* Diplomasinin Gelişimi

* Diplomasinin Kurumları

* Diplomasi Türleri

Dersin Haftalık İçeriği

Diplomasi

Diplomasi, devletlerin yetenek, bilgi ve kapasitelerinin bileşiminden oluşan siyasi bir faaliyettir.

Diplomasinin temel hedefi devletlerin dış politikadaki çıkarlarını kuvvet kullanmadan, uluslararası propa-ganda ve uluslararası hukuka (mahkemeler) başvur-maksızın gerçekleştirmektir.

Diplomasi, dış politikayı belirleyen bürokratlar/siyasetçiler arasında hukuki bir anlaşmayla veya zımni düzenlemelerle şekillenir.

Diplomasi

Diplomasi ayrıca bilgi toplama, karşı tarafın gerçek niyetinin tespiti, iyi niyet tazelemesi gibi faaliyetleri de kapsar.

Öte yandan, diplomasi sadece diplomatların yaptıklarından ibaret değildir. Devlet içindeki diğer bürokratik birimler hem kurumsal hem de bireysel düzeyde yaptıkları politikalarla ve bunların uygulamalarıyla diplomasiyi etkileyebilirler.

Diplomasi

Modern devletler uluslararası yapının oluşturduğu güç dengesi sistemi içerisinde diplomasiyi en etkili araç olarak kullanırlar.

Diplomasinin Gelişimi

Tarihsel süreçte diplomasi örnekleri:

Devletler arasında yapılan ilk yazılı anlaşma M.Ö. 12. Yüzyılda Kadeş Savaşı sonrasında Hititler ve Mısırlılar arasında imzalan-mıştır. Kadeş Anlaşması’nın iki devlet arasında gerçekleştirilen hem barış hem de ittifak anlaşması olma özelliği vardır.

Yine M.Ö. 7. Yüzyılda Asurluların yürüttükleri diplomatik faaliyetlere ilişkin yazılı kayıtlar bulunmaktadır.

Eski Yunan’da birbirlerine siyasi üstünlük sağlayamayan şehir devletlerinin M.Ö. 4. ve 5. Yüzyıllarda aralarındaki diplomatik ve ticari ilişkileri düzenleyen bir sistem geliştirdikleri bilinmektedir.

Ortaçağ’da Bizans İmparatorluğu ile Venediklilerin diğer devletlerle ilişkilerinde bazı diplomatik teamülleri yerleştirdiği görülmektedir.

Diplomasinin Gelişimi

Modem diplomasi kurumlan Rönesans dönemi İtalyan şehir devletleri arasında ortaya çıkarak, önce tüm Avrupa kıtasına daha sonra da dünyanın geri kalanına yayılarak gelişmiştir. 15. Yüzyıldan itibaren İtalyan şehir devletlerinin arasında bir denge oluşmuş ve esnek ittifaklar yarımadadaki güç dengesinin bozulmasına engel olmuştur. Bu yüzden İtalyan şehir devletleri, sorunlarını mümkün olduğun-ca savaş yerine diplomasiyle çözmeye çalışmışlardır. Ayrıca yerleşik büyükelçi uygulamasına da geçilmiş ve böylelikle İtalyan devletleri arasında sürekli bir diplomatik temas kurulmuştur.

Diplomasinin Gelişimi

Avrupa’da Otuz Yıl Savaşları sonunda yapılan 1648 Vestfalya Barışı hem modern uluslararası ilişkilerin doğuşu hem de modern diplomasinin kurum-sallaşarak gelişmesinin başlangıcı olmuştur.

Vestfalya Barışı ile Avrupa’da Birinci Dünya Savaşı’na kadar sürecek olan güç dengesi sistemi ortaya çık-mıştır.

Diplomasinin Gelişimi

Devletlerin güçlerinin birbirine denk, ittifakların esnek ve ulusal çıkar odaklı olduğu bu sistemde diplomasi, savaştan daha kolay bir anlaşma yöntemi olarak belirmiştir.

Böylelikle savaşlar artık diplomasinin çaresiz kaldığı yerde devreye girmeye başlamıştır.

Vestfalya Barışı aynı zamanda çok taraflı diplomasinin bir örneği olan konferans diplomasisinin öncü uygulamasıdır.

Diplomasinin Gelişimi

1815 Viyana Kongresi Napolyon Savaşlarından sonra Avrupa’da güç dengesi sistemini Avrupa Uyumu adıyla yeniden tesisi etmiş ve 1900’lere kadar bu sistem sağlıklı olarak işlemiştir. Viyana Kongresi aynı zamanda Avrupa’daki konferans diplomasinin en kurumsallaşmış halini oluşturmuştur.

Öte yandan, Osmanlı İmparatorluğu III. Selim dönemine kadar Avrupa’da ortaya çıkan diplomatik teamüllere uymamış ve kendi kurallarına göre hareket etmiştir.

