Dış Ticaret Politikası: Dış Ticaret Politikası: Amaç ve AraçlarıAmaç ve AraçlarıAmaç ve AraçlarıAmaç ve Araçları

Doç. Dr. Dilek SeymenDoç. Dr. Dilek Seymen

http://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymenhttp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen

Uluslararasi ĐktisatUluslararasi ĐktisatInternational EconomicsInternational Economics

Uluslararası Ticaret Uluslararası Ticaret Teorisi ITeorisi International trade nternational trade

theorytheory

Uluslararasi Ticaret Uluslararasi Ticaret Politikası Politikası Theory of Theory of

International trade policyInternational trade policy

Pür, Reel, Pür, Reel, Soyut Dış Soyut Dış Ticaret Ticaret TeorisiTeorisi

Moneter Dış Moneter Dış Ticaret Ticaret TeorisiTeorisi

Diş Ticaret Diş Ticaret Politikasi Politikasi Araçlari ve Araçlari ve EtkileriEtkileri

Uluslararasi Uluslararasi Ekonomik Ekonomik Kuruluşlar ve Kuruluşlar ve EtkileriEtkileri

Uluslararasi Uluslararasi Ekonomik Ekonomik BütünleşmeBütünleşme

PozitifPozitif NormatifNormatif

Öd. BlançosuÖd. Blançosu

Döviz Döviz PiyasasiPiyasasi

Milli gelirMilli gelir--dış dış ticaretticaret

Uluslararası Đktisat

Uluslararası TicaretAçık Ekonomi Mikro Đktisadı

Uluslararası Para (Finans)

(Ödemeler Bilançosu, Döviz Piyasası vb.)

Uluslararası Ticaret Teorisi

(Reel, Pür, Soyut)

Uluslararası Ticaret Politikası

(Dış ticaret politikasının amaç ve araçları,

uluslararası ekonomik kuruluşlar, uluslararası ekonomik entegrasyon

ve etkileri vb.)

Uluslararası Parasal TeoriAçık Ekonomi Makro

Đktisadı

Uluslararası Parasal Politika

Uluslararası Makro Đktisat Politikası

Pozitif Normatif

Dış Ticaret PolitikasıDış Ticaret Politikası• Ekonominin Karar organları tarafından belirlenmiş olan

amaçlara ulaşmak üzere, alınan önlemler ve seçilenaraçların tümü…

• Pozitif Đktisat-normatif iktisat• Đktisat politikasının teorisi-uygulamada iktisat politikası-

iktisatçı-politikacı

4

• Amaçlar– Ekonomik Amaçlar (iç ve dış dengenin sağlanması,

istihdamın artırılması gibi),– Meta-Ekonomik Amaçlar (genel sağlık, güvenlik,çevre

gibi) ve– Sosyo-Ekonomik Amaçlar (gelir dağılımı gibi) olarak

sınıflandırılabilir.• Araçlar

– Tarifeler– Tarife Dışı Önlemler

Dış Ticaret PolitikasıDış Ticaret Politikası• Genel Ekonomi Politikası

• Dış Ticaret Politikası

• Klasik teorinin varsayımları

5

• Klasik teorinin varsayımları

• Ekonominin temel verilerindekideğişmelerin göz önüne alınarak, statikvarsayımların değiştirilme zorunluluğu…

• Bireysel maliyetlerle toplumsal maliyetlerin örtüşmemesi gibi

• Dışsal ekonomilerin varlığı gibi..

• Tam rekabetin gerçekleşmemesi gibi…

Dış Ticaret PolitikasıDış Ticaret Politikası--Dış Ticarete MüdahaleDış Ticarete Müdahale

• Merkantilizm-teori öncesi politika dönemi• Klasikler-• A.Smith: “Bir ülkenin gümrük vergilerini kaldırmasını, diğer

ülkelerin de kaldırmasına” bağlar.• J.S.Mill: “ekonomi politikası ilkelerine dayanarak koruyucu

gümrük tarifelerinin savunulabileceği tek hal, geçici olarak oülkenin koşullarına tamamıyla uyan yeni bir sanayinin

6

ülkenin koşullarına tamamıyla uyan yeni bir sanayininyerleşmesi için konuldukları haldir.”

