DISCOVERTHEWONDERSABOVESTARGAZING LIVECALENDAR 2014

WELSH LANGUAGE VERSION

bbc.co.uk/stargazing

Gobeithio y byddwch yn mwynhau calendar Stargazing trwy gydol y flwyddyn. Bob mis mae awgrymiadau beth i edrych amdano yn awyr y nos yn ogystal â ffeithiau a lluniau gwych i’ch ysbrydoli i ddarganfod mwy.

Gallwch weld nifer o’r nodweddion rydyn ni’n son amdanyn nhw yn y calendar trwy edrych ar awyr y nos ond byddai defnyddio sbieinddrych neu delsgop yn rhoi golygfa well i chi ac rydyn ni wedi nodi pryd mae eu hangen.

Ewch i bbc.co.uk/stargazing i ddod o hyd i fwy o wybodaeth a chanllawiau i’ch helpu i roi cychwyn arni. Rydyn ni hefyd wedi cynnwys dolenni i ffynonellau pellach o wybodaeth yn y calendr. (Nodwch nad yw’r BBC yn gyfrifol am gynnwys safleoedd allanol).

Pob hwyl ar y Sylwi ar y Sêr yn 2014!

DISCOVERTHEWONDERSABOVE

STARGAZING LIVECALENDAR 2014

YOUR STARGAZINGLIVE TEAM

Professor Brian Cox

Dara O Briain

Liz Bonnin

Mark Thompson

Hi, H

ello

: Ben

Can

ales,

Roya

l Obs

erva

tory

Gre

enwi

ch’s

Astro

nom

y Pho

togr

aphe

r of th

e Yea

r.

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

1 2 3 4 5

Mae’r blaned Iau ar hyn o byd gyferbyn â’r haul, felly mae’n ymddangos y fwy ei faint ac yn fwy llachar nag arfer.

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16

Astronomy Photographer of the Year Competition. yn agor. Gweler Space Photography Guide Mark Thompson.

17 18 19

20 21 22 23 24 25 26

27 28

Mae’r Lleuad a’r blaned Gwener yn ymddangos yn agos at ei gilydd yn union cyn codiad haul.

29 30 31 1 2

IONAWR

Stargazing Live BBC Two 8pm

bbc.co.uk/stargazing

Ewch i bbc.co.uk/stargazing i ddod o hyd i ddigwyddiadau’n agos i chi.

yw’r blaned boethaf yng Nghysawd ein Haul, gyda thymheredd cyfartalog o 462°C. Mae’r pwysedd ar arwyneb Gwener yn gyfartal â’r hyn y byddech yn ei brofi 1km dan y môr.

GWENER

DYMA’R MIS GORAU i arsylwi ar y blaned Iau eleni

Y DDAEARYn gynnar ym Mis Ionawr, bydd y Ddaear bron 5 miliwn o gilometrau’n agosach ar yr Haul nag y bydd yn gynnar ym Mis Gorffennaf

TAITH GAIA I’R GOFODBydd hon yn helpu i brofi damcaniaethau am ein galaeth ni, Y Llwybr Llaethog, trwy fesur tua biliwn o’i sêr. Mae hyn yn dal i fod yn llai na 1% o’r holl sêr yn y Llwybr Llaethog.

HAEARNMae’r haearn yn eich gwaed yn dod o’r sêr. Mae haearn (ac elfennau trymion eraill) yn cael eu creu a’u gwasgaru trwy’r gofod pan fo seren yn marw mewn ffrwydrad uwchnofa.

SECTOR GOFOD Y DUMae’n cyfrannu £9.1 bilwn y flwyddyn i’r economi ac yn cyflogi bon i 29,000 o bobl yn uniongyrchol.*

The

Milk

y W

ay o

ver P

aran

al: G

. Hüd

epoh

l (ata

cam

apho

to.co

m)/E

SO.

bbc.co.uk/stargazing

ATE

BB

ydd

y dd

wy

alae

th d

roel

log

yn y

diw

edd

yn u

no’n

un

alae

th e

liptig

ol a

nfer

th (g

aiff

ei g

alw

’n M

ilkdr

omed

a). M

ae

gwrth

draw

iada

u rh

wng

sêr

uni

gol y

n an

nheb

ygol

ohe

rwyd

d y

pellt

eroe

dd a

nfer

th s

ydd

rhyn

gddy

n nh

w.

