DISERTACION - doktoratura.unitir.edu.al · Energjia diellore e absorbuar nxit një seri reaksionesh që fillojnë në qendrat fotosintetike dhe vijojnë përgjatë zinxhirit fotositetik,

Studimi i vetive spektrale të gjetheve dhe aktiviteti i tyre fotosintetikë

i

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I FIZIKËS

PROGRAMI

FIZIKË

DISERTACION

TEMA

STUDIMI I VETIVE SPEKTRALE TË GJETHEVE DHE

AKTIVITETI I TYRE FOTOSINTETIK

KANDIDATI UDHËHEQËS SHKENCOR

Msc. MATILDA MEMA Prof. Dr. FATBARDHA BABANI

TIRANË, 2017

ii

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE TË NATYRËS

DEPARTAMENTI I FIZIKËS

DISERTACION

Paraqitur nga:

MSc. Matilda Mema

Për gradën shkencore “DOKTOR”

Tema: “STUDIMI I VETIVE SPEKTRALE TË GJETHEVE DHE

AKTIVITETI I TYRE FOTOSINTETIK”

Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Fatbardha BABANI

Mbrohet më dt. _______ / _______ / _______ para Jurisë

1. ___________________________________________ Kryetar

2. ___________________________________________ Anëtar (Oponent)

3. ___________________________________________ Anëtar (Oponent)

4. ___________________________________________ Anëtar

5. ___________________________________________ Anëtar

Studimi i vetive spektrale të gjetheve dhe aktiviteti i tyre fotosintetik

i

Mirënjohje Fillimisht dua të falenderoj me respekt dhe mirënjohje të veçantë udhëheqësen time

shkencore, Prof. Dr. Fatbardha Babani për udhëzimet dhe kontributin e saj gjatë

gjithë punimit të doktoraturës sime.

Një tjetër falenderim i veçantë për realizimin praktik të këtij punimi shkon për stafin e

katedrës së Biofizikës, Fakultetit të Shkencave të Natyrës, Tiranë.

Dhe një tjetër falenderim, por jo më pak i rëndësishëm shkon për familjen time e cila më

ka qëndruar gjithmonë pranë.


ii

Përmbledhje Fotosinteza është procesi i shndërrimit të energjisë diellore tek bimët për zhvillimin e

proceseve kimikë tek ato, përgjatë të cilëve formohen lëndë të nevojshme për jetën e

zhvillimin e tyre.

Njohja e këtij procesi, rrugëve dhe kushteve të tranformimit të energjisë, jep të dhëna të

rëndësishme për mundësitë e ndërhyrjes për shtimin e këtij aktiviteti dhe orientimin e tij

për nxitjen e reaksioneve të veçanta që ndikojnë në zhvillimin e bimës dhe, më tej, në

krijimin e kultivarëve të rinj.

Në këtë aspekt, një rëndësi të madhe merr edhe studimi i sjelljes së njësive fotosintetike

tek bimët në kushtet e streseve të ndryshme dhe i metodave të eliminimit të pasojave të

tyre. Nga ana tjetër, shënojmë që këto procese kanë interes të studiohen kryesisht tek

gjethet si receptor i parë i energjisë diellore dhe si bartës të fuqishëm të një numri të

rëndësishëm njësish fotosintetike.

Në këtë studim interesohemi kryesisht për pigmentet fotosintetikë në përbërje të njësive

fotosintetike të bimës, llojet e tyre: klorofila a dhe klorofila b si dhe karotenoidet. Këto

substanca marrin pjesë drejtpërdrejt në transformimin e energjisë dhe janë absorbues të

fuqishëm të dritës së dukshme dhe fluorofor me rendiment të lartë. Energjia diellore e

absorbuar nxit një seri reaksionesh që fillojnë në qendrat fotostintetike dhe vijojnë

përgjatë zinxhirit fotositetik, duke ngacmuar nivele të jashtme elektronikë të orbitaleve

molekulare, me rezultat favorizimin e lidhjeve ndërmolekulare për krijimin e

substancave të reja, nisur nga ato ekzistuese që merr bima nga toka.

Fjalë kyçe:

Drurët frutorë, pigmentet fotosintetike, spektrat e fluoreshencës, spektrat e pasqyrimit të

shpërhapur, kolorimetria

Fusha e studimit: Biofizikë


iii

Abtract

Photosynthesis is the process used by plants and some other organisms to produce all

their own Organic substances needed for their vital processes, using only light energy

and simple inorganic substances.

The knowledge of all the phases of transformation and the optimal conditions, gives

important clues for intervention possibilities to improve the photosynthetic activity.In

respect of this, a great importance has the study of behavioural units of photosynthetic

plants under conditions of stress and different methods of eliminating their

consequences.

Objective of the study is to evaluate the activity of photosynthetic apparatus of some

fruit trees in the area of Tirana in the presence of environmental stresses to which are

exposed.

The measurements were carried out with three types of leaves (sun, half-shade and

shade) of two different pear varieties: Santa Maria and Abbas.

The shape of the Chlorophyll fluorescence emission spectra and reflection spectra, as

well as the values of certain ratios exhibit characteristics changes between analysed

leaves.This demonstrate structural and functional modifications as a result of adaptation

to different light environment. All parameters and ratios allow to characterize

differences between different pear varieties evaluating the effects of growth conditions

or stressors on the functionality of photosynthetic apparatus.

Keywords: Fruit trees, photosynthetic pigments, fluorescence spectra, reflection

spectra.

Field of studing: Biophysics


iv

Parathënie

Energjia diellore e absorbuar nxit një seri reaksionesh që fillojnë në qendrat

fotosintetike dhe vijojnë përgjatë zinxhirit fotositetik, duke ngacmuar nivele të jashtme

elektronikë të orbitaleve molekulare, me rezultat favorizimin e lidhjeve ndërmolekulare

për krijimin e substancave të reja, nisur nga ato ekzistuese që merr bima nga toka.

Metodat spektroskopike janë sot metodat më efektive në këto lloj studimesh, pasi ato

lejojnë përcaktime të sakta të përbërjeve molekulare të njësive fotosintetike, studimin e

llojeve të reaksioneve që ndodhin në këto njësi si dhe të rrugëve të shndërrimit të

energjisë së absorbuar nga bimët. Aktualisht, spektrofotometria dhe spektrofluorimetria

molekulare dhe ajo e pasqyrimit në gjethe, janë metoda të kultivuara prej kohësh në

laboratorët e Fakultetit të Shkencave të Natyrës (Departamenti i Bioteknologjisë,

Departamenti i Fizikës) duke krijuar bazën themelore për realizimin e këtij studimi.

Spektrat karakteristikë të absorbimit të klorofilave a dhe b dhe karotenoideve, janë të

ndryshëm në varësi të llojit të këtyre substancave dhe pasqyrojnë lidhjet kimike të tyre

gjatë veprimit të rrezatimit diellor; testet e absorbimit lejojnë përcaktime të sakta të

përqëndrimeve të tyre. Spektrat e fluoreshencës molekulare përcaktojnë ndryshime të

mundshme strukturore të këtyre molekulave dhe japin të dhëna (duke i krahasuar me ato

të absorbimit) mbi rendimentin e shfrytëzimit të energjisë diellore. Në këtë drejtim,

thellimi i studimit me aplikimin e imazherisë së fluoreshencës dhe të pasqyrimit

shpërhapës të gjetheve, ndihmon në sqarimin e rolit dhe veprimtarisë së antenave

fotosintetike dhe vlerësimin e aktivitetit të aparatit fotosintetik.

Lidhur me sa më sipër, studimi merr rëndësi dhe ka synim paraqitjen e rekomandimeve

të vleshme për vlerësimin dhe rritjen e efikasitetit të konversionit fotosintetik të

rrezatimit diellor në drurë frutorë (dardha) për rritjen e prodhueshmërisë ose krijimin e

kultivarëve të rinj.


v

PASQYRA E LËNDËS

Përmbledhje ii

Abstrakt iii

Parathënie iv

PASQYRA E LËNDËS v

Hyrje viii

Qëllimi i punimit ix

Objektivat e punimit ix

KAPITULLI I

KONCEPTE TEORIKE 1

1.1. Shfrytëzimi i energjisë diellore në fotosintezë 2

1. 1. 1. Karakteristikat e rrezatimit diellor dhe streset mjedisore 2

1. 1. 2. Fotosinteza dhe ndikimi i streseve mjedisore 3

1. 1. 3. Kloroplastet dhe roli i tyre 4

1. 1. 4. Pigmentet fotosintetikë 5

1. 1. 5. Pigmentet fotosintetik in vivo 7

1. 1. 6. Fotosistemet 8

1. 1. 7. Ndikimi i rrezatimit diellor në fotosintezë 10

1.2. Metodat analitike 11

1.2.1. Nivelet energjitikë të biomolekulave 11

1.2.2. Nivelet energjitikë të makromolekulave- Orbitalet molekular 11

1. 2. 2. 1. Orbitalet molekulare 11

1. 2. 3. Hibridizimi s2-Lidhje sigma të formuara nga kombinimi i orbitaleve

atomikë s

13

1. 2. 4. Bashkëveprimi i rrezatimit elektromagnetik me lëndën 13

1. 3. Spektrofotometria – parimi i metodës 14

1. 4. Spektrofluorimetria - parimi i metodës 15

1. 4. 1. Fluoreshenca e klorofilit 18

1. 5. Spektrofotometria e pasqyrimit........... 20

1. 5. 1.Struktura dhe vetitë optike të gjethes 20

1. 6. Spektri i ngjyrave. Sistemi CIE 24

KAPITULLI II

MATERIALE DHE METODAT 27

2.1. Materiali bimor 28

2.1.1. Materiali bimor. Karakteristikat e varieteteve 28

2.2. Karakteristika të përgjithshme të zonave 29

2.3. Metodologjia e përzgjedhjes së materialit bimor 30

2.4. Spektrofotometri me sferë integruese 30

2.5. Spektrofluorimetri "Jobin Ivon J.Y. 3 CS" 33

2.6. Pigmentet fotosintetik 35

2.6.1. Ekstraktimi i pigmenteve nga gjethet 35

2.6.2. Përcaktimi sasior i pigmenteve (ekuacionet). 37

2.7. Spektrofotometri me një rreze 38

2.8. Mikrometri ose kalibri Palmer 40

2. 9. Përpunimi statistikor 40


vi

KAPITULLLI III

REZULTATET DHE DISKUTIME 42

3. 1. Efektet e rrezatimit diellor në bimët e gjelbëra 43

3. 1. 1. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur 43

3. 1. 1. 1. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për dy varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), në zonat: 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

43

3. 1. 1. 2. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për varietetet: Santa Maria (Dardha)

dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

43

3. 1. 1. 3. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për varietetet: Santa Maria (Dardha)

dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)

53

3. 1. 1. 4. Krahasimi i vlerave të pasqyrimit të shpërhapur R550 dhe raportit

R750/R550, për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), zona 1

(nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

61

3. 1. 1. 5. Vlerësimi i indeksit fotokimik të pasqyrimit të shpërhapur (PRI) për

varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), zonat: 1 (nën ujë) dhe 2

(mbi ujë)

69

3. 1. 1. 6. Krahasimi i vlerave të indeksit fotokimik të pasqyrimit të shpërhapur

(PRI) për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha

periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

74

3. 1. 2. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave në gjethe për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në dy zona: 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

78

3. 1. 2. 1. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

79

3. 1. 2. 2. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)

85

3. 1. 2. 3. Krahasimi i vlerave të gjatësisë së valës “dominante” dhe

ndriçueshmërisë për varietetet: Santa Maria dhe Abbas, zona 1 (nën ujë) dhe zona

2 (mbi ujë)

89

3. 1. 3. Vlerat e shkëlqimit-Y për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

91

3. 1. 3. 1. Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), zona 2

(mbi ujë)

95

3. 2. Spektrat e fluoreeshencës në të gjitha periudhat, për varietetet: Santa Maria

(dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

99

3. 2. 1. Krahasimi i intensitetit të fluoreshencës për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), zona 2

(mbi ujë)

110

3. 3. Vlerësimi i pigmenteve fotosintetik në të gjitha periudhat, për varietetet:

Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zonat 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

115

3. 4. Ndryshimi i spektrave të emetimit të fluoreshencës së klorofilës në gjethe 116

3. 5. Varësia e vlerave të pasqyrimit R550 nga përqëndrimi i klorofilës në të

gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

118

3. 6. Vlërësimi i trashësisë gjetheve, në të gjitha periudhat, në pozicione për

varietetet : Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)

119

3. 7. Përpunimi statistikor 122

3. 7. 1. Ndryshimi i të gjitha parametrave nga pozicionet për varietetet: Santa 122


vii

Maria (dardha) dhe Abbas në të gjitha periudhat në dy zonat: 1 (nën ujë) dhe 2

(mbi ujë)

3. 7. 2. Përpunimi statistikor me një variabël, për të gjitha parametrat për

varietetin Santa Maria (dardha), zona 1 (nën ujë)

126


varietetin Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë)


varietetin Santa Maria (dardha), zona 2 (mbi ujë)

126

130

3. 7. 5. Përpunimi statistikor me një variabël, për të gjitha parametrat për varieteti

Abbas (dardha), zona 2 (mbi ujë)

133


varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)

135

3. 7. 7. Përpunimi statistikor me një variabël për varietetet: Santa Maria (dardha)

dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

140

3. 7. 8. Analiza statistikore me shumë parametra, për varietetet: Santa Maria


143

KAPITULLI IV

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Lista e simboleve 150

Referenca

Punime të autorit


viii

Hyrje

Në procesin e fotosintezës së bimëve ndikojnë direkt ose indirekt të gjitha kushtet e

mjedisit dhe streset e ndryshëm. Rrezatimi diellor, temperaturat e larta, ndotjet e

ndryshme ndikojnë në uljen e aktivitetit të aparatit fotosintetik të gjetheve. Ndikimi i

rrezatimit diellor si dhe i faktoreve të tjerë tek bimët mund të analizohet me anë të

ndryshimeve të fluoreshencës së emetuar të gjetheve, pasqyrimit të shpërhapur dhe

ngjyrës së tyre.

Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur karakterizojnë vetitë optike të gjetheve dhe japin

informacion mbi pasqyrimin në gjatësi vale specifike. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur

japin mundësi në përcaktimin e parametrave që vlerësojnë aktivitetin e aparatit

fotosintetik. Këto spektra lejojnë përcaktimin e ngjyrës së gjetheve me koordinatat x dhe

y, shkëlqimit, ndriçueshmërisë si dhe të gjatësisë së valës "dominante".

Spektrat e emetimit të fluoreshencës japin informacion mbi funksionalitetin e aparatit

fotosintetik me anë të dy bandave të kuqes F690 dhe përtej të kuqes F735.

Spektrat e emetimit dhe pasqyrimit, si dhe vlerat e raporteve të caktuara shfaqin

karakteristikat dhe ndryshimet ndërmjet gjetheve të analizuara duke demonstruar

ndryshime strukturore dhe funksionale të aparatit fotosintetik si rezultat i përshtatjes

ndaj mjedisit. Të gjitha parametrat bëjnë të mundur dallimet ndërmjet varieteteve të

ndryshme dardhe dhe vlerësimin e ndikimit të kushteve të rritjes në aparatit fotosintetik.

Karakteristikat spektrale, ndriçimi fluoreshent dhe pasqyrimi, përshkruajnë ndryshimet e

mundshme strukturore të këtyre molekulave në gjethe dhe ofrojnë të dhëna mbi

rendimentin e përdorimit të energjisë diellore.


ix

Qëllimi i punimit

Vlerësimi i aparatin fotosintetik në dru frutorë (dardha) në zona të ndryshme në Tiranë në prani

të kushteve mjedisore (rrezatimi diellor, temperatura, lageshtia) ndaj të cilave janë të ekspozuar.

Objektivat e punimit

Evidentimi i dëmtimeve/ose jo, të induktuar nga rrezatime të ndryshme, në

karakteristikat optike të gjetheve, spektrat e pasqyrimit të shpërhapur si indikatorë të

hershëm të detektimit të stresit.

Evidentimi i ndryshimeve të mundshme në organizimin dhe funksionimin e aparatit

fotosintetik, të induktuar nga rrezatime të ndryshme, në gjethe, në bazë të

karakteristikave të dy bandave të fluoreshencës së emetuar.

Evidentimi i ndryshimeve në biosintezën e pigmenteve fotosintetikë në prani të

kushteve (rrezatimi diellor) ndaj të cilave janë të të ekspozuar.


1

KAPITULLI I

PJESA TEORIKE


2

1. 1. Shfrytëzimi i energjisë diellore

1. 1. 1. Karakteristikat e rrezatimit diellor

Rrezatim diellor përfaqëson një pjesë të rrezatimit elektromagnetike të dalë nga dielli,

në veçanti rrezet infra të kuqe, drita e dukshme dhe rrezet ultraviolet të cilat bien në

sipërfaqen e tokës. Energjia e këtyre valëve quhet energji e rrezeve të diellit. Energjia

diellore që arrin në atmosferën e tokës vlerësohet 5.44 * 1024 J/vit. Për shkak të

përthithjes dhe shpërhapjes që pëson rrezatimi diellor në atmosferën e tokës në

sipërfaqen e saj bie 2.54 *1024 J/vit nga e cila 6 *1023 J përthithet nga bimët.

Spektri i rrezatimit diellor ndahet në dy pjesë:

Rrezatim valëshkurt diellor, 280-400 nm, që përfshin rrezatimin e

dukshëm me gjatësi vale 380-760 nm, rrezatimin ultraviolet me gjatësi

vale 289-380 nm dhe pjesën valëshkurtër infra të kuqe 760-4000 nm.

Rrezatimi valë gjatë, përfshin zonën me gjatësi vale nga 4000-40000 nm.

Në sipërfaqen e tokës rrezatimi diellor arrin në dy forma:

rrezatim i drejpërdrejtë, i ardhur nga dielli drejt tokës, dhe

rrezatim shpërhapës, përfaqëson pjesën e rrezatimit diellor që pas

shpërhapjes nga atmosfera dhe pasqyrimin nga retë bie në sipërfaqen

horizontale në tokë.

Figura 1.1. Spektri i rrezatimit diellor

Densiteti i fluksit të rrezatimit të drejpërdrejtë (I) shpreh sasinë e energjisë që bie në

njësinë e kohës në njësinë e sipërfaqes pingule me rrezet e Diellit. Densiteti i fluksit të

rrezatimit të shpërhapur (D), shpreh sasinë e energjisë që bie në njësinë e kohës në

njësinë e sipërfaqes horizontale. Rrezatimet karakterizohen nga intensiteti rënës i tyre.

Intensiteti (I) matet me Kal/cm2*minut. Rrezatimi i drejpërdrejtë bie në tokë me një

kënd me vlera të ndryshme (në varësi të stinëve të vitit). Intensiteti I’ i cili është në

varësi të këndit , do të jetë më i vogël se intensiteti rënës I. Me formulë:

sin' II (1. 1)

ku , është këndi rënies së rrezeve diellore mbi sipërfaqen horizontale.

Energjia e rrezatimit shpërhapës është 4 deri 5 herë më e vogël (0.15 – 0.25

kal/cm2*min), se energjia e rrezatimit të drejpërdrejtë. Shuma e densiteteve të rrezatimit


3

të drejpërdrejtë dhe atij të shpërhapur që bie mbi një sipërfaqe horizontale quhet

rrezatimi i përgjithshëm.

T= I` + D (1. 2)

Madhësia e energjisë totale, varet nga pjerrësia e tokës ose ndryshe nga drejtimi ndaj

diellit, pastërtia dhe prania ose jo e avujve të ujit në atmosferë, si dhe nga aftësia që ka

toka për të përthithur këtë tërësi rrezatimesh.

Një pjesë e rrezatimit diellor që bie në sipërfaqen e tokës pasqyrohet prej saj në bazë të

ligjeve të pasqyrimit të saj. Raporti i sasisë së rrezatimit të pasqyruar me sasinë e

rrezatimit të përgjithshëm rënës quhet albedo (A). Albedoja varet nga lloji i tokës dhe

prania e lagështisë në të (Anderson JM, Chow WS, Park Y-I (1995)).

Rrezatimi i përgjithshëm diellore (drejpërdrejtë + shpërhapur) maten me luks, nga ku:

1 Kal/cm2*min = 7500 lx. Në muajin janar rrezatimi i përgjithshëm diellor ka vlerën e

ndricimit 3225 lx, ndërsa në muajin gusht, 62 175 lx.

1. 1. 2. Fotosinteza dhe ndikimi i streseve mjedisore

Procesi i fotosintezës përfaqëson formën më të ndërlikuar të krijimit të lëndës organike

pa shfrytëzuar energji të lidhjeve kimike. Fotosinteza (greq. fos, foto-s =

dritë; sinthesis = bashkim) është shndërrimi i energjisë së dritës diellore në energji

kimike nga organizmat e gjalla. Lëndët e para që nevojiten për kryrjen e këtij procesi

janë: dioksidi i karbonit dhe uji, burimi i energjisë është drita e diellit, dhe lëndët e

fituara janë glukoza dhe oksigjeni. (Souza et al., 2005; Sauer, 1996; Blankenship &

Hartman, 1998)

2612622 OOHCOHCO (1. 3)

Është procesi më i rëndësishëm biokimik i shkëmbimit të lëndëve në tokë, sepse

pothuajse gjithë jeta varet nga fotosinteza. Fotosinteza është një proces i ndërlikuar që

ndodh tek bimët, alga dhe disa baktere. Procesi i fotosintezës kryhet vetëm gjatë ditës

dhe në dritën e diellit. (Sarovar et al., 2010; Lichtenthaler et al., 1987; Lichtenthaler et

al., 2004; Satoh et al., 2005; Govindjee et al., 2005; Campell & Dwek, 2006; Olson,

2006; Gould et al., 2008; Barber, 2009).

Figura 1.2. Skema e fotosintezës në bimë

Kafshët dhe bimët i sintetizojnë proteinat dhe yndyrnat prej karbohidrateve, pra glukoza

është një burim energjie bazë për jetën e gjithë organizmave. Oksigjeni i çliruar prej

bimëve me anë të transpirimit, siguron pjesën më të madhe të oksigjenit atmosferik

mailto:Kal/cm@*min

https://sq.wikipedia.org/wiki/Greqishtja

https://sq.wikipedia.org/wiki/Energjia

https://sq.wikipedia.org/wiki/Drita

https://sq.wikipedia.org/wiki/Energjia_kimike

https://sq.wikipedia.org/wiki/Energjia_kimike

https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Organizmat&action=edit&redlink=1

https://sq.wikipedia.org/wiki/Dioksidi_i_karbonit

https://sq.wikipedia.org/wiki/Uji

https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Drita_e_diellit&action=edit&redlink=1

https://sq.wikipedia.org/wiki/Glukoza

https://sq.wikipedia.org/wiki/Oksigjeni

https://sq.wikipedia.org/wiki/Biokimia

https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Bima&action=edit&redlink=1

https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Bakteri&action=edit&redlink=1


4

jetësor për procesin e më pas prej bimëve. Fotosinteza konsiderohet si burim kryesor i

jetës për pothuajse gjithë bimët dhe kafshët duke siguruar burimin e energjisë që drejton

gjithë proceset e tyre metabolike. Bimët e krijojnë vetë ushqimin e tyre, duke kapur

dritën e diellit nëpërmjet pigmentit klorofil. Oksigjeni çlirohet gjatë konvertimit të

dioksidit të karbonit në karbohidrate, ose ushqimin e bimëve. Fotosinteza është një

proces i pastër, i plotë dhe i padëmshëm. Procesi fotosintetik varet nga një kompleks

molekulash proteinike, të cilat janë të vëzhguar në një membranë me organizim të lartë.

Përmes një serie reaksionesh që transmetojnë energjinë, makineria fotosintetike

transformon energjinë dritore në një formë të qëndrueshme e cila mund të qëndrojë e

tillë për miliona vjet. Fotosinteza realizohet në kloroplaste (në membranën e

tilakoideve). Fotosinteza është procesi biologjik më i rëndësishëm në tokë.

Çlirimi i oksigjenit nga konsumimi i dioksidit të karbonit e ka transformuar

botën në mjedisin që njohim.

Drejtpërsëdrejti ose indirekt, fotosinteza plotëson të gjitha kërkesat tona për

ushqim dhe shumë prej nevojave tona për fibër dhe materiale ndërtimi.

Energjia e depozituar tek nafta, gazi natyror, qymyrguri dhe tek druri djegës, i

cili është lënda djegëse kryesore në shumë vënde të botës, e gjitha vjen prej

diellit nëpërmjet fotosintezës.

Për këtë arsye kërkimet shkencore për fotosintezën kanë rëndësi jetësore (Blankenship,

R. E., and Prince, R. C., (1985).

Ndotësit e ajrit janë kimikatet, grimcat e pluhurit ose materialet biologjike që shkaktojnë

dëmtime tek njerëzit dhe bimët ose shkaktojnë dëme në mjedisin natyror në atmosferë.

Për zhvillimin e këtyre reaksioneve, është e domosdoshme drita e diellit, dhe si rezultat,

krijohet smogu fotokimik O3, veçanërisht në zonat që kanë rrezatim diellor të

konsiderueshëm (Lavertari dhe Agroekologji, 2011). Veçoritë themelore të organizmave

të gjalla janë shkëmbimet e lëndës dhe të energjisë me mjedisin e jashtëm, të cilat

përbëjnë kushtin themelor të ekzistencës, funksionimit e të mbajtjes së strukturës së tyre

të rregullt. Energjia e rrezeve diellore që bie mbi njësinë e sipërfaqes tokësore në njësinë

e kohës (insolacioni), varet nga këndi i rënies dhe nga intensiteti i rrezeve diellore.

(Berry JA., Bjo¨rkman O.1980).

1. 1. 3. Kloroplastet dhe roli i tyre

Në bimët e larta procesi i fotosintezës kryhet në kompartimentet specifike citoplasmikë,

kloroplastet, ultrastruktura e të cilave vrojtohet me mikroskop elektronik. Kloroplastet e

bimëve të larta janë në formë disku ose elipsoidi me gjatësi 4-6μ dhe gjerësi 1-2μ. Ato

përmbajnë një sistem kompleks membranash të brendshme. Këto membrana të quajtura

tilakoide përmbajnë pigmentët fotosintetikë dhe të gjithë komponentët e tjerë të

mekanizmit të transformimit të energjisë, pra këtu ndodh stadi fotofizik dhe fotokimik i

fotosintezës. Qeliza bimore në mënyrë skematike paraqitet:


5

Figura 1.3. Struktura e kloroplasteve

Cikli i reduktimit të CO2 ndodh jashtë tyre, në stromën e kloroplasteve. (Babani et al.,

1998; Babani & Lichtenthaler, 1996; Baban et al., 2001).

1. 1. 4 . Pigmentet fotosintetikë

Fotoreceptori kryesor në kloroplastet e bimëve të larta është klorofila. Molekulat që

kanë aftësinë për të përthithur dritën quhen pigmente fotosintetike. Ngjyra e pigmentit

përcaktohet nga gjatësia e valës së dritës së pasqyruar. Disa nga pigmentet arijnë që të

përthithin të gjitha gjatësitë e valës së dritës, kurse disa të tjera arijnë të përthithin vetëm

disa gjatësi valësh dhe pasqyrojnë ato gjatësi që nuk përthithin. Pigmenti i gjelbërt,

(klorofila) që është i përhapur në të gjitha qelizat fotosintetike, arin të përthithë të gjitha

gjatësitë e valëve të dritës së dukshme, përveç ngjyrës së gjelbërt. Pigmenti që arrin të

shndërojë drejtpërdrejt energjinë e dritës në energji kimike tek bimët, është klorofila a.

Në bimët e larta përveç klorofilës a ndodhen dhe klorofila b dhe karotenoidet.

Karotenoidet janë pigmente me ngjyrë të kuqe, portokalli ose të verdhë. Klorofili b dhe

karotenoidet përthithin dritë me gjatësi vale të ndryshme në krahasim me atë që përthith

klorofili a. Molekula e klorofilës përbëhet nga një unazë tetrapiroli, me një atom Mg

(magnezi) në qendër , ku janë koordinuar 4 atomet e azotit. Struktura e klorofilës b

ndryshon nga ajo e klorofilës a, në atë që grupi metil (CH3) në klorofilën a, është

zëvendësuar me një grup formil (CHO) në klorofilën b (figura 1. 4) . Koka tetrapolike e

molekulës së klorofilës, lidhet me absorbimin e dritës, ndërsa vargu i gjatë fitol hidrofob

shërben për të lidhur molekulën në membranën tilakoide. Klorofilat iu japin bimëve

ngjyrën e gjelbër. Ato janë të patretshme në tretësa inorganike. Klorofilat janë

komponime të paqëndrueshme, degradohen lehtë me anë të reaksioneve kimike dhe

biokimike. Klorofila e izoluar është më e ndjeshme ndaj dëmtimit të dritës se sa

klorofila në gjethe meqë në kloroplaste, ndodhet në formë kompleksi me proteinat dhe

lipidet. Spektri i absorbimit të klorofilës a në solvente organike, karakterizohet nga dy

banda të ngushta absorbimi, në pjesën e dukshme të spektrit, me maksimume

përkatësisht, në zonën e kuqe (K) dhe blu(B).


6

Figura 1.4. Struktura e klorofilës

Diferenca e strukturës së klorofilës b nga klorofila a qëndron në spektrin e absorbimit në

solventë organik, duke shkaktuar një zhvendosje të maksimumeve të absorbimit, por

gjithmonë plotësohet kushti Bb Ba dhe Ka Kb (Th. Karaja, M. Spiro, F. Babani, K.

Bulaj, E. Xhuvani, Biofizika 2012). Nga spektrave përkatës të absorbimit është e qartë

se klorofila a dhe b plotësojnë njëra tjetrën në absorbimin e dritës së diellit që

bie.Ekziston një zonë e gjerë e spektrit 500-600 nm, ku absorbimi i dritës është

relativisht i dobët, por pjesa më e madhe e bimëve nuk kanë nevojë për absorbimin e

dritës në këtë zonë meqënëse absorbojnë shumë në zonën blu dhe të kuqe të spektrit.

Vendosja e maksimumeve në spektrin e absorbimit varet dhe nga natyra e tretësit në të

cilin ndodhen pigmentet (Babani F., Ciscato M., Valcke R., 2000).

Figura 1.5. Spektri i absorbimit të klorofilës a dhe b në zonën e dukshme

Të gjitha indet fotosintetike, përveç klorofilave përmbajnë dhe karotenoidet.

Karotenoidet e bimëve të larta i ndajmë në dy klasa:

karotenet që janë hidrokarbure dhe

derivatet e tyre oksigjenuara, që janë ksantofilat.

Komponimi kryesor i karoteneve në bimët e larta, është karoteni, ndërsa

komponentet kryesorë të ksantofilave, janë lutein, violoksantin dhe neoksantin.


7

Maksimumet e absorbimit të karotenoideve bien në pjesën 450-480 nm, pra midis

bandave të absorbimit të klorofilave. Karotenoidet shërbejnë si pigmente ndihmës në

fotosintezë , gjithashtu shërbejnë si pigmente mbledhës së dritës duke zgjeruar në këtë

mënyrë intervalin e spektrit që është efektiv për fotosintezën. Karotenoidet kanë një rol

tjetër të rëndësishëm, mbrojnë klorofilën nga shkatërrimi fotodinamik duke penguar

reaksionet e fotooksidimit të saj në prani të oksigjenit (Maxwell & Johnson, 2000).

Figura 1. 6. Struktura e karotenoidit

1. 1. 5. Pigmentet fotosintetik in vivo

Klorofila a dhe b in vivo, gjenden në disa forma të ndryshme me banda absorbimi

përkatësisht në 665-730nm. Ekzistenca e formave të ndryshme spektrale, shpjegohet me

faktin që klorofilat në membranat fotosintetike, formojnë komplekse pigment-proteinë

me masë molekulare 10-100 Kdalton. Secili nga komplekset përmban disa forma

molekulash të pigmenteve të lidhur me proteinën. Bashkëveprimet pigment-pigment,

pigment-proteinë dhe pigment-lipid, përcaktojnë vetitë spektroskopike të pigmenteve

duke dhënë tipa të ndryshëm spektrash absorbimi. Ekzistenca e formave të ndryshme

spektrale të të njëjtit pigment, lejon një absorbim më efikas të dritës, pra është e

dobishme në fotosintezë (Th. Karaja, M. Spiro, F. Babani, K. Bulaj, E. Xhuvani,

Biofizika 2012). Të gjitha procedurat e ekstraktimit me solvent organik, japin vetëm një

tip klorofile dhe me maksimum në 660 nm, prandaj trajtohet që, format e ndryshme të

klorofiles ekzistojnë vetëm in vivo dhe në kloroplaste. Klorofila a ekziston në dy forma

funksionale, po që janë kimikisht identike, njëra që absorbon në 660 nm dhe kontribon

në fluoreshencë dhe tjetra që absorbon në gjatësi vale më të gjata, por që nuk kontribon

në fluoreshencë. Edhe karotenoidet ashtu si klorofilat në gjendje natyrore, formojnë

komplekse me proteinat dhe ndërkohë mendohet se ato mund të bashkohen tek e njëjta

proteinë (Strasser & Butler, 1977; Dau & Hansen, 2003).

Egzistenca e formave të ndryshme spektrale shpjegohet:

Klorofilat në membranat fotosintetike formojnë komplekse pigment-proteinë, me

masa molekulare të larta.

Secili kompleks përmban disa forma molekulash te pigmenteve të lidhur me

proteinën.

Bashkëveprimet pigment-pigment, pigment-proteinë dhe pigment-lipid

përcaktojnë vetitë spektroskopike të pigmenteve, duke dhënë tipa të ndryshëm

spektrash absorbimi.


8

Figura 1. 7. Kompleksi pigment – proteine (klorofila a - e gjelber; klorofila b - portokalli; karotenoidet -

e kuqe ; proteina - e verdhe)

1. 1. 6. Fotosistemet

Klorofilat dhe molekulat e tjera janë të organizuara në membranat tilakoide në bashkësi

të quajtura fotosisteme. Secili fotosistem përmban disa qindra molekula, duke përfshirë

klorofilën a, klorofilën b dhe karotenoidet. Kjo bashkësi molekulash të pigmentëve

vepron si një panel mbledhës i energjisë diellore sipas mekanizmave të migrimit të

energjisë në të. (Miyake et al., 2003).