Osmanlı Devleti ilk daimi büyükelçiliğini 1793 yılında Londra’ya açmış ve bunu Paris, Viyana ve Berlin’e açılan temsilcilikler takip etmiştir.

Diplomasinin Gelişimi

Birinci Dünya Savaşı Avrupa’daki güç dengesi sistemine son vermiştir.

İki savaş arası dönem, çok kutupluluktan iki kutupluluğa geçiş sürecinde daha önce esnek ittifakların, katı ve istikrarlı ittifaklara dönüşmesi ve savaşların da teknolojinin gelişmesinin etkisiyle çok daha yıkıcı hale geldiği dönem olmuştur.

İki savaş arası dönem ayrıca farklı ideolojik yaklaşımların hem uluslararası sisteme hem de diplomasi diline girmesine yol açmıştır

Diplomasinin Gelişimi

İkinci Dünya Savaşı’nın sonu aslında çok taraflı diplomasinin gelişip yaygınlaşmasına zemin hazırladı.

Ancak 1947 yılından itibaren Soğuk Savaş olarak da adlandırılan ABD ve Sovyetler Birliği liderliğinde iki kutuplu bir sistemin ortaya çıkması, diplomasinin yapısını ve usullerini etkiledi.

Diplomasinin Kurumları (Dışişleri Bakanlığı)

Devletlerin dış politikalarının yürütülmesinde birinci derece sorumlu kurumlar dışişleri bakanlıklarıdır. Modem diplomasinin gelişmesiyle birlikte ilk bakanlık 17. Yüzyılda Fransa’da kurulmuş ve 19. Yüzyıl içerisinde Avrupa ülkelerinin yanı sıra, Osmanlı İmparatorluğu, Çin ve Japonya gibi devletler dışişleri bakanlıkları kurmuşlardır.

Diplomasinin Kurumları (Dışişleri Bakanlığı)

Dışişleri bakanlığının görevleri:

Dış temsilcilikleri personel ve politika olarak desteklemek

Ülkedeki yabancı temsilciler ve diplomatlarla ilgilenmek

Politika tavsiyeleri vermek ve uygulamasında yer almak

Kamu diplomasisi ve ülkenin dış politikasına halk desteğinin arttırılmasına çalışmak

olarak tanımlanabilir.

Diplomasinin Kurumları (Büyükelçilik)

Büyükelçilik;

Bir ülkenin diğer ülkelerde kendisini temsil ettirmek amacıyla açtığı diplomatik misyonlara denir.

Başında bir büyükelçi ile birlikte daha az kıdemli diplomatlar ve konularına göre ilgili diğer bakanlıkların ve resmi kuramların temsilcileri de bulunur.

Diplomasinin Kurumları (Başkonsoslosluk)

Başkonsolosluk;

Temsil ettiği ülkenin vatandaşlarının bulunduğu ülkedeki resmi işlemlerini takip eden makamdır. Ayrıca diğer ülke vatandaşlarının vize vb. konulardaki işlemlerini yürütür.

Kurumun başında genelde kariyer diplomatı olan bir başkonsolos bulunur.

Bir ülkede sadece büyükelçilik varsa onunla aynı misyonda faaliyet gösterir.

Ancak bir ülkenin diğer bir ülke ile çok yoğun ilişkileri var ve/veya orada çok sayıda vatandaşı yaşıyorsa başka şehirlere başkonsolosluk açma yoluna gidilebilir.

Diplomasinin Kurumları

Büyükelçilik ve başkonsolosluktaki binalar, araç ve evraklar ile burada çalışan diplomatik personelin kısaca dokunulmazlık denen ayrıcalık ve muafiyetleri 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ile düzenlenmiştir.

Diplomasi Türleri (İkili Diplomasi)

İkili Diplomasi:

İki devlet arasında karşılıklı olarak yürütülen her türlü temasa verilen addır.

Diplomasinin en klasik yürütme şeklidir.

Diplomasi Türleri (İkili Diplomasi)

Devlet ve hükümet başkanlarından en düşük düzeyli her türlü resmi ziyarete kadar geliştirilen temaslar ikili diplomasinin birer örneğidir.

Ayrıca bir ülkedeki büyükelçilik ile ev sahibi ülkenin dışişleri bakanlığı arasındaki her türlü temas ikili diplomasinin bir parçasıdır.

İki devletin yetkililerinin üçüncü ülkeler ile uluslararası örgütlerde yaptığı sadece kendilerinin yer aldığı ikili temaslar da bu kapsamdadır.

Diplomasi Türleri (Çok Taraflı Diplomasi)

Çok Taraflı Diplomasi:

En az üç devletin aynı anda yürüttükleri faaliyet veya ilişkilere denir.