1 SAD 2 SUL 3 LLUN

4 MAW 5 MER 6 IAU

7 GWE 8 SAD 9 SUN

10 LLUN 11 MAW 12 MER

13 IAU 14 GWE 15 SAD

16 SUL 17 LLUN 18 MAW

19 MER

Bydd y Lleuad, y blaned Mawrth a’r seren Spica yn ffurfio triongl wrth iddyn nhw godi heno.

20 IAU 21 GWE

22 SAD 23 SUL 24 LLUN

25 MAW 26 MER 27 IAU

28 GWE 1 Sad 2 SUL

Er gwaethaf ei atmosffer tenau, mae gan Mawrth gythreuliaid llwch a all fod hn 20km o uchder gan gylchdroi tywod ar gyflymder o fwy na 100km yr awr. Edrychwch ar y ffilm Stargazing Live Short Guide to Mars.

GALAETH Y LLWYBR LLAETHOGMae canolbwynt llachar Galaeth y Llwybr Llaethog 27,000 o flynyddoedd golau i ffwrdd. Mae’r golygfedd gorau ohono i’w gweld yn Hemisffêr y De. Yn y DU, mae’r Llwybr Llaethog i’w weld orau yn ystod y gaeaf a’r haf. Pan mae’n pasio’n uchel ar draws yr awyr. Dewch o hyd i’r lle gorau i syllu ar y ser yn agos atoch chi trwy ddefnyddio’r ‘ Dark Sky Discovery.

MAE UN FLWYDDYN GOLAUyn mesur ychydig o dan 10 miliwn miliwn o gilometrau. Dewch o hyd i fwy o bellteroedd seryddol anhygoel gyda BBC Science

AMODAU DIBWYSAU Mae’r rhain yn digwydd ar fwrdd yr Orsaf Ofod Ryngwladol gan fod yr orsaf a’r gofodwyr i gyd yn syrthio tua’r Ddaear ar yr un raddfa. Dyw’r Orsaf ei hun ddim yn bwrw’r ddaear oherwydd wrth iddi deithio ymlaen mae arwyneb y Ddaear yn crymu oddi wrthi oddi tani.

Lleuad Gilgant

CHWEFRORChwiliwch am y Lleuad gilgant denau yn isel yn y de-orllewin tua

18:00 GMT

ac edrychwch a allwch chi weld y blaned Mecher gwibiog oddi tani.

CWESTIWNRhagwelir, ymhen 4 biliwn o flynyddoedd, y bydd Galaeth ein Llwybr Llaethog yn gwrthdaro â’r Galaeth Andromeda fwy. Beth ydych chi’n feddwl fydd yn digwydd?

The

Sun

bbc.co.uk/stargazing

YNNIMae’n newid cyfeiriad ar hap am ran gyntaf ei siwrnai ar ôl gadael craidd yr Haul. Amcangyfrifir ei bod yn cymryd unrhyw beth rhwng degau a channoedd o filoedd o flynyddoedd iddo i gael ei ryddhau o arwynebedd yr haul.

LLONG OFOD ORIONHon fydd y gyntaf ers Apollo 17 ym 1972 gyda’r gallu i gario gofodwyr y tu hwnt i gylchdro isel y Ddaear. Mae hediad prawf heb griw wedi ei chynllunio ar gyfer eleni.

SÊR Efallai bod rhai sêr rydyn ni’n gallu eu gweld nawr eisoes wedi ffrwydro ac wedi cael eu dinistrio ond maen nhw mor bell i ffwrdd fel nad yw golau’r ffrwydrad wedi’n cyrraedd ni. Gwyliwch ein ffilm ‘Short Guide to the Stars’.