Membranatilakoide

Fotosistem

Klorofile q ndr s

reaktive

ë ë

Q ndrareaktive

ë

Dritë

Kalimi ienergjisë

Kalimi elektroneve

Akseptorifillestar i

elektroneve

Figura 1. 8. Paraqitja e qendrave aktive të fotosistemeve

Absorbimi i një kuanti të energjisë diellore nga një molekulë pigmenti (klorofile a apo

pigment ndihmës) mundëson që një nga elektronet e pigmentit të fitojë energji dhe më

pas të kalojë nga gjendja bazë energjitike me energji të ulët në gjendje të ngacmuar me

energji më të lartë. Sipas mekanizmit të migrimit rezonues pa rezatim, elektroni nga

gjendja e eksituar kthehet “menjëherë”në gjendjen bazë duke e kaluar energjinë e

ngacmimit tek një molekulë fqinje, e cila kalon në gjendje të ngacmuar (Gitelson, A.A.,

Merzlyak, M.N., Chivkunova, O.B. 2001).


9

Në këtë mënyrë procesi vazhdon nga një molekulë fqinje tek tjetra dhe energjia

“kërcen” nga një molekulë tek tjetra derisa arrin në qendrën reaktive të fotosistemit.

Figura 1. 9. Paraqitja procesit të absorbimit të kuantit të energjisë diellore nga një molekule pigmenti

Çdo bashkësi mbledhëse (antenë) shërben si një “hinkë” që e mbledh energjinë e dritës

dhe e drejton atë tek qendra reaktive e fotosistemit.

Bashkësia e pigmenteve në çdo fotosistem realizohet me anë të proteinave që nga njëra

anë i mbajnë ato të lidhura me membranën tilakoide dhe nga ana tjetër i japin mundësi

atyre që energjia e absorbuar nga çdonjëra molekulë të ‘rrjedhë” drejt qendrave reaktive.

Molekula e klorofilës së qendrës reaktive është e lokalizuar pranë një molekule tjetër,

akseptori fillestar i elektroneve. Roli i akseptorit fillestar është ai i “kapjes” së energjisë

së ngacmimit të molekulës së klorofilës në qendrën reaktive. Më tej, molekula të tjera të

membranave tilakoide e përdorin këtë energji në formimin e ATP dhe NADPH, në saje

të të cilave, gjatë fazës së errët të fotosintezës realizohet reduktimi i CO2 në lëndë

organike. Në këtë mënyrë bëhet e mundur që në kloroplaste, në sajë të energjisë diellore

të absorbuar, të realizohet reaksioni i transformimit të gazit karbonik dhe ujit në lëndë

organike, në karbohidrate dhe oksigjen (Govindjee et al., 2010; Chin et al., 2010;

Fassioli et al., 2009; Ishizaki et al., 2009).

Figura 1. 10. Sinteza e ATP


10

1. 1. 7. Ndikimi i rrezatimit diellor në fotosintezë

Në kloroplaste

Në natyrë, konditat e ndriçimit të lartë janë ato të ekspozimit në dritën e plotë të diellit si

gjethet e drurëve dhe të bimëve të rritura në diell, ndërkaq që konditat e ndriçimit të

dobët janë ato të gjetheve të drurëve e të bimëve të rritura në hije. Si rezultat i

përthithjes së dritës ekzistojnë dy tipe të kloroplasteve: të tipit të diellit me ndriçim të

lartë dhe të tipit në hije me ndriçimi të ulët. Të dy tipet paraqesin ndryshime të

konsiderueshme në shpeshtësinë ose dëndësinë e tilakoideve të tyre, nivelin e

komplekseve proteinë-pigment mbledhës të dritës dhe të vetive të kloroplasteve si ritmi

i transportit të elektroneve dhe ritmi i fiksimit fotosintetik të CO2 (Lichtenthaler et al.,

1981b, 1982 c, d,1984, Meier & Lichtenthaler). Zhvillimi i kloroplasteve të secilit tip,

kontrollohet gjithashtu edhe nga cilësia e dritës ku: drita blu nxit formimin e

kloroplasteve të tipit të diellit dhe drita e kuqe nxit formimin e kloroplasteve të tipit të

hijes. Kloroplastet e tipit të diellit të bimëve të ekspozuara në dritë kanë përmasa më të

vogla të antenave të pigmenteve në krahasim me kloroplastet e tipit të hijes.

Kloroplastet e tipit të diellit kanë shumë më tëpër qendra reaktive dhe vargje të

transportit fotosintetik për njësi klorofile dhe shumë më pak komplekse pigment-

proteinë mbledhës të dritës si dhe më pak tilakoide dhe me përmasa më të vogla se sa

tipi në hije të bimëve ose i gjetheve të rritura në hije (Malkin et al., 1981). Ritmin më të

lartë të fiksimit të CO2 e kanë gjethet në diell në krahasim me gjethet e hijes që shfaqen

gjate periudhës së vegjetacionit nga maji deri në shtator. Diferencat në ritmin e fiksimit

të CO2 janë më të mëdha duke filluar nga mesi i qershorit deri në mesin e gushtit, ku

maksimumi i ndryshimeve vërehet në korrik. Ritmi i fiksimit të CO2 reduktuhet në

periudhën e thatë dhe të nxehtë, korrik-gusht. Ritmi i fiksimit të CO2 mund të

stabilizohen ose të rriten pak në periudhat më pak të nxehta mes shtatori-mes tetori.

Periudhat me verë të thatë dhe të nxehtë e me ndriçim të plotë diellor prezentë deri në

gusht-shtator duke patur ritme të ulëta të fiksimit të CO2, veçanërisht në gjethet e diellit

(Lenk, S., Buschmann, C. 2005, Babani F., Lichtenthaler H. K. 2004). Në shtator nga

rënia e temperaturave dhe fillimit të shirave, vihet re një stabilizim i ritmit në fiksimin e

CO2 në gjethet e diellit, por mund të ndodhë edhe një rritje në gjethet e hijes para se të

bëhet mbizotërues degradimi në vjeshtë (Babani F and Lichtenthaler HK, 1996).

Në përqëndrimin e pigmenteve

Përqëndrimi i pigmenteve Kl (a+b) në gjethet e diellit paraqitet më i lartë në krahasim

me gjethet e tipit të hijes, por vlerat e larta të raportit Kl a/b korrelojnë me vlera të ulta

të raportit x/c. Gjethet e drurëve të ekspozuar në anën veriore, që kryesisht marrin dritën

blu të qiellit, paraqesin një përmbajtje të pigmentëve dhe te raporteve të tyre me vlera

ndërmjetëse me ato të gjetheve në diell dhe në hije. Kështu këto shpesh quhen “gjethe të

veriut në hije”. Gjithashtu, ritmi i fiksimit të CO2 i tyre i fotosintezës ka vlera të

ndërmjetme me ato të gjetheve të diellit dhe të hijes (Babani F., Lichtenthaler H.K., 1996,

Balota M., Babani F. and Lichtenthaler H.K., 1998).

“Gjethe të gjysëm hijes” janë ato gjethe që marrin dritë drejpërdrejt nga dielli vetëm për

një periudhë të shkurtër kohe gjate ditës dhe janë në hije gjatë pjesës tjetër të ditës.

Përbërja e pigmentëve të tyre dhe ritmi i fiksimit të CO2 gjithashtu kanë vlera ndërmjet

atyre të gjetheve të diellit dhe të hijes. Në të gjithë tipet e gjetheve përmbajtja më e lartë

e -karotenit dhe më e ulët e raportit x/c është gjetur në pozicionin verior në gjethet


11

plotësisht të zhvilluara, në periudhën maj-qershor. Gjate stinës së verës të nxehtë dhe të

thatë, bimët ndodhen nën efektin e streseve të ndryshme si ai i ndriçimit të lartë,

temperaturës së lartë dhe të mungesës së ujit. Në këto kushte niveli relativ i -karotenit

ulet, gjë që çon në rritje të vlerave te raportit x/c (Schindler et al., 1994).

1.2. Metodat analitike

1.2.1. Nivelet energjitikë të biomolekulave

Molekulat biologjike dhe bashkëveprimit e tyre: ka interes shqyrtimi i energjisë së

lëvizjes së tëresisë së elektroneve të atomeve përbërës,lëvizjes lëkundëse të molekulës

rreth pozicionit të ekuilibrit dhe lëvizjes rrotulluese të saj rreth vetes. Elektronet në

molekulat, janë vendosur në orbita të caktuara që quhen orbita molekulare, të cilat

formojnë gjendjen themelore (bazë) të molekulës (F. Babani, TH. Karaja, Metoda të

Bioteknologjisë Analitike, 2017).

1. 2. 2. Nivelet energjitikë të makromolekulave-Orbitalet molekulare

Nivelet energjitikë tё molekulave ndryshojnë nga ato të atomeve të veçantë përbërës. Në

mekanikën kuantike vërtetohet që elektronet e shtresave të brendshme të atomeve

praktikisht nuk e ndryshojnë gjendjen e tyre energjitike, ndërsa elektronet e shtresave të

jashtme të pa plotësuara e ndryshojnë atë. Elektronet e shtresave të jashtme të pa

plotësuara - janë elektronet e valencës - që sigurojnë lidhje kimike kovalente midis

atomeve për formimin e molekulave komplekse.Në mekanikën kuantike ҫdo elektroni i

vihet në korespondencë një funksion valor: i cili pёrshkruan shpërndarjen e intensitetit

të ngarkesës elektrike të elektronit, ose probabilitetin e vendodhjes së ngarkesës

elektrike të elektronit.

Figura 1. 11. Paraqitja e niveleve molekulare

1.2. 2. 1. Orbitalet molekularë

Teoria mbështetet në supozimin që elektronet në molekula ashtu si dhe tek atomet,

gjenden në orbitale të ndryshëm.Tërësia e orbitaleve në një molekule gjendet duke

marrë në konsideratë (“mbledhur”) funksionet valore të elektroneve të valencës të

atomeve në molekulë duke u mbështetur në pohimet e mëposhtme:

Orbitalet molekularë formohen nga mbimbulimi i orbitaleve atomikë


12

Vetëm orbitalet atomikë me energji të aferta mund të bashkëveprojnë në një

shkallë të konsiderueshme

Kur dy orbitale molekulare mbimbulohen, ato bashkëveprojnë në dy mundësi

ekstreme për të formuar dy orbitale molekulare:një orbital molekular lidhës

dhenjë orbital molekular antilidhës

Elektronet do të mbushin orbitalet molekulare të molekulës ashtu si elektronet

plotësojnë orbitalet atomike tek atomet:

Orbitalet molekulare plotësohen me elektrone në mënyrë që molekula të ketë

nivelin më të ulët të energjisë potenciale.

Numri maksimal i elektroneve në çdo orbital molekular është dy (nuk mund

të jetë më shumë se dy (parimi i Paulit).

Orbitalet atomikë kombinohen për të dhënë orbitalet molekularë dhe numri i orbitaleve

molekularë të formuar ështëi barabartë me numrin e orbitaleve atomike që kombinohen.

Nё analogji me valët e dritës që mund të bashkëveprojnë në fazë, që shoqërohet me

rritje të intensitetit të dritës, ose në fazë të kundërt që shoqërohet me zvogëlim të

intensitetit të dritës, edhe elektronet mund të bashkëveprojnë në fazë të njëjtë ose të

kundërt. Bashkëveprimi në fazë çon në një rritje të intensitetit të ngarkesës elektrike

negative, ndërsa ai në fazë të kundërt çon në një zvoglim të intensitetit të ngarkesës

elektrike negative. Si pasojë e mbimbulimit formonen orbitalet molekulare “hibride”.

Funksioni valor i oritalit molekular është shumë e funksioneve valore individuale të

orbitaleve atomike (shumë algjebrike).

Figura 1. 12. Paraqitja e orbitaleve molekulare në rastet e mbimbulimit: (a) të plotë dhe (b) të pjesshëm

Orbitalet molekularë kanë një karakter të ndërmjetëm ndërmjet orbitaleve atomike s, p

dhe d të nivelit të jashtëm energjitik.Hibridizimi emërtohet në bazë të orbitaleve të

përfshirë në të (p.sh. sp). Funksioni valor, në hapësirën 3 dimensionale, lejon të

llogaritet “forma” e secilit orbital molekular”.Funksionet valorë, pesë zgjidhjet e para të

ekuacionit valor, per 1 elektron të lidhur me 1 proton janë:

Figura 1. 13. Paraqitja e secilit orbital molekular


13

1. 2. 3. Hibridizimi s2 - Lidhje sigma të formuara nga kombinimi i orbitaleve

atomikë s

Shëmbulli më i thjeshtë është hibridizimi s2. Le të jetë Ψ1he Ψ2 funksionet valorë të

orbitaleve atomike 1s.Ka dy mundësi kombinimi ndërmjet tyre. Shënojmë pa yll ato

gjendje që përshkruhen nga funksione valor çift (lidhje) dhe me yll shënojmë gjendjet

që përshkruhen nga funksione valor tek (antilidhje). Mbështetur në teorinë kuantike që

orbitalet molekularë, lidhës dhe antilidhës, formohen nga kombinimi linear i

funksioneve valorë të orbitaleve atomikë.

bbaa cc )(2

12,1,1 ss

bbaa cc * )(

2

12,1,1 ss

1. 2. 4 . Bashkëveprimi i rrezatimit elektromagnetik me lëndën

Ekuacionet e përhapjes së valës plane, me frekuencë rrethore , ku drejtimet e lëkundjes

së vektorëve elektrik dhe magnetik janë përkatësisht y dhe z, janë:

Ey = Em sin(t - kx ), Bz = Bmsin(t - kx )

Figura 1. 14. Rrezatimi elektromagnetik

Rrezatimi elektromagnetik bie në një material të gaztë, të lëngët apo të ngurtë, me

natyrë atomike apo molekulare, ai: transmetohet (për shembull, drita e dukshme

transmetohet nga uji), shpërhapet (pezulli të vogla në ujë shpërhapin dritën blu),

absorbohet (gjethet). Rrezatimi elektromagnetik, që përmban frekuenca nga më të

ndryshmet, kur ndeshet me një atom ose molekulë, atëhere mund të ndodhë:

Dukuria e përthithjes së një kuanti me energji h dhe kalimi i atomit, molekulës nga

niveli n, me energji En, në nivelin m, me energji më të lartë Em. Kjo ndodh vetëm nëse

energjia e kuantit do të jetë e barabartë me diferencën e energjive ndërmjet niveleve n

dhe m, nga ku:

Em - En = h (1. 4 )

ku është frekuenca e rrezatimit të përthithur (F. Babani, Th. Karaja, Metoda të

Bioteknologjisë Analitike, 2017 ).


14

Figura 1. 15. Rrezatimi elektromagnetik: absorbim dhe emetimi

Në qoftë se rezatimi elektromagnetik që përmban frekuenca nga më të ndryshmet bie

mbi një atom apo molekulë, atëherë mund të ndodhë fenomeni i rezonancës dhe si

rrjedhim atomet apo molekulat absorbojnë energji nga rezatimi në frekuencën e

rezonancës dhe kalojnë nga niveli n me energji En në nivelin m me energji Em. Gjendjet

m dhe n janë gjendje stacionare të pavarura nga koha. Proçesi i absorbimit nuk është i

çastit, ai zgjat një interval kohe t që varet nga frekuenca e kuantit të absorbuar:

11 )( ct (1.5)

ku frekuenca -1 lidhet me ndryshimin e energjisw midis dy gjendjeve:

hchEEE nm -1 (1. 6)

1. 3. Spektrofotometria - parimi i metodës

Bashkëveprimi i molekulave me dritën (rrezatim elektromagnetik) është dukuria bazë në

të cilën mbështeten metodat spektroskopike të studimit të molekulave. Absorbimi i

rrezatimit elektromagnetik nga molekulat me interes biologjik mundëson kalimin

eelektroneve në nivele të ndryshme të ngacmimit. Gjatësia e valës e absorbimit

maksimal, si dhe nivelet përkatëse të energjisë së ngacmimit, për gjatësi vale të

ndryshme, janë karakteristika individuale të molekulave në solucion. Thelbi i metodës

qëndron në krahasimin e intensitetit të rrezatimit që bie në solucion, me atë që del, për të

analizuar intensitet e absorbuara (Th. Karaja, M. Spiro, K. Bulaj, E. Xhuvani, Biofizika

2012). Nëse I0 është intensiteti i rrezatimit (dritor ose ultravjollcë) që bie në një shtresë

të hollë dl solucioni, të një makromolekule, të vendosur pingul me drejtimin e përhapjes

së rrezes dhe dI intensiteti i absorbuar (fig 1. 16)


15

Figura 1.16. Skema e absorbimit nga makromolekula

Intensiteti i dritës së absorbuar dI në një shtresë me trashësi shumë të vogël dl, të tillë që

mund ta supozojmë intensitetin e dritës konstant brenda solucionit të kësaj shtrese, do të

jetë në përpjesëtim të drejtë me intensitetin rënës I, me përqendrimin molar C të

molekulave në solucion dhe me gjerësinë dl të shtresës.

dI = - ε I C dl dhe dlCI

dI (1. 7)

ku ε është konstantja e përpjesëtimit.

Pas integrimit në kufijtë nga I0 deri në I dhe nga 0 në l, marrim:

lCI

IoA log (1. 8)

Barazimi quhet Ligji i Beer- Lambert. Ligji përcakton që fraksioni i intensitetit të

rrezatimit rënës është në përpjestim të drejtë me numrin e molekulave të kromoforit, ose

me përqëndrimin e tyre, në mjedisin absorbues ku kalon rrezatimi (F. Babani, Th.

Karaja, Metoda të Bioteknologjisë Analitike, 2017 ). Madhësia A= ε C l quhet

absorbancë, koeficienti ε quhet koeficient molar i absorbimit dhe varet nga gjatësia e

valës e rrezatimit.

Në rastin kur l = 1cm, absorbanca quhet dendësi optike dhe varet nga përqendrimi i

solucionit. Pra A(λ,C) = D(λ,C) = ε C dhe është një numër pa dimensione. Meqenëse D

varet nga përqendrimi dhe paraqet dendësinë optike), ajo që do të karakterizojë

absorbimin e energjisë dritore nga solucioni do të jetë madhësia ε(λ) me dimensione

litër mol1cm

1. Varësia e DO nga gjatësia e valës së rrezatimit, për një substancë të

dhënë formon spektrin e absorbimit, forma e të cilit është karakteristikë e substancës

dhe e gjatësisë së valës së absorbuar max (Th. Karaja, M. Spiro, F.Babani, Biofizika

2012)

Absorbimi si dukuri gjen zbatime të rëndësishme në:

analizat kimike të përbërjeve

në studimin e strukturave biologjike (ADN)

1. 4. Spektrofluorimetria - parimi i metodës

Dukuria e kalimit të molekulave, nga një gjendje e ngacmuara në gjendjen bazë S0 me

rrezatim elektromagnetik, quhet fluoreshencë. Molekula absorbon rrezatim në një


16

gjatësi vale dhe emeton në një gjatësi më të madhe. Një molekulë e tillë quhet

fluorofore. Një molekulë e ngacmuar nga një rrezatim, me gjatësi vale të caktuar, do të

emetojë rrezatimin e saj të fluoreshencës, me intensitete të ndryshëm, në gjatësi vale të

ndryshme (Th. Karaja, M. Spiro, F. Babani, Biofizika 2012). Rrezatimi i fluoreshencës

ndodh gjatë kalimit S1-S0 të molekulave të ngacmuara, pasi molekulat në gjendjen bazë

arrijnë me anë të goditjeve me molekulat e tretësit (fig 1.17 )

Figura 1.17. Skema e fluoreshencës

Spektrat e fluoreshencës së emetuar varen nga struktura nga e fluoroforit, e molekulave

të tretësit dhe nga bashkëveprimet midis tyre. Spektrometria e fluoreshencës bazohet në

emetimin e rrezatimit nga fluoroforet që pas absorbimit të rrezatimit të dukshëm VIS

(400-700 nm), ultravjollcë UV (200-400 nm) ose përtej të kuqes së afërt NIR (700-

1100 nm) kalojnë në gjendje të ngacmuar elektronike ( F. Babani, Th. Karaja, Metoda të


Karakteristikat e fluoreshencës së emetuar

Absorbimi i një kuanti shkakton ngacmimin e molekulës e cila kalon nga gjendja bazë

S0 në gjendjen e parë të ngacmuar S1, me anë të dukurisë së absorbimit të rrezatimit:

S0+h S1 (1.9)

Ndryshimi i energjisë midis nivelit S0 dhe nivelit të parë të ngacmuar është shumë i

madh. Molekulat nuk mund të ndodhen në nivelin e parë të gjendjes së ngacmuar

elektronike S1 vetëm për shkak të energjisë së marrënga mjedisi, ato ndodhen në

gjendjen bazë S0. Shpërndarja e molekulave në secilën gjendje lëkundëse paraqitet nga

funksioni i njohur me emrin shpërndarja e Boltzmann:

KT

E

n

n eN

NR

1 (1. 10)

ku E është ndryshimi i energjive të dy niveleve lëkundëse. Në temperaturë të dhomës

të rendit 300K, ky raport rezulton të jetë rreth 0.01.

Për shkak të ndryshimit shumë të madh të energjisë së niveleve S0 (bazë) dhe S1 (i pari

elektronik i ngacmuar), praktikisht, thuajse asnjë prej molekulave nuk mund të ndodhet

në nivelin e parë të ngacmuar elektronik S1, vetëm për shkak të energjisë termike të

mjedisit.Kalimi nga gjendja bazë në gjeendjen e ngacmuar është shumë i shpejtë, koha


17

është e rendit 10-15 s, e cila është shumë e shkurtër që bërthama të ndryshojë gjendjen e

lëvizjes (Parimi Frank-Kondon).

Procesi i fluoreshencës

Procesi i çngacmimit të molekulës shoqërohet jo vetëm me dukurinë e kalimeve me

rrezatim, por dhe me dukurinë e kalimit pa rrezatim, (figurën 1.18):

Figura 1.18. Skema e procesit të fluoreshencës dhe fosforeshencës

Konversioni i brendshëm

Nënnivelet lëkundëse të një gjendje elektronike të ngacmuar mbimbulohen me

nënnivelet lëkundëse të gjendjes elektronike të ngacmuar më të ulët, mund të ndodhë:

kalimi me konversion të brendshëm nga një nënnivel lëkundës në një gjendje të

ngacmuar në një nënnivel lëkundës të gjendjes së ngacmuar më të ulët (fig 1. 18).

Kalimi ndodh në 10-12 s. Gjendjet e ngacmuara të molekulës së klorofilës karakterizohen

nga nivele elektronike lëkundës dhë rrotullues. Gjendjet elektronike të molekulave

organike të klorofilës, përcaktohen nga orbitalet elektronike të atomeve C, H, O dhe N.

Kalimet e elektroneve nga gjendja bazë në gjendjet e ngacmuara në molekulat lidhet me

përthithjen e kuanteve të dritës në pjesën e dukshme të spektrit. Molekulat e mostrës

humbasin energji si rezultat i goditjes me molekulat e tretësit ose ndodh shpërndarja e

energjisë përmes modeve lëkundës (fig 1. 18).

Fluoreshenca

Molekulat fluorofore pas përthithjes së energjisë së rrezatimit ngacmues, kalon në nivele

të larta lëkundëse të niveleve elektronike të ngacmimit S1 dhe S2. Molekulat kalojnë në

nivelin më të ulët lëkundës të nivelit të parë të ngacmuar, nëpërmjet dukurisë me

humbje me lëkundje (10-14-10-11 s). Fluorofori kalon nga niveli më i ulët lëkundës i

gjendjes së ngacmuar S1 në ndonjë nga nivelet bazë S0 duke emetuar rrezatimin e

fluoreshencës, (fig 1. 18).

Energjia e kuantit të emetuar do të jetë më e vogël se energjia e kuantit të absorbuar për

shkak të humbjeve energjitike gjatë humbjeve lëkundëse në gjendjen e parë elektronike

të ngacmuar S1 dhe gjendjen elektronike bazë S0.


18

Fh < Ah (1. 11 )

Kryqëzimi i dy gjendjeve elektronike

Kryqëzimi i dy gjendjeve elektronike paraqet kalimin pa rrezatim ndërmjet dy gjendjeve

elektronike me ndryshim të orientimit të spinit. Molekulat fillimisht bien nga gjendja

elektronike e ngacmuar singlete, në një gjendje më të qëndrueshme triplete. Kalimi nga

gjendja triplete e ngacmuar në gjendjen singlete bazë, në një etapë të dytë realizohet

nëpërmjet konversionit të brendshëm ose me anë të fosforeshencës, pra me anë të

emetimit të një fotoni (fig 1. 18).

Fosforeshenca

Molekulat fluorofore kalojnë nga një nivel lëkundës në gjendjen triplete T1 në nivelin më të ulët

lëkundës me anë të humbjeve me lëkundje.

Nga niveli më i ulët lëkundës i gjendjes triplete T1 fluorofori kalon në gjendjen singlete bazë

duke emetuar një kuant të fosforoshencës (F. Babani, Th. Karaja, Metoda të Bioteknologjisë

Analitike, 2017).

Emetimi i kuantit të fosforeshencës ndodh gjithmonë nga niveli më i ulët lëkundës i gjendjes së

parë triplete të ngacmuar T1. Ky emetim ndodh nga një nivel energjitik elektronik më i ulët se

S1, pra do t'i korrespondojë gjatësive të valëve më të mëdha se ato të spektrit përkatës të

fluoreshencës; pra gjatësia e valës së fosforeshencës është më e madhe se ajo e fluoreshencës:

Ph < Fh (1. 12)

Shuarja e fluoreshencës

Shuarja e fluoreshencës është dukuria e zvogëlimit të intensitetit të fluoreshencës së emetuar të

fluoroforit në prani të shuarësit. Rënia e molekulave në gjendjen themelore elektronike, mund të

vijë si rezultat i goditjeve të tyre me molekula të tjera të tretura në solucion, të quajtura shuarës

(quencher):

S1 + Q S0 + Q (1. 13)

Shuarës të zakonshëm si O2, i shkakton de-eksitimin sa herë ato goditen me molekula të

ndodhura në gjendje singlete dhe procesi ka të bëjë me një transferim të energjisë nga molekulat

tek shuarësi.

1. 4. 1. Fluoreshenca e klorofilit

Midis molekulave të pigmenteve të ndryshme nga ana funksionale ekzistojnë lidhje që

kanë të bëjnë me kalimin e energjisë së gjendjes elektronike të ngacmuar. Në njësinë

fotosintetike në secilin fotosistem janë të mundur kalimet:

Kalimi rezonues i energjisë pa rrezatim

Kalimi i energjisë në antenën mbledhëse realizohet sipas mekanizmit të kalimit

rezonues të energjisë ndërmjet dy fluoroforeve, një donori dhe një akseptori. Kalimi

është i mundur për shkak të formave të ndryshme spektrale të pigmenteve.

Molekula e Kla pas absorbimit të një kuanti kalon në gjendjen e parë të ngacmuar.

Energjia e gjendjes së parë të ngacmuar Klb është më e lartë se ajo e gjendjes së parë të


19

ngacmuar të Kla, ndërkaq nënnivelet lëkundës të gjendjeve elektronike të ngacmuara

mbimbulohen. Bashkëveprimi midis dy molekulave të pigmenteve konsiderohet

bashkëveprimi i dobët. Në këtë mënyrë me anë të kalimit rezonues pa rrezatim ndodh

kalimi i energjisë nga molekula e ngacmuar e Kl b në molekulën e pangacmuar të Kl a.

kalimi i energjisë së ngacmimit ndodh ndërmjet molekulave të klorofilit a dhe nga

karotenoidet dhe klorofili b tek klorofili a (F. Babani, Th. Karaja, Metoda të


Rrjedhja e energjisë drejt qendrave reaktive

Fotoni i absorbuar nga një molekulë e antenës ia kalon energjinë e absorbuar me anë të

"ngjarjeve " të njëpasnjëshme të kalimit të energjisë molekulave fqinje derisa kjo energji

arrin në qendrën reaktive ku shkakton zhvendosjen e një elektroni drejt një akseptori

elektronesh. Çdo foton që "lëviz" nga njëra molekulë e antenës tek tjetra, ka një gjatësi

vale të caktuar më të madhe dhe rendiment kuantik të energjisë më të ulët për shkak të

humbjeve energjitike me nxehtësi.

Figura 1. 19. Rrjedhja e energjisë drejt qendrave reaktive të fotosisteme

Molekula e klorofilit a në qendrën reaktive mund të absorbojë këtë kuant energjie . në

antenën mbledhëse, një kuant i absorbuar nga një molekulë pigmenti do të migrojë, nga

një molekulë tek tjetra. Në antenën mbledhëse mund të ndodhin:

Emetim i fluoreshencës në ndonjë nga molekulat e antenës në gjendje të ngacmuar,

Kalimi në gjendjen bazë me anë të konversionit të brendshëm,

Kalimi i ndërsistem dhe rënia e molekulës në gjendjen triplete,

Shuarje e energjisë së ngacmimit nga molekula shuarëse.

Ndarja e ngarkesave në qendrat reaktive

Molekula e klorofilit a në qendrën reaktive ndodhet në trajtën e kompleksit DKlA ku D

është një molekulë donore dhe A një molekulë akseptore. Molekula e klorofilit në

qendrën reaktive kalon në gjendjen e ngacmuar S1* me anë të kalimit sipas mekanizmit

të rrjedhjes së energjisë së ngacmimit në antenën mbledhëse.

KlADADKlADKlhDKlA * (1. 14)

Klorofila e ngacmuar e qendrës reaktive i jep një elektron molekulës akseptore me të

cilën është lidhur, pra humbet një elektron. Vrima pozitive që mbetet në nivelin S0

plotësohet me një elktron të dhënë nga donori D që oksidohet. Në këtë rast, ndodh


20

kalimi fotokimik i tipit të oksido-reduktimit, që përbën reaksionin bazë të kalimit të

fotosintezës, dhe ndodh ndarja e ngarkesave në kompleksin DKlA. Elektroni kalon nga

donori D tek akseptori A, megjithëse niveli energjitik i akseptorit A është më i lartë se

niveli energjitik i donorit D.

Figura 1.20. Paraqitja e kalimit fotokimik oksido-reduktimit

1. 5. Spektrometria e pasqyrimit

Spektrometria e pasqyrimit paraqet metodat e vlerësimit sasior të rrezatimit të pasqyruar

nga një sipërfaqe me anë të pasqyrimit të tjeshtë ose të shpërhapur.

1. 5. 1. Struktura dhe vetitë optike të gjethes

Struktura e gjethes

Bimët janë të vetmet organizma që kanë gjethe. Një gjethe mund të shihet si një

mbledhës të energjisë diellore, e cila është e mbushur me qeliza fotosintetike. Klorofili a

dhe klorofila b janë pigmente të cilat shërbejnë për transformimin e energjisë së dritës

në energji kimike. Sasia e rrezatimit diellor që absorbohet nga gjethja është funksion i

pigmenteve fotosintetike që ajo përmban. Klorofila jep një vlerësim indirekt të gjendjes

ushqyese, sepse pjesa më e madhe e azotit në gjethe përfshihet në klorofil. Në gjethe

futet dioksidi i karbonit dhe uji dhe dalin prej saj oksigjeni dhe glukoza. Uji duke hyrë

në rrënjë dhe transmetohet deri tek gjethet nëpërmjet qelizave bimore special të quajtura

ksilem. Bimët kanë të zhvilluar struktura të specializuara të njohura si gojëza të cilat

lejojnë hyrjen dhe daljen e gazit nga gjethja. Po kështu oksigjeni i prodhuar gjatë

fotosintezës mund të dalë jashtë gjethes vetëm përmes gojëzave (fig 1. 21).

Figura 1.21. Struktura e një gjetheje

Qeliza e mezofilit

sfungjeror

Kutikula

Epiderma e

poshtme

Epiderma e

sipërme

Ksilem

a Floema


21

Vetitë optike të gjethes

Rezatimi elektromagnetik bie në një material të gaztë, të lëngët apo të ngurtë, me natyrë

atomike apo molekulare, ai: transmetohet (për shembull, drita e dukshme transmetohet

nga uji), shpërhapet (pezulli të vogla në ujë shpërhapin dritën blu), absorbohet (gjethet).

Rrezatimi diellor i rënë në sipërfaqen e gjetheve mund të:

absorbohet (A)

përshkohet (T)

pasqyrohet(R)

shpërhapet (S)

Figura 1. 22. Paraqitja e vetive optike të gjethes

Në bimët e gjelbëra efektet paraqiten në fig 1.20.

Figura 1. 23. Paraqitja e vetive optike të një gjetheje

Nga indet e gjethes, qelizat dhe organet e tjera. Secila nga këto karakteristika është një

tregues i rëndësishëm i përgjigjes së gjethes ndaj rrezatimit dhe varen nga gjendja e

bimës si dhe përshtatja në kushte të ndryshme biologjike. Lidhja ndërmjet A, R, T dhe S


22

përcakton vetitë optike të gjetheve që ndryshojnë, ashtu si dhe vetitë e tjera fiziologjike,

në varësi të moshës së gjethes dhe nivelit të vendosjes në bimë. Gjethet për shkak të

strukturës variacionale dhe mekanizmave që kontribojnë në A, R e T, paraqiten si një

ambjent me heterogjenitet të lartë, vetitë optike të cilave varen nga shpërhapja e

shumëfishtë e rrezatimit në brendësi. (Lavertari dhe Agroekologji, 2011, Babani F., et

al.,2007).

Drita që kalon përmes gjethes pëson disa efekte:

efektin e lenteve: i shkaktuar nga materiali i lëngët dhe i ngushtë në

gjethe

efekti sieve: shpërndarja heterogjene e pigmenteve, lejon dritën të kalojë

përmes indeve muskulore

rruga optike e valës: kur drita reflektohet midis dy sipërfaqeve paralele

kapja e dritës: indeksi i përthyerjes së kutikulës është më i madh se i ajrit,

prandaj ato mund të reflektojnë fotonet ekzistuese jashtë gjethes.