20. Yüzyılla birlikte çok taraflı diplomasi uluslararası ilişkilerin vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

Çok taraflı diplomasi, modem uluslararası ilişkiler sisteminde artan etkileşimin bir göstergesidir

Diplomasi Türleri (Zirve Diplomasisi)

Zirve Diplomasisi:

Çok taraflı diplomasinin bir diğer mecrası, devlet ve/veya hükümet başkanlarının bir araya geldiği zirve diplomasisidir.

Liderler zirvesinde çok taraflı müzakerelerin yanında ikili görüşmeler de yapılır.

Zirveler üç gruba ayrılır.

Düzenli zirveler (genelde uluslararası örgütlerin ve uluslararası forumların çatısında olur.)

Ad hoc zirveler (bir sorun/konunun tartışılması için belli bir süre içerisinde yapılan ve sürekliliği olmayan toplantılardır.)

Fikir teatisi zirvesi (diğer tarafların konuyla ilgili tutumunun belirlenmesi, bilgi değişimi ve bir konuda daha kapsamlı müzakerelerin başlamasına ivme kazandırma için yapılabilir.)

Diplomasi Türleri (Arabuluculuk)

Arabuluculuk:

Arabuluculuk, anlaşmazlıkların çözümünü kolaylaştırmak maksadıyla yürütülen özel bir müzakere tekniğidir.

Bu tür bir müzakere genellikle çatışmanın/anlaşmazlığın doğrudan bir parçası olmayan üçüncü taraflarca yürütülür.

Diplomasi Türleri (Kamu Diplomasisi)

Kamu Diplomasisi:

Ulusal veya uluslararası kamuoyunun anlaşılması, bilgilendirilmesi ve etkilenmesi faaliyetlerinin tümüne verilen addır.

Kamu diplomasisinde karşılıklı etkileşim ve ikna etme ön planda olduğu için tek taraflı yapılan propagandadan farklıdır.

Kamu diplomasisinde değer merkezli ve işbirliğine dayalı olarak çok sayıda paydaşla birlikte hareket etme düşüncesi yatmaktadır.

Diplomasi Türleri (Kamu Diplomasisi)

Kamu diplomasisinde çok taraflı, müzakereciye yatay bir ilişki vardır.

Eğer tek taraflı, buyurgan ve yukarıdan aşağıya bir etkileşim öne çıkarsa, zaten başarısız bir kamu diplomasisi var demektir.

Kamu diplomasisinde dışişleri bakanlığı gibi devlet ku-ruluşlarının yanında sivil toplum kuruluşları (STK), düşünce kuruluşları, üniversiteler, medya, sanatçılar, işadamları girişimleri ön plana çıkar.

Diplomasi Türleri (Sivil Diplomasi)

Sivil Diplomasi:

İngilizce literatürde track-two diplomacy olarak adlandırılan sivil diplomasi, resmi diplomasinin dışındaki kamu diplomasisi aktörleriyle gerçekleştirilir.

Sivil diplomasi aralarında doğrudan müzakereler bulunmayan sorunlu devletler arasında diyalog başlatmak veya başlayan diyalogu sağlamlaştırmak için yaygın olarak kullanılır.

Düşünce kuruluşları ve akademisyenlerin devletlerin resmi politikalarından farklı olarak bağımsız bir şekilde sorunları müzakere etmeleri, hem sorunun boyutlarının anlaşılmasına hem de tarafların esneklik payının ölçülmesine yardımcı olur.

1. 1815 Viyana Kongresinin diplomasinin gelişimi açısından önemini açıklayınız. 2. Arabulucu ile kolaylaştırıcı arasındaki farklar nelerdir? 3. Az gelişmiş ülkelerin diplomasi yapma özelliklerini açıklayınız. 4. Uluslararası örgütlerin diplomasiye yaptığı katkılar nelerdir? 5. Kamu diplomasisi ile propaganda arasındaki farklar nelerdir? 6. Osmanlı Devleti’nde diplomasi kumrularının ortaya çıkışını anlatınız. 7. ideolojilerin diplomasiye etkisini tartışınız. 8. Soğuk Savaş diplomasisinin özelliklerini açıklayınız. 9. Zirve diplomasisi türlerini açıklayınız. 10. Büyükelçilik ile Başkonsolosluğun görev alanları nelerdir?

Ek Okuma Önerileri

Tayyar Arı, Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika, “Dördüncü Bölüm: Diplomasi”, Bursa: Mkm Yayıncılık, 2008, ss. 340-390. Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul, Alkım Yayınevi, 2002. Temel İskit, Diplomasi: Tarihi, Teorisi, Kurumlan ve Uygulaması, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007. İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları, 1995. Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk Dersleri III. Kitap, “Konsolosluk İlişkileri”, Ankara: Turhan Kitapevi, 1994, ss. 126-143. Oral Sander, Siyasi Tarih: İlkçağlardan I918’e, Ankara: İmge Yayınevi, 2003. Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul, 2014