Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi

5/23/2018 Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi

SLOBOMIR P UNIVERZITETPRAVNI FAKULTETODJELJENJE DOBOJ

Diplomski rad

DIPLOMATSKI IMUNITET

Student: Mentor:Dejan Stankovi, prof. dr Rodoljub Etinskibroj indeksa: 9/04

Doboj, 2008.


2

SADRAJ

1.Uvod 32.Izvori 43.Sudski imunitet drave imenovanja 6

4.Pravni osnov diplomatskog imuniteta 85.Privilegije i imuniteti diplomatske misije 115.1.Nepovredivost prostorija diplomatske misije 115.2.Zatita arhive i dokumenata 165.3.Vozila misije imaju imunitet 185.4.Nepovredivost rezidencije 19

6.Privilegije i imuniteti koji se odnose na rad misije 206.1.Sloboda komuniciranja (optenja) 206.2.Diplomatska valiza 22

7.Privilegije i imuniteti koji se odnose na lanove diplomatske misije 247.1.Nepovredivost linosti diplomatskog agenta 24

7.2.Imunitet od jurisdikcije 287.3.Sloboda kretanja 33

8.Osobe koje osim diplomata imaju pravo na imunitete i privilegije 349.Privilegije i imuniteti za dravljane drave prijema ili osobe koje su u njoj rezidentne 3810.Period u kome vae diplomatske privilegije i imuniteti 3911.Odricanje od diplomatskog imuniteta 4112.Imuniteti i privilegije misija i njenih lanova pri meunarodnim organizacijama injihovih slubenika 4313.Zakljuak 4914.Literatura 50


3

1.UVOD

Diplomatsko pravo je sastavni dio meunarodnog javnog prava i sadri pravila meu-narodnog prava koja reguliu odnose u meunarodnoj zajednici, prije svega odnose izmeudrava, odnose izmeu drava i meunarodnih organizacija i odnose izmeu i u okviru samih

meunarodnih organizacija. Nastajanjem drava i neke vrste meunarodne zajednice, odnosnosvijesti o meusobnim odnosima tih drava nastaje i diplomatsko pravo. Istorijat diplo-matskog prava nije tako dug kao to je istorijat diplomatije, odnosno diplomatskih odnosa,koji poinju od prvih ljudskih zajednica, davno prije obrazovanja drave u savremenomsmislu rijei. Dakle, postojali su i prije ustanovljenja drave u savremenom smislu rijeiizaslanici plemena i pojedinih zajednica, pa i pravila o vrenju njihovih poslova. Od kadaistorija pamti i zapisuje odnose izmeu drutvenih grupa, postoji u izvjesnoj mjeri i obliku,iako vrlo primitivna, i njihova diplomatija, njeni glasnici i posrednici. Oni su uvijek bilinepovredivi i uivali su privilegije, optu zatitu i potovanje. Skoro svi stari narodi su imalineku vrstu glasnika za pregovore o raznim vrstama udruivanja, za pregovore o miru, ali i zaobjavu rata. Ve u antikom periodu se pojavljuje svijest o neophodnoj nepovredivosti

poslanika i pregovaraa, tako da se pojavljuju i prva pravila o tome i smatralo se da je linabezbjednost tih ljudi osnovni preduslov za izvrenje njihovih zadataka. Polazilo se odstanovita da su diplomate svete linosti (sancti habentur legati). Ovakvo shvatanje o po-sebnom poloaju diplomatskih predstavnika nije se ni kasnije izmijenilo u svojoj osnovi.Otuda postoji obaveza drave prijema da diplomatskom predstavniku drave imenovanjaprui posebnu zatitu.1

Izraz diplomatija potie od grke rijei diploma presaviti, a u svom osnovnom iprvobitnom smislu oznaavala je akt suverena, ispravu presavijenu nadvoje kojom je straniposlanik dokazivao da istupa u ime i za raun suverena koji ga alje, dakle ovlaenje ilipunomoje.2 U Rimskoj imperiji rije diploma oznaavala je da neka osoba ima odreenistatus ili uiva neke privilegije. Ona je oznaavala i slubene putne dokumente koji su sluiliza putovanje putevima Imperije.3

Diplomatija se moe shvatiti u irem i uem smislu. U irem smislu, shvata se kaodruga rijeza svaku vrstu mirnog odravanja odnosa meu nacijama. U uem smislu, to jeprofesija onih koji se bave vanjskim poslovima jedne drave.

Diplomatija je iri pojam od diplomatskog prava, jer mnogi pisci je shvataju kaonauku i vjetinu istovremeno. Diplomatija je nauka jer spada u meunarodno javno pravo ibavi se poznavanjem pravnih odnosa izmeu drava, utvrivanjem meunarodnih ugovora,konvencija, sporazuma i tome slino. Diplomatija je i vjetina, jer pretpostavlja sposobnostureivanja, upravljanja i praenja politikih poslova u inostranstvu, na osnovu tradicije,obiaja, formalnosti, celihodnosti, navike i naroito interesa.4

Diplomatski odnosi su regulisani pravom iz istog razloga iz koga su regulisane i drugeoblasti ljudskih aktivnosti, dakle, iz opteprihvaene injenice da se jedino na taj nain moeosigurati odgovarajue ponaanje. Uspostavljanje diplomatskog prava je zasnovano na eljidrava da se njihovi diplomatski odnosi zasnivaju na stabilnoj i ureenoj osnovi. Pravnoregulisanje odnosa meu suverenim dravama koje potencijalno mogu doi u sukobe dajeosjeanje sigurnosti.

Jedan od iskonskih principa meunarodnog prava od fundamentalnog znaaja za nor-malno odravanje veza i odnosa meu dravama jeste neprikosnovenost diplomatskih pred-stavnika.

1Dr ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd 2006. godine, str. 355.2Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 123.3Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 66.4Dr ore N. Lopii, op. cit. str. 80.


4

Pojmovi diplomatski imunitet i diplomatske privilegije se uzajamno prepliu i teko ihje u potpunosti razdvojiti. Diplomatski imunitet i privilegije predstavljaju skup povlastica kojemeunarodno pravo priznaje diplomatskim predstavnicima radi neometanog vrenja funkcijediplomatske misije. Ustanova diplomatskog imuniteta vue svoj korijen iz pradavnog obiajanepovredivosti linosti stranog poslanika. Otuda, diplomatski predstavnik ne moe biti

podvrgnut hapenju ili pritvoru i osloboen je svake krivine, graanske i upravne jurisdikcijedrave kod koje akreditovan. Ista se prava priznaju i lanovima njegove porodice. Admi-nistrativno i tehnko osoblje diplomatske misije uiva imunitete prilikom obavljanja slu-benih dunosti.

Pod imunitetima se podrazumijeva u prvom redu osloboenje, odnosno izuzee u me-unarodnom pravu u konkretnom sluaju od jurisdikcije organa drave prijema. Diplomatskeprivilegije, odnosno povlastice se sastoje u oslobaanju diplomatskog predstavnika plaanjasvih poreskih, carinskih i drugih finansijskih dabina, predvienih unutranjim propisimadrave prijema. To su razne pogodnosti koje se daju diplomatskim misijama i njihovomosoblju u dravi prijema. U irem smislu posmatrano, i imuniteti su jedna vrsta privilegija,mada povlaeni poloaj diplomatske misije i njenog osoblja proizlazi iz prava na izuzee od

domae jurisdikcije. Prema nekim autorima pojam imunitet je mnogo ui od pojma privi-legije.

U teoriji se istie da se diplomatski imuniteti daju po pravilima meunarodnog prava ioni pogaaju i dotiu suverenost drave prijema, dok privilegije veim dijelom zavise odunutranjeg prava drave prijema. Prema nekim autorima, privilegije zavise uglavnom oddrave koja ih daje, a za druge autore imuniteti i privilegije su ekvivalentni i po ivaju nameunarodnom pravu. Beka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961. godine, koja jenajvaniji akt koji regulie pitanje privilegija i imuniteta, podrava kompromisno rjeenje upogledu pomenutih razlika imajui u vidu njihov osnov i domet. Razlika izmeu privilegija iimuniteta je u tome to privilegije imaju osnov u meunarodnom pravu, to je i sluaj sanajveim, ali ipak ne i svim privilegijama. Ostale privilegije zavise od unutranjeg zakono-davstva drave prijema, nisu obavezne i vie su izraz kurtoazije. U teoriji se odomaio izrazprivilegije i imuniteti po kojima se podrazumijeva sistem mjera kojima se obezbjeujezatien poloaj organa diplomatskog optenja i diplomatske misije kao cjeline.

Privilegije i imuniteti su ustvari derogacija primjene zakona i propisa drave prijema,pod koje diplomatski predstavnici poptuno ne potpadaju. S druge strane zabranjena je svakazloupotreba privilegije i imuniteta diplomatskih predstavnika, pa su oni obavezni potovatizakone i propise drave prijema i ne mijeati se u unutranje poslove te drave.

Cilj diplomatskih privilegija i imuniteta jeste da se obezbjedi uspjeno izvrenjefunkcija diplomatskih misija, a ne da se daje prednost pojedincima. To nisu lina prava zati-enih pojedinaca, nego je to pravo drave da od druge drave zahtjeva odreeno ponaanje

prema osoblju svoje diplomatske misije. lan diplomatske misije se i ne moe sam odreinekih privilegija, a posebno ne imuniteta. To moe uiniti samo drava koja ga je imenovala ibez njegove saglasnosti.5

2.IZVORI

Diplomatsko pravo je sastavni dio meunarodnog javnog prava. Ono sadri pravilameunarodnog prava koja se tiu odnosa u meunorodnoj zajednici, prije svega odnosa izme-u drava kao osnovnih subjekata meunarodnog prava, ali i odnosa izmeu drava i meu-narodnih organizacija, kao i odnosa izmeu i u okviru samih meunarodnih organizacija.6

5Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine, str. 126.6Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 11.


5

Izvore diplomatskog prava treba razmatrati u okviru konteksta izvora meunarodnogjavnog prva imajui u vidu da je diplomatsko pravo dio meunarodnog javno prava.

lan 38. Statuta Meunarodnog suda pravde razlikuje glavne i pomone izvore meu-narodnog javnog prava. Glavni izvori su:

-meunarodne konvencije (opte ili posebne) koje predstavljaju pravila izriito priz-

nata od strane drava u sporu;-meunarodni biaj, kao dokaz opte prakse koja je prihvaena kao pravo;-opta pravna naela koja priznaju prosveeni narodi.Pomoni izvori su sudske odluke i doktrina najpoznatijih strunjaka i oni slue dokazi-

vanju postojanja ili znaenja meunarodnih pravnih pravila, to znai da nemaju karakterautonomnih izvora prava.