MAWRTH

SAD SUL LLUN MAW MER IAU GWE

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11Mae’r blaned Iau ar ei fan uchaf yn awyr y nos ers nifer o flynyddoedd. Mae’n cymryd 11.86 blwyddyn i gylchdroi’r Haul a bydd yn 2025 cyn iddi gyrraedd y pwynt yma eto.

12 13 14Wythnos Genedlaethol Gwyddoniaeth a Pheirianneg: 14 - 23 March.

15 16 17 18 19 20

Cyhydnos y Gwanwyn 16:57 GMT

21

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31 1 2 3 4

Wythnos Seryddiaeth Genedlaethol

Mae’r Haul yn symud o hanner ddeheuol yr awyr i’r hanner ogleddol. Mae’r dydd a’r nos yr un hyd sawl diwrnod cyn hyn ar adeg y golau cyfartal.

CYHYDNOS

ATE

B C

redi

r bod

Ser

en M

ethu

sale

h (H

D 1

4028

3) y

n 14

.5 b

iliwn

o fly

nydd

oedd

oed

, bro

n 3

gwai

th o

ed

yr H

aul.

Mae

’r se

ren

yn rh

an o

gyt

ser y

Fan

tol a

gal

lwch

ei w

eld

â sb

eind

dryc

h.

CWESTIWN

Credir bod yr Haul yn 4.5 biliwn o flynyddoedd oed. Pa mor hen ydych chi’n meddwl yw’r seren hynaf y gwyddon ni amdani?

Hebe

s Ch

asm

a (M

ars)

: ESA

/DLR

/FU

Berli

n (G

. Neu

kum

)

bbc.co.uk/stargazing

-248˚C Mae ‘r tymheredd isaf a gofnodwyd yng Nghysawd yr Haul (-248°C) yn yr ardaloedd sydd bob amser yn gysgodol o Hermite, ceudwll ar y Lleuad.

LLOERENNAU Mae awyr y nos yn cael ei chroesi’n barhaus â lloerennau artiffisial. Fel arfer maen nhw’n ymddangos fel dotiau o olau sengl sy’n symud heb gynffon. Yr Orsaf Ofod Ryngwladol (ISS) yw un o’r mwyaf llachar. Dewch o hyd I leoliad yr ISS trwy ddefnyddio Spot the Station NASA.

SAGITTARIUS A*Credir bod twll du, a elwir yn Sagittarius A*, yn gorwedd yng nghanol ein galaeth. Credir ei fod tua 44 miliwn km ar draws, gyda màs 4 miliwn gwaith yn fwy na’r Haul.

ATE

B Fe

l arfe

r mae

’n fa

int g

rony

n o

dyw

od. B

ydda

i pel

en d

ân y

n no

dwed

diad

ol

yn c

ael e

i chr

eu g

an g

raig

o fa

int g

raw

nwin

neu

bêl

gol

f.

1 MAW 2 MER 3 IAU

4 GWE 5 SAD 6 SUL

Mae’r Lleuad gilgant yn gorwedd o dan y blaned llachar Iau heno. Gellir gweld pedair lleuad fwyaf Iau trwy delesgôp bychan neu gyda sbeinddrych, os oes ganddoch chi law gadarn.

7 LLUN 8 MAW

Mae’r blaned Mawrth gyferbyn â’r haul felly gallwch ei gweld drwy’r nos ac ar ei uchaf, tua’r de, tua 01:00 Amser Haf Prydain (BST)

9 MER

10 IAU 11 GWE 12 SAD

13 SUL 14 LLUN 15 MAW

16 MER 17 IAU 18 GWE

19 SAD 20 SUL 21 LLUN

22 MAW 23 MER 24 IAU

Astronomy Photographer of the Year Competition yn cau.

25 GWE 26 SAD 27 SUL

28 LLUN 29 MAW 30 MER

MAWRTHMae’n bosibl gweld brig pegwn gogleddol rhewllyd y blaned Mawrth, ei anialwch llachar a’i nodweddion tywyll sydd wedi eu hachosi gan greigiau agored.

Gallwch weld pedair lleuad fwyaf Iau trwy delesgôp bychan neu gyda sbeinddrych, os oes ganddoch chi law gadarn.