• A.Hamilton(1757-1804): Đmalat Üzerine Rapor, 1790.Amerikan sanayinin, Đngiliz sanayi karşısında korunması,sadece refah değil güvenlik açısından da önemli…

• H.Carey(1793-1879): tarım ve sanayide sürekli koruma…• S.N.Patten: 20.yüzyıl başları, Himayeciliğin Ekonomik

Esasları, serbest ticaret ve ücretlerin eşitlenmesi…

Dış Ticaret PolitikasıDış Ticaret Politikası--Dış Ticarete MüdahaleDış Ticarete Müdahale

• F.List(1789-1846) ve Alman Tarihçi Okul:sanayide geçici koruma,”Bebek EndüstriTezi”.

• Stolper-Samuelson: serbest dış ticaretyoluyla faktör fiyatlarının eşitlenmesi…

7

yoluyla faktör fiyatlarının eşitlenmesi…• J.M Keynes:gümrükler yoluyla ithal

mallarına talebin daralması, yerlimallarının tüketimindeki artış çarpanınbüyüklüğüne bağlı olarak mili gelir veistihdamı artırır…

Dış Ticaret PolitikasıDış Ticaret Politikası--Dış Ticarete MüdahaleDış Ticarete Müdahale

• Gelişmekte olan ülkelerde Korumacılık:• Đşbölümü ve uzmanlaşmaya dayalı karşılaştırmalı

üstünlüklerin gelişmekte olan ülkeler açısından olumsuzetkileri

• G.Myrdal, GOÜ ihracat yapısı, ilksel mal ticareti ve dışticaret hadleri, sanayileşebilmek için korumacılığıngerekliliği.

8

gerekliliği.• Singer-Prebish Tezi, hammadde üretiminde uzmanlaşmanın

GOÜ ler üzerindeki olumsuz etkisi. Teknolojik gelişmeningelir arttırıcı etkisinden yararlanamamaları. GOÜ’lerde ihraçmallarının gelir-fiyat elastikiyetleri..

• R.Nurkse, dış ticaret GOÜ’lerin tüketim kalıplarını olumsuzetkiler. Lüks mallar ithalatı arttıkça tasarruflar azalır,hammadde ilkel mallar ihracatı, lüks mallar, AR-GE mallarıithalatı… Dengeli kalkınma için ithal ikamesine yöneliksanayileşme stratejisi

Đkinci En Đyi TeorisiĐkinci En Đyi Teorisi• J. Viner, J. Meade, R. Lipsey,K. Lancester,

H. G. Johnson…

• Đkinci En Đyi, iktisat politikasının, birinci eniyiyi gerçekleştirmek mümkün değilse,

9

iyiyi gerçekleştirmek mümkün değilse,ondan sonra gelen en iyiye yani ikinci eniyiye razı olunur, şeklinde özetlenebilecekkuralıdır.

Ekonomide Optimum ŞartıEkonomide Optimum Şartı

X

Y

MU

MUMRS

Y

xXY

∆

∆==

YMCMRT x ∆

==

10

XMCMRT

Y

xXY

∆==

Y

XXYXY

P

PMRTMRS ==

• X malı tekel şartlarında üretilirse;

Y

XXYXY

P

PMRTMRS <=

XX PMC<

11

YY PMC<

XX MCP >

YY MCP <

Nasıl müdahale edilmeli? Gümrük Vergisi?

Sübvansiyon?Dolaylı Vergi?

• Đlke olarak, ekonomi ParetoOptimumundan uzaklaştığında;–Uzaklaşma iç piyasa şartlarından

kaynaklanmışsa iç müdahale araçlarıyla

12

kaynaklanmışsa iç müdahale araçlarıyla(vergi ve sübvansiyon gibi),

–Uzaklaşma dış piyasadankaynaklanmışsa dış politika araçlarıyla(tarife ve kota gibi) müdahaleedilmelidir.