Izvori se primjenjuju ovim redoslijedom. Prvo se primjenjuju ugovori ako postoje iako mogu da se primjene. Ako ugovora nema, primjenjuju se obiajna pravna pravila, a zatimopta pravna pravila. Izvori meunarodnog javnog prava su i obavezujue odluke meu-narodnih organizacija. Jednostrani pravni akti drava mogu da budu izvori meunarodnog

javnog prava. Ovi akti mogu da budu elementi u procesu stvaranja obiajnog meunarodnog

pravila, ali ne i zaseban pravni izvor meunarodnog prava. Jednostranim aktima drava se nemoe stvoriti novo pravilo meunarodnog prava.7

Beka konvencija o diplomatskim odnosima, donesena u Beu 1961. godine, iKonvencija o specijalnim misijama (kojom je dopunjena prethodno navedena Konvencija),koju je usvojila Generalna skuptina UN 1969. godine ureuju bilateralne diplomatskeodnose. Beka konvencija o diplomatskim odnosima regulie detalje statusa permanentnihdiplomatskih misija i diplomatskih agenata koji su razmijenjeni izmeu drava. Ova Kon-vencija pokriva oblasti kao to su diplomatski odnosi izmeu drava, uloga i status diplomatei diplomatske misije, pitanje diplomatskih privilegija i imuniteta, kao i voenje odnosa odnjihovog uspostavljanja do njihovog prekida. Beka konvencija o diplomatskim odnosima jepredstavljala kodifikaciju postojeih pravila, kao i uvoenje novih pravila koja su bilaprihvatljiva veini drava. Konvencija je usvojena na Konferenciji Ujedinjenih nacija odiplomatskim odnosima i imunitetima, odranoj u Beu od 2. marta do 14. aprila 1961.godine, a stupila je na snagu 24. aprila 1964. godine. Iako je u poetku imala radni naziv Kon-vencija o diplomatskim privilegijama i imunitetima, diplomatske privilegije i imuniteti u Kon-venciji nisu direktno definisani nego su dati u nizu lanova Konvencije: osoba diplomate jenepovrediva i drava kod koje se akredituje ima obavezu da titi svakog diplomatu od napadana njegovu linost, njegovu slobodu i ast (lan 29.), drava koja akredituje ne moe uhapsiti,niti zatvoriti osobu sa diplomatskim statusom (lan 31.), diplomatski predstavnik ne moe bitiprisiljen na svjedoenje (lan 31.), diplomata je osloboen od poreza (lan 34.), carina icarinske kontrole (lan 36.).8

Beka konvecija o predstavljanju drava u njihovim odnosima sa meunarodnimorganizacijama univerzalnog karaktera (donesena u Beu 1975. godine) ureuje multilateralnediplomatske odnose. Posebna pitanja su regulisana posebnim ugovorima. Ovim konvencijamatreba dodati i sledee: Konvencija o privilegijama i imunitetima Ujedinjenih nacija koju jeusvojila Generalna skuptina Ujedinjenih nacija 1946. godine. Konvencija o privilegijama iimunitetima specijalizovanih agencija, koju je potvrdila Generalna skuptina UN 1947.;Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina protiv meunarodno zatienih osoba, uklju-ujui diplomatske zastupnike, koju je usvojila Generalna skuptina UN 1973. godine.9Mnogi autori navedene konvencije nazivaju savremenim corpusom diplomaticusom, kojiodraava postojei status diplomatskih, specijalnih i stalnih misija i krunie vjekovna nasto-

7Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006. godine, str. 13.8Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 136.9Rodoljub Etinski, op. cit. str. 337.


6

janja drava da obezbjede normalan razvoj meudravnih odnosa i punu zatitu predstavnikadrava i meunarodnih organizacija s ciljem omoguavanja neometanog vrenja svoje funk-cije, a ne ostvarenja linih pogodnosti i interesa.10

Bilo je pokuaja i prije donoenja Beke konvencije o diplomatskim odnosima da sereguliu ova pitanja, ali su oni ostali nekompletni bilo u pogledu rezultata, bilo u pogledu

podruja. Na Bekom kongresu, 1815. godine, usvojena su pravila o rangu i pravu prvenstvameu diplomatama, koja su kodifikovana i Protokolom konferencije iz Ahena 1818. godine.Drave lanice este interamerike konferencije u Havani sporazumjele su se 1928. godine upogledu Konvencije o pravnom poloaju diplomata u svojim zemljama.

Poto meunarodno pravo nije precedentno pravo, odluka Meunarodnog suda imaobaveznu snagu samo prema strankama u sporu i u odnosu na taj poseban sluaj. Ona neobavezuje formalno druge drave u istovjetnim situacijama. U svojoj dosadanjoj praksi,Meunarodni sud se veoma rijetko pozivao na doktrinu. inio je to samo izuzetno u slua-

jevima kada je kod pojedinih teoretiara nailazio na temeljitu naunu analizu i obradu nekogpravila. Sud se poziva na sudsku prasku i doktrinu na opti nain. On ne kae na koje sekonkretno sudske presude poziva veto ini upuujui uopte na sudske presude.

3.SUDSKI IMUNITET DRAVE IMENOVANJA

Treba praviti razliku izmeu sudskog imuniteta drave imenovanja od imuniteta diplo-matskih predstavnika. S obzirom na to da misija nije posebno pravno lice ona nema sudskiimunitet. Ona je organ drave imenovanja i akte ne vri u svoje ime veu ime te drave, pa ese u sluaju eventualnog spora na njeno mjesto supstituisati drava. Takav spor, kao i pret-hodno pitanje da li je tuba u konkretnom sluaju dopustiva, e se rjeavati ne u skladu sa di-plomatskim pravom nego saglasno meunarodnim pravilima o imunitetima drava. Iz tihrazloga Beka konvencija o diplomatskim odnosima ne govori o sudskom imunitetu diplo-matske misije, veo sudskom imunitetu diplomatskih predstavnika, odnosno lanova misije.Savremena je tendencija da se sudski imunitet stranih drava sve vie suava.11Diplomatskopredstavnitvo preduzima uglavnom tri vrste radnji. Prvu grupu ine radnje koje misijapreduzima kao organ spoljnih odnosa drave odailjanja u sklopu svojih slubenih funkcija.Misija obavlja pregovore, razgovore, daje note, izjave, zvanino istupa u ime i za raundrave imenovanja na planu primjene meunarodnog prava. Ovo se odvija unutar meu-narodnopravnog poretka i ako doe do nekog prekraja prava, rijeje o meunarodnom pravui meunarodnoj odgovornosti to ne spada u nadlenost sudova drave prijema. Ovo pitanjese moe rijeiti diplomatskim putem, meunarodnom arbitraom ili pred meunarodnomsudskom instancom kao to je Meunarodni sud pravde (International Court of Justice).

Takoe, diplomatska misija preduzima akte iz oblasti prava drave odailjanja(odluuje o statusu slubenika, preduzima discliplinske mjere...). Ni ovdje sud drave prijemane moe rjeavati spor izmeu njenog slubenika i misije, jer je apsloutno nenadlean nedostaje mu tzv. stvarna nadlenost. Ni u jednom od ova dva sluaja se ne postavlja pitanjeimuniteta, jer sudovi drave prijema ne mogu ni po kakvom pravnom osnovu o sporovima tevrste uopte raspravljati.

Budui da se svakodnevni ivot diplomatske misije i njenih slubenika odvija u stranojdravi, misija je jednostavno prinuena da preduzima odreene pravne radnje u sklopuunutranjeg pravnog poretka drave kod koje se akredituje (razni pravni poslovi oko kupovineautomobila, namjetaja, kancelarijskog materijala, zakup zgrada, razne nabavke, sklapanjeugovora o koritenju PTT usluga, saobraajne nesree, naknade teta...). To su sve pri-

10Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 118.11Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 118.


7

vatnopravni odnosi izmeu misije i fizikih ili pravnih lica drave prijema i ako doe dospora, nadleni su sudovi zemlje prijema. U takvim sluajevima se postavlja pitanje kada i ukojim sluajevima misija, odnosno strana drava, moe biti tuena pred sudom zemlje pri-

jema, a kada se tuba mora odbaciti zbog pravila o imunitetima strane drave. Ta rjeenja surazliita u raznim zakonodavstvima, to zavisi i od prirode pravnog posla, odnosno akta o

kojem je rijei od ciljeva koji se njima postiu.Sudovi svih drava do Prvog svjetskog rata su u svojoj praksi primjenjivali princippunog sudskog imuniteta strane drave saglasno naelu rimskog prava par in parem nonhabet iurusdictionem (jednak jednakome ne moe suditi).

Ovo se shvatanje zasnivalo na shvatanju da svaki dravni slubenik preduzima radnjeu ime drave koju zastupa. Akt diplomate je u stvari akt drave koja ga je akreditovala. Otudase nije ni mogue sporiti zbog nekog akta misije jer je strana drava pokrivena imunitetom uodnosu na sudstvo druge zemlje. Na osnovu ovoga, naravno, ne treba izvui zakljuak da supotraivanja privatnih lica ili neke tete koje su pretrpjeli od strane misije ostajala neispla-ena, odnosno bez obeteenja. Ako se ne bi mogao sporazumjeti sa misijom, domaigraanin bi u vanparninom ili drugom postupku, saglasno domaem zakonodavstvu, dokazao

svoje pravo, a onda bi njegova drava, diplomatskim putem, rijeila spor sa misijom, odnosnodravom. Teorija apsolutnog imuniteta drave se najvie zadrala u SAD i Velikoj Britaniji.Meutim, mnoge, posebno evropskokontinentalne drave su davno poele, pod uticajembelgijske i posebno italijanske sudske prakse, naputati teoriju apsolutnog imuniteta drava.Princip sudskog imuniteta je relativizovan, s tim to postoji stalna i uporna tendencija nadaljem ograniavanju njegovog domaaja. ak je i u SAD i Velikoj Britaniji dolo prijenekoliko decenija do ozbiljnih promjena i revizije stanovita o apsolutnom suverenitetu stranedrave. Sudska praksa je poela da razlikuje akte misije koji imaju slubeni karakter (akti deiure imperii) od onih koji nisu te prirode vesu komercijalnog karaktera (akti de iure gestionisili de iure privatii), priznavajui imunitet samo za one prve. ak je i ameriki Stejt Depart-ment javno obznanio 1952. godine da nee vie podravati stav da strana drava ima imunitetu sluajevima kada uestvuje u komercijalnim poslovima, odnosno u aktima iure gestionis, stim to e imunitet strane drave i dalje biti garantovan za akte iure imperii. Istu praksu jepoela primjenjivati i Velika Britanija od pedesetih godina prolog vijeka.Kriterijumi prema kojima treba razlikovati ove vrste akata su relativni i to razlikovanje jezadatak suda u svakom konkretnom sluaju. Pri razlikovanju se koriste dva elementa: prirodasamog akta i ciljevi koji se datim ponaanjem ele postii. Koliko je nejasna granica izmeuakata slubenog i akata komercijalnog karaktera najbolje pokazuje sudska praksa sudovarazliitih drava (npr. italijanski sudovi su ugovor o snabdjevanju oruanih snaga proglasiliaktom privatnopravne prirode, a sudovi SAD i francuske su ovu vrstu ugovora tretirali kaoakte slubenog karaktera). Imajui u vidu i ovakve razlike u tumaenju, ipak, se moe

zakljuiti da je meunarodna sudska praksa prilino ujednaena.Spor koji je nastao usljed djelovanja misije i u kome imunitet drave nije prihvaenodvija se neto drugaije od obinog spora protiv nekog pravnog lica, a i tok postupkapokazuje opravdanost nepriznavanja sudskih imuniteta misiji. Tuena strana je drava, a nemisija. Spor vodi javni pravobranilac tuene zemlje (attorney general), tuba i ostali spisi sedostavaljaju diplomatskim putem pravobraniocu. Nakon poetka postupka, strana dravanema vie nikakva posebna prava pred domaim sudom zemlje prijema veje stranka kao ibilo ko drugi. Meutim, ak ni po pravnosnanosti presude prostorije misije, zgrada i pokret-nosti u njima ne mogu biti predmet izvrenja, usljed imuniteta koji su priznati Bekom kon-vencijom o diplomatskim odnosima.

Bez obzira na postojanje sudskog imuniteta drava, domai dravljani e moi

ostvariti svoja prava u situaciji kada je do nekog potraivanja dolo usljed akta u pogledukoga drava uiva sudski imunitet. Na primjer, ako je zgrada predstavnitva uzeta pod zakup


8

od privatnog lica, a zakupnina nije plaena iz bilo kog razloga. Naizgled ugovor o zakupu dje-luje kao da je rijeo aktu de iure gestionis. Meutim, sa aspekta misije gledano, zgradu jezakupila misija u slubene svrhe i to se nje tie radi se o aktu de iure imperii za koji dravauiva sudski imunitet. U ovakvim sluajevima bi se, najprije, radilo o docnji, nego o odbijanjuda se dug isplati. Ponekad, diplomatska misija ne moe iz administrativnih ili drugih razloga

ispuniti svoje obaveze iz oblasti privatnog prava, a ne zato to to neko nee ili to nemanovca. U takvom sluaju pravno lice e se obratiti vlastitom ministarstvu spoljnih poslova dabi se ovaj problem rijeio. S druge strane, u veini zemalja zakonodavstvo doputa da sediplomatsko predstavnitvo unaprijed odrekne imuniteta i dobrovoljno pristane da se sporrijei pred sudom, ako bi u tom sporu inae vailo naelo imuniteta drave. Ako bi se utakvom sluaju drava naknadno pozvala na sudski imunitet, ono ne bi bilo prihvaeno. Akonita od ovoga ne bude uinjeno, odnosno ako misija odbije da plati svoj dug ili uini netoto bi bila duna, a titi je sudski imunitet drave, pojedincu ostaje mogunost da se obratisudu drave odailjanja, gdje nema nikakvih imuniteta. Ipak, vrlo je rijetka mogunost dadoe do ovakvih sporova izmeu strane drave i pojedinaca. To je za svaku dravu neprijatnasituacija. Drava kod koje se akredituje e uiniti sve da ne doe do ovakvog spora, jer je to

neprijatno za nju iz politikih razloga. Ona e u najveem broju sluajeva radije platiti negodopusiti da spor ne ide pred sud, ak i kad pojedinac nije sasvim u pravu.