Shpërhapja e dritës brenda gjethes rrit rrugën optike. Ky fenomen rrit probabilitetin që

fotoni të absorbohet. Spektrat A, R e T mund të zgjerohen ose të ngushtohen në varësi

nga rruga optike e rrezatimit në gjethe. Rruga optike varet nga sasia e klorofilave,

përmasat dhe densiteti i kloroplasteve e organeleve të tjera në qelizat dhe e indeve të

gjetheve. Përgjigjja e gjetheve ndaj rrezatimit ultraviolet, rrezatimi fotosintetik aktiv

(RAF:400-700nm) dhe rrezatimi infra të kuq (IR: pasqyron realizimin e

procesve metabolike dhe evitimin e efekteve të rrezatimit që mund të dëmtojnë

funksionet fotosintetike të gjetheve. Gjethet e bimëve të larta kanë një strukturë dhe

funksion të tillë që mund të absorbojnë 50-95% të RAF dhe një pjesë të IR deri në

800nm. Kjo energji është e mjaftueshme për realizimin e reaksioneve biokimike në

biofizikë. Energjia e absorbuar e kësaj pjese të spektrit transformohet me anë të

fotosintezës në energji kimike. Gjethet e gjelbra mund të konvertojnë energjinë e

absorbuar të RAF me një rendiment deri në 27%, për shkak të përthithjes së lartë.

Ndërkaq RAF përbën afërsisht 45% të energjisë së spektrit diellor. Pra me anë të

fotosintezës mund të konvertohet në lëndë organike, rreth 12% e rrezatimit diellor.

Figura 1.24. Spektri elektromagnetik i dritës


23

Absorbimi

Absorbimi i rrezatimit, si një fenomen fizik, është funksion i ndryshimeve të momentit

këndor dhe spinit të elektroneve. Sasia e rrezatimit diellor që absorbohet nga gjethja

është funksion i pigmenteve fotosintetike që ajo përmban:

Klorofila a

Klorofila b

Karotenoidet

Karotenoidet

Ksantofili

Konvertimi i energjisë diellore në atë kimike mundësohet nga kapja e kuanteve të RAF

rënës nga molekulat reaktive të pigmenteve në qendrat e fotosistemeve. Absorbimi i

fotoneve nga klorofilat dhe karotenoidet e antenës shkakton kalimin e molekulave

pigment nga gjendja e tyre më e ulët elektronike në një më të lartë. Reaksioni fotokimik

i fotosintezës kërkon absorbimin e të paktën 8 fotoneve nga qendrat e FS1 (fotosistemit

1) dhe të FS2 (fotosistemit 2). Gjatë kthimit të elektroneve në gjendjen bazë pjesa më e

madhe e energjisë humbet si nxehtësi. Rrezatimi UV pothuajse absorbohet plotësisht

nga dylli kutikular dhe epiderma e gjethes. Ky rrezatim mund të shkaktojë dëmtime të

ndryshme si: prishjen e membraneve lamelare të kloroplasteve dhe shkatërimi i

plastokuinoneve. Prania në gjethe e fotoreceptorëve të rrezatimit UV, si dylli kutikular,

flavonet, proteinat, AND e ARN, bën të mundur mbrojtjen nga këto dëmtime.

Absorbimi IR lidhet me përmbajtjen e ujit në gjethe meqë bandat e absorbimit të

lëvizjes lëkundëse të molekulave 3 atomike të ujit ndodhen në këtë zonë të spektrit.

Absorbimi i IR nuk lidhet drejpërdrejtë me fotosintezën, por ai ndikon në shkallë të

ndryshme në reaksionet enzimatik për realizimin e fiksimi të CO2, për shkak të

ndryshimit të temperaturës në gjethe dhe të efikasitetit të përdorimit të ujit në

fotosintezë (Gorton H, Brodersen C, Williams W, & Vogelmann T ,2010).

Transmisioni

Dukuria e kalimit të rrezatimit në gjethe ndodh për shkak të aftësisë zgjedhëse,

trasparencës së fotoreceptorëve si dhe ekzistencës së hapësirave në indet e gjethes.

Transmisioni (T) varet nga përmasat e pjesëzave që bashkëveprojnë me rrezatimin dhe

nga përmasat e numrit të hapësirave brenda gjethes. Karakteristikat e fundit janë

funksioni i shpërndarjes në hapësirë dhe i mbivendosjes së pjesëzave që përbëjnë

gjethen. Kurba spektrale e T i ka vlerat më të larta në pjesën e gjelbër (550nm) dhe IR e

afërt (700-1350nm).

Pasqyrimi

Pasqyrimi i rrezatimit është shprehje e koeficientit të pasqyrimit në kufirin trup i ngurtë-

lëng dhe këndit të rënies së rrezes. Në gjethe kur këndi i rënies ndryshon nga 0°-40°

reflektimi pothuajse nuk ndryshon, dhe rritet shumë me rritjen e këndit mbi 45°. Gjethja

e reflekton rrezatimin për shkak të treguesve të ndryshëm të pasqyrimit të përbërësve në

hapësirën e brendshme. Kloroplastet, organelet e tjera, bërthamat etj. mund të

pasqyrojnë rrezatimin. Sipërfaqja e gjethes konsiderohet sipërfaqe jo e sheshtë. Ne

rastin e sipërfaqes së sheshtë, ka vend ligji i pasqyrimit, këndi i rënies se rezes rënëse

(tufe rezesh paralele) = me këndin e pasqyrimit të rezes.


24

(A) (B)

Figura 1. 25. Paraqitje skematike e shperhapjes se rrezatimit: (A)llojet e rrezatimit; (B)Rrezatimi diellor

Spektroskopia e transmetimit dhe pasqyrimit përdoren për vlerësimin jo-destruktiv të

klorofilës në gjethe. Reflektimi në zonën spektrale rreth 700nm është treguesi më i mirë

i klorofilës dhe për këtë përdoren raportet R750/R700 dhe (R750-R705)/(R750+R705).

Megjithëse një gjethe përbëhet nga kutikula, palisade ajo përmban një përqindje të lartë

të pigmenteve, dhe paraqitet e komplikuar nga ana optike. Lidhja midis pasqyrimit dhe

përmbajtjes së klorofilës në gjethe është jo lineare (Gitelson, A.A., Merzlyak, M.N.,

Chivkunova, O.B. 2001).

Shpërhapja

Shuma e pasqyrimit dhe transmetimit të dritës quhet shpërhapje. Drita transmetohet

nëpër gjethe sipas modeleve të ndryshme. Ne rastin e një sipërfaqe jo te sheshte, për

shkak te këndeve te ndryshëm ndërmjet rezes rënëse dhe sipërfaqes se gjethes, rrezatimi

i pasqyruar është shpërhapës.

Duke marë në konsideratë relacionet hapsinore, shpërhapja e rrezatimit në brendësi të

gjethes varet nga:

rrezatimi i reflektuar nga sipërfaqja e gjethes (shkakton zvogëlim të rrezatimit që

bie në shtresën e parë të kloroplasteve)

rrezatimi i reflektuar nga shtresat më të thellë të gjethes ( i shtohet rrezatimit që

vjen nga sipërfaqja)

shpërhapja këndore e rrezatimit.

Shpërhapja e rrezatimit brenda gjethes përcakton rrugën optike mesatare të rrezatimit, e

cila kalon disa herë trashësinë e gjethes dhe në këtë mënyrë shkakton një efekt shtesë në

rrezatimit e absorbuar. Në këtë mënyrë probabiliteti rritet probabiliteti që një pjesë më e

madhe e rrezatimit të kapet nga pigmentet ( Brodersen C & Vogelmann T, 2010)

1. 6. Spektri i ngjyrave. Sistemi CIE

Syri i njeriut me vizion normal ka tri lloje të qelizave konike, të cilat ndjejnë dritën, me

maksimumin e ndjeshmërisë spektrale: të ulët (S, 420 nm-440 nm), mesme (M, 530 nm-

540 nm) dhe të gjatë (L, 560 nm-580 nm) të gjatësisë së valës. Përceptimi i ngjyrave nga

qelizat konike është mesatar dhe i lartë. Kështu, tre parametra, që korrespondojnë me

nivelet e stimujve të tre llojeve të qelizave konike, në parim mund të përshkruajnë

ndjesinë e ngjyrave. Pesha e një spektri të plotë të energjisë së dritës nga ndjeshmëria

individuale e spektrit të tri llojeve të qelizave jep vlerat e stimuluese efektive. Këto tri

vlera përbëjnë një specifikim tristimulus të ngjyrës objektive të spektrit të dritës. Tre


25

parametrat, të shënuara: S, M dhe L, mund të paraqiten duke përdorur një hapësirë 3-

dimensionale, të quajtur hapësira e ngjyrave LMS, e cila është një nga shumë hapësirat e

ngjyrave që janë krijuar për të ndihmuar në përcaktimin e vizionit të ngjyrave te

njerëzit. Vlerat e tristimulit lidhen me hapësirën e ngjyrave dhe mund të konceptohen si

sasi të tre ngjyrave primare në një model me ngjyrë trikromatike shtesë. Në disa

hapësira të ngjyrave, duke përfshirë hapësirat LMS dhe XYZ, ngjyrat primare të

përdorura nuk janë ngjyra reale, në kuptimin që ato nuk mund të gjenerohen në ndonjë

spektër të dritës. Hapësira e ngjyrave CIE XYZ përfshin të gjitha ndjesitë e ngjyrave që

një person mund të përceptojë. Kjo është arsyeja pse CIE XYZ (vlerat tristimulus) është

një pajisje që përfaqëson ngjyrën e pandryshuar. Ajo shërben si një referencë standarde

kundër të cilës janë përcaktuar shumë hapësira të tjera të ngjyrave.

Figura 1. 26. Paraqitja e trekendëshit të ngjyrave

Kuptimi i X, Y dhe Z

Në ndriçimin relativ (shkëlqim) të ngjyrave të ndryshme në objekte të ndriçuara mirë,

njerëzit kanë tendencë të perceptojnë dritën brenda pjesëve të gjelbra të spektrit sa më të

ndritshëm se drita e kuqe ose blu. Funksioni i ndriçimit që përshkruan ndriçimet e

perceptuara të gjatësive të valëve të ndryshme është përafërsisht analog me

ndjeshmërinë spektrale të konit M.

Modeli CIE e përgjithëson këtë fakt duke përcaktuar Y si ndriçim. Z , pothuajse të

barabartë me stimulimin e kaltër, dhe X është një përzierje (një kombinim linear). Vlerat

e tristimulit të XYZ janë kështu analoge, por të ndryshme nga, përgjigjet e kontabilitetit

LMS në syrin e njeriut. Përcaktimi i Y si ndriçim ka rezultat të dobishëm që për çdo

vlerë Y të dhënë, XZ do të përmbajë të gjitha ngjyrat e mundshme në atë ndriçim.

Njësia e vlerave të tristimulit X, Y dhe Z shpesh përzgjidhet në mënyrë arbitrare në

mënyrë që Y = 1 ose Y = 100 të jetë e bardhë e ndritshme. Vlerat përkatëse për X dhe Z

mund të nxirren duke përdorur ndriçuesit standardë (Wright, William David 2007).

Hapësira e ngjyrave të CIE, XYZ është projektuar qëllimisht në mënyrë që parametri Y

të jetë një masë e ndriçimit të një ngjyre. Kromatizmi i një ngjyre përcaktohet më pas

nga dy parametrat e ndryshueshëm, x dhe y, dy nga tre vlerat e normalizuara që janë

funksione të të tre vlerave tristimulore X, Y dhe Z:

ZYX

Xx

(1. 15)


26

ZYX

Yy

(1. 16)

ZYX

Zz

(1. 17)

Figura 1. 27. Paraqitja e trekëndëshit të ngjyrave nga varesia e x-y (kordinatat kromatike)


27

KAPITULLI II

MATERIALE DHE METODAT


28

2. 1. Materiali bimor

2. 1. 1. Materiali bimor. Karakteristikat e varieteteve

Në studim janë përzgjedhur dy varietete dardhe që janë: Santa Maria dhe Abbas .

Karakteristikat e varieteteve

Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha) janë dy varietete të cilat bëjnë pjesë:

Mbretëria: Plantea- Bimore

N/Mbretëria- Tracheobionta-Vaskulare

Mbi/Ndarja-Spermatophyta-Farore

Ndarja-Magnoliopsida-Dikotelidone

N/Klasa-Rosidea

Familja-Rosaceae-Trandafilore

Gjinia-Pyrus L.-Dardhore

Specia-Pyrus communis L,-Dardha

(A) (B)

Figura 2. 1. Paraqitja e e luleve të dy variateteve: (A) Santa Maria (dardha) dhe (B) Abbas (dardha)

Veçoritë agroteknike të përgjithshme:

Varietetet e dardhës të marrë në studim kërkojnë toka të shkrifta, të kulluara e të pasura

me lëndë ushqyese. Gjatë verës janë të ndjeshme ndaj lagështisë. Mbjellja bëhet me

fidanë me nënshartesa gorrice ose ftoi, varet sipas kushteve të tokës, ku do të mbillen.

Përshtaten dhe zhvillohen mirë në zonat kodrinore e malore me një klimë kontinentale.

Temperaturat më të ulëta që arijnë të durojnë janë -250C dhe më të lartat +350C. Të dy

varietetet janë cilësisht të mira që prodhojnë shumë e për çdo vit pa patur probleme

serioze nga sëmundjet dhe dëmtuesit, përshtaten mirë edhe në toka të thata pa ujë, fushë

(nën ujë) dhe kodër (mbi ujë) (Studime topografike. 2007).


29

(A) (B)

Figura 2. 2. Paraqitja e varieteteve: (A) Santa Maria (dardha) dhe (B) Abbas (dardha), Zona 1

(A) (B)

Figura 2. 3. Paraqitja e varieteteve: (A) Santa Maria (dardha) dhe (B) Abbas (dardha), Zona 2

Dallimet midis dy varieteteve:

Santa Maria është dardhë e rezistueshme në kushte të përshtatshme për të paktën tre

muaj dhe ka këto karakteristika: madhësi mesatare të kokrrës dhe në ngjyrë të verdhë,

periudha e pjekjes është maj-qershori. Përshtatja në fushë (zonë nën ujë) dhe në kodër

(zonë mbi ujë).

Abass është dardhë e rezistueshme për dy muaj, madhësi të kokrrës më të madhe se e

varietetit të parë dhe me ngjyrë të verdhë në të kuqe, periudha e pjekjes është fundi i

gushtit fillim shtatori. Përshtatja në fushë (zonë nën ujë) dhe në kodër (zonë mbi ujë)

2. 2. Karakteristikat e përgjithshme të zonave

Zona1, fushore (nën ujë) dhe zona 2 kodrinore (mbi ujë) shtrihen në fshatin Zhurje,

njësia administrative Ndroq, Bashkia Tiranë, me koordinata: 41°16' V 19º37' L (fig 2.

4).

Klima

Në zona mbizotëron klima mesdhetare me temperatura mesatare vjetore rreth 16°C,

ndarja në zona nën ujë dhe mbi ujë bazohet mbi nivelin e lagështirës që përmbajnë në

krahasim me njëra tjetrën (Studime topografike, Tiranë 2017).

Temperatura mesatare në korrik është rreth 24°C dhe në janar rreth 6°C.

Sasia mesatare e rreshjeve është 1,297 mm.


30

Zona kohore

Zona me standarde uniforme për qëllime tregtare dhe shoqërore, të ndodhur në kufirin

ndarës së dy qyteteve më të zhvilluar, Tiranës dhe Durrësit.

Figura 2. 4. Shtrirja gjeografike e fshatit Zhurje, Njësia administrative Ndroq, Tiranë

2. 3. Metodologjia e përzgjedhjes së materialit bimor

Në periudhën eksperimentale, janë marrë mostra nga gjethe në dy varietete të ndodhura

në dy zona, me kushte relievi të ndryshme përkatësisht fushore (nën ujë) dhe kodrinore

(mbi ujë) (Studime topografike, 2007). Janë marrë katër gjethe në tre pozicione: jug

(diell), veri (gjysmëhije) dhe hije. Përzgjedhja e gjetheve ka qënë e njëjtë për dy zonat.

Gjethet për secilën mostër janë përzgjedhur sa më uniforme ndërmjet tyre (të njëjtën

vendosje në dege dhe të njëjtin stad zhvillimi). Janë marrë dymbëdhjetë gjethe për

secilën varietetet dhe për secilën zonë.

2. 4. Spektrofotometri me sferë integruese

Karakteristikat e spektrofotometrit me një rreze të pajisur me sferë integrues

Matjet e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur në mostrat (gjethet) e marra, në periudhën

eksperimentale janë realizuar me spektrofotometrin me një rreze SPECOL 11 të pajisur

me pajisjen përkatëse për matjen e rrezatimit shpërhapës te pasqyruar nga sipërfaqe jo të

rrashta (sferë integruese).

Sfera integruese është pajisje që zëvendëson dhomën e kyvetave tek një

spektrofotometër. Është një pajisje optike, sfere me diametër 15cm, e cila në pjesën e

brendshme është e mbuluar me shtresë të një materiali të bardhë shpërhapës. Detektori

është një fotoshumëzues.

Pajisja lejon që të matet rrezatimi shpërhapës i pasqyruar nga një sipërfaqe jo e sheshtë

si sipërfaqja e një gjetheje.


31

Figura 2. 5. Sfera integruese e spektrofotometrit

Parimi i punës

Kalibrimi i aparatit

Fillimisht ndizet spektrofotometri dhe ushqyesi i detektorit, nga ku llambat sinjalizuese

të aparatit ndizen të gjitha. Në panelin e llambave zgjidhet funksioni “T”. Vendoset

sipërfaqja e bardhë kalibruese në sferën integruese (shtrese sulfat bariumi) ku vlera e

pasqyrimit shpërhapës konsiderohet 100%. Më pas përzgjidhet gjatësia e valës 400nm.

Me anë të butonit “R” realizohet kalibrimi, ku vlera e paraqitur në ekranin e aparatit

është 100%. Matet vlera e rrezatimit të pasqyruar nga një sipërfaqe absolutisht të zezë

për të marrë në konsideratë korrigjimin për shkak të sinjaleve parazitare.

Procedura e matjeve

Pas kalibrimit të aparatit. Mostrat (gjethet) të marra nga dy varietet në tre pozicione,

vendosen në pozicionin përkatës në sferën integruese dhe maten vlerat e rrezatimit të

pasqyruar (fig 2. 5) .

Përsëritet e njëjta procedurë në gjatësi të ndryshme të valës, nga 400-800nm, çdo 5nm

(Bushmann et al., 2012; Gitelson et al., 2003).

Figura 2. 6. Spektrofotometri me sferë integruese


32

Korrigjimi i vlerave të matura

Vlerat e matura korrigjohen duke marrë në konsideratë si referencë sipërfaqen e bardhë

(sulfat bariumi). Gjithashtu ato korrigjohen dhe në lidhje me rrymën e errët. Të dhënat e

marra paraqiten ne forme grafike: gjatësia e valës (nm) në boshtit e x-ve, vlera e

rrezatimit të pasqyruar të shpërhapur ( % ) në boshtin e y-ve. Spektrat e pasqyrimit të

shpërhapur në tre pozicionet në të cilat janë marë mostrat (gjethet) paraqiten në fig 2. 6.

Vlerësimi i indeksit fotokimik të pasqyrimit të shpërhapur (PRI)

Nga vlerat e matura të pasqyrimit të shpërhapur llogaritet indeksi fotokimik i pasqyrimit

të shpërhapur (PRI) në bandën e ngushtë të gjatësive të valës 531 nm dhe 570 nm

(Lichtenthaler, H.K., LangPeñuelas, J., Garbulsky, M.F., Filella, I. 2011). Indeksi

fotokimik i pasqyrimit të shpërhapur shërben si një tregues fotosintetikë i efikasitetit të

përdorimit të rrezatimit. Vlerat e indeksit fotokimik të pasqyrimit të shpërhapur luhaten

në intervalin nga -1 në 1. Formula për përcaktimin e PRI është:

570531

570531

RR

RRPRI

(2. 1)

Indeksi fotokimik i pasqyrimit të shpërhapur (PRI) varet:

Pigmentet fotosintetik (gjetheve),

Sasia e energjisë së rënë nga dielli në sipërfaqe,

Këndi i rrezeve të diellit të rënë mbi sipërfaqen e gjethes

Përmbajtja e ujit .

Vlerësimi i parametrave të ngjyrës. Sistemin CIE 1931

Nga vlerat e matura të pasqyrimit të shpërhapur gjithashtu mund të llogariten parametrat

e ngjyrave në gjethe të ndryshme me anë të një algoritmi të veçantë në programin Excel

si: kordinata-x, kordinata-y, shkëlqimi-Y, gjatësia e valës "dominante" dhe

ndriçueshmëia.

Formulat për llogaritjen e parametrave:

ZYX

Xx

(2. 2)

ZYX

Yy

(2.3)

yY (2. 4)

Gjatësia e valës "dominante" llogaritet:

=0.017*TAN(0.69*(phi-2.19))+3.1*SIN(3.38*(phi-0.71))-3.033*SIN(5.37*(phi+0.32))-

3.275*phi^5+33.026*phi^4-114.89*phi^3+162.267*phi^2-122.038*phi+617.74 (2. 5)


33

ku:

phi=IF(arctan<-PI()/2,arctan+2*PI(),IF(arctan>3/2*PI(),arctan-2*PI(),arctan))

Ndriçueshmëria (%)=SQRT((0.33-x)^2+(0.33-y)^2)/ SQRT((x-0.33)^2+(y-0.33)^2)*100

(2.6)

2. 5. Spektrofluorimetri “Jobin Ivon J.Y.3 CS”

Karakteristikat e spektrofluorimetri “Jobin Ivon J.Y.3 CS”

Spektrofluorimetri "Jobin Ivon J. Y. 3 " përmban:

Burimin e rrezatimit e cila është një llambë ksenoni 150 W, ose ksenon-zhive

200 W 80 impulse/sekondë, me impulse me kohë zgjatje 2-3μs.

Detektori është një fotoshumëzues (X2)

Dy monokromatorë, i ngacmimit dhe i emetimitk u secila është e pajisur me

rrjetë difraksioni 30 x 35 mm, 1200 vija/mm

Gjerësia e bandave spektrale të dy monokromatorëve janë:0,2 nm, 2 nm, 4 nm,

10 nm, 20 nm

Intervali i gjatësive te valës të përdorur në matje është: 200 - 900nm me hap 2

nm

Saktësia në matje: ±0.4 nm, ( ±0.5nm në 541.92nm)

Përsëritshmëria e matjes: ±0.2 nm

Ushqimi elektrik: 110/220 V; 50-60 Hz; 450 W

Figura 2.7. Spektrofluorimetri "Jobin Ivon J. Y. 3 ". Ekrani i leximit të matjeve

Skema: Rrezet e dala nga burimi i rrezatimit (llampa ksenoni), drejtohet në çarjen

hyrëse të monokromatorit M1, nga ku monokromatori M1 i pajisur me rrjetë difraksioni

realizon fokusimin e rrezatimit në çarjen e daljes së monokromatorit M1, nga ku

përftohet rrezatim monokromatik, e cila lejon përzgjedhjen e gjatësisë së valës së

ngacmimit që do të absorbohet nga molekulat fluorofore. Kyveta që përmban mostrën

(gjethen), përshkohet nga rrezatimi i fluoreshencës së emetuar prej saj, përpendikular

me drejtimin e rrezatimit ngacmues që bie në kyveta nga monokromatori M1, më tej

fokusohet në çarjen hyrëse të monokromatorit M2, e cila e pajisur me rrjetë difraksioni


34

realizon fokusimin e rrezatimit në çarjen dalëse të monokromatorit M2, më tej rrezatimi

i dalë nga monokromatori M2, bie në detektor dhe më pas kalon në amplifikator dhe më

tej në regjistrues që mund të jetë një kompjuter.

Figura 2. 8. Paraqitja skematike e ndërtimit te fluorimetrit

Parimi i punës

Kalibrimi i aparatit

Fillimisht ndizet spektrofluorimetri dhe në një moment të dytë pas afro 5" ndizet edhe

llamba ksenon. Më tej duke mbajtur të shtypur butonin e kuq në të djathtë realizohet

zerimi i rrymes se detektorit, ku shigjeta në ekran shënon vlerën zero.

Procedura e matjeve

Pas zerimit, në dhomën e kyvetave vendosen mostrat (gjethet), ku rrotullohen në mënyrë

te tille që mostrat të jenë në pozicionin e drejtimit të rrezeve të dritës.

Për realizimin e matjeve mund të përzgjidhen një nga dy opsionet:

Ngacmimi - për të përftuar një spektër të ngacmimit. Gjatë këtij skanimi

monokromatori i emetimit është i fiksuar në një gjatësi të caktuar vale ndërsa

monokromatori i emetimit zhvendoset në diapazon të gjatësive të valës. Spektri i

përftuar referohet si spektër i ngacmimit të fluoreshencës.

Emision (emetimi) - për të përftuar një spektër të emetimit ose të emisionit të

fluoreshencës. Gjatë këtij skanimi monokromatori i ngacmimit është i fiksuar në

një gjatësi të caktuar vale ndërsa monokromatori i emetimit zhvendoset në një

diapazon të gjerë të gjatësive të valës. Spektri i përftuar referohet si spektër i

emetimit të fluoreshencës (ose të fluoreshencës së emetuar).

Fluoreshenca e një gjetheje- për të realizuar matjet për përftimit e një spektëri të

fluoreshencës . Gjatë këtij skanimi monokromatori i ngacmimit është fiksuar në

gjatësinë e valës 470 nm (dritë blu) dhe 632 nm (dritë e kuqe), ndërsa

monokromatori i emetimit zhvendoset nga gjatësia e valës 660 nm-800 nm me

hap 2nm. Spektri i përftuar referohet si spektër i fluoreshencës së gjetheve. Në

matje, përforcuesi i sinjalit i përzgjedhur është "Gain" x 300 dhe çarjet 2 nm.

Burimi i drites(llampe Ksenoni)

Monokromatori i dyte (Analizatori)

Prova(kyveta)

Monokromatori i pare (i eksitimit)

DetektoriAmplifikatori


35

Spektri i ngacmimit - ky spektër paraqet varësinë e fluoreshencës së emetuar në një

gjatësi vale specifike nga gjatësia e valëve të dritës ngacmuese. Në përftimin e spektrit

të ngacmimit duhet të përcaktohet diapazoni i gjatësive të valëve se ku do të ngacmohet

sistemin (prova që analizohet) për të detektuar fluoreshencën në gjatësinë e përzgjedhur

të valës emetuese.

Spektri i emetimit - ky spektër paraqet varësinë e fluoreshencës së emetuar në një

diapazon të gjatësive të valës nga gjatësia specifike e valëve të dritës ngacmuese. Në

përftimin e spektrit të emetimit duhet të përcaktohet gjatësia e valës ku do të ngacmohet

sistemin (prova që analizohet) për të detektuar fluoreshencën e emetuar në diapazonin e

gjatësive të përzgjedhura të valës ngacmuese.

Spektri i emetimit është karakteristikë e strukturës së një molekule dhe mjedisit rethues.

Forma e spektrit të fluoreshencës është e pavarur nga gjatësia e valës së ngacmimit

sepse emetimi ndodh gjithmonë nga niveli më i ulët i ngacmuar. Ky spektër është

pasqyrim i spektrit të absorbimit.

Figura 2. 9. Paraqitja e spektri të ngacmimit dhe të emetimit

2. 6. Pigmentet fotosintetik

2. 6. 1. Ekstraktimi i pigmenteve nga gjethet

Marrja e mostrave (gjethe) për analizë

Nga mostrat e marra nga gjethet në fazën eksperimentale, me anë të një shpuesi tapash

realizohet prerja e një sipërfaqeje gjetheje në formë disku me diametër 9 mm, i cili

mund të përmbajë 6-12 mg material në peshë të njomë ose 3-6 mg material në peshë të

thatë. Për gjethet me ngjyrë të gjelbër të errët përdoren vetëm një disk, për gjethet me

ngjyre të gjelbër të hapur mund të nevojiten 2-3 disqe, ndërsa për gjethet të gjelbërta-në

të verdhë nevojiten 4-5 disqe.


36

Figura 2. 10. Paraqitja e prerjes s mostrave nga gjethet me anë të shpuesit të tapave

Përgatitja e ekstraktit nga mostrat (gjethet e dardhës)

Disku ose disqet e prera vendosen në një havan qelqi të smeriluar, ku shtohen MgCO3

ose MgO (100-200mg) dhe pak rërë kuarci për të realizuar copëtimin e materialit (dhe

shkatërrimin e membranave qelizore). Më pas, shtohet me pipetë një sasi acetoni 100%

sa të mbulohet materiali i marrë i gjethes (afërsisht 0.5ml). Realizohet copëtimi i

materialit duke e shtypur me anë të bishtit të havanit që gjithashtu është me kokë të

smeriluar. Pas formimit të një masë homogjene, shtohen përsëri aceton dhe përzihet

materiali. Acetoni i shtuar ngjyroset në të gjelbër ndërsa materiali që po ekstraktohet

fillon të çngjyroset.Më tej kalohet ekstrakti i pigmenteve në tubin e centrifugimit (pjesa

e lëngët transparente) me anë të një pipete. Pas shtimit të acetonit, materiali vazhdon të

çngjyroset (Lichtenthaler 1987; Lichtenthaler and Buschmann, 2001). Procedura

përsëritet derisa materiali të konsiderohet i çngjyrosur (ose me një ngjyrë të lehtë si gri).

Figura 2. 11. Etapat e trajtimit te gjethes për ekstraktimin e pigmenteve fotosintetike

Ekstrakti në tubat e centrifugimit paraqitet i trubullt. Në mënyrë që materiali ti

nënshtrohet centrifugimit (në tubat e centrifugimit) duhet të ketë një shpërndarje sa më

homogjene, dhe për këtë vendoset secila prej tyre në një përzierës me lëvizje rrotulluese

jo simetrike (homogjenizator) për 10-15sek.

Figura 2. 12. Paraqitja e homogjenizatorit


37

Gjatë centrifugimit duhet të krijohet një ekuilibër ku:

sasia e ekstraktit në tubat e centrifugimit rregullohet që të jetë me të njëjtën nivel

duke shtuar aceton të pastër,

tubat duhet të vendosen në mënyrë simetrike në rotorin e centrifugës.

Centrifugimi kryhet me një shpejtësi 3000 rrot/min gjatë një kohe 5 min.

Figura 2. 13. Paraqitja e centrifugës

Pas centrifugimit, tubat e centrifugimit vendosen në stativ ku supernatanti duhet të jetë

transparent. Supernatanti i çdo tubi kalohet në një cilindër të shkallëzuar (10ml) me

tapë. Maten sasitë e supernatantit me cilindër ose rregullohet vëllimi në secilin prej tyre

në 5ml (ose 6ml).

Figura 2. 14. Etapat përfundimtare te ekstraktimit te pigmenteve

Përcaktimi i përqendrimit të pigmenteve fotosintetike në supernatant realizohet me anë

të matjeve të densitetit optik në spektrofotometrin me një rreze.

2. 6. 2 Përcaktimi sasior i pigmenteve (ekuacionet)

Përcaktimi i pigmenteve kryhet në bazë të metodës spektrofotometrike jo-destruktive.

Parimi i metodës bazohet në vetinë aditivë të densitetit optik të kromoforëve. Pra,

metoda mbështetet në faktin që spektrat e absorbimit të pigmenteve fotosintetike të

pranishëm në ekstrakt, klorofili a, klorofili b dhe karotenoideve, lejojnë të përcaktohet

përmbajtja e tyre në ekstrakt pa ndarjen paraprake të tyre.

Nëse 1 dhe 2 janë 2 gjatësi vale ku karotenoidet praktikisht nuk absorbojnë, atëherë në

këto gjatësi vale densiteti optik përcaktohet nga kontributi i klorofilit a dhe b.

(2.7)


38

ku dhe janë koeficientet specifikë të ekstinsionit në gjatësitë e valëve 1 dhe

2, përkatësisht për klorofilin a dhe klorofilin b; Ca dhe Cb janë përqendrimet e 2

komponentëve, përkatësisht të kl a e kl b.

Nga veprimet nxirret Ca dhe Cb :

(2. 8)

Dy gjatësitë e valëve zgjidhen në pjesën e kuqe të spektrit (ku absorbimi i karotenoideve

është i papërfillshëm) dhe praktikisht në maksimumet e absorbimit të kl a e kl b. Në këtë

rast: 1 i përket maksimumit të absorbimit të kl a dhe 2 maksimumit të absorbimit të kl

b.

Pas përcaktimit të Ca dhe Cb, karotenoidet përcaktohen në bazë të dendësisë optike të

ekstraktit në pjesën blu të spektrit. Gjatësia e valës zgjidhet e tillë (për lehtësi

llogaritjesh) ku koeficientet e ekstinsionit për të dy klorofilet janë të njëjtë. Dendësia

optike në këtë rast përcaktohet:

(2. 9)

(2. 10)

Ck - përqendrimi i përgjithshëm i karotenoideve.

Në 100% aceton, ekuacionet për përcaktimin e përqendrimit të klorofilës a,

klorofilës b e karotenoideve janë: Ca = 11.24 A661.6 – 2.04 A644.8 (2. 11)

Cb = 20.13 A644.8 – 4.19 A661.6 (2. 12)

C(a+b) = 7.05 A661.6 – 18.09 A644.8 (2.13)

Ck =(1000 A470 -1.90 Ca – 63.14 Cb)/214 (2. 14)

Përmbajtja e pigmenteve (klorofili a, klorofili b dhe karotenoidet) në gjethe llogaritet

për njësi sipërfaqe gjetheje në bazë të ekuacioneve të mësipërm si dhe duke marrë në

konsideratë vëllimin e ekstraktit dhe sipërfaqen e kampionit të gjethes.

C = Ca v/S (ose Cb, Ck)

Ku v-vëllimi i ekstraktit (në litra) dhe S sipërfaqja e diskut të kampionit (në dm2).

Matjet e densitetit optik kryhen në kyveta me gjerësi 1cm.

2. 7. Spektrofotometri me një rreze

Karakteristikat e spektrofotometrit me një rreze

Spektrofotometri SP-2000 përdoret për të kryer matje të analizës VIS fotometrike si ato

të transmitancës (T), absorbancës (A) dhe përqendrimit (C). Spektrofotometri me një

rreze ka vetëm një rrugë optike për matjen e absorbimit të tretësirave.


39

Densitetet optike në gjatësitë përkatëse të valës maten në spektrofotometrin me një rreze

i cili përmban:

Burimin e dritës: llambë tungsten-halogjeni për rrezatimin e dukshëm, 10 W.