Dış Ticarette Korumacılığın Dış Ticarette Korumacılığın Teorik Gerekçeleri/Teorik Gerekçeleri/

Dış Ticaret Politikasının AmaçlarıDış Ticaret Politikasının Amaçları

• Ekonomik olmayan gerekçeler (Sosyal, siyasal, askerinedenler, çevrenin korunması)

• Ekonomik Gerekçeler• Yurt içi Piyasalarda Sapmalar: Optimum Koşulların

Bozulması• Ekonomik Kalkınma: Liberal ekonomi-otarşi• Bebek Sanayilerin Korunması-dış rekabetten korunma

13

• Bebek Sanayilerin Korunması-dış rekabetten korunma• Đç Ekonomik istikrar:Đstihdamın Artırılması, Büyüme, Fiyat

Đstikrarı• Devlete Gelir Sağlama• Damping ve Sübvansiyona Karşı Korunma• Ödemeler Bilançosu- Dış Ticaret Dengesizliklerinin

Giderilmesi• Ülkeler Arasındaki Ücret Farklılıkları• Üretim Maliyetlerinin Eşitlenmesi:Bilimsel Tarife Görüşü• Dış ticaret Hadlerinin iyileştirilmesi: Optimum Tarife Görüşü• Dış Piyasaya Açılırken Devlet Desteği ile Monopoleşme:

Stratejik Dış Ticaret Politikası

Piyasada Optimum Şartlarının Piyasada Optimum Şartlarının BozulmasıBozulması

Tarım

T

Pf

P’ α

Ps

Pd

14

Sanayi0 T

TP’

C’

I’

α

I

P, C

Optimum Şartlarının Bozulduğu Bir Optimum Şartlarının Bozulduğu Bir Piyasada Tarifeler ve Sübvansiyonların Piyasada Tarifeler ve Sübvansiyonların

EtkileriEtkileri

Tarım

T

C’’

Pf’’Pf’Pf

P

Pt

15

0Sanayi

T

P’’

P

C

Pt

C’

Bebek Sanayilerin Tarifeler Bebek Sanayilerin Tarifeler Yoluyla KorunmasıYoluyla Korunması

Sanayi

T’Pf

C

Pt

Pf’

P’’

C’’

16

0 TarımT

T

P

Pt

P’, C’

Dış Ticaret Hadlerinin Dış Ticaret Hadlerinin Đyileştirilmesi: Optimum TarifeĐyileştirilmesi: Optimum Tarife

Kumaş A

BK1

K0

a1

b1P

a2

P1

A1

17

0Buğday

B1 B0

K2

Dış Ticaret Politikası Dış Ticaret Politikası Araçları;Araçları;

• Tarifeler (tariffs)

• Tarife Dışı Önlemler (non-tariff

18

• Tarife Dışı Önlemler (non-tariff measures)

Tarifeler (tariffs)Tarifeler (tariffs)• Gümrük vergisi/tarife

• Spesifik/advalorem/karma vergi

• Sözleşmeli/otonom vergi

• Neden gümrük vergisi uygulanır?

19

• Neden gümrük vergisi uygulanır?

• Gümrük vergisinin ekonomik etkileri

• WTO ve tarifeler

• AB, GB ve tarifeler

Tam Rekabet Şartlarında Tam Rekabet Şartlarında Tarifelerin EtkileriTarifelerin Etkileri

PSd

(1+t’)pE

20

Q0

Dd

(1+t’)p

(1+t)p St

Sw

C D

A Bp F G

qA qC qE qD qB

Nominal ve Efektif TarifelerNominal ve Efektif TarifelerP

Sd

S’d

EdE’d

21

0Q

D

Ed

St

Sw

(1+t)p

p

H I C D

G BK

FA

J

qA q’C qC qE qD qB

X

XX

V

VVg

−=

'

Efektif Koruma OranıEfektif Koruma OranıX malının iç piyasa fiyatı 1 TL’dır. Bu malın üretiminde kullanılantüm girdiler ithaldir.

1=+∑ iX aV ∑−= iX aV 1veya

X malının ithalatına %tx kadar gümrük vergisi uygulanırsa;

xiX taV +=+∑ 1'

22

Girdilere de %ti kadar gümrük vergisi uygulanırsa;

( ) xiiX ttaV +=++∑ 11'

( )iiXX tatV +−+= ∑ 11'

iiiXX taatV ∑∑ −−+=1'

∑∑∑∑

−

+−−−+=

i

iiiiX

a

ataatg

1

11

∑∑

−

−=

i

iiX

a

tatg

1

veya

Tarife Dışı ÖnlemlerTarife Dışı Önlemler

• Neden Tarife Dışı Önlem?