Za razliku od imuniteta strane drave pred sudovima, koji nije apsolutan, moe sekonstatovati da postoji stav sudova u veini savremenih drava da strana drava uiva potpuniimunitet od izvrenja sudske odluke, iako u praksi nekih drava postoje izuzeci. Princip je daministarstvo pravosua rjeava sva sporna pitanja u vezi sa izvrenjem sudske presude protivstrane drave i da bez odobrenja tog resora izvrenje ni u kom sluaju nije mogue.

Jo uvijek nije meunarodnopravno ureeno pitanje odgovornosti drave, odnosnosudskog imuniteta. Komisija UN za meunarodno pravo se decenijama bavi ovim pitanjem,ali ono jo nije stiglo do stepena kodifikacije. Najozbiljniji pokuaji ureivanja ovog pitanjasu pokuaji ove komisije i Harvardskog instituta koji je 1932. godine i pripremio tekst oodgovornosti drava. Grupa uglednih naunika iz ruske federacije je napravila jedan nacrt oodgovornosti drava, koji nije potvren od drava da bi postao obavezan dokument umeunarodnom pravu.

U naoj sudskoj praksi se nisu esto deavali sluajevi tubi protiv stranih drava, alise na osnovu nekoliko odluka naih sudova u sporovima protiv stranih diplomatskih predstav-nitava potovao puni sudski imunitet strane drave.

4.PRAVNI OSNOV DIPLOMATSKOG IMUNITETA

Postoje tri teorije (doktrine) o diplomatskim privilegijama i imunitetima: teorijaeksteritorijalnosti, predstavljanja i funkcionalna teorija. Teorijaeksteritorijalnosti tvrdi da suprostorije misije dio teritorije drave odailjanja i polazi od injenice da diplomata i uinostranstvu ostaje slubenik svoje zemlje iz ega proizilazi pravni zahtjev, koji se temelji napravnoj fikciji, da se prema diplomati treba tako postupati kao da on nije ne teritoriji dravekod koje se akredituje. Ova torija, koja se primjenjuje od 16. vijeka, proistie iz uenjaklasine kole meunarodnog prava koja je pravni osnov diplomatskog imuniteta definisalana osnovu fikcije eksteritorijalnosti. Prema ovim shvatanjima, koje je teoriski razradio HugoGrocijus (u svojoj knjizi De Iure Belli ac Pacis), vlada kada boravi u inostranstvu nalazi seextra territorium, dakle, pravno van zemlje u kojoj fiziki boravi. Budui da ambasadoripredstavljaju linost vladara, to se i oni uzimaju kao fikcije, kao da su van teritorije one sile

kod koje vre svoje funkcije, i podlijeu jedino zakonima svoje zemlje. Prema ovoj teoriji,pravni status diplomatskih predstavnika bio je najtjenje vezan za linost vladara, a ovaj je


9

smatran personifikacijom drave (Drava, to sam ja). Parcela sa zgradom ambasade jesmatrana kao fiktivni dio dravne teritorije, odnosno produetak teritorije drave slanja, aaktivnosti koje se u njoj obavljaju tretiraju se kao da su obavljene na teritoriji drave slanja.Ova teorija opravdava nepovredivost linosti diplomate, nepovredivost prostorija misije, kao irezidencije ambasadora. Meutim, ona je u sukobu sa zahtjevom da je diplomat duan

potovati zakone zemlje u kojoj se akredituje. Ukoliko bi on u potpunosti bio eksteritorijalan,smatralo bi se da se ne nalazi na teritoriji drave u kojoj ti zakoni vae, nego ne teritorijisvoje drave, pa je nelogino da mora potovati zakone zemlje prijema. este povrede eksteri-torijalnosti u praksi doprinose da se princip eksteritorijalnosti esto potvruje kao pravnafikcija: provala kulturnih revolucionara u britansku ambasadu u Pekingu, zaposjedanjebelgijske i portugalske ambasade u Kinasi, povreda kineske ambasade u Pragu od sovjetskeambasade. Ova teorija nema danas veliki znaaj i ne uzima se kao relevantna za definisanjediplomatskog imuniteta i privilegija. Meutim, sama rije eksteritorijalnost je zadrana udiplomatskom pravu i tim pojmom se obuhvata skup imuniteta koje uivaju diplomatskipredstavnici.

Teorija predstavljanja (reprezentacije) smatra da povlastice i imuniteti poivaju na

tome to diplomatska misija personifikuje dravu koja akredituje. Prema ovoj teoriji, diplo-matska misija je ovlatena da prezentuje efa drave zemlje iji suverenitet mora biti potovani u linosti njenog predstavnika u inostranstvu. Princip nepovredivosti linosti diplomate pola-zi prvobitno od toga da je diplomat lino predstavnik suverena i da mora biti garantovananesmetana komunikacija izmeu njega i efa drave. Izjednaavanje samog predstavnika saonim koga on predstavlja vodi tome da se prema predstavniku postupa isto kao i premasuverenu lino. Ova teorija je bila u doba renesanse opteprihvaena kada su meunarodniodnosi ujedno bili i odnosi izmeu kraljevskih porodica. Radi se, dakle, o monahirstikojteoriji prema kojoj je diplomata imao zadatak da bude veza izmeu dinastija i da linim veza-ma sa suverenom utie na vanjsku politiku. Tako je suveren ili najvii autoritet drave kojaakredituje osjeao linu povredu u sluaju povrede prava njegovog predstavnika. Protiv privi-legija i imuniteta koji se daju na osnovu ovog principa moe se rei da je teko uskladitiprincip line prezentacije diplomatskog predstavnika sa suverenitetom drave kod koje seakredituje, zatim, da nakon ukidanja monarhija ova teorija gubi na atraktivnosti, jer diplo-matski predstavnik predstavlja efa drave vie formalno, a u svakodnevnom radu on slijediinstrukcije svoje vlade, te da ova teorija ne opravdava injenicu da diplomata posjedujeimunitet i kada nastupa kao privatna osoba. Ovdje je posebno naglaen sukob suvereniteta, jer

je teko nai razlog zbog kojeg bi se jedan suverenitet povlaio pred drugim.Funkcionalna teorija je trea teorija koja pravni osnov diplomatskih povlastica i

imuniteta vidi u ulozi nesmetanog vrenja funkcija diplomatskih misija. Ovu teoriju pojediniautori nazivaju i teorijom neophodnih preduslova za uspjeno obavljanje funkcije ili teorijom

funkcionalne nunosti.12

Osnovna postavka ove teorije je da diplomata moe svoje posloveobavljati u inostranstvu uspjeno i neometano jedino ako je osloboen svih optereenja odvlasti u dravi u kojoj je akreditovan. Funkcionalna teorija je dobila na znaaju poslije 1945.godine, kada je dolo do znaajnog porasta diplomatskog personala. Ova teorija se moe rela-tivizirati ako se ima u vidu da postoje i druga predstavnitva drave slanja u dravi prijemaiji slubenici ne uivaju privilegije i imunitete, a obavljaju svoje funkcije. Ipak, ukidanjediplomatskih privilegija i imuniteta ne bi dovodilo demokratizaciji nego vulgarizaciji diplo-matske slube i gubljenju aristokratske note, koju je ova sluba uvijek imala. Komisija zameunarodno pravo je svoj rad zasnivala na shvatanjima ove doktrine.

Dio teksta Preambule Beke konvencije o diplomatskim odnosima iz 1961. godineglasi: Svjesne da ove privilegije i imuniteti ne slue da bi se davale beneficije pojedincima,

12Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008, str. 140.


10

nego da bi se diplomatskim misijama, kao predstavnitvima drava, osiguralo uspjenoobavljanje njihovih funkcija... Ovdje je jasno iskazano opredjeljenje za princip funkcionalnenunosti kao princip na kome se temelje privilegije i imuniteti. Komisija je slijedila ovuteoriju u rjeavanju problema za koje u praksi nema jasnih pokazatelja, dok je takoe, imalana umu reprezentativni karakter efa misije i same misije. Na osnovu ovoga se moe zakljuiti

da je teorija predstavljanja jo uvijek prisutna u praksi, a i princip eksteritorijalnosti nijenaputen, jer se ovom teorijom veoma afirmie nepovredivost diplomatske misije i diplo-matskih predstavnika, odnosno osoba koje uivaju diplomatski imunitet, tako da je onaosnova za diplomatski azil, prisutan u latinoamerikim zemljama. Teorija funkcionalne nu-nosti privilegije i imunitete dovodi na neophodni minimum koji se mora potovati. Prematome, teorija predstavljanja i funkcionalna teorija su najznaajnije za definisanje pravnogosnova diplomatskog imuniteta. Na tim postavkama zasnovani su svi pravni akti koji seodnose na ovu materiju.13

Preambula Beke konvencije utvrdila je, dakle, da se privilegije i imuniteti daju usvrhu efukasnog obavljanja funkcije diplomatske misije. Takoe je vano napomenuti da selanom 47. ove konvencije za diplomatske privilegije i imunitete uvodi princip reciprociteta,

prema kome se diplomatske privilegije od zemlje u kojoj se akredituje mogu traiti u onojmjeri u kojoj se doputaju diplomatama te zemlje u zemlji koja akredituje.

U teoriji meunarodnog prava postoje i druga shvatanja koje pravni osnov privilegija iimuniteta nalaze u reciprocitetu, obiajnom pravu, ili u preutnom sporazumu. Razmjenjujuidiplomatske predstavnike drave se preutno saglaavaju o priznanju i garantovanju privile-gija i imuniteta. Meutim, ova shvatanja su danas prevaziena i naputena u doktrini i praksi.Ona su odraz minulih epoha, kada su jedini subjekti meunarodnog prava bile drave. Osimtoga, u procesu demokratizacije (liberalizacije) meunarodnih odnosa i spoljna politika jedemistifikovana, a time su i odbaene razne fikcije kao apsurdne.14

Kritika davanja privilegija i imuniteta diplomatskim predstavnicimaNasuprot diplomatskim misijama i njihovom osoblju, predstavnitva drave slanja i

njihovo osoblje koje obavlja ostale dravne djelatnosti (kulturni instituti, turistiki biroi, biroiza obavljanja vanjskotrgovinske djelatnosti, predstavnitva dravnih trgovinskih organizacija,privrednih komora, predstavnitva dravnih aviokompanija...) nisu privilegovani ako imdrava kod koje se akredituje nije posebnim sporazumom dodijelila privilegije. S obzirom nato da i ove institucije obavljaju poslove u interesu drava slanja, esto se istie argument da bii oni trebali da imaju odreene privilegije, a ne samo diplomate.15

Pravni status diplomatske misijeSavremeno shvatanje pravnog statusa diplomatske misije prvi je u doktrini razradio i

argumentovano obrazloio A. Maresca. Diplomatska misija je dravni organ koji, za razlikuod ostalih dravnih organa, djeluje van dravne teritorije, u inostranstvu, i s obzirom na tosvojstvo, posjeduje pravnu linost, dakle predstavlja pravno lice.16 Diplomatska misija (tovai i za ratne brodove i ratne avione) na dijelu drave prijema ne mijenjaju pravni statusteritorije na kojoj se nalaze, tj. ona je i dalje pod suverenitetom drave prijema.17Diplomatskamisija posjeduje pravnu linost kao organ drave, ali je pogreno smatrati pravnim licem perse. Dakle, pogreno bi bilo je smatrati u onom smislu u kome to svojstvo imaju samostalnapravna lica u meunarodnom pravu (npr. meunarodne organizacije), odnosno unutranjem

13Mirza Pai, op. cit. str. 140.14Smilja Avramov, Milenko Krea, op. cit. str. 154.15Mirza Pai, Diplomatija, op. cit. str. 142.16Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 88.17Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 109.