Gjerësia e çarjes së monokromatorit në hyrje dhe në dalje: 6nm

Detektori - fotoshumëzues

Kyveta për vendosjen e mostrave

Tensioni i vënies në punë 85 V deri në 264 V AC

Gjatësia e rrugës së dritës 1 cm

Saktësia e gjatësisë së valës: ±1nm;

Zhurma <0.005 në 340nm;

Intervali i matjes nga 325-1000nm

Sistemin optik Lttrow

Saktësia e matjeve fotometrike ±0.5 % (SP-2000 TBT, ISO9001, Manual,

2012).

Figura 2.15. Paraqitja e spektrometrit SP 2000

Parimi i punës

Kalibrimi i aparatit gjatë matjes

Në mbajësen palëvizshme të provave, kyveta me aceton të pastër vendoset në rrugën e

rrezeve dhe në gjatësinë e përzgjedhur të valës duhet që vlera e absorbancës tek lexuesi i

aparatit të ndryshohet në vlerë 0/100 %.

Procedura e matjeve

Pas kalibrimit në mbajtësen e provave vendosen kyveta me tretësirën kromofore, në

rrugën e rrezeve, dhe më tej lexohen vlerat e absorbancës në lexuesin e aparatit.

Në mbajtësen e provave të lëvizshme vendosen kyvetat, një me tretësin (aceton 100 %)

dhe një ose 3 me tretësirën kromofore. Zhvendoset fillimisht mbajtësja që kyveta me

tretësin të ndodhet në rrugën e rrezeve. Në gjatësinë e valës së përzgjedhur bëhet zerimi

i aparatit. Pas zerimit, zhvendoset mbajtësja që kyveta me tretësirë kromofore (ekstrakt

nga gjethet) të ndodhet në rrugën e rrezeve, dhe lexohet vlera e absorbancës tek lexuesi

i aparatit.

Matjet për secilën mostër (ekstrakti gjethe) janë realizuar në katër gjatësi vale: 470 nm,

644.8 nm, 661.6 nm dhe 750 nm, vlerat e të cilave ndihmojnë në përcaktimin e

përqëndrimit të klorofilave a, b dhe karotenoideve, me formulat e mësipërme.


40

2. 8. Mikrometri ose Kalibri Palmer

Matja e trashësisë së mostrave (gjetheve) të mara në dy zona dhe në tre pozicione u

realizua nga përdorimi i mikrometrit ose kalibrit Palmer. Mikrometri është i përbërë prej

një vidhe mikrometrike që vërtitet në dado ose vidhe femer. Ai shërben për të matur

trashësinë e objektit që shtrëngohet midis pikës B të vidhës dhe një ndalese C të ngjitur

në mikrometër. Vërtititja e vidhës realizohet me anën e një hape A që e mbështjell

dadon: hapi i vidhës është 1mm. Vlerësohet numri i milimetrave me të cilin e kemi

vendosur vidhën mbi një shkallëzim që ndodhet mbi dadon dhe të cilin e zbulon kapa.

Vlerësojmë pjesët e milimetrit duke matur pjesët e një të sjellure të vidhës me anën e një

shenje të hequr gjatë një përçuese të diodës dhe të një shkallëzimi ku 30 ndarje,

vlerësojmë kështu trashësinë e gjethes të vendosur midis dy xhamave të hollë, me

afërsinë 1/20mm (Laborator optike Fizikë III). Meret gjithashtu një vidhë me hap të

barabartë me 1/2mm e cila zëvendëson bazën e kapës në 50 ndarje, e cila mundëson

leximin në 1/100 e milimetrit. Mikrometri paraqitet në (fig 2. 16):

Fig. 2. 16. Paraqitja e mikrometrit

2. 9. Përpunimi statistikor

Në përpunimin e matjeve janë përdorur tre lloje të analizave statistikore që janë:

Univariate, që përfshin analizën e të dhënave që i përkasin vetëm një variabli si:

mesataret, variacioni. Mesatarja llogaritet me anë të mbledhjes së të gjitha

vlerave të vrojtimeve individuale, që ndodhen në një mostër, pjestuar me

përmasën e kësaj mostre.

n

YY

(2. 15)

Varianca (MS) paraqet raportin e shumës kuadratike (SS) me numrin e vrojtimeve të një

matje.

n

yMS

2

(2. 16)

Bivariate, që përfshin analizën e lidhjes në mes të dy variablave si: regresioni,

korrelacioni, tabelat e kryqëzuara, testi hi në katror.

Në rastet ku të dhënat grupohen në kategori shpesh frekuencat organizohen në formaën

e tabelave të veçanta të quajtura tabela kontigjente ose të rastësisë. Në tabelat

kontigjente analizohen njëkohësisht dy variabla ose dy tipare. Testi 2 analizon

frekuencat e vrojtuara për secilën kategori të tabelës kontigjente.


41

Multivariate, që përfshin analizën e të dhënave në mes të tri apo më shumë

variablave psh: tabelat e kryqëzuara dhe multivariate, regresioni dhe korrelacioni

i shumëfishtë.

Gjithashtu janë përdorur:

DF e cila përcakton numri e gradëve të lirisë së sistemit ku krahaohen midis tyre

dy grupeve që janë: R550 me R750/R550 dhe grupet Kl(a+b) me Kl(a+b), për dy

varietete në dy zona.

Në ANOVA përdore shpërndarja F. Vlerat teorike të statistikës F paraqiten në

tabela të veçanta që quhen tabela të Fisherit. Në tabela paraqiten vlera teorike F

dhe vlera Fc. ku për Fc<F pohohet që dy variablat ose parametrat ndryshojnë nga

njera-tjetra. Gjithashtu në tabela paraqitet dhe probabiliteti P e cila paraqet

mundësinë sa të ngjashëm janë dy parametrat e përdorur për krahasim.

MSE

MSGF

DF

SSMSSSTSSGSSE

xxnxxSSG

dfsxxSSE

DFTsxxSST

groups

ii

obs

i

i

groups

i

obs

iij

obs

ij

;;

)()(

)()(

)()(

22

22

22

(2. 17)

Analiza statistikore u realizua duke përdorur programin statistikor JMP 7.0.

Të gjitha të dhënat eksperimentale u përpunuan me metodat Student’s, Turkey-Kramer

dhe me Analizën e Variancës (P < 0.05). Të dhënat janë paraqitur si mesatare të

shoqëruara nga gabimi standard dhe deviacioni standard. Lidhja funksionale në mes të

ngjarjeve quhet funksion i regresionit, i cili, në tërësi, varet edhe nga bashkësia e shumë

faktorëve të tjerë. Regresioni zbatohet në mënyrë të ndryshme, varësisht nga qëllimi dhe

detyra e kërkimit. Gjithashtu, rëndësi të veçantë, në analizën e lidhjeve të dy dukurive të

ndryshme, ka analiza përmes korrelacionit.

Mesataret janë krahasuar nga Student’s Test duke u shoqëruar nga një gërmë që tregon

variacionin midis tyre (M. Koni, Biostatistika, 2005). Tabelat e rezultateve shoqërohen

nga tabelat dhe grafikët e ANOVA-s njëdrejtimëshe që paraqesin variacionin midis

trajtimeve të ndryshme (P < 0.05).

Një tabelë ANOVA ndahet në katër kolona:

Kolona e parë është burimi i variacionit

Kolona e dytë janë shkallët e lirisë, e cila për variacën midis grupeve është a-1;

për variancën brenda grupit është a(n-1); për variancën totale është an-1

Kolona e tretë është shuma kuadratike, e cila shënohet SS

Kolona e katërt është varianca, MS


42

KAPITULLI III

REZULTATE DHE DISKUTIME


43

3. 1. Efektet e rrezatimit diellor në bimët e gjelbëra

3. 1. 1. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur

Me anë të spektrofotometrit me një rreze SPECOL II janë matur vlerat e pasqyrimit të

shpërhapur të reflektuar nga një sipërfaqe jo e sheshtë si sipërfaqja e një gjetheje.

Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për paraqitjen e spektrave janë regjistruar në zonën e

dukshme te rrezatimit nga: 400-800 nm me hap 5nm.

3. 1. 1. 1. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për dy varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), në zonat: 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

Në spektrat e pasqyrimit të shpërhapur të ndërtuar për tre pozicionet në të cilat janë

marrë mostra për studim, për dy variatetet vihet re një rritja e vlerave të pasqyrimit në

zonën 500 nm në 650 nm të gjatësive të valës, zona e gjelbër-portokalle e spektrit dhe

më tej ekziston një rritje e shpejtë midis 680 nm- 740 nm të gjatësive të valës, zona e

kuqe dhe infra e kuqe. Në dy intervale të përmendura më lartë bimët e gjelbëra

absorbojnë më pak dhe reflektojnë më shumë. Nga spektrat e pasqyrimit të shpërhapur

për dy varietetet vihet re se vlerat më të larta ekzistojnë për gjethet në pozicionin e hijes

të ekspozuara më pak në diell dhe në pjesën e gjelber-portokalle të spektrit krahasuar me

dy pozicionet e tjera, përkatësisht veri dhe jug. Vlerat e larta të pasqyrimit të shpërhapur

në pjesën e gjelbër-portokalle është e lidhur ngushtë me përqëndrimin e klorofilave.

Ekzistenca e vlerave të larta të pasqyrimit në gjethet në pozicionin e hijes, në variatetin

Santa Maria dhe Abbas në muajin prill është e lidhur me faktin se muaji prill është

muaji me kushte optimale të zhvillimit të aparatit fotosintetik në krahasim me periudhën

maj, qershor, korrik dhe tetor ku vlerat fillojnë të ulen. Gjithashtu vihet re që vlerat e

pasqyrimit të shpërhapur në pozicionin veri (rrezatimi blu) janë të ndërmjetme midis dy

pozicioneve të tjera. Një tjetër arsye është dhe përqëndrimi i lartë i ujit në gjethet në

pozicionin e hijes krahasuar me pozicionet veri dhe jug për dy variatet.

3. 1. 1. 2. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), zona 1 (nën ujë)

Zona 1, periudha prill Tabela 3. 1. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha prill, zona 1

Varietetet R550 R700 R750 R800

Santa Maria – Prill

Jug 15.2 ±0.53 23.8 72.8 76.1

Veri 17.3 ±0.99 27.4 78.5 81.1

Hije 20.2 ±0.59 32.5 78.7 83.1

Abbas – Prill

Jug 14.7 ±0.31 24.3 70.5 66.5

Veri 15.6 ±0.62 26.0 71.7 69.1

Hije 16.0 ±0.51 26.0 72.0 69.6


44

Tabela 3. 2. Raportet e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha prill, zona 1

Varietetet R750/R800 R750/R700 R750/R550 R800/R550


Jug 0.96 3.06 4.80 5.01

Veri 0.97 2.87 4.54 4.69

Hije 0.95 2.42 3.89 4.11

Abbas – Prill

Jug 1.06 2.90 4.79 4.51

Veri 1.04 2.76 4.59 4.42

Hije 1.03 2.77 4.49 4.35

Santa Maria

Zona 1 - Prill

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

400 500 600 700 800

Gjatësia e valës (nm)

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.1. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha prill, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 1-Prill

Figura 3.2. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha prill, zona 1


45

Abbas

Zona 1 - Prill

0

10

20

30

40

50

60

70

80

400 500 600 700 800Gjatësia e valës (nm)

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%

) Jug

Veri

Hije

Figura 3.3. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha prill, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pasq

yri

mi

i re

flektu

ar

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 1-Prill

Figura 3.4. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha prill, zona 1

Zona 1, periudha maj Tabela 3. 3. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha maj, zona 1


Santa Maria – Maj

Jug 10.2 ±0.32 13.6 47.7 48.4

Veri 11.4 ±0.33 15.0 48.0 48.6

Hije 13.0 ±0.20 17.1 49.7 50.2

Abbas – Maj

Jug 12.1 ±0.04 19.5 74.5 76.1

Veri 13.6 ±0.58 20.9 80.0 83.5

Hije 14.3 ±0.63 22.3 83.1 88.6


46




Santa Maria – Maj

Jug 1.06 3.41 5.67 5.34

Veri 1.05 3.42 5.52 5.26

Hije 1.03 3.11 5.13 4.98

Abbas – Maj

Jug 0.98 3.81 6.18 6.31

Veri 0.96 3.82 5.86 6.11

Hije 0.94 3.73 5.80 6.19

Santa Maria

Zona 1 - Maj

0

10

20

30

40

50

60

70

80


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.5. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 1-Maj

Figura 3.6. Vlerat e reflektimit të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, zona 1


47

Abbas

Zona 1 - Maj

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.7. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 1 -Maj

Figura 3.8. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, zona 1

Zona 1, periudha qershor Tabela 3. 5. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha qershor, zona 1


Santa Maria – Qershor

Jug 10.1 ±0.16 13.4 48.7 44.1

Veri 10.7 ±0.51 13.9 49.0 45.1

Hije 11.4 ±0.44 14.8 50.1 46.6

Abbas – Qershor

Jug 10.1 ±0.51 13.1 49.1 48.4

Veri 11.5 ±0.83 14.8 50.0 49.0

Hije 12.3 ±0.81 15.9 51.5 51.5


48




Santa Maria- Qershor

Jug 1.10 3.64 4.85 4.39

Veri 1.09 3.52 4.56 4.19

Hije 1.08 3.38 4.41 4.09

Abbas – Qershor

Jug 1.01 3.75 4.88 4.82

Veri 1.02 3.37 4.36 4.27

Hije 1.00 3.23 4.17 4.14

Santa Maria

Zona 1 - Qershor

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 9. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria, periudha qershor, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 1-Qershor

Figura 3.10. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria, periudha qershor, zona 1


49

Abbas

Zona 1 - Qershor

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.11. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha qershor, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 1-Qershor

Figura 3.12. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha qershor, zona 1

Zona 1, periudha korrik Tabela 3. 7. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha korrik, zona 1


Santa Maria –Korrik

Jug 8.83 ±0.54 12.3 46.3 44.9

Veri 11.4 ±0.42 14.8 49.9 48.6

Hije 12.4 ±0.83 15.9 51.5 49.4

Abbas – Korrik

Jug 10.5 ±0.72 13.6 49.1 49.8

Veri 11.2 ±0.48 14.3 50.5 50.6

Hije 12.2 ±0.09 15.7 51.5 50.8


50





Jug 1.03 3.77 5.27 5.11

Veri 1.03 3.39 4.36 4.25

Hije 1.04 3.24 4.17 4.00

Abbas – Korrik

Jug 0.99 3.62 4.67 4.74

Veri 0.99 3.54 4.50 4.53

Hije 1.02 3.29 4.20 4.13

Santa Maria

Zona 1 - Korrik

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.13. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha korrik, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 1-Korrik

Figura 3.14. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha korrik, zona 1


51

Abbas

Zona 1 - Korrik

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.15. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha korrik, zona 1

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 1-Korrik

Figura 3.16. Vlerat e pasqyrimit të shpëhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha korrik, zona 1

Zona 1, periudha tetor Tabela 3. 9. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,

periudha tetor, zona 1


Santa Maria – Tetor

Jug 8.00 ±0.86 11.9 43.5 40.3

Veri 10.0 ±0.63 14.0 44.4 41.7

Hije 11.6 ±0.50 15.9 44.9 42.9

Abbas – Tetor

Jug 9.30 ±0.34 12.1 45.8 40.1

Veri 10.3 ±0.36 14.2 46.7 44.9

Hije 11.2 ±0.32 15.1 47.2 46.2


52




Santa Maria –Tetor

Jug 1.08 3.70 5.49 5.07

Veri 1.06 3.17 4.43 4.16

Hije 1.05 2.82 3.89 3.72

Abbas – Tetor

Jug 1.15 3.78 4.93 4.31

Veri 1.04 3.29 4.52 4.35

Hije 1.03 3.13 4.22 4.13

Santa Maria

Zona 1 - Tetor

0

10

20

30

40

50

400 500 600 700 800


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.17. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha tetor, zona 1

0

10

20

30

40

50

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 1-Tetor

Figura 3.18. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha tetor, zona 1


53

Abbas

Zona 1 - Tetor

0

10

20

30

40

50

400 500 600 700 800


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.19. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha tetor, zona 1

0

10

20

30

40

50

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 1-Tetor

Figura 3.20. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas(Dardha), periudha tetor, zona 1

3. 1. 1. 3. Spektrat e pasqyrimit të shpërhapur për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), zona 2 (mbi ujë)

Zona 2, periudha maj Tabela 3. 11. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,



Santa Maria – Maj

Jug 13.7 ±0.52 23.1 77.8 83.4

Veri 15.5 ±0.63 24.9 78.0 84.2

Hije 18.6 ±0.61 27.8 78.1 84.8

Abbas – Maj

Jug 12.1 ±0.04 19.6 74.6 82.5

Veri 13.7 ±0.59 21.0 80.1 85.3

Hije 14.3 ±0.68 22.3 83.2 88.9


54



Varietet R750/R800 R750/R700 R750/R550 R800/R550

Santa Maria –Maj

Jug 0.93 3.36 5.66 6.06

Veri 0.92 3.11 5.00 5.42

Hije 0.92 2.80 4.19 4.55

Abbas – Maj

Jug 0.90 3.81 6.18 6.84

Veri 0.94 3.82 5.86 6.23

Hije 0.94 3.73 5.80 6.20

Santa Maria

Zona 2 - Maj

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.21. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 2-Maj

Figura 3.22. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, zona 2


55

Abbas

Zona 2 - Maj

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.23. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 2-Maj

Figura 3.24. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, zona 2

Zona 2, periudha qershor Tabela 3. 13. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,



Santa Maria -Qershor

Jug 10.2 ±0.26 13.9 49.7 47.9

Veri 10.9 ±0.51 14.4 50.1 48.7

Hije 11.6 ±0.34 15.3 50.5 48.8

Abbas – Qershor

Jug 10.2 ±0.23 13.6 47.7 51.6

Veri 11.4 ±0.81 15.0 47.9 53.8

Hije 13.0 ±0.70 17.1 49.7 55.8


56




Santa Maria- Qershor

Jug 1.04 3.58 4.85 4.68

Veri 1.03 3.48 4.58 4.45

Hije 1.03 3.29 4.36 4.22

Abbas – Qershor

Jug 0.92 3.50 4.68 5.06

Veri 0.89 3.19 4.21 4.72

Hije 0.89 2.91 3.81 4.28

Santa Maria

Zona 2 - Qershor

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.25. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha qershor, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 2-Qershor

Figura 3.26. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha qershor, zona 2


57

Abbas

Zona 2 - Qershor

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.27. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha qershor, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 2-Qershor

Figura 3.28. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha qershor, zona 2

Zona 2, periudha korrik Tabela 3. 15. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,




Jug 10.4 ±0.11 13.8 49.5 48.4

Veri 11.2 ±0.54 14.8 49.9 49.0

Hije 11.9 ±0.83 15.5 52.1 51.9

Abbas – Korrik

Jug 10.7 ±0.43 13.9 49.5 48.6

Veri 11.2 ±0.43 14.7 49.6 48.7

Hije 11.6 ±0.96 14.8 51.7 51.4


58





Jug 1.02 3.58 4.76 4.66

Veri 1.01 3.36 4.46 4.38

Hije 1.00 3.35 4.36 4.34

Abbas – Korrik

Jug 1.02 3.57 4.66 4.57

Veri 1.01 3.38 4.44 4.39

Hije 1.01 3.50 4.44 4.42

Santa Maria

Zona 2 - Korrik

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.29. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha korrik, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 2-Korrik

Figura 3.30. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha korrik, zona 2


59

Abbas

Zona 2 - Korrik

0

10

20

30

40

50

60


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.31. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha korrik, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 2-Korrik

Figura 3.32. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha korrik, zona 2

Zona 2, periudha tetor Tabela 3. 17. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas,




Jug 10.5 ±0.33 14.5 50.3 40.2

Veri 11.5 ±0.50 15.5 51.7 43.9

Hije 13.1 ±0.80 17.3 52.1 46.7

Abbas – Tetor

Jug 12.7 ±0.23 17.8 48.5 46.7

Veri 13.2 ±0.15 18.7 48.6 46.9

Hije 13.9 ±0.21 19.5 48.9 47.2


60




Santa Maria –Tetor

Jug 1.25 3.46 4.79 3.82

Veri 1.18 3.35 4.48 3.80

Hije 1.12 3.0.2 4.97 3.55

Abbas – Tetor

Jug 1.04 2.71 3.81 3.77

Veri 1.03 2.60 3.69 3.56

Hije 1.04 2.52 3.51 3.39

Santa Maria

Zona 2 - Tetor

0

10

20

30

40

50

60

400 500 600 700 800


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.33. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha tetor, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Santa Maria

Zona 2-Tetor

Figura 3.34. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha tetor, zona 2


61

Abbas

Zona 2 - Tetor

0

10

20

30

40

50

60

400 500 600 700 800


Pasq

yri

mi

i sh

përh

ap

ur

(%)

Jug

Veri

Hije

Figura 3.35. Spektri i pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha tetor, zona 2

0

10

20

30

40

50

60

Pasq

yri

mi

I sh

përh

ap

ur

(%)

R550 R700 R750 R800 R690

Abbas

Zona 2-Tetor

Figura 3. 3 6. Vlerat e pasqyrimit të shpërhapur të gjetheve Abbas (Dardha), periudha tetor, zona 2

3. 1. 1. 4. Krahasimi i vlerave të pasqyrimit të shpërhapur R550 dhe raportit

R750/R550, për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha


Në periudha, zona 1 (nën ujë)

Periudha prill, zona 1

Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha)

(vlera më e madhe-20.2) në krahasim me varietetin Abbas (dardha) (vlera më e vogël-16.0).

Vihet re se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim me dy

pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa Maria në

pozicionin jug (vlera më e madhe-4.80), dhe më të ulët pësëri Santa Maria në pozicionin hije

(vlera më e vogël-3.89). Arsyeja e vlerave më të larta të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit


62

të pasqyrimit të shpërhapur lidhet me zhvillimin fotosintetik të lartë të varietetit Santa Maria në

këtë periudhë në krahasim me varietetin Abbas (dardha) (Tab. 3. 1, Tab 3. 2).

Periudha maj, zona 1

Vlera më të larta të pasqyrimit të shpërhapur të R550 paraqet varieteti Abbas (dardha) (14.3) në

krahasim me varietetin Santa Maria (dardha) (vlera më e madhe-13.0). Vihet re se vlerat më të

larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më

të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas (dardha). Në pozicionin jug (vlera më e

madhe-6.18), dhe më të ulët Santa Maria në pozicionin hije (vlera më e vogël-5.13). Arsyeja e

vlerave më të larta të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit të pasqyrimit të shpërhapur lidhet

me zhvillimin fotosintetik të lartë të varietetit Abbas në këtë periudhë në krahasim me varietetin

Santa Maria (dardha) (Tab. 3. 3, Tab. 3. 4).

Periudha qershor, zona 1

Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550 paraqet varieteti Abbas (dardha) (vlera më

e madhe-12.3) në krahasim me varietetin Santa Maria (dardha) (vlera më e vogël-11.4). Vihet re

se vlerat më të larta të R550 në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim me dy

pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas (dardha) në

krahasim me varietetin Santa Maria (dardha). Në vlera, pozicionin jug (vlera më e madh-4.88),

dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-4.17). Arsyeja e vlerave me një ndryshim

shumë të vogël të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit të pasqyrimit të shpërhapur lidhet me

veprimin e rrezatimit diellor më të lartë në dy varietetet (Tab. 3. 5, Tab. 3.6).

Periudha korrik, zona 1



Vihet re se vlerat më të larta të R550 në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim

me dy pozicionet e tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa

Maria (dardha) në krahasim me varietetin Abbas (dardha). Në vlera, pozicionin jug (vlera më e

madhe-5.27), dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-4.17). Arsyjea e vlerave me një

ndryshim shumë të vogël të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit të pasqyrimit të shpërhapur

lidhet me veprimin e rrezatimit diellor (Tab. 3. 7, Tab. 3.8).

Periudha tetor, zona 1




pozicionet e tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa Maria

(dardha) në krahasim me varietetin Abbas (dardha). Në vlera, pozicionin jug (vlera më e madhe-

5.49), dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-3.89). Arsyjea e vlerave me një

ndryshim shumë të vogël të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit të pasqyrimit të shpërhapur

lidhet me veprimin e rrezatimit diellor ku dallimi midis pozicioneve është shumë i vogël (Tab.

3. 9, Tab. 3.10).

Në periudha, zona 2 (mbi ujë)



(vlera më e madhe-18.6) në krahasim me varietetin Abbas (dardha) (vlera më të vogël-14.3).


pozicionet e tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas (dardha) në

krahasim me varietetin Santa Maria (dardha). Në vlera, pozicionin jug (vlera më e madhe-6.18),

varieteti Abbas dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-4.19), varieteti Santa Maria


63

(dardha). Arsyjea e vlerave më të larta të pasqyrimit të shpërhapur në varietetin Santa Maria

(dardha) është e lidhur me zhvillimin fotosintetik të lartë të varietetit në këtë periudhë (Tab. 3.

11, Tab. 3.12).




se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim me dy pozicionet e

tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 i paraqet varieteti Santa Maria (dardha) në

krahasim me varietetin Abbas (dardha). Në vlera, pozicioni jug (vlera më e madhe-4.85),

varieteti Santa Maria (dardha) dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-3.81), varieteti

Abbas (dardha). Arsyeja e vlerave më të larta të pasqyrimit të shpërhapur në varietetin Santa

Maria (dardha) është e lidhur me zhvillimin fotosintetik të lartë të varietetit në këtë periudhë

(Tab. 3. 13, Tab. 3.14).





pozicionet e tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 i paraqet varieteti Santa Maria

(dardha) në krahasim me varietetin Abbas (dardha). Në vlera, pozicioni jug (vlera më e madhe-

4.76), varieteti Santa Maria (dardha) dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-4.36),

varieteti Santa Maria (dardha). Ekzistenca e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raporteve

të pasqyrimit të shpërhapur me ndryshime shumë të vogla midis varieteteve lidhet me veprimin

e rrezatimit diellor në këtë periudhë (Tab. 3. 15, Tab. 3.16).




se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në krahasim me dy pozicionet e

tjera. Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha) në

krahasim me varietetin Abbas (dardha). Në vlera, pozicionin jug (vlera më e madhe-4.79),

varieteti Santa Maria (dardha) dhe më të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-3.51), varieteti

Abbas (dardha). Ekzistenca e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raporteve të pasqyrimit

të shpërhapur me ndryshime shumë të vogla midis varieteteve lidhet me dallim shumë të vogël

të rrezatimit diellor në tre pozicionet në këtë periudhë (Tab. 3. 17, Tab. 3.18).

Krahasimi i vlerave të R550 dhe raportit R750/R550 për varietetin Santa

Maria (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në varietetin Santa Maria (dardha) vihet re

në pozicioni hije (vlera më e madhe-20.2), periudha prill, ndërsa vlera më e ulët - 8.00, në

pozicionin jug, periudha tetor. Vlerë më të lartë të raportit të R750/R550 paraqitet në pozicionin

jug (vlera më e madhe-5.67), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët në pozicionin hije (vlera më e

vogël-3.89), periudha tetor.

Krahasimi i vlerave të R550 dhe raportit R750/R550 për varietetin Abbas

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në varietetin Abbas (dardha) vihet re në

pozicioni hije (vlera më e madhe-16.0), periudha prill, ndërsa vlera më e ulët e R550 (vlera më e

vogël-9.30) në pozicionin jug, periudha tetor. Vlerë më të lartë të raportit të R750/R550 vihet re

në pozicionin jug (vlera më e madhe-5.13), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët-4.17,

pozicionin hije, periudha qershor.


64

Krahasimi i vlerave të R550 dhe raportit R750/R550 për varietetin Santa

Maria (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë) Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në varietetin Santa Maria (dardha) vihet re

në pozicioni hije (vlera më e madhe-18.6), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët-10.2, në

pozicionin jug, periudha qershor. Vlerë më të lartë të raportit të R750/R550 vihet re në

pozicionin jug (vlera më e madhe-5.66), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët (vlera më e vogël-

4.36), pozicioni hije, periudha qershor.

Krahasimi i vlerave të R550 dhe raportit R750/R550 për varietetin Abbas

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë) Vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në varietetin Abbas (dardha) vihet re në

pozicioni hije (vlera më e madhe-14.3), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët (vlera më e vogël-

10.2) në pozicionin jug, periudha qershor. Vlerë më të lartë të raportit të R750/R550 vihet re në

pozicionin jug (vlera më e madhe-6.18), periudha maj, ndërsa vlera më e ulët (vlera më e vogël-

3.51), pozicionin hije, periudha tetor.

Krahasimi i vlerave të R550 dhe raportit R750/R550 për varietetet: Santa Maria

(dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, midis dy zonave 1-2 Periudha Prill, zona 1

Në periudhën prill, zona 1 (nën ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të shpërhapur të R550,

paraqet varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni hije, në krahasim me varietetin Abbas (dardha).

Vlerë më të lartë të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug.

0

5

10

15

20

25

30

R550

Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1

Prill Jug

Veri

Hije

Figura 3. 37. Paraqitja e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur në dy varietetet, zonat 1

2

4

6

8

R750/R

550

Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1

Prill Jug

Veri

Hije

Figura 3. 38. Paraqitja e vlerave të raportit të pasqyrimit të shpërhapur në dy varietetet, në zonat 1-2


65

Periudha maj, zona 1-2

Në periudhën maj, zona 1 (nën ujë) dhe zona 2 (mbi ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të

shpërhapur në R550, paraqet varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije, zona 2 (mbi ujë), në

krahasim me varietetin Santa Maria (dardha). Vlerë më të lartë të raportit R750/R550 paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë).

0

5

10

15

20

25R

550

Var 1 Var 2 Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1 Zona 2 Zona 2

Maj Jug

Veri

Hije

Figura 3. 39. Paraqitja e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur në dy varietetet, në zonat 1-2

2

4

6

8

R750/R

550



Maj Jug

Veri

Hije


Periudha qershor, zona 1-2

Në periudhën qershor, zona 1 (nën ujë) dhe zona 2 (mbi ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të


krahasim me varietetin Santa Maria (dardha) (Fig 3. 41). Vlerë më të lartë të raportit R750/R550

paraqet varieteti Abbas (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) (Fig 3.42).


66

0

5

10

15

20

R550



Qershor Jug

Veri

Hije


2

4

6

R750/R

550



Qershor Jug

Veri

Hije


Periudha korrik, zona 1-2

Në periudhën korrik, zona 1 (nën ujë) dhe zona 2 (mbi ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të

shpërhapur në R550, paraqet varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije, zona 1 (nën ujë), në


paraqet varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) (Fig 3.44).


67

0

5

10

15

20

R550



Korrik Jug

Veri

Hije


2

4

6

R750/R

550



Korrik Jug

Veri

Hije


Periudha tetor, zona 1-2

Në periudhën tetor, zona 1 (nën ujë) dhe zona 2 (mbi ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të



paraqet varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) (Fig 3.46).


68

0

5

10

15

20

R550



Tetor Jug

Veri

Hije


2

4

6

R750/R

550



Tetor Jug

Veri

Hije


Varësia e R750/R550 nga R550 për varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas

(dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

Në dy zonat dhe në dy varietet vihet re që varesia e raportit R750/ R550 nga R550 është

lineare (R2=0.905). Në pozicionin jug vihet re që vlerat e R550 paraqiten më të ulta në

të gjitha periudhat, ndërsa vlerat e raportit më të larta. Vlerat e pozicionit hije janë më të

larta, ndërsa e raportit R750/ R550 më të ulta krahasuar me dy pozicionet e tjera. Vlerat

e R550 në pozicionin veri janë vlera të ndërmjetme midis dy pozicioneve të tjera, por

më të larta se të pozicionit jug dhe më të ulta krahasuar me pozicionin hije. Vlerat e

raportit R750/R550 për gjethet në pozicionin veri (rrezatimi blu) janë më të ulta se të

pozicionit jug, por më të larta se të pozicionit hije (Fig 3.47).


69

Santa Maria

Abbas

y = -0.3744x + 8.5827

R 2 = 0.9052

3

4

5

6

7

8 10 12 14 16 18R 550

R7

50

/R5

50 J ug

V eri

Hije

Figura 3. 47. Varësia e raportit raportit të pasqyrimit të shpërhapur R750/R550 nga R550, në dy

varietetet, në zonat 1-2

3. 1. 1. 5. Vlerësimi i indeksi fotokimik i pasqyrimit të shpërhapur (PRI) për

varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zonat

1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

Në të gjitha periudhat në dy zonat vihet re që vlerat e indeksit fotokimik PRI, paraqiten

më të larta në pozicionin jug, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Arsyeja lidhet me

përqëndrimin më të lartë të klorofilave në gjethet e pozicionit jug, të veprimit të

drejpërdrejtë të rrezatimit diellor. Me uljen e aktivitetit të aparatit fotosintetikë në drurë

frutorë (dardha) vihet re dhe ulja e vlerave të indeksit fotokimik PRI nga periudha prill

në tetor.

Periudha prill, zonat 1- 2 Tabela 3. 19. Vlerat e PRI-së për varietetet Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), periudha prill,

zona 1

Varietetet PRI

Zona 1


Jug 0.039

Veri 0.031

Hije 0.028

Abbas – Prill

Jug 0.047

Veri 0.038

Hije 0.034


70

Santa Maria Abbas

Prill Prill

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

Jug Veri Hije Jug Veri Hije

Zona 1. Zona 1.

PR

I

Figura 3. 48. Paraqitja e vlerave të PRI, varietetet Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), periudha

prill, zona 1.

Periudha maj, zonat 1- 2 Tabela 3. 20. Vlerat e PRI-së për varietetet Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), periudha prill,

zona 1-2

Varietetet PRI

Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Maj Jug 0.051 0.041

Veri 0.048 0.038

Hije 0.044 0.031

Abbas – Maj

Jug 0.037 0.037

Veri 0.034 0.034

Hije 0.032 0.031

Figura 3. 49. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Santa Maria (dardha), periudha maj, zona 1-2.

Santa Maria

Maj

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06


Zona 1. Zona 2.

PR

I


71

Abbas

Maj

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 50. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Abbas (dardha), periudha maj, zona 1-2.

Periudha qershor, zona 1- 2 Tabela 3. 21. Vlerat e PRI-së për varietetet Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), periudha qershor,

zona 1-2

Varietetet PRI

Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Qershor Jug 0.096 0.092

Veri 0.084 0.083

Hije 0.078 0.076

Abbas – Qershor

Jug 0.094 0.089

Veri 0.074 0.074

Hije 0.060 0.064

Santa Maria

Qershor

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 51. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Santa Maria (dardha), periudha qershor, zona 1-2.


