akif-Fikret Genelik - Tancrlar. Istanbul 1940.~ref Edip, Mehmet Akif'in Hayan, EserJeri ve 70 Muharririn Yazrlan, Eserleri ve 70Muharririn Yazrlart, Asar-I Ilmiyye Kiltiiphanesi Negri, Istanbul 1939.

Govsa, Ibrahim Alaaddin, "Tilrk Halkmm Gontunu Terennlim Eden Salr". YedigUn mec.,nr: 200, 6 KanQO-I Evvel 1937, s. 13.

Gozler, H. Fethi, "Mehmet Akif'in Manevi YonU Uzerine DU~Unceler". Milli KUltUr, Sa-yt : 79, Arairk 1990, s. 53.

OOzier,' H. Fethi, Yunus'tan BugUne TUrk Siiri, lnkllap ve Aka, 3. bastm, Istanbul 1981,s. 302·317.

Kabakh, Ahmet, TUrk Edebiyatt, TUrk Edebiyan Yaymlarr, Dorduncu Baskr, Istanbul1979, c. 3, s. 108 - 146.

Kabak.h, Ahmet, Mehmet Akif. TUrk Edeblyau Vakfr Edebi Eserler Dizisi, 5. baski, Is-tanbul 1984, 223 s.

Kaplan, Prof. Dr. Mebmet, Edebiyat Lise 3, MEB yay., Istanbul 1977, s. 136 _ 137.Kaplan, Mehmet, Edebiyatrnuzm Icinden, Dergah Yaymlarr, Istanbul 1978, s. 83 _89.Kaplan, Mehmet, "Mebmet Akife Gore lIim ve Din", TUrk Edebiyau Dzerinde Arasnr-

malar, Dergah Yaymlart, Istanbul 1987, s. 191- 211 yd.

Kaplan, Mehmet, "Suleymaniye KUrsiisU'nden Bir Parca". SHr Tahlilleri, Dcrgih Yaymlan,Yedinci Bask" Ietanbul 1981, s, 172 yd.

90 DIN OORETIMI

Yavuz, Niyazi, "Milli Sairimiz Mehmet Akif ve lstiklal Marsmm Tahlili". Din OgretimiDergisi, SaYI: 6, Ocak-Subat-Mart 1986, s. 62 - 68.

Ytlcebas, Hilmi, Biitlln Cepheleriylc Mehmet Akif, Istanbul 1958.Yncel, Hasan Ali, Edebiyat Tarihimizden, istanbul 1957.Yucel, Hasan Ali, "Milleti Terenniim Eden Sair". Aksam Gzt., 4 KanOn-1 Siini 1937.Ziilfkiar, Dr. Hayal, "Mehmet Akif Ersoy'un Siirlerinde Konu ve Kelime Zenginligi".

Din 6gretimi Dcrgisi, Sayr: 14, Ocak-Subat-Mart 1988, s. 88-92.

Karakoc, Sezai, Mehmet Akif, Istanbul 1968.Kukul, M. Halistin, "Mehmet Akif'in [nsana Baktsr", Milli Kiiltiir, SaYI: 79, Arahk 1990,

s. 44.Kuntay, Midhat Cemal, Mehmet Akif, istanbul 1939.Kutay, Cernal, Neeld <;ollerinde Mehmet Akif, Istanbul 1963.Oguzba~aran, Bekir, "Mehrnet Akif Ersoy'un Makaleleri". Milli Kulttir, Sayr : 79, Arahk

1990, s. 49.OztUrk, Hasan, "Mchmet Akif Ersoy'un 'Seyfi Saba' Siirinde Bir Donernin Panoramasr".

Milli Ktilttir, SaYI: 79, Arahk 1990, s. 51.

Pekolcay, NecJa, lslarni TUrk Edebiyau, Dergah Yaytnlart, Istanbul 1976, s. 337 yd.Peyami Safa, "Varan Saiti Sehid Mehmet Akif", Curnhuriyet Gazetesi, 30 Kinun-I Evvel

1936.Sertel, Sabiha Zekeriya, Tevfik Fikret - Mehmet Akif Kavgasr, Istanbul 1940.Sevuk, Ismail Habib, "Mehmet Akif'in Sahsiyyeti, Evsgf-r Mumeyyizesi". Edebl Yeniligi-

miz, Istanbul 1937, s. 362 - 373.Soysal, [lhami, "Akif, Fikret ve Naztm", Aksarn Gazetesi, 31 Arahk 1967.SUleyman Nazif, "tki Secde", Servet-i Funun, nr: 68· 154, 2, 4 Mart 1926.Tanay, Hasan Rasih, "Mehmet Akif'in 6liimU", Haber Gazetesi, 28 Kanun-I Evvel 1936.Tansel, Fevziye Abdullah, Mehmet Akif, Hayan ve Eserleri, Kanaat Kitabevi, istanbul 1945.Tanyu, D{}\:. Dr. Hikmet, "Akif - Fikret Tarusrnasr". Tevfik Fikret ve Din, lrfan Yaymevi,

Istanbul 1972, s. 137 - 141.Tanyu, Hikmet, "Mehmet Akif'in Him ve Atom Enerjisi Hakkmdaki Fikirleri". Dernek

Dergisl, Nisan 1955, Sayi : 1-2.Tarakct, D{}\:. Dr. Celal, "Mehmet Akif Ersoy ve Genclik". Konferanslar, Eser Matbaasr,

Samsun 1987, s. 55 - 68.Tartan, Ali - Topcu, Nureddin, Mehmet Akif, Istanbul 1957.Ta~91, Hamit, "tstiklaI Marsmuzm 64. Yrltrn Kutlarken". Din <:)gretimi Dergisi, SaYI: 2,

Ocak-Subat-Mart 1985, s. 16 - 22.Timurtas, Prof. Dr. Faruk., Mehmet Ak;f ve Cemiyetimiz, Ktllttir ve 'Turizm Bakanhgr

Yaymlan, Ankara 1987, 150. s.TUrk Edebiyatt (Dergisi), Mehmet Akif Amt Sayrsr, Sayu 158, Arahk 1986.Turker-Kuyel. Prof. Dr. Mubahat, "Mehrnet Akif ve Kisilik". Milli Ktiltdr SaYI: 79, Arahk

1990, s. 40.Yakkasoglu, Vehbi, Islam Sairi Mehmet Akif, Cihan Yaymlan, Istanbul 1983, 296 s.

Yatman, Mustafa, "Istiklal Marsmm 70. Yrldontlmtl Sebebiyle". Milli KiiltUr, Sayi: 82,Mart 1991, s. 29.