11

pravu drava (ustanove, preduzea, fondacije...). Misija nije pravno lice nezavisno od dravekoju predstavlja, ve u funkciji svog svojstva dravnog organa. S druge strane, mnotvoelemenata proisteklih iz prakse i potvrenih Bekom konvecijom o diplomatskim odnosima,ukazuju da je poloaj same misije, kao dravnog organa, drugaiji od poloaja efa diplo-matske misije i diplomatskih agenata koji predstavljaju dio osoblja misije. Jedna od razlika je

u tome to se diplomatska misija ustanovljava i poinje sa radom po drugaijem postupku odpostupka koji se odnosi na imenovanje diplomatskih predstavnika. U obraanju organimadrave prijema diplomatski predstavnik istupa u ime misije, a ne u ime efa misije saglasnouobiajenoj formuli koju sve drave koriste: Ambasada... ima ast da ukae.... Zatim,diplomatska misija djeluje nezavisno od njenog efa i osoblja, utoliko to ona ne prestaje sradom u funkciji bilo kakvih promjena vezanih za njen diplomatski sastav. Misija posjedujeposebne olakice koje se razlikuju od onih koje se daju osoblju, a, takoe, i rad misije prestajepo drugom osnovu od onog koji uzrokuje prestanak rada efa i osoblja misije.

Starije diplomatsko pravo je samu ustanovu diplomatske misije u izvjesnom smisluzaklanja linou samog vladarevog izaslanika. Istorijski gledano, poslanik, odnosno amba-sador je bio lini predstavnik suverena. Poslanik je bio nepovrediv samo zato to je pred-

stavljao suverena. Iz tih razloga je uivao imunitete i posebne privilegije. Na osnovu toga da lije predstavljao imperatora, papu, kralja ili kneza stepenovan je sistem privilegija. Privilegije iimuniteti odnosili su se, samo djelimino, reklo bi se, refleksno na njegovu svitu, stan i kance-lariju u kojoj obavlja svoju dunost. Imajui u vidu ovakve stavove prema diplomatskimpredstavnicima, stariji teoretiari nisu posebno definisali pravni poloaj misije. Oni to inesamo uzgred raspravljajui o diplomatskom agentu, njegovom pravnom poloaju, nje-govimprivilegijama i imunitetima. Krajem XIX i s poetkom XX vijeka dolazi do izmjene prirodediplomatskih odnosa. Oni se sve vie zasnivaju na odnosu izmeu dviju drava umjestoodnosa izmeu dva suverena i stoga se poinje i drugaije gledati na diplomatsku misiju. Kaoinstitucija, ona se poinje izdvajati od linosti diplomatskog agenta i dobijati vlastito pravnoobiljeje i status, tako da Beka konvencija u potpunosti pravi razliku izmeu misije i linostiefa misije, kao i diplomatskog i drugog osoblja.18

5.PRIVILEGIJE I IMUNITETI DIPLOMATSKE MISIJE5.1.Nepovredivost prostorija diplomatske misije

Prije svega, pod prostorijama misije se podrazumijevaju na prvom mjestu zgrade ilidijelovi zgrada u kojima je smjetena diplomatska misija, obuhvatajui i sporedne prostorije idvorite i drugo vlasnitvo, kao to je npr. bata, vrt, prostor za parkiranje. Jasno je da se podprostorijama misije ne podazumijevaju prostorije u kojima su smjetene bibiloteke, infor-mativni centri drave imenovanja i sline ustanove koje nisu stvarni dio diplomatske misije.19

Pravilo o nepovredivosti prostorija diplomatske misije vue svoj korijen iz klasinihdiplomatskih pravila. Grocije je to pravo objasnio paralelom s funkcijom i linou poslanika.Prema ovom shvatanju, kao to je usvojena fikcija da poslanik oliava linost suverena, takovai i fikcija da je njegov stan ili zgrada gdje radi produetak dravne teritorije njegove zem-lje, pa se ona nalazi van drave prijema (extra territorium). Teorija eksteritorijalnosti je bilavladajua sve do kraja XVIII vijeka. Smatralo se, na osnovu ove teritorije, da za zloinizvren u stranoj misiji ili stanu diplomate mora biti sueno po zakonima i od strane sudovadrave slanja. Teorija eksteritorijalnosti je danas u potpunosti naputena, iako se koristi ovajtermin da bi se oznaio imunitet koje uiva predstavnitvo.20

18Branimir M. Jankovi, op. cit. str. 88.19Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 188.20Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 89.


12

Prostorije misije su nepovredive. Veina drava se slae da nepovredivost prostorijadiplomatske misije treba da bude apsolutna i da ona mora da bude iznad drugih vrijednosti irazloga. Ovo je jedan od najbitnijih imuniteta koji se odnosi na diplomatske misije, iji jezadatak omoguiti normalan rad i bezbjednost diplomatskih predstavnika. Nepovredivostprostorije misije ne proizlazi iz nepovredivosti efa misije. Nepovredivost prostorija misije i

pripadajueg zemljita proistie iz imuniteta koji uiva zgrada koja se koristi za potrebe vladedrave slanja, a nepovredivost stanova diplomatskog i administrativnog osoblja proistie izdiplomatskog statusa osobe koja u tom stanu ivi. Stepen nepovredivosti je u oba sluajaisti.21

O nepovredivosti prostorija diplomatske misije govori 22. lan Beke konvencije odiplomatskim odnosima. Nijedna od sljedeih kodifikacija diplomatskog prava nije mogla daobezbjedi takvu neprikosnovenu nepovredivost prostorija diplomatske misije kao to je touspjela ova konvencija (konzularne, specijalne misije i misije pri meunarodnim organi-zacijama su dobile mnogo slabiji stepen zatite, predviajui mogunost ulaska organa draveprijema u pojedinim kritinim sluajevima ak i na osnovu same pretpostavke da je dobijenasaglasnost). Ova nepovredivost ima dva aspekta gledajui iz ugla drave domaina. Drava

prijema ima s jedne strane pasivnu obavezu koja se sastoji u uzdravanju vrenja bilo kojihakata vlasti u prostorijama misije, a s druge strane ima aktivnu obavezu, koja se sastoji udunosti da preduzme odgovarajue mjere za obezbjeenje normalnog rada misije. Dravadomain je obavezna sprijeiti svoje slubenike da ulaze u prostorije misije iz bilo kojegslubenog razloga. To znai da nikakvo pismo, ni bilo kakav sudski poziv ili dokument nemoe biti uruen unutar prostorija misije putem odgovarajue slube. Uruenje ne smije da seobavi ni na vratima misije. Ako odgovarajua sluba ne ue u prostorije misije, ali izvrisvoju dunost na vratima, takav akt moe predstavljati povredu potrebnog potivanja misije.Meutim, dostava moe da se obavi preko ministarstva spoljnih poslova drave odailjanja,tako to bi slubenik ambasade svakodnevno podizao potu. Samo ef diplomatske misijemoe da da pristanak za ulazak organa drave prijema u prostorije misije.

Postojali su pokuaji pojedinih drava da oslabe apsolutnost i neprikosnovenostprostorija misije unoenjem izuzetaka (npr. za sluaj poara, vremenskih nepogoda itd.), aneke drave su pokuale da u tekst Konvencije unesu odredbu da drava domain moe uodreenim situacijama primjeniti jednostrane mjere zatite. Meutim, veina drava je odbilaove izuzetke podravajui nedvosmislen stav Komisije Ujedinjenih nacija za meunarodnopravo (International Law Commission) da nepovredivost prostorija misije treba da budeapsolutna i iznad drugih vrijednosti i razloga. Sjedinjene Amerike Drave su u svojimkomentarima na nacrt Beke konvencije o diplomatskim odnosima sugerisale da se smatra da

je ef misije dao saglasnost za ulazak u prostorije misije kada je hitan ulazak nuan radizatite ivota i imovine, kao i u sluaju poara koji ugroava susjedne zgrade. vajcarska je

istakla svoj stav: Nepovredivost prostorija misije ne bi smjela da ometa preduzimanje odgo-varajuih koraka da se ugasi poar koji moe da ugrozi susjede ili da bi se sprijeilo izvrenjekrivinog djela u zgradi misije. U miljenju iznijetom u komentaru na nacrt Beke kon-vencije o diplomatskim odnosima, vajcarska vlada istie da princip nepovredivosti ne isklju-uje samoodbranu ili mjere za spreavanje diplomate da izvri krivino djelo. Vlada Japananije imala ovakve stavove u pogledu granienja nepovredivosti prostorija diplomatske misije.Meutim, predstavnici ove drave su predloili unoenje u Konvenciju odredbe da je efmisije duan da sarauje sa vlastima drave prijema u sluaju poara, epidemije ili drugeekstremne situacije. Postojao je zajedniki prijedlog Irske i Japana da se u Konvenciju uneseodredba da drava prijema moe primjeniti jednostrane mjere zatite misije u optim kriznimsituacijama ili opasnostima. Pri tome je dolo do znaajnog neslaganja, jer postoji opasnost da

21Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000. godine str. 110.


13

se dravi domainu u potpunosti prepusti odluka o tome ta su vanredne okolnosti kojeopravdavaju njenu intervenciju, pa su podnosioci prijedloga povukli svoj prijedlog. Meksiko

je imao prijedlog koji je predviao ovlaenje drave domaina da pri graevinskim radovimazahtijeva da misija napusti parcelu. Meutim, ovaj prijedlog nije dobio potrebnu veinu.22

Pretpostavlja se da e ef diplomatske misije, u ovakvim i u sluajevima kada bi time

bili ugroeni ivoti i imovina graana i javna sigurnost, postupati u dobroj vjeri i da neeuskratiti dozvolu za ulazak u prostorije diplomatske misije. U teoriji se iznose stavovi da bi tobila zloupotreba prava, te bi povlailo meunarodnu odgovornost drave o ijoj se diplo-matskoj misiji radi. Interesantan primjer u praksi se desio u zgradi Ambasade SjedinjenihAmerikih Drava u Moskvi. U ambasadi je izbio poar, a izmeu diplomatskih predstavnikai vlasti je dolo do kompromisnog rjeenja koje je vodilo rauna o nepovredivosti zgrademisije, s jedne i zatiti javne sigurnosti i imovine s druge strane. S druge strane, poznat jesluaj vezan za sovjetsku ambasadu u Londonu, kada sovjetski predstavnici nisu dozvolilibritanskom isledniku za smrtne sluajeve da utvrdi uzrok smrti jednog djeteta kako tozahtjeva britansko zakonodavstvo. Meutim, u prolosti se desio i jedan suprotan primjer.Jugoslovenska ambasada je u jednoj dravi pozvala lokalne vlasti da utvrde razloge smrti

jednog svog slubenika, odriui se nepovredivosti prostorija misije. Takoe, postoji obavezadrave imenovanja da ne dozvoli da se prostorije diplomatske misije zloupotrebljavaju za bilokoje svrhe nespojive sa funkcijama misije, imajui u vidu da su se u prolosti deavalisluajevi kada zgrada misije poslui za napad na prolaznike ili za naoruavanje pobunjenikihgrupa.23

ak i drave koje su zagovarale apsolutnu nepovredivost prostorija misije, istakle suda misije u sluajevima katastrofe treba da zatrae pomo drave prijema. Dakle, iako jenepovredivost prostorija diplomatske misije apsolutna i nepovrediva i da organi draveprijema mogu da uu u iste samo uz saglasnost efa misije, ozbiljne katastrofe, posebno poa-ri, koji mogu da ozbiljno ugroze ljudske ivote, ukljuujui i ivote lanova misije, sigurno nemogu da budu razlog da se njihova sudbina prepusti stihiji. Sovjetska delegacija pri izradiKonvencije, iako je bila najodluniji zagovornik apsolutnog imuniteta prostorija, iznijela jeprilino fleksibilan stav o takvim situacijama: U izuzetnim okolnostima poara ili drugekatastrofe koja ozbiljno ugroava javnu bezbjednost, misije bi, ako ne mogu same da rijeesituaciju, oigledno zatraile pomoorgana drave prijema. Blie ponaanje svojih organa uovakvim situacijama odredilo je ministarstvo spoljnih poslova u svojoj okrunici (cirku-larnom dopisu) maja 1975. godine: Ako je zbog hitnih mjera (ugroavanje ivota ili ozbiljnooteenje stvari treih lica) neophodna intervencija vatrogasne slube, a saglasnost efa misijenije mogue blagovremeno dobiti, odgovorni ef intervencije je, prema slubenoj procjeni,ovlaen i obavezan da naredi da snage za suzbijanje vatre ili pomone snage mogu da uu unepokretnosti koje koriste diplomate kako bi mogle da se sprovedu neophodne mjere. Ove

mjere se moraju ograniiti na bezuslovno nune korake. Pri tom se, koliko je mogue,izbjegava da angaovane snage dou u dodir sa arhivom misije, koliko je ona raspoznatljiva.Ovakav stav je pogodan za zloupotrebe i sigurno nije u potpunosti u skladu sa Bekomkonvencijom o diplomatskim odnosima, koja prostorijama misije daje apsolutnu nepovre-divost, ali vodi rauna o ekstremnim situacijama, kada je intervencija za spreavanjekatastrofe hitna i neophodna, a odreena saglasnost ne moe odmah da se dobije. Postojemehanizmi koje drave preduzimaju kako bi sprijeile ovakve zloupotrebe. Drava kojaakredituje moe reciprono da primjeni istu mjeru prema dravi kod koje se akredituje i koja

je bez neophodne potrebe prekrila nepovredivost prostorija diplomatskih misija. Praksa jepokazala da poari i sline nesree nisu prouzrokovali estu potrebu za ulazak u prostorijemisije. Ipak, do sada je bilo nekoliko otvorenih, grubih nasrtaja organa drave prijema na

22Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 189. godine.23Mirza Pai, Diplomatija, op. cit. str. 190.