EBRILL

CWESTIWN

Beth yw maint cyfartalog craig sy’n cynhyrchu cynffon o feteorau?

DYMA’R MIS GORAUi weld y blaned Mawrth

The

cres

cent

Moo

n an

d ea

rthsh

ine

over

ESO

’s Pa

rana

l Obs

erva

tory

: ESO

/B. T

afres

hi (t

wani

ght.o

rg)

bbc.co.uk/stargazing

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

28 29 30 1 2 3 4

5 6 7 8 9 10

Dyma’r adeg gorau i weld y blaned gylchog Sadwrn eleni. Mae’n gorwedd i’r de am 01:00 BST, yn isel yng nghytser Y Fantol.

11

12 13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24

Rhagwelir Cawod o Feteorau

25

26 27 28 29 30 31 1

Lleuad Gilgant Min Nos

Edrychwch yn fanwl ar y cilgant ac fe welwch chi amlinell o ddisg llawn y Lleuad wedi ei oleuo’n ysgafn. Mae’r effaith yma, sydd â’r enw llwyrch daear, yn cael ei achosi gan olau’r haul yn cael ei adlewyrchu oddi ar y ddaear ac yn ôl i’r Lleuad.

Eleni bydd cawod newydd, ac efallai un rymus, o feteorau yn weladwy, yn dod i’w anterth tua’r wawr. Bydd y meteorau’n ymddangos fel petaen nhw’n dod o’r cytser Camelopardalis, y jiràff.

ATE

BM

ae’r

blan

ed N

eifio

n tu

a 30

o U

neda

u S

eryd

dol o

’r H

aul

MAISTORMYDD MELLTMae’r rhai ar y planedau Iau a Sadwrn yn creu huddygl (carbon). Wrth i hwn syrthio drwy atmosffêr y planedau caiff ei gywasgu’n genllysg o ddiemwnt.

VOYAGER 1Mae’r chwiliedydd planedol, Voyager 1, a lansiwyd ym 1977, bellach y tu hwnt i Gysawd yr Haul ac mae mewn gofod rhyngserol. Dyma’r gwrthrych o wneuthuriad dyn sydd bellaf oddi wrth y Ddaear.

GALAETHAU Gall golau o alaeth bell gael ei blygu gan ddisgyrchiant oddi wrth wrthrych y tu blaen iddo, tebyg i alaeth arall heu glwstwr o alaethau. Caiff ei alw’n lensio disgyrchol, a gall helpu i wella mesuriadau galaethau pellach. Dewch o hyd i sut y gallwch wella’n gwybodaeth o’r Bydysawd trwy gymryd rhan mewn prosiectau gwyddonol dinasyddion. Darganfyddwch sut y gallwch wella’n dealltwriaeth o’r bydysawd trey gymryd rhan mewn prosiectau gwyddoniaeth dinasyddion.

Y DDAEAR A’R LLEUAD Mae’r Ddaear a’r Lleuad yn cylchdroi eu canol disgyrchiant cyffredin (neu baryganol) sydd yn 1,707km dan wyneb y Ddaear.

CWESTIWNMae pellter cyfartalog y Ddaear-Haul yn cael ei alw’n Uned Seryddol. Pa mor bell ydych chi’n meddwl mae planed fwyaf allanol Cysawd yr Haul mewn Unedau Seryddol?

Jupi

ter

bbc.co.uk/stargazing

1 SUL

2 LLUN 3 MAW

Croesiad Tri Chysgod Iau

4 MER 5 IAU 6 GWE

7 SAD 8 SUL 9 LLUN

10 MAW 11 MER 12 IAU

13 GWE 14 SAD 15 SUL

16 LLUN 17 MAW 18 MER

19 IAU 20 GWE 21 SAD

22 SUL 23 LLUN 24 MAW

25 MER 26 IAU 27 GWE

28 SAD 29 SUL 30 LLUN

SMOTYN MAWR COCH Y BLANED IAUMae hwn yn storm anferth hirgrwn sydd sawl gwaith yn fwy na’r Ddaear. Mae’n lleihau mewn lled, ond nid mewn uchder ac erbyn 2040 efallai y bydd yn grwn.