72

Abbas

Qershor

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 52. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Abbas (dardha), periudha qershor, zona 1-2

Periudha korrik, zonat 1- 2 Tabela 3. 22. Vlerat e PRI-së për varietetet Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), periudha korrik,

zona 1-2

Varietetet PRI

Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Korrik Jug 0.092 0.091

Veri 0.077 0.079

Hije 0.070 0.069

Abbas – Korrik

Jug 0.077 0.090

Veri 0.068 0.089

Hije 0.064 0.065

Santa Maria

Korrik

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 53. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Santa Maria (dardha), periudha korrik, zona 1-2


73

Abbas

Korrik

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 54. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Abbas (dardha), periudha korrik, zona 1-2

Periudha tetor, zonat 1- 2 Tabela 3. 23. Vlerat e PRI-së për varietetet Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), periudha tetor,

zona 1-2

Varietetet PRI

Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Tetor Jug 0.052 0.049

Veri 0.044 0.041

Hije 0.041 0.038

Abbas – Tetor

Jug 0.050 0.039

Veri 0.041 0.036

Hije 0.036 0.029

Santa Maria

Tetor

0.02

0.04

0.06

0.08


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 55. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Santa Maria (dardha), periudha tetor, zona 1-2


74

Abbas

Tetor

0.02

0.04

0.06

0.08


Zona 1. Zona 2.

PR

I

Figura 3. 56. Paraqitja e vlerave të PRI, varieteti Abbas (dardha), periudha tetor, zona 1- 2

3. 1. 1. 6. Krahasimi i vlerave të indeksit fotokimik të pasqyrimit të shpërhapur

(PRI) për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha




Në periudhën prill, zona 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet

varieteti Abbas (dardha), pozicioni jug (vlera më e madhe-0.047), ndërsa vlerë më të

ulët varieteti Santa Maria, pozicioni hije (vlerë më të vogël-0.028) (Tab 3.19).


Në periudhën maj, zona 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug (vlera më e madhe-0.051), ndërsa vlerë më

të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-0.032) (Tab 3. 20).


Në periudhën qershor, zona 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet


të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-0.060) (Tab 3.21).


Në periudhën korrik, zona 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet




Në periudhën tetor, zona 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet




75



Në periudhën maj, zona 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet




Në periudhën qershor, zona 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet




Në periudhën korrik, zona 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet




Në periudhën tetor, zona 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet



Krahasimi i vlerave të PRI për varietetin Santa Maria (Dardha) në të gjitha

periudhat, zona 1 (nën ujë)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Santa Maria (dardha) e

paraqet në pozicionin jug (vlera më e madhe-0.096), periudha qershor, ndërsa vlerë më

të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-0.028), periudha prill.

Krahasimi i vlerave të PRI për varietetin Abbas (Dardha) në të gjitha


Në zonë 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Abbas (dardha) e

paraqet në pozicionin hije (vlera më e madhe-0.094), periudha qershor, ndërsa vlerë më

të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-0.032), periudha maj.

Krahasimi i vlerave të PRI për varietetin Santa Maria (Dardha) në të gjitha

periudhat, zona 2 (mbi ujë)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Santa Maria (dardha) e

paraqet në pozicionin jug (vlera më e madhe-0.092), periudha qershor, ndërsa vlerë më

të ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-0.031), periudha maj.

Krahasimi i vlerave të PRI për varieteti Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat,

zona 2 (mbi ujë)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Abbas (dardha) e

paraqet në pozicionin jug (vlera më e madhe-0.090), periudha korrik, ndërsa vlerë më të

ulët në pozicionin hije (vlera më e vogël-0.029), periudha tetor.


76

Krahasimi i vlerave të PRI për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1-2

Periudha prill

Në periudhën prill, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), paraqet varieteti Abbas

(dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) në krahasim me varietetin Santa Maria

(dardha).

0.02

0.04

0.06

PR

I

Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1

Prill Jug

Veri

Hije

Figura 3.57. Paraqitja e vlerave të PRI të varieteteve: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Periudha maj

Në periudhën maj, zona 1 dhe 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) në krahasim me varietetin

Abbas (dardha) në këtë zonë dhe me dy varietet në zonën 2 (mbi ujë).

0.02

0.04

0.06

0.08

PR

I



Maj Jug

Veri

Hije

Figura 3.58. Paraqitja e vlerave të PRI të varieteteve: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Periudha qershor

Në periudhën qershor, zona 1 dhe 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI),

paraqet varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) në krahasim me

varietetin Abbas (dardha) në këtë zonë dhe me dy varietet në zonën 2 (mbi ujë). Vlerat e

indeksit fotokimik në dy zonat vijnë duke u ulur për dy varietet, e cila paraqet veprimin

e rrezatimit diellor.


77

0.02

0.04

0.06

0.08

0.1

0.12

0.14

PR

I



Qershor Jug

Veri

Hije

Figura 3.59. Paraqitja e PRI të varieteteve: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Periudha korrik

Në periudhën korrik, zona 1 dhe 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug, zona 1 (nën ujë) në krahasim me varietetin

Abbas (dardha) në këtë zonë dhe me dy varietete në zonën 2 (mbi ujë). Vlerat e indeksit

fotokimik (PRI) në dy zonat vijnë ndryshojnë shumë pak nga njëri variete në dy zonat, e

cila shpjegohet nga veprimin e rrezatimit diellor në këtë periudhë.

0.02

0.04

0.06

0.08

0.1

0.12

0.14

PR

I



Korrik Jug

Veri

Hije

Figura 3. 60. Paraqitja e vlerave të PRI të varieteteve: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Periudha tetor

Në periudhën tetor, zona 1 dhe 2, vlerat e indeksit fotokimik (PRI), për varietetet: Santa

Maria (dardha) dhe Abbas (dardha) janë të barabarta, për tre pozicionet të marrë në

studim. Në këtë periudhë ndryshimi midis rrezatimit në tre pozicionet është pothuajse i

pandryshueshëm.


78

0.02

0.04

0.06

0.08

PR

I



Tetor Jug

Veri

Hije

Figura 3. 61. Paraqitja e vlerave të PRI të varieteteve: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Krahasimi i vlerave të PRI për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas

(Dardha), krahasimi në zonat 1-2

Vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), e paraqet varieteti Santa Maria (dardha),

në pozicioni jug (0.094), periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas

(dardha), pozicioni hije (0.029), periudha tetor.

3. 1. 2. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave në gjethe për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha), në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)

Nga vlerat e pasqyrimit të shpërhapur në dy variatetet, në tre pozicionet mund të

përcaktohen disa parametra kromatikë të cilat janë: kordinatat kromatike x dhe y,

gjatësia e valës “dominante”, ndriçueshmëria dhe Y-shkëlqimi mbështetur në

algoritmin e sistemit CIE 1931.

Vihet re në variatetet: Santa Maria dhe Abbas, vlerat më të lartë të gjatësisë së valës

‘dominante”, paraqiten për gjethet në pozicionin hije, krahasuar me gjethet në dy

pozicionet e tjera, duke filluar nga periudha prill në tetor. Gjatësia e valës “dominante”

varet nga përqëndrimi i klorofilave. Varësia midis tyre është e zhdrejtë, çfarë do të thotë

që gjethet në poziconin hije kanë përqëndrim më të ulët të klorofilave, por vlerë të

gjatësisë së valës “dominante ”më të lartë. Vihet re gjithashtu që vlerat e

ndriçueshmërisë dhe gjatësisë së valës “dominante” paraqesin vlera më të ulta në

pozicioni jug, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Varësia e ndriçuesmërisë dhe gjatësisë

së valës “dominante” është lineare nga jug në hije për dy varietet në dy zonat.


79

3. 1. 2. 1. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave në gjethe për varietetet: Santa

Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

Periudha prill, zona 1 Tabela 3. 24. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

prill, zona 1

Varietetet Koordinata

-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria –

Prill

Jug 0.37 0.46 11.5 562.5 49.7

Veri 0.37 0.48 13.1 563.3 54.7

Hije 0.37 0.48 14.9 563.5 57.2

Abbas – Prill

Jug 0.37 0.45 10.5 563 46.8

Veri 0.36 0.45 11.8 563 50.2

Hije 0.37 0.48 13.7 563 53.9

Santa Maria

Zona 1-Prill

550

560

570

580

Gjethe-Jug Gjethe-Veri Gjethe-Hije

Gja

tësi

vale

(n

m)

30

40

50

60

70

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria

Figura 3. 62. Varësia e gjatësisë së valës dhe ndriçueshmërisë nga pozicioni i gjetheve Santa Maria,

periudha prill


80

Abbas

Zona 1-Prill

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

60

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësia e valës

Ndriçueshmëria

Figura 3. 63. Varësia e gjatësisë së valës dhe ndriçueshmërisë nga pozicioni i gjetheve Abbas, periudha

prill

Periudha maj, zona 1 Tabela 3. 25. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

maj, zona 1


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria –

Maj

Jug 0.37 0.48 9.23 562.8 52.8

Veri 0.37 0.48 9.73 563.3 54.5

Hije 0.37 0.48 10.5 563.5 55.4

Abbas – Maj

Jug 0.36 0.45 9.56 561 33.5

Veri 0.35 0.43 9.92 561 35.6

Hije 0.35 0.42 10.5 561 36.5


81

Sanata Maria

Zona 1-Maj

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

30

40

50

60

70

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha maj

Abbas

Zona 1-Maj

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


maj

Periudha qershor, zona 1 Tabela 3. 26. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

qershor, zona 1


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria –

Qershor

Jug 0.33 0.44 7.41 553.1 31.3

Veri 0.33 0.43 8.08 553.6 31.9

Hije 0.34 0.45 8.48 555.0 36.1

Abbas – Qershor

Jug 0.33 0.44 7.41 553.2 31.2

Veri 0.34 0.44 8.68 553.8 31.9

Hije 0.34 0.45 9.13 554.7 35.4


82

Sanata Maria

Zona 1-Qershor

540

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha qershor

Abbas

Zona 1-Qershor

540

550

560

570


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


qershor

Periudha korrik, zona 1 Tabela 3. 27. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

korrik, zona 1


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria –

Korrik

Jug 0.34 0.43 7.29 551.5 27.7

Veri 0.34 0.44 8.65 555.1 33.6

Hije 0.34 0.45 9.13 556.5 35.1

Abbas – Korrik

Jug 0.33 0.44 7.84 554.1 31.7

Veri 0.34 0.44 8.42 555.8 33.2

Hije 0.34 0.48 9.13 556.5 34.3


83

Sanata Maria

Zona 1-Korrik

540

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha korrik

Abbas

Zona 1-Korrik

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


korrik


84

Periudha tetor, zona 1 Tabela 3. 28. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

tetor, zona 1


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)


Jug 0.34 0.42 6.45 557.0 28.3

Veri 0.34 0.44 7.48 557.0 34.1

Hije 0.34 0.44 7.78 557.5 37.1

Abbas – Tetor

Jug 0.34 0.42 7.03 556.0 26.5

Veri 0.34 0.44 7.89 557.0 32.7

Hije 0.34 0.44 8.54 557.5 34.0

Santa Maria

Zona 1-Tetor

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha tetor

Abbas

Zona 1-Tetor

550

560

570


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


tetor


85

3. 1. 2. 2. Përcaktimi i parametrave të ngjyrave në gjethe për varietetet: Santa

Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)

Periudha maj, zona 2 Tabela 3. 29. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

maj, zona 2


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria – Maj

Jug 0.37 0.45 10.5 561.9 46.1

Veri 0.37 0.45 11.8 562.9 50.5

Hije 0.37 0.48 13.7 563.2 53.8

Abbas –Maj

Jug 0.35 0.42 10.5 561.2 32.1

Veri 0.35 0.43 9.94 561.3 35.5

Hije 0.36 0.45 9.58 563.5 43.0

Santa Maria

Zona 2-Maj

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

60

70

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha maj


86

Abbas

Zona 2-Maj

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

60

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


maj

Periudha qershor, zona 2 Tabela 3. 30. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

qershor, zona 2


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante

” (nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria -Qershor

Jug 0.33 0.44 7.54 552.6 30.8

Veri 0.34 0.44 8.83 555.6 32.6

Hije 0.34 0.45 9.43 555.9 35.2

Abbas –Qershor

Jug 0.33 0.44 8.50 553.9 31.7

Veri 0.34 0.44 8.51 555.1 32.1

Hije 0.34 0.45 8.66 555.7 35.4

Santa Maria

Zona 2-Qershor

540

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

10

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha qershor


87

Abbas

Zona 2-Qershor

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


qershor

Periudha korrik, zona 2 Tabela 3. 31. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

korrik, zona 2

Varietetet Koordinata-

x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominante”

(nm)

Ndriçueshmëria

(%)

Santa Maria –

Korrik

Jug 0.33 0.44 7.76 552.0 30.9

Veri 0.33 0.44 8.36 552.7 33.4

Hije 0.33 0.44 8.99 555.0 34.9

Abbas –Korrik

Jug 0.33 0.43 8.00 562.5 49.7

Veri 0.34 0.45 8.19 563.0 54.8

Hije 0.34 0.44 8.80 563.3 57.2

Santa Maria

Zona 2-Korrik

540

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndricueshmëria


periudha korrik


88

Abbas

Zona 2-Korrik

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

30

40

50

60

70

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


korrik

Periudha tetor, zona 2 Tabela 3. 32. Të dhëna kolorimetrike për tre pozicione, për varietetet Santa Maria dhe Abbas, periudha

tetor, zona 2


-x

Koordinata

-y

Shkëlqimi

-Y

Gjatësia e

valës

“dominant

e” (nm)

Ndriçueshmëria

(%)


Jug 0.34 0.43 7.96 555.8 31.6

Veri 0.34 0.45 8.94 558.0 35.3

Hije 0.34 0.45 9.40 558.0 38.4

Abbas –Tetor

Jug 0.34 0.44 8.56 557.0 34.8

Veri 0.35 0.45 9.44 559.7 40.0

Hije 0.35 0.45 10.0 560.7 41.6

Santa Maria

Zona 2-Tetor

550

560

570


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


periudha tetor


89

Abbas

Zona 2-Tetor

550

560

570

580


Gja

tësi

vale

(n

m)

20

30

40

50

Nd

riçu

esh

mëri

a (

%)

Gjatësi vale

Ndriçueshmëria


tetor

3. 1. 2. 3. Krahasimi në vlera të gjatësisë së valës “dominante” dhe ndriçueshmërisë

për varietetet: Santa Maria dhe Abbas në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe

zona 2 (mbi ujë)


Periudha prill

Vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante” paraqet varieteti Santa Maria

(dardha) (vlera më e madhe-563.5 nm), pozicioni hije në krahasim me varietetin Abbas

(dardha) në këtë periudhë. Gjithashtu dhe vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë paraqet

përsëri varieteti Santa Maria (dardha) (vlera më e madhe-57.2 %). Shpjegimi lidhet me

faktin që varieteti Santa Maria (dardha) në këtë periudhë paraqet zhvillim maksimal të

aparatit fotosintetikë (Tab. 3. 24).

Periudha maj





faktin që varieteti Santa Maria (dardha) në këtë periudhë paraqet një zhvillim të aparatit

fotosintetikë më të ulët se në periudhën prill (Tab. 3. 25).

Periudha qershor





faktin që varieteti Santa Maria (dardha) në këtë periudhë paraqet një zhvillim të aparatit

fotosintetikë më të ulët në krahasim me dy periudhat e para (Tab. 3.26).


90

Periudha korrik

Vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante” paraqet varieteti Abbas (dardha)

(vlera më e madhe-556.5 nm), pozicioni hije në krahasim me varietetin Santa Maria


varieteti Santa Maria (dardha) (vlera më e madhe-35.1 %). Shpjegimi lidhet me faktin

që varietet, Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha) ndodhen nën veprimin e lartë të

ekspozimit ndaj rrezatimit diellor të cilat vihen re nga vlerat e tyre (Tab. 3. 27)

Periudha tetor

Vlerë të gjatësisë së valës “dominante” në varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas

(dardha) janë të barabarta (vlera e njëjtë-557.5), pozicioni hije në këtë periudhë.

Gjithashtu dhe vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë paraqet varieteti Santa Maria

(dardha) (vlera më e madhe-37.1 %). Shpjegimi lidhet me faktin që në këtë periudhë,

dallimi i rrezatimeve në pozicione është shumë i ulët (Tab. 3. 28).


Periudha maj

Vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante” paraqet varieteti Abbas (dardha)



varieteti Santa Maria (vlera më e madhe-53.8 %). Shpjegimi lidhet me faktin që varieteti

Abbas (dardha) në këtë periudhë paraqet një zhvillim të aparatit fotosintetikë më të lartë

(Tab. 3. 29).

Periudha qershor




varieteti Abbas (dardha) (vlera më e madhe-53.8 %). Shpjegimi lidhet me faktin që

varietetet Santa Maria në këtë periudhë paraqesin një zhvillim të aparatit fotosintetikë

më të ulët në krahasim me periudhën maj (Tab. 3. 30).

Periudha korrik

Vlerë më të larta të gjatësisë së valës “dominante” paraqet varieteti Abbas (dardha)



përsëri varieteti Abbas (dardha) (vlera më e madhe - 57.2 %) (Tab 3.31).

Periudha tetor

Vlerë të gjatësisë së valës “dominante” më të lartë paraqet varieteti Abbas (vlera më e

madhe-560.7), pozicioni hije. Gjithashtu dhe vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë

paraqet varieteti Abbas (dardha) (vlera më e madhe-41.6 %). Shpjegimi lidhet me faktin

që në këtë periudhë, dallimi i rrezatimeve në pozicione është shumë i ulët (Tab. 3. 32).


91

Krahasimi i vlerave të ndriçueshmërisë dhe e gjatësisë së valës “dominante”

për varietetin Santa Maria (dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

Varieteti Santa Maria (dardha) paraqet vlerë më të lartë të gjatësisë së valës

“dominante” në periudhën prill (vlera më e madhe-563.5 nm), pozicioni hije. Ndërsa

vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë në periudhën prill (vlera më e madhe-57.2 %),

pozicioni hije.


për varietetin Abbas (darda) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

Varieteti Abbas (dardha) paraqet vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante” në

periudhën prill (vlera më e madhe-563.0 nm), pozicioni hije. Ndërsa vlerë më të lartë të

ndriçueshmërisë në periudhën prill (vlera më e madhe-53.9 %), pozicioni hije.


për varietetin Santa Maria (dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)


“dominante” në periudhën prill (vlera më e madhe-563.2 nm), pozicioni hije. Ndërsa

vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë në periudhën prill (vlera më e madhe-53.8 %),

pozicioni hije.


për varietetin Abbas (dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)

Varieteti Abbas (dardha) paraqet vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante” në

periudhën maj (vlera më e madhe-563.5 nm), pozicioni hije. Ndërsa vlerë më të lartë të

ndriçueshmërisë në periudhën korrik (vlera më e madhe-57.2 %), pozicioni hije.


për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha

periudhat, zonat 1-2

Vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante”, e paraqet varieteti Santa Maria

(dardha), në pozicioni hije (vlera më e madhe-563.5 nm), periudha prill, zona 1 (nën

ujë), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-

554.7 nm), periudha qershor, zona 1 (nën ujë). Vlerë më të lartë të ndriçueshmërisë,

paraqet varieteti Santa Maria (dardha) (vlera më e madhe-57.2 %), periudha prill,

pozicioni hije, zona 1 (nën ujë), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha) (vlera

më e vogël-34.0 %), pozicioni hije, periudha tetor, zona 1 (nën ujë).

3. 1. 3. Vlerat e shkëlqimit-Y për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë)

Varësia e shkëlqimit nga pozicioni në dy varietetet, në të gjitha periudhat dhe në dy

zonat është lineare. Gjithashtu vihet re se vlerat nga pozcioni jug në hije vijnë duke u

rritur.


92


Santa Maria Abbas

Prill Prill

5

10

15

20


Zona 1. Zona 1.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 80. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varieteteve Santa Maria (Dardha) dhe Abbas

(Dardha), periudha prill, zona 1

Periudha maj, zonat 1-2

Santa Maria

Maj

5

15


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 81. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Santa Maria (Dardha), periudha maj, zona

1-2

Abbas

Maj

5

15


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 82. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Abbas (Dardha), periudha maj, zona 1-2


93

Periudha qershor, zonat 1-2

Santa Maria

Qershor

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 83. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Santa Maria (Dardha), qershor, zona 1, 2

Abbas

Qershor

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 84. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Abbas (Dardha), periudha qershor, zona

1-2

Periudha korrik, zonat 1-2

Santa Maria

Korrik

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 85. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Santa Maria (Dardha), periudha korrik,

zona 1-2


94

Abbas

Korrik

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 86. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Abbas (Dardha), periudha korrik, zona 1-2

Periudha tetor, zonat 1-2

Santa Maria

Tetor

4

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 87. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni, i varietetit Santa Maria (Dardha), periudha tetor,

zona 1- 2

Abbas

Tetor

6

8

10

12


Zona 1. Zona 2.

Sh

këlq

imi-

Y

Figura 3. 88. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varietetit Abbas (Dardha), periudha tetor, zona 1-2


95

3. 1. 3. 1. Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetet: Santa Maria (Dardha)

dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), zona 2 (mbi ujë)



Në periudhën prill, zona 1, vlerë më të lartë të shkëlqimi-Y, e paraqet varieteti Santa

Maria (dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-14.9), ndërsa vlerë më të ulët varieteti

Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-13.7) (Tab 3.24).


Në periudhën maj, zona 1, vlerë më të lartë shkëlqimi-Y, e paraqet varieteti Abbas

(dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-10.5), ndërsa vlerë më të ulëta paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-10.5) (Tab 3. 25).


Në periudhën qershor, zona 1, vlerat e shkëlqimit-Y, janë më të larta në varietetin Abbas

(dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-9.13), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Santa

Maria (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-8.48) (Tab 3.26).


Në periudhën qershor, zona 1, vlerat e shkëlqimit-Y, janë të barabarta, në varietetet

Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-9.13),

ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-6.40)

(Tab 3.27).


Në periudhën tetor, zona 1, vlerat e shkëlqimit-Y, janë më të larta në varietetin Abbas





Në periudhën maj, zona 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa




Në periudhën qershor, zona 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa




Në periudhën korrik, zona 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa




96


Në periudhën tetor, zona 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Abbas



Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetin Santa Maria (Dardha) në të

gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, varieteti Santa Maria (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-14.9), periudha prill, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije (vlera më e vogël-7.78), periudha tetor.

Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetin Abbas (Dardha) në të gjitha


Në zonë 1, vlerë më të lartë shkëlqimit-Y, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-13.7), periudha prill, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije (vlera më e vogël-8.54), periudha tetor.

Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetin Santa Maria (Dardha) në të

gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, varieteti Santa Maria (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-13.7), periudha maj, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije (vlera më e vogël-8.99), periudha korrik.

Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetin Abbas (Dardha) në të gjitha

periudhat, zona 2 (mbi ujë)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-10,0), periudha tetor, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije (vlera më e vogël-8.66), periudha qershor.

Krahasimi i vlerave të shkëlqimit-Y për varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe

Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1-2

Periudha prill

Vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni

hije, periudha prill, zona 1 (nën ujë), në krahasim me varietetin Abbas (dardha) në këtë

periudhë e cila konsiderohet periudhë e zhvillimit maksimal për varietetin Santa Maria

(dardha).


97

2

4

6

8

10

12

14

16

Sh

këlq

imi-

Y

Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1

Prill Jug

Veri

Hije

Figura 3. 89. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varieteteve: Santa Maria(dardha) Abbas (Dardha),

zona 1-2

Periudha maj

Në periudhën maj, zona 1 -2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa

Maria (dardha), në pozicioni hije, zona 2 (mbi ujë), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha), ku vlerat e së cilës në dy zonat ndryshojnë shumë pak nga njëri pozicion në

tjetrin.

2

4

6

8

10

12

14

Sh

këlq

imi-

Y



Maj Jug

Veri

Hije


zona 1-2

Periudha qershor

Në periudhën qershor, zona 1 -2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, paraqet varieteti

Santa Maria (dardha), në pozicioni hije, zona 2 (mbi ujë), në krahasim me varietetin

Abbas (dardha), ku vlerat e së cilës në dy zonat ndryshojnë shumë pak. Nga grafiku

vihet re që vlerat e shkëlqimit në dy zonat për dy varietet nuk ndryshojne shumë nga

pozicioni në pozicion dhe nga zona në zonë, arsyeja lidhet me strukturën e gjethes e cila

fillon të humbasë shkëlqimin në ngjyrë si pasojë e veprimit të stresit ambiental, si

rrezatimi diellor.


98

2

4

6

8

10

12

14

Sh

këlq

imi-

Y



Qershor Jug

Veri

Hije


zona 1-2

Periudha korrik

Në periudhën korrik, zona 1 -2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, paraqet varieteti Santa

Maria (dardha), në pozicioni hije, zona 1 (nën ujë), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha), ku vlerat e së cilës në dy zonat ndryshojnë shumë pak. Nga grafiku vihet re që

vlerat e shkëlqimit në dy zonat për dy varietet janë pothuajse të barabarta, por më të ulët

se e periudhës së qershorit. Arsyeja lidhet me strukturën e gjethes e cila fillon të

humbasë shkëlqimin në ngjyrë si pasojë e veprimit të stresit ambiental, si rrezatimi

diellor, me temperatura shumë të larta.

2

4

6

8

10

12

14

Sh

këlq

imi-

Y



Korrik Jug

Veri

Hije


zona 1-2

Periudha tetor

Në periudhën tetor, zona 1-2, vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, paraqet varieteti Abbas

(dardha), në pozicioni hije, zona 2 (mbi ujë), në krahasim me varietetin Abbas (dardha)

në këtë zonë. Nga grafiku vihet re që vlerat e shkëlqimit në dy zonat për dy varietet janë

në rritje. Arsyeja lidhet me zhvillimin fotosintetik që pësojnë bimët në këtë periudhë, ku

dallimi në pozicione është shumë i ulët.


99

2

4

6

8

10

12

Sh

këlq

imi-

Y



Tetor Jug

Veri

Hije

Figura 3. 93. Varësia e shkëlqimit –Y nga pozicioni i varieteteve: Santa Maria, Abbas (Dardha), zona 1-2

Varietetet: Santa Maria (Dardha) dhe Abbas (Dardha), krahasimi në zona 1-2

Vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni

hije (14.9), periudha prill, zona 1 (nën ujë), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas

(dardha), pozicioni hije (8.54), periudha tetor, zona 1 (nën ujë).

3. 2. Spektrat e fluoreeshencës në të gjitha periudhat për varietetet: Santa Maria


Spektrat e fluoreshencës janë ndërtuar për dy gjatësi vale të eksitimi (ngacmimi) të

përdorur: 632 nm dhe 470 nm. Në të gjitha periudhat dhe në dy zona vihet re që raporti i

F690/F735 rritet nga pozicioni jug në hije.

Spektrat e fluoreshencës në periudha, zona 1-2

Periudha maj, zona 1 (λex=632 nm)

Tabela 3. 33. Paraqitja e raportit të fluoreshencës, F690/F735 në tre pozicione, varietetet: Santa Maria

dhe Abbas, periudha maj, zona 1

Varietetet F690/F735

Zona 1

Santa Maria – Maj Jug 0.721

Veri 0.732

Hije 0.768

Abbas – Maj

Jug 0.823

Veri 0.935

Hije 0.956


100

Santa Maria

Zona 1-Maj

0

20

40

60

80

100

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Hije

Veri

Jug

Figura 3. 94. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria (dardha), periudha maj, zona 1

Abbas

Zona 1- Maj

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Hije

Veri

Figura 3. 95. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Abbas (dardha), periudha maj, zona 1

Periudha qershor, zona 1-2 (λex=632 nm)


dhe Abbas, periudha qeshor, zona 1-2


Zona 1 Zona 2


Veri 0.733 0.579

Hije 0.828 0.604

Abbas – Qershor

Jug 0.680 0.664

Veri 0.708 0.694

Hije 0.739 0.846

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)


101

Santa Maria

Zona 1-Qershor

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Hije

Veri

Jug

Figura 3. 96. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria, periudha qershor, zona 1

Abbas

Zona 1-Qershor

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 97. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Abbas (dardha), periudha qershor, zona 1

Santa Maria

Zona 2-Qershor

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)


102

Abbas

Zona 2-Qershor

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735 Jug

Veri

Hije

Ex.


Periudha korrik, zona 1-2 (λex=632 nm)


dhe Abbas, periudha korrik, zona 1-2


Zona 1 Zona 2


Veri 0.738 0.750

Hije 0.745 0.758

Abbas – Korrik

Jug 0.585 0.736

Veri 0.659 0.757

Hije 0.742 0.818

Santa Maria

Zona 1-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 100. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria, periudha korrik, zona 1

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)


103

Abbas

Zona 1-Korrik

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 101. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Abbas (dardha), periudha korrik, zona 1

Santa Maria

Zona 2-Korrik

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Abbas

Zona 2-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)


104

Periudha tetor, zona 1-2 (λex=632 nm)


dhe Abbas, periudha tetor, zona 1-2


Zona 1 Zona 2


Veri 0.816 0.703

Hije 1.022 0.720

Abbas – Tetor

Jug 0.710 0.730

Veri 0.955 0.740

Hije 0.992 0.740

Santa Maria

Zona 1-Tetor

0

10

20

30

40

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 104. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria (dardha), periudha korrik,

zona 1

Abbas

Zona 1-Tetor

0

10

20

30

40

50

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 105. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Abbas (dardha), periudha tetor, zona 1

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)


105

Santa Maria

Zona 2-Tetor

0

10

20

30

40

50

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 106. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria (dardha), periudha tetor, zona 2

Abbas

Zona 2-Tetor

0

10

20

30

40

50

650 700 750

Gjatësi vale [nm]

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Spektrat e fluoreshencës në periudha, zona 1-2

Periudha qershor, zona 1-2 (λex=470 nm)


dhe Abbas, periudha qershor, zona 1-2


Zona 1 Zona 2


Veri 1.235 1.260

Hije 1.327 1.358

Abbas – Qershor

Jug 1.065 1.109

Veri 1.251 1.237

Hije 1.405 1.373

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)


106

Santa Maria

Zona 1-Qershor

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Hije

Veri

Jug


Abbas

Zona 1-Qershor

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Santa Maria

Zona 2-Qershor

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)


107

Abbas

Zona 2-Qershor

0

10

20

30

40

50

60

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Jug


Periudha korrik, zona 1-2 (λex=470 nm)


dhe Abbas, periudha korrik, zona 1-2


Zona 1 Zona 2


Veri 1.627 1.409

Hije 1.659 1.623

Abbas – Korrik

Jug 1.501 1.189

Veri 1.537 1.215

Hije 1.552 1.276

Santa Maria

Zona 1-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 112. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria (dardha), periudha korrik,

zona 1

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

)


108

Abbas

Zona 1-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Santa Maria

Zona 2-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Abbas

Zona 2-Korrik

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)


109

Periudha tetor, zona 1-2 (λex=470 nm)

Tabela 3. 39. Paraqitja e raportit të fluoreshencës, F690/F735 në tre pozicione, varietet: Santa Maria dhe

Abbas, periudha tetor, zona 1-2

Varietet F690/F735

Zona 1 Zona 2


Veri 1.591 1.385

Hije 1.628 1.988

Abbas – Tetor

Jug 0.939 1.168

Veri 1.328 1.243

Hije 1.711 1.298

Santa Maria

Zona 1-Tetor

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije

Figura 3. 116. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria, periudha tetor, zona 1

Abbas

Zona 1-Tetor

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)


110

Figura 3. 118. Paraqitja e spektrit të fluoreshencës së varietetit Santa Maria, periudha tetor, zona 2

Abbas

Zona 2-Tetor

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


3. 2. 1. Krahasimi i intensitetit të fluoreshencës për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), zona 2 (mbi

ujë)

Në periudha, zona 1 (nën ujë), (λex=632 nm)


Në periudhën maj, zona 1, vlerë më të lartë të raportit F690/F735 e paraqet varieteti

Abbas (dara), pozicioni hije (vlera më e madhe-0.956), ndërsa vlerë më të ulëta paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug (vlera më e vogël-0.721) (Tab 3. 33).


Në periudhën qershor, zona 1, vlerë më të lartë të raportit F690/F735 e paraqet varieteti

Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-0.828), ndërsa vlerë më të ulët

varieteti Santa Maria (dardha), pozicioni jug (vlera më e vogël-0.629) (Tab 3.34).

Flu

ore

shen

ca (

nj.

rel.

) F

luo

resh

enca

(n

j.re

l.)

Santa Maria

Zona 2-Tetor

0

10

20

30

40

50

60

70

80

650 700 750 800

Gjatësi vale (nm)

F690/F

735

Jug

Veri

Hije


111



Santa Maria (dardha), pozicioni hije (vlera më e madhe-0.758), ndërsa vlerë më të ulët

varieteti Abbas (dardha), pozicioni jug (vlera më e vogël-0.585) (Tab 3.35).


Në periudhën tetor, zona 1, vlerë më të lartë të raportit F690/F735 e paraqet varieteti



Në periudha, zona 2 (mbi ujë), (λex=632 nm)






Në periudhën korrik, zona 2, vlerë më të lartë të raportit F690/F735 e paraqet varieteti







Në periudha, zona 1 (nën ujë), (λex=470 nm)













Në periudha, zona 2 (mbi ujë), (λex=470 nm)






112


Në periudhën korrik, zona 2, vlerë më të lartë të raportit F690/F735 e paraqet varieteti







Krahasimi i vlerave të raportit të F690/F735 për varietetin Santa Maria

(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), (λex=632 nm)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të raportit F690/F735, varieteti Santa Maria (dardha) e

paraqet në pozicioni hije (vlera më e madhe-1.022), periudha tetor, ndërsa vlerë më të

ulët në pozicioni jug (vlera më e vogël-0.568), periudha qershor.

Krahasimi i vlerave të raportit të F690/F735 për varietetin Abbas (Dardha) në

të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), (λex=632 nm)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të raportit, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në pozicioni

hije (vlera më e madhe-0.992), periudha tetor, ndërsa vlerë më të ulët në pozicioni hije

(vlera më e vogël-0.585), periudha korrik.