14

nepovredivost prostorija diplomatske misije. Primjer u ovom kontekstu se desio u Pakistanu1973. godine. Iako je iraki ambasador odbio da da saglasnost, pakistanska vlada je naredilanasilan ulazak policije u prostorije irake misije. Tom prilikom su, navodno, naene velikekoliine naoruanja, to je za posljedicu imalo otkazivanje gostoprimstva irakom ambasa-doru. Poznat je i sluaj iz 1989. godine kada su amerike trupe zaposjele kubansku i

nikaragvansku ambasadu zbog navodne, inae neosnovane sumnje da se Noriega nalazi unjima.Pored ovoga, moe se postaviti pitanje: da li organi domae drave mogu povrijediti

privilegiju nepovredivosti diplomatskih prostorija u sluaju da se neki krivac nalazi tamo.Dogodili se da bilo koji bjegunac nae utoite u bilo kojoj od prostorija stranih misija, organidrave prijema ne mogu sami neposredno izvriti pretres prostorija i hapenje krivca. Takavakt bi predstavljao veliku povredu meunarodnog prava i nanio bi vie tete nego koristi akobi krivac bio uhapen. Organi drave prijema mogu samo preduzeti zatitne mjere da krivacne bude sklonjen iz zgrade i da mu se ne izgubi trag, a redovnim diplomatskim putem se moetraiti njegovo izruenje. Postoji miljenje da bi se mogla izvriti privremena suspenzijanepovredivosti, ako bi ambasada odbila da izrui krivca. Odluku u ovakvim sluajevima e

donijeti vii organi na osnovu shvatanja teorije, dosadanje prakse drava i drugih okolnosti.24Drava domain ima posebnu obavezu preduzimati sve odgovarajue mjere da bi se

sprijeio nasilan ulazak, odnosno bilo kakav upad u prostorije misije, ili njihovo oteenje,bilo kakvo ometanje mira misije, povreda njenog dostojanstva i digniteta. Drava prijema, dabi ispunila svoje obaveze, mora preduzimati i specijalne mjere, koje, ukoliko je to potrebno,prevazilaze uobiajene mjere kojima se ispunjava opta dunost odravanja reda i mira. To sudodatne mjere predostronosi: pojaano obezbjeenje, kontrola nad teroristikim i slinimorganizacijama neprijateljskim prema dravi imenovanja, zabrana i kanjavanje takvihdjelatnosti. To se odnosi i na rezidenciju efa misije i za stanove ostalih lanova diplo-matskog osoblja misije. Prilikom zatite diplomatske misije ulaz u prostorije, u svakomsluaju, mora ostati slobodan. lanovi misije i posjetioci misije ne smiju biti ometani, niti imse smije dosaivati. Nije dozvoljen ni tzv. zvuni teror, koji podrazumijeva koritenjeakustinih sredstava, posebno megafona ili ozvuenja na neprikladan nain. Drava prijemase izlae meunarodnoj odgovornosti ukoliko ne bi obezbjedila nepovredivost prostorijamisije. Meunarodna odgovornost se sastoji u obavezi izvinjenja, odnosno izraavanja alosti,naknadi tete, obavezi pronalaenja i kanjavanja krivaca i dr. Ukoliko je teta diplomatskojmisiji napravljena zbog politiki motivisanih napada, neke drave pribjegavaju praksinadoknade tete stranim diplomatskim misijama. Ova naknada se realizuje bez priznavanjapravne obaveze i povezana je sa odreenim pretpostavakama u koje se ubraja i osiguranjereciprociteta. Pravna obaveza nadoknade tete nije uvedena u tekst Beke konvencije, jerdrava prijema i drava slanja mogu imati veoma razliito miljenje o tome je li drava

prijema preduzela sve to je u njenoj moi da bi zatitila prostorije misije drave slanja. Ovoobeteenje se zasniva diplomatskoj kurtoaziji (courtoisie) i principu reciprociteta, a ne napravno utemeljenoj obavezi. Da bi se izbjegle beskonane rasprave, teta se nadoknauje kaoex-gratia ili isplata bez priznavanja prava obaveze. Spor se, ukoliko do njega doe zbognaknade tete, moe iznijeti i pred Meunarodni sud pravde. Treba napomenuti da jeJugoslavija nekoliko puta isplatila naknadu tete stranim diplomatskim misijama zbog napadaili samih demonstracija protiv tih misija. Primjer za to je napad na belgijsku ambasadu uBeogradu, prilikom masovnih demonstracija zbog ubistva Patrisa Lumumbe. Meunarodnisud pravde (International Court of Justice) se bavio pitanjem odgovornosti drave zanepotovanje obaveze nepovredivosti prostorija misije 1980. godine u sporu izmeu SAD iIrana. Naime, u novembru 1979. godine oruana grupa (grupa militantnih studenata) je zapo-

24ore N. Lopii, Diplomatija zbornik radova, Beograd, 2006. godine, str. 301.


15

sjela ameriku ambasadu u Teheranu i zadrala u zatoenitvu ambasadora i jo okosedamdeset lica koja su se tamo zatekla. Dva lana ambasade su poginula i priinjena jematerijalna teta. Iranske snage bezbjednosti nisu uinile nita da odvrate i sprijeedemonstrante od nasilnog ulaska u prostorije misije. Amerika ambasada je traila pomo, alivlasti Irana nisu uinile nita da im obezbjede sigurnost. Meu taocima su se nalazile i osobe

koje su imale status lanova diplomatskog osoblja na osnovu Beke konvencije o diplo-matskim odnosima i koji su kao takvi priznati od strane Irana. Dokazano je neodgovarajueponaanje prema taocima. Otpravniku poslova SAD je uskraena zatita koju je zatraio odMinistarstva vanjskih poslova. Homeini je pozdravio demonstrante i zabranio bilo kakvepregovore sa vladom SAD o vraanju taoca. Vladu SAD je nazvao neprijateljem, a ambasaducentrom pijunae. Iran je u nekoliko kasnijih pokuaja odbio pregovore. Sud je naao da subile osnovane injenice na kojima se zasnivala tuba SAD. Podaci koje je Sud posjedovaonisu sa sigurnou dokazivali da se akti demonstranata mogu pripisati dravnim vlastimaIrana, ali je Iran bio obavezan kao drava prijema da preduzme odgovarajue mjere da bi sezatitila ambasada. Organi Irana nisu uinili nita da bi sprijeili napad, prekinuli i nagnalidemonstrante da se povuku iz prostorija i oslobode taoce. Ovakvih propusta nije bilo u

slinim sluajevima, kada su iranske vlasti adekvatno reagovale. Sud zakljuuje da je rijeojasnom i ozbiljnom krenju obaveza Irana prema SAD na osnovu odredbi Beke konvencije odiplomatskim odnosima, Beke konvencije o konzularnim odnosima i Ugovora o prijateljstvu,privrednim odnosima i konzularnim pravima zakljuenog izmeu SAD i Irana iz 1955.godine. Sud je u dispozitivu presude: utvrdio da je Islamska Republika Iran na vie nainaprekrila i nastavila da kri obaveze prema Vladi SAD na osnovu meunarodnih ugovora kojivae izmeu ove dvije drave i na osnovu dugotrajnih obiajnih pravila; Sud je utvrdio da jekrenje ovih obaveza meunarodna odgovornost Irana prema SAD; naredio je Vladi Irana daodmah preduzme sve mjere da bi ispravila nelegalnu situaciju nastalu u novembru 1979, kao iposljedice ovih dogaaja i da u tom cilju: odmah oslobodi otpravnika poslova i ostalodiplomatsko i konzularno osoblje i povjeri ih sili zatitnici, osigura njihov bezbjedan povrataki naputanje iranske teritorije, bez odlaganja povjeri sili zatitnici prostorije, imovinu, arhive idokumente koje pripadaju amerikoj ambasadi u Teheranu; Sud je, takoe, odluio da nijedanlan diplomatskog i konzularnog osoblja SAD ne moe biti podvrgnut nikakvom sudskompostupku, niti obavezi svjedoenja; utvrdio je obavezu Irana da naknadi tetu SAD nastaluneposredno ili posredno u opisanim dogaajima; i da e oblik i iznos naknade utvrditi Sud,ako se stranke o tome ne dogovore.25

Drava prijema ima, takoe, obavezu da preduzme sve mjere da bi se izbjeglonaruavanje mira misije i njenog dostojanstva. Smatra se da je mir misije naruen ako uneposrednom vidnom polju personala ambasade i posjetilaca ambasade grupe osoba de-monstriraju protiv drave slanja ija je to misija i pri tome istaknu uvredljive transparente ili

ako upuuju verbalne uvrede protiv vlade drave koja akredituje. Permanentno trajanjeovakve situacije moe predstavljati psihiko optereenje zaposlenima u ambasadi, jer se moetumaiti da je dolo do povrede asti i psihikog integriteta diplomate. Napadom na dignitetmisije smatraju se napadi na simbole drave istaknute na prostorijama misije (kao to je npr.skidanje grba ili oznaka na vanjskom zidu misije ili paljenje zastave drave slanja).

Veoma esti u diplomatskoj praksi poslije Drugog svjetskog rata bili su sluajeviulaska demonstranata u ambasadu, devastiranje njenog prostora, pa i dranje osoblja diplo-matske misije kao taoca.

Drava je duna da zatiti prostorije misije ako je napadnu demonstranti. Meutim, upraksi se deavalo da se policija sukobi sa demonstrantima u nekim sluajevima, a nekada jepasivno stajala po strani. Kada drava prijema unaprijed dobije obavijest da bi moglo doi do

25International Court of Justice: United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran, Judgment, 1980.


16

provaljivanja u prostorije misije, bilo da je obavjetenje dobila od same misije ili od sredstavainformisanja, obavezna je poslati policijske snage koje e drati demonstrante pod kontrolom.Lokalne vlasti treba da djeluju i bez poziva misije ukoliko demonstranti ugroze rad misije.Ipak, tada ne mogu ui u prostorije misije bez izriitog odobrenja efa misije. Ukoliko supozvani da uklone osobe koje su provalile u prostorije misije, to treba da urade u najkra em

razumnom roku. Dunost drave prijema, u ovakvim sluajevima, nije samo da osiguravanjsku zatitu nago i da vrati misiju u prethodno stanje, odnosno u posjed osoblju misije.Najea praksa je da demonstracije moraju biti najavljene organima javnog reda draveprijema, koji potom prave tampon-zonu izmeu prostorija misije i demonstranata, onemogu-avajui demonstrante da ugroze ne samo sigurnost nego i rad misije. Tampon-zona jenajee ulica koja se ogradi odgovarajuim ogradama ili preprekama koje demonstranti nemogu savladati.

Posljedica nepovredivosti prostorija misije je imunitet od svake vrste pretresa (ak i naosnovu odluke suda), od rekvizicije (konfiskacije), zaplene i izvrenja. Postojala su miljenjada je ovo pravilo suvino, jer ne mogu biti izvrene aktivnosti na koje se odnosi, a da se nepovrijedi pravilo po kojem lice koje nije lan diplomatskog osoblja ne moe ui u prostorije

misije bez izriite saglasnosti efa misije. Ipak, i ovo pravilo ima svoj znaaj jer se odnosi i nasluaj kada se ne mora ui u prostorije da bi bilo prekreno. Ako su prostorije iznajmljene,mjere izvrenja mogu biti preduzete protiv privatnog vlasnika ako je osigurano da se ne ulaziu prostorije misije.