SUNJAMMERMae gwyddonwyr yn datblygu llong ofod newydd o’r enw Sunjammer. Mae ganddi hwyl solar 38x38m sy’n defnyddio pwysedd golau haul i symud drwy’r gofod.

GALAETH BELL Credir mae Z8-GND-5296 yw’r alaeth bellaf a ddarganfuwyd erioed. Mae mor bell i ffwrdd nes bod y golau rydyn ni’n ei dderbyn oddi wrthi wedi gadael yr alaeth dim ond 700 miliwn o flynyddoedd ar ôl y ‘Big Bang’. Mae’n creu sêr newydd tua 100 gwaith yn gynt na’r Llwybr Llaethog. Darllenwch ganllaw’r BBC’s The Universe through time.

Lleuad Amgrwm

Heuldro Mehefin 11:51 BST

ATE

B Tu

a sa

ith m

is a

han

ner.

‘Lleuad Amgrwm’ yw’r enw a roddir i’r gwedd o’r lleuad sydd rhwng hanner wedi ei oleuo a llawn. Min nos heno efallai y gallwch weld Mawrth uwchben y Lleuad yn y de-orllewin wrth i’r awyr ddechrau tywyllu. Darllennwch y Canllaw I’r Lleuad gan Stargazing Live Guide to the Moon.

Mae tri o leuadau’r blaned Iau yn taflu cysgod ar ddisg y blaned yr un pryd. 20:00 BST

Y BLANED IAU

20.00 BST

MEHEFINCWESTIWNOs yw awyren jet yn cymryd 48 awr i fynd oddi amgylch y Ddaear, pa mor hir fyddai’n ei gymryd i fynd oddi amgylch yr Haul?

HEULDROAr hyn o bryd mae symudiad ymddangosiadol yr Haul yn erbyn cefndir o sêr yn newid cyfeiriad o’r gogledd i’r de.

Gala

xy N

GC 4

449.

NAS

A , E

SA, A

. Alo

isi (S

TScl/

ESA)

, and

The

Hub

ble H

erita

ge (S

TScl/

AURA

)-ESA

/Hub

ble C

ollab

orati

on

bbc.co.uk/stargazing

CWESTIWNMae’r Sidydd yn golygu ‘cylch o anifeiliaid’ ac mae’n cynnwys y prif gytserau mae’r Haul i’w weld yn pasio drwyddyn nhw yn ystod y flwyddyn. Pa gytser yn y Sidydd yw’r eithriad?

SUPERNOVAEMae’r Supernovae a chreiddiau galaethau pell yn allyru ymbelydredd cosmig. Er mai bach iawn yw’r datguddiad i’r ymbelydredd niweidiol hwnmae gofodwyr sy’n cylchdroi’r Ddaear isel yn ei wynebu, mae’n broblem gwirioneddol ar deithiau tymor hir, tebyg i deithiau i Mawrth.

SÊR Y seren fwyaf llachar sy’n hysbys ar hyn o bryd yw R136a1. Amcangyfrifir ei bod 8,700,000 gwaith yn fwy disglair na’r Haul ac mae 165,000 o flynyddoedd golau i ffwrdd o’r Ddaear.

GORFFENNAF

Y mis hwn gall cymylau noctilucent gael eu gweld ychydig oriau ar ôl machlud haul yn isel y gogledd-orllewin neu ychydig oriau cyn codiad haul yn isel yn y gogledd-ddwyrain.

Mae’r cymylau hyn o grisialau rhew yn cael eu ffurfio yn oerfel eithafol y mesosffer 76-85 km uwchben wyneb y Ddaear. Yn uwch na chymylau arferol gall y rhain ymddangos yn las trydanol gyda chrychiau.

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

30 1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12

Bydd y Lleuad llawn isel yn ymddangos yn anferth pan yn agos i’r gorwel.

13

14 15 16 17 18 19 20

21 22 23 24 25 26 27

28 29 30 31 1 2 3

ATE

BY

Daf

ol –

nid

yw

’n a

nifa

il.