(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë), (λex=632 nm)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të raportit, varieteti Santa Maria (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-0.758), periudha korrik, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni jug (vlera më e vogël-0.568), periudha qershor.


të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë), (λex=632 nm)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të raportit F690/F735, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-0.846), periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët në



(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), (λex=470 nm)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të raportit F690/F735, varieteti Santa Maria (dardha) e

paraqet në pozicioni hije (vlera më e madhe-1.659), periudha korri, ndërsa vlerë më të

ulët në pozicioni jug (vlera më e vogël-1.194), periudha qershor.


të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë), (λex=470 nm)

Në zonë 1, vlerë më të lartë të raportit, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në pozicioni

hije (vlera më e madhe-1.711), periudha tetor, ndërsa vlerë më të ulët në pozicioni hije

(vlera më e vogël-0.939), periudha tetor.


113


(Dardha) në të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë), (λex=470 nm)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të raportit, varieteti Santa Maria (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-1.988), periudha tetor, ndërsa vlerë më të ulët në



të gjitha periudhat, zona 2 (mbi ujë), (λex=470 nm)

Në zonë 2, vlerë më të lartë të raportit F690/F735, varieteti Abbas (dardha) e paraqet në

pozicioni hije (vlera më e madhe-1.373), periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët në


Krahasimi i vlerave të raportit të F690/F735 për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në të gjitha periudhat, zona 1-2 (λex=632 nm)

Vlerë më të lartë të raportit F690/F735, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në

pozicioni hije, periudha tetor, zona 1 (nën ujë).

Periudha maj, zona 1-2

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

F690/F

735

Var 1 Var 2

Zona 1 Zona 1

Maj Jug

Veri

Hije

Figura 1.120. Raporti i F690/F735, varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), periudha maj, zona 1


114

Periudha qershor, zona 1-2

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

F690/F

735



Qershor Jug

Veri

Hije

Figura 1.121. Vlerat e raporti i F690/F735, varietetet: Santa Maria dhe Abbas, periudha qershor,zona 1-2

Periudha korrik, zona1-2

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

F690/F

735



Korrik Jug

Veri

Hije

Figura 1.122. Vlerat e raporti i F690/F735, varietetet: Santa Maria dhe Abbas, periudha korrik, zona 1-2

Periudha tetor, zona1-2

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

F690/F

735



Tetor Jug

Veri

Hije

Figura 1.123. Vlerat e raporti i F690/F735, varietetet: Santa Maria dhe Abbas, periudha tetor, zona 1-2


115

Krahasimi i vlerave të raportit të F690/F735 për varietetet: Santa Maria

(Dardha) dhe Abbas (Dardha) në gjitha periudhat në dy zona, (λex=470 nm)

Vlerë më të lartë të raportit F690/F735, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në

pozicioni hije, periudha tetor, zona 2 (mbi ujë).

3. 3. Vlerësimi i pigmenteve fotosintetik në gjethe në të gjitha periudhat për

varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zonat 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)

Kloroplastet e tipit të hijes, në të cilët ndodhet një sasi më e madhe e komplekseve

klorofil-proteinë mbledhës të dritës për njësi klorofile kanë një sasi në mënyrë të

konsiderueshme më të lartë të antenave se sa kloroplastet e tipit të diellit, në të cilët

ndodhet një sasi më e madhe e fotosistemeve dhe vargjeve te transportit të elektroneve

për njësi klorofile. Meqënëse niveli i komplekseve klorofil-ksantofil-proteinë mbledhës

të dritës është mjaft e ulët në kloroplastete e tipit të diellit në gjethet e rritura në diell

dhe në kushtet e ndriçimit të lartë, atëhere përqëndrimi i pigmentëve të tyre është mjaft e

ndryshme nga ajo e kloroplasteve të tipit të hijeve të gjetheve të rritura në hije dhe në

kushtet e ndriçimit të ulët. Përqëndrimi i pigmenteve është më i lartë në pozicioni jug

krahasuar me pozicioni hije (Lichtenthaler et al.,1982 c, d). Gjethet e hijes dhe të

ndriçimit të ulët janë më të holla dhe kanë madhësi mesatare të sipërfaqes më të madhe

se sa gjethet e diellit ose të ndricimit të lartë. Në fakt, përmbajtja e përgjithshme e

klorofilave dhe e karotenoideve te tyre për njësi sipërfaqe gjetheje është në mënyrë të

konsiderueshme më e ulët se sa në gjethet e diellit ose te ndriçimit të lartë (Lichtenthaler

et al., 1981b).

Tabela 3. 40. Paraqitja e vlerave të përqëndrimit të klorofilave Kl(a+b), raportit Kla/Klb dhe të

(a+b)/(x+c) në tre pozicione, varieteti Santa Maria, zona 1-2

Mu

aji

Varieti

Santa Maria

Zona 1 Zona 2

Kl(a+b)

(mg/dm2) Kla/Klb (a+b)/(x+c)

Kl(a+b)


Pri

ll Jug 8.596 ±0.028 2.53 4.88

Veri 6.730 ±0.029 2.48 5.59

Hije 5.116 ±0.049 2.39 5.69

Ma

j

Jug 6.301 ±0.012 2.67 4.28 8.865±0.028 2.94 4.64

Veri 5.444 ±0.012 2.49 4.26 6.092±0.019 2.85 4.637

Hije 4.833 ±0.019 2.15 4.48 5.073±0.015 2.46 4.94

Qer

sho

r

Jug 6.445 ±0.019 2.64 4.15 8.800±0.051 2.85 4.89

Veri 6.022 ±0.027 2.21 5.04 6.382±0.029 2.43 5.48

Hije 4.368 ±0.012 2.10 5.08 4.231±0.030 2.15 5.50

Ko

rrik

Jug 8.733 ±0.015 2.37 5.37 7.868±0.078 2.45 5.39

Veri 6.100 ±0.027 2.49 5.62 5.630±0.050 2.38 5.56

Hije 4.567 ±0.034 2.77 6.40 4.339±0.079 2.21 6.23

Tet

or Jug 7.022 ±0.067 2.38 4.80 8.461±0.033 2.58 4.97

Veri 6.082 ±0.0837 2.25 5.38 6.325±0.033 2.45 5.21

Hije 4.234 ±0.045 2.12 5.72 4.834±0.054 2.18 5.51


116

Tabela 3. 41. Paraqitja e vlerave të përqëndrimit të klorofilave Kl(a+b), raportit Kla/Klb dhe të a+b/x+c

në tre pozicione, varieteti Abbas, zona 1-2 M

uaji

Varieti

Abbas

Zona 1 Zona 2

Kl(a+b)


Kl(a+b)


Pri

ll Jug 8.498 ±0.012 2.894 4.033

Veri 5.589 ±0.021 2.458 4.353

Hije 4.283 ±0.015 2.016 4.968

Ma

j

Jug 7.236 ±0.046 3.040 4.089 8.865±0.018 2.935 4.651

Veri 4.464 ±0.011 2.528 5.342 6.889±0.04 2.817 4.654

Hije 4.094 ±0.010 1.968 5.689 5.164±0.017 2.353 5.091

Qer

sho

r

Jug 7.501 ±0.036 2.581 5.667 7.183±0.018 2.540 4.886

Veri 6.098 ±0.040 2.489 5.602 6.541±0.047 2.301 4.065

Hije 4.836 ±0.025 2.418 5.816 4.136±0.064 2.248 4.725

Ko

rrik

Jug 7.428 ±0.040 2.664 4.611 7.113±0.047 2.418 5.902

Veri 6.807 ±0.050 2.384 4.813 5.465±0.033 1.999 5.526

Hije 4.790 ±0.044 2.258 5.175 3.962±0.053 1.963 5.212

Tet

or Jug 8.028 ±0.042 2.461 4.509 8.200±0.061 2.558 4.157

Veri 5.887 ±0.017 2.297 5.206 6.238±0.065 2.420 4.256

Hije 3.902 ±0.0835 2.016 5.483 4.465±0.084 2.191 4.642

Krahasimi i përqëndrimit të klorofilave në gjethe në të gjitha periudhat, për

varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha) , zona 1 (nën ujë),

zona 2 (mbi ujë)

Në tabelën 3.40, vihet re, që varietetet paraqesin vlera më të larta të përqëndrimit në

pozicionin jug krahasuar me dy pozicionet e tjera. Në periudhën prill vlerë më të lartë të

përqëndrimit të klorofilave Kl(a+b), i paraqet varieteti Santa Maria (dardha), krahasuar

me varietetin Abbas (dardha). Në periudhën maj vlerë më të lartë i paraqet varieteti

Abbas (dardha), zona 2, arsyeja lidhet me shtrirjren gjeografike të zonës. Midis dy

zonave vlera më të larta të pëqëndrimit paraqet varieteti Abbas (dardha), zona 2. Në dy

varietet vihet re gjithashtu që përqëndrimi i klorofilave Kl(a+b) rriet, Kla/Klb ulet

ndërsa raporti (a+b)/(x+c) rritet. Në periudhën qershor, vlerë më të lartë të përqëndrimit

të klorofilave Kl(a+b), i paraqet varieteti Abbas (dardha), zona 2, krahasuar me

varietetin Santa Maria (dardha). Në periudhën korrik vlerë më të lartë i paraqet varieteti

Santa Maria (dardha), zona 2, arsyeja lidhet me shtrirjren gjeografike të zonës. Midis

dy zonave vlera më të larta të pëqëndrimit paraqet varieteti Abbas (dardha), zona 2. Në

dy varietet vihet re gjithashtu që përqëndrimi i klorofilave Kl(a+b) rriet, Kl a/Klb ulet

ndërsa raporti (a+b)/(x+c) rritet. . Në periudhën tetor, vlerë më të lartë të përqëndrimit të

klorofilave Kl(a+b), paraqet varieteti Abbas (dardha), zona 2, krahasuar me varietetin

Santa Maria (dardha). Në dy varietet vihet re gjithashtu që përqëndrimi i klorofilave Kl

(a+b) rriet, Kla/Klb ulet ndërsa raporti (a+b)/(x+c) rritet.

3. 4. Ndryshimi i spektrave të emetimit të fluoreshencës së klorofilës në gjethe

Spektri i emisionit i fluoreshencës së klorofilave të një suspensioni të holluar

kloroplastesh paraqet një maksimum në pjesën e kuqe të spektrit, afërsisht në gjatesine e


117

valës 685 nm, dhe një në pjesën infra të kuqe, afersisht në gjatesite e valës 720-730 nm

(Lichtenthaler & Pfister, 1978; Seely & Conolly, 1986). Në gjethet e gjelbërta, pozicioni

i maksimumit të kuq zhvendoset drejt gjatësive me të gjata të vales, afersisht në 690 nm

ose në gjethet e trasha, që kanë dhe përmbajtje të lartë klorofile, zhvendosja shkon deri

në 694 nm (Lichtenthalet et al., 1988) Një gjë e tillë ndodh për shkak të riabsorbimit të

bandës së kuqe të fluoreshencës së emetuar nga klorofila (Lichtenthaler and Rinderle,

1988a). Banda e fluoreshencës së kuqe të klorofilës të emetuar nga gjethet është quajtur

banda F690. Riabsorbimi i pjesëshëm i bandës së gjatësisë më të shkurtër të valës të

fluoreshencës së klorofilave të gjetheve në temperaturën e dhomës është supozuar

fillimisht nga Murata dhe Satoh (1986). Forma e spektrit të emisionit të fluorëshëncës së

klorofilave dhe lartësia relative e bandes së kuqe të fluoreshencës F690 dhe bandës infra

të kuqe të fluoreshencës F740, afërsisht në 730-740 nm, varet nga përmbajtja e

klorofilave të gjetheve nga njëra anë dhe nga ana tjetër nga gjatësia e valës e rrezatimit

të eksitimit, që është dhe më e rëndësishme. Forma e spektrit të fluoreshencës

modifikohet nga fakti që banda e emisionit e fluoreshencës së kuqe F690 mbimbulohet

me bandat e absorbimit të formave të Kl a in vivo (Lichtenthaler et al., 1998), gjë qe

shkakton një riabsorbim të preferuar të bandës F690, ndërkaq qe banda e fluoreshencës

infra të kuqe ndikohet fare pak. Kështu, rritja e përmbajtjes së klorofilave të gjetheve rrit

mbimbulimin e fluoreshencës së klorofilave, dhe si pasojë lartësia relative e bandës

F690 zvoglohet vazhdimisht. Kjo shkakton një reduktim të raportit të fluoreshencës së

klorofilave, F690/F740 me rritjen e përmbajtjes së klorofilave (Fig 3.120).

Figura 3. 124. Paraqitja e spektrave të fluoreshencës në gjatësi vale λex=632 nm dhe λex=470 nm

Forma e spektrit të fluoreshencës së emetuar nga gjethet dhe si pasojë dhe vlerat e

raportit F690/F740 varen nga gjatësia e valës së rrezatimit të përdorur për eksitimin e

fluoreshencës. Drita blu nuk depërton shumë thellë në gjethe, sepse ajo absorbohet nga

klorofilat dhe karotenoidet e kloroplasteve të qelizave të mezofilit që ndodhen pranë

siperfaqes së gjethes. Pra, fluoreshenca e klorofilave e eksituar nga drita blu emetohet

kryesisht nga kloroplastete e shtresave të sipërme të jashtme të qelizave të palisade

parenkima të gjetheve. Për këtë arsye, spektri i emisionit të fluoreshencës së klorofilës

të eksituar nga drita blu ndryshon shumë pak për shkak të riabsorbimit të bandës F690,

në krahasim me dritën e gjelbër ose të kuqe eksituese që depërton më thellë në qelizat e

mezofilit të gjethes (Buschmann & Lichtenthaler, 1998). Është e qartë se raporti


118

F690/F740 i eksituar nga drita blu paraqet vlera më të larta se sa kur si dritë eksituese

shërben drita e gjelbër ose e kuqe (Lichtenthaler & Rinderle,1988b; Rinderle &

Lichtenthaler, 1988). Varësia e raportit F690/F740 nga përqëndrimi i klorofilave është

ekponencial (y=ax-b, a=1.375, b=3731, R2=0.903) për gjatësi vale të eksitimit

λex=632nm, të përdorur.

Figura 3. 125. Varësia e raportit të F690/F740 nga përqëndrimi i klorofilave Kl( a+b)

Raporti i fluoreshencës se kuqe/infra të kuqe të Kl F690/F740 ose F690/F735 zvoglohet

me rritjen e përmbajtjes së klorofilave në gjethe për shkak të riabsorbimit të bandës së

kuqe të fluoreshencës F690 nga format e ndryshme in vivo të Kl a.

3. 5. Varësia e vlerave të pasqyrimit të shpërhapur R550 nga përqëndrimi i

klorofilave

Varësia e vlerave të R550 nga përqëndrimi i klorofilave Kl(a+b) është linear

(R2=0.7991). Nga pozicioni në pozicion vihet re që, vlerat e R550 në pozicionin hije

paraqiten më të larta në krahasim me dy pozicionet e tjera, ndërsa vlerat e përqëndrimit

të klorofilave janë më të ulta.

Santa Maria

Abbas

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2 4 6 8 10 12K l (a + b)

R5

50

J ug

V eri

Hije

Figura 3. 126. Varësia e R550 nga përqëndrimi i klorofilave Kl( a+b)


119

3. 6. Vlerësimi i trashësisë së gjetheve, në të gjitha periudhat, në pozicione të

varieteteve : Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2

(mbi ujë)

Mikrometrit ose kalibrit Palmer është aparati i përdorur për realizimin e matjeve të

trashësisë së mostrave (gjethe) të mara në tre pozicione: jug, veri dhe hije në dy zonat të

mara në studim. Është realizuar krahasimi i dy variateteve në dy zona në tre periudha:

maj, korrik dhe tetor, në trashësi, të cilat paraqiten në tabelat si më poshtë.Trashësia e

gjetheve në dy variatet paraqet vlera më ë larta në periudhën maj me kushte optimale të

zhvillimit të aparatit fotosintetik, krahasuar me dy periudhat, korrik dhe tetor, periudha

të veprimit të stresit të rrezatimit diellor. Vihet re se trashësia e gjetheve në zonën 1,

periudha korrik të paraqitur në tabelën 3.43, paraqet vlera më të ulëta, arsyeja lidhet me

praninë e një sëmundeje të shfaqura në gjethe. Zona 2 duke qenë një zonë mbi ujë dhe

me një ndriçim të lartë të rrezatimit diellor paraqet vlera më të larta të trashësisë në dy

variatet në krahasim me zonën 1, e cila vihet re në grafikët 3. 127 dhe 3. 128. Gjethet e

hijes dhe të ndriçimit të ulët janë më të holla dhe kanë madhësi mesatare të sipërfaqes

më të madhe se sa gjethet e diellit ose të ndriçimit të lartë. Përmbajtja e përgjithëshme e

klorofilave dhe e karotenoideve te tyre për njësi sipërfaqe gjetheje është në mënyrë të

konsiderueshme më e ulët se sa në gjethet e diellit ose te ndriçimit të lartë.

Tabela 3. 42. Trashësia e variateteve, Santa Maria dhe Abbas, periudha maj, zona 1, 2

Varietetet Trashësia (mm)

Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Maj

Jug 0.300 ± 0.010 0.342 ± 0.013

Veri 0.281 ± 0.016 0.295 ± 0.013

Hije 0.268 ± 0.009 0.267 ± 0.010

Abbas – Maj

Jug 0.301 ± 0.014 0.355 ± 0.015

Veri 0.280 ± 0.013 0.288 ± 0.010

Hije 0.254 ± 0.013 0.259 ± 0.010

Tabela 3. 43. Trashësia e variateteve, Santa Maria dhe Abbas, periudha korrik, zona 1, 2


Zona 1 Zona 2

Santa Maria – Korrik

Jug 0.268 ± 0.016 0.336 ± 0.025

Veri 0.226 ± 0.018 0.297 ± 0.022

Hije 0.199 ± 0.009 0.273 ± 0.018

Abbas – Korrik

Jug 0.236 ± 0.021 0.338 ± 0.016

Veri 0.215 ± 0.017 0.287 ± 0.016

Hije 0.191 ± 0.012 0.271 ± 0.018


120

Tabela 3. 44. Trashësia e variateteve, Santa Maria dhe Abbas, periudha tetor, zona 1, 2


Zona 1 Zona 2


Jug 0.255± 0.010 0.276 ± 0.006

Veri 0.246 ± 0.009 0.261 ± 0.007

Hije 0.234 ± 0.012 0.246 ± 0.006

Abbas – Tetor

Jug 0.273 ± 0.007 0.277 ± 0.006

Veri 0.256 ± 0.006 0.264 ± 0.007

Hije 0.24 5± 0.005 0.245 ± 0.005

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

Tra

sh

ësia

e g

jeth

eve (

mm

)

Maj Korrik Tetor

Santa Maria

Zona 1. Jug

Zona 1. Veri

Zona 1. Hije

Zona 2. Jug

Zona 2. Veri

Zona 2. Hije

Figura 3.127. Trashësia e gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, korrik dhe tetor, zona 1 dhe 2

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

Tra

sh

ësia

e g

jeth

eve (

mm

)

Maj Korrik Tetor

Abbas

Zona 1. Jug

Zona 1. Veri

Zona 1. Hije

Zona 2. Jug

Zona 2. Veri

Zona 2. Hije

Figura 3.128. Trashësia e gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, korrik dhe tetor, zona 1 dhe 2


121

Santa Maria

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50


Zona 1. Zona 2.

Tra

sh

ësia

e g

jeth

eve (

mm

)

Maj

Korrik

Tetor

Figura 3.129. Trashësia e gjetheve Santa Maria (Dardha), periudha maj, korrik dhe tetor, zona 1 dhe 2

Abbas

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50


Zona 1. Zona 2.

Tra

sh

ësia

e g

jeth

eve (

mm

)

Maj

Korrik

Tetor

Figura 3.130. Trashësia e gjetheve Abbas (Dardha), periudha maj, korrik dhe tetor, zona 1 dhe 2

Krahasimi i vlerave të trashësisë në gjethe në të gjitha periudhat për varietetet:

Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë)

Periudha maj

Vlera më të larta të trashësisë i paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në krahasim me

varieteti Abbas (dardha). Vlerë më të lartë paraqet varieteti Abbas (dardha), pozicioni

jug (vlera më e madhe-0.301) dhe më të ulët përsëri Abbas (dardha), pozicioni hije

(vlera më e vogël-0.254) (Tab 3.42).

Periudha korrik


varieteti Abbas (dardha). Vlerë më të lartë paraqet varieteti Santa Maria (dardha) (vlera

më e madhe-0.268) dhe më të ulët Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e vogël-

0.191) (Tab 3.43).

Periudha tetor

Vlera më të larta të trashësisë i paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me

varieteti Santa Maria (dardha). Vlerë më të lartë paraqet varieteti Santa Maria (dardha)


122

(vlera më e madhe-0.273) dhe më të ulët Abbas (dardha), pozicioni hije (vlera më e

vogël-0.234) (Tab 3.44).

Krahasimi i vlerave të trashësisë në gjethe në të gjitha periudhat për

varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 2 (mbi ujë)

Periudha maj


varietetin Abbas (dardha). Vlerë më të lartë paraqet varieteti Abbas (dardha) në

pozicionin jug (vlera më e madhe0.355) dhe më të ulët përsëri Abbas (dardha),

pozicioni hije (0.259) (Tab 3.42).

Periudha korrik


varietetin Abbas (dardha), në pozicione. Vlerë më të lartë paraqet varieteti Abbas

(dardha) (vlera më e madhe-0.338) dhe më të ulët përsëri Abbas (dardha), pozicioni hije


Periudha tetor

Vlera më të larta të trashësisë i paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me

varietetin Santa Maria (dardha), në pozicione. Vlerë më të lartë paraqet varieteti Abbas

(dardha) (vlera më e madhe-0.277) dhe më të ulët përsëri Abbas (dardha), pozicioni hije


Krahasimi i vlerave të trashësisë në gjethe në të gjitha periudhat për varietetet:

Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Në varietetet vihet re që vlerat më të larta të trashësisë paraqiten në zonën 2. Vlerë më të

lartë të trashësisë paraqet varieteti Santa Maria (dardha) (vlera më e madhe-0.342),

pozicioni jug, periudha maj, zona 2 (mbi ujë) . Shpjegimi i vlerave të larta në zonën 2

(mbi ujë) lidhet me mungesën të ujit gjethe. Vlerë më të ulët paraqitet në varietetin

Abbas (dardha) (vlera më e vogël-0.191), pozicioni hije, periudha korrik, zona 1 (nën

ujë)

3. 7. Përpunimi statistikor

3.7. 1. Ndryshimi i të gjitha parametrave nga pozicionet për varietetet: Santa

Maria (dardha) dhe Abbas (dardha) në të gjitha periudhat , zonat 1 (nën ujë)

dhe 2 (mbi ujë)

Me programin Anova me një variabël u arritën rezultatet për nxjerrjen e ndryshimit

midis pozicioneve, midis dy varieteteve në dy zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë) me anë

të parametrave: vlerës së pasqyrimit të shpërhapur R550, raportit të pasqyrimit të

shpërhapur R750/R550, raportit të fluoreshencës F690/F735 dhe të përqëndrimit të

klorofilave Kl (a+b).

Ndryshimi në pozicione në të gjitha periudhat të pasqyrimit të shpërhapur

R550

Në të gjitha periudhat duke u krahasuar me njëra-tjetrën ka ndryshim të vlerave të

pasqyrimit të shpërhapur R550 midis pozicioneve, jug, veri dhe hije.


123

Tabela 3. 45. Analiza e variancës për parametrin R550 për varietetet: Santa Maria (dardha), Abbas

(dardha) duke i krahasuar në pozicione në të gjitha periudhat

R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 20.432 2 10.216 9.954 0.0002 3.179

Brënda grupit 52.345 51 1.026

Totali 72.779 53

Vihet re se vlera e F> Fc, atëhere ndryshimi i midis pozicioneve të varieteteve në dy zonat është

me probabilitet 95%.Midis dy pozicioneve jug-veri ndryshimi në vlerën e R550 është 95%.


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug -veri, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2 R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 8.0082068 1 8.0082068 8.8543446 0.0053518 4.1300177

Brenda grupit 30.750896 34 0.9044381

Totali 38.759103 35

Midis dy pozicioneve veri-hije ndryshimi në vlerën e R550 është 88%, me shkallë sigurie

=0.13.


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: veri-hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

=0.13

R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 2.682 1.000 2.682 2.510 0.122 2.408

Brenda grupit 36.332 34.000 1.069

Totali 39.014 35.000

Midis dy pozicioneve jug-hije ndryshimi në vlerën e R550 është 95%.


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: hije-jug, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2 R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis

grupeve 19.959 1.000 19.959 18.044 0.000 4.130

Brenda grupit 37.608 34.000 1.106

Totali 57.567 35.000

Ndryshimi në pozicione në të gjitha periudhat të raportit pasqyrimit të shpërhapur

R750/R550

Tabela 3. 49. Analiza e variancës për parametrin R750/R550 për varietetet: Santa Maria (dardha), Abbas

(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug, veri dhe hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

R750/R550 SS df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis

grupeve 3.157 2.000 1.579 7.241 0.002 3.179

Brenda grupit 11.119 51.000 0.218

Totali 14.276 53.000


124


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug-veri, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2 R750/R550 SS df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis

grupeve 1.162 1.000 1.162 5.785 0.022 4.130

Brenda grupit 6.829 34.000 0.201

Totali 7.991 35.000


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: veri-hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2 =0.13

R750/R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 0.468 1.000 0.468 2.537 0.120 2.408

Brenda grupit 6.276 34.000 0.185

Totali 6.745 35.000


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: hije-jug, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2 R750/R550 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 3.106 1.000 3.106 11.563 0.002 4.130

Brenda grupit 9.132 34.000 0.269

Totali 12.238 35.000

Ndryshimi në parametrin R750/R550 midis pozicioneve paraqitet me probabilitet 95%;

Midis pozicioneve jug-veri me probabilitet 95%; Midis pozicioneve veri-hije me

probabilitet 88%; ndermjet pozicioneve jug-hije me probabilitet 95%.

Ndryshimi në pozicione në të gjitha periudhat të raportit të fluoreshencës

F690/F735 Tabela 3. 53. Analiza e variancës për parametrin F690/F735 për varietetet: Santa Maria (dardha), Abbas

(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug, veri dhe hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

F690/F735 SS df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 0.055 2.000 0.028 6.176 0.005 3.238

Brenda grupit 0.174 39.000 0.004

Totali 0.229 41.000


125

Tabela 3. 54. Analiza e variancës për parametrin F690/F735 për varietetet: Santa Maria (dardha), Abbas

(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug-veri, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2


Midis grupeve 0.017 1.000 0.017 3.945 0.058 2.909

Brenda grupit 0.112 26.000 0.004

Totali 0.129 27.000



F690/F735 SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 0.013 1.000 0.013 2.937 0.098 2.909

Brenda grupit 0.117 26.000 0.004

Totali 0.130 27.000


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: hije-jug, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2


Midis grupeve 0.055 1.000 0.055 12.961 0.001 4.225

Brenda grupit 0.110 26.000 0.004

Totali 0.165 27.000

Midis varieteteve në pozicionet jug-veri-hije paraqitet një ndryshim me probabilitet

95%. Midis pozicioneve jug-veri një ndryshim me probabilitet 88%.

Ndryshimi në pozicione në të gjitha periudhat të përqëndrimit të klorofilave

Kl(a+b)

Tabela 3. 57. Analiza e variancës për parametrin Kl(a+b) për varietetet: Santa Maria (dardha), Abbas

(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug-veri-hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

Kl(a+b) SS df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 34.147 2.000 17.074 10.681 0.000 3.238

Brenda grupit 62.340 39.000 1.598

Totali 96.487 41.000


126


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug-veri, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

Kl (a+b) SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 12.978 1.000 12.978 7.646 0.010 4.225

Brenda grupit 44.131 26.000 1.697

Totali 57.109 27.000



Kl(a+b) SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 5.327 1.000 5.327 3.448 0.075 4.225

Brenda grupit 40.169 26.000 1.545

Totali 45.496 27.000


(dardha) duke i krahasuar në pozicionet: jug-hije, në të gjitha periudhat, zona 1 dhe 2

Kl(a+b) SS Df MS Vlera-F P Vlera Fc

Midis grupeve 34.936 1.000 34.936 23.325 0.000 4.225

Brenda grupit 38.943 26.000 1.498

Totali 73.879 27.000

Përqëndrimet e klorofilave Kl(a+b) ndërmjet pozicioneve jug-veri-hije në të gjitha periudhat,

paraqesin një ndryshim me shkallë sigurie 95%, ndërsa ndryshimi ndërmjet pozicioneve jug-

veri, veri-hije dhe jug-hije përsëri paraqitet me një shkallë sigurie 95%

3. 7. 2. Përpunimi statistikor me një variabël për të gjitha parametrat për

varietetin Santa Maria (dardha), zona 1 (nën ujë)

Mbështetur në në analizën me një variabël dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, për

parametrin Kl(a+b) për gjethet e varietetit Santa Maria (dardha), zona 1 dhe në kriterin e

Studentit dhe të Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të gjitha periudhat midis

pozicioneve.

4

5

6

7

8

9

10

11

Kl a+

b 2

Hije Jug Veri

Zona 1, Var1 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05

Figura 3. 131. Analiza njëdrejtimëshe e varietetit Santa Maria (dardha ), zona 1


127

Tabela 3. 61. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të Kl(a+b) për varietetin Santa

Maria (dardha), zona 1

Pozicionet Mesatare Std Erro Std Dev Testi Studenti Testi Turkey-Kramer HSD

Hije 4.63360 4.63360 0.37345 A A Jug 8.69460 8.69460 1.51460 B B Veri 6.07560 6.07560 0.45570 C B

Mbështetur në analizën me një variabël dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, për

parametrin F690/F735 për gjethet e varietetit Santa Maria (dardha), zona 1 dhe në kriterin e


pozicioneve.

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

F690/F

735 2

Hije Jug Veri

Zona 1, Var1 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 62. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të Kl(a+b) për varietetin Santa

Maria (dardha), zona 1


Hije 0.807500 0.02703 0.062772 A A Jug 0.685000 0.02703 0.054111 B B Veri 0.758750 0.02703 0.043600 A,B A,B


varietetin Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë)

Mbështetur në analizën me një variabël dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit,për

parametrat R550, R750/R550, Y-shkëlqimi, F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe a+b/x+c

për gjethet e varietetit Abbas (dardha), zona 1 dhe në kriterin e Studentit dhe të

Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të gjitha periudhat midis pozicioneve.

10

10.5

11

11.5

12

12.5

13

R550

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05



128

Tabela 3. 63. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të R550 për varietetin Abbas

(dardha), zona 1


Hije 11.6956 0.32729 0.731847 A A Jug 10.3666 0.15498 0.346547 B B Veri 11.6246 0.42146 0.942407 A A

3.8

4

4.2

4.4

4.6

4.8

5

R750/R

550

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05

Figura 3. 134. Analiza njëdrejtimëshe e varietetit Abbas (dardha ), zona 1

Tabela 3. 64. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R750/ R550 për

varietetin Abbas (dardha), zona 1


Hije 4.18520 0.13727 0.306951 B B Jug 4.73560 0.10066 0.225076 A A Veri 4.21380 0.12550 0.280619 B B

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Y-s

hkelq

imi

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.15

All Pairs

Tukey-Kramer

0.15


Tabela 3. 65. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Y-shkëlqimi për





129

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

F690/F

735

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.1

All Pairs

Tukey-Kramer

0.1


Tabela 3. 66. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit F690/F735 për



Hije 0.807500 0.02703 0.062772 A A Jug 0.650750 0.02703 0.022780 C B Veri 0.735750 0.02703 0.065627 B A,B

4

5

6

7

8

9

Kl a+

b 2

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 67. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Kl(a+b) për varietetin

Abbas (dardha), zona 1


Hije 4.63360 0.19917 0.373453 C C Jug 8.15620 0.19917 0.500026 A A Veri 6.12340 0.19917 0.453349 B B

2

2.2

2.4

2.5

2.7

2.9

3

a/b

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05



130

Tabela 3. 68. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Kla/Klb për



Hije 2.30600 0.12722 0.284482 B B Jug 2.72800 0.10533 0.235528 A A Veri 2.43120 0.04103 0.091743 A,B A,B

4

4.5

5

5.5

6

6.5

(a+

b/(

x+

c)

Hije Jug Veri

Zona 1, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 69. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit (a+b)/(x+c) për



Hije 5.47400 0.28258 0.725934 A A Jug 4.58180 0.28258 0.657238 B A Veri 5.06320 0.28258 0.488726 A,B A


varietetin Santa Maria (dardha), zona 2 (mbi ujë)

Mbështetur në analizën me një variabël dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, për

parametrat: R550, R750/R550, Y-shkëlqimi, F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe

(a+b)/(x+c) për gjethet e varietetit Santa Maria (dardha), zona 2 dhe në kriterin e


pozicioneve.

10

10.5

11

11.5

12

12.5

13

13.5

R550

Hije Jug Veri

Zona 2, Var1 2

Each Pair

Student's t

0.15

All Pairs

Tukey-Kramer

0.15 Figura 3. 140. Analiza njëdrejtimëshe e varietetit Santa Maria (dardha ), zona 2


131

Tabela 3. 70. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R550 për varietetin

Santa Maria (dardha), zona 2


Hije 12.1218 0.35554 0.71108 A A Jug 11.0548 0.66423 1.32846 A A Veri 11.7745 0.53426 1.06853 A A

3.5

4

4.5

5

R750/R

550

Hije Jug Veri

Zona 2, Var1 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 71. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R750/R550për

varietetin Santa Maria (dardha), zona 2



0.6

0.65

0.7

0.75

F690/F

735

Hije Jug Veri

Zona 2, Var1 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05







132

4

5

6

7

8

9

Kl(

a+

b)

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 1

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 73. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Kl(a+b)për varietetin

Santa Maria (dardha), zona 2



2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

3

a/b

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 1

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05






4.5

5

5.5

6

(a+

b/(

x+

c)

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 1

Each Pair

Student's t

0.1

All Pairs

Tukey-Kramer

0.1



133

Tabela 3. 75. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit (a+b)/(x+c)për



Hije 5.54500 0.26434 0.528678 A A Jug 4.97250 0.15590 0.311809 B A Veri 5.22175 0.20880 0.417603 A,B A


varietetin Abbas (dardha), zona 2 (mbi ujë)


parametrat R550, R750/R550, F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe (a+b/x+c) për gjethet e

varietetit Abbas (dardha), zona 2 dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen

diferenca statistikore në të gjitha periudhat midis pozicioneve.