Jedna od diplomatskih privilegija koje su njegovane od poetka moderne diplomatijebila je i mogunost da se u okviru prostorija diplomatske misije moe urediti prostor gdje elanovi diplomatske misije praktikovati svoju vjeru. Ova mogunost nije kodifikovana Be-kom konvencijom, ali se na nju moe primjeniti odredba iz Preambule Konvencije da pravilaobiajnog prava treba dalje da vrijede za sva pitanja koja nisu decidno regulisana ovom kon-vencijom.

Postavlja se pitanje, da li diplomatska misija moe da sprijei domau dravu daeksproprie zemljite misije ako joj je ovo potrebno za izvoenje javnih radova. Nepovre-divost prostorija misije omoguava dravi slanja da sprijei dravu prijema da koristi zemljuna kojoj se nalaze prostorije misije (npr. za vrenje javnih radova, proirivanje puteva). Sdruge strane, treba imati na umu da je stvarno vlasnito nad objektom subjekt prava zemlje ukojoj se taj objekat nalazi. Smatra se da su nepokretnosti misije podvrgnute zakonodavstvudrave prijema i da postoji moralna obaveza da se javno planiranje prostora ostvaruje, ali iobaveza domae drave na naknadu tete, davanje adekvatne kompenzacije i stavljenjedrugih odgovarajuih prostorija na raspolaganje diplomatskoj misiji. U svakom sluaju, dra-va slanja bi trebalo da sarauje u ovakvim okolnostima u implementaciji plana koji je dravaprijema planirala. Ukoliko se moraju obaviti neki radovi ili premjetanje misije zbog nekog

javnog interesa (najee izgradnja ili rekonstrukcija puta, metroa...), onda se preporuuje dase to obavi na nain koji e biti dogovoren prethodnim pregovorima, maksimalno potujuidignitet i mir diplomatskih misija. Komisija za meunarodno pravo (ILC) nije smatralapogodnim da se u sam lan Beke konvencije ukljui stav koji bi ovo sadravao. U tokuizrade Konvencije je bilo prijedloga o izuzimanju eksproprijacije od principa nepovredivosti,ali oni nisu dobili neophodnu podrku, jer unoenje teksta koji ovo de facto omoguava ne bibilo u skladu sa dosadanjom praksom. Dunost drave koja akredituje da bude kooperativnase zasniva na moralnoj osnovi i na to ukazuje samo tekst komentara Konvencije.26

Takoe, i u sluaju prekida diplomatskih odnosa, privremenog ili stalnog povlaenjaosoblja misije i u sluaju ratnog stanja vai zatita prostorija misije.

26Mirza Pai, op. cit. str. 194.


17

ire tumaenje odredbi Konvencije koje se odnosi na imovnu misije obuhvata ibankovni raun misije. Ovo pitanje se veoma komplikuje u praksi ako se ovi bankovni raunikoriste u komercijalne svrhe. U Bekoj konvenciji je definisana obaveza drave prijema daolaka dravi slanja da shodno svojim zakonima stekne prostorije potrebne za njenu misiju ilida joj pomogne da doe do prostorija misije kupovinom ili na neki drugi nain. Takoe, ona

je duna da pomogne misijama da dobiju pristojne stanove za svoje lanove. Misija ima pravoda istie zastavu i grb drave koja akredituje na prostorije misije, ukljuujui i rezidencijuefa misije i na prevozna sredstva efa misije.

U Bekoj konvenciji je, takoe, odreeno da se zatita tie i prevoznih sredstavamisije, namjetaja, arhive, dokumenata i posebnih predmeta koji se nalaze u okviru zatienihprostorija. Na samoj konferenciji pri izrade Konvencije na prijedlog ukrajinske delegacije

je u ovaj stav dodana formulacije other property, to se odnosi na predmete koji su nazemljitu ambasade, ali ne i van nje. Uneena je u ovaj stav, na prijedlog panske delegacije, iodredba and the means of transport, ime se tite vozila ambasade i kada se nalaze van,npr. parcele na kojoj je izgrada ambasade. Italijanska delegacija je istakla da nepovredivosttranportnih sredstava moe doi u obzir samo ako se ona koriste u oficijelne svrhe i u okviru

normalnih aktivnosti misije.27

5.2.Zatita arhive i dokumenataZatita arhive i dokumenata, odnosno prepiske je definisana u lanu 24. Beke

konvencije. Saglasno ovim odredbama arhiva i dokumenti misije su nepovredivi u svakodoba i ma gdje se oni nalazili. Preduzimaju se sve mjere da bi se obezbjedila njihova zatita ida bi se izbjegle eventualne krae, povrede ili unitenja. lan 24 ne definie pojam arhive,niti pojam dokumenata diplomatske misije, ime se daje mogunost ireg tumaenja, pa ibolje zatite. Nepovredivost arhive i dokumenata ne znai samo izuzee od upotrebe upravnom procesu, nego se ona odnosi i na zatitu privatnosti diplomatske komunikacije, kojubi trebalo da potuje zemlja prijema.28Arhivu ne sainjavaju samo slubeni akti, ve i svinacrti, zabiljeke, koncepti i ifarski materijali. Diplomatske misije, radi zatite tajnosti svojihdokumenata, imaju ifre, odnosno sistem ifara za ije se uvanje preduzimaju posebne mjerepredostronosti.

Na samoj sjednici Komisije za meunarodno pravo 1958. godine prilikom izrade ovekonvencije je bilo prijedloga da rijedokumenti u tekstu lana treba izostaviti i da je tvrdnjada se nepovredivost odnosi na arhivu i dokumente, bez obzira na prostorije u kojima mogubiti, bila pretjerana. Komisija nije usvojila ovakav stav i u svom prijedlogu je potvrdila dadokumenti misije, bez obzira jesu li odvojeni od arhive ili joj pripadaju, moraju biti nepovre-divi kao i sama arhiva, bez obzira na kome se mjestu nalaze. Rijedokumenti je dodana jer seodnosi i na dokumente u pripremi (npr. dokumenti o pregovorima koji su u toku ili nacrte

sporazuma, koji se u strogom tumaenju ne mogu smatrati arhivom). Iako je nepovredivostarhive i dokumenata misije, dobrim dijelom pokrivena regulisanjem nepovredivosti prostorijai vlasnitva misije, ipak je poseban lan Konvencije potreban zbog vanosti nepoverdivostiarhive i dokumenata u funkcionisanju misije.

Na osnovu francuskoitalijanske inicijative u Konvenciju je uvedena formulacija usvakom trenutku i ma gdje se nalaze. Francuska delegacija je obrazloila potrebu vremenskeneogranienosti zatite, ukazujui na prekid diplomatskih odnosa, kao i oruane konflikte.Francuskoitalijanska inicijativa je imala i prijedlog koji je predviao da dokumenti misijekoji se nalaze van misije treba da budu prepoznatljivi po slubenim oznakama. Meutim, ovajprijedlog nije dobio potrebnu podrku, jer se nije htjela dati ansa tenji da slubenooznaavanje arhive i dokumenata postane uslov za njihovu nepovredivost.

27Mirza Pai, op. cit. str. 189.28Mirza Pai, op. cit. str. 197.


18

Ovo je staro obiajno pravilo koje je bilo prihvaeno jo u davna vremena jednostavnoto se bez takvog pravila ne bi moglo raditi, a koje je Konvencijom samo kodifikovano.29Diplomatama bi bilo vrlo teko raditi ako dokumentacija i arhive ne bi bili zatieni, imajuiu vidu da je njihova djelatnost sama po sebi povjerljivog karaktera. Drava prijema, kao isvaka druga drava, je duna da potuje nepovredivost dokumenata strane misije. Drava

kod koje se akredituje je ak obavezna, doe li na bilo koji nain u posjed strane diplomatskearhive ili prepiske, ta dokumenta zatiti i neotvorena ih vrati vlasniku. Nepovredivost samemisije je garancija nepovredivosti arhive. Dobrim dijelom je ta garancija i uzrok nepovre-divosti stana diplomatskog predstavnika, a protee se i van misije, recimo na spise kojediplomata sa sobom nosi odlazei na neki sastanak, pregovore... Iako sve drave nastoje daostvare uvid u dokumentaciju stranih misija, one to ne mogu initi silom, niti javno, vepribjegavaju raznim prikrivenim nainima. Poznata je afera Drajfus (Dreyfus) koja je poelatako to je istaica u njemakoj ambasadi, inae francuski pijun, predavala papire iz korpeza otpatke u kancelariji njemakog vojnog ataea francuskoj kontraobavjetajnoj slubi.Inae, zatiene su, ne samo arhive, vei svakodnevna druga dokumenta, koncepti i bilo tanapisano, kao i knjige ifara, tablice... Kada je rije o ifri, zabrana ne obuhvata samo

deifrovanje. Ako strunjaci za desktriptau otrkriju sistem ifre kompjuterom ili na druginain takav se postupak ne smatra prekrajem.

Postavlja se pitanje, ta se deava ako misija ili lanovi njenog osoblja propuste voditiodgovarajuu brigu o dokumentima, tako da oni padnu u pogrene ruke. Da li je i tada dravaprijema obavezna smatrati ih nepovredivim? Ne postoji direktan odgovor na ovo pitanje svedok se ne pojavi sluaj u praksi, odnosno sve dok ne bude poznato kako su dokumenti otueniiz misije.

Arhiva i dokumenti stranih misija su stalno zatieni i ta zatita se protee i za sluajprekida diplomatskih odnosa, stalnog ili privremenog povlaenja osoblja diplomatske misijeili u sluaju nastanka ratnog stanja. Meutim, krenje nepovredivosti arhive i dokumenatadogaa se u vanrednim situacijama, odmah prije ili poslije prekida diplomatskih odnosa, takoda protesti drave slanja tu mnogo ne pomau. Praksa je da se prilikom prekida diplomatskihodnosa ili u sluajevima objave rata ili potrebe da se napuste prostorije misije iz drugihrazloga arhiva i dokumenti unite ili povjere nekoj treoj, u ratu neutralnoj sili (tzv. silizatitnici) koja najee ima diplomatsko predstavnitvo u zemlji prijema. Drava kod kojese akredituje je, iako takve sile nema, obavezna da potuje nepovredivost arhive misije koja jeostavljena poto su je diplomate zemlje u pitanju napustile.

5.3.Vozila misije imaju imunitetMotorna vozila diplomatskih misija su, takoe, nepovrediva. Ona su izuzeta od

pretresa, rekvizicije, konfiskacije ili mjera izvrenja.30

Prema Bekoj konvenciji zabranjeno je lepanje vozila koja su parkirana na mjestimagdje je to zabranjeno. Ipak, samo izuzetno, lepanje ovih vozila se moe dozvoliti ako takvoparkiranje ugroava ivot ili zdravlje drugih uesnika u saobraaju. Takvi sluajevi su velikapovreda saobraajnih propisa koja je u vezi sa konkretno prepoznatljivim opasnostima (naprimjer zagraivanje ulaza u bolnicu ili hitnu pomo). Vozilo se mora ponovo vlasniku stavitina raspolaganje na mjestu odakle je odlepano ili na parking diplomatske misije. Da li je pritome diplomata osloboen plaanja trokova za prevoz vozila, zavisi od zemlje do zemlje.Obino je osloboen plaanja kazne (npr. za nepravilno parkiranje). est sluaj povrede ovenepovredivosti se deava kada policija zaustavi i pretrai automobil. Diplomata mora voditirauna da nijedna neprivilegovana osoba ne koristi vozilo diplomate. U Srbiji se jednomdogodilo je jedna ena diplomatskim kolima vozila dvojicu vojnih studenata. Predstavnitvo

29Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 92.30Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006. godine, str. 346.