Mewn gwirionedd nid yw’n fwy na phan fo’n uchel yn yr awyr. Yn cael ei adnabod fel twyll y Lleuad, mae’r effaith yma wedi drysu meddylwyr mawr ers canrifoedd.

CYMYLAU NOCTILUCENT

Pers

eid

Met

eor:

Alan

Toug

h, B

BC S

ky at

Nig

ht an

d St

arga

zing

Live

Flic

kr g

roup

Mae

mwy

o lu

niau

i’w g

weld

yn y

grwp

Flic

kr S

ky at

Nig

ht a

Star

gazin

g Li

ve y

BBC

bbc.co.uk/stargazing

CWESTIWNPa wrthrychau seryddol all daflu cysgodion amlwg ar y Ddaear?

ATE

B Y

r Hau

l, y

Lleu

ad a

Gw

ener

. Mew

n m

anna

u gy

dag

awyr

dyw

yll i

awn

fel a

nial

wch

neu

ar g

opa

myn

yddo

edd,

gal

l Gw

ener

a c

hrai

dd y

Llw

ybr L

laet

hog

hefy

d da

flu c

ysgo

dion

.

CAOWDYDD O FETEORAUMae’r rhain yn digwydd pan fo’r Ddaear yn pasio trwy ffrydiau o lwch sydd wedi ei wasgaru o gwmpas cylchdro comed. Mae tua 15,000 tunnell fetrig o lwch y gofod yn dod i mewn i atmosffer y Ddaear bob blwyddyn.

SÊRY seren bellaf sy’n weladwy gan y llygad noeth yw V762 Cassiopeiae sydd 16,308 o flynyddoedd golau i ffwrdd. Edrychwch ar gallaw’r BBC ‘how telescopes work’ i weld sut mae sbienddrychau’n gweithio

SIWT OFODMae siwt ofod yn gosod pwysedd cyson ar gorff gofodwr. Hebddi, byddai gwactod y gofod yn achosi i’w gwaed ferwi.

1 GWE

2 SAD 3 SUL 4 LLUN

5 MAW 6 MER 7 IAU 8 GWE

9 SAD 10 SUL 11 LLUN 12 MAW

Anterth Cawod Meteorau y Perseid

13 MER 14 IAU 15 GWE 16 SAD

Mae Iau a Gwener yn ymddangos fel petaen nhw’n creu rhes o flaen Clwstwr y Preseb yn y Cranc.

17 SUL 18 LLUN 19 MAW 20 MER

21 IAU 22 GWE 23 SAD 24 SUL

25 LLUN 26 MAW 27 MER 28 IAU

29 GWE 30 SAD 31 SUL 1 LLUN

AWST

Mae’r sêr yng Nghlwstwr y Preseb tua 6 miliwn gwaith ymhellach o’r Ddaear nag yw Iau.

Gall hyn gynhyrchu mwy na 80 o feteorau yr awr. Bydd Lleuad llachar yn amharu ar yr arddangosfa eleni. Darllennwch fwy am asteroidau, meteorau a meteorynnau gyda BBC Science.

Moo

n Si

lhou

ette

s: M

ark G

ee, R

oyal

Obse

rvato

ry G

reen

wich

’s As

trono

my P

hoto

grap

her o

f the Y

ear

bbc.co.uk/stargazing

TAITH MAVEN Mae hon yn amcanu i ddarganfod pam fod Mawrth wedi colli’r rhan fwyaf o’i atmosffer i’r gofod. Mae disgwyl iddi fynd i mewn i gylchdro Mawrth y mis hwn.

CASSINI Cynhyrchodd llong ofod Cassini luniau hynod o fanwl o jetlif chweochrog gyson ger Pegwn Gogleddol Sadwrn. Gall cyflymder y gwynt ar y blaned nwy anferth hon gyrraedd 1,800km yr awr.

BILIYNAU O SÊRAr gyfartaledd, mae pob galaeth y gellir ei gweld yn y Bydysawd yn cynnwys canoeddd o biliynau o sêr. Petai pob galaeth yn ronyn o halen, byddai yna bron iawn ddigon o ronynod i lenwi pwll nofio Olympaidd.