10

10.5

11

11.5

12

12.5

13

13.5

14

R550

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 2

Each Pair

Student's t

0.1

All Pairs

Tukey-Kramer

0.1 Figura 3. 146. Analiza njëdrejtimëshe e varietetit Abbas (dardha ), zona 2

Tabela 3. 76. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R550 për varietetin

Abbas (dardha), zona 2


Hije 12.5470 0.57583 1.15165 A A Jug 11.0273 0.35405 0.70810 B A Veri 12.3090 0.41457 0.82913 A A,B

3.4

3.6

3.8

4

4.2

4.4

4.6

4.8

R750/R

550

Hije Jug Veri

Zona 2, Var2 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05



134

Tabela 3. 77. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R750/R550 për




0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

F690/F

740

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 2

Each Pair

Student's t

0.1

All Pairs

Tukey-Kramer

0.1





Hije 0.801333 0.03171 0.054930 A A Jug 0.710000 0.02307 0.039950 B B Veri 0.730333 0.01882 0.032593 B A,B

4

5

6

7

8

9

Kl(

a+

b)

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05


Tabela 3. 79. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Kl(a+b) për





135

1.9

2.1

2.3

2.4

2.6

2.8

2.9

a/b

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05





Hije 2.18875 0.12643 0.164779 B A Jug 2.61275 0.12643 0.223654 A A Veri 2.38425 0.12643 0.338575 A,B A

4

4.5

5

5.5

6

(a+

b/(

x+

c)

Hije Jug Veri

Zona 2, Var 2

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05







varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Nga analiza statistikore vihet re që varieteti 1, zona 1 paraqet vlera më të larta në

pozicionin hije krahasuar me dy pozicionet e tjera. E njëjta dukuri shikohetvihet re dhe

me varietetin 2, zona 1 dhe në varietetin Santa Maria dhe Abbas në zonën 2. Me kriterin

Student vërtetohet ndryshimi midis pozicioneve të dy varieteteve, në dy zonat.


136

9

10

11

12

13

14

R550

Zona1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zo

na1,

Var2

-j

Zona1,

Var2

-v

Zona2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zona2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.05

Figura 3. 152. Analiza njëdrejtimëshe e varieteteve: Santa Maia dhe Abbas (dardha ), zona 1-2

Tabela 3. 82. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R550 për varietetet:

Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Zona-Varietetet Mesatare

Zona2, Var2-h A 12.547000

Zona2, Var2-v A B 12.309000

Zona2, Var1-h A B 12.121750

Zona2, Var1-v A B C 11.774500

Zona1, Var1-h A B C 11.695600

Zona1, Var2-h A B C 11.695600

Zona1, Var2-v A B C 11.624600

Zona1, Var1-v B C D 11.160600

Zona2, Var1-j B C D 11.054750

Zona2, Var2-j B C D 11.027250

Zona1, Var1-j C D 10.623400

Zona1, Var2-j D 10.366600

3.5

4

4.5

5

5.5

R750/R

550

Zona1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zo

na1,

Var2

-j

Zona1,

Var2

-v

Zona2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zona2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.05



137

Tabela 3. 83. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R750/R550për

varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2


Zona1, Var2-j A 4.7356000

Zona1, Var1-j A B 4.5096000

Zona2, Var1-j A B 4.4507500

Zona2, Var2-j A B 4.2640000

Zona1, Var2-v A B 4.2138000

Zona2, Var1-v A B 4.1997500

Zona1, Var1-h A B 4.1852000

Zona1, Var2-h A B 4.1852000

Zona1, Var1-v B 4.1334000

Zona2, Var2-v B 4.0200000

Zona2, Var1-h B 3.9830000

Zona2, Var2-h B 3.9527500

Nga analiza statistikore vihet re që vlerat e raportit R750/R550 paraqiten më të larta në

pozicioni jug, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Me kriterin Student provohet që midis

varieteteve në dy zona ka ndryshime.

0.55

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

F690/F

735

Zo

na1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zona1,

Var2

-j

Zona1,

Var2

-v

Zona2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zona2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.05




Zonat-Varietete Mesatare

Zona1, Var1-h A 0.80750000

Zona1, Var2-h A 0.80750000

Zona1, Var1-v A B 0.75875000

Zona1, Var2-v B C 0.73575000

Zona2, Var1-h A B C 0.73366667

Zona2, Var2-h A B C 0.73366667

Zona2, Var2-v B C 0.72933333

Zona2, Var2-j B C D 0.71166667

Zona2, Var1-v B C D 0.71000000

Zona1, Var1-j C D 0.68500000

Zona1, Var2-j D 0.65075000

Zona2, Var1-j D 0.64566667

Nga analiza statistikore vihet re që vlerat e raportit F690/F735, me kriterin Student

vërehet që midis varieteteve në zonat 1-2 ka ndryshime.


138

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Kl(a+

b)

Zona1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zona1,

Var2

-j

Zona1,

Var2

-v

Zona2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zo

na2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.05




Zona-Varietete Mesatare

Zona1, Var1-j A 8.6946000

Zona2, Var1-j A 8.4985000

Zona1, Var2-j A 8.1562000

Zona2, Var2-j A 7.8412500

Zona2, Var2-v B 6.2832500

Zona1, Var2-v B 6.1234000

Zona2, Var1-v B 6.1072500

Zona1, Var1-v B 6.0756000

Zona1, Var1-h C 4.6336000

Zona1, Var2-h C 4.6336000

Zona2, Var1-h C 4.6192500

Zona2, Var2-h C 4.4317500

Nga analiza statistikore vihet re që vlerat e raportit Kl(a+b) paraqiten më të larta në

pozicioni jug, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Me kriterin Student vërehet që midis

varieteteve në dy zona ka ndryshime brë nda shkallës së sigurisë.

1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

a/b

Zona1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zona1,

Var2

-j

Zo

na1,

Var2

-v

Zona2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zona2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.1



139




Zona1, Var2-j A 2.7280000

Zona2, Var1-j A 2.7050000

Zona2, Var2-j A B 2.6127500

Zona2, Var1-v A B C 2.5275000

Zona1, Var1-j A B C 2.5180000

Zona1, Var2-v B C D 2.4312000

Zona2, Var2-v B C D 2.3842500

Zona1, Var1-v B C D 2.3840000

Zona1, Var1-h C D 2.3060000

Zona1, Var2-h C D 2.3060000

Zona2, Var1-h D 2.2500000

Zona2, Var2-h D 2.1887500

Nga analiza statistikore vihet re që vlerat e raportit Kla/Klb paraqiten më të larta në

pozicioni jug, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Me kriterin Student vërehet që midis

varieteteve në dy zona ka ndryshime.

4

4.5

5

5.5

6

6.5

(a+

b/(

x+

c)

Zona1,

Var1

-h

Zona1,

Var1

-j

Zona1,

Var1

-v

Zona1,

Var2

-h

Zona1,

Var2

-j

Zona1,

Var2

-v

Zo

na2,

Var1

-h

Zona2,

Var1

-j

Zona2,

Var1

-v

Zona2,

Var2

-h

Zona2,

Var2

-j

Zona2,

Var2

-v

Column 1

Each Pair

Student's t

0.1





Zona2, Var1-h A 5.5450000

Zona1, Var2-h A 5.4740000

Zona1, Var1-h A 5.4740000

Zona2, Var1-v A B 5.2217500

Zona1, Var1-v A B 5.1780000

Zona1, Var2-v A B 5.0632000

Zona2, Var1-j A B 4.9725000

Zona2, Var2-h A B 4.9175000

Zona2, Var2-j A B 4.8990000

Zona1, Var1-j B 4.6960000

Zona2, Var2-v B 4.6252500

Zona1, Var2-j B 4.5818000

Nga analiza statistikore vihet re që vlerat e raportit (a+b)/(x+c) paraqiten më të larta në

pozicioni hije, krahasuar me dy pozicionet e tjera. Me kriterin Student vërehet që midis

varieteteve në dy zonat ka ndryshime.


140


varietetet: Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)


parametrat R550, R750/R550, Y-shkëlqimi, F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe

(a+b)/(x+c) për gjethet e varieteteve: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2 dhe në

kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të gjitha periudhat

midis pozicioneve.

9

10

11

12

13

14

R550

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05

Figura 3. 158. Analiza njëdrejtimëshe e varieteteve: Santa Maria dhe Abbas (dardha ), zona 1-2

Tabela 3. 88. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R550 për varietetet:



Hije 11.9795 0.21568 0.838618 A A Jug 10.7377 0.21568 0.970561 B B Veri 11.6811 0.21568 0.931003 A A

3.5

4

4.5

5

5.5

R750/R

550

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05

Figura 3. 159. Analiza njëdrejtimëshe e varieteteve: santa maria dhe Abbas (dardha ), zona 1-2

Tabela 3. 89. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit R750/R550 për



Hije 4.08861 0.09788 0.340112 B B Jug 4.50472 0.09788 0.533672 A A Veri 4.14528 0.09788 0.341827 B B


141

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.07

0.08

0.09

0.1

PR

I

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.1

All Pairs

Tukey-Kramer

0.1

Figura 3. 160. Analiza njëdrejtimëshe e varieteteve: santa maria dhe Abbas (dardha ), zona 1-2

Tabela 3. 90. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit PRI për varietetet:




6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Y-s

hkelq

imi

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05 Figura 3. 161. Analiza njëdrejtimëshe e varieteteve: Santa Maria dhe Abbas (dardha ), zona 1-2

Tabela 3. 91. Përpunimi statistikor i të dhënave me anë të dy kritereve të parametrit Y-shkëlqimi për




0.55

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

F690/F

735

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05



142




Hije 0.775857 0.01581 0.059146 A A Jug 0.672500 0.01326 0.049596 C B Veri 0.735429 0.01247 0.046650 B A

3

4

5

6

7

8

9K

l a+

b

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05






1.8

2

2.2

2.4

2.6

2.8

3

3.2

a/b

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05





Hije 2.26750 0.05209 0.221007 C B Jug 2.63894 0.04921 0.208768 A A Veri 2.42906 0.04629 0.196398 B B


143

4

4.5

5

5.5

6

6.5

(a+

b/(

x+

c)

Hije Jug Veri

2 Zona + 2 Var

Each Pair

Student's t

0.05

All Pairs

Tukey-Kramer

0.05



varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2 Pozicionet Mesatare Std Erro Std Dev Testi Studenti

Testi Turkey-Kramer HSD


Shënim: Paraqitja me shkronja të ndryshme në tabelë tregon se ka ndryshim sinjifikativ

(real) brenda kufirit të sigurisë 0.05.

3. 7. 8. Analiza statistikore me shumë parametra, për varietetet: Santa Maria

(dardha) dhe Abbas (dardha) në të gjitha periudhat, zona 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi

ujë)

Nga dendogramat vihert re një grupim i pozicioneve; jug, veri dhe hije për çdo grup

parametrash të analizuar dhe sa më e madhe distanca aq më i madh ndryshimi ndërmjet

tyre.

Varieteti Santa Maria, zona 1 (nën ujë), të gjitha periudhat

Zona 1, Var1-p-j

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-p-v

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-p-h

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Kl a+

b 2

R550

Figura 3. 166. Dendograma për parametrat Kl(a+b), R550, zona 1


144

Tabela 3. 96. Analiza statistikore e parametrave Kl(a+b), R550 për varietetin Santa Maria (dardha), zona 1 Distanca Zona-Varietetet Zona-Varietetet

0.132333253 Zona 1, Var1-q-j Zona 1, Var1-t-v

0.132370299 Zona 1, Var1-q-h Zona 1, Var1-t-h

0.207769839 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-k-j

0.223442567 Zona 1, Var1-p-h Zona 1, Var1-k-h

0.261846935 Zona 1, Var1-m-v Zona 1, Var1-k-v

0.434598191 Zona 1, Var1-q-v Zona 1, Var1-m-h

0.644190109 Zona 1, Var1-m-v Zona 1, Var1-q-v

0.791961797 Zona 1, Var1-p-v Zona 1, Var1-p-h

0.906775379 Zona 1, Var1-m-v Zona 1, Var1-q-h

1.338294918 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-t-j

1.418085577 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-q-j

1.616249741 Zona 1, Var1-p-v Zona 1, Var1-m-v

2.665158602 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-m-j

3.497523718 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-p-v

Zona 1, Var1-p-j

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-p-v

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-p-h

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Kl a+

b 2

R750/R

550

Figura 3. 167. Dendograma për parametrat Kl(a+b), R750/R550, zona 1

Tabela 3. 97. Analiza statistikore e parametrave Kl(a+b), R750/R550 për varietetin Santa Maria (dardha),

zona 1 Distanca Zona-Varietetet Zona-Varietetet

0.037157576 Zona 1, Var1-q-v Zona 1, Var1-t-v 0.087528413 Zona 1, Var1-q-v Zona 1, Var1-k-v 0.101334010 Zona 1, Var1-m-v Zona 1, Var1-p-h 0.307116872 Zona 1, Var1-m-h Zona 1, Var1-q-h 0.410712639 Zona 1, Var1-k-h Zona 1, Var1-t-h 0.411243716 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-k-j 0.532983052 Zona 1, Var1-m-v Zona 1, Var1-k-h 0.804777553 Zona 1, Var1-q-j Zona 1, Var1-q-v 0.928052149 Zona 1, Var1-q-j Zona 1, Var1-m-h 1.092798408 Zona 1, Var1-p-v Zona 1, Var1-m-v 1.680747904 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-m-j 2.094858165 Zona 1, Var1-q-j Zona 1, Var1-p-v 2.371899817 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-t-j 3.423752691 Zona 1, Var1-p-j Zona 1, Var1-q-j


145

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Kl a+

b 2

F690/F

735 2

Figura 3. 168. Dendograma për parametrat Kl(a+b), F690/F735, zona 1

Varieteti Abbas (dardha), zona 1 (nën ujë), të gjitha periudhat

Zona 1, Var2-m-j

Zona 1, Var2-q-j

Zona 1, Var2-k-j

Zona 1, Var2-t-j

Zona 1, Var2-m-v

Zona 1, Var2-q-v

Zona 1, Var2-k-v

Zona 1, Var2-t-v

Zona 1, Var2-m-h

Zona 1, Var2-q-h

Zona 1, Var2-k-h

Zona 1, Var2-t-h

a/b

(a+

b/(

x+

c)

Kl (a

+b)

R550

R750/R

550

F690/F

735

Figura 3. 169. Dendograma për varietetin Abbas (dardha), zona 1

Tabela 3. 98. Analiza statistikore e parametrave Kl(a+b), R750/R550, F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe

(a+b)/(x+c) për varietetin Abbas (dardha), zona 1 Distanca Zona-Varietetet Zona-Varietetet

0.878744665 Zona 1, Var2-k-j Zona 1, Var2-t-j 1.084929113 Zona 1, Var2-t-v Zona 1, Var2-m-h 1.090250040 Zona 1, Var2-m-v Zona 1, Var2-q-v 1.209951948 Zona 1, Var2-t-v Zona 1, Var2-q-h 1.455477862 Zona 1, Var2-k-j Zona 1, Var2-k-v 1.623670423 Zona 1, Var2-q-j Zona 1, Var2-k-j 1.688138657 Zona 1, Var2-m-v Zona 1, Var2-k-h 2.100010027 Zona 1, Var2-m-j Zona 1, Var2-q-j 2.228735546 Zona 1, Var2-t-v Zona 1, Var2-t-h 3.421170199 Zona 1, Var2-m-v Zona 1, Var2-t-v 5.719428679 Zona 1, Var2-m-j Zona 1, Var2-m-v


146

Varieteti Santa Maria, zona 2 (mbi ujë), të gjitha periudhat

Zona 2, Var1-q-j

Zona 2, Var1-k-j

Zona 2, Var1-t-j

Zona 2, Var1-q-v

Zona 2, Var1-k-v

Zona 2, Var1-t-v

Zona 2, Var1-q-h

Zona 2, Var1-k-h

Zona 2, Var1-t-h

a/b

(a+

b/(

x+

c)

Kl(a+

b)

R550

R750/R

550

F690/F

735

Figura 3. 170. Dendograma për varietetin Santa Maria (dardha), zona 2


(a+b)/(x+c) për varietetin Santa Maria (dardha), zona 2 Distanca Zona-Varietetet Zona-Varietetet

0.903565284 Zona 2, Var1-k-v Zona 2, Var1-t-v 1.057796043 Zona 2, Var1-q-v Zona 2, Var1-k-v 1.065735445 Zona 2, Var1-q-j Zona 2, Var1-t-j 1.484069787 Zona 2, Var1-q-h Zona 2, Var1-t-h 1.554507642 Zona 2, Var1-k-j Zona 2, Var1-q-v 1.795211023 Zona 2, Var1-q-h Zona 2, Var1-k-h 3.358228183 Zona 2, Var1-k-j Zona 2, Var1-q-h 5.080296151 Zona 2, Var1-q-j Zona 2, Var1-k-j

Vlerat pozitive tregojnë që parametrat ndryshojnë dukshëm me njëri-tjetrin në periudha.

Varieteti Abbas (dardha), zona 2 (mbi ujë), të gjitha periudhat

Zona 2, Var2-q-j

Zona 2, Var2-k-j

Zona 2, Var2-t-j

Zona 2, Var2-q-v

Zona 2, Var2-k-v

Zona 2, Var2-t-v

Zona 2, Var2-q-h

Zona 2, Var2-k-h

Zona 2, Var2-t-h

a/b

(a+

b/(

x+

c)

R550

R750/R

550

F690/F

740

Kl( a

+b)

Figura 3. 171. Dendograma për varietetin Abbas (dardha), zona 2


(a+b)/(x+c) për varietetin Abbas (dardha), zona 2 Distanca Zona-Varietetet Zona-Varietetet

0.901376017 Zona 2, Var2-k-v Zona 2, Var2-k-h 1.051735583 Zona 2, Var2-t-v Zona 2, Var2-t-h 1.242905799 Zona 2, Var2-t-j Zona 2, Var2-q-v 1.723331479 Zona 2, Var2-q-j Zona 2, Var2-k-j 1.745678210 Zona 2, Var2-t-v Zona 2, Var2-q-h 2.527146534 Zona 2, Var2-t-j Zona 2, Var2-t-v 3.738590424 Zona 2, Var2-q-j Zona 2, Var2-k-v 4.260958455 Zona 2, Var2-q-j Zona 2, Var2-t-j


147

Varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2, të gjitha periudhat

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Zona 1, Var2-m-j

Zona 1, Var2-q-j

Zona 1, Var2-k-j

Zona 1, Var2-t-j

Zona 1, Var2-m-v

Zona 1, Var2-q-v

Zona 1, Var2-k-v

Zona 1, Var2-t-v

Zona 1, Var2-m-h

Zona 1, Var2-q-h

Zona 1, Var2-k-h

Zona 1, Var2-t-h

Zona 2, Var1-q-j

Zona 2, Var1-k-j

Zona 2, Var1-t-j

Zona 2, Var1-q-v

Zona 2, Var1-k-v

Zona 2, Var1-t-v

Zona 2, Var1-q-h

Zona 2, Var1-k-h

Zona 2, Var1-t-h

Zona 2, Var2-q-j

Zona 2, Var2-k-j

Zona 2, Var2-t-j

Zona 2, Var2-q-v

Zona 2, Var2-k-v

Zona 2, Var2-t-v

Zona 2, Var2-q-h

Zona 2, Var2-k-h

Zona 2, Var2-t-h

Kl(a+

b)

F690/F

735

Figura 3. 172. Dendograma për varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Nga dendogramat të ndërtuara me analizën variacionale me shumë parametra të:

Kl(a+b)-R550, Kl(a+b)-R750/R550 vihet re që parametrat ndryshojnë nga njëri-tjetri

midis pozicioneve. Pozicionet janë të grupuara në rënditje jug, veri dhe hije. Sa më e

madhe distanca aq më i madh ndryshimi midis tyre.

Zona 1, Var1-p-j

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-p-v

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-p-h

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Zona 1, Var2-p-jZona 1, Var2-m-j

Zona 1, Var2-q-j

Zona 1, Var2-k-j

Zona 1, Var2-t-j

Zona 1, Var2-p-v

Zona 1, Var2-m-v

Zona 1, Var2-q-v

Zona 1, Var2-k-v

Zona 1, Var2-t-v

Zona 1, Var2-p-h

Zona 1, Var2-m-h

Zona 1, Var2-q-h

Zona 1, Var2-k-h

Zona 1, Var2-t-h

Zona 2, Var1-m-j

Zona 2, Var1-q-j

Zona 2, Var1-k-j

Zona 2, Var1-t-j

Zona 2, Var1-m-v

Zona 2, Var1-q-v

Zona 2, Var1-k-v

Zona 2, Var1-t-v

Zona 2, Var1-m-h

Zona 2, Var1-q-h

Zona 2, Var1-k-hZona 2, Var1-t-h

Zona 2, Var2-m-j

Zona 2, Var2-q-j

Zona 2, Var2-k-j

Zona 2, Var2-t-j

Zona 2, Var2-m-vZona 2, Var2-q-v

Zona 2, Var2-k-v

Zona 2, Var2-t-v

Zona 2, Var2-m-h

Zona 2, Var2-q-h

Zona 2, Var2-k-h

Zona 2, Var2-t-h

Kl(a+

b)

R550


148

Zona 1, Var1-p-j

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-p-v

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-p-h

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Zona 1, Var2-p-jZona 1, Var2-m-j

Zona 1, Var2-q-j

Zona 1, Var2-k-j

Zona 1, Var2-t-j

Zona 1, Var2-p-v

Zona 1, Var2-m-vZona 1, Var2-q-v

Zona 1, Var2-k-v

Zona 1, Var2-t-v

Zona 1, Var2-p-h

Zona 1, Var2-m-h

Zona 1, Var2-q-h

Zona 1, Var2-k-h

Zona 1, Var2-t-h

Zona 2, Var1-m-j

Zona 2, Var1-q-j

Zona 2, Var1-k-j

Zona 2, Var1-t-j

Zona 2, Var1-m-v

Zona 2, Var1-q-v

Zona 2, Var1-k-v

Zona 2, Var1-t-v

Zona 2, Var1-m-h

Zona 2, Var1-q-h

Zona 2, Var1-k-h

Zona 2, Var1-t-h

Zona 2, Var2-m-j

Zona 2, Var2-q-j

Zona 2, Var2-k-j

Zona 2, Var2-t-j

Zona 2, Var2-m-v

Zona 2, Var2-q-v

Zona 2, Var2-k-v

Zona 2, Var2-t-v

Zona 2, Var2-m-h

Zona 2, Var2-q-h

Zona 2, Var2-k-h

Zona 2, Var2-t-ha/b

(a+

b/(

x+

c)

Kl(a+

b)

Figura 3. 173. Dendograma për varietetet: Santa Maria dhe Abbas (dardha), zona 1-2

Nga dendogramat të ndërtuara në bazë të analizës me shumë parametra të: Kl(a+b)-

F690/F735, Kl(a+b)-Kla/Klb-(a+b)/(x+c) vihet re që parametrat ndryshojnë nga njëri-

tjetri midis pozicioneve. Pozicionet janë të grupuara në rënditje jug, veri dhe hije. Sa më

e madhe distanca aq më i madh ndryshimi midis tyre.

Zona 1, Var1-m-j

Zona 1, Var1-q-j

Zona 1, Var1-k-j

Zona 1, Var1-t-j

Zona 1, Var1-m-v

Zona 1, Var1-q-v

Zona 1, Var1-k-v

Zona 1, Var1-t-v

Zona 1, Var1-m-h

Zona 1, Var1-q-h

Zona 1, Var1-k-h

Zona 1, Var1-t-h

Zona 1, Var2-m-j

Zona 1, Var2-q-j

Zona 1, Var2-k-j

Zona 1, Var2-t-j

Zona 1, Var2-m-v

Zona 1, Var2-q-v

Zona 1, Var2-k-v

Zona 1, Var2-t-v

Zona 1, Var2-m-h

Zona 1, Var2-q-h

Zona 1, Var2-k-h

Zona 1, Var2-t-h

Zona 2, Var1-q-j

Zona 2, Var1-k-j

Zona 2, Var1-t-j

Zona 2, Var1-q-v

Zona 2, Var1-k-v

Zona 2, Var1-t-v

Zona 2, Var1-q-h

Zona 2, Var1-k-h

Zona 2, Var1-t-h

Zona 2, Var2-q-j

Zona 2, Var2-k-j

Zona 2, Var2-t-j

Zona 2, Var2-q-v

Zona 2, Var2-k-v

Zona 2, Var2-t-v

Zona 2, Var2-q-h

Zona 2, Var2-k-h

Zona 2, Var2-t-h

Kl(a+

b)

F690/F

735


149

KAPITULLI IV

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME


150

Përfundime

Për herë të parë në (Shqipëri), nga studimi u arritën të vihen re ndryshimet në

gjethet e drurëve frutorë në tre pozicione: jug , veri dhe hije. Ndryshimi vihet re

nga dy dukuri: pasqyrimit të shpërhapur dhe të fluoreshencës. Me dukurinë e

pasqyrimit të shpërhapur u arrit përcaktimi i spektrave të pasqyrimit, indeksit

fotokimik dhe të ngjyrave me anë të parametrave kromatikë. Nga të dhënat

spektrale të fluoreshencës u arrit përcaktimi i raportit F690/F735.

Rezultatet e paraqitura mbi përmbajtjen e pigmenteve, fluoreshencën e Kl dhe

aktivitetin fotosintetik të gjetheve të gjelbërta tregojnë se aparati fotosintetik i

kloroplasteve të gjetheve të gjelbra plotësisht të zhvilluara dhe funksioni i tij, në

varësi të kushteve të ambjentit dhe streseve ndaj të cilëve janë të ekspozuara

bimët paraqesin ndryshime gjatë periudhës së vegjetacionit.

1. Vlerat e R550 dhe R750/R550

Në dy zonat dhe në të gjitha periudhat vlerat e R550 janë më të ulta në

pozicionin jug dhe më të larta në pozicionin hije, ndërsa vlerat e raportit

R750/R550 janë më të larta në pozicionin jug në krahasim me dy pozicionet e

tjera.

Periudha prill, zona 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur në

R550, paraqet varieteti Santa Maria (dardha) , në krahasim me varietetin Abbas

(dardha). Vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në

krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit R750/R550

paraqet varieteti Santa Maria në pozicionin jug (4.80), dhe më të ulët përsëri

Santa Maria në pozicionin hije (3.89).

Periudha maj, zona 1 (nën ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të shpërhapur në

R550 paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me varietetin Santa Maria

(dardha).Vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në

krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit R750/R550

paraqet varieteti Abbas (dardha).

Periudha qershor, zona 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur

në R550 paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me varietetin Santa Maria

(dardha). Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas

(dardha) në krahasim me varietetin Santa Maria (dardha). Vlerat në këtë

periudhë paraqesin një ndryshim shumë të vogël të pasqyrimit të shpërhapur dhe

të raportit të pasqyrimit të shpërhapur, të cilat shpjegohen me veprimin e

rrezatimit diellor në këtë periudhë.

Periudha korrik, zona 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur

në R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha). Vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin hije në

krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të të larta të raportit R750/R550,

paraqet varieteti Santa Maria (dardha) në krahasim me varietetin Abbas

(dardha).

Periudha tetor, zona 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të

R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha). Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Santa

Maria (dardha) në krahasim me varietetin Abbas (dardha). Arsyeja e vlerave me

një ndryshim shumë të vogël të pasqyrimit të shpërhapur dhe të raportit të


151

pasqyrimit të shpërhapur lidhet me veprimin e rrezatimit diellor, ku dallimi

midis pozicioneve është shumë i vogël.

Periudha maj, zona 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur në

R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha). Vlerat më të të larta të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas

(dardha) në krahasim me varietetin Santa Maria (dardha). Arsyeja e vlerave më

të larta të pasqyrimit të shpërhapur në varietetin Santa Maria (dardha) është e

lidhur me zhvillimin fotosintetik të lartë të varietetit në këtë periudhë (Tab. 3.

11, Tab. 3.12).

Periudha qershor, zona 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur

në R550 paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me varietetin Santa Maria

(dardha) Vihet re se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin

hije në krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit

R750/R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha) në krahasim me varietetin

Abbas (dardha). Arsyeja e vlerave më të larta të pasqyrimit të shpërhapur në

varietetin Santa Maria (dardha) është e lidhur me zhvillimin fotosintetik të lartë

të varietetit në këtë periudhë.

Periudha korrik, zona 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur

në R550 paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në krahasim me varietetin Abbas

(dardha). Vihet re se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin

hije në krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të të lartë të raportit


Abbas (dardha).

Periudha tetor, zona 2 (mbi ujë), vlerë më të larta të pasqyrimit të shpërhapur në

R550 paraqet varieteti Abbas (dardha), në krahasim me varietetin Santa Maria

(dardha). Vihet re se vlerat më të larta në dy varietetet paraqiten në pozicionin

hije në krahasim me dy pozicionet e tjera. Vlerë më të lartë të raportit


Abbas (dardha).

Në zonën 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550,

varieteti Santa Maria (dardha), e paraqet në pozicioni hije, periudha prill, ndërsa

vlerë më të ulët në pozicionin jug, periudha tetor. Vlerë më të lartë të raportit të

R750/R550 paraqitet në pozicionin jug, periudha maj, ndërsa vlerë më e ulët në

pozicionin hije (3.89), periudha tetor.

Në zonën 1 (nën ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në

varietetin Abbas (dardha) paraqitet në pozicioni hije, periudha prill, ndërsa vlera

më e ulët e R550 në pozicionin jug, periudha tetor. Vlerë më të lartë të raportit të

R750/R550 paraqitet në pozicionin jug, periudha maj, ndërsa vlera më e ulët,

pozicionin hije, periudha qershor.

Në zonën 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në

varietetin Santa Maria (dardha) paraqitet në pozicioni hije, periudha maj, ndërsa

vlera më e ulët në pozicionin jug, periudha qershor. Vlerë më të lartë të raportit

të R750/R550 paraqitet në pozicionin jug, periudha maj, ndërsa vlera më e ulët ,

pozicioni hije, periudha qershor.

Në zonën 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të pasqyrimit të shpërhapur të R550, në

varietetin Abbas (dardha) paraqitet në pozicioni hije, periudha maj, ndërsa vlera

më e ulët në pozicionin jug, periudha qershor. Vlerë më të lartë të raportit të

R750/R550 paraqitet në pozicionin jug, periudha maj, ndërsa vlera më e ulët,

pozicionin hije, periudha tetor.


152

Në zonat 1 (nën ujë dhe 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të R550 paraqitet në

periudhën prill, zona 1 nga varieteti Santa Maria, pozicioni hije. Vlerë më të

lartë të raportit R750/R550 paraqet varieteti Abbas, periudha tetor, pozicioni jug.

Në dy zonat dhe në dy varietet vihet re që varesia e raportit R750/ R550 nga

R550 është lineare (R2=0.905). Në pozicionin jug, vlerat e R550 janë më ë ulëta

në të gjitha periudhat, ndërsa vlera e raportit është më e e lartë. Vlerat e

pozicionit hije janë më të larta, ndërsa e raportit R750/ R550 më e ulët krahasuar

me dy pozicionet e tjera. Vlerat e R550 në pozicionin veri janë vlera të

ndërmjetme midis dy pozicioneve të tjera, por më e lartë se e pozicionit hije dhe

më e vogël krahasuar me pozicionin hije.

2. Indeksi fotokimik (PRI)

Në zonat 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë), vlerat e indeksit fotokimik (PRI) paraqiten

më të larta në pozicioni jug, në krahasim me dy pozicionet e tjera. Nga periudhat

maj –tetor vlerat e PRI vijnë duke u zvogëluar për arsye se përqëndrimi i

klorofilave vjen duke u ulur.

Në zonën 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Santa Maria

(dardha) e paraqet në pozicioni jug, periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije, periudha prill.

Në zonën 1, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Abbas

(dardha) e paraqet në pozicioni hije, periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije, periudha maj.

Në zonën 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Santa Maria

(dardha) e paraqet në pozicioni jug, periudha qershor, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije, periudha maj.

Në zonën 2, vlerë më të lartë të indeksit fotokimik (PRI), varieteti Abbas

(dardha) e paraqet në pozicioni jug, periudha korrik, ndërsa vlerë më të ulët në

pozicioni hije, periudha tetor.

Në zonat 1 (nën ujë), dhe 2 (mbi ujë), vlerë më të lartë të indeksit fotokimik

(PRI), e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni jug, periudha

qershor, ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije, periudha

tetor.

3. Parametrat përcaktues të ngjyrës në gjethe

Varietetet Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), paraqesin vlera më të larta

të gjatësisë së valës “dominante” dhe të ndriçueshmërisë në pozicioni hije , në

krahasim me dy pozicionet e tjera. Dy parametrat lidhen me strukturën e vetë të

gjethes.


“dominante” në periudhën prill, pozicioni hije. Ndërsa vlerë më të lartë të

ndriçueshmërisë në periudhën prill , pozicioni hije.

Varieteti Abbas (dardha) paraqet vlerë më të lartë të gjatësisë së valës


ndriçueshmërisë në periudhën prill, pozicioni hije.



ndriçueshmërisë në periudhën prill, pozicioni hije.


153

Varieteti Abbas (dardha) paraqet vlerë më të lartë të gjatësisë së valës

“dominante” në periudhën maj (563.5 nm), pozicioni hije. Ndërsa vlerë më të

lartë të ndriçueshmërisë në periudhën korrik (57.2 %), pozicioni hije.

Në zonat 1-2, vlerë më të lartë të gjatësisë së valës “dominante”, e paraqet

varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni hije (563.5 nm), periudha prill, zona

1 (nën ujë), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije

(554.7 nm), periudha qershor, zona 1 (nën ujë). Vlerë më të lartë të

ndriçueshmërisë, paraqet varieteti Santa Maria (dardha) (57.2 %), periudha prill,

pozicioni hije, zona 1 (nën ujë), ndërsa vlerë më të ulët varieteti Abbas (dardha)

(34.0 %), pozicioni hije, periudha tetor, zona 1 (nën ujë).

Shkëlqimi-Y, është gjithashtu një parametër i cili lidhet me strukturën e gjethes.

Në dy zonat e marra në studim, varietetet Santa Maria (dardha) dhe Abbas

(dardha), paraqesin vlera më të larta në pozicionin hije në krahasim me dy

pozicionet e tjera.