• Tarifelerden farkı

• Tarife dışı önlemlerin ekonomik

23

• Tarife dışı önlemlerin ekonomik etkileri

• WTO ve tarife dışı önlemler

Tarife Dışı ÖnlemlerTarife Dışı Önlemler(non(non--tariff measures)tariff measures)

• Miktar Kısıtlamaları

• Mali Nitelikli Tarife Dışı Önlemler

24

• Mali Nitelikli Tarife Dışı Önlemler

• Ticarette Đdari ve Teknik Engeller

Miktar KısıtlamalarıMiktar Kısıtlamaları• Đthalat Yasakları(import

prohibitions)• Ambargo (embargo)• Kota (quotas)

25

• Kota (quotas)• Tarife Kotaları (tariff quotas) • Gönüllü Đhracat Kısıtlamaları

(valuntary export restrictions)• Pazar Payını Düzenleme

anlaşmaları(orderly marketing agreements)

Mali Nitelikli ÖnlemlerMali Nitelikli Önlemler

• Üretim Sübvansiyonları (production subsidies)

• Đhracat Sübvansiyonları (export subsidies)

• Anti-damping Vergisi (anti-dumping duties)

• Telafi Edici Vergiler (countervailing duties)

26

• Değişken Nitelikli Vergiler (veriable tax)

• Ayırımcı Devlet Satın Alımları (discriminatory government procurement)

Đdari ve Teknik EngellerĐdari ve Teknik Engeller• Đdari Nitelikli Engeller (Administrative

Barriers to Trade)* Gümrüklerdeki değerlemeprosedürleri (custom valuationprocedure)

* Đthalatın gözetimi (importsurveillance)

27

surveillance)* Đthalat lisansı (import license)* Menşe kuralları (rule of origins)* Sevk öncesi inceleme (pre-shipmentinspection)

• Teknik engeller

* teknik düzenlemeler (regulations)

* standartlar (standarts)

Đdari ve Teknik EngellerĐdari ve Teknik Engeller

28

* standartlar (standarts)

Diğer Ticaret Politikası Diğer Ticaret Politikası AraçlarıAraçları

• Bağlı Ticaret Yöntemleri

• Serbest Bölgeler

• Dış Ticaret Sermaye Şirketleri/Sektörel Dış Ticaret

29

Şirketleri/Sektörel Dış Ticaret Şirketleri

• Yabancı Sermaye

• Döviz Kuru Politikası

WTO ĐlkeleriWTO Đlkeleri• Ticarette ayırım gözetmeme

• Ticarette haksız rekabetin önlenmesi

• Tarifelerin bağlayıcılığı ilkesi

30

• Tarifelerin bağlayıcılığı ilkesi

• Şeffaflık

Tarife Dışı Önlemler ve WTO Tarife Dışı Önlemler ve WTO (Korunma Önlemleri(Korunma Önlemleri--

Escape Clouses)Escape Clouses)

• Genel Nitelikli Đstisnalar: Sosyal,kültürel ve ulusal güvenlik amaçlıkorunma: (Md.XX-Md.XXI)

• Haksız Ticari Uygulamalara YönelikÖnlemler

31

Önlemler (Md.VI)

• Ulusal Sanayinin “Acil Durumlarda”Korunması (Md.XIX-Safeguard)

• Bebek Sanayilerin Korunması(Md.XVIII.a-c)

• Ödemeler Dengesi AçıklarınınGiderilmesi (Md.XII –Md.XVIII.b)

KaynakçaKaynakça• Acar, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori,

Politika, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, Đzmir.

• Hoekman, Bernard ve Michel Kostecki, (1995), ThePolitical Economy of the World Trading System, FromGATT to WTO, Oxford University Press.

32

• Seymen, Dilek, (2002), “Dış Ticarette Yeni KorumacıEğilimler ve Türk Dış Ticareti Açısından Değerlendirilmesi”,(Dan. Prof. Dr. Sadık Acar), Dokuz Eylül Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 4, Yıl: Ekim-Aralık2002.

• Dünya Ticaret Örgütü’nün Resmi Đnternet Sitesi:www.wto.org