MEDICWESTIWNPa arwynebedd ar y Ddaear sydd ag adlewyrchedd tebyg i’r Lleuad?

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

1 2 3 4 5 6 7

8 9

Lleuad Fedi

10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

22 23

Cyhydnos yr Hydref 03:29 BST

24 25 26 27 28

29 30 1 2 3 4 5

ATE

BM

ae a

dlew

yrch

edd

cyfa

rtalo

g y

Lleu

ad y

n 12

%,

tua’

r un

peth

â ff

ordd

dar

mac

wed

i gw

isgo

.

Mae’r Lleuad llawn yr adeg hon o’r flwyddyn yn codi ar adeg tebyg ar nifer o nosweithiau, gan roi mwy o olau ar adeg traddodiadol y cynhaeaf.

Mae’r dydd a’r nos o’r un hyd ar adeg golau cyfartal yr hydref sy’n digwydd ychydig ddyddiau ar ôl y cyhydnos.

Gree

n En

ergy

: Fre

drik

Brom

s, Ro

yal O

bser

vato

ry G

reen

wich

’s As

trono

my P

hoto

grap

her o

f the Y

ear.

bbc.co.uk/stargazing

ATE

BM

ae a

rdda

ngos

iada

u’n

digw

ydd

ar Ia

u, S

adw

rn, W

ranw

s a

Nei

fion.

M

ae a

wro

ra g

wan

hef

yd w

edi c

ael e

u ca

nfod

ar M

awrth

a G

wen

er.

Darn bach o Gomed Halley yw meteor Orionaidd, sy’n anweddu yn atmosffer y Ddaear.

Mae Comed 2013 A1 Siding Spring yn dod yn agos iawn i Mawrth, o bosibl yn pasio lai na 38,000km uwchben ei arwynebedd. Efallai y gallwch weld hon yn isel iawn yn yr awyr yn y de-orllewin tua 1.5 awr ar ôl machlud haul.

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

29 30 1 2 3 4 5

6 7 8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

20 21

Anterth y Gawod Feteor Orionaidd

22 23 24 25 26

27 28 29 30 31 1 2

HYDREF

Wythnos Gofod y Byd

Comed ger Mawrth

GOLEUNI’R GOGLEDDMae’r Haul yn rhyddhau ffrydiau o ronynnau ynni uchel gaiff eu galw’n wynt heulol. Dan amgylchiadau cywir gall y gwynt heulol greu arddangosfa awrora ysblennydd pan fo’n rhyngweithio gyda maes magnetig y Ddaear.

MAES MAGNETIGBydd y ‘Magnetospheric Multiscale Mission’ sydd i gael ei lansio’r mis hwn yn defnyddio pedair llong ofod sy’n union yr un fath i astudio ffiseg maes magnetig y ddaear yn y gofod.

SEREN NIWTRONMae seren niwtron yn cael ei ffurfio pan fo seren anferth yn chwalu. Byddai llond llwy de o sylwedd hynod ddwys seren niwtron yn pwyso tua deg gwaith yn fwy na’r holl bobl ar y Ddaear.

CWESTIWN

Pa blanedau eraill sydd ag awrora?

Radi

o Ga

laxy

Cen

taur

us A

: ES

O.

bbc.co.uk/stargazing

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

27 28 29 30 31 1 2

3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14

Mae’r chwarter Lleuad olaf yn agos i lau. Gallwch weld y ddau’n codi yn y dwyrain toc wedi hanner nos ar y 13eg

15 16

17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30

Anterth y Gawod Feteor Leonaidd

Gall tymheredd yr aer o flaen grononyn meteor godi i dros

4,000˚C

ATE

BA

chos

bod

pet

h o’

r gol

au s

y’n

dod

oddi

wrth

yn n

hw y

n ca

el e

i afl

onyd

du w

rth id

do b

asio

trw

y at

mos

ffer a

flony

dd y

Dda

ear.