Vlerë më të lartë të shkëlqimit-Y, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në

pozicioni hije (14.9), periudha prill, zona 1 (nën ujë), ndërsa vlerë më të ulët

varieteti Abbas (dardha), pozicioni hije (8.54), periudha tetor, zona 1 (nën ujë).

4. Raporti i intensitetit të fluoreshencës së dy bandave F690/F735

Spektrat e emetimit të fluoreshencës varen nga gjatësia e valës së eksitimit

(ngacmimit). Raporti i vlerave të fluoreshencës, F690/F735 paraqitet më e lartë

në pozicionin hije në krahasim me dy pozicionet e tjera, në dy varietetet.

Në zonat 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë) (λex=632 nm), vlerë më të lartë të raportit

F690/F735, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni hije, periudha

tetor, zona 1 (nën ujë).

Në zonat 1 (nën ujë) dhe 2 (mbi ujë) (λex=470 nm), vlerë më të lartë të raportit

F690/F735, e paraqet varieteti Santa Maria (dardha), në pozicioni hije, periudha

tetor, zona 2 (mbi ujë).

Varësia e pasqyrimit të shpërhapur R550 nga përqëndrimi i klorofilave Kl (a+b)

është lineare (R2= 0.79). Në pozicioni jug përqëndrimi i klorofilave më i lartë

ndërsa vlerat e R550 e ulët. Vlerat e pozicioni veri, janë të ndërmjetme midis dy

pozicioneve të tjera.

5. Pigmentet fotosintetikë, ndikimi në vlerat e pasqyrimit të shpërhapur dhe në

fluoreshencë

Përqëndrimi i pigmenteve Kl(a+b) paraqet vlera më të larta në pozicioni jug në

krahasim me dy pozicionet e tjera në të gjitha periudhat dhe në dy zonat.Vlerat e

raportit Kla/Klb nga pozicioni jug –hije rritet, ndërsa raporti a+b/ x+c ulet nga

jugu-hije.

Vlerat e raporti F690/F735 të eksituar nga drita blu paraqiten më të larta se sa

kur si dritë eksituese shërben drita e gjelbër ose e kuqe. Varësia e raportit

F690/F740 nga përqëndrimi i klorofilave është ekponenciale (y=ax-b, a=1.375,

b=3731, R2=0.903) për gjatësi vele të eksitimit λex=632nm, të përdorur.

6. Trashësitë e gjetheve të varieteteve, zona 1-2


154

Varietetet Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha) paraqesin vlera më të larta

të trashësisë në gjethet e pozicionit jug në krahasim me dy pozicionet e tjera.Në

të gjitha periudhat vlerat më të larta paraqiten në periudhën maj në krahasim me

periudha korrik dhe tetor. Periudha maj është periudhë e zhvillimit maksimal të

aparatit fotosintetik e cila vihet re në të gjitha parametrat e përcaktuar.

Në varietetet vihet re që vlerat më të larta të trashësisë paraqiten në zonën 2.

Vlerë më të lartë të trashësisë paraqet varieteti Santa Maria (dardha) (0.342),

pozicioni jug,periudha maj, zona 2 (mbi ujë) . Shpjegimi i vlerave të larta në

zonën 2 (mbi ujë) lidhet me mungesën të ujit gjethe. Vlerë më të ulët paraqitet në

varietetin Abbas (dardha) (0.191), pozicioni hije, periudha korrik, zona 1 (nën

ujë).

Raporti i fluoreshencës së F690/F7435 është një matje jo-destruktive shumë e

mirë e përmbajtjes së klorofilave të gjetheve in vivo. Këto parametra të

fluoreshencës së klorofilës janë shumë të përshtatshëm për të vleresuar veprimin

e stresit dhe rigjenerimin pas kthimit në kushte të favorshme fiziologjike, për të

analizuar reduktimin e përqëndrimit të klorofilave në stinën e vjeshtës dhe për të

ndjekur uljen e aktiviteti fotosintetik që paraqet një reduktim të ndryshëm nga ai

i klorofilave.

7. Analiza statistikore (Anova) me një parametër

Nga analiza statistikore e parametrave: R550, R750/R550, F690/F735 dhe

Kl(a+b),vihet re që dy varietetet, Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha)

ndryshimi midis pozicioneve paraqitet me një probabilitet 95%. Midis

pozicioneve veri –hije, probabiliteti paraqitet më i vogël rreth 88%.

Mbështetur në variancën për parametrin Kl(a+b) për gjethet e varietetit Santa

Maria (dardha), zona 1 dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen


Mbështetur në variancën për parametrin F690/F735 për gjethet e varietetit Santa

Maria (dardha), zona 1 dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen


Mbështetur në variancën për parametrin: R550, R750/R550, F690/F735,

Kl(a+b), Kla/Klb dhe (a+b)/(x+c) për gjethet e varietetit Abbas (dardha), zona 1

dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të

gjitha periudhat midis pozicioneve.


Kl(a+b), Kla/Klb dhe (a+b)/(x+c) për gjethet e varietetit Santa Maria (dardha),

zona 2 dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen diferenca statistikore

në të gjitha periudhat midis pozicioneve.


Kl(a+b), Kla/Klb dhe (a+b)/(x+c) për gjethet e varietetit Abbas (dardha), zona 2

dhe në kriterin e Studentit dhe të Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të

gjitha periudhat midis pozicioneve.

Mbështetur në analizën statistikore me një parametër: R550, R750/R550,

F690/F735, Kl(a+b), Kla/Klb dhe (a+b)/(x+c) për gjethet e varieteteve Santa

Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2 dhe në kriterin e Studentit dhe të

Kramerit, vërehen diferenca statistikore në të gjitha periudhat midis pozicioneve.

Mbështetur në analizën statistikore me shumë parametra: Kl(a+b)-R550,

Kl(a+b)- R750/R550, Kl(a+b)-F690/F735, Kl(a+b)-Kla/Klb-(a+b)/(x+c) për


155

gjethet e varieteteve Santa Maria (dardha) dhe Abbas (dardha), zona 1-2 vihen re

që ndryshimet midis pozicioneve lidhen me distancën. Sa më e madhe distanca

midis pozicioneve aq më e theksuar ndryshimi midis tyre. Ndryshimi më i

thekësuar në të gjitha rastet është midis jugut dhe hijes.


156

Rekomandime

Studimi i kryer në kuadrin e temës së doktoraturës është një kontribut në lidhje

me efektin e rrezatimit diellor (të drejtpërdrejtë dhe të shpërhapur), mbi

aktivitetin e aparatit fotosintetik të drurëve frutorë të analizuara.

Studimet mbi efektin e streseve të rrezatimit diellor në drurë frutorë që do të

mund të bëhen në të ardhmen në lidhje me kultura bujqësore do të lejojë që të

arrihen përfundime më të plota mbi vlerësimin e ndikimit të streseve ambientale

në zhvillimin e aparatit fotosintetik në drurë të tjerë frutore, mbështetur në dy

metodat: të pasqyrimit të shpërhapur dhe të fluoreshencës.

Studimet mund të japin informacion më të vlefshëm nëse do të mund të

analizohen parametrat në dy dukuritë e shqyrtuara me prodhimtarinë dhe cilësinë

e produktit, që mund të shfrytëzohen në fushën e frutikulturës.

Lista e simbolikave

R550- Vlera e pasqyrimit të shpërhapur në gjatësi vale 550 nm



R750/R550- raporti i vlerave të pasqyrimit të shpërhapur në gjatësi vale 750 nm dhe 550

nm

PRI- indeksi fotokimik

x- kordinatë kromatike (ngjyra e kuqe)

y-koordinatë kromatike (ngjyra blu)

Y- shkëlqimi

F690-vlera e fluoreshencës në gjatësi vale 690 nm

F735-vlera e fluoreshencës në gjatësi vale 735 nm

F690/ F735- raporti i vlerave të fluoreshencës në gjatësi vale 690 nm dhe 735 nm

Kl (a+b)- perqëndrimi i klorofilave

Kla/b- Raporti i përqëndrimit të klorofilave a dhe b

x+c- përqëndrimi i karotetnoideve


157

Referenca

1. Anderson JM, Chow WS, Park Y-I (1995) The grand design of photosynthesis:

acclimation of the photosynthetic apparatus toenvironmental cues. Photosynth Res

46:129–139

2. Berry JA., Bjo¨rkman O.: Photosynthetic response and adaptation to temperature in

higher plants. Annu Rev Plant Physiol, (1980); 31: f. 491–543.

3. Blankenship, R. E., and Prince, R. C., (1985).: Excited-state redox potentials and the

Z scheme of photosynthesis. Trends Biochem. Sci. 10: f. 382–383.

4. Bukhov NG., Boucher N., Carpentier R.: Afte reffect of short-term heat shock on

photosynthetic reactions in barley leaves. Russ J Plant Physiol 1997; 44: f. 526–

32.

5. Babani F and Lichtenthaler HK (1996) Light-induced and age-dependent

development of chloroplasts in etiolated barley leaves as visualized by

determination of photosynthetic pigments, CO2 assimilation rates and different

kinds of chlorophyll fluorescence ratios. J Plant Physiol 148: 555-566

6. Babani F., Lichtenthaler H.K., (1996): Light induced and Age-dependent of

chloroplasts in etiolated barley leaves as visualized by determination of

Photosynthetic Pigments, CO2 Assimilation rates and different kinds of Chlorophyll

Fluorescence ratios. J. Plant Physiol., 148: f. 555-566.

7. Babani F., (1998): Effect of high irradiance on chlorophyll induction fluorescence in

wheat leaves. Journal of Natural and Technical Sciences, Academy of Sciences,

Tirana, 4: f. 65-72.

8. Babani F., Balota M. and Lichtenthaler H.K., (1998) Photosynthetic activity during

autumnal break down of chlorophylls in tree species. Photosynthesis: Mechanisms

and Effects, ed. G. Garab, Kluwer Academic Publisher, Dordrecht, Boston, London,

Vol. V: f. 4019-4022.

9. Balota M., Babani F. and Lichtenthaler H.K., (1998): Light stress as revealed by

chlorophyll fluorescence in different ecotypes of wheat and triticale. Photosynthesis:

Mechanisms and Effects, ed. G. Garab, Kluwer Academic Publisher, Dordrecht,

Boston, London, Vol. V: f. 2225-2228.

10. Babani F, Balota M and Lichtenthaler HK (1998) Photosynthetic activity during

autumnal breakdown of chlorophyll in tree species. In: Garab G (ed)

Photosynthesis: Mechanisms and Effects Vol V, pp 4019-4022D'Ambrosio N,

Szabo K and Lichtenthaler HK (1992) Increase of the chlorophyll fluorescence

ratio F690/F735 during the autumnal chlorophyll breakdown. Rad. Environ.

Biophysics 31: 51-62

11. Babani F., Balota M. and Lichtenthaler H.K., (1998): Aktiviteti funksional i aparatit

fotosintetik dhe organizimi i pigmenteve gjatë periudhës së vjeshtës në disa specie

druresh”. Punime të I.K.B., Nr. 11: f. 3-9.

12. Blankenship, R. E., and Hartman, H., (1998): The origin and evolution of oxygenic

photosynthesis. Trends Biochem. Sci. 23: f. 94–97.

13. Babani F. et al., (1999): Fluorescence techniques as suitable methods to discriminate

wheat genotypes under drought and high temperature condition. Part of the SPIE

Conference on Laser Radar Technology and Applications IV, Orlando, Florida, April

1999, SPIE Vol. 3707: f. 103-113.

14. Babani F., Lichtenthaler H. K., (1999): Mekanizmi i inhibimit të aparatit fotosintetik në

kushtet e stresit të rrezatimit të lartë”. Studime biologjike 1/1999, Tirana: f. 28-35.


158

15. Babani F., Ciscato M., Valcke R., (2000): Efekti inhibues i metaleve të rëndë në

aktivitetin fotosintetik të disa varieteteve gruri. Studime Biologjike 3, 2000, Tirana:

f. 94-105.

16. Babani, F. Lichtenthaler, H. K. (2001) Screening differences in photosynthesis and

fluorescence characteristics of plant leaves by UV-A and blue light fluorescence

imaging. In Environmental UV Radiation: Impact on Ecosystems and Human

Health and Predictive Models, NATO Science Series, Volume 57, Springer

Netherlands: f. 279.

17. Barton CVM., North PRJ., (2001). Remote sensing of canopy light use efficiency

using the photochemical reflectance index: Model and sensitivity analysis.

Remote Sensing of Environment. Vol. 78: f. 264-273.

18. Babani F, Mullaj A. (2003). Karakterizimi i ndryshueshmërisë së strukturës së

mezofilit të gjetheve tek dy specie të familjes lamiacea me anë të parametrave

spektrale të reflektimit. Studime Biologjike, Tiranë, Nr.7: f. 40 – 49.

19. Babani F., Lichtenthaler H. K.. (2004). Differences between sun and shade leaves of

some tree species via fluorescence imaging. Acta Physiol. Plantarum, Vol. 26, No

3.

20. Babani F., Lichtenthaler H. K. (2005). UV-A induced fluorescence images in sun

and shade leaves. BMC Plant Biology 2005, 5 (Suppl 1), pp4.

21. Babani F., et al.,(2007), Biophysical and biochemical parameters of italian wheat

genotypes tested in Albanian condition. AIP Journals, 899:f. 830-838.

22. Babani F., Civici N., Kongjika E., Mullaj A., Ylli A. (2007). Evaluation of

hyperaccumulator plant species grown in metalliferous sites in Albania, AIP

Journals, Vol. 899: f. 463-464.

23. Barber, J.: Photosynthetic energy conversion: natural and artificial. Chem. Soc.

Rev,Vol. 38, (2009). Advances in Photosynthesis – Fundamental Aspects 12: f.

185-196.

24. Buonasera K., Rea G., Lambreva M., Touloupakis E., Giardi M. T., 2011:

Technological applications of chlorophyll a fluorescence for the assessment of

environmental pollutants. Journal: Analytical and Bioanalytical Chemistry,

(2011), Volume 401, Number 4.

25. Demmig-Adams B and Adams WW III (1993) Photoprotection and other responses

of plants to high light stress. Annu Rev Plant Physiol Plant Mol Biol 43: 599-

626Fork DC and Govindjee (1980) Chlorophyll a fluorescence Transients of

leaves from sun and shade plants. Naturwissenschaften 67:510-511

26. F. Babani, Th. Karaja, Metoda të Bioteknologjisë Analitike, 2017

27. Grumbach KH and Lichtenthaler HK (1982) Chloroplast pigments and their

biosynthesis in relation to light intensity. Photochem Photobiol 35: 209-212

28. Gamon, J.A., Penuelas, J. and Field, C.B. (1992). A narrow-waveband spectral

index that tracks diurnal changes in photosynthetic efficiency. Remote Sensing of

Environment, 41, 35-44.

29. Govindjee (1995) Sixty three years since Kautsky: chlorophyll a fluorescence. Aust

J Plant Physiol 22:131–160

30. Gitelson AA, Buschmann C and Lichtenthaler HK (1999), The chlorophyll

fluorescence ratio F735/F700 as an accurate measure of the chlorophyll content in

plants. Remote Sens Environm 69: 296-302

31. Gitelson, A.A., Merzlyak, M.N., Chivkunova, O.B. 2001. Optical properties and

nondestructive estimation of anthocyanin content in plant leaves. Photochem.

Photobiol. 74: 38–45.

http://www.springerlink.com/content/u82468/?p=98d706bd27c24b6ea41ebbce60f81427&pi=0

http://www.springerlink.com/content/u82468/?p=98d706bd27c24b6ea41ebbce60f81427&pi=0

http://www.springerlink.com/content/u66unl/?p=98d706bd27c24b6ea41ebbce60f81427&pi=0

http://citations.springer.com/item?doi=10.1007/s00216-011-5166-1

http://citations.springer.com/item?doi=10.1007/s00216-011-5166-1


159

32. Broadbent, Arthur D. (August 2004). "A critical review of the development of the

CIE1931 RGB color-matching functions". Color Research & Applications. 29 (4):

267–272.

33. Hák R, Lichtenthaler HK and Rinderle U (1990) Decrease of the fluorescence ratio

F690/F730 during greening and development of leaves. Rad. Environ. Biophysics

29: 329-336

34. Hartmut K. Lichtenthaler · Fatbardha Babani · Martin Navrátil · Claus Buschmann:

Chlorophyll fluorescence kinetics, photosynthetic activity and pigment

composition of blue-shade and half-shade leaves as compared to sun and shade

leaves of different trees, Botanical Institute, Karlsruhe Institute of Technology

(KIT), Kaiserstr. 12, D-76128 Karlsruhe, Germany

35. Havaux M and Gruszecki WI (1993) Heat and light-induced Chl a fluorescence

changes in potato leaves containing high or low levels of the carotenoid

zeaksanthin, indicators of a regulatory effect of zeaksanthin on thylakoid

membrane fluidity. Photochem Photobiol 58: 607-614

36. Horton P, Ruban AV, Rees D, Pascal AA, Noctor G and Young AJ (1991) Control

of the light-harvesting function of chloroplast membranes by aggregation of the

LHCII chlorophyll protein complex. FEBS Letters 292: 1-4

37. Krause GH, Weis E (1991) Chlorophyll fluorescence and photosynthesis: the basics.

Annu Rev Plant Physiol Plant Mol Biol 42: 313-349

38. Lang M, Lichtenthaler HK, Sowinska M, Summ P and Heisel F (1994b) Blue, green

and red fluorescence signatures and images of tobacco leaves. Bot Acta 107: 230-

236

39. Lang M, Lichtenthaler HK, Sowinska M, Heisel F, Miehé JA and Tomasini F (1996)

Fluorescence imaging of water and temperature stress in plant leaves. J Plant

Physiol 148: 613-621

40. Lenk, S., Buschmann, C. 2005. Distribution of UV-shielding of the epidermis of sun

and shade leaves of the beech (Fagus sylvatica L.) as monitored by multi-colour

fluorescence imaging. J. Plant Physiol. 163: 1273–1283.

41. Lenk, S., Chaerle, L., Pfündel, E.E., Langsdorf, G., Hagenbeek, D., Lichtenthaler,

H.K., Van Der Straeten, D., Buschmann, C. 2007. Multispectral fluorescence and

reflectance imaging at the leaf level and its possible applications. J. Exp. Bot. 58:

807–814.

42. Lichtenthaler HK (1968). Plastoglobuli and the fine structure of plastids. Endeavour

XXVII: 144-149Lichtenthaler HK (1969) Die Plastoglobuli von Spinat, ihre

Größe und Zusammensetzung während der Chloroplastendegeneration.

Protoplasma 68: 315-326

43. Lichtenthaler HK (1979) Effects of biocides on the development of the

photosynthetic apparatus of radish seedlings grown under strong and weak light

conditions. Z Naturforsch 34c: 936-940

44. Lichtenthaler HK (1981) Adaptation of leaves and chloroplasts to high quanta

fluence rates. In: Akoyunoglou G (ed) Photosynthesis VI, pp 273-287, Balaban

Internat Science Service, Philadelphia

45. Lichtenthaler HK, Buschmann C, Döll M, Fietz H-J, Bach T, Kozel U, Meier D and

Rahmsdorf U (1981b) Photosynthetic activity, chloroplast ultrastructure, and leaf

characteristics of high-light and low-light plants and of sun and shade leaves.

Photosyn Res 2: 115-141


160

46. Lichtenthaler HK, Prenzel U and Kuhn G (1982a) Carotenoid composition of

chlorophyll-carotenoid-proteins from radish chloroplasts. Z Naturforsch 37c: 10-

12

47. Lichtenthaler HK, Kuhn G, Prenzel U, Buschmann C and Meier D (1982c)

Adaptation of chloroplast-ultrastructure and of chlorophyll-protein levels to high-

light and low-light growth conditions. Z Naturforsch 37c: 464-475

48. Lichtenthaler HK, Kuhn G, Prenzel U and Meier D (1982d) Chlorophyll-protein

levels and stacking degree of thylakoids in radish chloroplasts from high-light,

low-light and bentazon-treated plants. Physiol Plant 56: 183-188

49. Lichtenthaler HK and Meier D (1984) Regulation of chloroplast

photomorphogenesis by light intensity and light quality. In: Ellis J (ed)

Chloroplast Biogenesis, pp. 261-281. Cambridge University Press, Cambridge

50. Lichtenthaler HK, Meier D and Buschmann C (1984) Development of chloroplasts

at high and low light quanta fluence rates. Israel J Botany 33: 185—194

51. Lichtenthaler HK (1987a) Chlorophylls and carotenoids, the pigments of

photosynthetic biomembranes. In: Douce R, Packer L (eds) Methods Enzymol

148, pp. 350-382. Academic Press Inc, New York

52. Lichtenthaler HK (1987 b) Chlorophyll fluorescence signatures of leaves during the

autumnal chlorophyll breakdown. J. Plant Physiol 131: 101--110.

53. Lichtenthaler HK and Rinderle U (1988a) The role of chlorophyll fluorescence in

the detection of stress conditions in plants. CRC Crit. Rev. Analyt. Chemi. 19

(Suppl. I): 29-85

54. Lichtenthaler HK and Rinderle U (1988b) The chlorophyll fluorescence ratio

F690/F735 as vitality indicator. In: Lichtenthaler HK (ed) Applications of

Chlorophyll Fluorescence, pp. 143-149. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht

55. Lichtenthaler HK, Rinderle U and Haitz M (1989) Seasonal variations in

photosynthetic activity of spruces as determined by chlorophyll fluorescence.

Annal Sciences Forestieres 46 (suppl.): 483s-489s

56. Lichtenthaler HK, Hák R and Rinderle U (1990) The chlorophyll fluorescence ratio

F690/F730 in leaves of different chlorophyll content. Photosynth Research 25:

295-298

57. Lichtenthaler HK, Burkart S, Schindler C and Stober F (1992) Changes in

photosynthetic pigments and in vivo chlorophyll fluorescence parameters under

photoinhibitory growth conditions. Photosynthetica 27: 343-353

58. Lichtenthaler HK and Miehé JA (1997) Fluorescence imaging as a diagnostic tool

for plant stress. Trends in Plant Sciences 2: 316-320

59. Lichtenthaler HK, Wenzel O, Buschmann C and Gitelson A (1998) Plant stress

detection by reflectance and fluorescence. In: Csermely P (ed) Stress of Life: from

Molecules to Man, Annals of New York Academy Sciences 851: 271-285

60. Lichtenthaler HK (1998) The stress concept in plants: an introduction. In: Csermely

P (ed) Stress of Life: from Molecules to Man. Annals of New York Academy

Sciences 851, pp 187-198

61. Lichtenthaler HK and Burkart S (1999) Photosynthesis and high light stress. Bulg J

Plant Physiol 25: 3-16

62. Lichtenthaler HK, Babani F, Langsdorf G and Buschmann C (2000) Measurement

of differences in red chlorophyll fluorescence and photosynthetic activity between

sun and shade leaves by fluorescence imaging. Photosynthetica 38: 521-529


161

63. Lichtenthaler HK, Buschmann C (2001a) Chlorophylls and Carotenoids—

Extraction, Isolation and Purification. Current Protocols in Food Analytical

Chemistry (CPFA), (Supplement 1), Unit F4.2.1-F4.2.6. John Wiley, New York

64. Lichtenthaler HK, Buschmann C (2001b) Chlorophylls and carotenoids—

Measurement and characterisation by UV-VIS. Current Protocols in Food

Analytical Chemistry (CPFA), (Supplement 1), Unit F4.3.1-F 4.3.8. John Wiley,

New York

65. Lichtenthaler HK, Babani F (2004) Light adaption and senescence of the

photosynthetic apparatus: changes in pigment composition, chlorophyll

fluorescence parameters and photosynthetic activity during light adaptation and

senescence of leaves. In: Papageorgiou

66. Lichtenthaler HK, Buschmann C, Knapp M (2005) How to correctly determine the

different chlorophyll fluorescence parameters and the chlorophyll fluorescence

decrease ratio RFd of leaves with the PAM fluorometer. Photosynthetica 43:379–

393

67. Lichtenthaler HK, Ac A, Marek MV, Kalina J, Urban O (2007) Differences in

pigment composition, photosynthetic rates and chlorophyll fluorescence images of

sun and shade leaves of four tree species. Plant Physiol Biochem 45:577–588

68. Lichtenthaler, H.K., LangPeñuelas, J., Garbulsky, M.F., Filella, I. 2011.

Photochemical reflectance index (PRI) and remote sensing of plant CO2

uptake.

New Phytol. 191: 596–599

69. Meier D and Lichtenthaler HK (1981) Ultrastructural development of chloroplasts in

radish seedlings grown at high and low light conditions and in the presence of the

herbicide bentazon. Protoplasma 107: 195-207

70. Maxwell K., Johnson GN.: Chlorophyll fluorescence – a practical guide. J Exp Bot

(2000); 51: f. 659–68

71. Miyake C., Okamura M.: Cyclic electron flow within PSII protects PSII from its

photoinhibition in thylakoid membranes from spinach chloroplasts. Plant Cell

Physiol (2003); 44: f. 457–62

72. Moya I, Camenen L, Evian S, Goulas Y, Cerovic ZG, Latouche G, Flexas J, Ounis

A (2004) A new instrument for passive remote sensing. 1. Measurements of

sunlight-induced chlorophyll fluorescence. Remote Sens Environ 91:186–197

73. M. Koni, Biostatistika, 2005

74. Mittler R.: Abiotic stress, the field environment and stress combination. Trends

PlantSci (2006); 11: f. 15–91

75. Marek MV (2007b) Ecophysiological controls over the net ecosystem exchange of

mountain spruce stand. Comparison of the response in direct vs. diffuse solar

radiation. Glob Change Biol 13:157–168

76. Mohseni M., Rebentrost P., Lloyd S. & Aspuru-Guzik A., (2008): Environment-

assisted quantum walks in photosynthetic energy transfer. J. Chem. Phys. 129,

174106

77. Nishiyama Y., Yamamoto H., Allakhverdiev S.I, Inaba M., Yokota A., Murata N.:

Oxidative stress inhibits the repair of photodamage to the photosynthetic

machinery. The EMBO J (2001); 20: f. 5587–94

78. Neil R. Baker & Rosenqvist E.: Applications of chlorophyll fluorescence can

improve crop production strategies: an examination of future possibilities. Journal

of experimental botany, (2004). Vol. 55, No 403

79. Neil R. Baker: Chlorophyll Fluorescence: A Probe of Photosynthesis In Vivo.

Annual Review of plant biology, (2008). Vol. 59: f. 89-113


162

80. Navra´til M, Spunda V, Markova´ I, Janous D (2007) Spectral composition of

photosynthetically active radiation penetrating into a Norway spruce canopy: the

opposite dynamics of the blue/ red spectral ratio during clear and overcast days.

Trees Struct Funct 21:311–320

81. Owens, T.G., (1996). Processing of excitation energy by antenna pigments. In

Baker, N.R. (ed.) Photosynthesis and the Environment: f. 1–23. Kluwer

Academic, The Netherlands

82. Papageorgiou G (1975) Chlorophyll fluorescence: an intrinsic probe of

photosynthesis. In: Govindjee (ed) Bioenergetics of Photosynthesis, pp. 319-371.

Academic Press, New York

83. Papageorgiou GC, Govindjee (eds) (2004) Chlorophyll a fluorescence: a signature

of photosynthesis. Springer, Dordrecht

84. Pineda M., Olejníčková J., Cséfalvay L., Barón M.: Tracking viral movement in

plants by means of chlorophyll fluorescence imaging. J Plant Physiol (2011), Vol.

168: f. 2035–2040

85. Rinderle U and Lichtenthaler HK (1988) The chlorophyll fluorescence ratio

F690/F735 as a possible stress indicator. In: Lichtenthaler HK (ed) Applications

of Chlorophyll Fluorescence, pp. 189-196. Kluwer Academic Publishers,

Dordrecht

86. Rocek K.: Chlorophyll Fluorescence Parameters: The Definitions, Photosynthetic

Meaning, and Mutual Relationships. Photosynthetica (2002), volume 40, issue 1: f

13-29

87. Rebentrost P., Mohseni M., Kassal I., Lloyd S., & Aspuru-Guzik, A., (2009):

Environment-assisted quantum transport. New J. Phys. 11, 033003

88. Raven J. A., (2011): The cost of photoinhibition. Journal: Physiologia Plantarum,

Volume 142, Number 1: f. 87

89. Schreiber U, Schliwa U and Bilger W (1986) Continuous recording of

photochemical and non-photochemical chlorophyll fluorescence quenching with a

new type of modulation fluorometer. Photosynth Res 10: 51-62

90. Schindler K, Reith P and Lichtenthaler HK (1994) Differential levels of carotenoids

and decrease of zeaksanthin cycle performance during leaf development in a green

and aurea variety of tabacco. J Plant Physiol 143: 500-507

91. Schindler C and Lichtenthaler HK (1996) Photosynthetic CO2 assimilation,

chlorophyll fluorescence and zeaksanthin accumulation in field-grown maple trees

in the course of a sunny and a cloudy day. J Plant Physiol 148: 399-412

92. Schindler C, Lichtenthaler HK (1996) Photosynthetic CO2 assimilation, chlorophyll

fluorescence and zeaxanthin accumulation in field-grown maple trees in the

course of a sunny and a cloudy day. J Plant Physiol 148:399–412

93. Sarijeva G, Knapp M, Lichtenthaler HK (2007) Differences in photosynthetic

activity, chlorophyll and carotenoid levels, and in chlorophyll fluorescence

parameters in green sun and shade leaves of Ginkgo and Fagus. J Plant Physiol

164:950–955

94. Tuba Z, Lichtenthaler HK, Czintalan Z, Nagy Z and Szente K (1994) Reconstruction

of chlorophylls and photosynthetic CO2 assimilation in the desiccated

poikilochlorophyllus plant Xerophyta scabrida upon rehydration. Planta 192: 414-

420

95. Th. Karaja, M. Spiro, F. Babani, Biofizika, 2012

96. Urban O, Koscvancova M, Marek MV, Lichtenthaler HK (2007a) Induction of

photosynthesis and importance of limitations during the induction phase in sun


163

and shade leaves of five tree species from the temperate zone. Tree Physiol

27:1207–1215

97. Van Kooten O and Snel JSH (1991) The use of chlorophyll fluorescence

nomenclature in plant stress physiology. Photosynth Res 25: 147-150

98. Wild A, Ru¨hle W, Grahl H (1975) The effect of light intensity during growth of

Sinapis alba on the electron transport and the noncyclic photophosphorylation. In:

Marcelle R (ed) Environmental and biological control of photosynthesis. Junk,

The Hague, pp 115–121

99. Wright, William David (2007). "Golden Jubilee of Colour in the CIE—The

Historical and Experimental Background to the 1931 CIE System of Colorimetry".

In Schanda, János. Colorimetry. Wiley Interscience. pp. 9–24


164

Punime të autorit

Konferenca

1. Matilda Mema, Fatbardha Babani, Kejda Kristo,Eriola Hida, CHARACTERISTICS OF THE

REFLECTION SPECTRA OF GREEN PLANTS IN THE PRESENCE OF

ENVIRONMENTAL STRESSES. UNION OF SCIENTISTS – STARA ZAGORA, XXVI

International Conference Stara Zagora, 2-3.06.2016, botim në: Journal Science &Technologies,

Volume VI, 2016, Number 1: Medical Biology Studies, Clinical Studies, Social Medicine and

Health Care, 113-119 ISBN: 77-1314-411-11-0.

2. Matilda Mema, Fatbardha Babani, Eriola Hida, Kejda Kristo., Fluorescence imaging

and pigment determination of populus by the photosynthetic apparatus in dajt area.

Union of Scientists – Stara Zagora, XXVI International Conference Stara Zagora, 2-

3.06.2016, botim në: Journal Science &Technologies, Volume VI, 2016, Number 1: Medical

Biology Studies, Clinical Studies, Social Medicine and Health Care, 106-112, ISBN: 77-1314-

411-11-0.

3. Mema M. Babani F., Kristo K., Spectral characteristics and activity of photosynthetic

apparatus of fruit trees in the presence of environmental stress. The international Physics

Conference Tirana 2015, Novomber 13th-14th 2015 Tirana, Albania, Proceedings Book,

University of Tirana, Faculty of Natyral Sciences, Departament of physics, 117, ISBN: 978-

9928-4217-84.

4. Cati O., Mema M., Kristo K., Xhuvani E. A treatment planning for tumors in the

pelvis area. The international Physics Conference Tirana 2015. Novomber 13th-14th 2015

Tirana, Albania, Proceedings Book, University of Tirana, Faculty of Natyral Sciences,

Departament of physics, fq 123, ISBN: 978-9928-4217-84.

5. Eriola Hida, Matilda Mema, Fatbardha Babani, Kejda Kristo., Differences on stress response

of cercius siliquastrum plants in different places in metallurgicall complex and in different

periods via screening of photosynthetic activity by chlorophyll fluorescence imaging. UNION

OF SCIENTISTS – STARA ZAGORA, XXVI International Conference Stara Zagora, 2-

3.06.2016, botim në : Journal Science &Technologies, Volume VI, 2016, Number 1: Medical

Biology Studies, Clinical Studies, Social Medicine and Health Care, 120-124, ISBN: 77-1314-

411-11-0.

Artikuj

1. Matilda Mema, Fatbardha Babani, Kejda Kristo, Eriola Zhuri (Hida)., Determination of

dominant wavelength on green plants in the presence of environmental stresses. Journal of

Multidisciplinary Engineering Science and Technology (JMEST), ISSN: 2458-9403, Vol. 3

Issue 10, October-2016, 5670-5674, (Impact Factor 1.27)

2. Matilda Mema, Fatbardha Babani, Kejda Kristo, Emil Xhuvani., Changing leaves spectral

properties of variety Santa Maria (pear) in the presence of environmental stresses. Journal of

Multidisciplinary Engineering Science Studies (JMESS), ISSN: 2458-925X, Vol. 3 Issue 2,

February-2017, 1387-1391, (Impact Factor 0.72)

3. Matilda Mema, Fatbardha Babani, Kejda Kristo, Emil Xhuvani., The reflection spectra of the

tree leaves in the presence of solar radiation in three position. Journal of Multidisciplinary

Engineering Science Studies (JMESS), ISSN: 2458-925X, Vol. 3 Issue 4, April-2017, 1631-

1635, (Impact Factor 0.72)

Documents

DISERTACION - doktoratura.unitir.edu.al · Energjia diellore e absorbuar nxit një seri reaksionesh që fillojnë në qendrat fotosintetike dhe vijojnë përgjatë zinxhirit fotositetik,