19

kome su kola pripadala i ena koja ih je vozila dobili su izvinjenje zbog ovog slu aja koji jedoao kao posljedica nepoznavanja privilegija i imuniteta diplomatskih predstavnika. 31

Ukoliko se u prtljaniku vozila diplomate pronae droga, ona smije biti zaplijenjenaiako je imovina diplomate i lanova njegove porodice nepovrediva prema Bekoj konvenciji odiplomatskim odnosima. Nepovredivost i imunitet se moraju interpretirati razumno kao i

ostale pravne institucije. Oni moraju biti u skladu sa duhom i ciljem vrenja diplomatskihfunkcija, u skladu sa modernim pravnim shvatanjima, a ponekad moraju biti i ogranieni akou konkretnom sluaju vode besmislenim rezultatima. U gotovo svim dravama posjedovanje

je droge kanjivo kao teko krivino djelo. Pravna obaveza drave prijema je da osigura danepovredivost i imunitet ne moe postojati za takve dijelove imovine diplomate ili lanovanjegove porodice ije je sticanje i posjedovanje mogue samo uz izvrenje krivinih djela. Uovakvim sluajevima ostaje problematian pretres diplomate uz primjenu fizike prisile iliupad u zakljuani stan zbog pretresa. U oba sluaja to e biti mogue samo na osnovupouzdanih saznanja o posjedovanju opojnih droga.

5.4.Nepovredivost rezidencije

Pored slubenih prostorija u kojima je smjeteno diplomatsko predstavnitvo i privatnerezidencije diplomata su nepovredive. Ove rezidencije uivaju istu zatitu i nepovredivost kaoi slubene prostorije misije. Zatita rezidencije i imovine diplomate, kao i zatita njegovelinosti imaju dugu tradiciju u diplomatskoj praksi.

Izraz privatna rezidencija u sutini predstavlja prebivalite, ali ima i iroko znaenje,jer se odnosi i na privremenu rezidenciju diplomatskog agenta (na primjer kue, stanovi zaodmor, letnjikovac, vikendice). Privatna rezidencije moe oznaavati i sobu u hotelu iliapartman. Ona ne mora biti u njegovom vlasnitvu, nego moe biti i iznajmljena.

Nepovredivost rezidencije proizlazi iz nepovredivosti linosti diplomatskog predstav-nika. Drava kod koje se akredituje je obavezna da osigura nepovredivost prostorija privatnerezidencije. Domaa drava nije samo obavezna da ne napravi bilo kakvu povredu privatnogstana diplomate nego i da ga odbrani i od napada treih osoba. Meutim, ostalo je ne-razjanjeno pitanje ta drava kod koje se akredituje mora konkretno uiniti da bi optimalnoispunila svoju obavezu zatite. To se u praksi odreuje na osnovu opasnosti koja prijeti ukonkretnom sluaju. Posebnu zatitu u okviru personalnih i materijalnih mogunosti dobijajuprostorije onih misija i stanovih onih diplomata koji od sluaja do sluaja izgledaju posebnougroeni. S obzirom na uveanje broja misija i njihovog personala, ni najbogatije zemljenemaju mogunost da sprijee svaki kriminalni napad na prostorije diplomatske misije istanove diplomata. Imajui u vidu da se veliki broj privremenih stanova, vikendica i sl. rijetkonotifikuju, ostaje otvoreno pitanje kako e drava prijema ispuniti svoju dunost njihovezatite i preduzeti sve potrebne mjere. Prije nego to se pristupi procesu naknade tete, mora

se paljivo provjeriti je li diplomatska misija ili pogoeni diplomata ispunio sve svojeobaveze notifikacije. Pitanje zatite rezidencije diplomatskog predstavnika izuzetno je proble-matino u sluaju rata ili oruanih sukoba, bombardovanja glavnog grada, u uslovimapotpunog prekida komunikacija.

Pored nepovredivosti rezidencije predstavnika, nepovredivi su i njegovi dokumenti,njegova korespondencija i njegova imovina (osim kad je to doputeno pravilima koja predv-iaju izuzee od jurisdikcije). Pod imovinom se podrazumijevaju stvari u njegovoj privatnojrezidenciji, ali ona se odnosi i na ostalo vlasnitvo diplomatskog agenta, kao to su motornovozilo, njegov bankovni raun, stvari koje koristi za svoje line potrebe ili stvari koje su mupotrebne za svakodnevni ivot.

31ore N. Lopii, op. cit. str. 300.


20

Zatita nepovredivosti se ne odnosi samo na slubenu, nego i na privatnu korespon-denciju diplomatskih predstavnika i ne podrazumijeva da oni na vanjskoj strani oznae doku-mente kao diplomatsku korespondenciju. Slanje pote na ovakav nain za dravu prijemamoe izazvati tehnike probleme u identifikaciji te pote, to je potrebno da bi bila zatienanepovredivost takve pote. Ona ne smije biti zaustavljana, otvarana, niti podvrgnuta skeni-

ranju x-zracima.Drava koja akredituje moe se odrei prava na nepovredivost u konkretnom sluaju.To e se najee desiti kada postoji potreba da se u okviru krivinog postupka koriste slu-bene usluge drave kod koje se akredituje pri pretresu stana da bi se prikupili dokazi. To semoe desiti i kada sam diplomatski predstavnik postane rtva zloina. U ovakvim slua-

jevima odricanje od imuniteta mora biti nedvosmisleno saopteno i u praksi je to najee uformi diplomatske note koju drava slanja, putem svoje diplomatske misije, upuuje mini-starstvu spoljnih poslova drave prijema s obzirom na to da se iskljuivo radi o pravu dravekoja akredituje, a ne o individualnom pravu predstavnika. Diplomatski agent nije ovlaten daupuuje obavjetenja ovakve vrste bez saglasnosti drave slanja koja ga je postavila za svogpredstavnika u zemlji prijema.32

6.PRIVILEGIJE I IMUNITETI KOJI SE ODNOSE NA RAD MISIJE6.1.Sloboda komuniciranja (optenja)

Drava kod koje se akredituje omoguava i titi slobodnu komunikaciju misije za sveslubene potrebe. Dunost je drave prijema da dozvoli i titi slobodu optenja misije. Treedrave su, takoe, dune da ne ometaju ovu slobodu optenja, odnosno da obezbjede istuslobodu i zatitu kao i drava prijema.33 Diplomatska misija se moe, u komunikaciji savladom, drugim misijama i konzulatima drave koja akredituje, gdje god se oni nalaze,koristiti svim dozvoljenim sredstvima, ukljuujui i diplomatske kurire, potu, telefone,telegrafe, radio i kodirane poruke. Misija moe otvarati i koristiti stanice za beini prenos, alisamo uz saglasnost drave prijema. Beka konvencija o diplomatskim odnosima je ovuslobodu regulisala lanom 27. Formulacija ovog lana sva dozvoljena sredstva se odnosi,izmeu ostalog, i na sredstva komunikacije kao to su koritenje vazdunog saobraaja,beine komunikacije, satelitske tehnike i sredstava koja su postala standard poslije donoenjaBeke konvencije, kao to su faks i elektronska pota. Ove odredbe postavljaju opte principei posebno naglaavaju da u komunikaciji sa svojom vladom, kao i drugim misijama i kon-zulatima te vlade, kad god je potrebno, misija moe koristiti sva odgovarajua sredstva,ukljuujui diplomatske kurire i kodirane ili ifrovane poruke.

Meutim, nisu rijetka u praksi ogranienja slobode optenja od strane domae drave.Poznati su primjeri neizdavanja viza, kidanja telefonskih veza, zadravanja kurira i dr. Koje

su preduzimali organi istonoevropskih zemalja prema naim diplomatskim predstavnicima,krei na taj nain pravila meunarodnog prava.U prolosti je kominikacija diplomatske misije bila ograniena i svodila se na komini-

ciranje sa vladom drave slanja i sa njenim konzulatima u dravi prijema. Kao posljedica raz-voja saobraaja, komunikacione i informacione tehnologije ova praksa je danas promijenjena.

Pod slobodom komuniciranja (optenja) se podrazumijeva opteprihvaena slobodakoja je neophodna za neometano funkcionisanje misije. Svaka misija izvrava svoje zadatkekao dio mree, a ne samostalno. Ona sakuplja i dobija informacije, a s druge strane, aljeinformacije. Njen posao je otean sve dok misija nema sigurnosti u primanju, slanju infor-macija i posebno u pregovaranju sa dravom prijema i funkciji praenja razvoja situacije i iz-vjetavanja svoje vlade.

32Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 215.33Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000, str. 114.


21

Sloboda komuniciranja se odnosi na sve slubene potrebe bilo da se radi o komuni-kaciji sa vladom drave koja akredituje, sa slubenicima ili vlastima drave prijema (popravilu preko ministarstva inostranih poslova), sa misijama ili konzulatima drugih vlada, sameunarodnim organizacijma, kao i sa graanima drave prijema.

Ako misija eli da koristi vlastiti beini predajnik, ona mora, u skladu sa meuna-

rodnim konvencijama o telekomunikacijama, traiti posebnu dizvolu od drave kod koje seakredituje. U principu, takav zahtjev se ne odbija. Treba se potovati princip da su ista praviladobijanja ovakve dozvole za sve korisnike ovakve komunikacije. Prilikom izrade Konvencijebilo je nesuglasica u okviru Komisije za meunarodno pravo u pogledu dobijanja odobrenjaza opremu za beini prijenos poruka. Britanski lan se pozivao na princip nepovredivostimisije, nasuprot emu se veina izjasnila o obavezi da se dobije odobrenje za opremu zabeini prenos. Komentar Komisije za meunarodno pravo ukazuje na obavezu da se dobijedozvola uz potovanje jednakog tretmana u dobijanju tih dozvola.

Na bekoj konferenciji je prevagnulo miljenje da je obavezno izdavanje dozvola zbogbojazni od zloupotrebe koritenja opreme za beino emitovanje u propagandne svrhe, topredstavlja direktno mijeanje u unutranje poslove drave kod koje se akredituje. Istaknuto je

da su neograniena sva ostala komunikaciona sredstva misije, tako da obaveza da se dobijedozvola za opremu za beini prenos poruka ne moe predstavljati povredu principa slobodnekomunikacije misije.

Pojam sloboda komunikacije se odnosi i na nepostojanje restrikcija i zabrana u komu-nikaciji i nikako se ne moe tumaiti kao pravo na besplatne telefonske usluge. Misija imaobavezu da uredno plaa telefonske raune. Telefonska linija moe biti iskljuena misiji, kao isvakom graaninu zemlje prijema ukoliko se ove uskuge ne bi plaale. Jedino to u sluajudiplomatske misije zemlja prijema moe odluiti jeste da se takve mjere trebaju predu-zeti ukrajnjem sluaju i uz saglasnost ministarstva spoljnih poslova zemlje prijema. Davalactelefonskih usluga trebalo bi da dobije odobrenje ministarstva spoljnih poslova za iskljuenjetelefonske linije na zahtjev koji iznese sa predoenim dokazima o neplaenim raunima. Dase pravo na slobodu komunikacije ne bi povrijedilo, u takvim sluajevima se trae tehnikemogunosti da se komunikacije, ipak, ostvari. Tako se npr. omogui primanje poziva, alionemogue pozivi iz misije da ne bi dolo do stvaranja novih rauna prije plaanja posto-

jeih.34Bekom konvencijom je zabranjeno postavljanje ureaja za prislukivanje, jer se nji-

hovim postavljanjem kri ne samo sloboda komuniciranja, nego i svi vidovi nepovredivostiprostorija diplomatske misije. Suprotno ovim pravnim odredbama, obavjetajne i sigurnosneslube domae drave su pribjegavale metodama prislukivanja diplomatskih misija i njenogosoblja i u toku hladnog rata, a nakon njega najee radi spreavanja organizovanih teroris-tikih aktivnosti.35

Slubena korespondencija (prepiska) diplomatske misije je nepovrediva. Slubenakorespondencija podrazumijeva svu korespondenciju koja se odnosi na misiju i njene funkcije(akta i druga dokumenta). Misije preduzimaju mjere bezbjednosti radi zatite povjerljivekorespondencije tako to upotrebljavaju ifre ili pribjegavaju ustanovi diplomatske pote koju,po pravilu prati poseban diplomatski kurir.36 Tajna ifre se smatra nepovredivom, iakokontrapijunae skoro svih drava pokuavaju da deifrovanjem poruka stranih misija,prislukivanja telefonskih razgovora i ugraivanjem prislunih aparata u objekte stranih misijadou do njihovog sadraja, to esto i uspjeva.37

34Mirza Pai, Diplomatija, Sarajevo, 2008. godine, str. 203.35Mirza Pai, op. cit. str. 204.36Branimir M. Jankovi, Diplomatski sistem, Beograd, 1988. godine, str. 93.37Stevan orevi, Miodrag Miti, Diplomatsko i konzularno pravo, Beograd, 2000, str. 114.