TACHWEDD

TWLL DU Mae hwn yn wrthrych mor anferth fel na all hyd yn oed golau osgoi ei ddisgyrchiant. Byddai gan dwll du 10 gwaith mor fawr â’n Haul ni radiws o ddim ond 30km.

TAITH OFOD ROSETTA Y mis hwn bydd Taith Ofod Rosetta yn ceisio gosod glaniwr ar wyneb comed (67/P Churyumov-Gerasimenko). Yn gynharach eleni cafodd y llong ofod ei deffro o segurdod 957 diwrnod yn y gofod dwfn mewn paratoad ar gyfer yr ymgais.

YR ALAETH FWYAF Yr alaeth elipsoidaidd IC 1101 yw’r mwyaf sy’n hysbys ar hyn o bryd, amcangyfrifir ei bod 6 miliwn o flynyddoedd golau ar draws a’i bod yn cynnwys 100 triliwn o sêr. Mae’n gorwedd yng nghytser y Wyryf.

CWESTIWNPam fo sêr yn pefrio?

North

Afri

ca a

nd E

urop

e fro

m S

uom

i NPP

: Nor

man

Kur

ing,

NAS

A GS

FC, u

sing

data

from

the V

IIRS

instr

umen

t abo

ard

Suom

i NPP

.

bbc.co.uk/stargazing

CWESTIWNGallwch ddefnyddio Seren y Gogledd, Polaris, i benderfynu i ba gyfeiriad mae’r gogledd. Beth arall all hi ddweud wrthoch chi am eich lleoliad?

ATE

BM

ae u

chde

r Pol

aris

uw

chbe

n ei

ch g

orw

el m

ewn

grad

dau

yn h

afal

â’c

h lle

dred

ar y

Dda

ear.

Peta

ech

chi a

r beg

wn

y go

gled

d, b

ydda

i Pol

aris

uw

chbe

n (u

chde

r = 9

0°, l

ledr

ed =

90°

) ac

ar y

cy

hyde

dd b

ydda

i ar y

gor

wel

(uch

der =

0°,

lled

red

= 0°

).

Y BLANED OERAFYn -224°C Wranws yw’r blaned oeraf yng Nghysawd ein Haul. Er bod Neifion yn bellach i ffwrdd oddi wrth yr Haul mae’n cynhyyrchu 2.61 mwy o ynni nag y mae’n ei dderbyn, gan ei gadw ychydig yn gynhesach.

DAWNLansiwyd llong ofod NASA, Dawn yn 2007, ac mae disgwyl iddi gyrraedd y blaned gorachaidd, Ceres, yn 2015. Mae Ceres yn y casgliad o asteroidau rhwng Mawrth a Iau.

Y DDAEARMae’r raddfa mae’r Ddaear yn troi yn arafu o ychydig bob blwyddyn, Tua 900 miliwn o flynyddoedd yn ôl roedd diwrnod y Ddaear yn 18 awr o hŷd ac roedd yna 486 ohonyn nhw mewn blwyddyn.

RHAGFYR

LLUN MAW MER IAU GWE SAD SUL

1 2

Tybed a allwch chi weld y blaned Wranws yn union gerr gwaelod chwith disg y lleuad am 00.40 GMT.

3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21

Heuldro Rhagfyr 23:03 GMT

22 23 24 25 26 27 28

29 30 31 1 2 3 4

Mae’r Geminidau’n dod o asteroid o’r enw 3200 Phaethon. Mae’r rhan fwyaf o gawodydd meteor yn dod yn wreiddiol o gomedau.

Yr adeg yma mae symudiad ymddangosiadol yr Haul i’r de yn erbyn y sêr yn y cefndir yn dod i stop ac mae’n dechrau symud i’r gogledd eto. Yn Awstralia, mae’r Haul yn cyrraedd ei fan uchaf yn yr awyr ar heuldro Rhagfyr.

Anterth y Gawod Feteor Geminaidd

© BBC Produced by BBC Learning, Bridge House, MediaCity UK, Salford M50 2BH Writer: Pete Lawrence Design: Origin Creative

STARGAZING LIVECALENDAR 2014