22

6.2.Diplomatska valizaDiplomatska pota putuje tzv. diplomatskom valizom, koja uiva posebnu zatitu.

To je tana, jedan ili vie paketa, pismo, vrea, ili specijalni kofer sa spoljnom oznakom da jeu pitanju diplomatska valiza (votani peat ministarstva inostranih poslova drave imeno-vanja ili diplomatske misije). Kao i nepovredivost same misije i njenih arhiva, tako i pravila

nepovredivosti diplomatske valize imaju apsolutnu vrijednost.38

Diplomatska valiza ne smijebiti otvarana, ni zadrana pod uslovom da paketi diplomatske valize nose vidne oznake svojeprirode i po uslovom da sadre samo diplomatske dokumente ili predmete za slubenu upo-trebu.

Diplomatska pota ne smije biti otvarana, niti zadrana. Prilikom izrade Beke kon-vencije predloeno je nekoliko amandmana na ovu odredbu, s ciljem da se ogranii potpunazatita diplomatskog prtljaga. Francuska je predloila da pregledi prtljaga budu dozvoljeni uprisustvu predstavnika diplomatske misije drave slanja. Sjedinjene Amerike Drave susmatrale da je pregled dozvoljen uz saglasnost drave slanja, ukoliko te saglasnosti nemaprtljag moe biti vraen. Mnoge drave su smatrale da drava prijema moe odbiti sumnjivprtljag. Svi ovi dodatni prijedlozi su odbijeni i ostalo je pravilo da je zabranjeno otvaranje ili

zadravanje diplomatskog prtljaga pod bilo kojim uslovima. U kasnijoj praksi mnoge dravesu izrazile rezervu prema ovom pravilu i zadrale pravo da otvore i pregledaju prtljag uizuzetno sumnivim sluajevima. Na ovakve postupke druge drave mogu uzvratiti istim mje-rama na osnovu reciprociteta.

Ipak, nakon donoenje ove konvencije stvorene su tehnike predispozicije da se diplo-matski prtljag pregleda i ako se ne otvori i ne zadri. Neke drave, meu kojima je i Italija, suuvele pregled diplomatske pote rendgenzracima, a neke koriste dresirane pseto je izazvalo masu protesta pojedinih drava, kao i veliku raspravu u doktrini da li je to uskladu sa Bekom konvencijom ili ne. Kada je u pitanju amerika diplomatska pota, Stejtdepartment se negativno odnosi prema praksi rendgenskog pregleda pote. Britansko mini-starstvi inostranih poslova je 1985. godine iznijelo stav svoje vlade prema kojem je politikaove vlade je naelno protiv rendgenskog pregleda kao rutine, ali Britanija bi bila spremnada skenira bilo koju diplomatsku potu (vreu) u specifinim okolnostima, kada je osnova zasumnju dovoljno jaka. Obrazloenje britanskog ministarstva je da elektronsko skeniranje nepovreuje ni zabranu otvaranja, niti zabranu zadravanja diplomatskog prtljaga.39Kasnije se u praksi postavilo pitanje moe li elektronsko skeniranje dovesti do oteenjaosjetljive elektronske ili komunikacione opreme u diplomatskom prtljagu. Zbog toga, da bi seskenirao diplomatski prtljag, mora postojati dobar razlog i on ne bi trebao da bude predmetopte i rutinske prakse skeniranja prtljaga.

Drava kod koje se akredituje ne smije ni privremeno uzeti pod prismotru kurirskiprtljag. Drava prijema moe ga ili propustiti ili, ako se radi o opravdanoj sumnji, vratiti.

Njeni slubenici moraju osigurati da od pristizanja do odlaska tranportnih sredstava, predoima lana diplomatske misije, prtljag odmah bude otpremljen. Nedoputeno je usporavanjeotpreme uz formalne izgovore, a potpuno neprihvatljivo za diplomatsku misiju da se poiljka,zbog kraja radnog vremena, prepusti nadzoru carinskih vlasti do sljedeeg dana.

Radi obezbjeenja tajnosti, najpovjerljiviji dokumenti se alju diplomatskom valizomkoju prati posebno za to zaduen, tzv. diplomatski kurir. Drava kod koje se akredituje jeobavezna titi diplomatskog kurira u vrenju njegovih funkcija i pruati mu pomo.Diplomatske imunitete mu priznaju drava prijema i tree drave kroz koje prolazi u tranzitu.On ne moe da bude pritvoren niti pretresen. On mora da bude snabdjeven slubenim doku-mentom (tzv. kurirskim pismom) kojim se potvruje njegovo svojstvo i oznaava broj paketakoji ine valizu, kao i njihova destinacija. Pisani akt treba osigurati diplomatskom kuriru da

38Branimir M. Jankovi, op. cit. str. 93.39Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 115.


23

dokae svoj status i time izbjegne mogue rasprave sa vlastima drave prijema. Kurirskidokumenti se pokazuju sa slubenim dokumentima. Diplomatski kurir uiva zatitu samo dokprati diplomatsku valizu i dok je ne preda.40Diplomatski kurir ne gubi svoju zatitu prilikompredaje kurirske pote, kao to je to sluaj sa ad hoc kurirom, nego je zatien sve dokizvrava svoju dunost. U izvravanje dunosti diplomatskog kurira se ubrajaju: dolazak,

boravak u primjerenom roku u dravi prijema i odlazak. Ako se odlazak odgodi zato to kurirmora ekati na novi kurirski prtljag, onda on uiva poseban status od vremena predaje do vre-mena prijema novog kurirskog prtljaga. To proizlazi iz toga da je vrijeme ekanja u nepo-srednoj vezi sa kurirskom dunou. Beka konvencija je, da bi se stvorile to ire mogunostiza slanje pote i slubenih spisa diplomatske misije ili za diplomatsku misiju, predvidjelamogunost da se diplomatska valiza povjeri zapovjedniku trgovakog putnikog vazdu-hoplova, koji se ne smatra diplomatskim kurirom. Zapovjednik mora da bude snabdjevenslubenim dokumentom u kome je oznaen broj paketa koji oznaava diplomatsku valizu.Najee su u funkciji diplomatskih kurira ad hoc osoblje diplomatske misije zemlje slanja ilidruge osobe koje su nosioci diplomatskog ili slubenog pasoa, kapetani aviona ili brodova.Ovaj sluaj treba razlikovati kada je pilot aviona specijalno imenovan kao diplomatski kurir

koji prevozi diplomatski prtljag. Nema razloga da se ovakav kurir tretira razliito od onog kojiprenosi diplomatski prtljag u automobilu koji lino vozi. Diplomatska misija moe i da anga-uje nekog lana svog osoblja da neposredno preuzme valizu od zapovjednika vazdu-hoplova.41

Jo uvijek ne postoje podrobniji propisi o tome ta diplomatska valiza moe da sadri,kojih dimenzija i kakvog oblika treba da bude. Paket koji ine diplomatsku valizu smijusadravati samo pisane materijale i predmete koji slue za slubenu upotrebu. Beka konven-cija nije definisala listu predmeta koji se mogu smatrati predmetima koji se koriste za slu-bene potrebe. Kao materijal za slubenu upotrebu se mogu smatrati i npr. medicinska oprema,lijekovi ukoliko se diplomatska misija nalazi na podruju gdje je teko doi do takve opreme.Strogo je zabranjeno u diplomatskom prtljagu transportovati eksploziv, oruje, drogu, alko-hol. Bekom konvencijom o diplomatskim odnosima nisu data ogranienja u smislu veliine iteine dijelova prtljaga, jer bi to povrijedilo meunarodno obiajno pravo. Neke zemlje su tekkasnije bilateralnim sporazumima utvrdile ogranienja teine i veliine diplomatskog prtljaga.Sjedinjene Amerike Drave su prilikom izrade Beke konvencije u svom komentaru na nacrtKonvencije, predloile sledeu dopunu odredbe o diplomatskj valizi: Ma koji predmet koji jeradioaktivan ne moe biti smatran kao predmet za slubenu upotrebu diplomatske misije isvaka diplomatska valiza koja sadri takav predmet moe da bude odbijena. Komisija zameunarodno pravo je smatrala da Konvencija treba utvrditi nepovredivost diplomatskogprtljaga pored mnogo optije odredbe da je zvanina korespondencija misije nepovrediva biloda je noena u torbi ili ne. Poiljke, pisma i diplomatska valiza ne smiju sadravati nita osim

slubene pote i predmeta za slubenu upotrebu i ne smiju se otvarati zbog npr. carinskog ilinekog drugog pregleda.Mogunost korienja diplomatske valize, koja je regulisana odredbama Beke kon-

vencije o diplomatskim odnosima, dovela je do velikih i estih zloupotreba, bilo privatno(upuuju se npr. nakit, stvari od vrijednosti, umjetnine, predmeti za linu upotrebu, propa-gandna literatura, oruje pa i droga za raun kakvog nesavjesnog diplomate), bilo da to inisama drava. Pojedine drave su kao diplomatsku valizu slale itave kontejnere, oruje,subverzivni materijal... Dakle, praksa je pokazala da Beka konvencija nije jasno odredilaobim i karakter diplomatske valize, tako da se ona u savremenim uslovima mjeri i tonama.Jedan sluaj u ovom kontekstu se desio 1984. godine kada je sovjetskoj ambasadi uvajcarskoj dostavljena valiza u devetotonskom mercedosovom tegljau. vajcarske granine

40Stevan orevi, Miodrag Miti, op. cit. str. 115.41Rodoljub Etinski, Meunarodno javno pravo, Novi Sad, 2006, str. 347.


24

vlasti su odbile da dozvole ulazak, jer je po vajcarskim pravilima diplomatska valiza moglada tei najvie do 450 funti. Granine i carinske vlasti u Beogradu su nekoliko puta imaleproblema sa amerikim diplomatskim valizama od nekoliko tona. Koliko se daleko ide sazloupotrebama diplomatske valize, najbolje pokazuje injenica da je u Velikoj Britaniji iItaliji bilo ak i pokuaja (otkrivenih i spreenih) prebacivanja ivih ljudi valizom. esto

navoen u literatiri je sluaj jednog izraelskog dravljanina u valizi izmeu Rima i Kaira.42

Isti primjer je i pokuaj Argentine da u sanduku u kome se toboe nalazila diplomatska potaprovercuje jednog panskog emigranta iz SSSR-a. Sanduk je otvoren na aerodromu i pokuaj

je propao.43Jedan od problema koji svakodnevno iskrsava u praksi jeste kako sprijeiti raznevidove zloupotrebe valize za prenoenje oruja, narkotika i drugih zabranjenih predmeta.

Nastoji se da se postigne sloboda optenja diplomatske misije s jedne strane i istovre-meno bezbjednost drave prijema sa druge.

Pored pojma diplomatic mail(diplomatska pota), treba razlikovati i pojam diplomaticcargokoji nije zatien kao diplomatska pota, ali je osloboen plaanja poreza i carina, ali nei unutranje kontrole.

Praksa drava razlikuje kurirski prtljag koji prati kurir i onaj koji ne prati kurir.

Kurirske poiljke koje ne prati kurir, ukoliko su oznaeni kao diplomatska pota, uivaju istuposebnu zatitu kao kurirski prtljag koji prati kurir. Meutim, u praksi e sam kurir koji pratiprtljag biti prisutan, pa time i imati uvid u postupak organa drave prijema u pogledudiplomatske pote.44

Komisija UN za meunarodno pravo je 1989. godine izradila nacrt pravila o diplo-matskoj poti i kuririma sa 32 lana nacrta, koji, ipak, nije konano usvojen. Nacrt se odnosina diploamtsku valizu koja se koristi za zvaninu komunikaciju drave sa svojim misijama, zazvaninu komunikaciju tih misija sa dravom imenovanja i komunikaciju izmeu samihmisija.45

7.PRIVILEGIJE I IMUNITETI KOJI SE ODNOSE NA LANOVE MISIJE7.1.Nepovredivost linosti diplomatskog agenta

Linost diplomatskog predstavnika je neprikosnovena i nepovrediva. On ne podlijeehapenju ili zatvaranju u bilo kakv

Documents

Diplomski Rad PF Diplomatski Imunitet Dejan Stankovi